Politechnika Łódzka

Wydział Budownictwa, Architektury i Inż. Środowiska

ZBIORNIKI PODZIEMNE ŻELBETOWE

Łódź, styczeń 2006

SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI 1
1. Rys historyczny 3
2. Stosowane kształty 4
2.1. Charakterystyka zbiorników o przekroju prostokątnym. 6
2.2. Charakterystyka zbiorników o przekroju kołowym. 7
3. Zasady obliczania zbiorników 10
3.1. Konstrukcja zbiorników monolitycznych i prefabrykowanych o rzucie prostokątnym 14
3.1.1. Uwagi wstępne 14
3.1.2. Przekrycie 15
3.1.3. Ściany 17
3.1.4. Dno zbiornika 20
3.1.5. Dylatacje i sposoby posadowienia 22
3.1.6. Przykłady wykonanych obiektów 23
3.2. Wymiarowanie zbiorników o przekroju kołowym 26
3.2.1. Przekrycie 29
3.2.2. Ściany 31
3.2.3. Dno 34
3.3. Konstrukcja zbiorników o rzucie kołowym 35
3.3.1. Przekrycia 35
3.3.2. Ściany 38
3.3.3. Dno 39
3.3.4. Przykłady wykonanych obiektów 40
4. Wybrane zagadnienia technologiczne mające wpływ na konserwację zbiorników 45
4.1. Zabezpieczenie zbiorników przed cieczami agresywnymi 45
4.1.1. Uwagi wstępne 45
4.1.2. Pokrycia ochronne organiczne 47
4.1.3. Wykładziny i pokrycia ochronne nieorganiczne 49
4.2. Szczelność zbiorników 50
4.2.1. Uwagi wstępne 50
4.2.2. Uszczelnienie powierzchni ścian 51
4.2.3. Przerwy dylatacyjne 53
5. Błędy wykonawstwa 57

1
 5.1. Złe przyjęcie schematu statycznego 58
5.2. Wadliwie przyjęty przekrój zbrojenia 59
5.3. Niepoprawnie wykonane wykładziny wodoodpornej zbiornika 62
5.4. Źle przygotowane podłoŜe gruntowe 63
5.5. Źle wykonany torkret ochraniający przed korozją struny lub kable spręŜające 64
5.6. Nieprawidłowe obsypywanie zbiorników 64
5.7. Nieprawidłowo wykonany beton lub wadliwe betonowanie ścian lub dna zbiornika 66
5.8. Nieprawidłowo wykonane przerwy dylatacyjne 71
Bibliografia 73
Normy i przepisy będące podstawą projektu 73

2
1. Rys historyczny

W dawnych czasach w celu zgromadzenia wody do picia stosowano cysterny wykute

w skale. Wraz z rozwojem i umiejętności obróbki drewna stosowano do tego celu
zbiorniki drewniane, które pod postacie beczek przetrwały do dnia dzisiejszego.
Rewolucja związana z odkryciem stali oraz rozwojem przemysłu metalurgicznego i
wprowadzeniem wyrobów walcowanych spowodowała rozwój zbiorników blaszanych,
wykonywanych pod róŜnymi postaciami. Zbiorniki te, choć wraŜliwe na korozje stosowane
są do dzisiaj miedzy innymi ze względu na łatwość i szybkość wykonania. Chodzi tu
przede wszystkim o zbiorniki mniejszych rozmiarów stosowane w przemyśle chemicznym
oraz do przechowywania paliw płynnych itp.
Na początku XX wieku rozpoczęto budować zbiorniki ceglane wzmacniane bednarką.
Zbiorniki takie, o małych rozmiarach, odpowiednio izolowane i wyłoŜone róŜnego rodzaju
płytkami słuŜyły do przechowywania płynów.
W okresie przed I Wojną Światową zapoczątkowano wykonanie zbiorników
Ŝelbetowych. Jednak zastosowanie ich na szeroką skalę nastąpiło w okresie
międzywojennym. Prekursorami budowy większych zbiorników Ŝelbetowych były Francja,
Anglia, Niemcy oraz ówczesny Związek Radziecki (lata 1925÷1935). Rosnące wymagania
dotyczące szczelności oraz ich coraz większe rozmiary zmuszały inŜynierów do
poszukiwania nowych rozwiązań konstrukcyjnych, które przyczyniły się do opracowania
przez E. Freyssineta koncepcji zbiornika spręŜonego. Koncepcja ta, ze względu na
wyeliminowanie blachy stalowej jako elementu konstrukcyjnego, spowodowała szybki
rozwój tej technologii. W latach 50-tych w Stanach Zjednoczonych praz w krajach Europy
zachodniej wykonano setki takich konstrukcji.
Początki budowy zbiorników spręŜonych w Polsce sięgają lat 60 XX wieku. Powodem
opóźnienia do krajów zachodnioeuropejskich był brak odpowiednich maszyn, sprzętu oraz
brak wykwalifikowanej kadry na budowach. WzmoŜone zainteresowanie przemysłem
hutniczym oraz prowadzona na szeroką skalę produkcja stali spręŜonej przyczyniła się w
Polsce w latach 70-tych do szybkiego rozwoju tej technologii, rozwoju wykonawstwa i
metod projektowania.

3
2. Stosowane kształty

Kształt zbiornika ma powaŜny wpływ na sposób jego projektowania i wykonania.

Przy wyborze kształtu zbiornika naleŜy przede wszystkim brać pod uwagę następujące
czynniki:

przeznaczenie zbiornika,

pojemność i wymiary zbiornika,

stosowany materiał (Ŝelbet lub beton spręŜony),

sposób wykonania,

sposób posadowienia.
Kształt rzutu zbiornika moŜe być: kołowy, prostokątny, wieloboczny lub
nieforemny. Najczęściej stosowany jest rzut kołowy, prostokątny lub kwadratowy.
Badania przeprowadzone w ZSRR wykazały, Ŝe najbardziej korzystne są zbiorniki o rzucie
kołowym, o pojemności od 50 do 5000 m3. Przy większej pojemności celowe jest
budowanie zbiorników prostokątnych. Według wspomnianych badań, ekonomiczna
wysokość zbiorników walcowych wynosi 3,5 m przy pojemności od 50 do 500 m3 i 4,5 m
przy pojemności od 600 do 2000 m3. Jednolite zasady wyboru ekonomicznych wymiarów
zbiornika nie zostały dotychczas opracowane, gdyŜ np. wymiary wynikające z
najmniejszego zuŜycia materiałów i robocizny są inne niŜ z uwagi na szczelność. W
ostatnim przypadku zasadniczą rolę odgrywa głębokość zbiornika, która decyduje o
wielkości ciśnienia cieczy na ścianki. Ze względu na szczelność, nie przyjmuje się bez
szczególnej potrzeby głębokości ponad 5 m.
Z punktu widzenia usytuowania poziomu dna w stosunku do terenu, zbiorniki
dzielą się na: podziemne, naziemne lub wyniesione (wieŜe ciśnień). W zaleŜności od
przeznaczenia zbiorniki mogą być zamknięte lub otwarte. Przy większych objętościach
(powyŜej 5000 m3) i wysokościach do 5 m zbiorniki podziemne projektuje się z
przekryciem w postaci stropu opartego na słupach, umieszczonych wewnątrz zbiornika.
Przy mniejszych objętościach i wysokościach powyŜej 5 m stosuje się przekrycie oparte
na ścianie zewnętrznej. W niektórych konstrukcjach przekrycie jest powłoką kulistą lub
stoŜkową, nawet przy większych wymiarach zbiornika w rzucie. Wynika stąd, Ŝe
konstrukcja przekrycia decyduje o sposobie rozwiązania konstrukcji dna. W przypadku
stosowania słupów wewnątrz zbiornika powstają trudności przy uszczelnieniu dna w
miejscach przenikania słupów. Na rys. 1 i 2 przedstawiono róŜne typy i kształty
zbiorników prostokątnych i kołowych.

4
 Rys. 1. Typy zbiorników w rzucie prostokątnym [1] s. 14

W zaleŜności od przeznaczenia zbiorniki mogą być zamknięte lub otwarte. Przy

większych objętościach (powyŜej 5000 m3) i wysokościach do 5 m zbiorniki podziemne
projektuje się z przekryciem w postaci stropu opartego na słupach, umieszczonych
wewnątrz zbiornika. Przy mniejszych objętościach i wysokościach powyŜej 5 m stosuje się
przekrycie oparte na ścianie zewnętrznej. W niektórych konstrukcjach przekrycie jest
powłoką kulistą lub stoŜkową, nawet przy większych wymiarach zbiornika w rzucie.
Wynika stąd, Ŝe konstrukcja przekrycia decyduje o sposobie rozwiązania konstrukcji dna.
W przypadku stosowania słupów wewnątrz zbiornika powstają trudności przy
uszczelnieniu dna w miejscach przenikania słupów.
Ze względu na przeznaczenie, decydujące często o kształcie w rzucie i w przekroju
pionowym, moŜna podzielić zbiorniki na:
a) stosowane przy oczyszczaniu wody i ścieków,

5
 b) uŜywane na wodę pitną, przemysłową i przeciwpoŜarową,
c) stosowane w przemyśle chemicznym,
d) stosowane w przemyśle spoŜywczym,
e) stosowane w przemyśle mineralnym, np.: w cementowniach, w budynkach
flotacyjnych,
f) uŜywane do przechowywania produktów naftowych,
g) baseny pływackie itd.

Rys. 2. Typy zbiorników o przekroju kołowym podziemnych i częściowo zagłębionych w gruncie [1]
s. 15

Zbiorniki o kształtach specjalnych mają formy podyktowane względami

technologicznymi i równieŜ odbiegające od zwykle stosowanych. Metody obliczeń
statycznych zbiorników spręŜonych nie róŜnią się od metod stosowanych przy zbiornikach
Ŝelbetowych, natomiast sposób ich konstruowania oraz wykonania odbiega bardzo
znacznie. Zbiorniki wyniesione (wieŜe ciśnień) przedstawiają odrębną grupę z uwagi na
problemy konstrukcyjne związane z konstrukcją wsporczą.

2.1. Charakterystyka zbiorników o przekroju prostokątnym.

Zbiorniki prostokątne są na ogół mniej ekonomiczne od zbiorników kołowych.

Wynika to z jednej strony z mniej korzystnego stosunku obwodu do powierzchni, a z
drugiej - z obecności w ścianach zbiorników prostokątnych oprócz sił rozciągających
takŜe znacznych momentów. W zakładach, gdzie technologia wymaga znacznej liczby
zbiorników połączonych ze sobą lub obok siebie stojących (przemysł garbarski,
papierniczy, farbiarski, browarniczy, roszarniczy, wikliniarski) zbiorniki prostokątne są

6
 korzystniejsze od kołowych ze względu na łatwiejsze połączenie i lepsze wykorzystanie
miejsca.
Zbiorniki mogą być otwarte lub zamknięte, jednokomorowe lub wielokomorowe (Rys.. 1).
Te ostatnie są na ogół rozwinięte w jednym poziomie (typ 2), zdarzają się jednak
zbiorniki wielokomorowe wielopiętrowe (przemysł winiarski, spoŜywczy, roszarniczy - typ
7). Zbiorniki prostokątne są prawie wyłącznie stosowane jako zbiorniki podziemne (typ
5), częściowo zagłębione w ziemi (typ 1, 2, 3, 4 i 8).
Dno zbiorników jest zwykle płaskie o konstrukcji płytowej lub przy większych
rozmiarach płytowo-Ŝebrowej. Przy większych zbiornikach przekrytych stosuje się takŜe
odwrócone stropy grzybkowe (typ 5), łupiny walcowe i łupiny klasztorne, zwłaszcza przy
zagłębieniu dna znacznie poniŜej poziomu wody gruntowej (typ 8). W związku z
wymaganiami technologicznymi ukształtowanie dna musi być niekiedy urozmaicone, np.:
przy basenach pływackich (typ 4), osadnikach itp.
Przy zbiornikach odkrytych naziemnych lub częściowo zagłębionych w ziemi (typ 3), o
większych wymiarach w rzucie, rozdziela się z reguły konstrukcję ścian i dna dylatacjami,
a ściany pracują wtedy jako ściany oporowe. Ściany zbiorników zamkniętych są
przewaŜnie dołem połączone monolitycznie z dnem, górą z przekryciem w sposób
sztywny lub przegubowy, rzadko ze swobodnym przesuwem. Konstrukcja ich jest
płytowa, płytowo-Ŝebrowa, rzadziej w postaci łupin walcowych opartych na Ŝebrach.
Konstrukcja przekrycia jest podobna do konstrukcji dna - a więc płytowa przy małych
zbiornikach, płytowo-Ŝebrowa, w postaci stropu grzybkowego, rzadziej w postaci sklepień
walcowych lub klasztornych opartych na Ŝebrach.

2.2. Charakterystyka zbiorników o przekroju kołowym.

Zbiorniki tego typu dzielą się na dwie grupy:

na zbiorniki utworzone przez powłoki obrotowe o pionowej osi obrotu

oraz o poziomej osi obrotu.
Powierzchnie ich utworzone są przez obrót linii krzywej, prostej lub łamanej - zwanej
tworzącą - dookoła osi obrotu. Zbiorniki o poziomej osi obrotu (najczęściej o kształcie
walcowym) wykonuje się głównie ze stali, dlatego teŜ nie będę ich opisywał w niniejszej
pracy. W zaleŜności od rodzaju tworzącej rozróŜniamy powłoki w kształcie kopuł, walców
lub stoŜków, z których konstruuje się ścianki boczne, przekrycia oraz dna zbiorników. W
odróŜnieniu od zbiorników prostokątnych istnieje tu duŜe zróŜnicowanie typów

7
spotykanych kształtów, głównie w zaleŜności od ich usytuowania. Na wcześniejszych
rysunkach przedstawiono najczęściej stosowane schematy zbiorników podziemnych oraz
naziemnych i wyniesionych.
Zbiorniki podziemne (Rys. 2.) mają na ogół ścianki walcowe (typ 1, 2, 3, 4, 5, 8) o
przekryciach płytowych bezsłupowych - dla małych wymiarów zbiornika w rzucie,
grzybkowych — dla większych wymiarów przekrycia (typ 2), czy teŜ Ŝebrowych (np. z
jednym słupem w środku jak typ 1). Do bardziej ekonomicznych przekryć naleŜą powłoki
w kształcie kopuł (typ 4, 5, 6), powłoki torusowe (typ 7) lub obrotowe sklepienia
cylindryczne (typ 3). Dnami mogą być tu płyty kołowe (typ 4 i 5), odwrócone stropy
płytowe — Ŝebrowe (typ 1), bądź grzybkowe (typ 2); rzadziej spotyka się tu powłoki
kuliste (typ 6) i stoŜkowe (typ 8).
W razie konieczności stałego przechowywania cieczy buduje się kilka mniejszych
zbiorników lub konstruuje się zbiorniki o więcej niŜ jednej komorze (najczęściej
dwukomorowe); stwarza to moŜliwość korzystania z jednej z komór przy ewentualnej
naprawie czy konserwacji drugiej.

Rys. 3. Schematy zbiorników dwukomorowych podziemnych [1] s. 17

Zbiorniki o przekroju kołowym mogą mieć ściany boczne monolityczne lub

prefabrykowane. Zbiorniki o ścianach bocznych prefabrykowanych wykonuje się z zasady
jako spręŜone, zbiorniki zaś monolityczne mogą być spręŜone lub nie, w zaleŜności od
wielkości sił wewnętrznych w ścianach konstrukcji.
Najbardziej ekonomicznymi przekryciami zbiorników o przekroju kołowym - ze
względu na znaczne oszczędności stali i betonu w porównaniu z innymi przekryciami - są
powłoki cienkościenne w kształcie kopuł. Ujemną cechą tych przekryć o konstrukcji
monolitycznej jest konieczność duŜej dokładności wykonania oraz bardzo często duŜe
zuŜycie drewna przy wykonaniu deskowań; duŜa pracochłonność tych robót prowadzi w

8
 konsekwencji do przedłuŜania czasu realizacji. Tych ujemnych cech moŜna uniknąć,
stosując powłokę prefabrykowaną tak skonstruowaną, aby była zapewniona przestrzenna
praca, całości konstrukcji. Niewykorzystane przewaŜnie napręŜenia i daleki na ogół
stosunek grubości powłoki do promienia jej krzywizny od wartości granicznych na
wyboczenie (przy stosowanych tu najczęściej rozpiętościach) upowaŜniają do stosowania
tego rodzaju przekrycia nawet przy znacznych obciąŜeniach (w zbiornikach podziemnych
rozpiętości przekryć kopułowych dochodzą do 20 m i więcej).
Do najpowszechniej stosowanych sposobów podparcia kopuły na ścianach
cylindrycznych naleŜy podparcie za pośrednictwem wydzielonego wieńca pierścieniowego,
który przejmuje rozpór przekrycia. W zbiornikach podziemnych rozpór kopuły bywa na
ogół duŜy ze względu na znaczne obciąŜenie (grunt nasypowy, obciąŜenie uŜytkowe
naziomu) oraz z uwagi na najczęściej stosowany płaski kształt kopuły. Przy tego rodzaju
połączeniu ze ścianami bocznymi często przyjmuje się, Ŝe przekrycie kopułowe pracuje
niezaleŜnie od cylindrycznej części zbiornika, przekazując na nią jedynie pionową reakcję
jako składową pionową siły południkowej kopuły przy wieńcu; składowa pozioma tej siły
oddziałuje tu na wieniec, w którym powłoka jest spręŜyście zamocowana, oraz za jego
pośrednictwem i na kopułę. Aby zmniejszyć ten wpływ wieńca na powłokę, stosuje się
często jego spręŜanie. Kopuła moŜe być równieŜ monolitycznie połączona ze ścianami
cylindrycznej części zbiornika za pomocą wieńca ukrytego, bądź bez niego (Rys. 4).

Rys. 4. Sposoby podparcia przekrycia kopułowego na ścianie cylindrycznej: a) za pomocą wieńca

wydzielonego, b) za pomocą wieńca ukrytego, c) bez wieńca [1] s. 18

W zbiornikach podziemnych, posadowionych na gruncie o wysokim poziomie wód

gruntowych, rzadziej stosuje się przekrycia cienkościenne, gdyŜ wobec braku podparcia
dna wewnątrz przestrzeni uŜytkowej wypór wody wywołuje nieraz znaczne momenty
zginające w płycie dennej. W tych przypadkach bardziej racjonalne są przekrycia
płytowo-Ŝebrowe, stropy grzybkowe, bądź teŜ zbiorniki o kształtach specjalnych, jak:
torusy koliste, eliptyczne, czy zbiorniki dwukopułowe.

9
 Ścianami bocznymi zbiorników są najczęściej powłoki cylindryczne. W niskich
zbiornikach przyjmuje się stałą ich grubość na całej wysokości, w wyŜszych natomiast
poszerza się je od góry liniowo ku dołowi, bądź poszerzenie to wykonuje się tylko w
dolnej ich części.
Oparcie ścian cylindrycznych na konstrukcji dennej moŜe być monolityczne bądź
przegubowe, rzadziej przegubowo-przesuwne (np. przy spręŜonych ścianach
prefabrykowanych). Ściany te w zbiornikach podziemnych mogą współpracować z
konstrukcją denną lub mogą być oddzielone od bocznych ścian (lub ich fundamentu)
szczeliną dylatacyjną, opierając się bezpośrednio na gruncie poprzez ławy pierścieniowe.
W przypadku monolitycznego połączenia ścian bocznych z konstrukcją denną oparcie to
ma zazwyczaj warunki zamocowania spręŜystego (częściowego), natomiast przy
nieodkształcalnej konstrukcji dennej (np. duŜy przekrój ławy fundamentowej) - zamo-
cowania pełnego. Płytowe dna zbiorników podziemnych, są na ogół płaskie.
Gdy wysoki poziom wody gruntowej powoduje powstawanie duŜych momentów
zginających w płaskiej płycie dennej, rozpiętość jej moŜna zmniejszyć przez zastosowanie
np. ścian bocznych, składających się z dwóch części - walcowej i stoŜkowej (Rys. 2 typ
5). MoŜna takŜe wykonać dno w kształcie sklepień bądź cylindrycznych odwróconych lub
odwróconej kopuły. Gdy grunt, na którym posadawia się zbiornik, ma odpowiednią
nośność, wówczas przy braku wody gruntowej najlepiej jest wykonać pierścieniowy
fundament, a płytę denną oddylatować całkowicie od konstrukcji zbiornika.

