Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

Κίμων Παπαδημητρίου1
Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

Λέξεις κλειδιά: τοπωνύμια, γεωαναφορά, τεκμηρίωση, προστασία, ανάδειξη, ενάλια πολιτιστική

κληρονομιά

Περίληψη
Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια εντοπισμού των θέσεων ναυαγίων που
προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (ΒΠΠ). Η έρευνα επικεντρώνεται
στην περιοχή Παγασητικού – Πηλίου (Μαγνησίας) και βασίζεται στην γεωαναφορά
περιγραφικών δεδομένων από διάφορες πηγές μέσω τοπωνυμίων για τον θαλάσσιο χώρο. Οι
εντοπισμένες θέσεις ναυάγησης επί χάρτου σε συνδυασμό με τα βασικά γνωρίσματα πλοίων και
επαρκή στοιχεία για τη βύθισή τους συνιστούν τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά που
χρησιμοποιούνται για την θεματική χαρτογράφηση μιας κρυμμένης πτυχής της ναυτικής μας
ιστορίας. Τα αποτελέσματα αυτής της προκαταρκτικής μελέτης προορίζονται για χρήση ως υλικό
αναφοράς στην περαιτέρω τεκμηρίωση, προστασία και ανάδειξη των ενάλιων πολιτιστικών
αγαθών που σχετίζονται με τον ΒΠΠ.

Abstract
This paper attempts to locate the sites of ship-wrecks that were caused during World War II
(WWII). The research focuses on Pagasitikos - Pelion area (Magnesia) and is based on the
georeference of descriptive data from various sources through place-names. The on-map located
ship-wreck sites combined with the basic characteristics of vessels and details for their wreckage
are composing the geographic features which are used for the thematic mapping of a hidden
aspect of our maritime history. The results from this preliminary study are intended to be used as
reference material for further documentation, protection and promotion of the underwater cultural
assets that are related to WWII.

1. Εισαγωγή

Η κήρυξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου (ΒΠΠ) τον Σεπτέμβριο του 1939, το διάστημα που η χώρα
βρισκόταν ακόμη σε ουδετερότητα, είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια περίπου 90 ελληνικών
ατμοπλοίων. Στα τέλη του 1939, ο αριθμός των υπό ελληνική σημαία φορτηγών ατμοπλοίων
πλησίαζε τα 500. Μετά την ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας (28 Οκτωβρίου 1940) που
σηματοδότησε την εμπλοκή της στον ΒΠΠ, τα ελληνικά φορτηγά πλοία διαδραμάτισαν σπουδαίο
ρόλο μεταφέροντας εφόδια και στρατεύματα. Παράλληλα, τα εμπορικά πλοία διασφάλισαν τον
εφοδιασμό της χώρας με όλα τα απαραίτητα εισαγόμενα είδη. Μετά την εισβολή των Γερμανών
(6 Απριλίου 1941) από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα ακολούθησαν διαδοχικές αεροπορικές
επιδρομές που χτύπησαν και καταβύθισαν 120 περίπου ελληνικά σκάφη που βρίσκονταν σε
ελληνικά χωρικά ύδατα, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου του ελληνικού επιβατηγού στόλου,
ακόμη και πέντε πλοίων που χρησιμοποιούνταν ως πλωτά νοσοκομεία. Μόλις τέσσερα επιβατηγά

1
ΕΔΙΠ, Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, ΤΚ 54124, Θεσσαλονίκη, 2310996108, paki@auth.gr

1
Πρακτικά 15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας “Η Χαρτογραφία των Κρίσεων”, Θεσσαλονίκη 31/10-2/11/2018

πλοία διασώθηκαν, τα οποία πρόλαβαν να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή. Στο τέλος του
Πολέμου, ο υπό ελληνική σημαία στόλος είχε συρρικνωθεί σε 150 περίπου πλοία (Greek
Shipping Miracle, 2018). Ο αριθμός μικρότερων σκαφών που χάθηκαν εκείνη την περίοδο
παραμένει άγνωστος. Τα κύρια αίτια βύθισης πλεούμενων στη διάρκεια του ΒΠΠ ήταν οι
αεροπορικές επιδρομές, η δράση των υποβρυχίων και οι ναρκοθετήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι
οι νάρκες συνέχισαν να είναι αιτία ναυτικών ατυχημάτων και στα χρόνια που ακολούθησαν, μετά
τον πόλεμο (Καρταπάνης Γρ., 2015.α).

1.1. Το πλαίσιο της έρευνας

Ο βυθός, σε όλη την έκταση της επικράτειας, αποτελεί το φυσικό περιβάλλον διατήρησης της
ιστορικής μνήμης που συνοδεύει τα ναυάγια μικρών ή μεγάλων πλοίων της συγκεκριμένης
περιόδου. Το 2001 τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών συμφώνησαν στις βασικές αρχές για την
προστασία της Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΕΠΚ), οι οποίες είναι η υποχρέωση
διαφύλαξής της, η επιτόπια διατήρηση ως προτεραιότητα, η μη εμπορική εκμετάλλευσή της και η
διαμοίραση της σχετικής εκπαίδευσης και πληροφόρησης (UNESCO, 2001), ενώ το 2013
συντάχθηκε ένας οδηγός για τις παρεμβάσεις που σχετίζονται με την ΕΠΚ (UNESCO, 2013). Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνοντας την ανάγκη διαχείρισης της ΕΠΚ, προβλέπει την διάθεση
χαρτών για τα ναυάγια (και για τους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους) και την προστασία τους
μέσω της ενσωμάτωσής τους στα χωροταξικά σχέδια, έχοντας παράλληλα αναγνωρίσει τον
παράκτιο τουρισμό ως ένα ευνοϊκότερο περιβάλλον για ευκαιρίες απασχόλησης (EC, 2014).
Στη χώρα μας, ήδη από το 1948, έχουν εκδοθεί περισσότερα από 150 ΦΕΚ για την προστασία
ενάλιων ή παράλιων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων σε 128 περιοχές της ελληνικής
επικράτειας. Από το 2003, με τον χαρακτηρισμό των ναυαγίων ως πολιτισμικών αγαθών (ΦΕΚ
1701/Β/19-11-2003), συμπεριλαμβάνονται στην ΕΠΚ και τα βυθισμένα πλοία και αεροσκάφη
άνω των 50 ετών από την ημερομηνία βυθίσεώς τους. Η ψήφιση του Ν.3028/2002 “Για την
Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς” (ΦΕΚ A-153/28-6-
2002), ακολουθήθηκε από 36 ΦΕΚ σχετικά με κηρύξεις – οριοθετήσεις θαλάσσιων περιοχών
αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Στη συνέχεια, καθώς ο Ν.3409/2005 περί “Καταδύσεων Αναψυχής
και άλλων διατάξεων” (ΦΕΚ 273/Α/4-11-2005), προβλέπει τη λειτουργία τέτοιων χώρων για
επισκέψεις αυτοδυτών με συνοδεία, τα τελευταία χρόνια ψηφίστηκαν για την “Ίδρυση Ενάλιων
Επισκέψιμων Αρχαιολογικών Χώρων” οι “όροι, προϋποθέσεις λειτουργίας και επιτρεπόμενες
δραστηριότητες εντός αυτών” σε 3 θαλάσσιες περιοχές: Μεθώνης – κόλπου Ναυαρίνου (ΦΕΚ
2489/Δ/3-10-2013), Νήσων Σποράδων – Δυτικό Παγασητικό (ΦΕΚ 119/Β/21-1-2015) και
Λαυρεωτικής Μακρονήσου (ΦΕΚ 2655/Β/9-12-2015).

