Proxecto Artello

Galego Léxico 2

Edición: Carlos L. Medrano Martínez

Ilustración: Xesús María Arana García, Fernando Llorente, Daniel Montero, Bernal Prieto
Corrección: María Xesús Gómez Sanjurjo e Francisco Lestón Villar
Cuberta: Luís Vilardell Panicot
Preimpresión: MACROM

© Rodeira-grupo edebé, 2006

Depósito Legal: C.2840-2006

Edición non-venal
 Índice

1. Os animais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

2. As plantas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3. A paisaxe natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

4. O tempo meteorolóxico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

5. O tempo cronolóxico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

6. Tradicións, festas e ritos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

7. O medio rural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

8. O medio urbano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

9. A vida administrativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

10. Topónimos e xentilicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

 Léxico

Os animais
Substantivos cervo/a [veado] lince rancho/a [bacoriño/a, leitón]
Mamíferos chacal lobeto raposo/a [golpe]
alce chimpancé lobo rata
antílope chinchilla londra [lontra] rato
alpaca coala lontra [londra] reno
año/a [cordeiro/a] cobaia macho - mula rinoceronte
armadillo cocho/a [porco/a, marrán/á] manatí
armiño coello mandril
arroaz coiote mapache
asno/a [burro/a] cordeiro/a [año/a] marmota
bacoriño/a [rancho/a, leitón] corzo marrán/á [porco/a, cocho/a]
balea cuxo/a [pucho/a, vitelo/a, marta
baleato becerro/a, xato/a] mofeta simio [mono/a]
becerro/a [xato/a, vitelo/a, delfín [golfiño] mono/a [simio] tapir
pucho/a, cuxo/a] donicela [doniña] morcego teixugo [porco teixo]
bisonte doniña [donicela] morsa [vaca mariña] tenreiro - tenreira
boi - vaca dromedario
tigre
búfalo elefante/a
toniña
burro/a [asno/a] esquío
toupa
cabalo - egua [besta] foca
touro - vaca
cabrito/a fuíña [garduña]
vaca
cabuxo/a furón
vaca mariña [morsa]
cachalote gacela muflón veado [cervo/a]
cadelo gamo mula vicuña
camelo garduña [fuíña] muraño [musaraña] visón
can - cadela gato/a musaraña [muraño] vitelo/a [becerro/a, xato/a,
candorca golfiño [delfín] ñu pucho/a, cuxo/a]
canguro golpe [raposo/a] orangután xabaril [porco bravo]
carneiro - ovella gorila ornitorrinco xaguar
guepardo oso/a xato/a [pucho/a, cuxo/a, be-
hámster oso formigueiro cerro/a, vitelo/a]
hiena ourizo cacho [porco espiño] xeneta
hipopótamo pantera xibón
iac poldro/a xirafa
lebre porco/a [cocho/a, marrán/á] xovenco/a
castor lebracho porco bravo [xabaril] Aves
castrón [cabrón, chibo] - ca- leirón porco espiño [ourizo cacho] abelleiro
bra leitón [bacoriño/a, rancho/a] porco teixo [teixugo] aguia
cazapo león mariño pucho/a [cuxo/a, vitelo/a, alcaraván
cebra león - leoa becerro/a, xato/a] andoriña
cervato leopardo puma arao
 Léxico
avelaiona kiwi rula dourada
avestruz lagarteiro somorgullo [mergullón] escacho
azor lavandeira torcaza [pombo] escarapote
azulenta laverca tordo esturión
bilurico [píldora] malvís tucano faneca
Os animais

bubela marabú verderolo faneca brava

bufo mascato vichelocrego [ouriolo] lamprea
cacatúa mazarico voitre linguado
calandra mergo xílgaro [pintasilgos] lirio
canario mergullón [somorgullo] zopilote lorcha [lorcho]
merlo Peixes lorcho [lorcha]
miñato abadexo lucio
moucho acedía manta
movella agulla maragota
noitarega [noitebra] alcrique marraxo
noitebra [noitarega] anchoa maruca
capón ñandú anguía meiga
carrán ouriolo [vichelocrego] angula [meixón] meixón [angula]
carriza [carrizo] paíño arenque melga
carrizo [carriza] papagaio atún melgacho
casuario papamoscas bacallau morea
cegoña paporrubio barbo muxe
cerceta papuxa barbo de mar [salmonete] ollomol
chirlomirlo [estorniño] pardal [gorrión] bertorella palometa [castañeta]
cisne parrulo [pato] bocareo [bocarte] pancho [buraz]
colibrí pato [parrulo] bocarte [bocareo] parrocha [xouba]
cóndor paspallás bonito peixe bobo
corvo pavo peixe espada
corvo mariño pavón peixe lapa
cotovía pega peixe martelo
cuco pelicano peixe sapo [rabada]
cullereiro perdiz peixe voador
escribente periquito pescada [pixota]
estorniño [chirlomirlo] peto [piquelo] buraz [pancho] piarda [pión]
faisán picafollas cabala [rincha, xarda] pinto
falcón picapeixe [martiño peixeiro] cabaliño de mar pión [piarda]
ferreiro [ferreirolo] píldora [bilurico] carioca piraña
ferreirolo [ferreiro] píllara carpa pixota [pescada]
flamengo pingüín castañeta [palometa] quenlla
gabián pintasilgos [xílgaro] cazón rabada [peixe sapo]
gaivota piquelo [peto] celacanto raia
galo - galiña pita do monte cherna rapante
ganso pito [polo] - pita [pola] chicharro [xurelo] rémora
garza pomba congro reo
gorrión [pardal] pombo [torcaza] corbelo rincha [cabala, xarda]
gralla quebraosos curuxo robaliza
grou - grúa reiseñor [rousinol] dentón robalo
ibis rousinol [reiseñor] doncela [xulia] rodaballo

6
 Léxico
salmón berberecho carracha cempés
salmonete [barbo de mar] buguina [corno] carricanta [cigarra, chicha- coral
sanmartiño caracol rra] eiruga
sardiña caramuxo [mincha] caruncho [couza, traza] escolopendra
sargo choco [xiba] cascuda escorpión [alacrán]

Os animais
serrán corno [buguina] chicharra [carricanta, ciga- esponxa
rra]
solla lapa estrela de mar [estrelamar]
chinche
troita lesma [limacha] estrelamar [estrela de mar]
cigarra [carricanta, chicha-
xarda [rincha, cabala] limacha [lesma] rra] lombriga [miñoca]
xouba [parrocha] longueirón cochinilla
xulia [doncela] lura couza [traza, caruncho]
xurelo [chicharro] mexillón crisálida
Anfibios mincha [caramuxo] escaravello
cabezolo [cágado] navalla escaravello da pataca
cágado [cabezolo] ostra escornabois [vacaloura]
píntega [salamántiga] peneira forcadela [cadela de frade] madrepérola
ra polbo formiga medusa [augamar]
pota grilo miñoca [lombriga]
vieira gurgullo ourizo do mar
zamburiña lagosta
xiba [choco] larva
Invertebrados: crustáceos libélula [cabaliño do demo]
boi lucecú [vagalume]
salamántiga [píntega] camarón mosca
sapo cigala mosca tse-tse
tritón gamba moscardo [tabán] tarántula
Réptiles lagosta mosquito verme
anaconda lagostino papoia [bolboreta, paxarela] Grupos de animais
áspide lumbrigante parraguesa [barbantesa] avespeiro
boa cangrexo común paxarela [papoia, bolboreta] banco [cardume, touza]
caimán cangrexo de río piollo bandada [bando]
camaleón centola pulga bando [bandada]
cobra [cóbrega] nécora pulgón camada [niñada, rolada]
cóbrega [cobra] percebe reirrei [xoaniña] cardume [banco, touza]
crocodilo queimacasas saltón enxame
crótalo santiaguiño tabán [moscardo] fato
escáncer [liscanzo] Invertebrados: insectos térmite formigueiro
iguana abella traza [couza, caruncho] grea
lagarto abellón [abesouro] vacaloura [escornabois] larada
lagarto arnal abesouro [abellón] vagalume [lucecú] manda
liscanzo [escáncer] avelaíña verme da seda niñada [camada, rolada]
sapoconcho [tartaruga] avespa [avéspora] xoaniña [reirrei] rabaño
serpe [serpente] avéspora [avespa] zapateiro
serpente [serpe] barbantesa [parraguesa] Outros invertebrados
tartaruga [sapoconcho] besbello ácaro
víbora bolboreta [papoia, paxarela] alacrán [escorpión]
Invertebrados: moluscos cabaliño do demo [libélula] araña
ameixa cadela de frade [forcadela] augamar [medusa]

7
 Léxico
recua galopar rubir [agatuñar, gabear] cacarexar
rolada [niñada, camada] hibernar rumiar [remoer] cantar
touza [banco, cardume] incubar [chocar] saltar [choutar, brincar] chiar [rechouchiar]
Verbos libar serpear [cobreguear] croar
Accións matar tecer grallar
Os animais

agatuñar [rubir, gabear] medrar [crecer] trabar [morder] gruñir

aletargar(se) morder [trabar] ladrar
aniñar morrer maiar [miar, miañar]
atacar moscar mear [bear]
axexar [espreitar] murar miañar [miar, maiar]
brincar [choutar, saltar] nadar miar [miañar, maiar]
cazar osmar [ventar, rastrexar] muar [bradar, bruar]
cheirar [ulir] pacer [pastar] transformar(se) ornear
chocar [incubar] pastar [pacer] trotar ouvear
choutar [saltar, brincar] perseguir turrar [escornar] piar
cobreguear [serpear] pescar ulir [cheirar] rechouchiar [chiar]
correr peteirar ventar [osmar, rastrexar] rinchar
crecer [medrar] piafar vixiar roñar
desbocar(se) picar voar ruxir
desovar poñer Sons zumbar [zunir]
enxamear rabuñar [gaduñar] arrolar zunir [zumbar]
escaravellar rastrexar [ventar, osmar] asubiar
escornar [turrar] remoer [rumiar] bafexar
espreitar [axexar] reproducir(se) bear [mear]
gabear [agatuñar, rubir] reptar bradar [bruar, muar]
gaduñar rillar [roer] bruar [bradar, muar]
galar roer [rillar] bufar

Actividades

1. Descubre o insecto que se agocha detrás de cada adiviña.

Se a tes é cando a buscas; Ten un candil de luz verde

se non a tes, que, cando é de noite, o acende.
nin a queres nin a buscas.
..................................

..................................
Cal é a ave que voa,
sin sangue nin corazón,
e que aos vivos dá dozura
e aos mortos resplandor?

..................................

8
 Actividades

2. Indica por escrito as dez diferenzas entre o debuxo A e o debuxo B.

A

Os animais
B

Diferenzas
1. ............................................................................................................................... .....................................................................

2. ............................................................................................................................... .....................................................................

3. ............................................................................................................................... .....................................................................

4. ............................................................................................................................... .....................................................................

5. ............................................................................................................................... .....................................................................

6. ............................................................................................................................... .....................................................................

7. ............................................................................................................................... .....................................................................

8. ............................................................................................................................... .....................................................................

9. ............................................................................................................................... .....................................................................

10. ............................................................................................................................... ..................................................................

9
 Actividades

3. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar o nome das diferentes aves debuxadas.

lo vo cu do xa o ca rru pe cho
Os animais

par guia ño ga mou ba rei cor ña vo ri

gai pom ri a mas ru to pa ñor ma

an se ta cor bu vo dal a ra fo

B: .......................

C: .......................
A: .......................

E: ....................... F: .......................

D: .......................

G: .......................
I: .......................
H: .......................

L: .......................

M: .......................
N: .......................

Ñ: ....................... O: ....................... P: .......................

4. Fai corresponder os animais da seguinte serie cos nomes das súas crías.

cabra - vaca - ra - lobo - coello

cabalo - can - galiña - ovella - porco

xato - ................... poldro - .................. lobeto - .................. cazapo - ................... bacoriño - ...................
pito - ................... cágado - ................... cabuxo - ................... cadelo - ................... cordeiro - ...................

10
 Actividades

5. Resolve este encrucillado centrado en accións propias dos animais.

Os animais
Desprazarse algúns animais Atacar un animal cos seus cor- Comer o gando a herba.
arrastrando o corpo. nos.
Observar con atención e con
Dar calor unha ave aos ovos, Chuchar un insecto o néctar coidado de non ser visto, por
deitándose sobre eles para das flores. exemplo, os animais cando ca-
que nazan os pitos. zan.
Vivir certos animais en estado
Mastigar os ruminantes por se- de sono profundo, con descen- Aplicar un animal o sentido do
gunda vez os alimentos, de- so das funcións vitais e da acti- olfacto para percibir algo.
voltos do estómago á boca. vidade, para pasar o inverno.
Facer o niño as aves.

— Escribe oracións combinando, con sentido, algúns dos verbos anteriores.

• ............................................................................................................................... ..............................................................

• ............................................................................................................................... ..............................................................

• ............................................................................................................................... ..............................................................

• ............................................................................................................................... ..............................................................

• ............................................................................................................................... ..............................................................

6. Repara nas palabras subliñadas nos enunciados, todas designan grupos de animais. Despois com-
pleta cada enunciado co nome do animal axeitado desta serie.

ovellas - cabalos - pitos - lobos

peixes - abellas - bacoriños - pombas

• Un cardume de .................... • Un rabaño de ....................

• Un enxame de .................... • Unha grea de ....................
• Unha manda de .................... • Unha rolada de ....................
• Unha bandada de .................... • Unha niñada de ....................

11
 Actividades

7. Localiza na sopa de letras silábica da esquerda seis nomes de peixes e na da dereita seis sinónimos
dos anteriores. Emparéllaos no centro.
Os animais

AM PUN ZO LA CA CA BAR BAN TE PI

BES VOI LU CE BA ................... - ................... BA US EM RRO XO

................... - ...................
XU RE LO XOU LA PA RRO CHA TON TA
................... - ...................
BO PA GRI FU COR PEI CHI SAL TA TE
................... - ...................
CA PI PES LOU NA ................... - ................... XE CA GA CAR NA

RE GA VOI CA BOIS
................... - ................... SA LOU BO LU BOIS

O TRE RA BA DA PO RA OU XAR DA

8. Reescribe estas oracións corrixindo os castelanismos que conteñen.

• Quedei marabillado cando o xilgueiro do veciño se puxo a trinar.
............................................................................................................................... .......................................................................

• Os furados que hai pola horta non son de texóns, senón de topos.
............................................................................................................................... .......................................................................

• As vacas non rebuznan. Rebuznan os burros e as vacas muxen.

............................................................................................................................... .......................................................................

• O neno buscaba saltamontes entre as herbas e acabou atopando unha babosa.

............................................................................................................................... .......................................................................

9. Fai corresponder estas frases feitas cos seus significados.

Frases feitas Significados
A. Ser un can vello. Conseguir algo pero sen beneficio, sen que mude nada.
B. Buscarlle tres pés ao gato. Descubrir algo rendible, do que se pode tirar proveito.
C. Ascender de cocho para rancho. Ser astuto e precavido grazas á experiencia.
D. Ser o galo do poleiro. Empeñarse en buscar ou pretender un imposible.
E. Caer da burra. Decatarse dun erro, recoñecer un erro.
F. Atoparlle o teto á vaca. Ser quen domina a situación dentro dun grupo.
— Crea un breve texto no que introduzas, con sentido, algunhas das expresións anteriores.
............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

12
 Léxico

As plantas
Substantivos correola [rubideira, saltase- magarza xeranio
Herbáceas bes] maiorana xirasol [mirasol, tornasol]
abeluria [estalote, sanxoán, croque [estalote, sanxoán, malva xoio
croque] abeluria]
malvarisco xunca [xunco]
abrótega durmideira
mandrágora xunco [xunca]
adelfa [loendro] espadana
melisa [herba abelleira] Arbustos
alfalfa espárrago
menta abruñeiro [espiño]
alga [olga] estalote [abeluria, sanxoán,
croque] mexacán [leituga] acivro [xardón]
apio millo albedro [érbedo]
estramonio [herba do gur-
aquilea amorodeira [moroteira]
gullo] mirasol [tornasol, xirasol]
árnica [herba cheirenta]
estruga [ortiga, herba do mofo [carriza]
asente cego] mostaza
avea fento [fieito, folgueira] nébeda
azafrán fieito [fento, folgueira] nenúfar
azalea folgueira [fento, fieito] olga [alga]
brizo grama ortiga [estruga, herba do
buño herba abelleira [melisa] cego] arandeira
cacto herba cheirenta [árnica] orxo [cebada] bieiteiro [sabugueiro]
herba do cego [ortiga, es- ourego breixo [uz, torga]
truga] papiro buganvílea
herba de san Xoán papoula buxo
herba de santa María pensamento camariñeira
herba do gurgullo [estra- perexil [pirixel]
monio] cancereixo
pimpinela carpaza
herba dos amores [chapizo]
cadrifollo pirixel [perexil]
herba dos torneiros [chan- carqueixa
camomila [macela] taxe, correola] regalicia carrasco [queiroga]
cana rícino
herba luísa cepa [vide]
cánabo rubideira [correola, saltase-
herba piolleira cimbro
canelo bes]
hortensia codeso
cardo ruda
iuca érbedo [albedro]
carriza [mofo] saltasebes [correola, rubi-
labaza deira] espiño [abruñeiro]
cebada [orxo]
lavanda sándalo mandioca
chantaxe [correola, herba
dos torneiros] leituga [mexacán] sanxoán [abeluria, estalote, mirto
chapizo [herba dos amores] liño croque] moroteira [amorodeira]
charouvía lique saramago piorno
chicoria lirio seixebra queiroga [carrasco]
chuchamel loendro [adelfa] tomiño rododendro
chumbeira loto tornasol [mirasol, xirasol] romeu
cicuta lúpulo trevo roseira
correola [chantaxe, herba macela [camomila] xenciana sabugueiro [bieiteiro]
dos torneiros] madreselva xenxibre sanguiño
 Léxico
silva [silveira] guindeira azucena ameneiral [amieiral]
silveira [silva] lamigueiro begonia amieiral [ameneiral]
té laranxeira cadrifollo arboredo
torga [uz, breixo] limeira camelia bidueiral
toxo limoeiro caravel bosque
As plantas

trobisco loureiro chorima cafeal

uz [breixo, torga] maceira [pomar] chuchamel canaval [canedo]
vide [cepa] magnolia crisantemo canedo [canaval]
xara magnolio croque [abeluria, estalote, carballeira
xardón [acivro] marmeleiro sanxoán] carqueixal
xarxa melocotoeiro dalia carrasqueira [queirogal]
xesta mimosa estalote [croque, abeluria, castiñeira [souto]
Árbores sanxoán] codesal [codesaira]
nespereira
abeleira [abraira] gardenia codeseira [codesal]
nogueira
abeto oliveira gladíolo eucaliptal
abraira [abeleira] olmo [umeiro] hortensia faial
acacia palmeira fental
aciñeira pereira
álamo pexegueiro
albaricoqueiro piñeiro
alcipreste [ciprés] plataneiro
ameixeira plátano
amendoeira pomar [maceira] lila
ameneiro [amieiro] pradairo lirio [lis] figueiral
amieiro [ameneiro] rafia lis [lirio] foresta
araucaria rebolo loto fraga
bido [bidueiro] salgueiro magnolia herbal
bidueiro [bido] salgueiro chorón malva laranxal
cacao margarida loureiral
caoba mirasol [xirasol] maleza
carballo narciso [amarelle] mato [matogueira]
castiñeiro nardo matogueira [mato]
caxigo nenúfar milleiral
cedro orquídea oliveiral
cerdeira sequoia papoula palmeiral
cerquiño sobreira [corticeira] pensamento piñeiral
chopo tamargueira petunia piorneira
cidreira tamarindo rosa plantación
ciprés [alcipreste] teixo sanxoán [abeluria, croque, pomar
claudieira estalote] queirogal [carrasqueira]
tileiro
coco tulipán silveiral
umeiro [olmo]
corticeira [sobreira] vimbieira [vimieiro] violeta souto [castiñeira]
datileira vimieiro [vimbieira] xacinto touza
ébano Flores xasmín toxal [toxeira]
eucalipto abeluria [croque, estalote, xeranio toxeira [toxal]
faia sanxoán] xirasol [mirasol] uceira [uzal]
figueira alelí Grupos de plantas uzal [uceira]
freixo amarelle [narciso] abeledo xestal [xesteira]
granadeiro azar alameda xesteira [xestal]