3. Zasady obliczania zbiorników

W teorii projektowania zbiorników prostokątnych wyróŜnia się dwie szkoły

projektowania:

ściany i dno zbiornika jako elementy płytowe

oraz ściany zbiornika jako dźwigary tarczowe
Pierwsza zakłada, iŜ z punktu widzenia pracy statycznej zbiorniki prostokątne są
układami złoŜonymi z płyt. ObciąŜenie – parcie cieczy oraz gruntu, działa prostopadle do
powierzchni ścian i dna i wywołuje w nich zginanie w dwóch wzajemnie prostopadłych
kierunkach. Mała grubość ścian w stosunku do pozostałych wymiarów pozwala na
stosowanie przy rozwiązaniu zbiorników teorii płyt spręŜystych.
Druga szkoła obliczania zbiorników przedstawia ściany zbiornika prostokątnego jako
oparte na słupach (w płaszczyźnie ścian), które pracują jak belki. Jeśli wysokość tych

10
belek wynosi, co najmniej ¼ rozpiętości, to wówczas nie moŜna ich obliczać według
zasad statyki belek, bowiem rozkład napręŜeń normalnych w przekroju poprzecznym tego
rodzaju belki zginanej nie przebiega liniowo. Z punktu widzenia teorii spręŜystości
powierzchniowy dźwigar płaski obciąŜony w płaszczyźnie środkowej pracuje jak tarcza.
Ze względu na duŜą wysokość elementy te noszą nazwę belek- ścian, belek tarczowych
bądź dźwigarów tarczowych.
S. Timoshenko przedstwaił w swojej ksiąŜce schematy dla płyt prostokątnych
dwukierunkowo zginanych pod obciąŜeniem hydrostatycznym, oraz przy pomocy metody
kolejnych przybliŜeń wyznaczył momenty przęsłowe i naroŜne, uwzględniając przy tym
sposób zamocowania. Na rys. 5a i 5b przedstawiono kilka typów przebiegu wykresów
momentów w zaleŜności od sposobu podparcia. Szczegółowe wzory oraz algorytm
obliczeń znajdziemy w pozycji [1].

11
 Rys. 5a. Wykres momentów dla zbiornika schematu statycznego: krawędź górna – nie podparta,
krawędź dolna – swobodnie podparta [1] s. 39 Tablica 1-24

Rys. 5b. Wykres momentów dla zbiornika schematu statycznego: krawędź górna i dolna swobodnie
podparte [1] s. 34, 35 Tablica 1-18 i 1-19

Przy znanym momencie zginającym i znanej sile osiowej, ściany Ŝelbetowych

zbiorników prostokątnych oblicza się jako elementy mimośrodowo rozciągane, jeŜeli
parcie działa od wewnątrz oraz jako mimośrodowo ściskane, jeŜeli kierunek parcia jest
odwrotny.
W przypadku konieczności zapewnienia wodoszczelności naleŜy określić warunek
odporności elementów zbiornika przeciw pojawieniu się Ponadto obliczamy szerokość
rozwarcia rys i odległość między rysami, sprawdzając czy odstęp i średnica prętów
zbrojenia są odpowiednio dobrane.

12
 Zasady obliczania konstrukcji Ŝelbetowych pod tym kątem widzenia podali
Muraszew i Saliger. Zasady podane przez Muraszewa dla przekrojów zginanych zostały
przedstawione poniŜej.

JeŜeli przez r oznaczymy szerokość rysy, a przez l odległość pomiędzy dwiema

sąsiednimi rysami, to do obliczenia tych wielkości stosujemy następujące wzory:

ES
r = 0,02 ⋅ λC ⋅ (1)
EB
ES
l =r ⋅ s (2)
QR

gdzie:
c - stosunek przekroju pręta do jego obwodu,
Es - współczynnik spręŜystości stali,
Eb - współczynnik spręŜystości betonu przy zginaniu (wg PN-56/B-03260)
Qr - granica plastyczności stali,
s - współczynnik pewności,
λ - współczynnik, który wyznacza się z wykresu podanego na Rysunku 5c. w
zaleŜności od wartości a obliczonej ze wzoru:
FZ E
a = ⋅ 3 S ⇒ (3)
bh1 EB

Rys. 5c. Wykres do wyznaczania współczynnika X: a) dla obciąŜeń statycznych, b) dla obciąŜeń
dynamicznych wg. [1] s. 66

13
 JeŜeli napręŜenia w zbrojeniu są mniejsze od dopuszczalnych, wtedy we wzorze (2)
naleŜy zamiast Qr/s podstawić obliczone napręŜenie σs. Ze wzorów (1) i (2) wynika, Ŝe im
mniejsza wartość c, tj. im mniejsza jest średnica prętów przy danym przekroju zbrojenia,
tym mniejsza szerokość rys i odległość pomiędzy nimi.

3.1. Konstrukcja zbiorników monolitycznych i prefabrykowanych o rzucie

prostokątnym

3.1.1. Uwagi wstępne

Prostokątne zbiorniki Ŝelbetowe są często stosowane w budownictwie

przemysłowym i komunalnym. Są one jednak na ogół niŜsze i o mniejszej pojemności od
zbiorników okrągłych. Przyczyną tego są ich mniej korzystne wskaźniki ekonomiczne,
spowodowane niekorzystniejszym stosunkiem obwodu do przekroju zbiornika oraz mniej
korzystną pracą statyczną, gdyŜ oprócz sił rozciągających powstają momenty zginające.
Główną zaletą zbiorników prostokątnych jest to, Ŝe wymagają mniejszych
powierzchni oraz, Ŝe przy grupowaniu ich obok siebie nie pozostają przestrzenie
bezuŜyteczne. W niektórych przemysłach (roszarnie, garbarnie, winiarnie, browary,
przetwórnie owoców i jarzyn) potrzebne jest zgrupowanie kilku lub kilkudziesięciu
zbiorników i wtedy optymalne rozwiązanie uzyskuje się stosując układ zbiorników
prostokątnych.
Wykonawstwo zbiorników prostokątnych jest na ogół prostsze. Wymiary w rzucie
mogą być duŜe, zwłaszcza przy zbiornikach zagłębionych w ziemi, wysokość - w zasadzie
nie większa od 8 m.
Połączenia poszczególnych elementów w zbiornikach są sztywne, przegubowe, albo
swobodne. W zbiornikach zagłębionych w ziemi częściej stosuje się połączenia
przegubowe lub dylatacje, natomiast przy zbiornikach wyniesionych połączenia sztywne,
ułatwiające uzyskanie szczelności.
Zabezpieczenie i wykończenie zewnętrzne i wewnętrzne zaleŜy przede wszystkim od
warunków gruntowych i wodnych oraz od rodzaju przechowywanej cieczy. Zbiorniki
wyniesione osłonięte nie wymagają Ŝadnych zabiegów, nieosłonięte natomiast
zabezpieczamy niekiedy warstwą ocieplającą, np. z supremy lub szkła piankowego, a
następnie warstwą nieprzepuszczalną, np. blachą, eternitem, tynkiem cementowym itp.
Zbiorniki zagłębione w ziemi chroni się przede wszystkim od wody gruntowej i od
wód opadowych. Na ogół wystarcza dwukrotne posmarowanie bitumem, ewentualnie

14
 trzykrotne, z załoŜeniem dwóch warstw papy lub włókien szklanych jako wzmocnienia.
Przy wysokim zwierciadle wody gruntowej stosuje się izolację typu cięŜkiego, osłoniętą
ścianką Ŝelbetową lub murowaną. Izolację dna wykonuje się z dwóch warstw papy
bitumicznej ułoŜonej na warstwie chudego betonu. JeŜeli istnieje moŜliwość
grawitacyjnego odprowadzenia wody, to z zasady stosuje się drenaŜ wokół zbiornika oraz
całego dna. DrenaŜ słuŜy do odprowadzenia wód gruntowych przesiąkających z poziomu
terenu, wód opadowych oraz przenikających przez nieszczelności dna i ścian wód ze
zbiornika. DrenaŜ jest konieczny, gdy chcemy trwale obniŜyć poziom wody gruntowej lub
zabezpieczyć przed okresowym jego podnoszeniem się ponad poziom dna zbiornika.
WaŜne to jest np:. przy posadowieniu zbiornika na gruntach lessowych, które pod
wpływem wzrostu stopnia zawilgocenia zmieniają swoje właściwości. Sieć drenaŜową
zakłada się tuŜ pod dnem w warstwie przepuszczalnej (Ŝwir lub piasek) grubości 30 - 50
cm, ułoŜonej pod dnem. Taką warstwą moŜe być takŜe płyta z chudego, porowatego
betonu. Sączki drenaŜu (ceramiczne lub betonowe) układa się w spadku zgodnym ze
spadkiem płyty dennej, w rozstawie do 4 m. Pod kaŜdą szczeliną dylatacyjną dna naleŜy
ułoŜyć takŜe sączki. W niektórych przypadkach sieć drenaŜową z sączków uzupełnia się
przez wypełnienie wykopów pod rury zasilające i odprowadzające oraz wokół ścian
zbiornika, narzutem z kamienia, Ŝwirem lub chudym porowatym betonem. DrenaŜ bywa
równieŜ wykorzystywany do kontroli szczelności dna. Daje się wtedy kilka studzienek
kontrolnych na końcach poszczególnych gałęzi sieci drenaŜowej i one pozwalają na
stwierdzenie, które fragmenty zbiornika mają powaŜniejsze przecieki.
Wnętrze zbiornika wyprawia się zwykle zaprawą cementową z dodatkami
uszczelniającymi i wygładza się lub ”wypala”, a czasami torkretuje. Przy wodzie pitnej lub
cieczach, które chroni się przed zanieczyszczeniem wnętrze zbiornika maluje się
specjalnymi, dobrze kryjącymi i o duŜej przyczepności farbami lub wykłada płytkami.

3.1.2. Przekrycie

W zbiornikach krytych przekrycie połączone jest ze ścianami monolitycznie

przegubowo, rzadziej przesuwnie. Połączenia tego na ogół się nie uszczelnia, jedynie przy
magazynowaniu produktów naftowych wymagana jest gazoszczelność przekrycia. Dla
ochrony przed zbytnim ochłodzeniem lub nagrzaniem przechowywanej cieczy, a przez to
zbiornika, stosuje się izolację lekką, np. gazobeton, suprema itp. Przy zbiornikach
zagłębionych w ziemi dotychczas stosowano warstwę ŜuŜla i gruntu lub samego gruntu
do grubości 1 metra. Dla zmniejszenia obciąŜenia daje się i przy tych zbiornikach lekką

15
izolację. Przy projektowaniu izolacji zwłaszcza większych zbiorników, naleŜy wziąć pod
uwagę warunki klimatyczne, częstotliwość wymiany cieczy oraz dopuszczalne wahania
temperatury. Odpowiednio dobrana izolacja ma znaczny wpływ na rodzaj i koszt
przekrycia.
W zaleŜności od obciąŜenia stosuje się: albo monolityczne płyty płaskie,
prefabrykowane łupiny lub ruszty przykryte płytami z gazobetonu, albo - w przypadku
cięŜkiej warstwy ocieplającej - stropy płytowo-Ŝebrowe o Ŝebrach w jednym lub w dwu
kierunkach, stropy grzybkowe, przekrycia sklepione w jednym lub dwu kierunkach,
monolityczne lub prefabrykowane. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe przy budowie zbiorników stosuje
się prefabrykaty najczęściej tam, gdzie nie wymaga się szczelności a więc w przekryciach.
Oprócz tego jako prefabrykowane wykonuje się często słupy, zastrzały i podpory
znajdujące się albo w całości na zewnątrz, albo wewnątrz zbiornika. Ustroje belkowe ze
względu na znaczną wysokość ułoŜonych na sobie elementów są jako przekrycia mniej
korzystne chyba, Ŝe istnieje moŜliwość podniesienia poziomu wody ponad dolną krawędź
podciągów np:. w zbiornikach na wodę przemysłową. PoniŜej pokazano trzy typy
prostych przekryć prefabrykowanych – rys. 6.

Rys. 6. Trzy rozwiązania

prefabrykowanego
przekrycia zbiorników: a) z
płyt panwiowych na
podciągach spręŜonych, b)
z duŜych płyt opartych na
słupach, c) z duŜych płyt
opartych na słupach z
głowicą [1] s. 69

Przykładem zastosowania cylindrycznych sklepień prefabrykowanych moŜe być

zbiornik w Saint-Cloud w ParyŜu – rys. 7, który został przekryty szeregiem cienkich
sklepień o rozpiętości 3,85 m i strzałce 0,85 m. Sklepienia te oparto na Ŝelbetowych
podciągach teowych podpartych, co 5,20m. Sklepienie ma grubość 8 cm przy wezgłowiu i
6 cm w kluczu. Podciągi zostały w linii słupów połączone ściągami Ŝelbetowymi z tym, Ŝe

16
 je pominięto co 5 pole, w
celu uzyskania spręŜystych
przerw w przekryciu
pozwalających na
amortyzację skurczu i
zmian temperatury (7a). W
kierunku długości
podciągów dano przerwy
dylatacyjne. Środkowe
rzędy słupów
podpierających sklepienie
Rys. 7. Schemat konstrukcji zbiornika w Saint-Cloud: a) prze-
usztywniono parami krój poprzeczny, b) przekrój podłuŜny [1] s. 70

zastrzałów.

Oprócz sklepień klasztornych kwadratowych stosuje się jako przekrycia sklepienia

klasztorne sześciokątne, w którym przekrycie oparte jest na słupach sześciokątnych,
rozstawionych w regularnej siatce sześciokątnej. Płytę przekrycia wykonuje się zwykle ze
spadkiem 0,5 - l°/o, dla łatwiejszego odprowadzenia wód opadowych. Powierzchnię
wyrównuje się gładzią cementową oraz zabezpiecza izolacją z papy. W przekryciu zakłada
się na ogół wywietrzniki w celu zwentylowania przestrzeni nad zwierciadłem cieczy. Są
one potrzebne nie tylko ze względów technologicznych (np. dla wody pitnej), lecz takŜe
dla utrzymania równomiernego ciśnienia powietrza nad powierzchnią cieczy, przy zmianie
poziomu zwierciadła cieczy. Przy niektórych przekryciach np. namiotowych jest to
uciąŜliwe, gdyŜ kaŜdy namiot powinien mieć swój wywietrznik.

3.1.3. Ściany

Ściany zbiorników w zaleŜności od wielkości przekrycia i całego zbiornika pracują

jako:

płyty wspornikowe – w niskich o duŜych wymiarach zbiornikach otwartych

płyty z trzech stron podparte - w małych zbiornikach otwartych,

płyty z czterech stron podparte - w zbiornikach otwartych z belką usztywniającą u
góry lub w zbiornikach krytych
Przy wzmocnieniu ścian Ŝebrami pionowymi i poziomymi ściana pracuje jako płyta
ciągła, zbrojona jednokierunkowo lub krzyŜowo. W związku ze złoŜoną pracą ścian,

17
 mamy w nich momenty w obu kierunkach oraz ściskanie w pionie i rozciąganie w
poziomie. Wobec tego wymiarujemy ścianę w obu kierunkach na mimośrodowe ściskanie
lub rozciąganie. Wpływu napręŜeń istniejących w jednym kierunku na napręŜenia
kierunku drugiego nie uwzględnia się.
Grubość ścian podyktowana jest przez wymagania szczelności oraz ekonomiczności
zbrojenia. Przy niŜszych zbiornikach, ze względu na wykonawstwo, przyjmuje się grubość
ścian jednakową, przy wyŜszych — opłaca się przyjąć zmienną liniowo. Zwykle od
wewnątrz ściana jest pionowa, lecz przy moŜliwości zamarzania wody naleŜy zastosować
skos (1/15 - 1/20) dla uniknięcia rozsadzającego działania skorupy lodowej. Minimalna
grubość ściany wynosi około 8-10cm.
Ściany zewnętrzne zbiorników zagłębionych w ziemi i naraŜonych od wewnątrz
stale lub okresowo na parcie materiałów sypkich lub cieczy zbroimy na momenty z obu
stron, ściany wolne od nacisku od zewnątrz - tylko na momenty od parcia wewnętrznego.
Ściany wewnętrzne są zbrojone tylko konstrukcyjnie, gdy mają otwory
zapewniające wyrównywanie z obu stron poziomu cieczy, jeŜeli natomiast poszczególne
komory mogą być napełnione niezaleŜnie, stosuje się pełne zbrojenie obustronne.
Sposoby zbrojenia ścian pokazano na poniŜszym rys. 8.

Rys. 8. Sposoby zbrojenia ścian zbiorników prostokątnych: a), b), c), d), e), f) przekroje poziome, g)
przekrój pionowy [1] s. 71

Zbrojenie pionowe przy zamocowaniu ścian w dnie jest największe u dołu, przy
przegubowym podparciu w dnie największe zbrojenie potrzebne jest nieco poniŜej środka
wysokości. Ze względu na znaczne momenty oraz dla ułatwienia betonowania i
rozdeskowania, jaki później w eksploatacji w celu łatwiejszego utrzymania czystości -
stosuje się skosy, zwykle pod kątem 45°.

18
 Przy płytkich zbiornikach, o ścianie zamocowanej w dnie lub opartej górą i dołem,
na momenty pracuje tylko zbrojenie pionowe, natomiast poziome daje się ze względu na
skurcz i zmiany temperatury. W zbiornikach opartych na słupach ściany pracują jako belki
- ściany przenoszące obciąŜenie na podpory, Wymaga to specjalnego zbrojenia. W tych
przypadkach często pogrubienie ścian w naroŜach, uzyskane dzięki wykonaniu skosów,
słuŜy jako przedłuŜenie słupów podpierających zbiornik.
W zbiornikach zasypanych ziemią całkowicie wykorzystuje się czynne parcie
gruntu, pozwalające na przejecie parcia wody. Uzyskuje się to oczywiście przy bardziej
złoŜonej konstrukcji, np:. przez załamanie ściany, ukształtowanie specjalnych Ŝeber
oporowych wpuszczonych w podłoŜe oraz Ŝeber usztywniających podpartych zastrzałami.
Przy takiej konstrukcji zmniejszamy zuŜycie betonu i stali, natomiast zwiększa się ro-
bocizna.
UŜywanie prefabrykatów do wykonania ścian jest dosyć ograniczone. Najczęściej
stosuje się je dla cieczy zawierających drobne cząstki np:. szlam cementowy, które same
uszczelniają ewentualne szczeliny między prefabrykatami. Stosuje się prefabrykaty o
cięŜarze kilku ton; mają one wypuszczone zbrojenie tak, aby moŜna było je połączyć i w
ten sposób uzyskać element przenoszący siły rozciągające – rys. 9. Zbrojenie moŜe być
spawane bezpośrednio lub poprzez kształtowniki wbetonowane na brzegach, ewentualnie
połączone na zasadzie przyczepności między betonem a stalą.

