KTCT tài liệu

1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Trong suèt mÊy chôc n¨m tån t¹i nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, ë
níc ta, thÞ trêng lao ®éng víi t çch lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña thÞ
trêng, çc yÕu tè s¶n xuÊt ®· kh«ng ®îc c«ng nhËn. §iÒu nµy cã nguån gèc
tõ çc thµnh kiÕn mang tÝnh nhËn thøc vÒ hµng hãa søc lao ®éng, vÒ viÖc lµm,
vÒ thÊt nghiÖp. Trong ®ã, quan ®iÓm vÒ søc lao ®éng lµ hµng hãa, cã thÓ mua,
b¸n, trao ®æi ®îc coi lµ mét ®iÒu cÊm kþ. Ph©n bæ lao ®éng ®îc thùc hiÖn
chñ yÕu b»ng sù ®iÒu ®éng cña nhµ níc, th«ng qua çc biÖn ph¸p hµnh chÝnh,
mÖnh lÖnh, rÊt Ýt khi tÝnh ®Õn çc nhu cÇu cña thÞ trêng. Çc quyÕt ®Þnh liªn
quan ®Õn nguån lao ®éng, nhÊt lµ çc quyÕt ®Þnh vÒ ph©n bæ lùc lîng lao
®éng, vÒ lu©n chuyÓn lao ®éng, chñ yÕu ®îc thùc hiÖn nh»m môc tiªu gi¶i
quyÕt çc vÊn ®Ò vÒ c«ng b»ng x· héi h¬n lµ chó träng ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ.
H¬n thÕ, quan ®iÓm cho r»ng, chØ cã çc ho¹t ®éng trong khu vùc kinh
tÕ nhµ níc vµ khu vùc kinh tÕ tËp thÓ míi ®îc coi lµ cã lao ®éng, lµ cã viÖc
lµm, trong mét thêi gian dµi ®· lµm ®ãng b¨ng thÞ trêng lao ®éng cña khu
vùc phi nhµ níc. Nh÷ng ngêi lµm viÖc ngoµi hÖ thèng çc c¬ quan ®¬n vÞ
kinh tÕ nhµ níc hay tËp thÓ thêng bÞ coi lµ kh«ng cã viÖc lµm, thËm chÝ
nh÷ng viÖc hä lµm cßn bÞ coi lµ "bÊt hîp ph¸p". Nh÷ng ngêi ®i lµm thuª,
hoÆc nh÷ng ngêi ®øng ra thuª mín nh©n c«ng, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho
ngêi lao ®éng ngoµi khu vùc quèc doanh vµ tËp thÓ bÞ coi lµ bãc lét, bÞ h¹n
chÕ vµ ph©n biÖt ®èi xö nÆng nÒ.
ChuyÓn ®æi kinh tÕ ë ViÖt Nam 20 n¨m qua ®· mang l¹i nh÷ng thay
®æi vÒ chÊt liªn quan ®Õn ph©n bæ vµ sö dông lùc lîng lao ®éng. ThÞ trêng
lao ®éng ®· ®îc c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p luËt vµ bíc ®Çu cã nh÷ng ho¹t ®éng
cô thÓ. Trªn thùc tÕ, søc lao ®éng ®· dÇn ®îc coi lµ mét lo¹i hµng hãa, thÓ
hiÖn qua viÖc c«ng nhËn quyÒn tù do t×m viÖc lµm cña ngêi lao ®éng vµ
quyÒn thuª mín ngêi lao ®éng lµm viÖc cho m×nh cña çc chñ sö dông lao
®éng. Tuy nhiªn, ®Æc trng chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay lµ qu¸
tr×nh biÕn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ trêng.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ang tho¸t dÇn khái nh÷ng rµng buéc vÒ nhËn thøc vµ
thùc tiÔn cò. Trong nh÷ng khã kh¨n lín vÒ nhËn thøc mµ chóng ta ®ang gÆp
ph¶i cã vÊn ®Ò b¶n chÊt cña lao ®éng vµ thÞ trêng lao ®éng. Tõng quen víi
2
quan niÖm coi lao ®éng lµ mét gi¸ trÞ x· héi vµ tinh thÇn cao nhÊt, mét
gi¸ trÞ tù th©n, tho¸t ra ngoµi sù trao ®æi, nhiÒu ngêi kh«ng khái bì ngì khi
thay ®æi quan niÖm vÒ lao ®éng, bëi v× tõ nay lao ®éng còng kh«ng thÓ n»m