1.2. Αναζητώντας στοιχεία

Στην διαδικτυακή πλατφόρμα European Marine Observation and Data Network (EMODnet,
2018) αποδίδονται για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας περίπου 2000 θέσεις ναυαγίων. Σε
πολλές περιοχές εμφανίζεται μεγάλη συγκέντρωση τέτοιων θέσεων, χωρίς παρόλ’ αυτά να γίνεται
η σύνδεσή τους με τον χρόνο ή και τα αίτια της ναυάγησης.
Ο πρώτος τόμος του βιβλίου με τίτλο "Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες" (Ντούνης Χ., 2001),
παρουσιάζει με αλφαβητική σειρά τις ονομασίες και τα χαρακτηριστικά πλοίων που βυθίστηκαν
από το 1900 μέχρι το 1950. Για το διάστημα 1939-1945 η αναζήτηση στοιχείων, με βάση το έτος
ναυάγησης οδηγεί σε ένα σύνολο 1061 βυθίσεων στο σύνολο της επικράτειας.

2
 Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

Παράλληλα, σε έναν κατάλογο για τις συνολικές απώλειες πλοίων στον ΒΠΠ (Hoffmann K.,
2015), τα ναυάγια ελληνικών πλοίων υπολογίζονται περί τα 500. Σχεδόν το εν τέταρτο αυτών
σημειώνονται αμέσως μετά την εισβολή των Γερμανών, τον Απρίλιο του 1941, ενώ το σύνολό
των ναυαγίων στις ελληνικές θάλασσες, μαζί με σκάφη άλλης εθνικότητας (κυρίως Βρετανικά,
Γερμανικά και Ιταλικά), ξεπερνάει τα 1000 εκείνη την περίοδο.
Μια αναφορά που συντάχθηκε λίγο μετά το τέλος του ΒΠΠ (από τις λιμενικές αρχές) για τις
απώλειες πλοίων στην περιοχή του Παγασητικού και του Πηλίου, καταγράφει 40 ναυάγια πλοίων
με νηολόγιο Βόλου (Καρταπάνης Γρ., 2015.β). Καθώς σ’ αυτήν την αναφορά δεν
περιλαμβάνονται πλοία νηολογημένα σε άλλα λιμάνια, ο συνολικός αριθμός ναυαγίων στην
περιοχή παραμένει άγνωστος.
Το 2012 δημοσιεύθηκε μια πρωτόλεια έρευνα 36 σελίδων, με τίτλο “Τα Ναυάγια του Νοτίου
Πηλίου” που στηρίχθηκε σε πληροφορίες από πολεμικά ημερολόγια, βιβλία, συγγράμματα και
εργασίες για τα ναυάγια στο νότιο Πήλιο και η οποία αναφέρει 13 ναυάγια "εκ των οποίων τα
περισσότερα προέκυψαν σαν απόρροια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου" (Γκαλόν Δ., 2012). Οι θέσεις
ναυάγησης για κάποια έχουν εντοπιστεί, όπως επίσης είναι γνωστό και ότι μερικά από αυτά έχουν
ανελκυστεί ή διαλυθεί.
Σε μια πρώτη προσπάθεια εντοπισμού και θεματικής κατηγοριοποίησης των ενδεικτικών θέσεων
ναυάγησης στην θαλάσσια περιοχή μεταξύ νοτίου Πηλίου και βόρειας Εύβοιας (Papadimitriou K.
et al, 2018), συνδυάστηκαν δεδομένα από την διαδικτυακή πλατφόρμα EMODnet με τις
διαθέσιμες πληροφορίες των Ντούνη, Καρταπάνη και Γκαλόν για τις βυθίσεις πλοίων (όπως η
περιοχή, η χρονολογία και τα αίτια). Το αποτέλεσμα ήταν η χαρτογραφική απόδοση ενός συνόλου
26 ενδεικτικών θέσεων ναυάγησης στην συγκεκριμένη περιοχή (Χάρτης 1).

Χάρτης 1. Ενδεικτικές θέσεις 26 ναυαγίων πλοίων στην θαλάσσια περιοχή νοτίου Πηλίου - βόρειας
Εύβοιας (πηγή: Papadimitriou K. et al, 2018)
Για 17 από αυτές βρέθηκαν επαρκή στοιχεία, βάσει των οποίων έγινε η χρονολογική κατανομή
τους, ώστε να φανεί τελικά ότι οι 10 - περισσότερες από τις μισές - συνδέονται με την περίοδο
του ΒΠΠ. Το παραπάνω συμπέρασμα αποτέλεσε την αφορμή για την αναζήτηση επιπλέον

3
Πρακτικά 15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας “Η Χαρτογραφία των Κρίσεων”, Θεσσαλονίκη 31/10-2/11/2018

στοιχείων για την συγκεκριμένη περίοδο και την ευρύτερη περιοχή του Παγασητικού και του
Πηλίου.

1.3. Σκοπός και στόχοι

Ενώ γίνονται κάποια βήματα για την προστασία και την ανάδειξη των ενάλιων πολιτισμικών
αγαθών που σχετίζονται με την αρχαιότητα (π.χ. εργασίες αποτύπωσης, κηρύξεις ενάλιων
αρχαιολογικών χώρων και ορισμός πλαισίου επισκέψεων σε αυτούς), αντίστοιχα τεκμήρια της
σύγχρονης ιστορίας μας παραμένουν άγνωστα (άρα και χωρίς την ανάλογη προστασία) καθώς δεν
έχουν μελετηθεί στον ίδιο βαθμό.
Η παρούσα προκαταρκτική μελέτη παρουσιάζει τα ναυάγια πλοίων που προκλήθηκαν κατά τη
διάρκεια του ΒΠΠ στον ευρύτερο θαλάσσιο χώρο της Μαγνησίας (περιλαμβάνοντας τον
Παγασητικό κόλπο, το Πηλίο με τον δίαυλο του Τρίκερι και την Σκιάθο) ως ένα σύνολο
τεκμηρίων της σύγχρονης ιστορίας μας. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να υποστηρίξει την
περαιτέρω έρευνα πεδίου που απαιτείται για την προστασία και την ανάδειξη επιμέρους
πολιτισμικών αγαθών (εντός ή πέριξ της θάλασσας), τα οποία σχετίζονται με την συγκεκριμένη
χρονική περίοδο. Προς αυτήν τη κατεύθυνση οι βασικοί στόχοι που τίθενται είναι: η σύνταξη
ενός πίνακα ονομάτων με τα χαρακτηριστικά των ναυαγίων πλοίων και η θεματική
χαρτογράφηση των ενδεικτικών θέσεων ναυάγησης σύμφωνα με επιλεγμένες ιδιότητές τους.