Rys. 9.
Typy połączeń
prefabrykowanych płyt
ściennych w zbiornikach
prostokątnych [1] s. 72

19
 Przerwę między płytami naleŜy zabetonować najlepiej przy uŜyciu cementu
ekspansywnego, ewentualnie moŜna zwykły beton uszczelnić przez wibrowanie,
torkretowanie lub odpowietrzanie. Najlepiej oczywiście zapewnia się szczelność przez
spręŜenie. Ścianę łączymy z dnem na ogół monolitycznie, rzadko przegubowo lub
przesuwnie. Pełne zamocowanie uzyskujemy, gdy dno jest grube lub ława fundamentowa
szeroka, natomiast w cienkim dnie lub w wąskiej ławie zamocowanie jest spręŜyste.
Na rys. 10 pokazano konstrukcję połączenia ściany z dnem w zbiornikach
monolitycznych oraz przy ścianach prefabrykowanych. Fundament ściany często oddziela
się dylatacją od dna w celu zmniejszenia szkodliwego wpływu nierównomiernego
osiadania.

Rys. 10. Sposoby połączenia ścian z dnem w zbiornikach wykonanych: a) na mokro, b) z

prefabrykatów [1] s. 73

3.1.4. Dno zbiornika

Konstrukcja dna zbiornika zaleŜy od nośności i rodzaju gruntu oraz od konstrukcji

przekrycia. W zbiornikach podziemnych, w przypadku bardzo słabego gruntu lub
wysokiego stanu wody gruntowej, dno wykonuje się w postaci odwróconego stropu
płytowo-Ŝebrowego, lub grzybkowego, przy tym zebra dajemy od spodu dla uzyskania
wewnątrz równej powierzchni. Korzystniej pod względem są odwrócone sklepienia
łukowe jednokierunkowe lub klasztorne oparte na belkowaniu. Wymagają one jednak
wyrównania powierzchni wewnętrznej – rys. 11. Przy gruntach o większej nośności
stosuje się ławy fundamentowe pod ścianami i stopy pod słupami, a przestrzeń między
nimi wypełnia się cienką płytą połączoną z fundamentami albo oddzieloną dylatacją.
Niekiedy dajemy ścianę i sąsiedni rząd słupów na wspólnej płycie połączonej ze ścianą w

20
 postaci kątownika Dla obniŜenia wysokich ścian moŜna, przy dostatecznie zwięzłym
gruncie, stosować dno o brzegach podniesionych, pochylonych do poziomu pod kątem do
30°, przy czym pochylenie to nie powinno przekraczać połowy kąta tarcia wewnętrznego
gruntu. NaleŜy jednak przy tym rozwaŜyć opłacalność takiego rozwiązania, gdyŜ
wprawdzie maleje wysokość ściany, natomiast powierzchnia zbiornika, dna i przekrycia
oraz długość ścian - wzrasta.

Rys. 11. Czterokomorowy zbiornik podziemny z

dnem i przekryciem z łupin klasztornych [1] s. Rys. 12. Sposoby wykonania płyty dennej:
74 a) z oparciem słupów na rozdzielonych płytach
b) z ukształtowaniem dna w postaci niecki [1] s. 74

Dno zaopatruje się w odpływ, znajdujący się w niewielkim zagłębieniu w środku

lub z boku, przy czym dla wyrobienia spadku w kierunku odpływu na poziomym dnie daje
się warstwę chudego betonu. Przy większych zbiornikach opłaca się wykonać dno od razu
ze spadkiem. Spadek dna w większych zbiornikach wynosi, co najmniej 1%, w małych 2 -
3°/o.
Niekiedy warunki zmuszają nas do posadowienia zbiornika o duŜej pojemności na
gruntach marglistych lub podobnych, w których wskutek przepływu wód opadowych i
gruntowych nastąpiło wypłukanie kawern i rozluźnienie miejscowe gruntu. W takich
przypadkach zwykle nie opłaca się stosować dna grubego w postaci płyty grzybkowej lub
podobnej, koniecznej przy wysokim stanie wody gruntowej. Przy grubszym piasku,
pospółce lub Ŝwirze moŜna zaoszczędzić część cementu przez dodanie gliny z dodatkiem
upłynniającym (np.: bentonitu) i przyspieszającym wiązanie drobno zmielonego piasku
lub pyłu dymnicowego. Przy bardzo drobnym piasku stosuje się zastrzyki silikatowe, przy
czym moŜna wtryskiwać osobno poszczególne składniki lub razem, zmieszane
bezpośrednio przed uŜyciem.

21
 Dna prefabrykowane montuje się z płyt Ŝelbetowych o cięŜarze 2.5÷3.0T,
wielkości do 3x3m i grubości 15cm. Płyty te układa się albo na warstwie chudego betonu
uszczelnionego asfaltem, albo na poduszce Ŝwirowej zalanej zaprawą cementową. Przy
dnie nieckowatym montaŜ zaczyna się od części poziomej. Płyty mają wypuszczone
zbrojenie górne i dolne dla wykonania połączenia w stykach.

3.1.5. Dylatacje i sposoby posadowienia

WaŜną sprawą dla konstrukcji zbiorników jest prawidłowe rozmieszczenie

dylatacji. Zbiorniki małe nie wymagają przerw, natomiast większe, ze względu na skurcz i
zmiany temperatury, powinny być zdylatowane. PoniewaŜ szczeliny dylatacyjne są dosyć
trudne do uszczelnienia, wskazane jest niekiedy ograniczenie ich liczby i długości.
Stosujemy wtedy dwojakiego rodzaju przerwy, a mianowicie: przerwy konstrukcyjne,
które pozostają kilka miesięcy otwarte i których zadaniem jest niwelowanie znacznego
skurczu betonu oraz znacznych wahań temperatury przy nieprzykrytym i nienapełnionym
zbiorniku, oraz przerwy dylatacyjne stałe, rozstawione w większych odległościach.
Odległość między przerwami konstrukcyjnymi przy róŜnych zbiornikach
przyjmowano 15÷25m, obecnie zaleca się rozstaw nie większy niŜ 12m. Płytę denną dzieli
się gęściej nawet, co 5 m. Dobrym rozwiązaniem jest wykonanie dna w dwóch warstwach
płyt o grubości 10 cm, rozdzielonych np. papierem bitumicznym; szczeliny warstwy
górnej i dolnej mijają się.
Odległość pomiędzy stałymi przerwami dylatacyjnymi nie powinna być większa od
40m, oczywiście, jeŜeli przy tym zastosowano czasowe przerwy konstrukcyjne. Szerokość
szczeliny dylatacyjnej wynosi od kilku milimetrów do kilku centymetrów, a wyjątkowo
przy szkodach górniczych do kilkunastu centymetrów. Posadowienie zbiorników na
terenach szkód górniczych wymaga specjalnej konstrukcji. PoniewaŜ wskutek usuwów
gruntu konstrukcja moŜe na części swojej powierzchni stracić podparcie, kierujemy się tu
następującymi zasadami:

ograniczamy wielkość zbiorników,

stosujemy fundamenty w postaci płyty lub rusztu o znacznie mniejszej
powierzchni od przekroju poziomego zbiornika w celu zwiększenia
napręŜeń na grunt

przy gruntach zwięzłych dajemy pod fundamentem grubą warstwę amor-
tyzacyjną piasku lub Ŝwiru.

22
3.1.6. Przykłady wykonanych obiektów

W miejscowości Rückingen wykonano zbiornik podziemny na wodę o pojemności

1000m3. Zbiornik składa się z kwadratowej płyty dolnej przekrytej sklepieniem
klasztornym sięgającym do dna bez pionowych ścian. Nachylenie płaszczyzny sklepienia u
dołu wynosi 57°. Dolną część sklepienia do nachylenia odpowiadającego kątowi 30°
betonowano w deskowaniu podwójnym, wyŜej wystarczyło pojedyncze deskowanie.
Metrowa warstwa ziemi łącznie z cięŜarem własnym powoduje znaczne napręŜenia
ściskające, które tylko w części są redukowane rozciąganiem spowodowanym parciem
wody. W ten sposób zmniejszając zuŜycie betonu i stali zapewnia się szczelność
przekrycia.

Rys. 13. Podziemny zbiornik na wodę

w Ruckingen przekryty sklepieniem
klasztor [1] s. 84

W Anglii wybudowano zbiornik o łącznej pojemności 112000 m3, złoŜony z dwóch

nierównych prostokątnych komór. Średni poziom wody wynosił 6,40 m. Na Rysunku 14.
pokazano przekrój pionowy ściany komory.

23
 Rys. 14.
Podziemny zbiornik na
wodę o konstrukcji
monolityczno-
prefabrykowanej:
a), b) przekroje pionowe
zbiornika
c) szczegół konstrukcji
przekrycia [1] s. 83

Płytę denną o grubości 30cm, zbrojoną dołem i górą krzyŜowo ułoŜono na

warstwie chudego betonu grubości 8 cm izolowanej warstwą bitumu. Dno podzielono na
prostokąty o wymiarach 9.10x4.5 m. Ściany zewnętrzne mają kształt zupełnie odmienny
od normalnie stosowanych. Składają się one z płyty dennej szerokości 4,30 m
zaopatrzonej w belkę - ostrogę o wysokości 1.40m zagłębioną w ziemi, następnie z
odcinka ściany nachylonej na zewnątrz pod kątem 60° (wysokości 1.50m) i dalej z części
ściany pochylonej w drugim kierunku takŜe pod kątem 60° (wysokość 6,10 m). Ta część
ściany ma w połowie swej wysokości poziomą belkę Ŝelbetową, podpartą co 4.55m
prefabrykowanymi zastrzałami z wypuszczonym zbrojeniem. Pozwala to na wykorzystanie
w części górnej składowej obciąŜenia od cięŜaru własnego i osłony ziemnej, która jest
większa od parcia wody tak, Ŝe przy pełnym zbiorniku beton w ścianie jest jeszcze
ściskany. Część dolna ściany pracuje korzystnie przy pustym zbiorniku na parcie wody
gruntowej. Oprócz tego uzyskano dodatkową objętość zbiornika (7000m3) i na
obwałowanie zuŜyto mniej materiału (8000m3). Ze względu na znaczną długość ścian do

24
betonowania opłacało się wykonać specjalne przesuwne deskowanie. Ścianę betonowano
w odcinkach 9.15m czterema kolejnymi poziomymi pasami. Na Rysunku 13. pokazano
ścianę pionową oddzielającą komory. W połowie wysokości ma ona poziome Ŝebro pod-
parte z obu stron zastrzałami prefabrykowanymi. Strop wykonano z prefabrykatów i
związano w konstrukcję monolityczną przez zalanie szczelin. Słupy prefabrykowane o
przekroju 30x30cm ustawiono w rzędach co 4.55m. Na nich ułoŜono prefabrykowane
spręŜone podciągi o rozpiętości 9.10m z wypuszczonymi do góry i od czoła strzemionami,
a następnie zabetonowano głowice słupów. Na podciągach oparto z kolei spręŜone płyty
panwiowe, między które na podporach ułoŜono dodatkowe zbrojenie i zalano styki. Tak
wykonany strop uszczelniono z góry 3 warstwami emulsji bitumicznej uzbrojonej dwiema
warstwami włókna szklanego oraz przykryto 30cm warstwą ziemi. Dla ułatwienia
odwodnienia strop wykonano z nieznacznym spadkiem. W płycie stropowej i w ścianach
dano w jednym i w drugim kierunku przerwy dylatacyjne rozstawione co ok. 30m.
Zupełnie inaczej wygląda konstrukcja podziemnych zbiorników posadowionych na
terenach szkód górniczych. Rys. 15. przedstawia konstrukcję osadnika, który składa się z
czterech komór.

Rys. 15. Podziemny zbiornik na

wodę o kwadratowym rzucie
poziomym na terenie szkód
górniczych: a) przekroje i rzuty,
b) moŜliwe przypadki podparcia
spowodowane usunięciem się
gruntu [1] s. 76

25
 Rys. 16. Podziemny zbiornik na wodę trójkomorowy [2] s.

Na rys. 16 pokazano trójkomorowy zbiornik Ŝelbetowy podziemny o objętości

400m3. Zbiornik ma kształt prostokątny, a jego schemat statyczny w przekroju
poprzecznym stanowi trójprzęsłowa rama zamknięta. Wśród schematów obciąŜeń naleŜy
uwzględnić moŜliwość nierównoczesnego napełniana wszystkich komór. Grubość ścian i
przekrycia w rozwiązaniu płytowym (jak na rysunku) moŜe osiągnąć 25cm, a płyty dennej
30cm. Trudniejsze w wykonawstwie, ale oszczędniejsze z zuŜyciu betony i stali, byłoby
zastosowanie obudowy zbiornika w konstrukcji płytowo-Ŝebrowej.

3.2. Wymiarowanie zbiorników o przekroju kołowym

W teorii projektowania zbiorników o rzucie kołowym wyróŜnia się etapy

projektowania:

według zasady błonowej (bez uwzględniania zginania)

według teorii zgięciowej uwzględniającej zaburzenia brzegowe powłok

26
 W nielicznych przypadkach, gdy zachowane są wszystkie załoŜenia teorii błonowej
poprzestaje się na pierwszej fazie obliczeń. Najczęściej jednak dla pojedynczych powłok o
warunkach zamocowań spręŜystych lub braku swobodnego przesuwu podpór w kierunku
prostopadłym do stycznych w punktach podparcia, lub w przypadkach gdy kształt
zbiornika jest złoŜony z kilku powłok połączonych ze sobą monolitycznie – konieczne jest
uwzględnienie obu wymienionych wyŜej faz obliczeniowych, a ostatecznie wielkości sił
wewnętrznych są sumą sił obliczonych w poszczególnych fazach.

Na rysunkach od 17 do 20 przedstawiono schematy statyczne do obliczania

zbiorników Ŝelbetowych podziemnych o rzucie kołowym. Zbiorniki o rzutach stoŜkowych
oraz walcowych oblicza się według tych samych zasad.

Rys. 17. Wyznaczenie przekroju zerowej siły równoleŜnikowej w zaleŜności od wymiarów zbiornika
[1] s. 97

27
Rys. 18. Wyznaczenie obciąŜenia nasypką o podanym cięŜarze objętościowym [1] s. 96

Rys. 19. Wyznaczenie obciąŜenia cieczą o

znanym cięŜarze objętościowym [1] s. 96

28
 Rys. 20. Wyznaczenie obciąŜenia poziomego wywołanego parciem gruntu w kształcie trapezu
[1] s. 96

Konstrukcję zbiornika moŜna podzielić na trzy zasadnicze elementy: przekrycie,

ściany boczne oraz konstrukcję denną. W tej kolejności omówimy ich wymiarowanie oraz
podamy ogólne uwagi dotyczące ich zbrojenia.

3.2.1. Przekrycie

Obliczenie zbrojenia w takich przekryciach jak: płyty kołowe, kopuły obrotowe,

stropy płytowo-Ŝebrowe lub grzybkowe, gdy poza przekazaniem pionowych obciąŜeń na
ściany boczne nie biorą one innego udziału w pracy zbiornika - nie róŜni się od typowych
obliczeń tych konstrukcji. W przypadku natomiast monolitycznego połączenia tych
przekryć ze ścianami zbiornika, (co najczęściej spotyka się przy przekryciach płytowych
kołowych i kopułowych) obliczenie zbrojenia naleŜy przeprowadzić zgodnie z przebiegiem

29
otrzymanych sił wewnętrznych i momentów. Przy wyznaczaniu grubości płyt kołowych i
stropów płytowo-Ŝebrowych stosowanych jako przekrycia zbiorników podziemnych naleŜy
liczyć się z ekonomicznym procentem zbrojenia przekrojów, uwaŜając jednak grubość 9
cm za minimalną. Dla stropów grzybkowych (zazwyczaj o wiele silniej obciąŜonych) jako
minimalną grubość naleŜy przyjmować 15cm.
NapręŜeń ściskających w kopułach na ogół nie sprawdza się, gdyŜ są one bardzo
niewielkie, naleŜy tu sprawdzić jedynie napręŜenia krytyczne na wyboczenie, w strefie
ściskających osiowych sił południkowych. MoŜna się w tym przypadku oprzeć na
skorygowanym przez Bacha wzorze Zoellyego na napręŜenie krytyczne (zniszczeniowe) w
betonie
0,286E d
σ KR = − ⋅
(
31 − µ2 ) r (4)

gdzie:
d - grubość powłoki kulistej,
r - promień powłoki kulistej,
µ - współczynnik Poissona (µ = 0,167),
E - współczynnik spręŜystości betonu.

Wartości otrzymane ze wzoru (4) są tym dokładniejsze im obciąŜenie zewnętrzne

jest bardziej zbliŜone do ciągłego równomiernie rozłoŜonego na poziomym rzucie powłoki
kopuły. Sprawdzenie napręŜeń na wyboczenie jest szczególnie waŜne przy duŜych
obciąŜeniach zewnętrznych (np:. dno zbiornika typu Intze).
Do podobnego wyniku doszedł na drodze analitycznej Karman, który określił
obciąŜenie krytyczne jako równe
2
d 
p KR = 0,365E ⋅   (5)
r 
co przy przyjęciu, Ŝe obciąŜenie zewnętrzne jest równomiernie rozłoŜone na poziomym
rzucie powłoki, daje (przy µ2≅0)
p KR ⋅ r d
σ KR = − = −0,182E ⋅ (6)
2d r

Zbrojenie umieszczone w strefie napręŜeń ściskających powłoki odgrywa równieŜ

rolę zbrojenia montaŜowego i przeciwskurczowego. Z tych względów przyjmuje się
przynajmniej, Ø 6 co 20cm.

30
 W brzegowej strefie działania momentów zginających naleŜy sprawdzić
napręŜenia na ogół na ściskanie mimośrodowe o małym mimośrodzie. Gdy nawet ze
względów obliczeniowych nie potrzeba wzmacniać strefy górnej powłoki, dla
wzmocnienia betonu przyjmuje się jednak zbrojenie równe 0,2% pracującego przekroju
powłoki, lecz nie mniej niŜ Ø 6 co 20cm.
W przypadku kopułowego przekrycia zbiornika podziemnego zalecane jest
stosowanie grubości powłoki przynajmniej 8 cm, a zbrojenie powinno się składać z
jednowarstwowej siatki z prętów o średnicy nie mniejszej niŜ 8mm. W celu przejęcia
brzegowych momentów zginających naleŜy zastosować podwójną siatkę (por. rys. 24),
przez dodanie prętów w górnej strefie grubości powłoki równieŜ o średnicy przynajmniej
8mm.