14
 Léxico
xunqueira racha [acha] maduro/a cravar [chantar, espetar]
Partes e elementos de raíz medicinal crecer [medrar]
plantas e árbores rama [póla, galla] mesto/a debullar [degrañar]
abrocho [gomo, xema] resina murcho/a decotar [demoucar]
acha [racha] restroballo [restrollo] nocivo/a [prexudicial, dani- degrañar [debullar]

As plantas
acio restrollo [restroballo] ño/a] demoucar [decotar]
albume sépalo nodoso/a enraizar [arraigar]
ámago [medula] táboa nu/núa enroscar(se)
arume [frouma] taco oloroso/a enxertar
baga talo perenne esfollar
bulbo toco perfumado/a esparexer
cáliz pestilente espetar [chantar, cravar]
canoto [carozo] podre espiñar
carozo [canoto] prexudicial [nocivo/a, dani- florecer
casca [tona] ño/a]
grelar
casula [vaíña] raro/a
inzar
cerna rastreiro/a
libar
clorofila recendente
tona [casca] madurar [madurecer]
cortiza resinoso/a
torada madurecer [madurar]
envés robusto/a mazar
toro
espiga [mazaroca] rubideiro/a medrar [crecer]
tronco
espiña seco/a merar
vaíña [casula]
espora serodio/a [tardío/a] mirrar [murchar, rechumir]
xema [gomo, abrocho]
estame silvestre [ventureiro/a] murchar [rechumir, mirrar]
zume
estigma sombrío/a pastar
Adxectivos
estrume [mulime] tardío/a [serodio/a] perfumar
arborizado/a
face temperán/á plantar
aromático/a
faísca ventureiro/a [silvestre] podar
asollado/a
filamento verde podrecer
caducifolio/a
flor vizoso/a polinizar
caduco/a
folla Verbos rarear
carnoso/a
froito agostar [secar] rebentar
curvado/a [empenado/a]
frouma [arume] agromar [brotar, xermolar] recender
daniño/a [prexudicial, noci-
galla [póla, rama] vo/a] apañar rechumir [mirrar, murchar]
gomo [abrocho, xema] descolorido/a apodrentar repoboar
gran empenado/a [curvado/a] arraigar [enraizar] rodrigar
leña engurrado/a asombrar rozar
madeira enxoito/a [seco/a] brotar [agromar, xermolar] secar [agostar]
mazaroca [espiga] espiñento/a [espiñoso/a] chantar [cravar, espetar] segar [seiturar]
medula [ámago] espiñoso/a [espiñento/a] cheirar [ulir] seiturar [segar]
mulime [estrume] exuberante sementar
nervio florecido/a serrar
palla fresco/a sombrear
pau frondoso/a tallar [cortar]
pétalo húmido/a transplantar
pistilo leñoso/a ulir [cheirar]
póla [rama, galla] liso/a colleitar vendimar
pole louzán/á cortar [tallar] xermolar [agromar, brotar]

15
 Actividades

1. Repara nos debuxos e asocia, cos números adecuados, cada flor coa súa definición.

1 2 3 4 5
As plantas

6 7 8 9 10

Xasmín. Flor pequena de deli- Tulipán. Flor composta por seis Estalote ou abeluria. Flor
cado recendo. Presenta cinco pétalos cerrados en forma de coa corola en forma de dedal
pétalos brancos unidos nunha globo ou de campá invertida. cunha cor entre rosa e púrpu-
soa peza. Pode ter gran variedade de co- ra. Aparece pendurada con
res: rosa, amarelo, laranxa, outras a xeito de acio.
Papoula. Flor de catro gran-
púrpura...
des pétalos que adoitan ser Caravel. Flor moi olorosa de
dun vermello vivo, ás veces Chuchamel. Flor moi olorosa pétalos dentados de forma
con ton negro na súa base. con pétalos en forma de tubos irregular, de cor rosado-púrpu-
de cor rosada ao comezo e ra nas especies silvestres.
Chorima. Flor pequena e re-
branco e amarelo ao final.
cendente de cor amarela bri- Camelia. Flor que adoita po-
Destes tubos tamén saen os
llante. Aparece en acios entre suír varias fileiras superpostas
seus longos estames.
as espiñas do arbusto onde se de pétalos formando a corola.
dá: o toxo. Margarida. Flor cun gran nú- É bastante grande (pode me-
mero de pétalos brancos que dir máis de 12 cm). As súas co-
Pensamento. Flor de tres pé-
están unidos, formando un cír- res poden ser branco, púrpura,
talos, polo xeral, tricolores:
culo, a unha coroa central de vermello, rosa, amarelo ou
branco, púrpura e amarelo.
cor amarela. mesmo bicolor.

2. Escribe estas oracións corrixindo as interferencias do castelán que haxa.

• A hiedra é unha planta trepadora que pode chegar ata os trinta metros de lonxitude.
............................................................................................................................... .......................................................................

• Esquecín botarlles auga aos claveis e agora están marchitos.

............................................................................................................................... .......................................................................

• Preto do río había sauces, abeduis, fresnos e mesmo algún roble.

............................................................................................................................... .......................................................................

• Creo que este ano a vendimia vai ser temprana porque eu xa vexo os racimos a punto.
............................................................................................................................... .......................................................................

16
 Actividades

3. Resolve o encrucillado, composto polos nomes das árbores ás que corresponden estas follas. Dámos-
che xa algunhas letras como axuda.

As plantas
B
P

C I R

4. Repara nas seguintes plantas. Investiga e indica a que outro produto, derivado delas, lle dan nome.

azafrán 1. Planta. macela 1. Planta.

2. ..................................................................... 2. .....................................................................
......................................................................... .........................................................................

asente 1. Planta. regalicia 1. Planta.

2. ..................................................................... 2. .....................................................................
......................................................................... .........................................................................

liño 1. Planta. papiro 1. Planta.

2. ..................................................................... 2. .....................................................................
......................................................................... .........................................................................

mostaza 1. Planta. cicuta 1. Planta.

2. ..................................................................... 2. .....................................................................
......................................................................... .........................................................................

17
 Actividades

5. Localiza nesta sopa de letras un antónimo de cada un destes adxectivos referidos ás plantas. Em-
paréllaos á dereita.
caduco - húmido - murcho - pestilente - temperán - raro
As plantas

O V A P U I X A G U
F I S E R O D I O Z
.................... – ....................
R Z A R N E U T A B
.................... – ....................
E O L E A X S A L I
.................... – ....................
G S A N T E O B U P
.................... – ....................
A O C N M R R I N A
.................... – ....................
R E C E N D E N T E
.................... – ....................
O X I C H U N D A O

6. Encadea estas fichas de dominó de xeito que coincidan xuntos verbos sinónimos.

mirrar demoucar degra- plantar muchar

seiturar arraigar segar
ñar

xermo-
crecer sementar debullar enraizar medrar decotar grelar
lar

.
... ... ... .. ... ... ... .. ,.. ... ... ... .. .. .. .. ..
...........

... ... ... ..

...........

..
,. .. .. .. ..
,...........
,...........

.... .... ... .... .... ...

.... .... ... .... .... ... .... .... ... .... .... ...

7. Explica cal é, na túa opinión, o significado destes refráns.

O que a boa árbore se acolle, boa sombra o cobre.

• Significado: ............................................................................................................................... ..............................................

Da árbore que está no chan, todos sacan un ramallo.

• Significado: ............................................................................................................................... ..............................................

18
 Léxico

A paisaxe natural
Substantivos bocana cráter estreito
Formas e elementos bocarribeira cuíña [outeiro, cerro] estrema [lindeiro, linde]
do terreo burato [furado] cume [cima, cumio, cúspi- estuario [esteiro]
aba [faldra, pé] cabo de] faldra [aba, pé]
abanqueiro [cadoiro, salto, cachón falla
freixa, fervenza]
cadoiro [abanqueiro, salto, farallón
abismo freixa, fervenza] fenda [físgoa, regaña, gre-
abra cala ta]
acantilado [cantil] caldas fervenza [cadoiro, salto,
afluente callao [seixo, coio] freixa, abanqueiro]
albufeira camiño fiorde
cumio [cima, cume, cúspi-
altiplano canal de] físgoa [fenda, regaña, gre-
aluvión cunca [bacía, conca] ta]
canle [quenlla]
area curota [picouto, curuto] fondal
canón
areal [praia] curso fonte
cantil [acantilado]
carreiro [vieiro, verea, sen- curuto [picouto, curota] fosa
da] cúspide [cima, cumio, cu- foxo
catarata me] foz [desembocadura]
caudal delta freixa [abanqueiro, cadoi-
caverna [pala, espenuca, depresión ro, salto, fervenza]
gruta, cova] descampado furado [burato]
cavorco desembocadura [foz] furna
aresta
cerro [cuíña, outeiro] deserto gabia
areas movedizas
chaira [planicie] desfiladeiro [garganta, garganta [gorxa, desfila-
arnela
chousa [zarra] gorxa, engroba] deiro, engroba]
arquipélago
cima [cúspide, cumio, cu- devalo [baixamar]
arrecife me] devasa
atol coio [seixo, callao]
duna
avesío congostra [corredoira, cor-
encalco [presa, represa, en-
bacía [conca, cunca] ga]
coro]
badía [baía] con
encoro [presa, represa, en-
baía [badía] conca [bacía, cunca] calco] glaciar
baixamar [devalo] confluencia encrucillada golfo
baixío [banco de area] cordal [cordilleira, serra] engroba [garganta, gorxa, gorxa [garganta, desfila-
bancada [bancal, socalco] cordilleira [cordal, serra] desfiladeiro] deiro, engroba]
bancal [socalco, bancada] corga [congostra, corredoira] enseada greta [fenda, físgoa, rega-
banco de area [baixío] corredoira [congostra, corga] escarpa ña]
barranco [precipicio] corrente espenuca [pala, caverna, gruta [pala, caverna, espe-
beira [ribeira, marxe, costa [litoral] gruta, cova] nuca, cova]
orela] costa [pendente] estalactita iceberg
beiramar [mariña] cova [pala, espenuca, gru- estalagmita illa
boca ta, caverna] esteiro [estuario] illó [manancial]
 Léxico
iIIote paso [pasadoiro] salina canteira [pedreira]
insua pé [faldra, aba] salto [abanqueiro, cadoiro, coial [coieira, seixal]
istmo pedra freixa, fervenza] coieira [coial, seixal]
ladeira pena [rocha, penedo] sebe cómaro [arró]
A paisaxe natural

lago pendente [costa] seixo [callao, coio] couto

lagoa penechaira senda [carreiro, verea, viei- cuncheiro
ro]
península deserto
serra [cordal, cordilleira]
picouto [curuto, curota] devesa
socalco [bancal, bancada]
planalto eira
solleiro
planicie [chaira] ermo
terraplén
plataforma estepa
terreo
portela/o estivada [roza, senra, seara]
tómbolo
lastra [laxe, lousa] porto foresta
torrente
laxe [lastra, lousa] poza [charco] fraga
touticeira [lomba]
leito pozo gándara
vaira [remanso, relanzo]
linde [lindeiro, estrema] graña
val
lindeiro [linde, estrema] herbal [herbeira]
valga [valgada, valiña]
litoral [costa] herbeira [herbal]
valgada [valga, valiña]
lomba [touticeira] lameiro [tremedal, braña]
valiña [valgada, valga]
lousa [laxe, lastra] leira [agro, terreo, veiga]
vao
macizo oasis
varga
manancial [illó] praia [areal] pampa
verea [vieiro, carreiro, sen-
mar preamar da] panasco
marco precipicio [barranco] vertente páramo
marea prego [dobra] vieiro [verea, carreiro, sen- pasteiro
mariña [beiramar] presa [encalco, represa, en- da] pasto
marisma coro] volcán pedreira [canteira]
marxe [ribeira, beira, ore- promontorio [punta] xerfa penedía
la] punta [promontorio] zarra [chousa] poula [barbeito]
mato [matogueira] quenlla [canle] Tipos de terreo pradaría
matogueira [mato] rada agra prado
meandro rampla regadío
meseta rápido restreba
mina regaña [fenda, físgoa, gre- restrollo
miradoiro ta]
rochedo
montaña regato [regueiro]
roza [estivada, senra, seara]
monte regueiro [regato]
sabana
noiro [ribada, ribazo] relanzo [remanso, vaira]
agrelo seara [senra, estivada, roza]
océano remanso [relanzo, vaira]
agro [leira, terreo, veiga] secaño [sequeiro]
ola represa [encalco, presa, en-
coro] arboredo seixal [coieira, coial]
onda
ría arró [cómaro] selva
orela [ribeira, beira, mar-
xe] ribada [noiro, ribazo] barbeito [poula]
outeiro [cuíña, cerro] ribazo [ribada, noio] bosque
pala [gruta, caverna, cova, ribeira [orela, beira, mar- bouza
espenuca] xe] braña [tremedal, lameiro]
pantanal río campa [campía]
pantano rochedo campía [campa]
pasadoiro [paso] rompente campo senra [roza, estivada, seara]

20
 Léxico
sequeiro [secaño] costo/a [costento/a, pen- oriental asucar [sucar]
taiga dente] pantanoso/a atravesar [cruzar]
terreo [agro, leira, veiga] crepuscular pendente [costo/a, costen- baixar [descender]
touza chairo/a [chan/chá] to/a] coller [apañar, colleitar]

A paisaxe natural
tremedal [braña, lameiro] chan/chá [chairo/a] pétreo/a
confluír
desértico/a poeirento/a
tundra contaminar
doce potable
vagantío crecer [medrar]
eólico/a próximo/a
varcia [varxa] cruzar [atravesar]
ermo/a [inculto/a] revolto/a
varxa [varcia] decotar [derramar]
escarpado/a [fragoso/a, salgado/a
veiga [terreo, agro, leira] abrupto/a, esgrevio/a] decruar [anovar]
salino/a
xungla escuro/a [fusco/a] derramar [decotar]
setentrional
Adxectivos esgrevio/a [fragoso/a, descender [baixar]
sísmico/a
abisal abrupto/a, escarpado/a] desembocar
solleiro/a
abrupto/a [esgrevio/a, fra- fluvial desertizar
goso/a, escarpado/a] sombrizo/a [avesío/a]
forestal devalar
accidentado/a torrencial
fragoso/a [esgrevio/a, discorrer
abrupto/a, escarpado/a] turbio/a
acuoso/a encorar
fusco/a [escuro/a] volcánico/a
ermar
illado/a Verbos
escalar
illán/á [insular] abalar
aboiar [flotar] flotar [aboiar]
inaccesible
abrochar [agromar] fluír
inculto/a [ermo/a]
abrollar [manar] fumegar
insular [illán/á]
acoutar inundar [asolagar, anegar]
afastado/a [arredado/a, lacustre
acugular lindar
lonxincuo/a] lamacento/a
afluír manar [abrollar]
agrario/a
afondar medrar [crecer]
aluvial
afundir mergullar [somerxer]
areento/a [areoso/a]
agrelar [xermolar] nacer
arredado/a [afastado/a,
lonxincuo/a] agromar [abrochar] percorrer
arxiloso/a anegar [asolagar, inundar] podar
asilvestrado/a queimar
lonxincuo/a [afastado/a,
augacento/a arredado/a] recoller [apañar, coller]
autóctono/a manso/a somerxer [mergullar]
avesío/a [sombrizo/a] mareiro/a subir
campesiño/a mariño/a sucar [asucar]
campestre marítimo/a vadear
campío/a meridional anovar [decruar] viaxar
contaminado/a mesto/a apañar [coller, colleitar] xermolar [agrelar]
costeiro/a montesío/a arder zumegar
costento/a [costo/a, pen- natural arrolar
dente] occidental asolagar [anegar, inundar]

21
 Actividades

1. Resolve o encrucillado cos nomes dos elementos sinalados con triángulos de cores nesta paisaxe
costeira.
A paisaxe natural

2. Crea unha oración con cada unha destas palabras. Consulta un dicionario se o precisas.

montaña - outeiro

• ............................................................................................................................... .....................................................................

• ............................................................................................................................... .....................................................................

lago - lagoa

• ............................................................................................................................... .....................................................................

• ............................................................................................................................... .....................................................................

22
 Actividades

3. Asigna estes significados ás palabras que lles corresponden. Escribe tamén unha oración para cada
caso.

A paisaxe natural
‘Grao máis alto ao que se pode
‘Lugar moi profundo e insondable’
chegar, auxe’

‘Orixe, causa ou principio ‘Grande abundancia ou concorrencia

dalgunha cousa’ de cousas, persoas...’

‘Gran separación ou diferenza

entre persoas, cousas, ideas...’ ‘Curso natural e permanente
de auga doce’

‘Parte máis elevada dunha montaña’

‘Lugar onde mana auga da terra’

cume
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................

río
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................

abismo
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................

fonte
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................