2. Μεθοδολογία και αποτελέσματα

Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ξεκινάει με την αναζήτηση υλικού αναφοράς για τα ονόματα
πλοίων που ναυάγησαν το διάστημα 1939-1945 στην θαλάσσια περιοχή Παγασητικού - Πηλίου,
κατόπιν ακολουθεί η εύρεση και η οργάνωση των δεδομένων για την περιγραφή των ναυαγίων
και ολοκληρώνεται με την χαρτογραφική απόδοση των τοποθεσιών και των χαρακτηριστικών που
τις συνοδεύουν.
Στις αναφορές που αξιοποιήθηκαν περιλαμβάνονται η έκδοση με τίτλο “Ναυάγια στις Ελληνικές
Θάλασσες, 1900-1951” του Χρήστου Ντούνη (2001) και τα δημοσιευμένα στο διαδίκτυο άρθρα
“Gesamtverluste 1939-1945” του Kurt Hoffmann (2015), “Ναυάγια πολέμου με πλεούμενα
νηολογίου Βόλου” του Γρηγόρη Καρταπάνη (2015.β) και “Ναυάγια του Νοτίου Πηλίου” του
Δημήτρη Γκαλόν (2012).
Για την οργάνωση, τη διαχείριση - επεξεργασία και την γεωαναφορά των δεδομένων
χρησιμοποιήθηκαν εργαλεία του ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα QGIS (2018).

2.1. Πίνακας ναυαγίων πλοίων

Η βασική πηγή για την αναζήτηση των ονομάτων ναυαγίων πλοίων ήταν το βιβλίο με τίτλο
"Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες" (Ντούνης Χ., 2001) όπου αναφέρονται 57 ονόματα ναυαγίων
κατά το διάστημα 1939-1945 στην ευρύτερη περιοχή του Παγασητικού και του Πηλίου,
(συμπεριλαμβάνοντας τμήμα της Β. Εύβοιας και των Β. Σποράδων). Παράλληλα, βάσει του
καταλόγου (σε μορφή πίνακα) για τις συνολικές απώλειες πλοίων στον ΒΠΠ (Hoffmann K.,
2015) εντοπίζονται τα ονόματα για την βύθιση 69 σκαφών από διάφορες αιτίες στην ίδια περιοχή.
Η αναφορά του Καρταπάνη (2015.β) στην δημοσίευση της εφημερίδας "Ταχυδρόμος" για το
“Ποία πλοία απωλέσθησαν εκ των νηολογημένων εν Βόλω”, περιλαμβάνει 40 ονόματα πλοίων
που βυθίστηκαν από πολεμικές ενέργειες στην συγκεκριμένη περιοχή. Τέλος, η πρωτόλεια έρευνα
του Δ. Γκαλόν (2012) καταγράφει 12 ονόματα πλοίων που χάθηκαν την περίοδο 1939 – 1945.

4
 Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

Για την οργάνωση των δεδομένων από τις παραπάνω πηγές δημιουργήθηκαν τέσσερεις πίνακες
(ένας για κάθε πηγή) με πέντε πεδία ο καθένας, τα οποία αντιστοιχούν στο όνομα, τον τύπο του
πλοίου, την ημερομηνία, την τοποθεσία και την αιτία κάθε ναυαγίου. Καθώς κάποια πλοία
αναφέρονται σε παραπάνω από μια πηγές, προέκυψαν κοινές εγγραφές για ονόματα πλοίων (ή
χαρακτηριστικά ναυαγίων) σε παραπάνω από έναν πίνακα, κάτι που επέτρεψε στη συνέχεια την
διασταύρωση ή και την συμπλήρωση στοιχείων.
Με την συνένωση των τεσσάρων πινάκων (και μετά την συγχώνευση των πεδίων για τις κοινές
εγγραφές) δημιουργήθηκε ένας νέος συγκεντρωτικός πίνακας με τα στοιχεία για 102 συνολικά
πλοία (και από τις τέσσερεις πηγές), τα οποία καταγράφονται ως ναυάγια στην περιοχή
Παγασητικού και Πηλίου κατά τη διάρκεια του ΒΠΠ (Πίνακας 1). Ο Πίνακας 1 αποδίδει σε
χρονολογική σειρά (ανά μήνα) τις βυθίσεις των πλοίων.
Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά ναυαγίων πλοίων του ΒΠΠ στην περιοχή Παγασητικού – Πηλίου

Α/Α Ημερομηνία Τοποθεσία Αιτία Ναυαγίου 'Όνομα Πλοίου Τύπος Πλοίου Πηγές
Ναυαγίου Ναυαγίου

1 1941 Βόλος - Στάμος 8ος πετρελαιοκίνητο Γρ.Κ.

2 01/1941 στενό Τρίκερι νάρκη Kate (War Envoy) δεξαμενόπλοιο Χ.Ντ. (σ. 287),
(από K.H., Δ.Γκ.
Θεσσαλονίκη
προς Εύβοια)

3 04/1941 Βόλος προσάραξη City of Carachi φορτηγό Χ.Ντ. (σ. 525)

4 04/1941 Βόλος αερ. επιδρομή Brattdal φορτηγό Χ.Ντ. (σ. 516)

5 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Αριάδνη φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

6 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Βαρβάρα φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

7 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Γεωργία φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

8 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Γραβιά φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

9 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Παρασκευούλα φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

10 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Στάμος 3ος φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

11 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Φλώρα φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

12 04/1941 Παγασητικός (Αγ. σκόπιμη βύθιση Χατζής φορτηγό Γρ.Κ.

Μαρίνα)

13 04/1941 στενό Τρίκερι πυροβολισμός Δαμασκηνός ή ατμόπλοιον Χ.Ντ. (σ. 185),

(Γούβες Ευβοίας) (βομβαρδισμός) Δαμασκηνή Γρ.Κ.

14 05/1941 στενό Τρίκερι νάρκη Larissa (Oderland, ατμόπλοιον Χ.Ντ. (σ. 547),

5
Πρακτικά 15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας “Η Χαρτογραφία των Κρίσεων”, Θεσσαλονίκη 31/10-2/11/2018

Avola) Δ.Γκ.

15 10/1941 Πήλιο (προς ατύχημα Άγιος Χαράλαμπος πετρελαιοκίνητο K.H.

