Lêi nãi ®Çu

Lý thuyÕt c¸c d·y håi quy tuyÕn tÝnh lµ mét trong nh÷ng h­íng nghiªn
cøu truyÒn thèng cña sè häc. NhiÒu d·y sè quan träng ®­îc ®Þnh nghÜa qua
c¸c d·y håi quy. Næi tiÕng nhÊt trong sè c¸c d·y sè nh­ vËy lµ c¸c sè
Fibonacci, c¸c sè Lucas.
MÆc dï cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi, c¸c sè Fibonacci vµ Lucas vÉn chøa
®ùng nhiÒu tÝnh chÊt thó vÞ ch­a ®­îc biÕt ®Õn, vµ lu«n lu«n lµ mét trong
nh÷ng ®Ò tµi träng t©m cña lý thuyÕt sè hiÖn ®¹i.
B¶n luËn v¨n nµy nh»m giíi thiÖu vÒ lý thuyÕt c¸c d·y håi quy tuyÕn tÝnh
nãi chung, mét sè tÝnh chÊt cæ ®iÓn cña d·y sè Fibonacci, còng nh­ mét sè
tÝnh chÊt ®­îc ph¸t hiÖn rÊt gÇn ®©y (2007) cña c¸c sè Lucas.
Bè côc cña luËn v¨n nh­ sau:
Ch­¬ng 1 "Lý thuyÕt ®ång d­" dµnh ®Ó giíi thiÖu c¸c kh¸i niÖm, c¸c tÝnh
chÊt c¬ b¶n vÒ lý thuyÕt ®ång d­, ®ång d­ tuyÕn tÝnh, ®Þnh lý FÐcma bÐ, sè
gi¶ nguyªn tè, nh»m phôc vô cho c¸c chøng minh sau.
Ch­¬ng 2 "C¸c quan hÖ håi quy" ®· ®­a ra c¸c kh¸i niÖm vÒ c¸c quan hÖ
håi quy, ph­¬ng tr×nh ®Æc tr­ng cña c¸c quan hÖ håi quy tuyÕn tÝnh hÖ sè
h»ng råi tõ ®ã ®­a ra nghiÖm tæng qu¸t cho c¸c tr­êng hîp ph­¬ng tr×nh ®Æc
tr­ng cã nghiÖm béi vµ kh«ng cã nghiÖm béi. Ngoµi ra trong ch­¬ng nµy
còng tr×nh bµy kh¸i niÖm d·y sè Fibonacci vµ mét sè tÝnh chÊt cæ ®iÓn cña
d·y sè nµy.
Ch­¬ng 3 "Mét sè tÝnh chÊt sè häc cña sè Lucas" nh»m tr×nh bµy mét
sè kÕt qu¶ gÇn ®©y cña d·y Lucas. Cô thÓ lµ §Þnh lý vÒ sù tån t¹i c¸c sè
chÝnh ph­¬ng trong d·y Lucas vµ sù ®Æc tr­ng cña c¸c sè Lucas gi¶ nguyªn
tè kh«ng chÝnh ph­¬ng.
LuËn v¨n ®­îc hoµn thµnh d­íi sù h­íng dÉn tËn t×nh cña GS. TSKH. Hµ
Huy Kho¸i. Nhê ThÇy t«i ®· b­íc ®Çu lµm quen vµ say mª víi To¸n häc.
Nh©n dÞp nµy, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi ThÇy.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n ban l·nh ®¹o khoa To¸n, khoa Sau §¹i häc -

4
§¹i häc S­ ph¹m Th¸i Nguyªn, c¸c thÇy c« gi¸o ®· trang bÞ kiÕn thøc, t¹o
®iÒu kiÖn cho t«i trong thêi gian häc tËp t¹i ®©y.
T«i rÊt biÕt ¬n BGH Tr­êng C§ Kinh tÕ Kü thuËt §iÖn Biªn vµ c¸c ®ång
nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i thùc hiÖn kÕ ho¹ch häc tËp cña
m×nh.
T«i xin c¶m ¬n ng­êi th©n, b¹n bÌ ®· cæ vò ®éng viªn t«i trong qu¸ tr×nh
lµm luËn v¨n.

5
Ch­¬ng 1

Lý thuyÕt ®ång d­

1.1 Kh¸i niÖm c¬ b¶n

1.1.1 §Þnh nghÜa. Gi¶ sö a, b lµ c¸c sè nguyªn. Ta nãi r»ng a ®ång d­ víi b
m«®ul« m nÕu m|(a − b).
Khi a ®ång d­ víi b m«®ul« m, ta viÕt

a ≡ b(modm).

NÕu a kh«ng ®ång d­ b m«®ul« m, ta viÕt

a 6≡ b(modm).

1.1.2 MÖnh ®Ò. NÕu a vµ b lµ c¸c sè nguyªn th× a ≡ b(modm) khi vµ chØ

khi tån t¹i sè nguyªn k sao cho a = b + km.

Chøng minh. Gi¶ sö a ≡ b(modm). Khi ®ã m|(a − b), tøc lµ a − b = km víi

sè nguyªn k nµo ®ã. Ng­îc l¹i, nÕu tån t¹i sè nguyªn k sao cho a = b + km
th× m|(a − b), tøc lµ a ≡ b(modm).