23
 Actividades

4. Le atentamente este texto e localiza nel os nomes dos elementos da paisaxe definidos.
A paisaxe natural

A ruta comeza no aparcadoiro da base militar do monte Iroite, e segue pola pista de terra que nos le-
va ás chairas do Barbanza. Para chegar a este punto tomamos como referencia o lugar de Moimenta,
que se atopa no quilómetro 7,5 da estrada de Noia a Boiro. Neste lugar debemos achegarnos ao cru-
zamento do que parte a estrada que sobe ao monte Iroite. A 100 metros do inicio hai unha pista as-
faltada á man esquerda que leva a Cadarnoxo. Seguíndoa uns 150 metros hai unha fermosa fervenza
xunto á ponte do regato de Lamas. Se tedes tempo, paga a pena facer unha breve visita aínda que im-
plique separarse do camiño. Retomando a pista principal iniciamos unha forte ascención (de 490 m
en 8,5 km) entre plantacións de piñeiros e eucaliptos. Podemos deternos en varios puntos para ollar as
fermosas vistas do val do río Coroño e, ao fondo, a ría de Arousa. Tamén pasaremos (no km 0,9) por
unha fonte, xusto onde a estrada corta unha vella pista empedrada. Acadando os 500 m de altitude
(no km 4,2), nunha curva pechada á esquerda, chegamos a un pequeno montículo do terreo que for-
ma un miradoiro natural desde onde se domina un amplo sector das terras que rodean a serra. Uns
poucos metros máis adiante, a nosa pista mellora considerablemente. Moi preto hai un camiño de te-
rra que, á man esquerda, baixa cara ao lugar de Casamea. Esta pista está en moi mal estado, mais o lu-
gar ten interese botánico por posuír varias especies de árbores exóticas e ornamentais coma o carba-
llo americano (Quercus rubra), o piñeiro de Weymouth (Pinus strobus), o piñeiro do Himalaia (Pinus
patula) e o loureiro real (Prunus laurocerasus) entre outros. Por fin (no km 8,5), coroamos o monte Iroi-
te, onde está situada a EVA 10. Ao final da zona militar cómpre fixarse nas rochas que van aflorando
en sucesivas bandas e nas súas formas de erosión. Tamén cómpre destacar a existencia de zonas de ma-
to atlántico moi interesantes.
www.sgea.org/rota_mamoas (adaptación)

• Salto de auga causado por un brusco desnivel • Curso de auga moi pouco voluminoso. →
de terreo. → ........................ ........................

• Depresión xeográfica entre montañas. → • Grande extensión de terreo chan. →

........................ ........................

• Lugar onde mana a auga da terra. → • Pedra de gran tamaño que destaca na terra ou
........................ no mar. → ........................
• Curso natural de auga doce, constante e de • Elevación natural e importante do terreo. →
certa magnitude, que flúe por un leito e vai ........................

dar ao mar, a un lago... → ........................ • Elevación pequena do terreo, outeiro. →

• Lugar elevado desde onde se poden observar ........................

vistas panorámicas. → ........................ • Esteiro ou tramo final dun val fluvial asolaga-
• Sucesión de montañas enlazadas entre si. → do polo mar, provocado polo feito de afundir-
........................ se a codia terrestre. → ........................

— Escribe oracións combinando as palabras anteriores.

• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................

24
 Actividades

5. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar o nome das diferentes partes ou elementos
dun río que aparecen nos debuxos.

A paisaxe natural
mu fer me gan re pa in en ven ro

nan re va í an cial to dro ma ro

ta sua sa co o gar za doi ga ño

......................... ......................... ......................... ......................... .........................

......................... ......................... ......................... ......................... .........................

6. Reescribe estas oracións corrixindo os castelanismos que conteñen.

• Temos que subir ata o mirador que hai no alto da colina.
............................................................................................................................... .......................................................................

• Aquela paisaxe era moi triste: unha enorme llanura polvorienta.

............................................................................................................................... .......................................................................

• No medio daquel fiordo noruegués vimos un islote cheo de focas.

............................................................................................................................... .......................................................................

• Nese alexado valle hai un fermoso bosque de faias.

............................................................................................................................... .......................................................................

• Vin un lagarto no peñasco que hai preto daquel riachuelo.

............................................................................................................................... .......................................................................

25
 Actividades

7. Fai o salto do cabalo neste taboleiro e descubre, sílaba a sílaba, seis nomes de tipos de terreo se-
gundo a súa vexetación. Comeza polo recadro marcado cun punto.
A paisaxe natural

ÑA BOU VEI

RA DE GÁN ZA

GA BRA SA GA

VE DA
• FRA

— Anota, coa axuda dun dicionario se o precisas, o significado de cada tipo de terreo.
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................

8. Asocia cada frase feita co seu significado.

Frase feita Significado
A. Darlle golpes ao mar. Provocar aflición ou mágoa.
B. Ter montes e moreas. Ir contra o sentir maioritario ou o costume.
C. Ir contra corrente. Malograrse un asunto ou un negocio.
D. Facer chorar as pedras. Posuír algo en abundancia.
E. Ir por mal camiño. Deixarse levar pola mala vida.
F. Ir polo mar abaixo. Perder o tempo nunha cousa que non dá resultado.

— Escribe un texto no que introduzas, con sentido, algunhas das frases feitas anteriores.
....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................................

26
 Léxico

O tempo meteorolóxico
Substantivos cadorno [lazo] escampada [esteada, estiña- nevada [nevarada]
aire [ar] calixe da]
aireada [ventada] calma esteada [escampada, estiña-
da]
airexa [brisa] calmizo [bochorno]
estiaxe
alisios calor
estiñada [esteada, escampa-
alustro [lóstrego, relampo] canícula da]
anemómetro carambelo [carambo] falopa [folerpa, farrapo]
anticiclón carambo [carambelo] farrapo [folerpa, falopa] nevarada [nevada]
ar [aire] carazo [xeada] fogaxe [bochorno, calmizo] nevarisca [nevisca]
arco da vella [arco iris] ceo folerpa [falopa, farrapo] neve
chaparrada [ballón, chuvas- friaxe nevisca [nevarisca]
cada, chuvasco] nimbo
frío
chea [enchente, riada] nordés [nordeste]
choiva [chuvia] nordeste [nordés]
chuvascada [chaparrada, ba- nube
llón, chuvasco]
nubeiro
chuvasco [chaparrada, chu-
arco iris [arco da vella] nubosidade
vascada, ballón]
ardentía onda [vaga]
chuvia [choiva]
arrefriamento orballo [poalla, chuvisca, ba-
chuvisca [orballo, poalla, ba- friúra
rruzo, babuxa]
arroiada [enxurrada] rruzo, babuxa] fronte
pedra [pedrazo, sarabia]
atmosfera ciclón furacán
pedrazo [sarabia, pedra]
auganeve [torba] cifra [xistra] galerna
pinga [gota]
aurora austral cirro golpe de mar [embate]
pluviómetro
aurora boreal clima gota [pinga]
poalla [orballo, chuvisca, ba-
ávrego climatoloxía grao rruzo, babuxa]
axada [refacho] coriscada [corisco] humidade precipitación
babuxa [poalla, chuvisca, or- corisco [coriscada] isoterma presión
ballo, barruzo]
cúmulo lazo [cadorno] raio
ballón [chaparrada, chuvas-
depresión lóstrego [alustro, relampo] raiola [raxeira]
cada, chuvasco]
diluvio [dioivo] mar raxeira [raiola]
barómetro
barruzo [poalla, chuvisca, maraxe refacho [axada]
orballo, babuxa] marea relampo [alustro, lóstrego]
bátega [tromba] mareira relento [sereno]
bochorno [calmizo] maremoto remuíño
bonanza marusía resío [rosada]
borrasca mera riada [enchente, chea]
borraxeira dioivo [diluvio] mistral roibén
brétema [néboa, neboeiro] embate [golpe de mar] monzón rosada [resío]
brisa [airexa] enchente [chea, riada] néboa [brétema, neboeiro] sarabia [pedrazo, pedra]
bruma enxurrada [arroiada] neboeiro [brétema, néboa] seca [secura]
 Léxico
secura [seca] anubrado/a [cuberto/a, tol- solar calmar(se)
sereno [relento] dado/a, nubrado/a] solleiro/a [asollado/a] cambiar
sieiro árido/a sombrío/a [avesío/a] chover
ártico/a
O tempo meteorolóxico

siroco sufocante chuviñar [poallar, orballar,

solsticio asollado/a [solleiro/a] tebroso/a [tenebroso/a] barruzar, faiscar]
tempestade avesío/a [sombrío/a] tenebroso/a [tebroso/a] clarear [aclarar, despexar]
temporal [tormenta] bochornoso/a tépedo/a [morno/a] cubrir [toldar, anubrar, nu-
borrascoso/a brar]
termómetro toldado/a [cuberto/a, anu-
bretemoso/a [neboento/a] brado/a, nubrado/a] despexar [clarear, aclarar]
terral
brillante tormentoso/a escampar [estiñar, estear]
tifón
brumoso/a torrencial escurecer
tormenta [temporal]
trompa [bátega] cálido/a tórrido/a estalar
tronada calmo/a variable estear [estiñar, escampar]
trono caloroso/a ventoso/a [airoso/a] estiñar [estear, escampar]
torba [auganeve] xeado/a faiscar [chuviñar, poallar,
chuviñento/a
orballar, barruzar]
tornado chuvioso/a xélido/a
gotear [pingar]
claro/a [despexado/a] Verbos
inundar [anegar, asolagar,
cuberto/a [toldado/a, nu- aclarar [clarear, despexar] alagar]
brado/a, anubrado/a] agostar [azamelar] lostregar [alustrar, relam-
desagradable alagar [asolagar, inundar, par]
despexado/a [claro/a] anegar] merar
diáfano/a alustrar [lostregar, relam- nevar
ecuatorial par]
treboada [trebón] nubrar [anubrar, toldar, cu-
eólico/a amainar brir]
trebón [treboada]
estrelado/a anegar [asolagar, inundar, orballar [chuviñar, poallar,
tromba [bátega]
alagar] barruzar, faiscar]
trono fresco/a
anubrar [nubrar, toldar, cu- pingar [gotear]
vaga [onda] frío/a brir]
poallar [chuviñar, orballar,
vagallón glacial
barruzar, faiscar]
vendaval húmido/a quecer
ventada [aireada] iluminado/a quentar
vento intempestivo/a refrescar
virazón mollado/a relampar [lostregar, alus-
viruxe morno/a [tépedo/a] trar]
xeada [carazo] neboento/a [bretemoso/a] arrefriar sarabiar
xeo nival soprar
asolagar [anegar, inundar,
xistra [cifra] nubrado/a [cuberto/a, tol- alagar] toldar [anubrar, cubrir, nu-
Adxectivos dado/a, anubrado/a] asubiar brar]
abrigoso/a pesado/a azamelar [agostar] tronar
agradable poeirento/a azoutar ventar
airoso/a [ventoso/a] polar barruzar [chuviñar, poallar, xear
alpino/a seco/a orballar, faiscar] xistrar
antártico/a semicuberto/a bruar zoar

28
 Actividades

1. Repara no significado destes símbolos meteorolóxicos.

O tempo meteorolóxico
VENTOS

Frouxo

Despexado Nubes e claros Anubrado Moi anubrado Chuvia

Moderado

Forte

Orballo Chuvasco Treboada Neve Néboas

— Debuxa no mapa de Galicia os símbolos que corresponden a esta predición meteorolóxica.

Predición para mañá

O sistema de baixas presións que se sitúa sobre o mar do Norte
aumentará progresivamente a súa influencia sobre Galicia.
Deste xeito, durante todo o día de mañá continuará a inestabi-
lidade. Agárdanse ceos anubrados na metade oriental do país,
mesmo con precipitacións que poderán ser de neve por enriba
dos 1200 m. Na metade occidental irán alternando nubes e cla-
ros con posibilidade dalgúns chuvascos ocasionais.
Tamén haberá néboas costeiras, máis probables no litoral das
Rías Baixas. Os ventos continuarán de compoñente oeste, frou-
xos na costa norte galega e moderados no resto.

— Tendo en conta o modelo anterior, escribe a predición do tempo que representa estoutro mapa.

Predición para mañá

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

2. Resolve estas adiviñas relativas a elementos da meteoroloxía.

No ceo son de auga, Voo sen ás, Alta coma as torres,

na terra de po, asubío sen boca, branca como hai flores,
na igrexa de lume azouto sen mans todo o cobre, todo o cobre
e unha tea nos ollos. e nin me ves nin me tocas. agás o río, que non pode.

......................... ......................... .........................

29
 Actividades

3. Escribe de novo estas oracións reordenando os adxectivos destacados. Todos eles foron cambiados
de oración.
O tempo meteorolóxico

• Os montañeiros resgardáronse nas súas tendas para fuxir do frío sufocante.

............................................................................................................................... ......................................................................

• O día era solleiro, de chuvia e moito vento, pero nós demos igual o noso paseo.
............................................................................................................................... ......................................................................

• No invernadoiro estabamos a corenta graos e había moita humidade. Aquilo era abrigoso.
............................................................................................................................... ......................................................................

• Eu, para bañarme, prefiro a auga árida. Nin moi fría nin moi quente.
............................................................................................................................... ......................................................................

• A chuvia morna provocou esta fin de semana grandes asolagamentos en Nicaragua.

............................................................................................................................... ......................................................................

• Fixeches ben comprando este xersei de la: é moi intempestivo.

............................................................................................................................... ......................................................................

• Impresionoume visitar o deserto do Sáhara pola súa paisaxe tan torrencial.

............................................................................................................................... ......................................................................

• Había un día glacial, así que decidimos poñer os bañadores e irmos á praia.
............................................................................................................................... ......................................................................

4. Relaciona cada refrán co seu significado.

Refrán Significado
A. Nunca chove a xeito de todos. As desgrazas non duran eternamente.
B. Vento e ventura pouco dura. Convén ser precavido e estar preparado para todo.
C. Deus dá o frío segundo é a roupa. É mellor non darlles voltas a cousas que xa pasaron.
D. O que foi e xa pasou, o vento o levou. A unanimidade é moi difícil de conseguir.
E. Nunca choveu que non escampase. A boa sorte non dura moito.
— Escribe un diálogo no que introduzas coherentemente algúns dos refráns anteriores.
............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

30
 Actividades

5. Resolve este encrucillado.

Calor ou aire quente que pro-
duce sufocación.
Espazo breve de tempo en que
loce o sol nun día de chuvia.
Mar moi axitado, que pode fa-
cer perigosa a navegación.
Falta de chuvia durante unha
tempada longa.
Chuvia ou neve acompañada
de vento forte e xélido.
Golpe de vento producido por
un cambio brusco na súa di-
rección.
Luz breve e moi intensa que se
produce por unha descarga
eléctrica na atmosfera duran-
te unha tormenta.
Néboa pouco espesa, especial-
mente a que se forma no mar.
Vento particularmente frío,
forte e molesto.
O tempo meteorolóxico
Cada unha das porcións de au-
ga conxelada que caen cando
neva.
Estado do ambiente cando a
temperatura é inferior a cero
graos, o que fai que se conxe-
le a auga.
Ruído forte que acompaña o
lóstrego ao producirse unha
descarga eléctrica na atmos-
fera.

6. Clasifica estas expresións coloquiais segundo signifiquen «chover moito» ou «chover pouco».

Mexar os paxaros. Caer auga a xerros.

Chover a cachón. Chover a fío.

Chover miudiño. Caer auga miúda.

Chover ás cuncas. Caer unha faiscada.

Chover pouco Chover moito

................................... ...................................

................................... ...................................

................................... ...................................

................................... ...................................

31
 Actividades

7. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar os verbos que corresponden a cada definición.
O tempo meteorolóxico

te so gos a tar a ar la tol

dar re nar es gar a mai cla ar

• Facer perder a claridade do ceo. → .......................

• Cubrir de auga. → .......................
• Secar no verán un río, unha fonte... → .......................
• Diminuír a intensidade do vento, da chuvia... → .......................
• Tornar claro o ceo. → .......................
• Deixar de chover. → .......................

8. Ofrece a forma galega correcta dos seguintes castelanismos.

Incorrecto Correcto Incorrecto Correcto Incorrecto Correcto
copo .................... escarcha ................... nublado ...................

aguaceiro .................... rocío ................... lluvioso ...................

sequía .................... granizo .................... templado ...................

pedrisco .................... carámbano ................... soleado ...................

9. Identifica cun X o significado correcto destas expresións coloquiais.

Ver o ceo aberto. Coma quen oe chover.

Descubrir un segredo. Amosarse intranquilo.

Enfadarse moito. Sen facer caso.
Sentir un alivio inesperado. Con gran paciencia.

Andarlle o vento polas pólas. Pasarlle o sol pola porta.

Ter ideas tolas, non ter sentido. Estar preocupado.

Ter sono. Esquecer algo.
Andar moi amodo. Perder unha boa oportunidade.