Ζαγορά)

16 10/1941 στενό Τρίκερι - Ευαγγελίστρια πετρελαιοκίνητο Γρ.Κ.

(Χονδρή Άμμος)

17 04/1942 Βόλος νάρκη Άγιος Νικόλαος πετρελαιοκίνητο Γρ.Κ.

18 09/1942 Σκιάθος (από επιδρομή Συμεών ή Alex 20 ιστιοφόρο Χ.Ντ. (σ. 450),
Εύβοια) υποβρυχίου K.H.

19 10/1942 Πήλιο (Ζαγορά) προσάραξη Τέτη Σιγάλα φορτηγό K.H.

20 10/1942 Πήλιο (Χορευτό) προσάραξη 10V 3 (Βύρων) ανθυποβρυχιακό Χ.Ντ. (σ. 174),
K.H.

21 03/1943 στενό Τρίκερι κακοκαιρία Αετός πετρελαιοκίνητο Χ.Ντ. (σ. 115),

(Πλατανιάς) K.H.

22 06/1943 Πήλιο (από επιδρομή Άγιος Γεώργιος ιστιοφόρο Χ.Ντ. (σ. 58),
Σκιάθο προς Άγ. υποβρυχίου K.H.
Ιωάννη)

23 06/1943 Σκιάθος (προς επιδρομή Άγιος Γεώργιος πετρελαιοκίνητο K.H.

Πήλιο) σκάφους

24 07/1943 Πήλιο (προς - Ερμής πετρελαιοκίνητο Χ.Ντ. (σ. 226),

Ζαγορά) K.H.

25 07/1943 στενό Τρίκερι επιδρομή Κωνσταντίνος φορτηγό K.H.

σκάφους Λουλούδης

26 09/1943 Σκιάθος [5νμ] επιδρομή Μαρία Μ. ιστιοφόρο Χ.Ντ. (σ. 372)

σκάφους

27 09/1943 Σκιάθος [5νμ] επιδρομή Νικόλαος Μ. ρυμουλκό Χ.Ντ. (σ. 372)

σκάφους

28 09/1943 Πήλιο (Ακ. νάρκη Perigord (PLM 24) φορτηγό K.H., Δ.Γκ.
Σηπιάδος)

29 09/1943 Πήλιο (προς επιδρομή Κατσώνης υποβρύχιο Χ.Ντ. (σ. 293),

Εύβοια) σκάφους K.H., Δ.Γκ.

30 09/1943 Πήλιο (προς επιδρομή Ζωή πετρελαιοκίνητο Χ.Ντ. (σ. 254),

Πλατανιά) σκάφους K.H.

31 11/1943 Βόλος επιδρομή Αμαλία ή 12M5 πλωτή εξέδρα Χ.Ντ. (σ. 130),
σκάφους K.H.

32 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Άγιος Ελευθέριος φορτηγό Γρ.Κ.

33 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Άγιος Ιωάννης φορτηγό Χ.Ντ. (σ. 70),
Γρ.Κ.

34 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Άγιος Σπυρίδων φορτηγό Χ.Ντ. (σ. 107),
Γρ.Κ.

6
 Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

35 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Αθανάσιος φορτηγό Γρ.Κ.

36 1944 Βόλος νάρκη Αλέξανδρος ρυμουλκό Χ.Ντ. (σ. 123),

(σκόπιμη βύθιση (Θέτις, Mazesta, Γρ.Κ.
το 1941) Mazorie, Salem)

37 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Βόλος (α) φορτηγό Γρ.Κ.

38 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Βόλος (β) φορτηγό Γρ.Κ.

39 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Γεώργιος φορτηγό Γρ.Κ.

40 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Δημήτριος φορτηγό Γρ.Κ.

41 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Θεσσαλία φορτηγό Γρ.Κ.

42 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Κωνσταντίνος φορτηγό Γρ.Κ.

43 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Παναγία πετρελαιοκίνητο Γρ.Κ.

44 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Πάτρα φορτηγό Γρ.Κ.

45 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Περικλής φορτηγό Γρ.Κ.

46 1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Χριστόδουλος φορτηγό Γρ.Κ.

47 02/1944 Παγασητικός επιδρομή Ευαγγελίστρια ιστιοφόρο K.H.

(από Βόλο) σκάφους

48 02/1944 Πήλιο (προς - Αγία Τριάς πετρελαιοκίνητο K.H.

Ζαγορά)

49 03/1944 Πήλιο (προς - Άγιος Γεώργιος πετρελαιοκίνητο K.H.

Κεραμίδι)

50 03/1944 Πήλιο σκόπιμη βύθιση Αγία Παρασκευή πετρελαιοκίνητο Χ.Ντ. (σ. 33),
K.H.

51 04/1944 Πήλιο (προς επιδρομή Σαμσών σλέπι Χ.Ντ. (σ. 433),

Θεσσαλονίκη) υποβρυχίου K.H.

52 05/1944 Σκιάθος τορπιλισμός Αγλαϊα καταδιωκτικό Χ.Ντ. (σ. 113),

K.H.

53 06/1944 Παγασητικός τορπιλισμός Rigel (Reaumur, φορτηγό K.H.

(από Μυτιλήνη Turcio Di Monte
προς Βόλο) Jurra)

54 06/1944 Σκιάθος (στενό επιδρομή GN 62 (GM 62, ακτοφυλακή K.H.

Σκιάθου) υποβρυχίου 10M 13,
Κωνσταντίνος)

55 06/1944 Σκιάθος (στενό επιδρομή GN 61 (10M 12, ακτοφυλακή K.H.

Σκιάθου) υποβρυχίου M4, Αγία Μαρίνα
Αικατερίνη)

56 08/1944 Σκιάθος κακοκαιρία - Άγιος Γεώργιος - Χ.Ντ. (σ. 60)

προσάραξη

57 08/1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Άγιος Γεώργιος ρυμουλκό - Χ.Ντ. (σ. 49),

7
Πρακτικά 15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας “Η Χαρτογραφία των Κρίσεων”, Θεσσαλονίκη 31/10-2/11/2018

(Seadog, Stal ναυαγοσωστικό Γρ.Κ.

Ward)

58 09/1944 Σκιάθος [5νμ] επιδρομή Peter (Elbe, PLM φορτηγό Χ.Ντ. (σ. 561),
υποβρυχίου 16) K.H., Δ.Γκ.

59 10/1944 Πήλιο (Ζαγορά) - Βύρων πετρελαιοκίνητο K.H.

60 10/1944 Πήλιο επιδρομή Zar Ferdinand ή νοσοκομείο Χ.Ντ. (σ. 579),

υποβρυχίου Tzar Ferdinand Δ.Γκ.