bªn ngoµi çc quan hÖ thÞ trêng. Dï cã mang nh÷ng phÈm chÊt ®Æc biÖt thÕ
nµo ®i n÷a, søc lao ®éng vÉn lµ mét thø hµng hãa ®Ó mua b¸n theo gi¸ trÞ cña
nã trªn thÞ trêng, xÐt trong mèi t¬ng quan víi çc hµng hãa kh¸c vµ ngay c¶
víi chÝnh nã. V× vËy, viÖc tiÕp tôc nhËn thøc, vËn dông hîp lý lý luËn hµng
hãa søc lao ®éng, vÒ thÞ trêng lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò quan träng trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay.
Víi ý nghÜa ®ã, t¸c gi¶ ®· chän viÖc "VËn dông lý luËn hµng hãa søc
lao ®éng cña C.M¸c vµo ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta" ®Ó lµm ®Ò
tµi nghiªn cøu cña luËn v¨n.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
Khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, çc
nhµ nghiªn cøu ®· cã ®îc thùc tiÔn sinh ®éng ®Ó soi räi l¹i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ
kinh tÕ - x· héi cña thêi kú qu¸ ®é trong ®ã cã vÊn ®Ò vÒ hµng ho¸ søc lao
®éng vµ thÞ trêng lao ®éng. Cã thÓ nªu mét sè tµi liÖu vµ c«ng tr×nh nghiªn
cøu cã liªn quan xung quanh vÊn ®Ò nµy nh sau:
VÒ hµng ho¸ søc lao ®éng:
- Ph¹m V¨n ChiÕn vµ Ph¹m Quèc Trung (1990), "Bµn vÒ ®iÒu kiÖn
xuÊt hiÖn hµng ho¸ søc lao ®éng", Gi¸o dôc lý luËn, (2), tr.33-34. Bµi viÕt xuÊt
hiÖn trªn diÔn ®µn - tranh luËn nh»m b¶o vÖ tÝnh khoa häc, lÞch sö cña lý luËn
hµng hãa søc lao ®éng cña C.M¸c. §Æc biÖt lµ nh÷ng gi¶ ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn
xuÊt hiÖn hµng hãa søc lao ®éng trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam.
- Lª Minh Vô (1993), "Suy nghÜ vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng trong thêi
kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam", Quèc phßng toµn d©n, (9), tr.29-32. Bµi viÕt ph©n
tÝch, lµm râ c¬ së khoa häc trong viÖc x¸c ®Þnh søc lao ®éng lµ hµng hãa víi
®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam vµ ®i ®Õn kÕt luËn kinh tÕ hµng hãa, c¬ chÕ thÞ
trêng th× søc lao ®éng ph¶i lµ hµng hãa.
- Mai Trung HËu (1990), "Bµn vÒ hµng hãa søc lao ®éng", Gi¸o dôc lý
luËn, (7), tr.31, 33. Bµi viÕt ph©n tÝch ph¹m trï hµng hãa søc lao ®éng vµ
kh¼ng ®Þnh tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña hµng hãa søc lao ®éng trong ®iÒu kiÖn
cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
VÒ thÞ trêng lao ®éng:
3
- NguyÔn ThÞ Lan H¬ng (2002), ThÞ trêng lao ®éng ViÖt Nam ®Þnh
híng vµ ph¸t triÓn, Nxb Lao ®éng x· héi, Hµ Néi. T¸c gi¶ tr×nh bµy çc luËn
cø c¬ b¶n ®Þnh híng ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë ViÖt Nam, sù h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng lao ®éng, çc gi¶i ph¸p ®Þnh híng lao ®éng cña
ViÖt Nam trong giai ®o¹n 2001-2010.