— Crea un breve texto no que introduzas, con sentido, algunhas das expresións anteriores.
............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

32
 Léxico

O tempo cronolóxico
Substantivos ocaso [crepúsculo, solpor] verán [estío] aniversario
Partes do día rompente [amencer, ama- outono antigüidade
ñecer, aurora, abrente, inverno atraso [demora, tardanza]
abrente [amencer, amañe-
alborada, alba]
cer, aurora, alba, albora- Períodos de tempo: axenda
da, rompente] serán
outros [de menor a badalada
alba [amencer, amañecer, solpor [crepúsculo, ocaso] maior]
aurora, abrente, albora- cabodano
segundo
da, rompente] calendario [almanaque]
intre
alborada [amencer, amañe- campá [sino]
cer, aurora, abrente, alba, minuto
canícula
rompente] instante [momento]
centenario
hora
cincuentenario
xeira [xornada]
cronómetro
tarde día
cuarto crecente [abalo]
tardiña quincena
cuarto minguante [devalo]
Períodos de tempo: días mes
[orde cronolóxica] data
luns [segunda feira] demora [tardanza, atraso]
amañecer [amencer, alba,
martes [terceira feira] devalo [cuarto minguante]
aurora, abrente, albora-
da, rompente] mércores [cuarta/corta feira] diario
amencer [alba, amañecer, xoves [quinta feira] efeméride
aurora, abrente, albora- venres [sexta feira] espertador
da, rompente]
sábado eternidade
anoitecer [bocanoite, lusco- corentena
fusco, noitiña] domingo fin de semana
bimestre
atardecida Períodos de tempo: me- frecuencia
trimestre
ses [orde cronolóxica] futuro [porvir]
aurora [amencer, amañecer, estación
alba, abrente, alborada, xaneiro horóscopo
cuadrimestre
rompente] febreiro idade
semestre
bocanoite [anoitecer, lusco- marzo invernía
fusco, noitiña] ano
abril lúa chea
crepúsculo [solpor, ocaso] bienio
maio lúa nova
luscofusco [anoitecer, boca- trienio
xuño [san Xoán] milenario
noite, noitiña] cuadrienio
xullo [Santiago, a sega] pasado
madrugada quinquenio [lustro]
agosto [santa María] porvir [futuro]
mañá sexenio
setembro [san Miguel] predición [prognóstico]
mañanciña década [decenio]
outubro [outono, san Lucas] presente
media mañá século
novembro [santos, san Mar- prognóstico [predición]
media noite tiño] milenio
mediodía época [era] quenda [rolda, vez]
decembro [Nadal]
noite Medida e control do reloxo
Períodos de tempo:
noite pecha estacións [orde tempo rolda [vez, quenda]
noitiña [anoitecer, bocanoi- cronolóxica] abalo [cuarto crecente] rutina
te, luscofusco] primavera almanaque [calendario] tardanza [demora, atraso]
 Léxico
tempo fuxidío/a [efémero/a, fu- secular lumbrigar [amañecer, cla-
sazón gaz, pasaxeiro/a] semanal rear, alborexar]
sino [campá] hábil semestral madrugar
vacacións habitual [frecuente, usual] sempiterno/a pasar [transcorrer]
O tempo cronolóxico

veraneo incesante [permanente, serodio/a [tardío/a] pospoñer [adiar, aprazar,

constante, continuo/a] postergar]
véspera simultáneo/a
infrecuente [inusitado/a, postergar [adiar, aprazar,
vez [rolda, quenda] insólito/a] tardío/a [serodio/a] pospoñer]
Adxectivos insólito/a [infrecuente, inu- temperán/á predicir [prognosticar, pre-
abrileiro/a sitado/a] transitorio/a [provisional, saxiar]
actual interino/a [provisional, interino/a] presaxiar [predicir, prog-
transitorio/a] trimestral nosticar]
anterior [previo/a]
inusitado/a [infrecuente, usual [frecuente, habitual] presentir
anticuado/a insólito/a]
vello/a prever
invernal previr
vespertino/a
laborable prognosticar [predicir, pre-
vindeiro/a
lectivo/a saxiar]
zodiacal
lento/a rematar [acabar, concluír,
Verbos terminar]
lixeiro/a [rápido/a]
acabar [rematar, concluír, retardar
marzal terminar]
antigo/a matinal [matutino/a] seguir [continuar]
acostumar [adoitar]
anual matutino/a [matinal] tardar
adiantar [anticipar]
atrasado/a [demorado/a] mensual terminar [rematar, con-
adiar [aprazar, pospoñer, cluír, acabar]
bianual milenario/a postergar]
bienal transcorrer [pasar]
moderno/a adoitar [acostumar]
bimensual trasnoitar
natural agoirar
bimestral veranear
noctámbulo/a alborexar [amañecer, lum-
bisesto nocturno/a brigar, clarear] Adverbios de tempo
breve novo/a amañecer [lumbrigar, albo- acotío [decote, decotío]
centenario/a outonal rexar, clarear] a deshora [a destempo,
anoitecer tarde]
cíclico/a [periódico/a] pasado/a
anticipar [adiantar] a destempo [a deshora,
constante [permanente, in- pasaxeiro/a [efémero/a, fu- tarde]
cesante, continuo/a] gaz, fuxidío/a] aprazar [adiar, pospoñer,
postergar] a diario
contemporáneo/a perecedoiro/a
apresurar [apurar, bulir] agora
continuo/a [permanente, periódico/a [cíclico/a]
incesante, constante] apurar [apresurar, bulir] aínda
permanente [constante, in-
cotián/á cesante, continuo/a] atardecer
cuadrimestral posterior atrasar
demorado/a [atrasado/a] precoz bulir [apurar, apresurar]
diario/a prematuro/a clarear [amañecer, lumbri-
diúrno/a previo/a [anterior] gar, alborexar]
dominical provisional [interino/a, comezar [iniciar, empezar]
transitorio/a] concluír [acabar, rematar, a miúdo
efémero/a [fuxidío/a, fu-
gaz, pasaxeiro/a] primaveral terminar] antano
estival quincenal continuar [seguir] antes
eterno/a quinquenal demorar antonte
festivo/a rápido/a [lixeiro/a] durar ao mesmo tempo [asemade]
frecuente [usual, habitual] recente empezar [comezar, iniciar] arestora
fugaz [efémero/a, fuxidío/a, rutineiro/a hibernar arreo
pasaxeiro/a] sabático/a iniciar [comezar, empezar] asemade [ao mesmo
futuro/a santo/a invernar tempo]

34
 Léxico
ás veces [de cando en can- de cando en cando [de vez en entrementres [mentres, na- outrora [noutrora]
do, de vez en cando, por cando, ás veces, por veces] mentres] pasadomañá
veces] decontado [deseguido, en- hogano por veces [ás veces, de cando
a tempo seguida] hoxe en cando, de vez en cando]

O tempo cronolóxico
decote [decotío, acotío] hoxe en día pronto [axiña]
axiña [pronto]
decotío [decote, acotío] sempre
logo [despois]
deseguido [decontado, en- tarde [a deshora, a destem-
seguida] mañá
po]
despois [logo] mentres [namentres, entre-
mentres] trasantonte
de vez en cando [de cando en xa
cando, ás veces, por veces] namentres [mentres, entre-
mentres] xamais [nunca, endexamais]
endexamais [nunca, xamais]
enseguida [deseguido, de- noutrora [outrora]
cedo contado] nunca [xamais, endexamais]
daquela entón onte

Actividades

1. Crea unha oración con cada unha destas palabras. Consulta un dicionario se o precisas.

bimensual - bimestral

• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................

previr - prever

• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................

centenario - século

• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................

hogano - hoxe

• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................

2. Ordena cronoloxicamente estes nomes de partes do día. Ten en conta que algúns son sinónimos.

noite - tardiña - mañá - amencer - solpor - mediodía - abrente - luscofusco

alborada - anoitecer - mañanciña - serán - tarde - madrugada - noitiña

madrugada - ............................................................................................................................... ...............................................

............................................................................................................................... ...........................................................................

35
 Actividades

3. Asocia cada adxectivo á definición que mellor lle acae. Deste xeito formarás seis series de sinóni-
mos.
O tempo cronolóxico

temperán - fuxidío - frecuente - serodio - fugaz - precoz - duradeiro - inusitado - efémero - asiduo
continuo - pasaxeiro - adiantado - permanente - habitual - constante - tardío - cotián - insólito

Que pasa axiña, de curta duración. ....................... ....................... ....................... .......................

Que non cesa, que dura no tempo. ....................... ....................... ....................... .......................

Que sucede antes do acostumado. ....................... ....................... .......................

Que sucede tarde, despois do ....................... .......................

momento preciso.

Que ocorre moi poucas veces. ....................... .......................

Que ocorre de forma regular, con ....................... ....................... ....................... .......................

frecuencia.

— Inventa oracións nas que introduzas, con sentido, algúns dos adxectivos anteriores.
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................

4. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar seis adverbios de tempo.

ton tro ta an co ou la o te do

ce de da tí con a do que ra

Adverbios: ............................................................................................................................... ................................................

— Agora completa convenientemente cos anteriores adverbios as seguintes oracións.
• Ese castelo foi ....................... residencia do conde de Lemos.
• Convén que comamos hoxe os xurelos, porque xa os mercamos ....................... .
• Chegaches moi ....................... e aínda non teño a cea lista.
• Espera un pouco, que María vai vir ....................... .
• Xoán e os seus amigos van ....................... ao fútbol para apoiar o seu equipo.
• Se non lembro mal, ....................... eu tiña o pelo curto.
36
 Actividades

5. Encadea estas fichas de dominó de xeito que coincidan xuntos verbos sinónimos.

O tempo cronolóxico
prog- con- predi-
bulir adoitar nosti- pasar come-
seguir cluír cir
car zar

trans- acos- termi- conti- pospo-

aprazar apurar iniciar
correr tumar nar nuar ñer

.
... ... ... .. ... ... ... .. ... ... ... .. .. .. .. .. ..
...........

... ... ... .. .

.. .. .. .. ..

...........
...........

...........
... ... ... .. ... ... ... ..
.... .... ... .... .... ... .... .... ... .... .... ...

6. Identifica, rodeándoos cun círculo, os adverbios de tempo que hai nestes refráns. Despois explica
coas túas palabras o significado de cada dito popular.

Aínda non me deron a carne e xa me piden os ósos.

• Significado: ............................................................................................................................... ..............................................

Amor, tempo e fortuna axiña mudan.

• Significado: ............................................................................................................................... ..............................................

Antes que acabes, non te gabes.

• Significado: ............................................................................................................................... ..............................................

Quen chega tarde á paga, non chega cedo a nada.

• Significado: ............................................................................................................................... ..............................................

O tempo nunca ten présa, pero sempre chega.

• Significado: ............................................................................................................................... ..............................................

37
 Actividades

7. Clasifica estas expresións coloquiais de acordo co seu significado.

O tempo cronolóxico

Xa choveu. Cando mexen as galiñas. Nun tristrás.

Cando as ras críen pelo. Nun chiscar de ollos. Onde vai.

A boas horas. Bótalle un can. Meu dito, meu feito.

Xa medraron os carballos. Tarde piaches. Cando chova para arriba.

Inmediatamente,
Pasou moito tempo Xa é tarde Nunca
decontado

........................... ........................... ........................... ...........................

........................... ........................... ........................... ...........................

........................... ........................... ........................... ...........................

— Escribe oracións nas que introduzas algunhas das expresións coloquiais anteriores.
• ............................................................................................................................... ...............................................................

• ............................................................................................................................... ...............................................................

• ............................................................................................................................... ...............................................................

• ............................................................................................................................... ...............................................................

8. Observa estas correspondencias entre os nomes cultos e os nomes populares dalgúns meses.
Nome culto Nome popular
xuño → san Xoán
xullo → Santiago
setembro → san Miguel
outubro → san Simón
novembro → Santos ou san Martiño
decembro → Nadal
— Investiga e completa correctamente estes refráns populares utilizando os anteriores nomes po-
pulares dos meses.
• ............................. das uvas, moito me tardas e que pouco me duras.
• Polo ............................. a sardiña molla o pan.
• Por ............................. pinta o bago.
• Por ............................. cada ovella ao seu curral.
• Por ............................. proba o viño, o porco por ............................. .

38
 Léxico

Tradicións, festas e ritos

Substantivos santo [día onomástico] decoración [ornamentación] pouso [borra]
Tradicións, festas e ritos verbena fiúncho prensa
de ciclo anual voda [casorio, casamento] flor uva
Reis vodas de ouro hedra variedade [caste]
Entroido vodas de prata laranxa vendimador/ora
enterro da sardiña Entroido maias vide [cepa, videira]
Coresma maiola videira [vide, cepa]
anteface
Semana Santa ornamentación [decoración] viña [viñedo]
boteiro
maios ovo viñedo [viña]
careta [máscara]
San Xoán rei/raíña do maio [xefe/a do viñateiro/a
vendima maio] viño branco
magosto solista viño clarete
matanza do porco xefe/a do maio [rei/raíña do viño tinto
Nadal maio]
Magosto
Outras tradicións, festas Vendima castaña
e ritos acio [piña] castaña boleca [castaña oca]
choca [chocallo]
aniversario [día dos anos] adega [bodega] castaña folga [castaña ver-
chocalleiro [choqueiro]
bautizo augardente de]
chocallo [choca] augardenteiro/a
cabodano castaña maia [castaña seca]
casamento [voda, casorio] choqueiro [chocalleiro] bagazo castañeiro/a
casorio [voda, casamento] cigarrón [peliqueiro] billa castiñeiro
confirmación cocido bocoi fiúncho
día dos anos [aniversario] comadre bodega [adega] fogueira
día onomástico [santo] compadre borra [pouso] lume
enterro comparsa botella magosteiro/a
coresma cangallo ourizo
disfrace caste [variedade] Matanza do porco
filloas cepa [vide, videira] adega [bodega]
lacón con grelos cesto análise
máscara [careta] cuba androlla [botelo]
mascarada embude [funil]
exequias [funeral] orellas espicha
festa pantalla funil [embude]
festa gastronómica peliqueiro [cigarrón] fustalla
festa patronal perruca lagar
festexo piñata lagarada
festín xeneral mosto baño [salgadoiro]
funeral [exequias] Maios piña [acio] barreño
misa armazón pipa boche [livián]
primeira comuñón copla pipo [pipote] bodega [adega]
romaría cuberta pipote [pipo] botelo [androlla]
 Léxico
cacheira [cachucha] manueis igrexa coroa de flores
cachucha [cacheira] misa do galo invitación [convite] cova [buraca, tumba, se-
chourizo noite de Reis invitado/a [convidado/a] pultura]
Tradicións, festas e ritos

cocho [porco] Noiteboa matrimonio crego [cura, sacerdote]

coitelo Noitevella namoramento cripta
corazón panxoliña [vilancico] noivado cura [sacerdote, crego]
cortello polvorón noivo/a defunción [pasamento, fa-
lecemento, morte, óbito]
curral Reis padriño - madriña
defunto [morto, finado]
espiñazo [soá] turrón pedida
dó
facho de palla vilancico [panxoliña] pretendente
enterrador/ora [sepulturei-
figadeira xaneiras proclamas [amoestacións] ro/a]
graxa Vodas prometido/a epitafio
lacón adro regalo [agasallo] exequias [funeral]
ágape [banquete] restaurante falecemento [pasamento,
agasallo [regalo] sacerdote [crego, cura] defunción, morte, óbito]
altar sancristán/á féretro [ataúde, cadaleito,
sancristía caixa]
amigo/a
sé [catedral] finado [defunto, morto]
amoestacións [proclamas]
testemuña funeral [exequias]
arras
livián [boche] torta nupcial lápida
banquete [ágape]
loito
lombelo [raxo] brinde
mausoleo
lume camareiro/a
mortalla [sudario]
maseira [pía] catedral [sé]
morte [pasamento, falece-
matachín/ina [matador/ora] chea [enchente, farta]
mento, defunción, óbito]
matadoiro chofer [condutor/ora]
morto [defunto, finado]
matador/ora [matachín/ina] cociñeiro/a
necroloxía
morcilla colexiata xulgado
necrolóxica
pía [maseira] comensal valse
nicho
porco [cocho] compañeiro/a veciño/a
óbito [pasamento, falece-
rabo condutor/ora [chofer] votos mento, defunción, morte]
raxo [lombelo] confesor Enterros panteón
roxón convidado/a [invitado/a] alivio [consolo] párroco
salchichón convite [invitación] ataúde [cadaleito, caixa, partilla
salgadoiro [baño] crego [cura, sacerdote] féretro] pasamento [falecemento,
sangue buraca [tumba, sepultura, defunción, morte, óbito]
cova] pésame [condolencia]
soá [espiñazo]
cabodano sacerdote [crego, cura]
unto
cadaleito [ataúde, caixa, sarcófago [sartego]
veterinario/a
féretro]
xamón sartego [sarcófago]
cadáver
zorza sepulcro
caixa [ataúde, cadaleito,
Nadal cura [sacerdote, crego] féretro] sepultura [cova, tumba,
buraca]
aguinaldo desposorio campa
sepultureiro/a [enterra-
aninovo dote camposanto [cemiterio] dor/ora]
badaladas enchente [chea, farta] cemiterio [camposanto] sudario [mortalla]
belén enxoval cinsas testamento
cantos de Reis esponsais coche fúnebre tumba [sepultura, cova,
día dos inocentes estraño/a [descoñecido/a] condolencia [pésame] buraca]
día de Reis farta [chea, enchente] consolo [alivio] túmulo

40
 Léxico
velorio pandeireteiro/a lutuoso/a compadecer [condoer(se)]
Festas e romarías parroquia [freguesía] maduro/a comungar
abadía [reitoral] peregrino/a máxico/a condoer(se) [compadecer]

Tradicións, festas e ritos

alalá polbeiro/a mortuorio/a confesar
andas procesión necrolóxico/a conmemorar
baile promesa [ofrecemento] novo/a
consagrar
banda de música púlpito pagán/á
convidar [invitar]
barraca [caseta] reitoral [abadía] piadoso/a
cortar
cabaliños romeiro/a popular
decorar
cadeiras voadoras rosquilla porcino/a
destilar
campanario relixioso/a
retranqueiro/a disfrazar(se)
campo da festa [terreiro]
capela rexoubeiro/a divertir(se)
capelán sagrado/a enterrar [soterrar, inhumar]
carballeira santo/a falecer [finar, morrer]
carrusel satírico/a festexar
caseta [barraca] rosquilleiro/a supersticioso/a finar [falecer, morrer]
coches de choque sacerdote [crego, cura] tradicional gozar
crego [cura, sacerdote] santo/a triste inhumar [soterrar, enterrar]
cruceiro santuario trouleiro/a [festeiro/a] invitar [convidar]
cura [sacerdote, crego] tamborileiro/a
matar
ermida terreiro [campo da festa]
misar
exvoto tómbola
morrer [falecer, finar]
fogos artificiais xentío [multitude]
namorar(se)
xolda [foliada]
oficiar
Adxectivos
verde orar [rezar]
aconfesional
alegre vinícola organizar
algareiro/a xovial persignarse
animado/a Verbos pisar
foguete antigo/a abillar predicar
fogueteiro anual acompañar prensar
foliada [xolda] cerimonioso/a adobar prometer(se)
fregués/esa clerical agasallar [regalar] regalar [agasallar]
freguesía [parroquia] confesional alugar reservar
gaiteiro/a cristián/á amoestar rezar [orar]
grilanda divertido/a axeonllar(se)
salgar
lambonada [larpeirada] enloitado/a bailar
sangrar
larpeirada [lambonada] entretido/a bautizar
soterrar [enterrar, inhumar]
mosteiro farto/a beber
tocar
muiñeira festeiro/a [trouleiro/a] bendicir
troulear
multitude [xentío] festivo/a cantar
nora fúnebre carrexar vendimar
ofrecemento [promesa] funerario/a casar venerar
orquestra gastronómico/a celebrar xaxuar
palco laico/a cociñar xogar
pandeirada lúdico/a comer

41
 Actividades

1. Identifica, cos seus números, os nomes dos diferentes elementos desta festa ou romaría popular.
Tradicións, festas e ritos

10

12

1 13

14

11

2 15
9
8
16

6 17
3 7 19
5
4

18

20

santo → ..... procesión → ..... gaiteiro → ..... exvoto → .....

carrusel → ..... rosquilleira → ..... andas → ..... palco → .....
grilandas → ..... caseta de tiro → ..... baile → ..... crego → .....
capela → ..... fogueteiro → ..... foguete → ..... campo da festa → .....
polbeira → ..... romeiro → ..... banda de música → ..... nora → .....

2. Escribe unha oración con cada unha destas palabras. Consulta un dicionario se o precisas.

festeiro - festivo

• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................

fúnebre - funerario

• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................

