«Η δύναμη του άξονα»

Η ομογενής τροχαλία του σχήματος, μάζας 2m και ακτίνας

r=15 3 cm, είναι ελεύθερη να περιστρέφεται γύρω από
οριζόντιο σταθερό άξονα που είναι κάθετος στην τροχαλία στο
κέντρο της Κ. Το νήμα που περνά από την τροχαλία είναι Κ r
αβαρές και σταθερού μήκους. Στο ένα άκρο του δένουμε το
σώμα Σ1 μάζας 2m και στο άλλο το σώμα Σ2 μάζας m.
Κρατάμε τα σώματα ακίνητα στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο καθώς
το νήμα είναι τεντωμένο. Κάποια στιγμή αφήνουμε τα
σώματα, που θεωρούνται σημειακά, ελεύθερα να κινηθούν. Να
υπολογίσετε: Σ2 Σ1
Α. την επιτάχυνσή τους,
Β. σε πόσο χρόνο θα διπλασιαστεί η μεταξύ τους απόσταση και
Γ. το μέτρο της δύναμης που αναπτύσσεται από τον άξονα περιστροφής στην
τροχαλία, αν είναι m=4kg.
(Δίνεται ότι η ροπή αδράνειας της τροχαλίας ως προς τον άξονα περιστροφής της
είναι Ι= 1 (2m)r2 , η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι g 10m / s 2 , το νήμα δεν
2
γλιστρά επάνω στην τροχαλία και το μήκος του είναι ικανά μεγάλο.)

ΛΥΣΗ
Α. Στο σχήμα (α) φαίνονται τα σώματα και οι δυνάμεις α
που τους ασκούνται. Το νήμα δεν γλιστράει πάνω στην
τροχαλία και το μήκος του είναι σταθερό, επομένως τα
Κ
Κ r
σώματα και το νήμα κινούνται με την ίδια επιτάχυνση
α, που είναι και η γραμμική επιτάχυνση των σημείων
της περιμέτρου της τροχαλίας. T1
α T2
Ο θεμελιώδης νόμος της μηχανικής για κάθε σώμα μας
δίνει: Σ2 Σ1 α
w2 w1
w1 - T1 = 2mα  2mg - T1 = 2mα (1) και
σχήμα (α)
T2 - w2 = mα  T2 - mg = mα (2)
Στο σχήμα (β) φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούνται A΄ N΄
στο αβαρές νήμα και στην τροχαλία.
Οι τάσεις στα άκρα του νήματος έχουν αντίστοιχα T΄ T
μέτρα Τ 1΄=Τ1 και Τ 2 ΄=Τ2, ως αντιδράσεις των
F Fy
δυνάμεων που ασκούνται από το νήμα στα σώματα. N A
A
Οι δυνάμεις ανάμεσα στην τροχαλία και το νήμα έχουν K
Fx
ίσα μέτρα Α=Α΄ ως δράση- αντίδραση. w
Οι τριβές Τ και Τ΄ αποτρέπουν την ολίσθηση του
νήματος επάνω στην τροχαλία. Τονίζεται ότι η ροπή α α
της τριβής Τ που ασκείται στην τροχαλία είναι αυτή T2΄ α
που την περιστρέφει. Το βάρος της w και η δύναμη F T1΄
από τον άξονα περιστροφής δεν επηρεάζουν την σχήμα (β)
κίνησή της.

1
 Από τη θεμελιώδη εξίσωση για το νήμα στον άξονα της κίνησης των σωμάτων
έχουμε:
Τ1΄- Τ2 ΄- Τ΄ = mνήματοςα  Τ1 ΄- Τ2 ΄- Τ΄= 0α  Τ1΄- Τ2΄= Τ΄ (3)
Εφαρμόζουμε τον θεμελιώδη νόμο για την περιστροφή της τροχαλίας.
Στ = Ιαγων  Τr = Ιαγων και Τ = Τ΄ (δράση –αντίδραση)
Έτσι με την (3) έχουμε:
( Τ1΄- Τ2 ΄)r = Ιαγων και αγων = α άρα
r
(Τ1΄- Τ2 ΄)r = 1 (2m)r2 α  Τ1΄- Τ2΄= mα (4)
2 r
Από τις (1), (2) και (4) υπολογίζουμε την επιτάχυνση α.
g
2mg -2mα –(mg+mα) = mα  α =   2,5m / s 2
4
B. Στο σχήμα (γ) φαίνονται οι αρχικές θέσεις των σωμάτων
(Α1 , Α2) και οι θέσεις τους τη ζητούμενη χρονική στιγμή
(Σ1, Σ2). Από τη γεωμετρία των σχημάτων (α) και (γ) α
έχουμε: Σ2
(Σ1Σ2)=2(Α1 Α2)  (Σ1 Σ2) = 4r και 4r h/2
2 2 2
(4r) h (2r) h 2r 3 (5)
A2 2r A1
Για τις μετατοπίσεις των σωμάτων ισχύει:
1
(Α1 Σ1) = (Α2Σ2) = αt2 και h/2
2
h
(Α1 Σ1) = (Α2Σ2) =
2 Σ1
Με τη βοήθεια της εξίσωσης (5) έχουμε: α
σχήμα (γ)
(5)
1 2 h 1 2 2r 3
t t t 0,6s
2 2 2 2
Γ. Με τις εξισώσεις (1), (2) και (3) υπολογίζουμε τα μέτρα των τάσεων και των
τριβών αντίστοιχα:
T1 2mg 2m 1 1 60 και

T2 mg m 2 2 50 άρα
T 50N 40N T T 10N
Για το νήμα στον κατακόρυφο άξονα έχουμε:
N T1 T2 N N 110N

Παρατήρηση
Οι τάσεις στα άκρα του νήματος έχουν αντίθετες φορές για την κίνηση των
σωμάτων, αλλά έχουν την ίδια φορά (προς τα κάτω) για την ισορροπία στον
κατακόρυφο άξονα.

2
 Η τροχαλία περιστρέφεται επιταχυνόμενα, αλλά δεν μεταφέρεται. Ο άξονας
περιστροφής της παραμένει ακίνητος [σχήμα (β)].
ΣFx = 0  Fx = Τ  Fx = 10Ν
ΣFy = 0  Fy = N+ w  Fy = N+2mg  Fy = 190Ν και

F2 = Fx2 + Fy2  F = 10 2  190 2 N  F 10 362N 190, 3N

Σχόλιo
Η άσκηση αυτή δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο τεύχος Φεβρουαρίου- Μαρτίου
1994 του περιοδικού «Φυσικός Κόσμος» (αριθμός τεύχους 144).