3.2.2. Ściany

NiespręŜone cylindryczne ściany zbiorników zbroi się prętami pierścieniowymi

poziomymi oraz prętami pionowymi. Pierwsze z nich przejmują równoleŜnikowe siły
rozciągające przy napełnieniu zbiornika cieczą, w przypadku zaś działania obciąŜenia
zewnętrznego a braku napełnienia cieczą, pracują one wraz z betonem na napręŜenia
ściskające. Natomiast zbrojenie pionowe ma głównie za zadanie przejęcie momentów
zginających południkowych; ponadto spełnia ono rolę prętów montaŜowych.
Zbrojenie pierścieniowe oblicza się w załoŜeniu napełnienia zbiornika cieczą przy
braku poziomych obciąŜeń zewnętrznych.
Przekrój zbrojenia pierścieniowego, w załoŜeniu, Ŝe przejmuje ono całą siłę
osiową rozciągającą, oblicza się ze wzoru:
R ⋅s
FZ = (7)
Qr
gdzie:
R - siła rozciągająca,
s - współczynnik bezpieczeństwa,
Qr - granica plastyczności stali

Dla przypadku braku cieczy w zbiorniku, przy pełnym poziomym obciąŜeniu

zewnętrznym (np. gruntem), naleŜy sprawdzić przekrój ściany na wyboczenie. MoŜna tu
stosować wzór na obciąŜenie krytyczne

31
 Ed 2
p KR = −
r ⋅ 3(1 − µ 2 )
(8)

gdzie oznaczenia są te same jak we wzorze (6)

Zbrojenie pierścieniowe rozmieszcza się zgodnie z przebiegiem rozciągających sił

równoleŜnikowych, dzieląc wysokość zbiornika na pasy poziome (np. o szerokości 1.0m) i
obliczając zbrojenie dla poszczególnego pasa na maksymalną wielkość siły rozciągającej
w tym pasie (w ten sposób zwiększamy nieco współczynnik bezpieczeństwa). Obliczając
w ten sposób np.: zbrojenie dla ścian cylindrycznych zamocowanych w nieodkształcalnym
dnie, otrzymujemy w pasach dolnych przy dnie zmniejszony przekrój zbrojenia, gdyŜ siła
R przy samym dnie ma wartość zero.
Gdy konstrukcja połączenia ściany cylindrycznej z dnem budzi pewne obawy, co
do jej zgodności z załoŜonym schematem, zaleca się w dolnej części ścian przyjmować
stały przekrój zbrojenia pierścieniowego, odpowiadający maksymalnej sile rozciągającej.
Średnice prętów zbrojenia pierścieniowego przyjmuje się zazwyczaj w granicach
8÷22mm. Złącza tych prętów naleŜy przyjmować mijankowo, stosując je w kaŜdej z
płaszczyzn pionowych nie gęściej, niŜ co ósmy pręt. Długość złącz nakładkowych
powinna być obliczona na przyczepność, lecz nie mniejsza niŜ 50δ; przy uŜyciu prętów
okrągłych naleŜy stosować złącza z hakami i wówczas długości te moŜna, zredukować o
25%.
Zbrojenie pierścieniowe i pionowe przyjmuje się przy mniejszych grubościach
ścian jednostronnie, natomiast przy grubościach powyŜej 15cm zaleca się - w celu
przejęcia napręŜeń skurczowych i termicznych - stosować zbrojenie podwójne.
NiezaleŜnie od obliczeń zbrojenia pierścieniowego i pionowego naleŜy sprawdzić grubość
ściany cylindrycznej na szczelność. Wstępną ocenę tej grubości moŜna przeprowadzić na
podstawie wzoru:

s 2Q r − 200s
d =R = Rm (9)
RrQr
gdzie:
R - siła rozciągająca, kG/cm,
Rr - wytrzymałość betonu na rozciąganie, kG/cm2,

32
 s i s2 - współczynniki bezpieczeństwa, przy czym s2 - współczynnik na pojawienie
się rys przy rozciąganiu; zwykle przyjmuje się s2 = 130

Współczynnik m jest tu niezaleŜny od kształtu i wymiarów zbiornika. Ze względu

na szczelność moŜna, zatem jako minimalną grubość ściany przy dnie (przy jej liniowej
zmienności) przyjąć

d = Rm = γ C hrm (10)

gdzie:
h — maksymalny poziom cieczy w zbiorniku, licząc od dna.

Przy najczęściej stosowanej stali w konstrukcji zbiorników (Qr =2500 kG/cm2) oraz
wartościach współczynników bezpieczeństwa s2 = 1,30 i s = 1,8 mamy

RW= 110 m= 0,1051

RW= 140 m= 0,0889
RW= 170 m= 0,0771
RW= 200 m= 0,0680

Ze względów praktycznych nie naleŜy przyjmować grubości ściany cylindrycznej

mniejszej od 8÷10cm.
Przekrój prętów pionowych naleŜy obliczać w części przypodporowej ściany na
mimośrodowe ściskanie, od momentu południkowego M i ściskającej siły południkowej N.
Średnice tych prętów przyjmuje się w granicach Ø10÷22cm, po stronie wewnętrznej
ściany, na odległości zgodnej z zasięgiem momentu brzegowego. PowyŜej zasięgu
momentu zginającego część tego zbrojenia przepuszcza się wyŜej na całą wysokość
zbiornika, traktując je jako montaŜowe. W środkowej części pionowej ściany, gdzie
występuje moment o znaku przeciwnym niŜ moment brzegowy naleŜy sprawdzić
napręŜenie w betonie; w przypadku przekroczenia napręŜeń dopuszczalnych naleŜy
obliczyć zbrojenie, wyznaczając je z obliczenia na mimośrodowe ściskanie, tak jak dla
przekroju brzegowego.

33
3.2.3. Dno

Gdy dnem zbiornika na ciecz jest kopuła, w której występują napręŜenia

rozciągające, wówczas grubość ściany Ŝelbetowej jest głównie uwarunkowana
szczelnością betonu. Siły wewnętrzne przy rozciąganiu osiowym przejmuje w powłoce
całkowicie zbrojenie, które oblicza się zgodnie ze wzorem (7). Przy mimośrodowym
rozciąganiu nie uwzględnia się współpracy betonu na rozciąganie.
Przekroje, w których występują napręŜenia ściskające, powinny być sprawdzone
na wyboczenie. Odnosi się to głównie do powłok znacznie obciąŜonych, w których
występują duŜe wewnętrzne siły ściskające. Takie warunki pracy istnieją zazwyczaj w
walcowych bocznych ścianach zbiorników w przypadkach działania gruntu od zewnątrz
przy opróŜnieniu zbiornika z cieczy oraz w Ŝelbetowych dnach o kształcie kopuły wklęsłej,
gdzie Zarówno siły południkowe jak i równoleŜnikowe są przewaŜnie ściskające. W tych
przypadkach średnicę zbrojenia głównego i montaŜowego przyjmuje się nie mniejszą niŜ
8mm.
Płaskie dna w postaci poziomej płyty mogą być monolitycznie połączone ze
ścianami zbiornika lub teŜ oddzielone od nich dylatacją.

W pierwszym przypadku zbrojenie płyty wyznacza się zgodnie z obliczonymi
wielkościami momentów, zginających, a przy grubych płytach przyjmuje się
często zbrojenie obustronne. Grubość płyty jest tu głównie zaleŜna od eko-
nomicznego procentu zbrojenia.

W drugim przypadku, przy stosowaniu dylatacji ścian bocznych, zbrojenie
płyty, jako swobodnie leŜącej na gruncie przyjmuje się - przy nieobecności
wody gruntowej – jedynie ze względu na skurcz i wpływy termiczne. Stosuje
się tu zazwyczaj pojedynczą siatkę prostokątną z prętów np.: Ø 6 co 15cm,
bądź podwójną obustronną Ø 8 co 30cm.

Gdy istnieje parcie wody gruntowej, grubość zdylatowanej płyty przyjmuje się z
warunku na wypór, a dylatacja musi spełnić warunek nieprzepuszczania wody
zewnętrznej znajdującej się pod ciśnieniem hydrostatycznym.

34
3.3. Konstrukcja zbiorników o rzucie kołowym

3.3.1. Przekrycia

Do najczęściej spotykanych przekryć zbiorników o przekroju kołowym naleŜą płyty

kołowe, stropy płytowo-Ŝebrowe, stropy grzybkowe oraz powłoki kopułowe. Pierwsze trzy
rodzaje przekryć nie róŜnią się w zasadzie od konstrukcji typowych przekryć stosowanych
w budynkach mieszkalnych, magazynach, halach itp. Poza uwagami o minimalnej
grubości płyt w zbiornikach podziemnych naleŜy mieć tu na uwadze, aby rozstawy
słupów w zbiornikach podziemnych nie były większe od 4.0-4.5m, a przekrój słupów nie
mniejszy niŜ 25x25cm (lub średnica 25cm przy słupach okrągłych). Połączenia tych
słupów ze ścianami cylindrycznymi wykonuje się przewaŜnie przez wewnętrzny skos o
pochyleniu 1:1 lub 1:3, albo teŜ w górnej części ściany kształtuje się swojego rodzaju
wieniec przez obustronne poszerzenie grubości ściany. Stwarza się w ten sposób szersze
miejsce oparcia przekrycia na ścianach.
Wymiarowanie monolitycznych przekryć kopułowych podano punkcie 2. Z trzech
sposobów połączenia, a mianowicie: za pośrednictwem wieńca wydzielonego, za
pośrednictwem wieńca ukrytego i bez wieńca, najczęściej spotyka się pierwszy. W tym
przypadku połączenie moŜna wykonać w dwóch wariantach:

powłoka kopułowa wraz z wieńcem jest połączona monolitycznie ze
ścianami pionowymi

wieniec jest oddzielony od ścian szczeliną dylatacyjną
Pierwszy wariant pokazano na rys. 21 wraz z przy wieńcowym fragmentem kopuły
przekrycia. Wieniec jest tu zbrojony 8 prętami, a przy wieńcowe dwustronne zbrojenie
powłok przenosi powstające przy wieńcu momenty zginające.

35
 Rys. 21. Typowe zbrojenie połączenia
Rys. 22. Typowe zbrojenie połączenia
monolitycznego powłoki przekrycia ze ścianą
monolitycznego powłoki przekrycia ze ścianą
walcową za pośrednictwem wieńca
walcową za pośrednictwem wieńca ukrytego [1]
wydzielonego [1] s. 174
s. 174

Szczegół połączenia powłoki przekrycia ze ścianą cylindryczną za pośrednictwem

wieńca ukrytego pokazano na rys. 22. W samym poszerzeniu wieńcowym mamy
największą ilość zbrojenia pierścieniowego (niekiedy 60% siły rozporu od kopuły
przejmuje wieniec), zagęszczone jest równieŜ zbrojenie pierścieniowe w kopule tuŜ przy
wieńcu, gdyŜ występuje tu równieŜ rozciąganie równoleŜnikowe.
Powłoki monolityczne zbroi się prętami południkowymi i pierścieniowymi. Stosuje
się tu zbrojenie pojedyncze; jedynie przy wieńcu. W celu przejęcia powstającego tu
momentu zginającego, daje się równieŜ zbrojenie górne. Zasięg tego zbrojenia przy
oparciu powinien odpowiadać dwukrotnemu przejściu wykresu momentu przez zero
odnosi się to głównie do kopuł płaskich o znacznym momencie ujemnym. Po strome
zewnętrznej daje się równieŜ zbrojenie równoleŜnikowe. Gdy zasięg momentu
zginającego nie jest dokładnie określony, wówczas moŜna przyjąć górne zbrojenie na
szerokości ¼ promienia, licząc od brzegu powłoki. Typowy układ zbrojenia w kopule
monolitycznej pokazana na rys. 23. Otwory włazowe powinny być wzmocnione
dodatkowymi prętami w strefie przyotworowej powłoki, naleŜy przy tym umieszczać je w
ściskanej strefie powłoki.

36
 Rys. 23. Fragmenty typowego zbrojenia kopuły (w rozwinięciu) [1] s. 175

Ze względu na szybszy montaŜ i niewielkie zuŜycie drewna coraz częściej stosuje

się kopuły prefabrykowane. Kształt w rzucie elementów prefabrykowanych, z których
składa się przekrycie kopułowe moŜe być trójkątny, trapezowy, pięcio- lub sześcioboczny;
w zbiornikach stosuje się głównie elementy trójkątne (rys. 24). Element taki jest
wyznaczony dwiema płaszczyznami południkowymi i płaszczyzną równoleŜnikową
oporową. Ma on na płaszczyznach południkowych obramowania ukośnymi Ŝeberkami 1
połączonymi ze sobą przeponkami 2 i wzmocnionymi Ŝeberkiem wieńcowym 3. W
zbieŜnej górnej części element prefabrykowany ma wzmocnienie 4 o pełnej wysokości
Ŝeberka, które wchodzi w monolitycznie wykonany wieniec górny wraz z górną płytą
powłoki (jest to ściśle związane z metodą wykonawczą).

Przy wieńcu dolnym element

wchodzi w uformowaną na całej
długości dolnego wieńca wnękę
oporową. Utworzone na
krawędziach przylegania ele-
mentów Ŝeberka zabetonowuje
się, tworząc w ten sposób
monolityczną całość. W

Rys. 24. Trójkątny element panwiowy prefabrykowanej przestrzeniach między Ŝeberkami

kopuły: a) widok elementu, b) przekrój wzdłuŜ południka, moŜna wykonać warstwę ociepla-
c) szczegół połączenia płyt panwiowych w płaszczyźnie jącą z ŜuŜlobetonu 5.
południkowej [1] s. 175

37
 Elementy takie oczywiście muszą być obliczone dodatkowo na obciąŜenia w
stadium montaŜu i transportu.
Gdy kopuła ma duŜe rozmiary, moŜna stosować wieniec pośredni, przyjmując dwa
centryczne rzędy opisanych prefabrykatów. Wyniosłość kulistych kopuł przekrycia waha
się zazwyczaj w granicach (1/6÷1/8)D, gdzie D oznacza średnicę zbiornika. Wyniosłości
kopuł stoŜkowych bywają nawet większe.

3.3.2. Ściany

Ze względów eksploatacyjnych
powiększenie grubości ścian wykonuje
się zazwyczaj na zewnątrz zbiornika,
zachowując pionową wewnętrzną
powierzchnię zbiornika. Jedynie w
przypadku moŜliwości zamarznięcia
cieczy w zbiorniku naleŜy nadać Rys. 25. Zbrojenie pojedyncze i podwójne

wewnętrznej powierzchni ścian ścianek walcowych (przekroje poziome) [1] s.

176
pochylenie 1/15÷1/20.
Ściany zbroi się pionowo oraz pierścieniowo (równoleŜnikowo). Układ wzajemny
prętów zbrojenia i rozmieszczenie ich w grubości ściany podano na rys. 25. Układ prętów
pionowych pokazano przykładowo na rys. 26, który przedstawia zbrojenie ściany
zbiornika z rys. 27.

Rys. 26. Zbrojenie pionowej cylindrycznej

ściany zbiornika [1] s. 176

38
 Rys. 27. Typowe zbrojenie monolitycznego
połączenia ściany prostej ze ścianą
cylindryczną (przekrój poziomy) [1] s. 177

Zgodnie z przebiegiem w strefie dolnej momentu zginającego dla dwóch

schematów: od parcia wody i od parcia gruntu - zbrojenie pionowe umieszczono po
stronie wewnętrznej zbiornika w ilości 6 Ø 20 mm + 3 Ø 12 mm oraz po zewnętrznej
stronie ściany w ilości 6 Ø 14 mm + 3 Ø 12 mm. Zbrojenie poziome (zgodnie z
przebiegiem sił pierścieniowych) przyjęto zmienne; zmienia się liczba prętów na l m
wysokości ściany oraz ich średnica. Zbrojenie to umieszczono w dwóch warstwach po
wewnętrznej stronie zbrojenia pionowego.
Połączenie ściany walcowej z konstrukcją denną stosuje się przegubowe albo o
charakterze zamocowania spręŜystego lub sztywnego, w zaleŜności od konstrukcji dna i
ścian pionowych. Połączenie przegubowe stosuje się głównie przy prefabrykowanych
ścianach spręŜonych czasem równieŜ i przy monolitycznych.

3.3.3. Dno

Gdy płyta denna spoczywająca na gruncie połączona jest sztywno ze ścianami

pionowymi i przejmuje od nich obciąŜenia, musi być zbrojona zgodnie z występującymi w
niej momentami zginającymi, a grubość jej powinna odpowiadać wysokości
ekonomicznej. Wyjątek stanowią zbiorniki o duŜym parciu hydrostatycznym wód
gruntowych, gdyŜ wówczas grubość ta jest czasem określona z warunku na wypór. Przy
braku wód gruntowych i przy gruntach na tyle mocnych, Ŝe ława pod ścianami moŜe
przenieść na grunt obciąŜenia od ścian - stosujemy płytę denną całkowicie zdylatowaną
od konstrukcji zbiornika. W tym przypadku grubość płyty dennej nie moŜe być mniejsza
od 8cm, a posadowienie jej naleŜy wykonać na podłoŜu z chudego betonu o grubości
przynajmniej 15cm, przy dobrze ubitym gruncie.

39
 Dylatacja oddzielająca płytę denną od pozostałej części konstrukcji zbiornika musi
być bardzo starannie wykonana, gdyŜ od jakości tego wykonania zaleŜy właściwe
funkcjonowanie, obiektu.
W zbiornikach podziemnych płaszczyznę denną naleŜy wykonać ze spadkiem
przynajmniej 1:25 (w celu właściwego osadzenia się i spływania zanieczyszczeń oraz dla
ułatwienia oczyszczania zbiornika), zaleŜnym od rodzaju przechowywanej cieczy i
warunków eksploatacyjnych; dla wody przemysłowej moŜna przyjmować pochylenie w
kierunku zbiorczej studzienki ok. 1:100. RównieŜ w zbiornikach podziemnych przekrycia
powinny mieć pochylenia, które - niezaleŜnie od izolacji - chroniłyby strop zbiorników
przed przeciekami. Spadki wyrabia się najczęściej chudym betonem (spadki wewnętrzne),
lub ŜuŜlobetonem (spadki zewnętrzne przekryć).

3.3.4. Przykłady wykonanych obiektów

Na rys. 28 pokazano zbiornik

podziemny przeznaczony na wodę pitną
o pojemności 6000 m3 (przekrój kołowy
o średnicy 36m). Wysokość wewnętrzna
zbiornika wynosi 5.96m. Kołowa płyta
przekrywająca oraz płyta denna
stanowią strop grzybkowy o głowicach
bez płyty nadgłowicowej. Grubość płyty
górnej wynosi 20cm, dolnej - 33cm. Na
płycie górnej ułoŜono warstwę
ŜuŜlobetonu ze spadkiem i pokryto ją
izolacją z dwóch warstw papy na lepiku.
Zbiornik jest przykryty warstwą ziemi
zmieszanej z ŜuŜlem, o grubości 75cm. Rys. 28. Schemat ogólny zbiornika o
Ścianę stoŜkową zaprojektowano o pojemności 6000 m3 o grzybkowej
konstrukcji płyty przekrycia i płyty dennej
większym pochyleniu w strefie dolnej
[1] s. 178

(przy połączeniu z płytą denną). Grubość ściany wynosi u góry 20 cm, u dołu 40 cm;
pochylenie jej wykonano na zewnątrz.
Zbiornik okrągły podziemny ze słupem w środku przedstawia rys. 29. Średnica
wewnętrzna zbiornika wynosi 18.0m wysokość - liczona od dna do Ŝeber przekrycia -

40
5.0m. Przekryciem zbiornika jest Ŝelbetowa płaska płyta o grubości 10cm, przekazująca
obciąŜenie na słup za pośrednictwem Ŝeber o układzie promienistym i przekroju 35x80cm
oraz na ścianę cylindryczną za pośrednictwem wieńca kołowego o wymiarach 40x80cm.
Grubość ściany jest stała i wynosi 2cm, słup znajdujący się w środku ma przekrój kołowy
o średnicy 70cm, przechodzący u góry w głowicę. Słup środkowy przekazuje dość
znaczną część obciąŜenia górnego na grunt za pośrednictwem stopy, ściana cylindryczna
spoczywa na ciągłej ławie o tak dobranej podstawie, aby nacisk na grunt pod nią był
równy naciskowi pod stopę słupa. Płyta denna o grubości 15cm, zabetonowana na
podłoŜu złoŜonym z gruzu oraz warstwy chudego betonu, jest oddzielona dylatacją
zarówno od ławy ściany cylindrycznej, jak i od stopy, a utworzone szczeliny dylatacyjne
zostały starannie zaizolowane.
NiezaleŜnie od uŜycia do betonu dodatku uszczelniającego w postaci silikonu i
zewnętrznego zaizolowania ścian pionowych dwiema warstwami papy na lepiku i
obłoŜenia 20cm warstwą gliny w celu zapewnienia szczelności, wewnętrzną stronę ścian
pokryto tynkiem cementowym. Grubość warstwy ŜuŜlobetonu formującej spadek
przekrycia wynosi 40cm w osi pionowej zbiornika. Zbiornik przykryto warstwą gruntu, o
grubości 85cm. Przy obliczaniu ściany pionowej załoŜono pełne jej zamocowanie w ławie
fundamentowej, co jest słuszne wobec duŜego przekroju ławy. Zbrojenie tej ściany
pokazano na rys. 29b.
Płytę przekrycia obliczono przez wydzielenie trójkątnego jej wycinka
ograniczonego osiami dwóch najbliŜszych Ŝeber i odcinka ściany cylindrycznej przyjętego
za prosta prostopadłą do wysokości tak uformowanego trójkąta. Tę płytę trójkątną
potraktowano jako zamocowaną na obwodzie, co przy krawędziach Ŝebrowych jest w
pełni usprawiedliwione ciągłością płyty, na krawędzi wieńcowej zaś - monolitycznym
połączeniem z wieńcem. śebra zostały obliczone jako jednoprzęsłowe, przegubowo
oparte na wieńcu ściany cylindrycznej i zamocowane w osi słupa (przez analogię do belki
dwuprzęsłowej). Za obciąŜenie przyjęto tu obliczone reakcje płyt trójkątnych, zastępując
obciąŜenie ciągłe siłami skupionymi.
Dodatkową trudnością konstrukcyjną było tu właściwe rozłoŜenie zbrojenia w
węźle środkowym to znaczy nad środkowym słupem wobec bardzo duŜego zagęszczenia
w tym miejscu zbrojenia górnego, wskutek konieczności przedłuŜenia zbrojenia na Ŝebra
przeciwległe, zastosowano tu dwa pierścienie kołowe z blachy stalowej, do których przy
spawano górne zbrojenie Ŝeber. Pierścienie te zostały obliczone na osiową siłę
rozrywającą, powstałą od sił w prętach górnych traktowanych jako obciąŜenie ciągłe
równomierne. Konstrukcję tego węzła pokazano na rys. 29c i 29d.