42
 Actividades

3. Resolve este encrucillado.

Tradicións, festas e ritos

Expresión de dor ou pesar po-
lo falecemento de alguén.
Roupa negra que se leva como
sinal exterior de dor, pola mor-
te dunha persoa.
Caixa onde se coloca o cadáver
que vai ser enterrado.
Terreo descuberto onde se en-
terran os mortos.
Cerimonia con que se acompa-
ña o enterro dunha persoa ou
se honra a súa memoria.
Aniversario da morte dunha
persoa e cerimonia que se ce-
lebra.
Galería ou capela subterránea
dun templo onde se enterra-
ban os mortos ou onde se cus-
todiaban as reliquias.
Lousa con algunha inscrición
gravada para que a xente re-
corde algo ou a alguén, en es-
pecial as que se poñen sobre a
sepultura.
Inscrición na lápida dunha tum-
ba en memoria dun defunto.
Reunión de persoas para velar
un defunto pola noite.

4. Fai corresponder estas palabras con cadanseu significado.

enxoval - esponsais - Coresma - choqueiro - partillas - xaneiras

• Cantigas populares propias do Aninovo. → .........................

• Promesa de matrimonio feita entre futuros esposos. → .........................
• Individuo disfrazado de forma descoidada, con calquera roupa e con careta. → .........................
• Conxunto de pezas de roupa e mobles que os noivos levan ao matrimonio. → .........................
• Período de corenta e seis días que vai do mércores de Cinsa ata o día de Pascua. → .........................
• Parte da herdanza que lle corresponde a cada un dos herdeiros. → .........................
— Completa adecuadamente os ocos coas palabras anteriores.
• No Enterro da Sardiña, xusto cando comeza a ......................... , a min gústame ir de ......................... .
• Onte reuníronse os meus tíos con todos os seus fillos para facer as ......................... .
• O que máis me gusta do Nadal é escoitar como cantan as ......................... a xente da vila.
• Xa están feitos os ......................... , así que cómpre ir preparando o teu ......................... para a voda.

43
 Actividades

5. Le este texto e localiza nel as palabras que corresponden a cada unha das definicións posteriores.
Tradicións, festas e ritos

Cando chegaba o tempo da vendima en Paizás, parecíame estrear un corazón novo. O limpar a ade-
ga e a fustalla eran os comezos. Logo o ceo participaba tamén na gran festa. Unhas nubes cor de bo-
rra do viño, dun morado case translúcido, estirábanse, altas, contra o fondo de nacre, coma escualos
preguiceiros. O aire era ambariño, un suave vento de término de vacacións axitaba de vez en vez as ár-
bores, e a abeleira antiga facía decer devagariño todo o seu ouro. De vez en vez, tamén, caían as bre-
ves chaparradas de outono, que reflectían o aire e deixaban tras delas un embriagante e forte cheiro
a terra mollada e ozono.
Había que apresurarse entón a cortar os acios, antes de que as choivas os apodrecesen, e todo era un
bulir e bulir de cestos, cantares e tesouros. Despois viña o transo de pisar o viño, e prensalo baixo a ve-
lla prensa de carballo, e levalo á bodega. De todos os que bailaban apretando cos pés nus os acios
para que espremesen o mosto, os máis chistosos eran Xoán de Senín e Manuel Cancelas, que facían
unhas reviravoltas de ribeirá moi graciosas, coma se estivesen na romaría das Dolores de Vedra que ca-
ía por aquelas datas. Das mozas, ulindo a campo e a mosto, coas súas pernas mouras, áxiles e repini-
queiras, os ollos brillantes, o cabelo solto e o xustillo desatado, levaba a palma Florinda. En torno a
elas, voaban zoadoras avespas e abellóns borrachos de mosto.
Era logo moi gustoso o ver deitar a prensa aquel viño vermello, aínda mosto, que esparexía un cheiro
de gloria, e que subía dende a adega pouco a pouco, e ía aromatizando os cuartos todos da casa du-
rante días. O viño de Paizás tiña sona pola antigüidade das castes e o mosto loábano os vendimadores
e a xente de paso pola súa aromática dozura. Despois fervían as pipas cun son cantarín; eu gustaba
moito de destapar as tapas frouxas dos pipotes e aplicar a orella a aquel encanto, coma se estivese oín-
do violíns.
Xosé María Castroviejo, Memorias dunha terra (adaptación)

• Grupo de plantas ou animais que comparten • Recipiente de madeira destinado a conter vi-
unha serie de características comúns que per- ño, máis pequeno ca o bocoi, cunha capacida-
miten distinguilas doutros individuos da mes- de entre 250 e 500 litros. → .......................
ma especie. → ....................... • Máquina que serve para comprimir, por exem-
• Operación de coller as uvas das videiras, e épo- plo, certos froitos (olivas, uvas, mazás...) para
ca do ano en que se realiza esta operación. → que solten o líquido que conteñen. →
....................... .......................

• Zume de uvas que non sufriu a acción do fer- • Conxunto de recipientes de madeira (barrís,
mento, polo que non ten alcol. → ....................... bocois, cubas, toneis...) en que se envasa o vi-
• Parte da casa, xeralmente subterránea, ou ño dunha adega. → .......................
construción independente onde se fai ou se • Conxunto de uvas presas a un talo. →
garda o viño. → ....................... .......................

— Resume en dúas liñas o contido esencial de cada parágrafo.

• Parágrafo 1: ............................................................................................................................... .....................................
............................................................................................................................... ................................................................

• Parágrafo 2: ............................................................................................................................... .....................................

............................................................................................................................... ................................................................

• Parágrafo 3: ............................................................................................................................... .....................................

............................................................................................................................... ................................................................

44
 Léxico

O medio rural
Substantivos eirado valado [valo] espeto
Dependencias e elemen- esterqueira valo [valado] estaca [espeque]
tos adxacentes á casa fonte Apeiros, utensilios e estadullo [fungueiro]
labrega máquinas
forno forcada [galleta]
abellariza [alvariza] acea
galiñeiro [poleiro] forra [calzo]
adega [bodega] adival [trelo, sedeño]
granxa fouce [fouciño, gadaño]
afumadoiro aixada
hórreo [cabazo, piorno] fouciña [fouciño]
alboio [pendello, alpendre, anciño [angazo]
cuberto] horta fouciño [fouce, gadaño]
lagar angazo [anciño] fouciño [fouciña]
alpendre [alboio, pendello,
cuberto] lavadoiro apeiro [aveño] fresa
alvariza [abellariza] manxadoira [comedeira, arado fungueiro [estadullo]
bacía [maseira] presebe] gadaña
bebedoiro maseira [bacía] gadaño [fouciño, fouce]
bodega [adega] meda [palleiro] galleta [forcada]
cabazo [hórreo, piorno] muro grade
pallar [palleira] legón
palleira [pallar] legoña
palleiro [meda] aveño [apeiro] machada [brosa]
bocal [bozo, buceira] machado
bozo [bocal, buceira] macheta
brosa [machada] machete
canceira buceira [bozo, bocal] malladoiro
cancela caínzo [canizo] malladora
cancelo calzo [forra] mallo
casal [casarío] pendello [alpendre, cuber- canada [canado, muxidei- moa
to, alboio] ra] muíño
casarío [casal]
pía canado [canada, muxidei- muxideira [canada, cana-
celeiro
pío ra] do]
coelleira
piorno [hórreo, cabazo] canastra muxidoira
colmea [trobo, cortizo]
poleiro [galiñeiro] canastro nora
colmo
pombal canga [traba, torga] pa
comedeira [manxadoira,
presebe] pozo canga [xugo] patela
corte presebe [comedeira, man- canizo [caínzo] paxe
cortello xadoira] carabelo peneira
cortiña quinteiro carro picaraña
cortizo [trobo, colmea] sebe cesta pico
cuberto [pendello, alpen- silo cesto podón
dre, alboio] tendedeira coleiro queipo
curral terreiro colleitadora quenlla
curro trobo [cortizo, colmea] corda [trela] rabela
eira tulla espeque [estaca] raño
 Léxico
rapa [rebola] pista rega maduro/a
rebola [rapa] poula [barbeito] roza manso/a
romana regadío seca murado/a [valado/a]
rozadoira regato sega [ceifa, seitura] murcho/a
pendente [costento/a]
O medio rural

sacha [sacho] rego [suco] seitura [ceifa, sega]

sacho [sacha] regueiro sementeira podre
secaño [sequeiro] vendima raro/a
sequeiro [secaño] xurro rico/a
serventía Adxectivos seco/a [enxoito/a]
servidume de paso abundante serodio/a [tardío/a]
suco [rego] agrario/a solleiro/a
terrón agrícola sombrizo/a [avesío/a]
sedeño [adival, trelo] toutizo [cómaro, arró] anegado/a [asolagado/a] tardío/a [serodio/a]
segadora veiga [leira, agro] árido/a temperán/á
sementadora verea [carreiro] asolagado/a [anegado/a] valado/a [murado/a]
torga [canga, traba] vilar augacento/a verde
traba [canga, torga] zarra avesío/a [sombrizo/a] vizoso/a
tractor O traballo agrícola baldío/a [ermo/a] Verbos
trela [corda] alcacén [ferraña] abacelar [amontear, apor-
car]
trelo [adival, sedeño] anada [colleita]
abrir
trollo arrenda [bima]
abrollar [manar]
vencello [vincallo] batume [estrume, mulime]
achaiar [achanzar]
vetillo bima [arrenda]
achanzar [achaiar]
vincallo [vencello] cava
agromar [xermolar, brotar]
xugo [canga] ceifa [sega, seitura] bravío/a [bravo/a]
alagar [inundar, asolagar,
As leiras e os seus ele- colleita [anada] bravo/a [bravío/a] anegar]
mentos cultivo ceibo/a amontear [abacelar, apor-
agra enxerto chairo/a [chan/chá] car]
agro [leira, veiga] esterco chan/chá [chairo/a] amontoar [amorear]
arró [cómaro, toutizo] estrume [mulime, batume] choco/a amorear [amontoar]
barbeito [poula] feixe [gavela, mollo] costento/a [pendente] anegar [inundar, alagar,
camiño ferraña [alcacén] enxoito/a [seco/a] asolagar]
carreiro [verea] fertilizante ermo/a [baldío/a] apañar [coller]
cercado gandaría escaso/a apodrentar
chanta [chanto] gandeiro/a estremeiro/a [lindeiro/a] aporcar [abacelar, amon-
tear]
chanto [chanta] gando fértil
arar [labrar]
chousa [zarra] gavela [feixe, mollo] fertilizante
arrendar
cómaro [arró, toutizo] labrego/a florecido/a
arrincar
corredoira lentura fresco/a
asolagar [inundar, alagar,
espantallo malla frío/a anegar]
estacada moenda gandeiro/a atar
estrema [estremeiro] mollo [gavela, feixe] hortícola axofrar
estremeiro [estrema] montón [morea] húmido/a axotar [escorrentar, espan-
invernadoiro morea [montón] labrego/a tar]
labradío mulime [estrume, batume] lamacento/a bater
leira [agro, veiga] poda lento/a bimar
linde recolección [recolleita] lindeiro/a [estremeiro/a] botar [sementar, plantar]
marco recolleita [recolección] louzán/á brotar [xermolar, agromar]

46
 Léxico
carretar [carrexar] esfollar mirrar [murchar, rechumir] rachar [esgazar, esgallar]
carrexar [carretar] esgallar [esgazar, rachar] moer rapar [tosquiar]
cavar esgazar [esgallar, rachar] mollar rarear
ceibar [soltar] esmagar [machucar] mondar [estonar, pelar, pa- rebentar
rar]

O medio rural
cercar espantar [axotar, escorren- rechumir [murchar, mirrar]
tar]
cerrar regar
esparexer
chocar [incubar] rozar
estabular
colgar [pendurar] sachar
estercar
coller [apañar] segar [seiturar]
estonar [mondar, pelar, pa-
colmar rar] seiturar [segar]
cortar estragar [derramar] murar [valar] sementar [botar, plantar]
cribar estremar [lindar] murchar [mirrar, rechumir] soltar [ceibar]
cultivar fertilizar muxir sulfatar
debullar [degrañar] fumigar padexar tosquiar [rapar]
decotar [demoucar, podar] gadañar parar [mondar, pelar, esto- transplantar
degrañar [debullar] gradar nar] trillar [mallar]
demoucar [podar, decotar] grelar pelar [mondar, parar, esto- trinzar [picar]
derramar [estragar] incubar [chocar] nar]
trollar
desbravar inundar [asolagar, alagar, pendurar [colgar]
anegar] peneirar valar [murar]
empoleirar(se)
labrar [arar] picar [trinzar] varrer
encerrar
lindar [estremar] plantar [sementar, botar] vendimar
enrestrar
enxertar machucar [esmagar] podar [demoucar, decotar] vesar
escorrentar [axotar, espan- mallar [trillar] podrecer xermolar [agromar, brotar]
tar] manar [abrollar] queimar

Actividades

1. Asocia estes nomes de terras de labor co seu significado. Consulta un dicionario se o precisas.

chousa - agra - barbeito - secaño - horta - agro

• Terra de labor de pouca extensión próxima á • Terra de labor que se deixa descansar unha
casa onde se cultivan legumes, hortalizas... → tempada sen sementar. → ...........................
...........................
• Terra de labor cercada de pouca extensión, xe-
• Terra de labor moi seca, que non é regada. → ralmente preto da casa, dedicada a cultivo de
........................... cereal ou a pasto. → ...........................
• Terra de labor, polo xeral de pouca extensión, • Conxunto de terras de labor. → ...........................
que pertence a un só dono. → ...........................
— Crea oracións nas que introduzas, con sentido, algunhas das palabras anteriores.
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................

47
 Actividades

2. Localiza nesta sopa de letras o nome de todos os elementos sinalados no debuxo. Despois asocia
cada nome co seu número.
O medio rural

A C A O C L G C E M P U R A C C
S P L L I A X A U C H O E S U O
P A X O V V N N L E I M M A R R
V L I G R A U C R I L L A B R T
A L P E N D R E E O Ñ T S P A E
S E B E A O U I C L R E E O L L
M I X D Z I P R Z O A Ñ I N U Z
F R A O T R E A H A H O R R E O
A O P U C O R T E L L O A B O N

14

18
9
16
13
8

7
6

12
10 11
15 5
4

1 17
2

1. ......................... 6. ......................... 11. ......................... 16. .........................

2. ......................... 7. ......................... 12. ......................... 17. .........................
3. ......................... 8. ......................... 13. ......................... 18. .........................
4. ......................... 9. ......................... 14. .........................
5. ......................... 10. ......................... 15. .........................

48
 Actividades

3. Indica as palabras que corresponden ás seguintes definicións. Despois usa esas palabras para com-
pletar o texto que che ofrecemos.

• Aparello para moer e triturar produtos como
cereais ou olivas e edificio onde está instalado
algún destes aparellos. → ........................
• Lugar cuberto e cerrado que forma unha cons-
trución á parte ou que está no interior doutra,
O medio rural
• Estrutura de paus, canas ou vimbios con diver-
sos usos: soporte para curar chourizos, suxeición
lateral da carga do carro... → ........................
• Cantidade de gran que se moe de cada vez. →
........................

onde se garda o gando. → ........................ • Conxunto de materias orgánicas formado por

• Pedra do muíño, que xira sobre outra fixa cha- restos vexetais mesturados ou non con excre-
mada pé, para triturar o gran ou as olivas. → mentos animais, que se lle bota á terra para
........................ que sexa máis fértil. → ........................
• Pequena canle de madeira, nun muíño de au- • Muro feito xeralmente de pedras ou terróns,
ga, por onde cae o gran que chega á moa. → que cerra unha propiedade ou separa dúas. →
........................ ........................

• Brazado atado de trigo, herba seca, vides... → • Canle longa e pouco fonda que se fai nun te-
........................ rreo, para sementar, ao aralo. → ........................

As cousas que ela facía todos os días eran para min grandes aventuras. Parecíame un milagre ter na
man a corda que guía as vacas e que animais tan grandes obedecesen os meus nerviosos tironciños.
Sentáronme un día no .......................... e tiña a sensación de ir esvarando por un mar de terra, sobre as
ondas dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . No tempo da malla carrexamos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e rasqueime coma un can
a comechón das espigas na pel suada e renegrida. Ao pasar un . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , rabuñeime nas sil-
veiras e tiven que lamber o sangue. Logo fomos bañarnos no río, un río vexetal, verde, espeso de her-
bas de auga que xa na superficie agromaban con floriñas brancas. Estabamos as dúas soas, espidas,
cómplices, rindo e salpicándonos, protexidas polas árbores. Unha vez, na casa da túa nai, preguntei
polo retrete e todos riron, e alí fomos as dúas, na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , agachadiñas, a facelo entre os
animais, coa saia recollida sobre o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . No . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , cos ollos pechos, aprendín a
distinguir as fariñas co tacto das xemas. A fariña de trigo é como a seda; a do centeo, como a la; a
do maínzo, como o liño. Se metes as mans na caixa chea de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xa non queres volver sa-
calas. O muíño era un lugar máxico. Podiamos pasar unha eternidade hipnotizadas polo movemen-
to da .......................... e da .......................... , mentres chegaba o gurgullo da auga polas orellas do chan.
E indo de acó para aló coa túa nai, escoitei falares, fortes blasfemias e doces cantigas, que endexa-
mais oíra, coma se o alto muro do pazo fose tamén feito adrede para que non pasasen as palabras da
aldea. É unha dona misteriosa a memoria. Nós non escollemos os recordos. Eles viven a súa vida. Van
e veñen. Ás veces, vanse para sempre. E hai recordos que se apegan a nós á maneira do lique á pedra.
Manuel Rivas, En salvaxe compaña

4. Emparella os castelanismos incorrectos da esquerda coas formas correctas que lles corresponden.
establo - rastrillo - surco - sembrar - azada rego - muxir - angazo - corte - rozar
desbrozar - cobertizo - ordeñar - finca alpendre - leira - sementar - aixada

Incorrecto Correcto Incorrecto Correcto Incorrecto Correcto

.................... .................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... .................... ....................

49
 Actividades

5. Resolve este encrucillado cos verbos que designan as diferentes accións debuxadas.
O medio rural

— Indica agora os apeiros, utensilios ou máquinas que se empregan en cada labor.

............................................................................................................................... .....................................................................

............................................................................................................................... .....................................................................

............................................................................................................................... .....................................................................

6. Asocia estas frases feitas co seu significado.

Frases feitas Significados
A. Vir ao rego. Ter o mando ou o control nunha situación.
B. Poñer o carro diante dos bois. Estar distraído, non decatarse de algo evidente.
C. Non dicir nin arre nin xo. Precipitarse, facer algo antes de tempo.
D. Ter a vara e a besta. Ter moito traballo adiantado.
E. Ter moito millo no hórreo. Oír os consellos e convencerse do erro en que se estaba.
F. Estar na horta e non ver as verzas. Ser indeciso.
— Completa estes breves textos coa expresión anterior que mellor lles acaia.

