Οι περιπέτειες της Α∆Μούλας.

Αντί προλόγου ας κουβεντιάσουµε δυο ασκησούλες.

∆εµένα σώµατα σε κεκλιµένο επίπεδο.

Ζητήσατε από τους µαθητές σας να
υπολογίσουν το ύψος h αν το
κεκλιµένο επίπεδο είναι λείο και το

h υ νήµα µη εκτατό.
Θα σηκωθούν πολλά χέρια και θα
υ λάβεις απαντήσεις όπως:
1 1
Α.∆.Μ.Ε. ⇒ m1υ 2 + m2υ 2 = ( m1 + m2 ) g .h
2 2
υ2
⇒h=
2g
-Γιατί …. Α.∆.Μ.Ε. ;
Η ….. ψελλίζει κάτι όπως «Έτσι λύνονται αυτές οι ασκήσεις» αλλά ο ……… επεµβαίνει λέγοντας:
«- Όταν ασκούνται συντηρητικές δυνάµεις διατηρείται η ενέργεια»
Και ποιες είναι οι εν λόγω συντηρητικές δυνάµεις;
«- Τα βάρη οι κάθετες αντιδράσεις και οι τάσεις των νηµάτων»

∆εν έχεις να πεις κάτι αλλά µένεις µε µια πικρή γεύση. Ο µαθητής επαναλαµβάνει µια
διακήρυξη που διάβασε ή-και του είπαν οπαδοί της Α∆Μούλας και του ΘουΜουΚουΕ (µε τον
τόνο στο Ε για να θυµηθούµε τον Ανδρέα Κασσέτα). ∆εν πολυξέρει τι είναι συντηρητικές
δυνάµεις, µια και απέχει χρονικά πολύ από τις ∆έσµες, αλλά µε το που ακούει «λείο»
ενεργεί αυτόµατα σαν Παβλωφικός σκύλος.
Θα προτιµούσα να έφερνε στο µυαλό του το ζέσταµα των χεριών όταν τα τρίβουµε , το
άναµµα της φωτιάς από τους Νεάντερνταλ ή τα λάστιχα αυτοκινήτου (χωρίς ABS) µετά από
φρενάρισµα αλλά…
Μου έρχεται ως κάτι το ανευλαβές να προτιµάµε τον κοµπάρσο (τον καφέ σας κυρία) της
Φυσικής (Α∆ΜΕ ή ΘΜΚΕ) από µια Κατίνα Παξινού της Φυσικής όπως η ∆ιατήρηση της
Ενέργειας.
Και επειδή είµαι εµπαθής και φανατικός έρχεται η δεύτερη. Λύνω µε δυο τρόπους την
παρακάτω και ζητώ σχόλια, τοποθετήσεις, κάτι βρε αδερφέ.

Όταν τεντώνεται το σχοινί.

Ποια είναι η κοινή ταχύτητα που αποκτούν τα παιδιά όταν τεντώνεται το σχοινί;
Ο νεαρός είναι αρχικά ακίνητος.
m
V V
υ
m

Η πρώτη λύση που προτείνω:

1 1 1 υ
Α.∆.Μ.Ε. ⇒ mυ 2 = mV 2 + mV 2 ⇒ V =
2 2 2 2
Η δεύτερη:
υ
Α∆Ο (άδεις, άδει..) ⇒ mυ = mV + mV ⇒ V =
2
Ποια σας φαίνεται σωστή παιδιά; Εκτός αν είναι και οι δύο λάθος.
Σύντοµα διαλέγουν την δεύτερη οπότε ζητάς υπολογισµό των κινητικών ενεργειών πριν και µετά.
1
Kαρχ = mυ 2
2
1 1 υ2 K
Kτελ = mV 2 + mV 2 = mV 2 = m = αρχ
2 2 4 2
Και τι έγινε η ενέργεια ρε παιδιά; Ενέργεια µαγνητικού πεδίου;
-Θερµότητα, λένε όλοι.
-Με ποιο τρόπο;
-Ε , αφού κάνουµε Μηχανική τι άλλο θα γίνει;
-Στο προηγούµενο πρόβληµα κύριε η τάση ήταν συντηρητική ενώ εδώ δεν είναι;
Το βιολί τους δηλαδή.
Τεντώνεις απότοµα ένα σπαγγάκι και βλέπουν ένα στάσιµο πολύ µικρής διάρκειας. Μιλάς για
την ενέργειά του που χάθηκε, µιλάς για την θέρµανση της χορδής τόξου µετά από µερικές
βολές (ένας από τους λόγους που προτιµήθηκαν τα πολύ µικρότερου βεληνεκούς
αρκεβούζια) αλλά … Τι να κάνεις όταν η περιγραφή δεν έχει µέσα ΘουΜουΚουΕ και
συντηρητικές δυνάµεις. Τι να κάνεις όταν η διατήρηση της ενέργειας κατά την κύλιση σε
κεκλιµένο επίπεδο έχει ως επίσηµη εξήγηση το µηδενικό έργο της τριβής αντί την µη
θέρµανση;
Τίποτα.
Υπάρχουν λοιπόν περιπτώσεις υποβάθµισης της Μηχανικής ενέργειας που κρύβονται.
Υπάρχουν ακόµα περιπτώσεις αύξησής της.
Περιπτώσεις που καλό είναι να µην συναντάς για πρώτη φορά.
Κάποιες από αυτές.