- Lª Xu©n B¸ - NguyÔn ThÞ Kim Dung - TrÇn H÷u H©n (2003), Mét sè
vÊn ®Ò ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë ViÖt Nam, Nxb Khoa häc vµ Kü thuËt,
Hµ Néi. Lµm râ mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lý luËn vµ thùc tiÔn ho¹t ®éng
cña thÞ trêng lao ®éng ë níc ta, xem xÐt thùc chÊt cña nh÷ng thuËn lîi, khã
kh¨n, nh÷ng çi ®îc vµ cha ®îc trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ vËn hµnh
cña thÞ trêng lao ®éng. Gãp phÇn ®Þnh híng vµ x¸c ®Þnh çc gi¶i ph¸p cÇn
thiÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn lo¹i thÞ trêng ®Æc biÖt nµy trong thêi gian tíi, cung
cÊp mét sè kiÕn nghÞ chÝnh s¸ch vÒ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lao ®éng, t¨ng
viÖc lµm vµ thu nhËp, æn ®Þnh x· héi, ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
- Ph¹m §øc ChÝnh (2006), ThÞ trêng lao ®éng, c¬ së lý luËn vµ thùc
tiÔn ë ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Néi dung ph©n tÝch nh÷ng
c¬ së lý luËn cña thÞ trêng lao ®éng, vÒ nguån lao ®éng, nh÷ng yÕu tè cÊu
thµnh vµ ®iÒu tiÕt thÞ trêng lao ®éng, mèi quan hÖ gi÷a cung - cÇu søc lao
®éng vµ tiÒn l¬ng... trªn c¬ së lý luËn chung vÒ kinh nghiÖm cña nhiÒu níc.
Tõ ®ã t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy sù vËn dông linh ho¹t lý luËn vÒ thÞ trêng lao ®éng
vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam.
VÊn ®Ò hµng hãa søc lao ®éng, thÞ trêng lao ®éng còng lµ ®Ò tµi
nghiªn cøu cña mét sè luËn ¸n, luËn v¨n ®· ®îc b¶o vÖ. Cô thÓ nh: §ç ThÞ
Xu©n Ph¬ng (2000), Ph¸t triÓn thÞ trêng søc lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc lµm
(qua thùc tÕ ë Hµ Néi), LuËn ¸n tiÕn sÜ Kinh tÕ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia
Hå ChÝ Minh; Bïi ThÞ XuyÕn (2002), VËn dông lý luËn hµng hãa søc lao ®éng
cña C.M¸c vµo thùc tiÔn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt
Nam, LuËn ¸n tiÕn sÜ Kinh tÕ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh;
V¬ng Thanh Tó (2004), ThÞ trêng lao ®éng trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi ë ViÖt Nam, LuËn v¨n th¹c sÜ Kinh tÕ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc
gia Hå ChÝ Minh.
Ngoµi ra cßn cã nhiÒu bµi viÕt vµ c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c Ýt nhiÒu
cã bµn ®Õn vÊn ®Ò søc lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng ë nhiÒu khÝa c¹nh
kh¸c nhau. Tuy nhiªn, cha cã bµi viÕt vµ c«ng tr×nh nµo tËp trung nghiªn cøu
4
lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c nh mét ®Ò tµi khoa häc g¾n
víi viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta.
MÆt kh¸c, do t duy kinh tÕ ®· ®îc ®æi míi nªn mét sè quan niÖm vµ
mét sè gi¶i ph¸p ®a ra tríc ®©y còng Ýt nhiÒu kh«ng thËt sù phï hîp víi ®iÒu
kiÖn kinh tÕ - x· héi míi cÇn ®îc ®iÒu chØnh, bæ sung theo yªu cÇu cña thùc
tiÔn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta.