61 10/1944 Σκιάθος επιδρομή Σαλαμίς ή συνοδευτικό Χ.Ντ. (σ. 431)

υποβρυχίου Neiztender XII

62 10/1944 Σκιάθος [8νμ] τορπιλισμός GW 03 (Perasto, ατμόπλοιον Δ.Γκ.

Avala, Suzuki II,
Rayon Vert,
Clitene, Vanikoro,
Sea Fay)

63 10/1944 Παγασητικός - Ελένη πετρελαιοκίνητο K.H.

(προς Βόλο)

64 10/1944 Βόλος - Θεολόγος πετρελαιοκίνητο K.H.

65 10/1944 Βόλος αερ. επιδρομή SF 293 πέραμα K.H.

66 10/1944 Πήλιο (προς αερ. επιδρομή IO 05 αποβατηγό K.H., Δ.Γκ.

Τρίκερι)

67 10/1944 Πήλιο (προς αερ. επιδρομή IO 54 (L 1554) αποβατηγό K.H., Δ.Γκ.

Τρίκερι)

68 10/1944 Βόλος αερ. επιδρομή Αριστέα πετρελαιοκίνητο Χ.Ντ. (σ. 144),

K.H.

69 10/1944 Βόλος - Λέρος βυθοκόρος K.H.

70 10/1944 Βόλος αερ. επιδρομή Anna (Adriana) φορτηγό K.H.

71 10/1944 Βόλος αερ. επιδρομή Annie (Neo) φορτηγό K.H.

72 10/1944 Βόλος - F 123 αποβατικό K.H.

73 10/1944 Βόλος - Famiglia Merica ιστιοφόρο K.H.

74 10/1944 Βόλος - GA 03 ακτοφυλακή K.H.

75 10/1944 Βόλος - GK 57 ακτοφυλακή K.H.

76 10/1944 Βόλος - GK 91 (KFK 7) ακτοφυλακή K.H.

77 10/1944 Βόλος - GK 92 (KFK 8) ακτοφυλακή K.H.

78 10/1944 Βόλος - GN 92 (GM 92, ακτοφυλακή K.H.

KFK 30)

79 10/1944 Βόλος - GN80 ακτοφυλακή K.H.

80 10/1944 Βόλος - HP 55 σλέπι K.H.

8
 Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

81 10/1944 Βόλος έκρηξη Irene μεταφοράς K.H.

πυρομαχικών

82 10/1944 Βόλος - Laudon φορτηγό K.H.

83 10/1944 Βόλος - LS 10 ταχύπλοο K.H.

84 10/1944 Βόλος - Nordpol φορτηγό K.H.

85 10/1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση TA 38 (Spada) τορπιλάκατος Χ.Ντ. (σ. 575)

86 10/1944 Βόλος - UJ 2102 (12V 6, ανθυποβρυχιακό K.H.

Birgitta)

87 10/1944 Παγασητικός - Suda 34 συνοδευτικό K.H.

(προς Βόλο)

88 10/1944 Βόλος - Άγνωστο πετρελαιοκίνητο K.H.

89 10/1944 Βόλος - Εισόδια πετρελαιοκίνητο K.H.

90 10/1944 Βόλος - San Michele πετρελαιοκίνητο K.H.

91 10/1944 Βόλος σκόπιμη βύθιση Ιάσων πετρελαιοκίνητο Γρ.Κ.

92 10/1944 Βόλος - General Jacob III τσιμεντόπλοιο K.H.

93 10/1944 Βόλος - General Lambert τσιμεντόπλοιο K.H.

94 10/1944 Βόλος - Seeräuber - K.H.

(Novatie)

95 10/1944 Βόλος - Seestern (Orion) - K.H.

96 10/1944 στενό Τρίκερι αερ. επιδρομή GA 73 (R 14 / ακτοφυλακή K.H., Δ.Γκ.

Commandante (ναρκαλιευτικό)
Maddalena)

97 10/1944 στενό Τρίκερι αερ. επιδρομή GA 76 (R 159 / ακτοφυλακή K.H., Δ.Γκ.

Giovannino) (ναρκαλιευτικό)

98 10/1944 στενό Τρίκερι νάρκη TA 18 (Solferino) τορπιλάκατος Χ.Ντ. (σ. 574),

(αντιτορπιλικό) Δ.Γκ.

99 10/1944 Παγασητικός σκόπιμη βύθιση Αετός II πετρελαιοκίνητο Χ.Ντ. (σ. 115),

(προς Βόλο) K.H.

100 12/1944 Σκιάθος προσάραξη Ιωνία επιβατηγό Χ.Ντ. (σ. 280),

K.H.

101 01/1945 στενό Τρίκερι νάρκη Treern T451 (T51) φαλαινοθηρικό Χ.Ντ. (σ. 578)

102 03/1945 Σκιάθος νάρκη άγνωστο (ν.Βόλου) ανεμότρατα Γρ.Κ.

Το πρώτο (δεξαμενόπλοιο Kate) βυθίστηκε τον Ιανουάριο του 1941, σχεδόν τρεις μήνες πριν την
εισβολή του γερμανικού στρατού και το τελευταίο (ανεμότρατα, αγνώστου ονόματος,
νηολογημένη στον Βόλο) τον Μάρτιο του 1945, περίπου πέντε μήνες μετά την αποχώρηση των
δυνάμεων κατοχής (και τα δυο μετά από έκρηξη νάρκης).

9
Πρακτικά 15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας “Η Χαρτογραφία των Κρίσεων”, Θεσσαλονίκη 31/10-2/11/2018

Οι τοποθεσίες ναυάγησης των πλοίων εντάσσονται σε πέντε γεωγραφικές ενότητες (Βόλος,

Παγασητικός κόλπος, δίαυλος Τρίκερι, θαλάσσια περιοχή Πηλίου και Σκιάθου), ενώ σε σχέση με
τα αίτια ναυάγησης ορίζονται 12 κατηγορίες (αεροπορική επιδρομή, ατύχημα, έκρηξη, επιδρομή
σκάφους, επιδρομή υποβρυχίου, κακοκαιρία, νάρκη, προσάραξη, πυροβολισμός, σκόπιμη βύθιση,
τορπιλισμός και αδιευκρίνιστες πολεμικές ενέργειες). Για πλοία που νηολογήθηκαν (επιτάχθηκαν)
προς πολεμική χρήση καταγράφεται το διακριτικό τους στον στόλο που ήταν ενταγμένα. Σε όσα
πλοία έγινε αλλαγή ονόματος (ή διακριτικού) συμπεριλαμβάνονται και τα προηγούμενα ονόματα.
Για δυο ονόματα (Δαμασκηνός και Zar Ferdinand) τα οποία αναφέρονται από διαφορετικές πηγές
με άλλη ορθογραφία εμφανίζονται και οι παραλλαγές τους.
Τέλος, έχει δημιουργηθεί μια επιπλέον στήλη που παραπέμπει στις πηγές που αξιοποιήθηκαν για
τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών των ναυαγίων πλοίων. Οι αναφορές γίνονται
χρησιμοποιώντας τα αρχικά των ονομάτων Χρήστου Ντούνη (Χ.Ντ.), Kurt Hoffmann (K.H.),
Γρηγόρη Καρταπάνη (Γρ.Κ.) και Δημήτρη Γκαλόν (Δ.Γκ.)., συγγραφέων ή συντακτών του υλικού
απ’ όπου αντλήθηκαν στοιχεία. Τα αρχικά Χ.Ντ. συνοδεύονται και από τον αριθμό σελίδας στην
έκδοση “Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες”.