Από το ένα κάρο στο άλλο.

Ο νεαρός έχει µάζα 50 kg και το κάρο του κινείται µε ταχύτητα 4 m/s. Το δεύτερο κάρο έχει µάζα 60 kg και το
κοριτσάκι 40 kg. Το δεύτερο κάρο κινείται µε ταχύτητα 2 m/s. Μόλις φτάνει το κάρο δίπλα του επιβιβάζεται σ’
αυτό χωρίς να εκτιναχθεί.
Θεωρώντας ως σύστηµα τον νεαρό , το κοριτσάκι και το δεύτερο κάρο υπολογίσατε την αρχική του και την
τελική του κινητική ενέργεια.

m1 υ V
m2 u υ

M
Η ορµή του παραπάνω συστήµατος διατηρείται οπότε:
− m1υ + m2u + Mu
m1υ − m2u − Mu = − ( M + m1 + m2 ) V ⇒ V = =0
M + m1 + m2
1 1
Η αρχική κινητική ενέργεια είναι m1υ 2 + ( m2 + M ) u 2 = 600 J ενώ η τελική είναι µηδέν.
2 2

Το κάρο που εγκατέλειψε ο µικρός διατήρησε την ταχύτητα και την κινητική του ενέργεια.
Κάπου λοιπόν χάθηκε ενέργεια. Ο µικρός περνάει από µια περιοχή σε µια άλλη διαφορετικής ταχύτητας. Η
µεταβολή της ταχύτητάς του δεν µπορεί να συµβεί ελλείψει τριβών. Αυτές συνεπάγονται θέρµανση των
εµπλεκοµένων σωµάτων.
Αν φορέσει παπούτσι µε καρφιά δεν έχουµε τριβή ολίσθησης αλλά µια µορφή πλαστικής κρούσης.

Η απώλεια όλης της ενέργειας και η µετατροπή της σε θερµική φαντάζει υπερβολική. Που
να σκεφτεί ο µαθητής ότι το άθροισµα των κινητικών ενεργειών των µορίων του αέρα που
περιέχουν 10 µπαλόνια (η εσωτερική του ενέργεια) συγκρίνεται µε την κινητική ενέργεια του
Μπολτ.

Ο µύλος της παιδικής χαράς.

Όταν ο µπόµπιρας προχωρεί προς την περιφέρεια πως µεταβάλλεται η κινητική ενέργεια του συστήµατος;

.
Επικαλούνται Παυλωφικώς
διατήρηση στροφορµής και γράφουν:
Iαρχ ωαρχ = Iτελ ωτελ
Μετά:
1
Kαρχ Iαρχ ωαρχ ωαρχ ω
I
=2 = αρχ = τελ > 1
Kτελ 1
Iτελ ωτελ ωτελ ωτελ Iαρχ
2

-Γιατί χάθηκε ενέργεια;

-Θερµότητα.

Κάποιος διορθώνει εισάγοντας το «εσωτερική» ενέργεια και θυµάµαι το «-Βγες µε την περιστρεφόµενη σκηνή.
-Α τότε εντάξει» από τους Αχαρνής. Η ορολογία µας µάρανε σκέφτοµαι.

Το παιδί βάζει το πόδι του από την πράσινη στην

κίτρινη περιοχή και κατόπιν από την κίτρινη στην
κόκκινη. Προχωρεί σε περιοχή µεγαλύτερης
ταχύτητας. Το πόδι του θα αποκτήσει την
ταχύτητα της περιοχής µόνο αν υπάρχει τριβή ή
αν το παπούτσι του έχει καρφιά. Σε κάθε
περίπτωση έχουµε θέρµανση του µύλου, του αέρα
και των παπουτσιών µόνο;
Τα πέλµατα του παιδιού έχουν µεγαλύτερη
ταχύτητα από το σώµα το οποίο θα ανατρεπόταν
αν ο µικρός δεν ταλαντευόταν οπότε οι µύες
θερµαίνονται απορροφώντας την ταλάντωση.

Αν ο νεαρός κάνει ακριβώς τα

αντίθετα, γράφοντας τις ίδιες
σχεδόν σχέσεις δείχνουµε
εύκολα ότι η ενέργεια του
συστήµατος αυξάνεται.
Από πού προέκυψε η
παραπάνω ενέργεια;
Ακούς διάφορα για διατήρηση
στροφορµής µείωση της ροπής
αδράνειας αλλά…
Κανείς δεν σκέφτεται ότι ένα ανδρείκελο θα πήγαινε αυθόρµητα µόνο από το κέντρο προς
την περιφέρεια και όχι το αντίθετο. Για την µετάβαση από την περιφέρεια στο κέντρο
δαπανάται ενέργεια και όπως φαίνεται στο σχήµα ο µικρός αδυνατίζει.
Αν επρόκειτο για κουρδιστό παιγνίδι η ενέργεια αυτή θα ήταν η δυναµική ενέργεια που
προσφέραµε στο ελατήριο αλλά στην προκειµένη περίπτωση προέρχεται από το σουβλάκι που
έφαγε στο, όχι µακρινό, παρελθόν.