V× vËy, luËn v¨n muèn nghiªn cøu, vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao
®éng cña C.M¸c vµo ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta nh mét ®Ò tµi
chuyªn s©u díi gãc ®é khoa häc Kinh tÕ chÝnh trÞ.
3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn v¨n
3.1. Môc ®Ých cña luËn v¨n
Nghiªn cøu lµm râ tÝnh kh¸ch quan, khoa häc cña lý luËn hµng ho¸ -
søc lao ®éng cña C.M¸c vµ viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta. Qua
®ã, ph¸t hiÖn ra nh÷ng nhËn thøc cßn h¹n chÕ vÒ lý luËn hµng ho¸ søc lao
®éng, ®a ra nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n, çc gi¶i ph¸p trong qu¸ tr×nh tiÕp tôc
nhËn thøc lý luËn vµ vËn dông vµo thùc tiÔn ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë
níc ta.
3.2. NhiÖm vô cña luËn v¨n
- Lµm râ mét sè vÊn ®Ò lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c vµ tÊt yÕu
kh¸ch quan cña viÖc tån t¹i hµng hãa søc lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng viÖc vËn dông lý luËn hµng ho¸ - søc lao ®éng
cña C.M¸c trong viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta.
- §Ò xuÊt nh÷ng quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n trong viÖc ph¸t triÓn
thÞ trêng lao ®éng ë níc ta hiÖn nay.
4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
- LuËn v¨n lÊy lý luËn hµng ho¸ - søc lao ®éng cña C.M¸c vµ qu¸ tr×nh
h×nh thµnh, ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng cña níc ta lµm ®èi tîng nghiªn cøu.
- LuËn v¨n tËp trung ph©n tÝch nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong lý luËn
hµng ho¸ - søc lao ®éng cña C.M¸c vµ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta.
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng viÖc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng
trong viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë ViÖt Nam. Nh÷ng sè liÖu chñ yÕu
vµ vÝ dô minh häa tõ thêi kú ®æi míi ®Õn nay.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
5
LuËn v¨n lÊy chñ nghÜa M¸c – Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh lµm
c¬ së vµ ®Þnh híng t tëng. LuËn v¨n ®îc tr×nh bµy trªn nh÷ng nguyªn lý
cña khoa häc kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c – Lªnin, cã tham kh¶o mét sè çc lý
thuyÕt cña kinh tÕ häc, kinh tÕ ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm vµ ®êng
lèi ®æi míi trong çc v¨n kiÖn cña §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.
LuËn v¨n sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc kh¸c nhau
nhng chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p trõu tîng ho¸ khoa häc, ph¬ng ph¸p l«gÝc
kÕt hîp víi lÞch sö, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp, ph¬ng ph¸p thèng kª
®èi chiÕu, so s¸nh ®Ó nghiªn cøu vµ tr×nh bµy b¶n chÊt cña vÊn ®Ò.
6. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n
- Gãp phÇn lµm râ thªm vÒ lý luËn hµng ho¸ - søc lao ®éng cña C.M¸c
vµo viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta.
- HÖ thèng ho¸ nh÷ng néi dung cÇn thiÕt cña lý luËn hµng ho¸ - søc lao
®éng cña C.M¸c ®Ó vËn dông ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta.
- §Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p c¬ b¶n trong viÖc tiÕp tôc nhËn thøc vµ vËn
dông lý luËn hµng ho¸ - søc lao ®éng cña C.M¸c vµo ph¸t triÓn thÞ trêng lao
®éng ViÖt Nam.
7. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung
luËn v¨n gåm 3 ch¬ng, 8 tiÕt.