41
Rys. 29. Zbiornik ze słupem w środku: a) przekrój pionowy i rzut, b) schemat zbrojenia ściany,
c) i d) układ zbrojenia w głowicy słupa [1] s. 179

42
 Na rys. 30 pokazano podziemny Ŝelbetowy zbiornik walcowy na wodę pitną o
średnicy 16.2m, posadowiony na palach i przekryty kopułą wykonaną z prefabrykatów.
Płyta dna o grubości 10cm została oddzielona od pierścienia fundamentowego ściany i
ułoŜona na podłoŜu wykonanym z (licząc od dołu) 20cm warstwy gliny, 15cm warstwy
filtracyjnej z silnie ubitego tłucznia z pospółką i 15cm warstwy gruzobetonu. Na płycie
wykonano warstwę gładzi 1.5cm, na niej 4x papę bitumiczną na lepiku asfaltowym, na-
stępnie beton wyrównawczy w spadku i 4cm gładź cementową z dodatkiem środka
uszczelniającego - rys. 30a. Beton wyrównawczy i gładź górną podzielono dylatacjami
pierścieniowymi i promienistymi o szerokości 1cm.

Rys. 30. Podziemny

zbiornik na wodą
przekryty
prefabrykowaną kopułą:
a) przekroje i rzuty,
b) szczegół zbrojenia

1 - warstwa betonu ze
spadkiem i gładź
cementowa 12cm,
2 - izolacje 4x papa na
lepiku,
3 - płyta Ŝelbetowa
10cm, 4 - gruzobeton
15cm,
5 - warstwa filtracyjna
15cm,
6 - warstwa gliny 20cm
[1] s. 185

Na rys. 31 pokazano rozwiązanie uszczelnienia dylatacji sznurem konopnym

ułoŜonym między 4 warstwami papy. Sznur ten ma działać amortyzująco, podobnie jak
wygięte w kształcie litery Ω paski blachy w tradycyjnych rozwiązaniach dylatacji. Ścianę
zbiornika o wysokości 4,30 m wykonano o zmiennej grubości 20-15 cm i uzbrojono stalą
Qr=2500kG/cm2. Na wspormkowym rozszerzeniu ściany ułoŜono prefabrykowane
elementy kopuły (25szt.) i związano je wykonanym na mokro pierścieniem Ŝelbetowym,
zbrojonym prętami 24Ø26 ze stali Qr= 600kG/cm2. Elementy u szczytu związane są
drugim pierścieniem Ŝelbetowym podtrzymującym studzienkę kontrolną. Kopułę

43
 wyrównano 1.5cm warstwą gładzi 1:3, zaizolowano 2 razy papą na lepiku asfaltowym i
osłonięte 3cm warstwą gładzi 1:4. U góry zastosowano 50cm warstwę ŜuŜla i 25cm
warstwę humusu. Prefabrykowane elementy kopuły wykonano w postaci trapezowych
łukowych płyt panwiowych, o grubości 5cm (płyta) i Ŝebrach wysokości 30cm, uzbro-
jonych stalą Qr=3600 i 2500kG/cm2. CięŜar elementu wynosi 1800kG, zuŜycie stali -
163kg na jeden element, ogółem - 4100kg, tzn. 1.85 kg/m2 rzutu poziomego.

Rys. 31. Szczegóły szczelin dylatacyjnych zbiornika

a) dylatacja między płytą a pierścieniem fundamentowym ściany,
b) dylatacja dna:
1- wypełnienie asfaltem, 2-4cm warstwa tynku wodoszczelnego (gładź cementowa 1:3 z dodatkiem
10% sylikonu), 3 - beton RW = 90 kG/cm2 w spadku 5‰ z cementu portlandzkiego, 4 - 4 warstwy
papy na lepiku asfaltowym, 5 – 1.5cm warstwa gładzi cementowej 1:3, 6 - płyta Ŝelbetowa, 7 -
siatka stalowa z drutu Ø2mm o oczkach 40x40mm, 8 - ściana zbiornika, 9 - warstwa 5cm tynku
wodoszczelnego, 10 - sznur konopny o średnicy ok. 4cm nasycony asfaltem, 11 – fundament
[1] s. 186

Ciekawe rozwiązanie zastosowano w zbiorniku na wodę w Migennes (rys. 32), o

pojemności 8000 m3. Dla zabezpieczania stałego, choć powolnego, ruchu wody
wykonano wewnątrz zbiornika ciągłą ściankę o rzucie poziomym w postaci spirali. Na
ściance zostały oparte trapezowe płyty przekrycia. Przy porównaniu kosztu tego

44
 rozwiązania z tradycyjnym rozwiązaniem ze słupami i podciągami okazało się, Ŝe jest on
jednakowy.

Rys. 32. Schemat zbiornika na

wodę w Migennes;
rzut poziomy
1 - przewód zasilający,
2 - przewód rozprowadzający
[1] s. 187

4. Wybrane zagadnienia technologiczne mające wpływ na konserwację

zbiorników

4.1. Zabezpieczenie zbiorników przed cieczami agresywnymi

4.1.1. Uwagi wstępne

Ściany i dno zbiorników Ŝelbetowych i spręŜonych wskutek stykania się z cieczami

agresywnymi naraŜone są na szkodliwe ich działanie. Często grunt, na którym zbiornik
spoczywa względnie, który zbiornik otacza, zawiera wodę agresywną. Woda opadowa
moŜe równieŜ zawierać szkodliwe składniki, zdarza się takŜe, Ŝe wskutek nieszczelności
zbiorników zawierających ciecze agresywne woda gruntowa zostaje zanieczyszczona. Z
tego powodu skuteczna izolacja i ochrona zewnętrzna jest w takich przypadkach
nieodzowna.
Izolacja powinna znajdować się pod ciśnieniem cieczy, a izolacja zewnętrzna
powinna być chroniona przed ewentualnym uszkodzeniem mechanicznym. Jako izolację
zewnętrzną moŜna stosować powłokę złoŜoną z kilku warstw papy, warstwy bitumu lub
asfaltu, chronioną od zewnątrz ścianką z betonu, z cegły lub z klinkieru na zaprawie
kwasoodpornej.
W celu zmniejszenia procesu korozji zbrojenia wskazane jest wykonywać
elementy konstrukcji zbiorników z betonu na cemencie hutniczym lub glinowym.

45
 Zbiorniki zawierające cenne, lecz bardzo agresywne ciecze powinny mieć wokół
siebie specjalną wannę, do której w razie awarii spłynie zawartość zbiornika - rys. 33.
Wanny te muszą być zabezpieczone przed działaniem przeciekającej cieczy. Sposoby
zabezpieczenia podano na rys. 34.

1 - zbiornik, 2 -
fundament,
3 - kotew,
4 - rura
stalowa,
5 - płytka
stalowa,
6 - wanna
uszczelniona

Rys. 33. Umocowanie i zabezpieczenie

zbiornika na fenol
[1] s. 274

Rys. 34. Cztery sposoby izolowania wanny pod zbiornikiem na

ciecze agresywne

1- tynk, 2 - Ŝelbet, 3 - lekki beton, 4 - gładź cementowa, 5 -

lepik, 6 - folia z oppanolu, 7 - papa, 8 - zaprawa, 9 - warstwa
impregnacyjna, 10 - kit w przerwie dylatacyjnej, U -. powłoka
bitumiczna, 12 - specjalna masa bitumiczna, 13 – blacha
miedziana rowkowana, 14 - trzykrotna powłoka lakieru, 15 -
piasek kwarcowy, 16 - płytki kwasoodporne, 17 -powłoka
ochronna, 18 - uszczelnienie bitumiczne, 19 - podkład
bitumiczny, 20 - płytki z klinkieru kwasoodpornego, 21 - kit do
spoin „Asplit CI*", 22 - szpa-chlówka bitumiczna, 23 - folia
ołowiana, 24 - pierścień stalowy, 25 - pierścień stalowy
przyspawany do rury, 26 - beton ochronny,
27 - rura, 28 - uszczelnienie ołowiem
[1] s. 274

46
 Produkty naftowe nie wykazują na ogół agresywności, jeŜeli tylko zapewniona jest
szczelność betonu, natomiast ciecze zawierające siarkę niszczą beton, podobnie jak
zawierające kwasy tłuszczowe oleje roślinne. Dobre wyniki uzyskano przez stosowanie
szkła wodnego i fluatów. Doświadczenia wykazały, Ŝe najlepiej zachowują się pod tym
względem cementy z małą ilością wapna. Dobrą izolację stanowią blachy metalowe:
stalowe galwanizowane, ze stopu miedzi lub aluminium.
Wykładziny ochronne z tworzyw sztucznych są często stosowane do ochrony ścian
zbiorników, gdyŜ odznaczają się wysoką odpornością chemiczną, elastycznością i
nieprzepuszczalnością płynów i gazów. Praktyczne zastosowanie tych tworzyw
umoŜliwiają róŜnego rodzaju kleje syntetyczne, oparte na bazie tworzyw sztucznych o
właściwościach podobnych do tworzywa wykładzin. Kleje syntetyczne pozwalają nie tylko
na naleŜyte klejenie ze sobą dwu warstw tworzywa sztucznego, ale równieŜ połączenie
tworzywa z betonem konstrukcyjnym.
Powierzchnie przeznaczone do nakładania wykładzin muszą być naleŜycie
oczyszczone z rdzy, tłuszczów, resztek chemikaliów itp., najczęściej przez piaskowanie.
Powierzchnie powinny być odkurzone i osuszono, bez zagłębień i dziur, które mogłyby
tworzyć puste przestrzenie pod wykładziną.

4.1.2. Pokrycia ochronne organiczne

Najczęściej stosowane do ochrony ścian zbiorników wykładziny z tworzyw

sztucznych to: wykładziny tiokolowe, winidurowe, igelitowe i oppanolowe.
Tiokol jest materiałem elastycznym, stosowanym w temperaturach od -20° do
+80°C i odpornym na działanie stęŜonego kwasu solnego, siarkowego, octowego,
mlekowego i tłuszczów. Nie jest wytrzymały na kwas azotowy i chromowy, na chlor i
alkalia. Tiokol nie przepuszcza gazów i płynów oraz nie starzeje się.
Lateks tiokolowy jest wodną zawiesiną tiokolu, koloru Ŝółtawego, dającą się łatwo
rozcieńczać z wodą i mieszać z róŜnymi wypełniaczami i przyspieszaczami. Lateksu
tiokolowego moŜna uŜywać do impregnowania i pokrywania betonu. Nakładanie powłok
przeprowadza się za pomocą natryskiwania, powlekania ręcznie pędzlem lub maszynowo.
Otrzymane powłoki są elastyczne i podobne do gumowych. Lateks tiokolowy nadaje się
ponadto bardzo dobrze jako elastyczne uszczelnienie przerw dylatacyjnych. Przed
uszkodzeniami mechanicznymi naleŜy chronić pokrycia z lateksu dodatkową wykładziną
ceramiczną.

47
 Polimery chlorku winylu (winidur, igelit) są tworzywami termoplastycznymi
odpornymi (do 40°C) na działanie rozcieńczonych kwasów: solnego, siarkowego (do
80%) i azotowego (do 50%), ługów, olejów mineralnych, oleju parafinowego,
rycynowego, alkoholi, benzyny itp. Są natomiast niewytrzymałe na działanie eterów,
estrów, wolnego chloru i chloropochodnych węglowodorów.
Tworzywa winylowe stosuje się do wyrobu profili, drutów, folii, płyt itp. Folie
winidurowe o grubości 0.2-1.0mm i wymiarach 60 do 80cm na 4 do 25m osadza się w
kilku warstwach za pomocą specjalnych kitów i klejów sporządzonych równieŜ na
tworzywach sztucznych. Przy wykładaniu duŜych zbiorników betonowych, płaszcz naleŜy
najpierw pokryć zaprawą cementową grubości 20mm o powierzchni chropowatej.
Wysuszoną powierzchnię powleka się trzykrotnie specjalnym klejem i po jego wyschnięciu
nakłada się folię równieŜ powleczoną poprzednio klejem. Następnie ogrzewa się nałoŜoną
folię palnikiem i po jej zmięknięciu przyciska się ją do ściany zbiornika. Folię łączy się z
sobą nakładką lub w postaci spoiny stykowej winidurową pałeczką. Prace te wymagają
duŜej umiejętności i doświadczenia.
Igelit wytwarzany w kilku odmianach (Igelit PCU, PC, MP i „Igelit miękki") w
postaci past daje się łatwo przetwarzać i formować przez odlewanie, natryskiwanie,
powlekanie itp.
Jednym z najlepszych środków zabezpieczenia zbiorników przed działaniem
gorących cieczy jest oppanol. Oppanol jest tworzywem poliizobutylenowym o
własnościach zbliŜonych do gumy i polistyrenu. Odznacza się wysoką elastycznością i
odpornością na działanie rozcieńczonych i stęŜonych kwasów (solnego, siarkowego,
fosforowego, octowego, mrówkowego, chromowego), ługów (sodowego i potasowego) i
innych związków chemicznych. Oppanol nie starzeje się, zachowuje elastyczność do
minus 50°C. Ujemną jego stroną jest występowanie pełzania, tj. trwałego odkształcenia
pod wpływem stałego obciąŜenia. Z tego względu oppanol nie moŜe być stosowany jako
samodzielne tworzywo konstrukcyjne. Oppanol nie przepuszcza wody, wskutek czego
znajduje zastosowanie przy wykonaniu wodoszczelnych ochroń. Folie z oppanolu o
grubości 1-3mm stosuje się w zakresie temperatur od -50° do +100°C. Przed nałoŜeniem
wykładziny pokrywane powierzchnie naleŜy starannie oczyścić i odkurzyć. Następnie
osuszoną powierzchnię powleka się emulsją bitumiczną dla uzyskania warstwy
pośredniej. Na tę warstwę nakłada się specjalnie ogrzane do temperatury +160 °C kleje.
Po ostygnięciu nałoŜonych klejów szpachluje się je, a następnie ponownie nadtapia za
pomocą lampy do lutowania lub palnika gazowego w miejscach, w których nakłada się
oppanol. Folia, ogrzana od roztopionego kleju, przylega dobrze do ścian zbiornika

48
 tworząc szczelną powłokę. Wykładziny układa się począwszy od dołu zbiornika (dna) w
górę. Poszczególne arkusze folii łączy się z poprzednimi nakładką 30÷50mm.

4.1.3. Wykładziny i pokrycia ochronne nieorganiczne

Z niemetalicznych pokryć ochronnych szersze zastosowanie znalazły zaprawy

kwasoodporne, emalia i szkło wodne. Zaprawy kwasoodporne są substancjami
otrzymywanymi przez zarobienie roztworem szkła wodnego mieszaniny drobno
zmielonego minerału (wypełniacza) z przyspieszaczami wiązania i twardnienia.
Przyspieszaczami są zwykle fluorokrzemiany sodowe z domieszkami wody, kwasu
fluorokrzemowodorowego i fluorowodorowego, wypełniaczami - drobno zmielone
kamienie naturalne lub sztuczne, jak: anderyt, granit, kwarcyt porcelana, szamota
kwasoodporna itp. Kwasoodporność wypełniaczy nie powinna być niŜsza niŜ 93%.
Zaprawy kwasoodporne mają następujące własności wytrzymałość na rozciąganie
24÷45kG/cm2, na ściskanie 300÷500kG/cm2, dobra odporność na działanie stęŜonych
kwasów solnego, siarkowego i azotowego oraz innych kwasów nieorganicznych, mniejsza
odporność na działanie rozcieńczonych kwasów organicznych i nieorganicznych, brak
odporności na działanie ługów. Zaprawy te przepuszczają wodę, ponadto działanie wody
zmniejsza ich wytrzymałość mechaniczną. Zaprawy siarkowe otrzymuje się przez
zmieszanie siarki, piasku i tiokolu. Są one uŜywane jako zaprawy kwasoodporne, odporne
na działanie wody, roztworów soli i ługu.
Betony kwasoodporne otrzymuje się przez zmieszanie sproszkowanego
wypełniacza kwasoodpornego, kruszywa (piasek 0,15-5mm i Ŝwir 7-40mm), szkła
wodnego jako spoiwa, oraz fluorokrzemianu sodu jako przyspieszacza. Ze wzrostem
stęŜenia kwasu, kwasoodporność takich betonów rośnie. Betony te są odporne na
działanie kwasów mineralnych i większości aktywnych gazów oraz soli kwasów
nieorganicznych reagujących kwaśno. Są one ponadto bardzo czułe na zmiany
temperatury. Jeden m3 betonu kwasoodpornego ma następujący skład: Ŝwir i piasek
1300÷1500kg, zmielony wypełniacz 500÷600kg, płynne szkło wodne sodowe 200÷260kg,
fluorokrzemian sodowy 30÷39kg.
Dobrą ochronę betonu stanowi szkło wodne. Jest to roztwór otrzymywany przez
stopienie czystego zmielonego piasku i sody Ŝrącej. Stosuje się szkło wodne sodowe i
potasowe, przy czym to ostatnie jest droŜsze, ale lepsze. Przed uŜyciem rozcieńcza się
szkło wodne w miarę potrzeby wodą. Powlekanie szkłem wodnym stosuje się dla
uodpornienia powierzchni betonu, zapraw wapiennych i cementowych. Powlekanie

49
 powtarza się minimum: pierwszy raz szkłem o cięŜarze właściwym 1.03÷1.05, drugi raz -
szkłem o cięŜarze właściwym 1.08÷1.10. Poza tym szkło wodne stosuje się do
sporządzania zapraw kwasoodpornych.
Bardzo rozpowszechnionym i stosowanym środkiem uszczelniania zbiorników na
olej, tłuszcze i kwasy tłuszczowe jest wykładzina z płytek kwasoodpornych. Płytki i
kształtki osadzone są na warstwie kitu sporządzonego na szkle wodnym. W zaleŜności od
stęŜenia i rodzaju kwasu moŜna stosować kity KW lub KWŁ. Pierwszy - kit KW jest kitem
fenolowoformaldehydowym, odznacza się duŜą wytrzymałością mechaniczną,
odpornością na zmiany temperatur w zakresie do 160°C oraz odpornością na działanie
kwasów mineralnych, z wyjątkiem stęŜonego kwasu azotowego i fluorowodorowego.
Bezsporną zaletą kitów fenolowoformaldehydowych w porównaniu z kitami na szkle
wodnym jest bardzo mała nasiąkliwość, która na ogół nie przekracza 3% cięŜarowo. Kity
KW i KWŁ wykazują duŜy skurcz liniowy, co jest istotną wadą przy stosowaniu ich do
wykładzin kwasoodpornych.

