5/26/2020 Tô pô đại số – Wikipedia tiếng Việt

Tô pô đại số
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Tôpô đại số là một nhánh của toán học sử dụng các công cụ của đại số để nghiên cứu các không gian
tôpô.

Mục lục
Phương pháp bất biến đại số
Các kết quả của lý thuyết đồng điều
Quan hệ với lý thuyết phạm trù
Ứng dụng của tôpô đại số
Tham khảo
Xem thêm
Liên kết ngoài

Phương pháp bất biến đại số

Mục đích là xem xét các không gian tôpô và phân loại chúng. Ngày nay, phương pháp cơ bản của tô pô đại
số là nghiên cứu các không gian thông qua các bất biến đại số bằng cách ánh xạ chúng thành các đối tượng
đại số, ví dụ các nhóm, sau đó xem xét cấu trúc các đối tượng đó để suy ra tính chất đồng phôi của các
không gian. Điều này cho phép chuyển các phát biểu về không gian tô pô thành các phát biểu về nhóm
làm cho bài toán trở nên dễ chứng minh hơn.

Theo hướng này có hai phương pháp chính là thông qua các nhóm cơ bản, hay tổng quát hơn là lý thuyết
đồng luân, và thông qua các nhóm đồng điều và đối đồng điều. Nhóm cơ bản cho ta những thông tin cơ
bản về cấu trúc của không gian tôpô, nhưng chúng thường là không Abel và khó để làm việc.

Trái lại, các nhóm đồng điều và đối đồng điều là Abel và trong nhiều trường hợp quan trọng là hữu hạn
sinh. Các nhóm Abel hữu hạn sinh đã được phân loại đầy đủ và dễ làm việc hơn.

Các kết quả của lý thuyết đồng điều

Một số kết quả suy ra trực tiếp khi làm việc với các nhóm Abel hữu hạn sinh. Hạng tự do của nhóm đồng
điều thứ n của phức đơn hình bằng số Betti thứ n, do đó ta có thể sử dụng nhóm đồng điều của phức đơn
hình để tính đặc trưng Euler-Poincaré của nó. Một ví dụ khác là nhóm đối đồng điều nguyên chiều cao
nhất của một đa tạp đóng cho biết tính định hướng được của đa tạp đó: nhóm này hoặc đẳng cấu với nhóm
các số nguyên hoặc bằng 0, tương ứng với việc đa tạp định hướng được hay không. Vì vậy các nhóm đồng
điều của không gian tôpô chứa rất nhiều thông tin không gian đó.

Ngoài đồng điều đơn hình chỉ định nghĩa cho các phức đơn hình, người ta còn sử dụng cấu trúc khả vi của
đa tạp trơn qua đối đồng điều de Rham, đối đồng điều Čech hoặc đối đồng điều bó để nghiên cứu tính giải
được của phương trình vi phân xác định trên đa tạp. De Rham đã chỉ ra rằng tất những hướng tiếp cận này
https://vi.wikipedia.org/wiki/Tô_pô_đại_số 1/3
5/26/2020 Tô pô đại số – Wikipedia tiếng Việt

có quan hệ với nhau, và với một đa tạp định hướng, đóng, các số Betti định nghĩa trong đồng điều đơn
hình cũng bằng các số Betti định nghĩa trong đối đồng điều de Rham.

Quan hệ với lý thuyết phạm trù

Nói chung, tất cả các xây dựng trong tôpô đại số đều có tính chất hàm tử. Các nhóm cơ bản, đồng điều, đối
đồng điều không chỉ là các bất biến (theo nghĩa hai không gian tôpô đồng phôi thì có các nhóm liên kết
đẳng cấu) của không gian tôpô nền, một ánh xạ liên tục giữa các không gian còn cảm sinh một đồng cấu
giữa các nhóm liên kết. Những đồng cấu này có thể dùng để chỉ ra sự không tồn tại (hoặc sâu sắc hơn, chỉ
ra sự tồn tại) của các ánh xạ.

Ứng dụng của tôpô đại số

Các ứng dụng cổ điển của tôpô đại số:

Định lý đường cong Jordan: Mọi đường cong đóng trong R^2 đều chia R^2 thành đúng 2 thành phần
liên thông nhận nó là biên. Tổng quát hơn, một tập con X của R^n mà đồng phôi với S^(n-1) thì sẽ
chia R^n thành đúng 2 phần liên thông cùng nhận X làm biên.
Định lý điểm bất động Brouwer: mọi ánh xạ liên tục từ một n-đĩa đơn vị vào chính nó có một điểm
bất động.
Mặt cầu n chiều có một trường vectơ đơn vị không triệt tiêu tại bất kì điểm nào nếu và chỉ nếu n là
lẻ.
Định lý Borsuk-Ulam: mọi xánh xạ liên tục từ mặt cầu n chiều vào không gian Euclide n chiều đều
đồng nhất ít nhất hai điểm đối nhau.
Nhóm con tuỳ ý của một nhóm tự do cũng là nhóm tự do. Kết quả này khá thú vị bởi vì phát biểu là
thuần tuý đại số nhưng chứng minh đơn giản nhất dựa trên tôpô. Nghĩa là mọi nhóm tự do G có thể
được xem như nhóm cơ bản của một đồ thị X. Định lý chính về không gian phủ nói rằng mọi nhóm
con H của G là nhóm cơ bản của một không gian phủ Y nào đó của X; nhưng mọi Y như vậy lại là
một đồ thị. Vì vậy nhóm cơ bản H của nó là tự do.

Bài toán mở nổi tiếng nhất trong tôpô đại số là giả thuyết Poincaré. Bài toán này được xem là đã được giải
quyết bởi Grigori Perelman. Trong lý thuyết đồng luân còn nhiều điều bí ẩn, nổi tiếng nhất là việc mô tả
chính xác các nhóm đồng luân của mặt cầu.

Tham khảo
Allen Hatcher, Algebraic Topology, Cambridge University Press, Cambridge, 2002. ISBN 0-521-
79540-0. A modern, geometrically flavored introduction to algebraic topology. The book is available
free in PDF and PostScript formats on the author's homepage (http://www.math.cornell.edu/~hatche
r/AT/ATpage.html).
C. R. F. Maunder, Algebraic Topology (1970) Van Nostrand Reinhold, London ISBN 0-486-69131-4.

Xem thêm
Lý thuyết đồng luân
Lý thuyết đồng điều

Liên kết ngoài

https://vi.wikipedia.org/wiki/Tô_pô_đại_số 2/3
5/26/2020 Tô pô đại số – Wikipedia tiếng Việt

Phương tiện liên quan tới Algebraic topology tại Wikimedia Commons
Algebraic topology (mathematics) (http://www.britannica.com/EBchecked/topic/599705) tại
Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tô_pô_đại_số&oldid=58590320”

Trang này được sửa đổi lần cuối vào ngày 13 tháng 2 năm 2020 lúc 18:32.

Văn bản được phát hành theo Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự; có thể áp dụng điều khoản bổ
sung. Với việc sử dụng trang web này, bạn chấp nhận Điều khoản Sử dụng và Quy định quyền riêng tư.
Wikipedia® là thương hiệu đã đăng ký của Wikimedia Foundation, Inc., một tổ chức phi lợi nhuận.

https://vi.wikipedia.org/wiki/Tô_pô_đại_số 3/3