6
Ch¬ng 1
Lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c
trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa
1.1. Lý luËn chung vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c
1.1.1. §iÒu kiÖn xuÊt hiÖn hµng ho¸ søc lao ®éng
Theo C.M¸c: "Søc lao ®éng hay n¨ng lùc lao ®éng lµ toµn bé nh÷ng
n¨ng lùc thÓ chÊt vµ tinh thÇn tån t¹i trong mäi c¬ thÓ, trong mäi con ngêi
®ang sèng vµ ®îc ngêi ®ã ®em ra vËn dông mçi khi s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ
sö dông nµo ®ã" [24, tr.251].
Nh ®Þnh nghÜa nµy cña C.M¸c th× søc lao ®éng ®· xuÊt hiÖn tõ l©u,
cïng víi sù xuÊt hiÖn cña con ngêi, tõ khi con ngêi biÕt tiÕn hµnh s¶n xuÊt
®Ó t¹o ra t liÖu sinh ho¹t cho b¶n th©n. Tr¶i qua qu¸ tr×nh l©u dµi, søc lao
®éng ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn h¬n, thÓ hiÖn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc
lîng s¶n xuÊt. ë mäi thêi kú, mäi n¬i cã tiÕn hµnh s¶n xuÊt ®Òu cã sù tån t¹i
cña søc lao ®éng. Nhng søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ l¹i lµ ®Æc thï cña mét
thêi kú ph¸t triÓn lÞch sö, "tr¹ng th¸i cña mét x· héi trong ®ã ngêi c«ng nh©n
xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng hµng ho¸ lµm ngêi b¸n søc lao ®éng cña b¶n th©n
m×nh, bá çch rÊt xa çc tr¹ng th¸i x· héi cña thêi kú nguyªn thuû" [24, tr.266].
NÕu kh«ng kÓ tíi thêi kú céng s¶n nguyªn thuû th× trong mét thêi gian
dµi, søc lao ®éng cïng víi ngêi cã søc lao ®éng bÞ cét chÆt vµo chñ n« vµ ®Þa
chñ phong kiÕn. Ngêi n« lÖ th× bÞ ¸p ®Æt lao ®éng cìng bøc, bÞ ®èi xö nh
mét c«ng cô biÕt nãi vµ chÞu sù chi phèi hoµn toµn vÒ mäi mÆt cña chñ n«.
Cßn ngêi n«ng d©n t¸ ®iÒn, tuy kh«ng bÞ lÖ thuéc hoµn toµn vµo ®Þa chñ,
nhng hä l¹i kh«ng ®îc quyÒn tù do di chuyÓn, lùa chän chñ ®Êt lµm thuª.
Søc lao ®éng trong thêi kú phong kiÕn ®· manh nha trë thµnh hµng ho¸ nhng
l¹i bÞ chÆn bëi sù bãc lét siªu kinh tÕ, díi b¹o lùc cña ®Þa chñ phong kiÕn
trÊn ¸p. Ngêi lao ®éng cã søc lao ®éng chØ lµm thuª cho mét ®Þa chñ vµ chÞu
sù ¸p ®Æt tiÒn c«ng mµ kh«ng cã quyÒn ®Þnh gi¸ c¶ cña nã. §iÒu nµy ®· lµm
cho søc lao ®éng kh«ng ph¶i ®îc thuª mua mµ lµ bÞ ¸p bøc cung cÊp, nªn søc
lao ®éng kh«ng thÓ trë thµnh hµng ho¸ ®îc.
7
Quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn ®· trë thµnh lùc c¶n cho sù ph¸t triÓn cña
lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn cµng lµm cho x· héi
phong kiÕn thªm bÊt æn ®Þnh vµ quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn ph¶i nhêng chç
cho quan hÖ s¶n xuÊt míi, tiªn tiÕn h¬n mµ c¬ së cho sù ra ®êi cña
ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã chÝnh lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n ®· ®îc chuÈn
bÞ s½n chÝnh trong lßng x· héi phong kiÕn. Sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao
®éng x· héi ®· lµm cho kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n ph¸t triÓn nhanh h¬n,
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa mµ nÒn t¶ng lµ chÕ ®é lao ®éng lµm
thuª vµ sù bãc lét søc lao ®éng cña çc «ng chñ t s¶n.