4.2. Szczelność zbiorników

4.2.1. Uwagi wstępne

Koniecznym warunkiem normalnego funkcjonowania zbiornika na ciecze w czasie

eksploatacji jest szczelność jego elementów konstrukcji. Pod tym względem zbiorniki
betonowe wymagają specjalnego traktowania, z uwagi na właściwości materiału, z
którego są wykonane.
W celu uszczelnienia zbiornika wystarczy w przypadku niektórych cieczy, wykonać
ściany i dno ze szczelnego betonu. Przy cieczach o małej lepkości środki te są
niewystarczające; szczelność uzyskuje się wówczas przez uszczelnienie powierzchni
wewnętrznej zbiornika. Metodami uzyskania szczelnego betonu zajmuje się technologia
betonu. Tutaj wymienione będą tylko niektóre, zasadnicze warunki niezbędne do
uzyskania szczelnego betonu, a mianowicie:

krzywa przesiewu kruszywa powinna odpowiadać normie,

zawartość cementu w 1m3 gotowego betonu powinna być nie mniejsza od
300÷350kg,

w celu zwiększenia szczelności naleŜy dodawać 100÷200kg drobnego pyłu
kwarcowego,

50

nie moŜna usuwać powstałej na zewnętrznym licu elementów betonowych
warstewki o duŜej szczelności zawierającej większą ilość cementu,

beton musi być bardzo dokładnie wibrowany,

beton powinien być odpowietrzany przy równoczesnym wibrowaniu
(skomprymowanie i zmniejszenie ilości porów).

4.2.2. Uszczelnienie powierzchni ścian

Dla cieczy nieagresywnych wystarczy wykonanie, na wewnętrznej powierzchni

ścian i dna, tynku lub gładzi. Specjalną uwagę naleŜy zwrócić na wpływ skurczu przy
wykonywaniu tynku lub gładzi na juŜ uprzednio gotowym i stwardniałym betonie ścian i
dna. W chwili naniesienia tynku wielkości odkształceń elementów konstrukcyjnych
zbiornika spowodowanych skurczem róŜnią się od odkształceń tynku. Te ostatnie są (w
początkowym okresie) większe. Dla uzyskania równoczesnego i jednakowego
odkształcenia ścian i tynku naleŜy ściany przed nałoŜeniem tynku obficie polewać wodą,
aby spowodować pęcznienie betonu. W ten sposób moŜna zapobiec zarysowaniu tynku
lub gładzi, w czasie eksploatacji zbiornika.
Lepszą przyczepność do betonowych ścian uzyska się przez mechaniczne
naniesienie tynku w kilku cienkich warstwach za pomocą torkretowania. Torkretowanie
stosuje się równieŜ dla uszczelnienia zbiorników wadliwie wykonanych lub zarysowanych
w czasie eksploatacji.
Omawiając sposoby uszczelniania zbiorników zarysowanych trzeba zwrócić uwagę
na fakt, Ŝe wypełnienie rys lub pęknięć w ścianach iniekcjami cementowymi tylko na
powierzchni (zalepianie rys) jest niewystarczające. Z powodu skurczu wprowadzonej do
szczelin zaprawy cementowej po pewnym czasie ściany stają się znów nieszczelne.
Dobre wyniki przy uszczelnianiu rys uzyskano za pomocą iniekcji z mas
plastycznych. Stosowane masy plastyczne odznaczają się dobrą przyczepnością do
betonu, brakiem skurczu, dostateczną płynnością w chwili wtłaczania do rys i moŜliwością
wypełniania porów w głębi betonu, wystarczającą elastycznością, aby się akomodować
do ewentualnych ruchów ścian oraz zaletą zachowania tej elastyczności w czasie.
Ponadto wymaga się, aby masa plastyczna nie wykazywała cech starzenia i nie
przekazywała wodzie Ŝadnego ubocznego smaku.
Przy omówieniu szczelności ścian nie sposób pominąć tak zwanego
samouszczelnienia betonu. Zawarte w wodzie drobne cząsteczki pochodzenia
organicznego lub mineralnego osiadają w próŜniach betonu, zmniejszając je lub

51
zamykając całkowicie. Nasiąknięcie betonu wodą powoduje pęcznienie, a więc
zwiększenie szczelności. W ten sposób moŜna wyjaśnić powstawanie rys w początkowej
fazie eksploatacji zbiorników i uzyskanie po pewnym czasie zupełnej szczelności.
Skutecznym sposobem wyeliminowania rys w zbiornikach betonowych jest
równieŜ spręŜanie. Dla uniknięcia rys w betonie wskazane jest tak obliczyć siły
spręŜające, aby w stanie uŜytkowym (zbiornik napełniony cieczą) napręŜenia ściskające w
ścianach wynosiły ok. 8÷10kG/cm2. Dla uniknięcia rys skurczowych, których nie moŜna
całkowicie wyeliminować za pomocą spręŜenia zaleca się stosowanie, zwłaszcza w ciepłej
porze roku, cementu wolniej wiąŜącego. Staranne pielęgnowanie betonu w czasie jego
wiązania przyczynia się równieŜ do zmniejszenia wpływu skurczu.
Bardzo trudnym zadaniem jest uzyskanie betonu nieprzepuszczającego niektórych
olejów (mineralnych o małej lepkości, jak np.: tetralina, benzyna, benzol). Okazuje się,
Ŝe oleje te przenikają przez warstwę izolacyjną w krótkim czasie.
Praktyka wykazała, Ŝe beton wodoszczelny, bardzo starannie wykonany, nie
stanowi Ŝadnej przeszkody dla przepływu tych cieczy, gdyŜ nawet najbardziej szczelny
beton ma drobne kanaliki. JeŜeli wypełnia je woda, to wskutek znacznej swej lepkości
praktycznie prawie nie przepływa, natomiast ciecz mniej lepka, np.: benzyna, przepływa
bez trudności. W tym przypadku stosuje się uszczelnianie betonu środkami chemicznymi i
mechanicznymi lub przez wypełnienie porów w betonie wodą i utrzymanie jej pod
odpowiednim ciśnieniem.
Ze środków chemicznych częściej stosowanych szkło wodne daje dobre efekty
przy olejach gęstych, natomiast przy olejach o małej lepkości stosowane są fluaty. Przy
ogrzaniu, pieje gęste przenikają równieŜ przez beton, przy czym stopień penetracji
zaleŜny jest od temperatury olejów gęstych. W tym przypadku uszczelnia się ściany
zbiorników równieŜ przez fluatyzowanie powierzchni wewnętrznej. Fluatyzowanie w
połączeniu z Eironitem i osądzaniem płyt ceramicznych daje dobre efekty zarówno przy
olejach o małej lepkości, jak paliwa płynne, jak równieŜ przy olejach gęstych.
Fluatyzowanie przeprowadza się w sposób następujący. Na starannie wykonaną gładką
powierzchnię wewnętrzną nakłada się powłokę z fluatu (50°C). Po wyschnięciu tej
powłoki nakłada się drugą warstwę z gorącego fluatu. Następnie wykonuje się warstwę
zaprawy z Eironitu, w której osadzone są płytki ceramiczne tak, aby szerokość spoin
między płytkami wynosiła minimum 0.5 do 08cm. Spoiny izoluje się równieŜ gorącym
fluatem (50°C). Przegrody hydrauliczne wykonuje się w rozmaity sposób. Najprostszym
sposobem jest wykonanie dwóch zbiorników Ŝelbetowych, jeden w drugim; przestrzeń
między nimi wypełnia się wodą.

52
 Inny sposób polega na tym, Ŝe w środku ściany zbiornika zabetonowuje się
porowate rurki, czy teŜ pustaki betonowe lub ceramiczne, które są połączone między
sobą i wypełnione wodą pod ciśnieniem.
Badania wykazały, Ŝe:

przy małym ciśnieniu paliwa płynnego (1atm) przesiąkliwość ściany przy betonie
mokrym jest praktycznie równa zeru,

w miarę wzrostu ciśnienia wilgotność betonu stopniowo zanika,

przy większym ciśnieniu paliwa (ok. 2atm i więcej) woda zostaje z betonu
wyciśnięta i ściana przestaje być szczelna,

infiltracja paliwa powoduje nie tylko utratę szczelności betonu lecz równieŜ jego
zniszczenie
Z powyŜszych badań wynika, Ŝe w celu uzyskania szczelnego betonu dla
produktów naftowych przy ciśnieniu większym niŜ 2atm trzeba ściany zbiornika
odizolować nieprzepuszczalną warstwą betonu lub teŜ utrzymać beton w takim stanie
wilgotności (pod ciśnieniem), aby paliwo przenikając, nie mogło go zniszczyć.

4.2.3. Przerwy dylatacyjne

Skurcz betonu, zmiana temperatury oraz względy konstrukcyjne wymagają

wykonania dylatacji w zbiornikach na ciecze. Prawidłowe ich wykonanie i zaprojektowanie
decyduje często o ich szczelności. Przerwy dylatacyjne stosuje się w następujących
celach:

dla zmniejszenia napręŜeń spowodowanych skurczem betonu i zmianami
temperatury,

dla uniknięcia powstania rys wskutek nierównomiernego osiadania gruntu,

dla uproszczenia układów statycznych konstrukcji i zmniejszenia momentów
zamocowania.
Dylatacje stosuje się przede wszystkim w zbiornikach większych i naziemnych,
przy których wpływ wymienionych czynników ze względu na znaczniejsze wymiary i
większe róŜnice temperatury jest większy. W zbiornikach stosujemy następujące rodzaje
przerw dylatacyjnych:

przerwy dzielące dno zbiornika na mniejsze płyty,

przerwy pomiędzy ścianą a fundamentem, lub ścianą ą dnem,

przerwy pionowe w ścianach zbiorników prostokątnych,

przerwy pomiędzy ścianą a przekryciem.

53
 Przerwy dylatacyjne dzielące dno na mniejsze elementy są stosunkowo proste. Na
rys. 35 pokazano trzy rozwiązania takich szczelin. PoniewaŜ dno jest zwykle dość cienkie
wskazane jest przedłuŜenie drogi przenikania cieczy przez przegrodę. Uzyskujemy to
przez pogrubienie płyty - rys. 35a lub przez ułoŜenie pod szczeliną płytki prefabrykowanej
- rys. 35b.

Rys. 35. Szczeliny dylatacyjne w dnach zbiorników Ŝelbetowych: a) z pogrubieniem płyty, b) z

beleczką Ŝelbetową
1 - blacha miedziana, 2 - asfalt, 3 - gładź cementowa, 4 - zbrojenie, 5 - beton, 6 - gruzoheton, 7
- pręt stalowy Ø12, 8 - glina ubijana, 9 - sznur konopny nasycony asfaltem, 10 - folia igelitowa
sklejona z papą lepikiem bitumicznym na zimno, 11 - beleczką Ŝelbetowa prefabrykowana, 12 -
blacha ołowiana 2mm, 13 - pręty Ø10 przyszyte do folii i papy drutem, 14 - płyty pilśniowe
miękkie 10mm nasycone asfaltem
[1] s. 280

W rozwiązaniu z płytką zastosowano wkładkę papowo-igelitową oraz z blachy

stalowej ocynkowanej, które ułoŜono poprzecznie do szczeliny. Niewielkie wzajemne
ruchy połączonych płyt amortyzuje łukowe wygięcie wkładki. Dawniej stosowano wkładki
tylko z blachy miedzianej lub ołowianej, obecnie stosuje się tańsze ze stalowej blachy
ocynkowanej oraz coraz częściej z gumy lub elastycznej masy plastycznej. Rozwiązania
pokazane na rys. 36 przedstawiają przerwy dylatacyjne z wkładką blaszaną zamocowaną
jednym końcem w betonie, a drugim w asfalcie.

54
 Rys. 36. Przerwa dylatacyjna 1 - beton, 2 -
wkładka z blachy, 3 - wypełnienie asfaltem, 4 –
blacha [1] s. 280
Rys. 37. Wkładka elastyczna do uszczelniania
dylatacji w zbiornikach Ŝelbetowych
[1] s. 280

Wkładka moŜe przesuwać się w asfalcie, nie tracąc swego charakteru

uszczelniającego i nie będąc naraŜona na korozję. Bardzo korzystnie pracują taśmy z
rurką w środku - rys. 37, które dzięki wyprofilowaniu dobrze trzymają się w betonie, a
przy przesunięciach z łatwością się odkształcają. Masa uŜyta do wyrobu tych taśm musi
odznaczać się duŜą elastycznością i nie powinna kruszeć po dłuŜszym czasie.
Inny sposób uszczelnienia przerwy roboczej w płycie dennej za pomocą wkładki z
masy plastycznej. Wkładka przymocowana jest gwoździami do deskowania bocznego
prawej części płyty dennej. Po jej zabetonowaniu i następnie demontaŜu deskowania
wykonuje się lewą część płyty. Dzięki specjalnemu wyprofilowaniu przekroju wkładki
szczelność przerwy roboczej jest zapewniona. Przerwy dylatacyjne w płytach dennych,
gdy grunt pod zbiornikiem na całej powierzchni nie jest jednolity i umoŜliwia róŜne
osiadania poszczególnych płyt - rozmieszcza się najwyŜej co 12m. W przypadku
szczególnie niekorzystnych warunków gruntowych, wymiary płyt nie przekraczają 5.30m.
Na rys. 38 pokazano dwa rozwiązania szczeliny dylatacyjnej pomiędzy ścianą
spręŜonego zbiornika cylindrycznego a dnem, przy czym ściana dodatkowo jest
oddzielona od dna warstwą bitumu.

55
 Rys. 38. Dwa rozwiązania dylatacji między dnem a ścianą w zbiornikach spręŜonych 1 -
warstwa torkretu, 2 - struny, 3 - warstwa papy, 4 - beton, 5 - dwie warstwy papy smołowanej
na gorąco, 6 - sznur konopny Ø50mm smołowany i zalany masą bitumiczną, 7 - dwie warstwy
papy bitumiczne} na lepiku, 8 - płyta denna, 9 - warstwa bitumicznego mastyku ułoŜonego na
gorąco, 10 - dwie warstwy ruberoidu, 11 - mastyk bitumiczny zalany na zimno, 12 - listwa
gumowa 40X40mm [1] s. 281

Uszczelniającą taśmę gumową

pokazano na rys. 39. Podobne
rozwiązanie moŜna zastosować
przy zbiornikach Ŝelbetowych
niespręŜonych z tym, Ŝe ściany nie
oddziela się od fundamentu. W
Rys. 39. Uszczelniająca listwa gumowa 1- listwa
zbiornikach spręŜonych przerwa gumowa, 2 - płaskowniki 8x40mm, 3 - podkładki Ø30
dylatacyjna pomiędzy ścianą a mm, 4 - śruby Ø12mm

fundamentem umoŜliwia ruch [1] s. 281

ściany przy spręŜeniu i napełnianiu zbiornika, zmniejszając przez to momenty w

płaszczyznach pionowych. Efekt jest tym większy, im mniejszy jest współczynnik tarcia,
ca uzyskuje się przez dobór odpowiedniej masy.
Coraz częściej do uszczelnienia przerw dylatacyjnych stosuje się tworzywa
sztuczne pod postacią Ŝywic epoksydowych lub polisulfidów. Te ostatnie naleŜą do grupy
syntetycznej gumy i wykazują dobrą przyczepność do betonu, nie starzeją się i nie są
podatne na działanie większości wpływów chemicznych. Dzięki tym własnościom moŜna
stosować je w zbiornikach przeznaczonych do przechowywania kwasów i ługów.
Odkształcalność i elastyczność polisulfidów jest przy niskich temperaturach
równieŜ zadowalająca. Badania wykazały, Ŝe wydłuŜalność graniczna dochodzi do 100%.
Szerokość przerw dylatacyjnych naleŜy zaprojektować zakładając wydłuŜania ok. 20÷30%
dla zachowania dostatecznego współczynnika pewności. Przykład przerwy dylatacyjnej

56
 tego typu pokazano na rys. 40. Dla uzyskania dobrej przyczepności masy zalewowej z
polisulfidów, powierzchnie boczne betonu powinny być czyste i suche. W celu uniknięcia
oderwania masy zalewowej od tych powierzchni, przy późniejszej infiltracji wody
wskazane jest powlec je roztworem mieszaniny Ŝywicy epoksydowej i polisulfidu.
Odkształcenia masy zalewowej podczas ruchu obu części betonu przedstawia rys. 41.

Rys. 40. Przerwa dylatacyjna

Rys. 41. Odkształcenia masy zalewowej
1- beton, 2 - polisulfid, 3 – papa
(polisulfid):
[1] s. 283
a) nieodkształcona, b) rozciągana,
c) ściskana
[1] s. 283

5. Błędy wykonawstwa

Najczęściej spotykaną bezpośrednią, przyczyną nieprawidłowej pracy zbiorników

obrotowych jest nieszczelność ścian lub dna, która nie tylko uniemoŜliwia naleŜyte
funkcjonowanie konstrukcji, ale nawet moŜe doprowadzić do jej zniszczenia. Zarówno ta
przyczyna, jak i inne wynikające głównie z niedopełnienia warunków wy-
trzymałościowych, mogą być spowodowane wieloma uchybieniami wykonawczymi oraz
projektowymi, na które tego typu cienkościenne konstrukcje są szczególnie wraŜliwe.
Często niestety, zbiorniki na ciecze wznoszone są przez przedsiębiorstwa
niewyspecjalizowane w zakresie wykonawstwa szczelnych powłok cienkościennych, a

57
 nierzadko za taki stan odpowiedzialność ponoszą i projektanci, niedostatecznie obeznani
z pracą tego typu konstrukcji. Zazwyczaj spotykamy się z następującymi przyczynami
uszkodzeń zbiorników, a nawet ich awarii.
Błędy wykonawstwa:

źle przyjęty schemat statyczny (punktt 5.1),

wadliwe przyjęcie przekroju zbrojenia lub jego złączy (punkt 5.2),

źle wykonane wykładziny zbiornika (punkt 5.3),

niewłaściwie przygotowane podłoŜe gruntowe (punkt 5.4),

źle wykonany torkret ochraniający przed korozją struny lub kable
spręŜające (punkt 5.5),

nieprawidłowe obsypywanie zbiorników (punkt 5.6),

źle wykonany beton lub wadliwe betonowanie ścian lub dna zbiornika
(punkt 5.7),

nieprawidłowo wykonane przerwy dylatacyjne (punkt 5.8)

5.1. Złe przyjęcie schematu statycznego

Na rys. 42 równieŜ przedstawiono podziemny Ŝelbetowy zbiornik na wodę do picia

w Hanau (Niemcy). Zbiornik ma kształt ośmiokąta opisanego na okręgu. Zbiornik o
łącznej pojemności 4300m3 przekryty jest ośmiokątną kopułą Ŝelbetową, obsypaną
ziemią. Przyjęta konstrukcja przekrycia była łatwiejsza do wykonanie od kopuły kulistej,
gdyŜ poszczególne segmenty kopuły mają tylko jedną krzywiznę – w kierunku
południkowym. Do obliczenia wprowadzona odrębną teorie sklepienia klasztornego.
Symetria układu została zakłócona przez 2 ściany dzielące zbiornika na 4 części. W
obliczeniach tego nie uwzględniono. Po obsypaniu konstrukcji ziemią nastąpiło powaŜne
odkształcenie kopuły. Powstałe rysy spowodowały plastyczne wyrównanie napręŜeń i
dostosowanie się do nowego schematu statycznego. Po uszczelnieniu rys dalszych zmian
nie zauwaŜono. Tym razem błąd człowieka nie miał nieszczęśliwych konsekwencji.