2.2. Θεματική χαρτογράφηση

Με τον διαχωρισμό της περιοχής μελέτης σε πέντε επιμέρους γεωγραφικές ενότητες προκύπτει
ότι από την περίοδο του ΒΠΠ βυθίστηκαν 50 πλοία στο λιμάνι του Βόλου, 13 στον Παγασητικό
κόλπο, 11 στον δίαυλο του Τρίκερι, 15 στην θαλάσσια περιοχή του Πηλίου και 13 γύρω από την
Σκιάθο (Πίνακας 2).
Πίνακας 2. Τοπωνύμια και πλήθος ναυαγίων του ΒΠΠ ανά περιοχή

Περιοχή Τοπωνύμιο Πλήθος ναυαγίων

Βόλος λιμάνι 50

Δίαυλος Τρίκερι Γούβες 1

Πλατανιάς 2

Χονδρή Άμμος 1

άλλες θέσεις 7

Παγασητικός κόλπος Αγία Μαρίνα 8

άλλες θέσεις 5

Πήλιο Αγ, Ιωάννης 1

ακ. Σηπιάδας 1

Ζαγορά 5

Πάλτση 2

Χορευτό 1

άλλες θέσεις 5

Σκιάθος ευρύτερη θαλάσσια περιοχή 13

10
 Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

Η αναφορά σε αναγνωρισμένα τοπωνύμια της περιοχής διευκολύνει περαιτέρω την διαδικασία

γεωγραφικού προσδιορισμού των ενδεικτικών θέσεων βύθισης. Έτσι με βάση τις περιγραφές των
πηγών (Πίνακας 1) και την γεωγραφική κατανομή (Πίνακας 2) εντοπίζονται επί χάρτου πλέον οι
ενδεικτικές θέσεις για 17 ναυάγια (Άγιος Γεώργιος στον Άγιο Ιωάννη, Αετός και Ζωή στον
Πλατανιά, Βύρων στο Χορευτό, Ερμής στη Ζαγορά, Ευαγγελίστρια στην Χοντρή Άμμο, Ιωνία,
Κατσώνης, Μαρία Μ. και Νικόλαος Μ. στην περιοχή της Σκιάθου, IO 05 και IO 54 στην Πάλτση,
Kate και Treern στον δίαυλο του Τρίκερι, Peter, Perigord και Zar Ferdinard στις ακτές του
Πηλίου). Παρομοίως μπορούν να γεωαναφερθούν τα 8 ναυάγια στον όρμο της Αγίας Μαρίνας του
δυτικού Παγασητικού (Αριάδνη, Βαρβάρα, Γεωργία, Γραβιά, Παρασκευούλα, Στάμος 3ος, Φλώρα
και Χατζής), μια και δεν βρέθηκαν να σχετίζονται άλλα με την συγκεκριμένη θέση. Και τέλος, για
το σύνολο των 50 βυθισμένων πλοίων στον Βόλο μπορεί να θεωρηθεί ότι η ενδεικτική τους θέση
είναι επίσης γνωστή (εντός των ορίων του λιμανιού).
Η σύνδεση του περιεχομένου του Πίνακα 1 με τον χάρτη, γίνεται βάσει του πεδίου “Τοποθεσία
ναυαγίου” και των αναγνωρισμένων τοπωνυμίων και έχει ως αποτέλεσμα τον προσδιορισμό των
ενδεικτικών θέσεων βύθισης 75 πλοίων από την περίοδο του ΒΠΠ στην περιοχή μελέτης.
Οι παραπάνω ενδεικτικές θέσεις συνδέονται, μέσω των ονομάτων πλοίων, με ημερομηνίες και
αιτίες βύθισης. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία δυο θεματικών χαρτών για τα ναυάγια του
ΒΠΠ στην περιοχή Παγασητικού – Πηλίου, ενός για την κατανομή ναυαγίων του ΒΠΠ ανά
τοποθεσία και έτος βύθισης (Χάρτης 2) και ενός για την κατανομή ναυαγίων του ΒΠΠ ανά
τοποθεσία και αιτία βύθισης (Χάρτης 3).
Ο Χάρτης 2 χρησιμοποιείται για την κατανομή ναυαγίων ανά περιοχή και έτος βύθισης. Στα
γραφήματα το εμβαδόν του δίσκου είναι ανάλογο με το συνολικό πλήθος ναυαγίων. Ο κάθε
δίσκος είναι χωρισμένος σε 5 τμήματα (που αντιστοιχούν στα έτη 1941, 1942, 1943, 1944 και
1945), για καθένα από τα οποία αποδίδεται το πλήθος ναυαγίων (από πάνω προς τα κάτω
αντίστοιχα). Παράλληλα, με κόκκινους τονισμένους χαρακτήρες σημειώνεται το συνολικό πλήθος
ναυαγίων για κάθε τοποθεσία.

Χάρτης 2. Κατανομή ναυαγίων του ΒΠΠ ανά τοποθεσία και έτος βύθισης (από πάνω προς τα κάτω
1941, 1942, 1943, 1944 και 1945)

11
Πρακτικά 15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας “Η Χαρτογραφία των Κρίσεων”, Θεσσαλονίκη 31/10-2/11/2018

Στον Χάρτη 3 εμφανίζεται η κατανομή ναυαγίων του ΒΠΠ ανά τοποθεσία και αιτία βύθισης,
αντιστοιχίζοντας στα τμήματα του δίσκου το γαλάζιο χρώμα στις απώλειες πλοίων από
αεροπορικές επιδρομές, το γκρι από επιδρομές σκαφών, το μπλε από επιδρομές υποβρυχίων, το
κόκκινο από νάρκες, το πορτοκαλί από σκόπιμες βυθίσεις, το κίτρινο από αδιευκρίνιστες
πολεμικές ενέργειες και το πράσινο από άλλες αιτίες. Το εμβαδόν της επιφάνειας κάθε τμήματος
είναι ανάλογο με το πλήθος ναυαγίων από την κάθε αιτία.