Díi t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá, l¹c hËu,
s¶n xuÊt víi chi phÝ cao, s¶n phÈm Ýt phong phó... ®· kh«ng thÓ tån t¹i ®îc
trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Nh÷ng ngêi sö dông kü thuËt cao h¬n,
víilîng hao phÝ lao ®éng cÇn thiÕt Ýt h¬n nhng vÉn b¸n hµng ho¸ theo gi¸ c¶
thÞ trêng sÏ trë nªn giµu cã. Lóc ®ã, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt bÞ ph©n ho¸ thµnh
çc nhµ t b¶n do tÝch tô ®îc mét lîng vèn lín vµ nh÷ng ngêi v« s¶n do bÞ
ph¸ s¶n trong s¶n xuÊt vµ trë thµnh lao ®éng lµm thuª. Sù ph©n chia x· héi thµnh
nh÷ng nhµ t b¶n vµ tÇng líp v« s¶n ®· t¹o ra mét chÕ ®é kinh tÕ míi mµ nÒn
t¶ng lµ chÕ ®é lao ®éng lµm thuª. Lóc nµy trªn thÞ trêng xuÊt hiÖn mét lo¹i hµng
ho¸ ®Æc biÖt lµ hµng ho¸ søc lao ®éng. Ngêi b¸n lµ ngêi lao ®éng kh«ng cã t
liÖu s¶n xuÊt, cßn ngêi mua lµ nhµ t b¶n cã vèn liÕng, t liÖu s¶n xuÊt trong
tay. Qu¸ tr×nh mua b¸n hµng ho¸ søc lao ®éng diÔn ra t¹o ®iÒu kiÖn cho søc lao
®éng kÕt hîp ®îc víi t liÖu s¶n xuÊt, t¹o nªn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
C.M¸c viÕt:
Søc lao ®éng chØ cã thÓ xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng víi t çch lµ
hµng ho¸ khi nã ®îc ®a ra thÞ trêng vµ chØ trong chõng mùc nã
®îc ®a ra thÞ trêng, hay ®îc chÝnh ngêi chñ cña nã, tøc b¶n
th©n ngêi cã søc lao ®éng ®ã ®em b¸n. Muèn cho ngêi chñ søc
lao ®éng Êy cã thÓ ®em b¸n ®îc nã víi t çch lµ hµng ho¸, th×
ngêi ®ã ph¶i cã kh¶ n¨ng chi phèi ®îc søc lao ®éng Êy, do ®ã
ngêi Êy ph¶i lµ kÎ tù do së h÷u n¨ng lùc lao ®éng cña m×nh, th©n
thÓ m×nh [24, tr.251].
Nh vËy, ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ lµ ngêi
chñ së h÷u søc lao ®éng ph¶i ®îc tù do chi phèi n¨ng lùc lao ®éng cña m×nh.
Víi t çch lµ mét ngêi tù do cã søc lao ®éng, anh ta cã quyÒn b¸n hoÆc
kh«ng b¸n søc lao ®éng cña m×nh, cã quyÒn tho¶ thuËn gi¸ c¶ víi ngêi mua,
8
cã quyÒn lùa chän lo¹i c«ng viÖc m×nh thÝch, thêi gian còng nh ®iÒu kiÖn lao
®éng khi ë trªn thÞ trêng. Víi t çch lµ ngêi cã søc lao ®éng, "anh ta vµ
ngêi chñ tiÒn gÆp nhau trªn thÞ trêng vµ quan hÖ víi nhau víi t çch lµ
nh÷ng ngêi chñ hµng ho¸ b×nh ®¼ng víi nhau, chØ kh¸c nhau ë chç
mét ngêi th× mua, cßn ngêi kia th× b¸n, vµ v× thÕ c¶ hai ®Òu lµ ngêi b×nh
®¼ng vÒ mÆt ph¸p lý" [24, tr.251].