58
 Rys. 42. Podziemny
zbiornik na wodę
pitną w Hanau
(Niemcy) [1] s. 268

5.2. Wadliwie przyjęty przekrój zbrojenia

Wynika on zazwyczaj ze zbyt rzadko rozstawionych wkładek lub zbrojenia ścianki

nieodpowiednimi wkładkami o przekroju łącznym (np.: na 1m ścianki) mniejszym niŜ
podano w prawidłowo wykonanym projekcie. Zdarzają się niekiedy przypadki zamiany na
budowie zbrojenia pierścieniowego ze stali zwykłej handlowej na zbrojenie ze stali
wysokowartościowej (18G2 lub 34GS) o odpowiednio zredukowanym przekroju. Zbrojenie
takie jest oczywiście w stanie przejąć występujące w ściance siły rozciągające, ale
zwiększone odkształcenia prętów (proporcjonalne do granicy plastyczności stali) mogą
spowodować nadmierne zarysowanie betonu. MoŜe się równieŜ zdarzyć, Ŝe przyjęto
prawidłowy przekrój zbrojenia, lecz źle wykonano złącza prętów, dając zbyt mały zakład
lub złe rozmieszczenie wzajemne złącz w kolejno koło siebie leŜących prętach. Wszystkie
te wady zbrojenia prowadzą do zmniejszenia współczynnika bezpieczeństwa konstrukcji,
a nawet (w przypadku wadliwych złącz) do wyłączenia zbrojenia z pracy ścianek, co przy

59
pracy ich głównie na rozciąganie (w obliczeniach nie uwzględnia się współpracy betonu)
jest szczególnie niebezpieczne. RównieŜ ścianki zbiorników moŜna wzmacniać
pierścieniowymi wkładkami, stalowymi płaskownikami lub spręŜającymi cięgnami.
Wzmocnienie zewnętrznymi pierścieniowymi wkładkami prętowymi przyjmuje się w
przypadku zbiorników zazwyczaj w tych przypadkach, gdy wadliwie zbrojone ściany mogą
przenieść jednak pewną, choć mniejszą od eksploatacyjnej siłę rozciągającą (przy
przyjęciu odpowiedniego współczynnika bezpieczeństwa).
Najczęściej stosowane są wzmocnienia z płaskowników (mają one większy
przekrój od poszczególnych prętów okrągłych i nie potrzebują specjalnego sprzętu do
wykonania cięgien spręŜających). Po wprowadzeniu naciągu płaskowniki moŜna ze sobą
spawać bezpośrednio, bądź spawać poprzez stalowe podkładki (rys. 43). To drugie
rozwiązanie jest pewniejsze od pierwszego i właściwsze do stosowania przy duŜych
średnicach zbiorników, (co związane jest z trudnościami przeprowadzania naciągu
obręczy o duŜych długościach). Podajemy tu opis wykonania tego typu wzmocnienia.

Rys. 43. Połączenie

elementów
płaskownikowej obręczy
wzmacniającej ściankę
cylindrycznego zbiornika
Ŝelbetowa ścianka, 2-
stalowa podkładka, 3 -
płaskownikowa obręcz, 4
- zaprawa cementowa

Złącza śrubowe, utrzymujące siłę naciągu, wykonane są na stalowej podkładce,

zwykle o grubości 2cm. Podkładka ta jest przyspawana do jednego końca odcinka
obręczy, drugi zaś koniec odcinka ma swobodny przesuw na podkładce (zwykle
przyjmuje się 5 do 8 odcinków płaskownika). Aby podkładka licowała z powierzchnią
ścianki zbiornika, wprowadza się ją w wykute w betonie gniazda, po uprzednim
wykonaniu warstwy cementowej podlewki, (aby zapewnić równomierny docisk podkładki
do betonu ścianki). Po załoŜeniu obręczy na zbiornik skręca się śruby do oporu, a
następnie ogrzewa się obręcz do temperatury ok. 800°C (najlepiej prądem stałym z
agregatów spawalniczych). Gdy obręcz rozgrzeje się na całej długości, dokręca się złącza
(konieczne jest jednoczesne dokręcenie wszystkich złącz). Po dokręceniu złącz, gdy

60
płaskownik jest jeszcze gorący, przyspawa się swobodne końce odcinków płaskowników
do blachy podkładek, uzyskując w ten sposób naciąg obręczy.
W przypadku, gdy zdolność przejęcia jakiejkolwiek rozciągającej siły przez pręty
ścianki jest wątpliwa, wówczas moŜna wykonać albo wewnętrzny płaszcz stalowy, który
będzie w stanie przejąć siły rozciągające przewidziane projektem, albo płaszcz Ŝelbetowy
zbrojony na te siły (oczywiście z uwzględnieniem naleŜytego współczynnika
bezpieczeństwa). Jeśli beton ścianek jest przy tym w duŜym stopniu nieszczelny,
wówczas płaszcze spełniają równieŜ rolę zabezpieczenia przed przeciekaniem skła-
dowanej cieczy na zewnątrz.
Kolejność wykonywania stalowego płaszcza jest następująca. Po oczyszczeniu
powierzchni wewnętrznej z luźnych i słabych części betonu (oczyszczenie drucianymi
szczotkami i zmycie wodą) układa się na dnie zbiornika zaprawę cementową 1:2, a na
niej wykładzinę z blachy o grubości zazwyczaj tej samej, jaka będzie załoŜona na
bocznych ściankach zbiornika. Po wykonaniu wykładziny na dnie (a więc po zespawaniu
arkuszy blach) wykonuje się pionową stalową wykładzinę walcową w odległości 3÷4cm
od istniejącej Ŝelbetowej ścianki, wypełniając tak powstałą między nimi szczelinę bardzo
gęstą (ledwie wilgotną) zaprawą cementową, którą naleŜy dobrze zagęszczać (np.: przez
sztychowanie prętami). Wypełnienie tej szczeliny najlepiej jest wykonywać w miarę
pierścieniowego wykonywania wykładziny od dołu ku górze. Arkusze blachy muszą być
spawane według tak opracowanego programu, aby zapobiec deformowaniu się płaszcza
wskutek napręŜeń termicznych. Stosowanie stalowego płaszcza da właściwe rezultaty
wówczas, gdy podczas eksploatacji zbiornika, na płaszcz ten nie będzie działała
temperatura zbyt róŜniąca się od temperatury, w której został on wykonany. Przy
zbytnim oziębieniu się płaszcza moŜe nastąpić jego odspojenie się od zaprawy
cementowej, natomiast przy zbytnim ogrzaniu się - nastąpić mogą jego deformacje
charakterystyczne dla powłok, które uległy wyboczeniu.
Zamiast stalowego moŜna wykonać mniej wraŜliwy na wpływy temperatury
wewnętrzny płaszcz Ŝelbetowy, zbrojony wkładkami o tym samym przekroju co
wykonana juŜ, wadliwie zazbrojona ścianka zbiornika. W tym przypadku kolejność robót
moŜe być następująca. Po oczyszczeniu powierzchni wewnętrznej ścian, jak podano
wyŜej, i po jej przeschnięciu wykonuje się na niej izolację, np.: powlekając na zimno
tradycyjnym środkiem izolacyjnym (np.: na bazie wysokogatunkowych asfaltów).
Następnie wbija się w ścianę haki o rozstawie 1x1m, a uszkodzone miejsca izolacji
powleka się ponownie środkiem izolacyjnym. Na tych hakach, w odległości 2cm od ściany
zbiornika, przymocowuje się jednowarstwowe zbrojenie pierścieniowe powiązane

61
 konstrukcyjnymi prętami pionowymi (zazwyczaj Ø1 mm co 25cm), po czym wykonuje się
szczelny, betonowy płaszcz (narzucając beton przez torkretowanie). Taki płaszcz
powinien być przeliczony na ewentualne ciśnienie wody gruntowej. Wygładzoną
powierzchnię płaszcza moŜna pokryć, (jeŜeli zachodzi potrzeba) środkiem
antykorozyjnym.
JeŜeli zbrojenie dna wykonano nieprawidłowo, to naleŜy na nim wykonać najpierw
izolację (jak podano wyŜej), ułoŜyć na betonowych podkładkach nowe zbrojenie płyty
(zgodnie z projektem) i zabetonować płytę (najlepiej przez torkretowanie) dowiązując się
torkretem do płaszcza ścian. W przypadku prawidłowo zazbrojonego i wykonanego dna
naleŜy na nowo wykonany płaszcz ściany dowiązać do konstrukcji dennej przez
odpowiednie nakłucie miejsca wzajemnego ich połączenia i po właściwym zazbrojeniu
(np.: przez przyspawanie) połączenia, zabetonować go przez torkretowanie. W przypadku
pokrycia ścian środkiem antykorozyjnym, naleŜy pokryć tym samym środkiem płytę dna.
Tak wykonane płaszcze Ŝelbetowe wykonuje się równieŜ niekiedy w nieszczelnych
pomieszczeniach głębokich pompowni (wykonanych np.: jako zapuszczane studnie)
naraŜonych na duŜe parcie wody gruntowej. Ten sposób uszczelnienia stosuje się
głównie wówczas, gdy stwierdzonych przecieków dna i ścian nie moŜna opanować w
prosty sposób. W tych jednak przypadkach naleŜy jeszcze zabezpieczyć płaszcz przed
wypłynięciem ku górze wskutek moŜliwości powstania pod nim pełnego parcia
hydrostatycznego (konieczna jest górna blokada wspornikowa płaszcza).

5.3. Niepoprawnie wykonane wykładziny wodoodpornej zbiornika

Powodują one przeciekanie cieczy przez konstrukcję zbiornika, czasem tak

intensywne jak gdyby nie wykonano robót zabezpieczających. W przypadku zbiorników
nadziemnych lub pustych zbiorników podziemnych podlegających duŜemu parciu wody
gruntowej, przecieki cieczy widoczne są na ściankach lub dnie, natomiast w przypadku
zbiorników podziemnych przy braku wody gruntowej wielkość przecieków przez
konstrukcję moŜna ustalić jedynie na podstawie obniŜenia się zwierciadła składowanej
cieczy. Naprawa nieszczelnej wykładziny łatwiejsza jest oczywiście w zbiornikach
pierwszego rodzaju, w drugim natomiast mniejsze są niekiedy koszty wykonania
wykładziny na nowo niŜ odkopywanie zbiornika i ustalanie nieszczelnych miejsc.
Szczególnie niebezpieczna jest nieszczelna wykładzina antykorozyjna w przypadku
nałoŜenia jej na szczelny beton konstrukcji, gdyŜ o nieszczelności wykładziny
dowiadujemy się zazwyczaj dopiero wówczas, gdy korozja całkowicie juŜ zniszczy beton i

62
 uwidoczni się na zewnątrz w postaci wykwitów lub zawilgocenia powierzchni zewnętrznej
zbiornika. Niebezpieczniejszy jest przypadek jednoczesnej korozji betonu i stali, gdyŜ
grozi to awaryjnym zniszczeniem konstrukcji.

5.4. Źle przygotowane podłoŜe gruntowe

Zazwyczaj jest to wadliwe wykonany nierówny wykop ziemny o nienaleŜycie

skomprymowanym gruncie i nieodpowiednio zagęszczonym piasku wyrównawczym. Takie
podłoŜe gruntowe wykazuje zawsze nierównomierne osiadanie, co grozi popękaniem
płyty dennej (pęknięcia te mogą równieŜ powstać w płycie zdylatowanej od ścian
bocznych). Wypłukując grunt ciecz przedostająca się pod zbiornik powoduje powstawanie
kawern gruntowych - w ten sposób nie tylko powiększają się pęknięcia nadmiernie
zginanej płyty dennej, ale przy niekorzystnych uwarstwieniach podłoŜa gruntowego moŜe
nastąpić nawet utrata stateczności zbiornika, pękanie przewodów doprowadzających i
odprowadzających ciecz itp. W tych przypadkach na ogół nie obserwuje się pęknięć ścian
bocznych zbiorników.
Zaradzenie temu stanowi awaryjnemu jest trudne, poniewaŜ o niewłaściwym podłoŜu
gruntowym dowiadujemy się zazwyczaj juŜ po stwierdzonych zarysowaniach dna lub
nawet po odkształceniu się całości zbiornika. Przeprowadzane zabiegi likwidujące stan
awaryjny muszą pójść w dwóch kierunkach:

naleŜyte wypełnienie pustki pod dnem w celu wzmocnienia i wyrównania podłoŜa
gruntowego,

naleŜyte połączenie podłoŜa gruntowego z konstrukcją denną zbiornika przy
jednoczesnym zamknięciu szczelin i rys w betonie

Obydwa te wymagania mogą być spełnione przez petryfikację gruntu za pomocą

zastrzyków cementowo-injectolowych. Zastrzyki te wykonuje się mieszaniną cieczy
zarobowej i substancji sypkiej o stosunku 0.8÷1.0, przy czym ciecz zarobowa składa się z
Injectolu i wody (o stosunku 1:2), a substancja sypka – z Injectolu i świeŜego cementu
portlandzkiego 350 (o stosunku 1:4). Wtłaczany pod ciśnieniem zaczyn zaczyna
sztywnieć po ok. 5÷10 minutach, przez co zapobiega jego wymyciu przez ewentualną
wodę gruntową. Do wprowadzenia zaczynu do gruntu naleŜy w płycie wykonać otwory
średnicy 30÷40mm, w które będzie moŜna wprowadzić końcówki węŜa tłoczącego. Po
wykonaniu petryfikacji gruntu moŜna równieŜ tym samym zaczynem zapełnić
zarysowania powstałe w betonie.

63
5.5. Źle wykonany torkret ochraniający przed korozją struny lub kable spręŜające

Od nośności kabli i strun zaleŜy bezpieczeństwo całości spręŜonej konstrukcji.

Najlepszym zabezpieczeniem naleŜytej ochrony antykorozyjnej jest odpowiedni torkret,
który charakteryzować się powinien duŜą szczelnością, wytrzymałością (zwłaszcza na
rozciąganie), duŜa przyczepnością do stali spręŜającej i do betonu oraz odpornością na
agresywne działanie środowiska (korozyjne zanieczyszczanie powietrza).

5.6. Nieprawidłowe obsypywanie zbiorników

W przypadku zbiorników podziemnych jest to najczęściej popełniany przez grupy

wykonujące zbiornik błąd. Wszystkie zazwyczaj cienkościenne elementy powłokowe
zbiorników obrotowych są obliczane na obciąŜenia osiowo symetryczne. W związku z tym,
w przypadku zbiorników całkowicie lub częściowo obsypanych gruntem, konieczne jest
wykonanie tego obsypywania równieŜ osiowo symetrycznie, moŜliwie jak najmniejszymi
warstwami; ich grubość nie powinna przekraczać 40÷60cm i dopiero po ubiciu kaŜdej z
warstw moŜna przystąpić do zasypywania warstwy następnej. Dotyczy to zarówno
wykopów ścian, jak równieŜ obsypywania powłokowego przekrycia - rys. 44. PoniewaŜ
grubość nasypu górnego jest przewaŜnie w granicach 50÷80cm (co jest uwarunkowane
odpowiednimi wymaganiami cieplnymi zbiornika), pierścieniowe obsypywanie trzeba
wykonywać dwiema lub nawet trzema warstwami o grubości nie większej od 30cm.
KaŜda z warstw moŜe być oczywiście wykonywana po całkowitym pierścieniowym
ułoŜeniu warstwy poprzedniej na całej połaci powłoki.

Rys. 44 Kolejność zasypywania wykopu oraz przekrycia zbiornika podziemnego

64
 Niezastosowanie się do tej zasady moŜe łatwo doprowadzić do pionowych pęknięć
ścian walcowych, które nie są zwykle zbrojone na momenty równoleŜnikowe, gdyŜ przy
symetrycznym obciąŜeniu ściany wynoszą one zaledwie ok. 17% momentów
południkowych i sam beton moŜe je z łatwością przenieść. Niesymetryczne zasypywanie
powłok przekrycia niszczy je zazwyczaj wskutek ich wyboczenia. Pęknięcia pionowe
ściany walcowej nie niszczą całej konstrukcji ścian, aczkolwiek reperacje ich są dość
zawodne, a to ze względu na duŜe rozciągające siły powstające w ścianach przy
napełnionym zbiorniku; łatwo wówczas powstają przecieki w miejscach połączenia
starego betonu z nowym betonem (lub zaprawą) szczeliny. W tych przypadkach
nieodzowne czasem staje się spręŜenie ścian. Bardziej jeszcze groźne w skutkach od
pęknięć ścian jest wyboczenie powłok przekrycia; niszczy ono całą ich konstrukcję, którą
musi się wykonywać na nowo. RównieŜ płaskie przekrycia zbiorników obsypanych
gruntem mogą ulec zniszczeniu, gdy obciąŜy się je niezgodnie z załoŜeniami
projektowymi (zwykle przyjmuje się obciąŜenie równomiernie rozłoŜone). Takie
zniszczenie płaskiego przekrycia pokazano przykładowo na rys. 45. Pęknięcie to zostało
spowodowane przeciąŜeniem części stropu przez nasypanie gruntu z transportera i nie
rozprowadzenie go na całej powierzchni stropu.