Σχολιάζοντας το γνωστό πείραµα.

Η δεσποινίς του σχήµατος αναποδογυρίζει τον
τροχό. Η διατήρηση της στροφορµής απαιτεί να
αποκτήσει η ίδια στροφορµή 2L µε διεύθυνση και 2L
φορά αυτές που ο τροχός είχε αρχικά.
Η κινητική ενέργεια του τροχού διατηρήθηκε ενώ
παράλληλα απέκτησαν κινητική ενέργεια η
κοπέλα και το κάθισµα.
Που βρέθηκε;

Το αναποδογύρισµα του τροχού απαιτεί άσκηση

ροπής και συνεπώς παραγωγή έργου.

Όµως τι συµβαίνει όταν η νεαρά επαναφέρει τον

τροχό στην αρχική του θέση και η ίδια
ακινητοποιείται;
Χάνεται ενέργεια αλλά πως και που;
Το σύστηµα βρίσκεται σε κατάσταση ασταθούς ισορροπίας και ο τροχός «επιδιώκει» να επανέλθει στην αρχική
του θέση (αριστερά) αν εκτραπεί λίγο. Η δεσποινίς συγκρατώντας τον καταναλίσκει έργο όπως περίπου ένας
που ηττάται στη διελκυστίνδα. Οι µύες της (και όχι µόνον) θερµαίνονται.

Άµµος πέφτει σε δίσκο.

Πόση είναι η σταθερή εφαπτοµενική δύναµη που πρέπει να ασκείται στην περιφέρεια δίσκου, ακτίνας R και
µάζας m , ώστε να κινείται µε σταθερή gωνιακή ταχύτητα ω;
dm
Γνωστή η απόσταση x από τον άξονα του σηµείου πτώσης της άµµου και ο ρυθµός µε τον οποίο πέφτει η
dt
άµµος.

F
Θα δώσουµε πάλι δύο λύσεις.
1. Η κινητική ενέργεια του δίσκου αυξάνει διότι αυξάνει η µάζα του.
1 1 1
Θ.Μ.Κ.Ε ⇒ dW = dK ⇒ τ .dϕ = ( I + dI ) ω 2 − I ω 2 ⇒ F .R.dϕ = dI .ω 2
2 2 2
dϕ 1 dI 2 1 dm.x 2
x  dm 
2
⇒ F .R. = .ω ⇒ F .R.ω = .ω 2 ⇒ F =  ω
dt 2 dt 2 dt 2 R  dt 

2. Η ροπή της δύναµης µεταβάλλει την στροφορµή του συστήµατος οπότε:

τ=
dL ( I + dI ) ω − I ω dI ω dm.x 2ω x 2  dm 
⇒ F .R = ⇒ F .R = ⇒ F .R = ⇒F=  ω
dt dt dt dt R  dt 
∆ιπλάσια δύναµη δηλαδή.
Φυσικά οι λύσεις δεν συµφωνούν. Αν ρωτήσω τους µαθητές µου ποια είναι η σωστή για µια στιγµή θα
διαλέξουν την πρώτη. Η λατρεία του ΘουΜουΚουΕ έχει πάρει διαστάσεις θρησκευτικές.
Οι πιο πονηροί γνωρίζοντας την εµπάθειά µου θα καταλάβουν ότι πρέπει να διαλέξουν τη δεύτερη.
Μέχρι εκεί όµως.
Υπολογίσαµε µικρότερη δύναµη διότι υποθέσαµε ότι όλο το έργο γίνεται κινητική ενέργεια.
Όµως δεν σκεφτήκαµε ότι η άµµος δεν αναπηδά σαν µπαλάκι αλλά ακινητοποιείται στο δίσκο. Κάτι σαν
πλαστική κρούση, κάτι που σηµαίνει θέρµανση.

∆εν µπορώ να µην σκεφτώ τις ∆έσµες µε νοσταλγία όταν τέτοια θέµατα τα συζητούσαµε
εκτενώς. Όταν η παραλλαγή της άσκησης ήταν must στο δεύτερο κεφάλαιο.

Και κάτι που µου άρεσε. Πριν από χρόνια µαθητής µου ,οικονοµολόγος τώρα, έκανε
ευφυέστατη παρατήρηση µετά από µια προσοµοίωση interactive physics.
Ήταν προσοµοίωση ελαστικής κρούσης και θες για εφέ, θες για να ξυπνήσουν κάποιοι της
Τεχνολογικής είχα βάλει ήχο στην κρούση.
Ήχος σηµαίνει ενέργεια παρατηρεί. Πως εποµένως διατηρείται η ενέργεια; Πως είναι
δυνατόν να είναι ελαστική η κρούση;
Το φχαριστήθηκα και δεν το χάλασα µε «ξέρεις η προσέγγιση … το µοντέλο…».