Non sei para que lle pre- Non fagas reservas para via- Ao principio Xoán negába-
guntas a Marta. Ela . . . . . . . . . . xar en xuño se aínda non se; mais, finalmente, des-
....................................... e ao fi- sabes se terás vacacións. Eu pois de falarmos con el,
nal sempre temos que deci- penso que é . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................. e
dir nós. ........................ . accedeu a repetir o exame.

50
 Léxico

O medio urbano
Substantivos urbanización Edificios e hospital
Núcleos de poboación urbe [cidade] establecementos hostal
aforas [arredores, periferia, veciñanza aeroporto hotel
arrabaldes, alfoz] vila albergue igrexa
aldea [lugar] zona vella [centro histórico] asilo [residencia de anciáns] inmoble [edificio]
alfoz [arrabaldes, arredores, Vías de comunicación banco instituto
aforas, periferia] bar
atallo lonxa
arrabaldes [alfoz, arredores, biblioteca
aforas, periferia] autoestrada mercado
autovía cadea [cárcere, prisión] mosteiro
arredores [aforas, periferia,
arrabaldes, alfoz] avenida cafetaría museo
barriada bulevar cámping oficina de correo [estafeta]
barrio calzada camposanto [cemiterio] oficina de turismo
bisbarra [comarca] camiño canceira municipal palacio [pazo]
bloque de vivendas canella [canellón] capela pavillón
canellón [canella] cárcere [cadea, prisión] pazo [palacio]
carreiro [vieiro, verea, senda] casa da cultura pensión
carril casa do concello piscina municipal
congostra [corredoira] castelo porto
corredoira [congostra] catedral [sé] pousada
estrada cemiterio [camposanto] prisión [cadea, cárcere]
pasarela centro comercial quiosco
capital
paseo chabola [choupana]
casal [casarío]
paso a nivel choupana [chabola]
casarío [casal]
paso elevado chalé
centro
paso subterráneo chalé acaroado
centro histórico [zona vella]
ponte chalé pareado
cidade [urbe]
comarca [bisbarra] clínica
concello [municipio] colexio rañaceos
distrito comercio [tenda] residencia de anciáns [asilo]
ensanche comisaría salón de xogos
freguesía [parroquia] conservatorio sanatorio
localidade [poboación] edificio [inmoble] sé [catedral]
lugar [aldea] rúa embaixada tanatorio
metrópole rúa cega escola tenda [comercio]
municipio [concello] travesía escola infantil universidade
parroquia [freguesía] senda [vieiro, verea, carreiro] estación xardín de infancia [gardaría]
periferia [alfoz, arrabaldes, túnel estadio xulgado
arredores, aforas] vía estafeta [oficina de correo] zoolóxico
poboación [localidade] viaduto facultade Outros elementos
rueiro verea [vieiro, senda, carreiro] gardaría [xardín de infancia] urbanos
suburbio vieiro [verea, senda, carreiro] gasolineira aglomeración
 Léxico
alameda estanque rampla municipal
aparcadoiro [estacionamen- estatua rebumbio [balbordo, baru- navegable
to] fachada llo, bulicio] novo/a
árbore farol recanto [recuncho] numeroso/a
asento [banco]
O medio urbano

firme [pavimento] recuncho [recanto] peonil

aseos públicos focha [fochanca] rede de sumidoiros pequeno/a
atasco [embotellamento] fochanca [focha] rotonda privado/a
balbordo [barullo, bulicio, fonte ruído provisional
rebumbio] sebe
foxo [cuneta, gabia] próximo/a [achegado/a]
banco [asento]
gabia [cuneta, foxo] semáforo público/a
barullo [bulicio, rebumbio,
galería silencio ribeirego/a [ribeirán/á]
balbordo]
garaxe sinal ribeirán/á [ribeirego/a]
beirarrúa
glorieta soar [terreo edificable] ruidoso/a
beiravía
guindastre sumidoiro ruinoso/a
bifurcación
indicador terraza rural
boca de rega
intersección [cruzamento, terreo edificable [soar] silencioso/a
bordo
encrucillada] toldo solitario/a
bucina
local tráfico [tránsito, circulación]
bulicio [barullo, rebumbio,
balbordo] marquesiña tránsito [tráfico, circulación]
cabina telefónica miradoiro valo [muro]
caixa do correo monumento vao
cascallo [cascote] multitude viandante [peón]
cascote [cascallo] muralla vivenda [domicilio]
chafariz muro [valo] xardín solleiro/a [asollado/a]
chafrán panel publicitario Adxectivos sombrío/a [avesío/a]
charco [poza] papeleira achegado/a [próximo/a] suburbano/a
circulación [tránsito, tráfico] afastado/a [distante] tranquilo/a [calmo/a]
cloaca alto/a urbano/a
colector [contedor, depósito] amplo/a vello/a
contaminación [polución] ancho/a Verbos
contedor [colector, depósito] antigo/a abrir
costa [pendente] asollado/a [solleiro/a] acelerar
cruzamento [intersección, parada [paraxe] avesío/a [sombrío/a] andar [camiñar]
encrucillada]
paraxe [parada] baixo/a aparcar [estacionar]
cuneta [gabia, foxo]
parque bulicioso/a asfaltar
curva
parquímetro calmo/a [tranquilo/a] atallar [cortar]
depósito [colector, contedor]
pasaxe caótico/a atravesar [cruzar]
descampado
paso de peóns céntrico/a avariar(se)
desviación [desvío]
pavimento [firme] chan/chá avisar
desvío [desviación]
peaxe concorrido/a baixar
domicilio [vivenda]
pendente [costa] distante [afastado/a] bordear [flanquear]
embotellamento [atasco]
peón [viandante] espazoso/a camiñar [andar]
empedrada
plano estreito/a carrexar [carretar]
encrucillada [cruzamento,
intersección] polución [contaminación] grande carretar [carrexar]
enderezo portádego [portaxe] interurbano/a circular
escaparate portal local comerciar
esquina portaxe [portádego] longo/a comprar
estacionamento [aparcadoi- poza [charco] móbil conducir [guiar]
ro] praza moderno/a cortar [atallar]

52
 Léxico
cruzar [atravesar] emigrar morar [residir] telefonar
deambular [errar, vagar] entrar pasear torcer [virar, xirar]
demoler [derruír, derrubar] envorcar percorrer traballar
derrubar [demoler, derruír] errar [vagar, deambular] perder(se) transitar

O medio urbano
derruír [derrubar, demoler] escorregar [esvarar] poboar transportar
estacionar [aparcar] reconstruír trasladar(se)
esvarar [escorregar] rehabilitar tropezar
flanquear [bordear] residir [morar] urbanizar
frear restaurar vagar [deambular, errar]
guiar [conducir] rodear vir
habitar ruar virar [xirar, torcer]
desaloxar indicar [sinalar] saír visitar
desviar(se) inmigrar sinalar [indicar] vivir
edificar ir subir xirar [virar, torcer]

Actividades

1. Reescribe estas oracións ordenando os adxectivos destacados. Todos foron trocados de oración.
• O rápido crecemento próximo está a destruír algúns fermosos lugares naturais das aforas.
............................................................................................................................... ...................................................................

• A praza estaba moi peonil por culpa do concerto, por iso tardei case dez minutos en cruzala.
............................................................................................................................... ...................................................................

• Esta rúa é concorrida. Só poden acceder a ela os coches que teñen aquí o seu garaxe.
............................................................................................................................... ...................................................................

• É boa idea vivir nese piso, porque está moi céntrico á estación de tren e á de autobuses.
............................................................................................................................... ...................................................................

• Na Coruña estivemos nun hotel urbano, así puidemos ir a pé a todas as partes.

............................................................................................................................... ...................................................................

2. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar seis verbos sinónimos dos destacados en cada
oración.

bu rru a cio de bar llar bor nar

rar ta ta ar es de vi am de lar

• Para chegarmos axiña á estación de autobuses, o mellor é cortar (→ ........................ ) por esta rúa.
• Din que van derruír (→ ........................ ) ese edificio tan antigo.
• Tes que xirar (→ ........................ ) á dereita e despois xa atopas onde aparcar (→ ........................ ).
• Hoxe penso flanquear (→ ........................ ) a costa e chegar ata o faro.
• O neno estivo a vagar (→ ........................ ) varias horas polas rúas ata que o atoparon.

53
 Actividades

3. Observa con atención estes dous debuxos e describe por escrito as doce diferenzas que hai entre
eles.
O medio urbano

A B
A B
Debuxo dunha rúa de cidade cunha pequena pra- Debuxo dunha rúa de cidade cunha pequena pra-
ciña. Distínguense dez diferenzas co debuxo do ciña. Distínguense dez diferenzas co debuxo do
lado. Son as destacadas en negriña: lado. Son as destacadas en negriña:
Nun garaxe entra un coche de cor marrón (1). Un Nun garaxe entra un coche de cor verde (1). Un
varredor varre na beirarrúa (2). Nun comercio hai varredor, no mesmo lugar que o anterior, varre
un toldo verde (3). Tamén hai un farol (*farola) na rúa (2). Nun comercio hai un toldo azul (3). Ta-
dunha altura media (4). Hai unha tapa de sumi- mén hai un farol (*farola) máis alto ca o anterior
doiro á dereita do farol (5). Nun lugar da rúa hai (4). Hai unha tapa de sumidoiro á esquerda do
unha focha (*bache) (6). O guíndastre leva un co- farol (5). No mesmo lugar da rúa non hai focha
che de cor laranxa (7). O paso de peóns que hai (*bache) (6). O guíndastre leva un coche de cor
na rúa ten oito bandas brancas (8). Hai un colec- amarela (7). O paso de peóns que hai na rúa ten
tor de papel que reborda (9). Hai unha papelei- sete bandas brancas (8). Hai un colector de pa-
ra de cor vermella (10). Unha señora bota unha pel que non reborda (9). Hai unha papeleira de
carta á caixa do correo (*buzón) (11). Na praci- cor verde (10). Un señor bota unha carta á caixa
ña hai un chafariz de seis canos (12) botando au- do correo (*buzón) (11). Na praciña hai un chafa-
ga. riz de catro canos (12) botando auga.
Pode haber outros elementos comúns exacta- Pode haber outros elementos comúns exacta-
mente iguais: algúns peóns, cabina de teléfonos, mente iguais: algúns peóns, cabina de teléfonos,
soportais... soportais...

Diferenzas
1. ............................................................................................................................... .....................................................................

2. ............................................................................................................................... ......................................................................
3. ............................................................................................................................... ......................................................................
4. ............................................................................................................................... ......................................................................
5. ............................................................................................................................... ......................................................................
6. ............................................................................................................................... ......................................................................
7. ............................................................................................................................... .....................................................................

8. ............................................................................................................................... ......................................................................
9. ............................................................................................................................... ......................................................................
10. ............................................................................................................................... ....................................................................
11. ............................................................................................................................... ....................................................................
12. ............................................................................................................................... ....................................................................

54
 Actividades

4. Reescribe estas oracións corrixindo os castelanismos que conteñen.

• A localidade ribereña de Allariz ten un casco histórico moi ben conservado.

O medio urbano
............................................................................................................................... .......................................................................

• Meu avó ía camiñando pola aceira e tropezou nunha tapa de alcantarilla.

............................................................................................................................... .......................................................................

• Ten coidado cando chegues co coche a aquel cruce porque está cheo de baches.
............................................................................................................................... .......................................................................

• O pabellón de deportes está tan alonxado que nos leva media hora chegar ata alí.
............................................................................................................................... .......................................................................

• Xa sei a dirección de Antón: rúa Barcelona, 12. É unha rúa peatonal.

............................................................................................................................... .......................................................................

5. Marca cun X o significado correcto destas palabras.

alfoz Lugar alto desde onde se viaduto Sistema de canalización de au-

aprecian vistas panorámicas. ga que salva un val ou depre-
Barrio dunha poboación situa- sión.
do nos arredores. Ponte con que unha estrada ou
Ruído provocado na rúa polo vía férrea salva unha depresión,
tráfico e o xentío. un lugar habitado, outra vía...
Espazo nas marxes dunha es-
Casa pequena e ruín construí- trada.
choupana
da con madeiras, cartóns, plás-
ticos, canas... chafrán Fachada dun edificio que subs-
titúe unha esquina.
Camiño en dirección oposta á
daquel polo que se vai. Aparello do automóbil para
facer sinais acústicos.
Capa de pedra ou asfalto que
consolida o piso dunha estrada. Espazo cuberto que algúns edi-
ficios teñen nas fachadas.

marquesiña Sinal ou letreiro que indica o

nome dunha rúa. canella Paso subterráneo aberto para fa-
cer unha vía de comunicación.
Praza, terraza ou construción
semellante de forma circular. Rúa moi estreita entre valos ou
casas.
Cuberta que protexe das in-
clemencias do tempo nas pa- Pequena construción ao aire li-
radas do autobús. bre para a venda de periódicos.

— Crea un pequeno texto no que combines, con sentido, todas as palabras anteriores.
............................................................................................................................... .....................................................................

............................................................................................................................... .....................................................................

............................................................................................................................... .....................................................................

............................................................................................................................... .....................................................................

............................................................................................................................... .....................................................................

55
 Actividades

6. Indica as palabras que corresponden ás seguintes definicións.

• Intersección de camiños, rúas ou estradas. → • Espazo urbano amplo, sen edificar e rodeado
O medio urbano

........................ de edificios, onde adoitan confluír varias rúas.

• Rúa longa e ancha, xeralmente adornada con
árbores ás beiras. → ........................
• Aparello que se fai soar nos automóbiles para
facer sinais. → ........................
• Planta de tamaño grande, con tronco leñoso e
elevado que se divide en pólas a partir de cer-
ta altura. → ........................
• Conducir, dirixir un vehículo. → ........................
• Vehículo utilitario de catro rodas movido po-
la acción dun motor. → ........................
• Ir polo bordo ou polas proximidades dun lugar.
→ ........................
→ ........................
• Poste de sinalización, con luces de cores que se
acenden e apagan automaticamente, para
orientar e ordenar o tráfico nas rúas e nas es-
tradas. → ........................
• Movemento ou circulación de vehículos. →
........................
• Construción grande dedicada a vivendas ou a
outros usos. → ........................
• Gran concentración de vehículos nun punto
dunha estrada ou rúa dificultando ou impe-
dindo a circulación. → ........................

— Completa agora este texto coas palabras anteriores.

Na cidade sucedíanse os ciclos de calma e crispación. Unha enérxica muller maior sacaba un brazo e a
cabeza pola xanela do seu ........................ escangallado, color verde vincha; na chapa, grandes áreas pin-
tadas de gris verdoso. A vella, coa súa voz rouca e impotente baixo a barafunda do ........................ , pro-
testaba. Unha muller moito máis nova, impasible ao volante do seu ........................ carmín granza, agar-
daba que a vella se retirase marcha atrás. E a vella berraba.
Os ........................ atascados detrás da muller vella e mais da nova tocaban a ........................ , e os con-
dutores bracexaban e berraban imprecacións inauditas. E algún baixaba do ........................ , disposto
a poñer orde, pero apenas outro se desprazaba dúas cuartas no ........................ , o árbitro xa volvía sen-
tar ao volante renunciando á súa misión pacificadora. Por fin a vella, sen parar de falar ela soa mentres
forcexaba para ........................ , acabou de retirarse. Segundo me afastaba do ........................ , puiden
ver como a cola de ........................ se ía estirando e pouco a pouco recuperaba o ........................ a súa
fluidez normal, é dicir, a fluidez dunha columna de tartarugas peregrinas.
Optei por ........................ a ........................ en dirección contraria ás agullas do reloxo. Agardaba no
........................ unha muller cunha recua de nenos, todos collidos da man. Un dos nenos sorría. Miraba
o ........................ sen velo, sen decatarse de que estaban diante dun ........................ , e sorría dunha for-
ma que me contaxiou dez ou doce segundos de calma. Cruzamos e o conxunto de muller e nenos tor-
ceu noutra dirección. Quedei parado un intre a mirar as súas cabezas radiantes afastarse mentres rían
e falaban, gozosos coma pardais.
A ........................ , demasiado estreita, afogaba entre os ........................ desmesurados, coa colaboración
do ........................ . As súas ........................ raquíticas estaban tan asoballadas naquel ambiente inimigo
de calquera forma de vida que realmente eran irrecoñecibles. Aquelas ........................ vivían por de-
fecto, milagrosamente alentadas por escasas racións de aire limpo, sol e auga que recibían do ceo co-
ma unha esmola. Lembrei que noutro tempo existiran ........................ de maior tamaño e corpulencia
naquela rúa, quizais laranxeiras ou camelios, pero foran taladas e substituídas por estoutras varas pe-
ladas que, sen dúbida, nunca chegarían a medrar o suficiente como para molestar as autoridades.
Xosé Cid Cabido, Panificadora (adaptación)

56
 Léxico

A vida administrativa
Substantivos conivencia indemnización segredo profesional
Ámbito xudicial contencioso indicio sentenza
absolución culpabilidade indulto sobresemento
acareo custas inmunidade sospeita
acatamento defensa inocencia sospeitoso/a
acordo delito instancia sumario
acusación demanda instrución suspensión
demandado/a interpelación testemuña
demandante interrogatorio testemuño
denuncia investigación tribunal
denunciado/a laudo venia
denunciante lei veredicto
dereito letrado/a [avogado/a] vista
acusado/a [inculpado/a] desacato lexislación vulneración
adiamento [aprazamento] descargo litigante xuíz/xuíza
adianto desestimación litixio [preito]
agravante detención maxistrado/a
alegación mediación
aleivosía minuta
alleamento nulidade
antecedente partido xudicial
apelación pena xuízo
aprazamento [adiamento] preito [litixio] xulgado
arbitraxe dilixencia presunción de inocencia xurado
arquivo ditame prexuízo xuramento
artigo dolo prisión xurisdición
asañamento execución proba xurisprudencia
audiencia eximente procesamento xurista
auto falta proceso xustiza
avogacía feito procurador/ora Ámbito económico-em-
presarial
avogado/a [letrado/a] fianza protesta
aboamento
casación fiscal querela
acredor
causa fiscalía recurso
acta
citación forza maior recusación
aduana [alfándega]
código civil fraude reincidencia
aduaneiro/a [alfandeguei-
código penal imputación requirimento ro/a]
comisión imputado/a resolución albará
comparecencia incoación responsabilidade alfándega [aduana]
conciliación incomparecencia sala alfandegueiro/a [aduanei-
condena inculpado/a [acusado/a] secretario/a ro/a]
 Léxico
alugamento [arrendamento] desafiuzamento legatario/a [herdeiro/a] substitución
alugueiro/a desempregado/a letra de cambio taxa
amortización desemprego liquidación taxación [valoración]
anticipo despacho liquidez taxador/ora
A vida administrativa

arancel despedimento lucro tesouraría

arrendador/ora doazón montepío tesoureiro/a
arrendamento [alugamento] morosidade testador/ora
arrendatario/a multa testamento
asalariado/a mutualidade usufruto
asegurador/ora negociación usufrutuario/a
asinante nómina valoración [taxación]
auditor/ora orzamento [presuposto] vencemento
auditoría embargo pagamento venda
aval empregado/a patrimonio vicepresidente/a
axuda de custo empregador/ora peñor vogal
ben emprego peñoramento xerencia
beneficiario/a empresa perito xerente
bolsa endebedamento permuta xunta
bolseiro/a enquisa persoal xuro
bonificación escritura plusvalía xustificante
cadro de persoal exercicio póliza Ámbito político-lexisla-
capital poxa tivo
expropiación
cheque abstención
extracto
cláusula acta
facenda
cobramento adiamento/a [aprazamento]
factura
administración
comiso [confiscación] facturación
admisión
comité de empresa fiador/ora
adxudicación
competencia fideicomiso
alcalde/esa
compravenda financiamento poxador/ora
alcaldía
confiscación [comiso] firma [sinatura] presidente/a
anteproxecto
contabilidade folga préstamo
apercibimento
contable folla de reclamación presuposto [orzamento]
aprazamento [adiamento]
contía [importe] foro rateo
aprobación
contrato franquía recadación
asemblea
contribuínte garantía recibo
asesor/ora
convenio colectivo gratificación rédito
asesoría
cooperativa gravame renda
cabido [concello]
cota herdanza rescisión
casa consistorial [casa do
crédito herdeiro/a [legatario/a] retribución concello]
currículo hipoteca secretaría casa do concello [casa con-
custo importe [contía] secretario/a sistorial]
débeda imposto sede catastro
debedor/ora inmoble selo cédula
declaración da renda insolvencia sinatura [firma] certificado
defensa inspección sociedade cesamento
déficit inspector/ora subrogación circunscrición
depósito interventor/ora subscrición comisión
derrama investimento subsidio comité de empresa