Χάρτης 3. Κατανομή ναυαγίων του ΒΠΠ ανά τοποθεσία και αιτία βύθισης (αερ. επιδρομή – γαλάζιο,
επιδρομή σκάφους – γκρι, επιδρομή υποβρυχίου – μπλε, νάρκη – κόκκινο, σκόπιμη βύθιση –
πορτοκαλί, αδιευκρίνιστες πολεμικές ενέργειες – κίτρινο, άλλες αιτίες – πράσινο)

3. Συμπεράσματα και προοπτικές

Σύμφωνα με τα στοιχεία της παρούσας μελέτης προκύπτει ότι στην ευρύτερη περιοχή του
Παγασητικού και του Πηλίου έχουν βυθιστεί 102 πλοία στο διάστημα από το 1941 μέχρι το 1945.
Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί σχεδόν στο 10% του εκτιμώμενου συνόλου των πλοίων που
ναυάγησαν στις ελληνικές θάλασσες εκείνη την περίοδο, γεγονός που αναδεικνύει την
ιδιαιτερότητα της περιοχής μελέτης ως ένα “θερμό” πεδίο ναυτικής δραστηριότητας στη διάρκεια
του ΒΠΠ.
Η διαδικτυακή πλατφόρμα EMODnet εμφανίζει 39 θέσεις ναυαγίων (ως πλοία ή υπολείμματα
πλοίων) στην περιοχή μελέτης. Σε πέντε από αυτές αποδίδονται και ονομασίες πλοίων (Athinai,
Kyriaki, Sea Lion, HMS Treeren, Volos). Το Treeren αναφέρεται από τον Ντούνη ως ναυάγιο του
ΒΠΠ ενώ η αναζήτηση στοιχείων για τα υπόλοιπα δείχνει ότι έχουν βυθιστεί σε άλλες περιόδους
(οπότε και δεν ελήφθησαν υπ όψη για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης). Έτσι απομένουν 35
θέσεις. Παράλληλα, με την εικονική περιήγηση στην περιοχή μελέτης, μέσω του διαδικτυακού
χάρτη ναυσιπλοΐας Chart Viewer (Navionics, 2016), προκύπτουν πληροφορίες για 26 θέσεις που
σχετίζονται με ναυάγια (16 από τις οποίες συμπίπτουν με τις προηγούμενες). Με την συνένωση
των δυο συνόλων (από EMODnet και Navionics) δημιουργείται μια ομάδα 44 σημείων τα οποία
(εκτός του Treeren) δεν συνδέονται άμεσα με κάποια χρονική περίοδο. Ο αριθμός αυτός

12
 Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

υπολείπεται κατά πολύ από τα 102 που αναφέρονται στις πηγές που αξιοποιήθηκαν στην
παρούσα φάση της έρευνας.
Η αρχική κατανομή των ναυαγίων σε γεωγραφικές ενότητες βάσει των τοπωνυμίων βοήθησε
στην σύνδεση της περιγραφικής πληροφορίας (Πίνακας 1) με χαρτογραφικά εντοπισμένες θέσεις
(Χάρτης 2 και Χάρτης 3). Στην διαδικασία που ακολουθήθηκε γεωαναφέρθηκαν τα δεδομένα για
75 θέσεις ναυαγίων πλοίων, ποσοστό που αντιστοιχεί στα 3/4 του συνόλου της πληροφορίας που
μελετήθηκε. Με βάση τα χαρακτηριστικά που συνοδεύουν τις θέσεις για τα ναυάγια του ΒΠΠ
στην περιοχή μελέτης φαίνεται ότι οι περισσότερες βυθίσεις πλοίων (67) έγιναν με την
αποχώρηση του γερμανικού στρατού (το 1944) και αρκετές (16) πριν την έλευσή του (το 1941).
Στην πλειοψηφία τους τα ναυάγια (94 συνολικά) προέρχονται από πολεμικές ενέργειες, με κύριες
αιτίες τις σκόπιμες βυθίσεις (27 ναυάγια), τις αεροπορικές επιδρομές (10 ναυάγια), τις επιδρομές
πλοίων (8 ναυάγια) και υποβρυχίων (8 ναυάγια), τις νάρκες (8 ναυάγια) και τις διάφορες άλλες
εχθροπραξίες (34 ναυάγια). Ως προς τις σκόπιμες βυθίσεις σχετικό δημοσίευμα της εποχής
αναφέρει χαρακτηριστικά ότι για να εμποδιστεί η χρήση των πλοίων από τον εχθρό αρκετά από
αυτά “διανοίχθηκαν με δυναμίτιδα υπό βρεττανικής μονάδος”, τον Απρίλιο του 1941 (αμέσως
μετά την εισβολή των Γερμανών) και άλλα “εβυθίσθησαν υπό των Γερμανών κατά την ημέρα
αποχωρήσεώς των” ή από τον συμμαχικό βομβαρδισμό, τον Οκτώβριο του 1944 (Γρ.
Καρταπάνης, 2015.β). Στη διάρκεια του ΒΠΠ καταγράφονται μόνον 8 ναυάγια από διάφορες
αιτίες που δεν σχετίζονται με πολεμικές ενέργειες (3 μετά από προσάραξη, 3 λόγω κακοκαιρίας
και 2 από άλλα ατυχήματα). Μια ιδιαίτερη περίπτωση πλοίου που κατάφερε να γλιτωσει από την
κακοκαιρία αλλά όχι από τον πόλεμο είναι το φορτηγό Rigel, το οποίο μετά από προσάραξή του
(το 1943) παρ’ ότι αποκολλήθηκε με δικά του μέσα, βυθίστηκε αργότερα από τορπίλη (τον
Απρίλιο του 1944). Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η ιστορία του ρυμουλκού Αλέξανδρος που
ενώ βυθίστηκε σκόπιμα για να μην παραδοθεί στον εχθρό (τον Απρίλιο του 1941), τελικά χτύπησε
σε νάρκη και βούλιαξε το 1944.
Η θεματική χαρτογράφηση για την κατανομή ναυαγίων ανά περιοχή και έτος βύθισης (Χάρτης 2)
έδειξε ότι οι περιοχές του Παγασητικού κόλπου και του Βόλου (παρά τις μαζικές απώλειες κατά
την έλευση και την αποχώρηση των Γερμανών), παρέμειναν συγκριτικά πιο “ήρεμες” κατά τη
διάρκεια του ΒΠΠ σε σχέση με τις αντίστοιχες στο Πήλιο, στη Σκιάθο και στον δίαυλο του
Τρίκερι. Ειδικά οι δυο τελευταίες είναι οι μόνες στις οποίες σημειώθηκαν ναυάγια και μετά την
αποχώρηση του γερμανικού στρατού (από νάρκες).
Παράλληλα, με την θεματική χαρτογράφηση για την κατανομή ναυαγίων ανά περιοχή και αιτία
βύθισης (Χάρτης 3) φάνηκε ότι οι νάρκες ήταν η βασική αιτία βυθίσεων στον δίαυλο του Τρίκερι,
ενώ η δράση των υποβρυχίων εντοπίζεται στις θαλάσσιες περιοχές Πηλίου και Σκιάθου. Ένας
μεγάλος όγκος απωλειών από αδιευκρίνιστες πολεμικές ενέργειες (στο λιμάνι του Βόλου και στον
Παγασητικό) φαίνεται να συνδέεται χρονολογικά με την αποχώρηση των Γερμανών (Οκτώβριος
του 1944), γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μάλλον οφείλονται είτε στις σκόπιμες
βυθίσεις (από τους Γερμανούς) είτε στην αεροπορική επιδρομή (των συμμάχων).
Ένα εύλογο ερώτημα που ακολουθεί τον εντοπισμό των ενδεικτικών θέσεων ναυάγησης επί
χάρτου είναι το “αν υπάρχει κάτι” σήμερα σε κάθε μια από αυτές. Η συνέχεια της μελέτης θα
είναι για να διευκρινιστεί το “πόσα από αυτά έχουν ανελκυστεί ή διαλυθεί”, ώστε να προκύψει
έμμεσα μια εκτίμηση για το “ποιά παραμένουν κρυμμένα κάτω από την επιφάνεια της
θάλασσας”. Τα παραπάνω αποτελούν ερεθίσματα για την αναζήτηση περαιτέρω αρχειακού υλικού
(ώστε να γίνει διασταύρωση στοιχείων και να συνδεθούν τα ναυάγια με ιστορικά γεγονότα του
ΒΠΠ), όσο και στο πεδίο για τον εντοπισμό ευρημάτων που θα επιβεβαιώνουν τις θέσεις και τις
συνθήκες ναυάγησης.