Rys. 45. Przykład awarii zbiornika, spowodowanej nieprawidłowym wykonaniem nasypu

gruntu: a) prawidłowo ustalony nasyp, b) wadliwie wykonany nasyp, c) obraz zniszczenia
zbiornika

65
5.7. Nieprawidłowo wykonany beton lub wadliwe betonowanie ścian lub dna
zbiornika

Przyczyny te są najczęściej powodem źle funkcjonujących zbiorników, a nawet

mogą doprowadzić do ich awarii. WiąŜe się to głównie z wykonaniem słabego lub
nieszczelnego betonu, choć nawet o naleŜytej wytrzymałości.
Słaby beton (o wytrzymałości niezgodnej z projektem) moŜe stać się przyczyną
zbyt małej wytrzymałości przekrojów mimośrodowo ściskanych albo rozciąganych, a w
miejscach osiowego lub mimośrodowego rozciągania mogą się pojawić rysy o nadmiernej
szerokości, powodujące przeciekanie zbiornika oraz dalsze konsekwencje z tym związane.
Zwiększenia wytrzymałości betonu nie moŜna uzyskać przez powiększenie ilości
cementu, jak to niekiedy czynią niedoświadczeni kierownicy robót, lecz głównie przez
stosowanie odpowiedniego wskaźnika wodno-cementowego, wibrowania itp. Nadmierne
dodanie cementu zwiększa skurcz betonu, który - choć mocniejszy - zarysowuje się i
staje się zupełnie nieszczelny.
NaleŜy szczególnie zwracać uwagę, aby nie zdefrakcjonować kruszywa, betonując
ze zbyt wysokiego poziomu.
Przy koniecznych poziomych przerwach roboczych naleŜy szczególnie starannie
wykonać właściwe połączenie nowego betonu z juŜ związanym, gdyŜ w tych miejscach
najczęściej występują późniejsze przecieki. Najlepiej jest wykonywać betonowanie
następnego górnego pierścienia, gdy dolny pierścień jeszcze nie związał. Poza tym
betonowanie musi się od bywać zamkniętymi pierścieniami o niewielkich wysokościach.
Pozostawienie niedobetonowanych pionowych pasów walcowego zbiornika na dłuŜszy
okres czasu (np.: na okres zimowy) lub częściowe obsypanie ziemią w takim jego
niedobetonowanym stanie moŜe prowadzić do konieczności przeprowadzania
kłopotliwych wzmocnień ścianek. Drugim zasadniczym problemem jest uzyskanie
moŜliwie najbardziej szczelnego betonu. W tym celu konieczne jest właściwe przyjęcie
krzywej przesiewu kruszywa odpowiadającej dopuszczalnemu zakresowi dla betonów
szczelnych, właściwa konsystencja betonu, stosowanie wysokowartościowego cementu,
jednak w ilości nie większej od 350kG/m3 gotowego betonu (moŜna go przyjmować w
granicach 300÷350kG), właściwe wibrowanie betonu. Zwiększenie szczelności uzyskuje
się równieŜ przez stosowanie domieszek wodouszczelniających. NaleŜy jednak wykluczyć
stosowanie chlorku wapnia jako dodatku do betonu. W wilgotnym betonie przyczynia się
on do szybkiej korozji zbrojenia. Nie naleŜy równieŜ stosować innych dodatków (np.:

66
soli), które zwiększają przewodność elektryczną betonu. DuŜy wpływ na
nieprzepuszczalność cieczy przez beton ma stosowanie jego odpowietrzania.
Szczególnie częstym powodem przeciekania zbiorników jest niewłaściwe
wykonanie wibrowania (niedowibrowanie, przewibrowanie). Gorzej zagęszcza się beton o
zbyt rzadkiej konsystencji, zachodzi tu segregacja kruszywa i spoiwa. NaleŜy przede
wszystkim uwaŜać, aby w betonie nie było nadmiaru wody zarobowej, co jest szczególnie
niebezpieczne przy stosowaniu do betonu jako plastyfikatora pyłów dymnicowych.
Jeśli ilość wody zarobowej jest zbyt duŜa i gdy nie stosuje się wibratorów o róŜnej
częstotliwości i amplitudzie drgań w róŜnych płaszczyznach (równieŜ w płaszczyźnie
poziomej) nawet, gdy nie stosuje się ostukiwania deskowania (niezaleŜnie od stosowania
wibratorów), wówczas pod prętami poziomymi zbrojenia powstają szczeliny, a nad tymi
prętami wydziela się warstewka zaczynu. Intensywność tworzenia się tych szczelin i
warstewek jest mniej więcej wprost proporcjonalna do masy drgającego pręta w danym
betonie (przy odpowiedniej częstotliwości drgań wymuszających). Jeśli świeŜy beton ma
konsystencję gęstoplastyczną lub wilgotną, szczelina moŜe powstać, natomiast
warstewka zaczynu nie wydzieli się. Zjawiska te są bardzo szkodliwe dla konstrukcji nie
tylko ze względu na przeciekanie cieczy, lecz równieŜ na dość szybko zwykle postępującą
korozję zbrojenia. Aby zabezpieczyć się przed skutkami ewentualnego przeciekania
betonu zbiornika, moŜna stosować następujące domieszki wodouszczelniające:

pył kwarcowy (przy stosowaniu 100÷150kG/m3 betonu moŜe tylko
nieznacznie wpłynąć na obniŜenie wytrzymałości betonu)

wodorotlenek glinu (przy zetknięciu się z wodą następuje jego pęcznienie i
w ten sposób uszczelnia pory - działanie to jest wielokrotne)

ałun (stosuje się roztwory 2.5÷5%, powiększające nawet wytrzymałość
betonu, a po zmieleniu go na sucho z gliną jeszcze silniej polepsza się
szczelność betonu)

prócz wyŜej wyszczególnionych stosuje się specjalne preparaty, jak:
Hydrobet (w ilości 1.5%), Plastibet S (w ilości 4%), Tricosol Normal D,
Ceresit - Sperr-betonpulver, Sika i inne. MoŜna równieŜ stosować domieszki
złoŜone ze związków nieorganicznych i organicznych (głównie dodatki
mydeł).
Jeśli po wykonaniu konstrukcji zbiornika stwierdzi się przedostawanie cieczy przez
ściany lub dno, konieczne staje się jego naleŜyte uszczelnienie. Ogólnie biorąc wybór
sposobu uszczelnienia przeciekającego zbiornika zaleŜy od rodzaju nieszczelności, która
moŜe być spowodowana powstaniem przepuszczających ciecz rys lub gęstą siatką

67
włoskowatych zarysowań, nieszczelną miejscami strukturą betonu (miejscowe
przewibrowania betonu), a nawet nieszczelnym betonem w całej ściance lub dnie
zbiornika.
Powstawanie rys o szerokości 0.1÷0,12mm nie jest groźne dla konstrukcji. Rysy
takie nie przepuszczają wody, a jeŜeli nawet przecieki pojawiają się, to na ogół będą one
niewielkie. Po napełnieniu zbiorników wodą te rysy same dość szybko zamykają się. Jest
to spowodowane pęczniejącym działaniem związków cementu, a woda przenikająca w
głąb betonu uwadnia jeszcze niezwiązany cement, zasklepiając w ten sposób drobne
zarysowania i pory.
Gdy szerokości rys są większe, wówczas po napełnieniu wodą zbiornika przez
10÷20 dni moŜna juŜ bez trudności określić ich usytuowanie w konstrukcji. RównieŜ po
tym okresie czasu moŜna łatwo umiejscowić fragmenty nieszczelnego betonu,
wewnętrznych miejsc, przez które przechodzi ciecz na zewnątrz zbiornika. Gdy uda się
wyraźnie określić połoŜenie rys, przez które przechodzi ciecz, wówczas moŜna je
uszczelnić przez wykonanie wzdłuŜ nich podłuŜnych rowków o wymiarze poprzecznym
2x2cm i zapełnienie ich zaprawą cementową o 7kg cementu na 3.5 litra piasku, przy
czym zaleca się do cementu domieszać 0.35kg bardzo drobno mielonego dolomitu,
wypalonego w temperaturze 800÷900°C. Zamiast dolomitu moŜna uŜyć 0.14 kg dobrze
zmielonego gipsu budowlanego półwodnego. Domieszki te wywołują pęcznienie zaprawy,
dając właściwe uszczelnienie konstrukcji.
Innym sposobem uszczelnienia wyraźnych, ale rzadko rozstawionych, rys jest
załoŜenie na rysach pasków izolacyjnych. WzdłuŜ przebiegającej rysy naleŜy w tym
przypadku usunąć ewentualną wyprawę wodoszczelną i ok. 1cm betonu na szerokości
16cm (tzn. po ok. 8cm z kaŜdej strony rysy). Po dokładnym spłukaniu tego pasa betonu
naleŜy na niego i na skute boki wgłębienia nałoŜyć bardzo równomierną warstwę ok. 2cm
gęstego zaczynu cementowego, który po 2 godzinach trzeba gęsto narylcować.
Następnego dnia na zaczyn naleŜy nałoŜyć w kolejności: pas drucianej siatki o oczkach
ok. 10x10mm, warstwę zaprawy cementowej 1:1 o grubości 1cm z lekkim narylowaniem,
a po kilku godzinach warstwę zaprawy cementowej 1:2 o grubości 1cm z wypalaniem.
Jeśli konstrukcja zbiornika wykazuje tylko miejscową nieszczelność, np.: w
miejscach raków przewibrowania lub nawet miejscowego zanieczyszczenia betonu,
wówczas moŜna skuć to miejsce i wykonać korek cementowy. W tym przypadku naleŜy
odkutą powierzchnię pokryć gęstym zaczynem cementowym 1÷2mm, a następnie po 2÷3
godzinach wypełnić kawernę zaprawą cementową o składzie odpowiadającym 700kg
cementu na 1m3 piasku z dodatkiem uszczelniającym. Do tego celu moŜna równieŜ uŜyć

68
zaprawy cementowej z odpowiednią ilością hydrofiksu (w zaleŜności od intensywności
przecieku). Gdyby przy małych wymiarach zbiornika takich słabych miejsc było bardzo
duŜo, lepiej jest niekiedy skuć cały beton i wykonać zbiornik na nowo, a w przypadku
zbiorników duŜych - zdecydować się moŜna na pełne jego powierzchniowe uszczelnienie,
jak to się stosuje przy ogólnej nieszczelnej strukturze betonu.
Gdy konstrukcja zbiornika ma długie, wyraźne, lecz nieliczne zarysowania o
nieregularnym, łamanym układzie, wówczas uszczelnienie zbiornika za pomocą opisanych
wyŜej uszczelniających pasków bywa bardzo kłopotliwe. W tym przypadku
najwłaściwszym sposobem uszczelnienia moŜe być petryfikacja cementowa.
Do petryfikacji rys potrzebna jest tylko pompa szlamowa typu diafragmowego o
ciśnieniu 3÷5 atmosfer z tym, Ŝe na końcu węŜa przytwierdza się ustnik w postaci zwykłej
rurki ¾” długości ok. 20cm, na końcu perforowanej. W fazie przygotowawczej nakłuwa
się w betonie (po linii rys - w odstępach, co ok. 50÷70cm oraz w pojedynczych ogniskach
przeciekowych) otwory Ø30mm na głębokość ok. 25cm. W otworach osadza się mankiety
w postaci rurek stalowych długości 70mm Ø1", uszczelnionych po obwodzie zaprawą
cementową 1:1. Same rysy od strony dostępnej naleŜy moŜliwie szczelnie zamknąć bądź
przez wpychanie ostrych wiórów drewnianych z dodatkiem pakuł lub teŜ zasmarowując je
zaprawą cementową. Ustnik węŜa pompowego wsadza się do mankietu otworu i
uszczelnia się go moŜliwie dokładnie pakułami ze smołą. Rysy przemywa się najpierw
dokładnie wodą idąc z góry w dół. Następnie w kaŜdy otwór wypompowuje się zaczyn o
stosunku 1kg cementu na 10l wody. Pompowanie naleŜy prowadzić ostroŜnie, aby nie
stworzyć zatorów i tak długo, aŜ stwierdzi się wyraźne wycieki gęstego zaczynu wzdłuŜ
całego sąsiedniego odcinka rys. Tak postępuje się wtłaczając zaprawę cementową w
kolejne otwory w ścianach pionowych, zaczynając od dołu i posuwając się w górę.
Mankiety moŜna pozostawić w otworach i po oczyszczeniu i obcięciu zapełnić po pewnym
czasie zaprawą cementową 1:1. Tak wykonana petryfikacja wtłacza zaprawę nawet do
zupełnie niewidocznych rys, co widać po wyciekach na powierzchni ścian lub dna.
Ten sposób uszczelniania betonu powinien być równieŜ stosowany wówczas, gdy
uszczelnienia powierzchniowe betonu nie zdają egzaminu ze względu np.: na moŜliwości
miejscowych nawet uszkodzeń powierzchni zbiornika podczas jego eksploatacji
(powierzchniowe substancje uszczelniające nie przenikają zbyt głęboko w beton).

W celu płaszczyznowego uszczelnienia dna zbiornika moŜna stosować zabieg

polegający na sedymentacji drobnych cząstek substancji chemicznych w porach betonu.
Do tego celu mogą słuŜyć niewielkie ilości siarczanu glinu, który rozpuszczony w wodzie

69
wytrąci zawiesinę trudno rozpuszczalnego wodorotlenku Ŝelazawego. Jeśli zarysowania
betonu są bardzo drobne (np.: o charakterze skurczowym), wówczas moŜna
powierzchnię betonowego dna pomalować szczelną emalią epoksydową lub
poliwinidurową, oczywiście po uprzednim wysuszeniu powierzchni dna i zneutralizowaniu
przez fluatowanie.
W przypadku, gdy nieszczelne jest jedynie dno, moŜna równieŜ stosować cięŜką
izolację bitumiczną (po uprzednim wykuciu i usunięciu z płyty dennej słabego betonu,
uzupełnieniu go zaprawą cementową lub kitem asfaltowym). Izolację tę naleŜy wypro-
wadzić na ścianę boczną o betonie szczelnym na wysokość co najmniej 60cm i przykryć
płytą Ŝelbetową grubości 5cm. Źle natomiast spełnia swą izolacyjną rolę kilkuwarstwowa
papa bitumiczna lub juta na lepiku wyprowadzona na zbyt małą wysokość ponad dnem
przy znacznym ciśnieniu hydrostatycznym na tej wysokości. Trudno jest wówczas
naleŜycie wykonać zakończenie izolacji na pionowej ściance, a niewielka nawet
nieszczelność powoduje podejście cieczy pod izolację, co całkowicie przekreśla celowość
jej uŜycia. Dobrze natomiast zachowuje się taka izolacja wyprowadzona ponad poziom
przechowywanej cieczy. Gdy cały zbiornik jest wykonany z nieszczelnego betonu lub gdy
nieszczelne miejsca konstrukcji są bardzo liczne, wówczas przeprowadzić moŜna
powierzchniowe uszczelnienie całości zbiornika (ścian bocznych łącznie z dnem). Do
takich uszczelnień naleŜą m.in. wodoszczelne tynki (dwu- lub trójwarstwowe), substancje
izolujące powierzchniowo, jak Abizol, Emaswit i inne o analogicznym działaniu, Ŝywice
epoksydowe (wzmacniane ewentualnie włóknem szklanym), a nawet wewnętrzne
wykładziny „płaszcze” stalowe, Ŝelbetowe oraz ze sztucznych tworzyw.
Szczelne „płaszcze” wewnętrzne stalowe lub Ŝelbetowe wykładzinowe wykonuje
się zazwyczaj wówczas, gdy konieczność ich przyjęcia wynika równieŜ ze zbyt małej ilości
zbrojenia pierścieniowego w zbiorniku z tym, Ŝe pierwszy rodzaj płaszcza stosowany jest
równieŜ przy duŜej agresywności korozyjnej na beton składowanego materiału.
Jeśli nie muszą być brane pod uwagę zagadnienia wytrzymałościowe, wówczas w
celu zabezpieczenia antykorozyjnego betonu stosuje się wykładzinę z arkuszy zmiękczo-
nego polichlorku winylu zgrzewanych w jednolitą szczelną powłokę. Przed wykonaniem
tej powłoki naleŜy całą wewnętrzną powierzchnię zbiornika oczyścić z luźnych i słabszych
części betonu i ewentualnie ze zniszczonej wyprawy zmyć silnym strumieniem czystej
wody, a następnie po przeschnięciu (lecz nie całkowitym wyschnięciu) naleŜy na nią
nałoŜyć 2÷3mm warstwę bardzo gęstego zaczynu cementowego. Po nie więcej niŜ 1godz.
od ułoŜenia zaczynu naleŜy całą powierzchnię pokryć wodoszczelnym tynkiem zatartym

70
 na gładko. Przy stosowaniu tych powłok naleŜy jednak mieć na uwadze róŜny ich
współczynnik rozszerzalności cieplnej od betonu.

5.8. Nieprawidłowo wykonane przerwy dylatacyjne

W ścianach i w przekryciach obrotowych nie wykonuje się przerw dylatacyjnych, a

jedynie dylatuje się niekiedy płytę denną od bocznej ściany lub jej ławowego
fundamentu. Dylatacje te stosuje się w zasadzie tylko w zbiornikach o duŜych średnicach,
aby nie włączać do pracy na odpór płyt fundamentowych o duŜych rozpiętościach.
Źle wykonane przerwy dylatacyjne groŜą przeciekaniem zbiornika, z czym wiąŜą
się te wszystkie niebezpieczeństwa dla konstrukcji, które zostały opisane wyŜej. Jedynie
nie grozi tu ścianom utrata stateczności wskutek zmniejszenia współczynnika tarcia
betonu po gruncie lub podmycia gruntu, choć podmycie zawsze moŜe doprowadzić do
zwiększenia się pierścieniowych sił w ścianach, do deformacji całego zbiornika, a nawet
do jego zniszczenia. Stosuje się tu dylatacje usytuowane wg dwóch pokazanych na rys.
46 schematów: na płytowej ławie lub w jej poziomie.

Rys. 46 Dwa warianty usytuowania zdylatowanej płyty dennej: a) w poziomie pierścieniowej

ławy ścianki zbiornika, b) nad ława ścianki 1 – ścianka zbiornika, 2 – płyta denna, 3 – warstwa
chudego betonu, 4 – uszczelnienie dylatacyjne kitem trwale plastycznym o dobrej
przyczepności do betonu

NaleŜy zwrócić uwagę na przyjmowanie drugiego schematu tylko wówczas, gdy

spodziewane osiadanie ławy będzie większe od osiadania zdylatowanej płyty
fundamentowej. W przeciwnym przypadku przyjęcie takiej dylatacji doprowadza do
pęknięć płyty dennej -rys. 47a, a co za tym idzie - do braku szczelności zbiornika.
Zlikwidowanie tego uszkodzenia płyty jest dość kłopotliwe; moŜna to przeprowadzić w
sposób pokazany na rys. 47b. Po skuciu płyty poza krawędź ławy fundamentowej
wykonano jej głębsze dobetonowanie. W przypadku jednoczesnego pęknięcia ławy
fundamentowej pod płytą fundamentową, przed zabetonowaniem częściowo skute płyty,
naleŜy wzmocnić ławę np.: przez jej odcinkowe podbetonowanie.

71
 Rys. 64 Uszkodzenie i naprawa połączenia dylatacyjnego ściany bocznej z płyta denną
1 – rysa w płycie dennej, 2 – dobetonowane fragmenty ściany (wraz z ławą) i płyty dennej, 3 –
na nowo zagęszczony grunt

72
Bibliografia

[1] A. Mitel, Budownictwo betonowe - tom XIII, Arkady, Warszawa 1966r.,

[2] L. Kral, Elementy budownictwa przemysłowego – Tom II. Budowle specjalne,
PWN, Warszawa 1984
[3] J. Kobiak, W. Stachurski „Konstrukcje Ŝelbetowe”
[4] Awarie budowlane

Normy i przepisy będące podstawą projektu

PN-B-03264:2002 Konstrukcje betonowe, Ŝelbetowe i spręŜone. Obliczenia

statyczne i projektowanie.

PN-82/B-01801 Antykorozyjne zabezpieczenia w budownictwie. Konstrukcje
betonowe i Ŝelbetowe. Podstawowe zasady projektowania.

PN-86/B-01811 Antykorozyjne zabezpieczenia w budownictwie. Konstrukcje
betonowe i Ŝelbetowe. Ochrona materiałowo-konstrukcyjna. Wymagania.

BN-84/8814-07 Zbiorniki Ŝelbetowe na gnojowicę. Projektowanie, warunki
wykonania i badania techniczne przy odbiorze.

PN-63/B-06251 Roboty betonowe i Ŝelbetowe. Wymagania techniczne.

PN-85/B-10702 Wodociągi i kanalizacja. Zbiorniki. Wymagania i badania przy
odbiorze.

Obwieszczenie Ministra Infrastruktury z dn. 12.04.2002r w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie Dz. U. nr 75
z 15.06.2002r.

Instrukcja nr 240 ITB. Zabezpieczenie przed korozją konstrukcji betonowych i
Ŝelbetowych. Warszawa 1982r.

73