58
 Léxico
compulsa infracción rexistro criminal
comunidade autónoma infractor/ora secretaría culpable
concellaría inhabilitación secretario/a decisorio/a
concelleiro/a [edil] instancia seguridade social defensor/ora

A vida administrativa
concello [cabido] legalidade selo delituoso/a
concello [municipio] legalización silencio administrativo derrogatorio/a
concurso de méritos lexislación sinatura [firma] desconforme
concurso-oposición lexislador/ora solicitude dilatorio/a
confraría [gremio] lexislatura suborno disciplinario/a
congreso dos deputados maioría absoluta titular electoral
consellaría maioría simple tramitación estatal
conselleiro/a mandato [orde] trámite [xestión] estatutario/a
constitución ministerio urna exento/a
Cortes ministro/a extraxudicial
delegación moción falso/a
delegado/a moción de censura fidedigno/a
demora [dilación] municipio [concello] fiduciario/a
denegación nomeamento financeiro/a
deputación normativa fiscal
deputado/a notaría vacante flagrante
derrogación notario/a validación foral
despacho vicepresidente/a forzoso/a
dilación [demora] voceiro/a [portavoz] funxible
disposición votación ganancial
documento voto hereditario/a
edicto xestión [trámite] hipotecario/a
edil [concelleiro/a] xunta ilegal
eleccións oposición Adxectivos ilícito/a
emenda opositor/ora amigable improcedente
empadroamento orde [mandato] acreditativo/a improrrogable
enquisa orde do día adicional inalleable
escano ordenanza administrativo/a inapelable
escritura padrón adxunto/a incompatible
escrutinio papelame alleable incompetente
estado parlamentario/a alleo/a inocente
estado civil plebiscito arancelario/a insolvente
estatuto pleno bancario/a instrutor/ora
estatuto de autonomía portavoz [voceiro/a] bilateral interino/a
excedencia presidente/a catastral inxusto/a
exención protocolo cautelar irrevogable
expediente proxecto de lei civil legal
firma [sinatura] queixa coercitivo/a lexislativo/a
funcionario/a ratificación competente lexítimo/a
goberno real decreto comunal lícito/a
gremio [confraría] reconto conforme líquido/a
impugnación referendo constitucional literal
incompatibilidade regulamento consuetudinario/a local
incumprimento revogación conxugal mercantil

59
 Léxico
moroso/a actuar denunciar litigar [preitear]
municipal acusar [inculpar] derrogar mediar
notarial adiantar desafiuzar nomear
numerario/a adiar [aprazar] desaloxar orzar [presupostar]
A vida administrativa

oneroso/a aducir [alegar] desestimar penalizar

orixinal alegar [aducir] dimitir peñorar
orzamentario/a allear ditar perder
pagadoiro/a alugar [arrendar] embargar poxar
parlamentario/a amoestar emendar preitear [litigar]
pecuniario/a amortizar empadroar prescribir
penal anular empregar presupostar [orzar]
pericial apelar endebedar(se) procesar
plenario/a apercibir escrutar promulgar
político/a aprazar [adiar] estipular prorrogar
preliminar aprehender [comisar, con- executar querelar(se)
presunto/a fiscar]
eximir ratear
arbitrar
preventivo/a expirar ratificar
arquivar
privado/a expoñer recadar
arrendar [alugar]
privativo/a expropiar reclamar
asinar [firmar]
probado/a financiar recorrer
probatorio/a firmar [asinar] recusar
procedente fiscalizar regular
procesual formalizar reincidir
público/a ganar requirir
reincidente gravar rescindir
retroactivo/a habilitar resolver
salarial ater(se)
herdar revogar
sobresido/a axuizar [xulgar]
impugnar saldar [liquidar]
social casar
imputar selar
subsidiario/a certificar
incoar sentenciar
sucesorio/a cesar
incorrer sobreser
suposto/a cominar
inculpar [acusar] subornar
territorial comisar [aprehender, con-
incumprir subrogar
fiscar]
testamentario/a indemnizar subscribir
comparecer
tributario/a indultar taxar [valorar]
compulsar
vacante infrinxir testar
conciliar
vixente inhabilitar tramitar
concorrer
xeral inhibir(se) usufrutuar
confiscar [aprehender, co-
xudicial misar] inspeccionar validar
xurídico/a corrixir instar valorar [taxar]
xurisdicional cotexar instruír vulnerar
xusto/a cubrir interpelar xulgar [axuizar]
Verbos cumprir interpoñer
aboar datar investigar
absolver decretar investir
abster(se) deducir lexislar
acarear demandar licitar
acatar denegar liquidar [saldar]

60
 Actividades

1. Localiza na sopa de letras os nomes de todos os elementos sinalados neste debuxo, que represen-
ta un xuízo. Despois asocia cada nome co seu número.

A vida administrativa
1
3 2

4
10
8
9

5 6 7

11

A G A R D A P R E C A I O L
C V U L T E S T E M U Ñ A P
U B O A U V F R A V X N F U
S I E G M I D E G R U A I B
A C U S A C I O N B I O S L
D E F R I D Q U I S Z U C I
O C H A X O A R E U A X A C
N S E C R E T A R I O P L O

1. ............................ 7. ............................

2. ............................ 8. ............................

3. ............................ 9. ............................

4. ............................ 10. ............................

5. ............................ 11. ............................

6. ............................

61
 Actividades

2. Completa adecuadamente estes fragmentos de noticias tiradas da prensa galega coas seguintes
palabras, propias da vida administrativa.
A vida administrativa

oposición - delito - investimento - escano

querela - voceiro - beneficio - asañamento
xuro - reconto - emenda - poxa

Admitida a trámite a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O Parlamento aproba unha propos-

presentada pola Asociación para a ta para potenciar a carga de traba-
Defensa Ecolóxica de Galiza (ADE- llo en Izar-Fene. O texto definitivo
GA) contra o Grupo EXLABESA. aprobado incluíu unha .......................
www.galiciadigital.com (28-2-2004) do PP. A Nosa Terra (12-5-2003)

Triunfo de Barceló e Chillida nunha Alfredo Vázquez Dorado, ......................

....................... londiniense. O cadro de do PSOE na corporación celanovesa,
Barceló Pase de peito vendeuse por e os demais representantes dos gru-
806 625 euros, unha das obras máis pos municipais da ....................... piden
caras da sesión. Galicia Hoxe (26-6- que se depuren responsabilidades.
2004) A Nosa Terra (6-6-2005)

O fiscal pide 32 anos para quen de- A Xunta financiou a redacción de

cidiu raptar a Ortega Lara. A fiscalía proxectos de xestión forestal en
considera que os feitos son consti- máis de 170 000 hectáreas de mon-
tutivos dun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . de deten- tes, cun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . superior aos
ción ilegal coa agravante de cinco millóns de euros. Galicia Hoxe
....................... . Galicia Hoxe (6-6-2005) (4-6-2005)

Camilo Nogueira, do Bloque Nacio- O ....................... do primeiro trimestre

nalista Galego, quedou finalmente do ano 2004 do Grupo La Caixa ob-
sen o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . no Parlamento tívose nun contorno caracterizado
Europeo tras o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dos vo- por tipos de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en míni-
tos realizado durante as últimas ho- mos históricos. Galicia Hoxe (7-6-
ras. Galicia Hoxe (30-6-2003) 2004)

— Clasifica as palabras anteriores segundo o seu ámbito.

Ámbito Ámbito Ámbito

xudicial económico-empresarial político-lexislativo

...................... ...................... ......................

...................... ...................... ......................

...................... ...................... ......................

...................... ...................... ......................

...................... ...................... ......................

62
 Actividades

3. Resolve este encrucillado, composto por verbos propios do eido da xustiza.

A vida administrativa
Rexeitar nun proceso Considerar e declarar
xudicial a alguén por a alguén libre dunha
considerar que non culpa ou pena.
reúne todas as condi-
Redimir ou perdoar,
cións necesarias para
total ou parcialmen-
a súa intervención.
te, o castigo por un
Emitir un xuíz ou xuí- delito a un reo.
za, ou un tribunal,
Formar unha causa
unha sentenza.
contra unha persoa
Citar ou presentar al- ante un tribunal de
go como proba, de- xustiza.
fensa ou xustificación
Poñer cara a cara unha
nun xuízo.
persoa con outra du-
Dar por terminado ou rante un proceso xu-
paralizar unha autori- dicial para que fagan
dade xudicial un pro- declaracións particu-
ceso cando se dan lares sobre determi-
certos supostos que nados feitos, para po-
impiden continualo. der tirar nova luz so-
bre eles.

— Escribe un texto no que introduzas coherentemente algúns dos verbos anteriores.

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

............................................................................................................................... ...................................................................

4. Reescribe estas oracións corrixindo os castelanismos que conteñen.

• Como chegamos a un acordo amistoso sobre o pago do alquiler, xa non iremos ao xuzgado.
......................................................................................................................................................................................................

• A recaudación da subasta benéfica ascendeu a tres mil euros.

......................................................................................................................................................................................................

• Teño que consultar uns documentos nos archivos da cofradía.

......................................................................................................................................................................................................

• Tras o seu cese, o ex-conselleiro querellouse contra os que o acusaron de soborno.

......................................................................................................................................................................................................

63
 Actividades

5. Reescribe estas oracións ordenando os adxectivos destacados. Todos foron cambiados de oración.
• Na reunión da comunidade esixíronlle á veciña orzamentaria que pagase as súas débedas.
A vida administrativa

............................................................................................................................... ...................................................................

• A sentenza foi dura porque o acusado era fidedigno: xa fora condenado con anterioridade.
............................................................................................................................... ...................................................................

• Ela foi profesora preventiva moito tempo, mais este ano por fin aprobou as oposicións.
............................................................................................................................... ...................................................................

• Xoán non pode dar un testemuño privativo do que ocorreu porque non estivo alí.
............................................................................................................................... ...................................................................

• Os recursos do seu avogado teñen un fin reincidente: só busca atrasar a aplicación da sentenza.
............................................................................................................................... ...................................................................

• No meu edificio, todos podemos usar o patio. Non é de uso dilatorio de ningún veciño.
............................................................................................................................... ...................................................................

• O xuíz declarou prisión interina ante o risco de que o acusado fuxise do país.
............................................................................................................................... ...................................................................

• Os concelleiros da oposición criticaron a política morosa da alcaldía.

............................................................................................................................... ...................................................................

6. Investiga os significados destes pares de palabras e despois crea unha oración para cada unha.

minuto - minuta

• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................

acto - acta

• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................

testemuño - testemuña

• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................

custo - custas

• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................

64
 Léxico

Topónimos e xentilicios
Estados: África Marrocos marroquí
Estado Xentilicio Mauricio mauriciano/a
Alxeria alxeriano/a Mauritania mauritano/a
Angola angolano/a Mozambique mozambicano/a
Benin beninés/esa Namibia namibio/a, namibiano/a
Botswana botswaniano/a Níxer nixerino/a
Burkina Faso burkinense Nixeria nixeriano/a
Burundi burundiano/a Rep. Centroafricana centroafricano/a
Cabo Verde caboverdiano/a Rep. Dem. do Congo congolés
Camerún camerunés/esa Ruanda ruandés/esa
Chad chadiano/a São Tomé e Príncipe sãotomense
Cimbabue cimbabués/esa Seicheles seichelense
Comores comoriano/a
Senegal senegalés/esa
Congo congolés/esa
Serra Leoa serraleonés/esa
Costa do Marfil marfilés/esa
Somalia somalí
Djibuti djibutiano/a
Suazilandia suazi
Eritrea eritreo/a
Sudán sudanés/esa
Etiopia etíope
Suráfrica surafricano/a
Exipto exipcio/a
Tanzania tanzano/a
Togo togolés/esa
Tunisia tunisiano/a
Uganda ugandés/esa
Zambia zambiano/a

Estados: América
Estado Xentilicio
Arxentina arxentino/a
Bahamas bahamés/esa
Gabón gabonés/esa Belize belizense
Gambia gambiano/a Bolivia boliviano/a
Gana ganense, ganés/esa Brasil brasileiro/a
Guinea guineano/a Canadá canadense
Guinea Ecuatorial ecuatoguineano/a Chile chileno/a
Guinea-Bisau guineense Colombia colombiano/a
Kenya kenyano/a Costa Rica costarriqueño/a
Lesoto lesotense Cuba cubano/a
Liberia liberiano/a Ecuador ecuatoriano/a
Libia libio/a Estados Unidos estadounidense
Madagascar malgaxe Guatemala guatemalteco/a
Malaui malauiano/a Güiana güianés/esa
Malí maliano/a Haití haitiano/a
 Léxico
Honduras hondureño/a Líbano libanés/esa
México mexicano/a Malaisia malaisiano/a
Nicaragua nicaraguano/a Maldivas maldivano/a
Topónimos e xentilicios

Panamá panameño/a Mongolia mongol

Paraguai paraguaio/a, guaraní Nepal nepalés/esa, nepalí
Perú peruano/a, quechua Omán omaní
Rep. Dominicana dominicano/a Paquistán paquistaní
Salvador, O salvadoreño/a Qatar qatarí
Suriname surinamés/esa Rusia ruso/a
Trinidad e Tobago trinitense Singapur singapuriano/a
Uruguai uruguaio/a Siria sirio/a
Venezuela venezolano/a Sri Lanka srilankés/esa, cingalés/esa
Xamaica xamaicano/a Tailandia tailandés/esa
Taiwán taiwanés/esa
Estados: Asia
Taxiquistán taxisquistano/a
Estado Xentilicio
Timor Oriental timorense, maubere
Acerbaixán acerbaixano/ana, azerí
Turkmenistán, Turquestán turcomán/á
Afganistán afgán/á
Turquía turco/a, osmanlí
Arabia Saudí saudita
Usbequistán usbeco/a
Armenia armenio/a
Vietnam vietnamita
Barein bareinita
Xapón xaponés/esa, nipón/oa
Bangladex bengalés
Brunei bruneiano/a
Bután butanés/esa
Cambodia cambodiano/a
Cazaquistán Cazaco
China chinés/esa
Chipre chipriota
Corea do Norte norcoreano/a
Corea do Sur surcoreano/a
Filipinas filipino/a, tagalo/a
Xeorxia xeorxiano/a
Iemen iemení, iemenita
Xordania xordano/a
India indio/a, hindú
Estados: Europa
Estado Xentilicio
Albania albanés/esa
Alemaña alemán/á
Andorra andorrano/a
Austria austríaco/a
BéIxica belga
Bielorrusia bielorruso/a
Bosnia-Hercegovina bosníaco-hercegovino/a
Indonesia indonesio/a Bulgaria búlgaro/a
Irán iraniano/a, iranio/a Cidade do Vaticano vaticano/a
Iraq iraquí Croacia croata
Israel israelí Dinamarca dinamarqués/esa, danés/esa
Kirguizistán kirguiz Eslovaquia eslovaco/a
Kuwait kuwaití Eslovenia esloveno/a
Laos laosiano/a España español/ola

66
 Léxico
Estonia estoniano/a Tuvalu tuvalés/esa
Finlandia finlandés/esa, finés/esa Vanuatu vanuatiano/a
Francia francés/esa
Algunhas cidades

Topónimos e xentilicios
R. U. da Gran Bretaña británico/a do mundo
Grecia grego/a Cidade Xentilicio
Hungría húngaro/a, maxiar Adís Abeba adisabebano/a
Irlanda irlandés/esa Alexandría alexandrino/a
Islandia islandés/esa Alxer alxerino/a
Italia italiano/a Ámsterdam amsterdamés/esa
Letonia letón/oa Anveres anveresino/a
Liechtenstein liechtensteinense Atenas ateniense
Bagdad bagdadí
Baía baiano/a
Barcelona barcelonés
Basilea basiliano/a
Beirut beirutí
Belén belenita, betlemita
Belgrado belgradino/a
Berlín berlinés/esa
Berna bernés/esa
Lituania lituano/a Bogotá bogotano/a
Luxemburgo luxemburgués/esa Boloña boloñés/esa, bononiense
Macedonia macedonio/a Bordeos bordelés/esa, burdigalense
Malta maltés/esa Boston bostoniano/a
Moldavia moldavo/a Brasilia brasiliano/a
Mónaco monegasco/a Bruxelas bruxelés/esa
Montenegro montenegrino/a Buenos Aires porteño/a
Noruega noruegués/esa Cabul cabulés/esa
Países Baixos [Holanda] neerlandés/esa, holandés/esa Cairo, O cairota
Polonia polaco/a, polonés/esa Caracas caraqueño/a
Portugal portugués/esa, luso/a Cidade de México mexicano/a
República Checa checo/a Colonia colonés/esa
Romanía romanés/esa Cracovia cracoviano/a
San Marino sanmarinés/esa Damasco damasquino/a
Serbia serbio/a Dublín dublinés/esa
Suecia sueco/a Edimburgo edimburgués/esa
Suíza suízo/a, helvético/a Estocolmo estocolmés/esa
Ucraína ucraíno/a Estrasburgo estrasburgués/esa
Estados: Oceanía Florencia florentino/a
Estado Xentilicio Frankfurt frankfurtés/esa
Australia australiano/a Friburgo friburgués/esa
Illas Fixi fixiano/a Goteburgo goteburgués/esa
Kiribati kiribatiano/a Habana, A habaneiro/a
Micronesia micronesio/a Haia, A haiano/a
Nauru nauruano/a Hannóver hannoveriano/a
Nova Zelandia neocelandés/esa, maorí Helsinqui helsinqués/esa
Papúa-Nova Guinea papúa Katmandú katmanduano/a
Samoa samoano/a Liexa liexés/esa
Tonga tongano/a Lima limeño/a

