Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Texniki Universiteti

Kafedra:Avtomatika və idarətmə
Fənn: Avtomatlaşdırmanın əsasları

Labaratoriya Işi N1
Fakültə:Nəqliyyat
İxtisas:Yer üstü nəqliyyat vasitələrinin mühəndisliyi
Kurs:3
Qrup:107a2
Tələbə:Yunusov Rəşad
Müəllimə:Əliyeva Sevinc

BAKI-2020

LABORATORİYA İŞİ №1

POTENSİOMETRİK (REOSTAT) VERİCİNİN TƏDQİQİ

İşin məqsədi
 Potensiometrik vericinin iş prinsipi və konstruksiyası ilə tanış
olmaq,müxtəlif recimlərdə əsas xarakteristikasını çıxarmaq, həssaslığını və
maksimal nisbi xətanı təyin etməkdir.

Ümumi məlumat

Potensiometrik və ya reostat verici, xətti və bucaq yerdəyişmələrini elektrik

kəmiyyətinə çevirən qurğulara deyilir. Deməli, reostat vericilərin giriş kəmiyyəti
sürüngəcin xətti və ya bucaq yerdəyişməsi, çıxış kəmiyyəti isə potensiometrin
quruluşundan asılı olaraq xətti və ya müəyyən qanun üzrə dəyişən aktiv
müqavimətdir.
Potensiometrik sxem üzrə yığılmış reostat verici ən geniş yayılmışdır (şək.1).
Yüksüz recimdə potensiometrik vericinin çıxış gərginliyi
U
U  IR x  Rx (1)
R

burada:
İ - vericidən keçən cərəyan,
Rx - vericinin çıxış müqaviməti,
U - vericini qidalandıran gərqinlik,
R - vericinin tam müqavimətidir.
Vericinin dolağı müntəzəm paylanmışsa, onun vahid uzunluğundakı naqilin
müqaviməti sabit olar. Onda aşağıdakı asılılığı yaza bilərik:
Rx x
 (2)
R l

burada: x - verici sürungəcinin yerdəyişməsi,

l - verici dolağının uzunluğudur.
Rx
(1) asılılığındakı -in qiymətini (2) -də yerinə yazsaq , çıxış gərginliyi
R

üçün aşağıdakı ifadəni alırıq:

x
U чых  U  KX
l

(3)
 U
burada: K  ötürmə əmsalıdır.
l

(3) ifadəsi göstərir ki, yüksüz recimdə potensiometrik vericinin çıxış gərginliyi
Uçıx ilə sürungəcin x yerdəyişməsi arasındakı asılılıq xəttidir.
Yüksüz işləmə recimində potensiometrik vericinin həssaslığı sabit qiymətə
malikdir və
U
S (4)
l

ifadəsi ilə təyin edilir.

Normal şəraitdə işləyən potensiometrin sarğısı üçün yuksək xüsusi
müqavimətli materiallar – konstantan, manqanin, volfram, platin-iridium, yüksək
temperatur şəraitində isə fexral məftil işlədilir. Vericinin karkası tekstolitdən və ya
plastik kütlədən hazırlanır.
Potensiometrik vericinin xüsusiyyəti, ümumi halda onun

I yuk  f ( x ), U yuk  f ( x) 
xarakteristikası ilə, yəni Ryük yükündəki İyük cərayanının (Uyük – gərginliyinin)
sürüngəcin x yerdəyişməsindən asılılığı ilə təyin edilir.
Potensiometrik vericini tədqiq etmək üçün işlənən prinsipial sxem şək.2-də
verilmişdir. Sxemdə aşağıdakı işarələr işlədilir:
B1- sabit cərəyan gərginlik mənbəyini (24V) qoşmaq üçün açar (mənbə 1-2
sıxaclarına qoşulur).
SL – siqnal lampası;
Q – əriyən qoruyucu;
Rp – qidalandırıcı gərginliyi (24V) sabit saxlamağa imkan verən potensiometr
(tənzimlənən müqavimət);
B2 – yük müqavimətini R yuk1   (5-ci neytral vəziyyətə), Ryuk2= 330 Om (6-cı
vəziyyətə), Ryük3 = 100 Om (7-ci vəziyyətə) qoşub açmağa imkan verən çevirgəc;
V – yük gərginliyini ölçmək və 24V nominal gərginliyi təyin etmək üçün
voltmetr;
 B3- qidalandırıcı 24V gərginliyinin sabit qalmasını yoxlamaq üçün (3-cü
vəziyyət) və Ryük1, Ryük2 və Ryük3 yüklərində çıxış gərginliyini bilmək üçün (4-cü
vəziyyət) V voltmetrini qoşmağa imkan verən çevirgəc.

UЧы
х

(=,~) l Rйцк1=
Rx

U x Ryuk V Rйцк2
Iyuk Rйцк3
0
x

Şək. 1
Rйцк3 A
7 RP
5 B2
Rйцк1=
Rйцк2 6
Q
V SA

4 B3
3
2 1 B1
+ Учых- +
24V

Şək.2
İşin aparılma qaydası

A. Potensiometrik vericinin vəzifəsi, qoşulma sxemi, iş prinsipi və

konstruksiyası ilə tanış olmalı.
 B. Yükün R yuk1   Om, Ryük2 = 330 Om, R yük3 = 100 Om kimi üç qiyməti
üçün potensiometrik vericinin çıxış gərginliyi ilə sürüngəcin yerdəyişməsi
arasındakı asılılığı qurmalı.
Bunun üçün şək.2-dəki sxemdə aşağıdakılar yerinə yetirilməlidir:
1. B1 açarını qoşmalı və Rn potensiometri vasitəsilə sxemə qidalandırıcı 24V
gərginliyi verməli, B3 çevirgəci 3 vəziyyətində olmalıdır.
2. B3 çevirgəcini 4 vəziyyətinə keçirməli və A açarını qapamalı.
3. Potensiometrik vericini başlanğıc vəziyyətə gətirməli.
4. Potensiometrik vericinin dəstəyini fırlatmaqla yükün üç qiyməti üçün
sürüngəcin hər 30o yerdəyişməsinə uyğun gələn voltmetrin göstərişini
cədvələ yazmalı.
5. Jədvəldəki məlumata əsasən bir qrafikdə U iyk  f ( ) çıxış
xarakteristikalarının üçünü də qurmalı.
Jədvəl
Dönmə R yuk1   Om Ryük2 = 330 Om Ryük3 = 100 Om
bucağı
Uçıx , V Uçıx , V Uçıx , V
(dərəcə)
0
30
60
90
120
150
180
210
240
270
300