13
Πρακτικά 15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας “Η Χαρτογραφία των Κρίσεων”, Θεσσαλονίκη 31/10-2/11/2018

Το “Επιχειρησιακό Σχέδιο για την Κατασκευή Υποβρύχιων Μουσείων & Καταδυτικών Πάρκων
στις Νήσους Σποράδες & στον Δυτικό Παγασητικό” είναι ένα έργο της Περιφέρειας Θεσσαλίας
(2018) που αφορά στην ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού και προβλέπει την πλαισίωση των
επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων με άλλους θεματικούς προορισμούς καταδυτικού
ενδιαφέροντος. Προς αυτήν την κατεύθυνση η ανάδειξη του Νότιου Παγασητικού και του
δίαυλου Τρίικερι σε ένα πεδίο δραστηριοτήτων με θέμα την νεότερη ναυτική ιστορία γεφυρώνει
χρονολογικά την αρχαιότητα με το σήμερα. Στο σύνολό της η συγκεκριμένη προσπάθεια
προσβλέπει στην τεκμηρίωση και κατόπιν στην παρουσίαση επιμέρους γεωγραφικών
χαρακτηριστικών που σχετίζεται με την περίοδο του ΒΠΠ. Απώτερος στόχος είναι η ενημέρωση
και η ευαισθητοποίηση όχι μόνο των επισκεπτών αλλά και των κατοίκων ως άμεσα
εμπλεκόμενων στις διαδικασίες για την προστασία, τη διαχείριση και την ανάδειξη της
πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής.

Bιβλιογραφία
Γκαλόν Δ., 2012. “Ναυάγια του Νοτίου Πηλίου”, www.scubadive.gr, URL:
http://www.scubadive.gr/forum/showthread.php?t=5828 (21/09/2018)
Καρταπάνης Γρ., 2015.α. “Ναυάγια από πολεμική αιτία”, www.taxydromos.gr, URL:
http://www.taxydromos.gr/G.Kartapanis/193751-grhgorhs-kartapanhs-nayagia-apo-polemikh-
aitia.html (21/09/2018)
Καρταπάνης Γρ., 2015.β. “Ναυάγια πολέμου με πλεούμενα νηολογίου Βόλου”,
www.taxydromos.gr, URL: http://www.taxydromos.gr/%CE%93.%CE%9A%CE%B1%CF
%81%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%AC%CE%BD%CE%B7%CF%82/192626-grhgorhs-
kartapanhs-nayagia-pole%CE%BCoy-%CE%BCe-pleoy%CE%BCena-nhologioy-boloy.html
(21/09/2018)
Ντούνης Χ., 2001. Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλσσσες. 1900-1950 (τομ. Α´), Αθήνα: Finatec
Περιφέρεια Θεσσαλίας, 2018. Επιχειρησιακό Σχέδιο για την Κατασκευή Υποβρύχιων Μουσείων &
Καταδυτικών Πάρκων στις Νήσους Σποράδες & στον Δυτικό Παγασητικό, Περιφέρεια Θεσσαλίας -
Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης, URL: http://www.thessalia-espa.gr/pep-thessalias/strategy/326-
2018-01-09-12-49-29.html (21/09/2018)
EMODnet Bathymetry Consortium, 2016. Bathymetry Viewing and Download service, URL:
http://portal.emodnet-bathymetry.eu (21/09/2018)
European Commission, 2014. Communication Towards an integrated approach to cultural
heritage for Europe, URL: http://ec.europa.eu/assets/eac/culture/library/publications/2014-
heritage-communication_en.pdf (21/09/2018)
Greek Shipping Miracle, 2017. “Ο Αποδεκατισμός της Ναυτιλίας (1940-1945)”, Greek Shipping
Miracle, URL: http://www.greekshippingmiracle.org/el/history/1940.html (21/09/2018)
Hoffmann K., 2015. “Gesamtverluste 1939-1945”, Schiffsverluste 01.09.1939 – 02.09.1945, URL:
http://www.schiffswrackliste.de/index.htm (21/09/2018)
Navionics, 2016. Chart Viewer, Navionics, URL: https://webapp.navionics.com (21/09/2018)
Papadimitriou, K., Sidiropoulos, N., Tsioumas, S., Ktistis, A., Tokmakidis, P., 2018. “Thematic
wreck-diving. A preliminary study of underwater tours at the area of southern Pelion and northern
Evia, Greece”. Proceedings of the 4 th Biennial of Architectural and Urban Restoration, BRAU4
host of the Itinerant Congress Hidden Cultural Heritage: Under Water, Under Ground And Within
Buildings, 15–30 April, 2018, pp 513-523, Italy: Centro Internazionale per la Conservazione del
Patrimonio Architettonico
QGIS Development Team, 2018. QGIS Geographic Information System. Open Source Geospatial
Foundation, URL: http://qgis.org (21/09/2018)

14
 Ναυάγια πλοίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου - Θεματική Χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού - Πηλίου

UNESCO, 2001. Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage, URL:
http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/underwater-cultural-heritage/2001-
convention/official-text/ (21/09/2018)
UNESCO, 2013. Manual for Activities Directed at Underwater Cultural Heritage. Guidelines to
the Annex of the UNESCO 2001 Convention, URL:
http://unesdoc.unesco.org/images/0022/002207/220708e.pdf (21/09/2018)

15