67
 Léxico
Lión lionés/esa Tirana tiranés/esa
Lisboa lisboeta Trípoli tripolitano/a
Londres londiniense Tunes tunesino/a
Topónimos e xentilicios

Madrid madrileño/a Turín turinés/esa

Manila manilense Varese varesino/a
Marsella marsellés/esa Varsovia varsoviano/a
Meca, A mecano/a Venecia veneciano/a
Medellín medellinés/esa
Milán milanés/esa
Módena modenés/esa
Monrovia monroviano/a
Montevideo montevideano/a
Montreal montrealés/esa
Moscova moscovita
Múnic muniqués/esa
Nápoles napolitano/a
Narbona narbonense, narbonés/esa Verona veronés/esa
Nazaré nazareno/a Viena vienés/esa
Nova York neoiorquino/a Wáshington washingtoniano/a
Palermo palermitano/a Xenebra xenebrino/a
París parisiense Xénova xenovés/esa
Xerusalén hierosolimitano/a
Zürich zuriqués/esa
Localidades, concellos
e comarcas galegas

Localidade Xentilicio
Abadín abadinense
Abegondo abegondense
Agolada agolense
Parma parmesano/a Alfoz alfocés/esa, alfocense
Pequín pequinés/esa Allariz allaricense
Perche percherón/ona Ames amesán/á
Pisa pisano/a Amoeiro amoeirés/esa
Porto portuense Ancares, Os ancarao/á
Quebec quebequés/esa Antas de Ulla ullán/á
Quito quiteño/a Aranga arangués/esa
Rif rifeño/a Arbo arbense
Río de Xaneiro carioca, fluminense Ares aresán/á
Roma romano/a Arnoia, A arnoián/á, arnoiao/á
Salónica salonicense Arousa arousán/á
Santiago de Chile santiaguino/a Arteixo arteixán/á
Santiago de Cuba santiagueiro/a Arzúa arzuán/á
São Paulo pauleiro/a, sampauleiro Avión avionense
Siracusa siracusano/a Baiona baionés/esa
Sucre sucreño/a Baixo Miño baixomiñoto/a
Tánxer tanxerino/a Baleira baleirense
Tesalónica tesalonicense Baltar baltareño/a
Tetuán tetuaní Bande banduense

68
 Léxico
Baña, A bañense Capela, A capelán/á
Baños de Molgas molguense Carballeda de Avia aviao/á
Baralla barallense Carballeda de Valdeorras valdeorrés/esa

Topónimos e xentilicios
Barbadás barbadés/esa Carballedo carballedés/esa
Barbanza, O barbancés/esa Carballiño, O carballiñés/esa
Barcala, A barcalés/esa Carballo carballés/esa
Barco de Valdeorras, O valdeorrés/esa Cariño cariñés/esa
Barreiros barreirense Carnota carnotán/á
Barro barrés/esa, barrense Carral carralés/esa
Beade beadés/esa Cartelle cartellés/esa
Beariz bearicense Castrelo de Miño miñense
Becerreá becerreense Castrelo do Val valense
Begonte begontino/a Castro Caldelas caldelao/á
Bergantiños bergantiñán/á Castro de Rei castrexo/a
Bergondo bergondés/esa Castroverde castroverdense
Betanzos betanceiro/a, brigantino/a Catoira catoirense
Blancos, Os blanquense
Boborás boborense
Boimorto boimortense
Boiro boirense
Bola, A bolense
Bolo, O bolés/esa
Boqueixón boqueixonés/esa
Bóveda bovedense
Bretoña bretoñés/esa, britoniense
Brión brionés/esa Cebreiro, O cebreirego/a
Bueu buenense Cedeira cedeirense
Burela burelao/á, burelense Cee ceense
Cabana de Bergantiños cabanés/esa, cabanense Celanova celanovés/esa
Cabanas cabanés/esa, cabanense Cenlle cenllés/esa
Caldas de Reis caldense Cerceda cercedense
Caldelas de Tui caldelán/a Cerdedo cerdedense
Calvos de Randín randinense Cerdido cerdidense
Camariñas camariñán/á, camariñés/esa Cervantes cervantego/a
Cambados cambadés/esa Cervo cervense
Cambre cambrés/esa Cesuras cesurán/á
Campo Lameiro campolameirán/á Chandrexa de Queixa chandrexao/á
Cangas cangués/esa Chantada chantadino/a
Coirós coirense
Coles colense
Corcubión corcubionés/esa
Corgo, O corgués/esa
Coristanco coristanqués/esa
Cortegada cortegao/á
Coruña, A coruñés/esa, herculino/a
Cospeito cospeitense
Cotobade cotobadés/esa
Cañiza, A cañicense Courel, O courelao/á

69
 Léxico
Covelo covelense Larouco laroucao/á
Crecente crecentense Laxe laxense
Cualedro cualedrao/á Laza lacense
Topónimos e xentilicios

Culleredo cullerdense
Cuntis cuntiense
Curtis curtiense
Deza, O dezao/á
Dodro dodrense
Dozón casterxo, castrense
Dumbría dumbriés/esa
Entrimo entrimés/esa
Esgos esgosense
Estrada, A estradense Leiro leirense
Fene fenés/esa Limia, A limiao/á
Limia Alta, A altolimego/a
Limia Baixa, A baixolimego/a
Lobeira lobeirán/á
Lobios lobiense
Lourenzá laurentino/a
Lousame lousamián/á
Lugo lugués/esa, lucense
Maceda macedao/á
Malpica de Bergantiños malpicán/á
Ferrol ferrolán/á Manzaneda manzanedense
Fisterra fisterrán/á Mañón mañonés/esa
Folgoso do Courel courelao/á Marín marinense
Fonsagrada, A fonsagradino/a Mariña luguesa mariñao/á
Forcarei forcaricense Maside masidao/á
Fornelos de Montes fornelense Mazaricos mazaricán/á
Foz focego/a, focense Meaño meañés/esa
Frades fradense Meira meirao/á, meirego
Friol friolés/esa Meis meisiño/a, meisense
Gomesende gomesendés/esa Melide melidao/á, melidense
Gondomar gondomareño/a Melón melonés/esa
Grove, O grovense, groveiro/a Merca, A merquense
Guarda, A guardés/esa Mesía mesiense
Gudiña, A gudiñao/á Mezquita, A mesquités/esa
Guitiriz guitiricense Miño miñense
Guntín guntinés/esa Miranda mirandés/esa
Illa de Arousa, A arousán/á Moaña moañés/esa
Incio, O inciense Moeche modestino/a
Iria Flavia iriense Mondariz mondaricense
Irixo, O irixense Mondoñedo mindoniense
Irixoa irixoés/esa Monfero monferés/esa
Lalín lalinense Monforte de Lemos monfortino/a
Lama, A lamense Montederramo montederramés/esa
Láncara lancarao/á Monterrei montederrense
Laracha, A larachés/esa Monterroso monterrosino/a

70
 Léxico
Moraña morañés/esa Pol polense
Mos mosense Ponteareas ponteareán/á
Mugardos mugardés/esa Ponte Caldelas caldelán/á, pontecaldelán/á

Topónimos e xentilicios
Muíños muiñense Ponteceso pontecesán/á
Muras muresán/á Pontecesures cesureño
Muros muradán/á Pontedeume eumés/esa, pontedeumés/esa
Muxía muxián/á Pontedeva pontedevés/esa, pontedevense
Narón naronés/esa Pontenova, A pontenovés/esa
Navia de Suarna naviego/a Pontes de G. Rodríquez, As pontés/esa
Neda nedense Pontevedra pontevedrés/esa
Negreira negreirés/esa Porqueira porqueirés/esa
Negueira de Muñiz negueirés/esa Porriño, O porriñés/esa
Neves, As nevense Portas portense
Nigrán nigranés/esa Porto do Son sonense
Nogais, As noguense Portomarín portomarinense
Nogueira de Ramuín ramuinense Portonovo portonovés/esa
Noia noiés/esa Punxín punxinés/esa
Oia oiense Quintela de Leirado quintelán/á
Oímbra oimbrao/á Quiroga quirogués/esa
Oleiros oleirense Rábade rabadense
Ordes ordense Rairiz de Veiga veiguense
Oroso orosán/á Ramirás ramirense
Ortigueira ortigueirés/esa Redondela redondelán/á
Ourense ourensán/á, auriense Rianxo rianxeiro/a
Ourol ourolés/esa Ribadavia ribadaviense
Outeiro de Rei outeirán/á
Outes outiense
Oza dos Ríos ocense
Paderne padernés/esa
Padrenda padrendés/esa
Padrón padronés/esa
Palas de Rei palense
Pantón pantonés/esa
Parada de Sil silense
Paradela paradelense Ribadeo ribadense
Páramo, O paramés/esa Ribadumia ribadumiense
Pastoriza, A pastoricense Ribas de Sil ribasilense
Pazos de Borbén pacense Ribeira ribeirense, ribeirán/á
Pedrafita do Cebreiro cebreirego/a Ribeira de Piquín, A ribeirego/a
Pereiro pereirense Ribeiro de Avia ribeirao/á
Peroxa, A peroxense Riós riense
Petín petinés/esa Riotorto riotortense, riotorteño/a
Pino, O pinense Rodeiro rodeirense
Piñor piñorense Rois roisense
Pobra de Brollón, A pobrense Rosal, O rosalés/esa
Pobra de Trives, A trivés/esa, pobrense Rúa, A rués/esa
Pobra do Caramiñal, A pobrense Rubiá rubiao/á
Poio poiense Sada sadense

71
 Léxico
Salceda de Caselas salcedense Valdoviño valdoviñés/esa
Salnés, O salnesán/á
Salvaterra de Miño salvaterrense
Samos
Topónimos e xentilicios

samonense
Santo Amaro amarense
San Cibrao das Viñas cibrense
San Cristovo de Cea ceés/esa
Sandiás sandiao/á
San Sadurniño sadurniñense
Santa Comba santacombés/esa
Santiago de Compostela santiagués/esa, compostelán/á Valga valgués/esa
Santiso santisés/esa Vedra vedrés/esa
Sanxenxo sanxenxino/a Veiga, A veiguense
San Xoán de Río riés/esa Verea vereense
Sarreaus sarreaus Verín verinés/esa
Sarria sarriao/á Viana do Bolo vianés/esa
Saviñao, O saviñádigo/a Vicedo, O vicedense
Silleda silledense Vigo vigués/esa
Sober soberino/a Vilaboa vilaboés/esa
Sobrado dos Monxes sobradés/esa Vila de Cruces cruceño/a
Somozas, As somocense Vilagarcía de Arousa vilagarcián/á, arousán/á
Soutomaior soutomaiorense Vilalba vilalbés/esa
Taboada taboadés/esa Vilamarín vilamarinés/esa
Taboadela taboadelense Vilamartín de Valdeorras vilamartinés/esa, valdeorrés/esa
Teixeira, A teixeirés/esa Vilanova de Arousa vilanovés/esa, arousán/á
Teo teense Vilar de Barrio barriés/esa
Terra Chá, A chairego/a Vilar de Santos vilasantés/esa
Toén toenés/esa Vilardevós vilardexense
Tomiño tomiñés/esa Vilariño de Conso vilariñés/esa
Toques toquense Vilarmaior vilarmaiorés/esa
Tordoia tordoiense Vilasantar vilasantarés/esa
Touro tourense Vimianzo vimiancés/esa
Trabada trabadense Viveiro viveirense
Trasmirás trasmireño/a Xallas xalleiro/a
Trazo tracense Xermade xermadés/esa
Triacastela triacastelao/á Xinzo de Limia limiao/á, limego/a
Tui tudense Xove xovense
Valadouro, O valadourés/esa Xunqueira de Ambía xunqueirao/á
Valdeorras valdeorrés/esa Xunqueira de Espadanedo xunqueirao/á
Val do Dubra dubrés/esa, valdubrés/esa Zas zaense

72
 Actividades

1. Investiga e indica o nome do país ao que corresponde cada bandeira. Escribe tamén o seu xentili-
cio (masculino e feminino).

Topónimos e xentilicios
País: ......................... País: ......................... País: ......................... País: .........................
Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: .........................

País: ......................... País: ......................... País: ......................... País: .........................

Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: .........................

País: ......................... País: ......................... País: ......................... País: .........................

Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: .........................

País: ......................... País: ......................... País: ......................... País: .........................

Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: .........................

País: ......................... País: ......................... País: ......................... País: .........................

Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: .........................

73
 Actividades

2. Resolve este encrucillado formado por xentilicios de cidades de todo o mundo que gañaron novos
significados.
Topónimos e xentilicios

Raza de cabalo de tiro orixi- Verso de catorce sílabas divi- Tipo de queixo italiano de sa-
naria de Francia, de gran ta- dido en dous hemistiquios de bor intenso moi usado en pas-
maño e corpulencia. sete sílabas cada un. ta e en pizzas.
Raza de can orixinaria da Chi- Balanza portátil de brazos de- Salsa feita con carne picada,
na, de pequeno tamaño, con siguais. tomate, aceite, cebola e ou-
moito pelo e fociño chato. Peza de carne empanada en tros ingredientes, moi usada
Tipo de persiana formada por ovo e pan relado. para acompañar pasta.
finas láminas horizontais que Nome do himno nacional de Especie de laranxa pequena e
poden xirar para graduar o Francia. máis aromática ca a laranxa
paso da luz. común.

3. Localiza nesta sopa de letras silábica dezaseis topónimos de localidades galegas. Clasifícaos des-
pois segundo o seu significado.

DE GAI POR GRE CAL DAS DE REIS

CHI CA XIN TO LLU AS OU MU

SOU TO MA IOR NO DEI TEI ROS

FRI BOU CAR RI NAS VO RO O

PON MON RREI BA ÑAS A DE CAR

VOL TE CA DA LLO BA REI BA

MON RRO VE VIA RI FOZ NA LLI

XU SO LAS DRA VAL DO VI ÑO

• Formas do terreo: ............................................................................................................................... ..................................

• Arredor dos ríos: ............................................................................................................................... ....................................
• Plantas e flores: ............................................................................................................................... ......................................
• Construcións humanas: ............................................................................................................................... .......................
74
 Actividades

4. Resolve estes xeroglíficos. Cada un representa o nome dunha localidade galega. Sinala tamén o
xentilicio correspondente a cada unha.

Topónimos e xentilicios
A B C D E

.................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... ....................

F G H I L

.................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... ....................

5. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar oito xentilicios de localidades galegas (poden
ser masculinos ou femininos). Despois indica a que localidades corresponden.

den pon ren li re ou lal se sá

bés vei te se guar fis a or o

de rrán te vi ren mia sa án vi

Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................

Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................
Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................
Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................
Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................
Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................
Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................
Xentilicio: ........................... Topónimo: ...........................

75
 Actividades
6. Completa adecuadamente estes fragmentos de noticias tiradas do xornal Galicia Hoxe. Deberás
usar xentilicios galegos e do resto do mundo.
Topónimos e xentilicios
O crioulo ....................... (→ de Cabo Verde)
será lingua oficial en Cabo Verde dende
o 2005. Medio millón de persoas falan o
idioma, co que canta a maioría dos seus
temas Cesárea Évora. (4-11-2004)
O tren de aterraxe do avión das liñas lo-
cais de Usbequistán que se estrelou an-
tonte cerca de Tachkent non se abriu, se-
gundo explicou onte o fiscal xeral
....................... (→ de Usbequistán), Rachitd-
jon Kadirov. (30-3-2004)
Edmilson, a un paso do Barça. O club azul-
grán chegou a un principio de acordo co
Olympique de Lyon para fichar o xogador
....................... (→ do Brasil). (28-7-2004)
Expectación ante a última aterraxe do
Concorde. Nada menos que unhas
250 000 persoas esperan polo próximo día
24 no aeroporto ....................... (→ de Lon-
dres) de Heathrow para veren a aterraxe
do último voo comercial do Concorde.
(13-10-2003)
O Parlamento designa como senadores
aos populares Manuel Cabezas e Corina
Porro, e ao nacionalista Anxo Quintana,
ex-alcalde ....................... (→ de Allariz). (31-
3-2004)
Os Estados Unidos liberaron o ano pasa-
do cinco prisioneiros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (→ de
Arabia Saudí) da base de Guantánamo a
cambio de que Arabia Saudí puxese en li-
berdade cinco británicos. (5-7-2005)
Novo terremoto en Irán. O sismo, de mag-
nitude 5,5 na escala Richter, sacudiu a cos-
ta norte ....................... (→ de Irán), causan-
do polo menos trinta mortos e arredor de
cento cincuenta feridos. (29-5-2004)
76
Morre un operario de Clesa na factoría de
Caldas de Reis. O traballador, de 55 anos,
residía no lugar de Follente, na parroquia
....................... (→ de Caldas de Reis) de Be-
mil. (10-3-2005)
Moyá está pletórico no Roland Garros.
Álex Corretja, Galo Blanco e Tommy Ro-
bredo tamén logran a clasificación para a
terceira rolda no torneo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (→
de París). (27-5-2004)
Un infarto acaba coa vida do alcalde de
Muros. O rexedor ....................... (→ de Mu-
ros) tiña corenta e oito anos e gobernaba
na localidade coruñesa desde 1996. (14-
6-2004)
A sala de exposicións do Forum das Picoas
de Lisboa inaugura unha interesante ex-
posición de pintura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (→ de
Angola). (25-11-2003)
A candidatura ....................... (→ de Mosco-
va) propón uns Xogos Olímpicos concen-
trados «nunha soa cidade», que reúne
tanto as sedes deportivas como as insta-
lacións dedicadas aos atletas e aos xorna-
listas. (6-5-2005)
Cúmprense cincuenta anos da publicación
de Merlín e familia, de Álvaro Cunqueiro.
Os concellos de Mondoñedo e Ferrol es-
tán a preparar os actos en homenaxe ao
escritor ....................... (→ de Mondoñedo).
(28-11-2004)
Rafael Sánchez Bargiela rescata no libro
100 años de luz eléctrica en Ponteareas a
nova dos actos que tiveron lugar o 13 de
xuño de 1895, cun fragmento da infor-
mación que publica o xornal .......................
(→ de Tui) La Integridad. (3-6-2005)