1.1.3 MÖnh ®Ò. Gi¶ sö m lµ mét sè nguyªn d­¬ng. Quan hÖ ®ång d­ m«®ul«
m tho¶ m·n c¸c tÝnh chÊt sau ®©y:
1) (TÝnh chÊt ph¶n x¹). NÕu a lµ mét sè nguyªn, th×

a ≡ a(modm).

2) (TÝnh chÊt ®èi xøng). Gi¶ sö a vµ b lµ c¸c sè nguyªn. Khi ®ã, nÕu

a ≡ b(modm) th× b ≡ a(modm).

6
 3) (TÝnh chÊt b¾c cÇu). Gi¶ sö a, b vµ c lµ c¸c sè nguyªn. Khi ®ã, nÕu
a ≡ b(modm), b ≡ c(modm) th× a ≡ c(modm).

Chøng minh. 1) Ta cã a ≡ a(modm) v× m|(a − a).

2) Gi¶ sö a ≡ b(modm), tøc lµ m|(a − b). Khi ®ã, m|(b − a) vµ b ≡
a(modm).
3) NÕu a ≡ b(modm), b ≡ c(modm) th× m|(a − b) vµ m|(b − c). Do ®ã,
m|(a − c) v× (a − c) = (a − b) + (b − c).

Nhê tÝnh chÊt trªn, víi mçi sè nguyªn d­¬ng m, ta cã thÓ chia tËp
hîp c¸c sè nguyªn thµnh c¸c líp ®ång d­ m«®ul« m. Hai sè nguyªn cïng
thuéc vµo mét líp ®ång d­ m«®ul« m khi vµ chØ khi chóng ®ång d­ víi nhau
m«®ul« m.

1.1.4 §Þnh nghÜa. Mét hÖ thÆng d­ ®Çy ®ñ m«®unl« m lµ mét tËp hîp c¸c
sè nguyªn sao cho mçi sè nguyªn tuú ý ®Òu ®ång d­ m«®unl« m víi ®óng
mét sè cña tËp hîp.

VÝ dô: 1) TËp hîp c¸c sè 0, 1, ..., m − 1 lµ mét hÖ thÆng d­ ®Çy ®ñ m«®ul«

m. HÖ nµy gäi lµ hÖ thÆng d­ kh«ng ©m bÐ nhÊt m«®ul« m.
2) Gi¶ sö m lµ mét sè nguyªn lÎ. Khi ®ã tËp hîp c¸c sè nguyªn
m−1 m−3 m−3 m−1
− ,− , ..., 0, 1, ..., ,
2 2 2 2
lµ hÖ thÆng d­ ®Çy ®ñ, ®­îc gäi lµ hÖ thÆng d­ tuyÖt ®èi bÐ nhÊt m«®ul« m.

1.1.5 §Þnh lý. Gi¶ sö a, b, c vµ m lµ c¸c sè nguyªn, m > 0 vµ a ≡ b(modm).

Khi ®ã:

1) a + c ≡ b + c(modm),
2) a − c ≡ b − c(modm),
3) ac ≡ bc(modm).

Chøng minh. V× a ≡ b(modm) nªn m|(a − b). Do (a + c) − (b + c) = a − b

nªn m|[(a + c) − (b − a)]: 1) ®­îc chøng minh.
T­¬ng tù 2) ®­îc suy ra tõ chç (a − c) − (b − c) = a − b.

7
 §Ó chøng minh 3) ta chó ý r»ng ac − bc = c(a − b) nªn tõ m|(a − b) suy
ra m|c(a − b), tøc lµ ac ≡ bc(modm).

Tuy nhiªn, nãi chung kh«ng thÓ lµm phÐp chia hai vÕ cña cïng mét ®ång
d­ cho mét sè. Ch¼ng h¹n

2002 ≡ 4(mod6)

nh­ng
2002
= 1001 6= 2(mod6).
2
1.1.6 §Þnh lý. Gi¶ sö a, b, c vµ m lµ c¸c sè nguyªn, m > 0 vµ

ac ≡ bc(modm) vµ d = (c, m). Khi ®ã ta cã

m
a ≡ b(mod ).
d
Chøng minh. Gi¶ sö ac ≡ bc(modm). Ta cã m|(ac − bc) = c(a − b). Do ®ã
tån t¹i sè nguyªn k sao cho c(a − b) = km. Chia hai vÕ cho d ta ®­îc:
c m
(a − b) = k .
d d
 
c m m
V× , = 1 nªn tõ ®ã suy ra |(a − b), tøc lµ
d d d
m
a ≡ b(mod ).
d

VÝ dô: 2002 ≡ 2(mod5). Do (2, 5) = 1 nªn ta cã

1001 ≡ 1(mod5).

§Þnh lý sau ®©y lµ hÖ qu¶ cña ®Þnh lý 1.1.6.

1.1.7 §Þnh lý. NÕu a, b, c vµ m lµ c¸c sè nguyªn, sao cho m > 0, (c, m) = 1,
vµ ac ≡ bc(modm). Khi ®ã a ≡ b(modm).

§Þnh lý 1.1.7 cã thÓ më réng thµnh ®Þnh lý sau ®©y, cho ta thÊy r»ng
cã thÓ lµm mét sè phÐp tÝnh sè häc ®èi víi c¸c líp ®ång d­ nh­ ®èi víi c¸c
sè nguyªn.