Tuy nhiªn, ®îc tù do vÒ mÆt th©n thÓ kh«ng cha ®ñ, mµ ngêi së h÷u
søc lao ®éng cßn ph¶i lµ ngêi kh«ng cã hoÆc kh«ng ®ñ t liÖu s¶n xuÊt, hay
nãi çch kh¸c lµ kh«ng cã g× ®Ó ®¶m b¶o cho nhu cÇu sinh tån cña b¶n th©n
m×nh ngoµi viÖc b¸n søc lao ®éng. §iÒu kiÖn thø hai nµy cho thÊy r»ng,
ngêi cã søc lao ®éng ®îc tù do vÒ th©n thÓ, nÕu cã t liÖu s¶n xuÊt, hä sÏ
tù s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó mang ®i b¸n chø kh«ng b¸n søc lao ®éng nh
C.M¸c ®· nãi:
Ngêi chñ tiÒn ph¶i t×m ®îc ngêi lao ®éng tù do trªn thÞ
trêng hµng ho¸, tù do theo hai nghÜa: theo nghÜa lµ mét con ngêi
tù do, chi phèi ®îc søc lao ®éng cña m×nh víi t çch lµ mét hµng
ho¸, víi mÆt kh¸c anh ta kh«ng cßn cã mét hµng ho¸ nµo ®Ó b¸n, nãi
mét çch kh¸c lµ trÇn nh nhéng, hoµn toµn kh«ng cã nh÷ng vËt cÇn
thiÕt ®Ó thùc hiÖn søc lao ®éng cña m×nh [24, tr.253].
Hai ®iÒu kiÖn trªn thuéc vÒ b¶n th©n ngêi së h÷u søc lao ®éng, t¹o ra
cho hä quyÒn tù ®Þnh ®o¹t viÖc b¸n søc lao ®éng cña m×nh.
§iÒu kiÖn thø ba ®Ó ®¶m b¶o søc lao ®éng lµ hµng ho¸, ®ã lµ ngêi lao
®éng chØ b¸n søc lao ®éng cña m×nh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Thêi gian
®ã ®îc ngêi mua vµ ngêi b¸n hµng ho¸ søc lao ®éng tho¶ thuËn trªn thÞ
trêng vµ ®îc thÓ hiÖn trªn hîp ®ång ®Ó nh»m ®¶m b¶o tÝnh ph¸p lý cña nã.
Nh C.M¸c ®· nãi:
Ngêi së h÷u søc lao ®éng bao giê còng chØ b¸n søc lao ®éng
®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh th«i, bëi v× anh ta b¸n ®øt h¼n toµn
bé søc lao ®éng Êy trong mét lÇn th× anh ta b¸n c¶ b¶n th©n anh ta,
vµ tõ chç lµ mét ngêi tù do, anh ta sÏ trë thµnh mét ngêi n« lÖ, tõ
chç lµ mét ngêi chñ hµng ho¸, anh ta sÏ trë thµnh mét hµng ho¸.
Víi t çch lµ mét con ngêi, anh ta ph¶i thêng xuyªn duy tr× mèi
quan hÖ ®èi víi søc lao ®éng cña m×nh nh lµ ®èi víi vËt së h÷u cña
m×nh vµ v× vËy nh lµ ®èi víi mét hµng ho¸ cña b¶n th©n m×nh. §iÒu
®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc trong chõng mùc anh ta bao giê còng
9
chØ ®Ó cho ngêi mua sö dông hoÆc tiªu dïng søc lao ®éng cña m×nh
mét çch nhÊt thêi, trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh th«i, do ®ã chØ
trong chõng mùc lµ khi b¸n søc lao ®éng, anh ta vÉn kh«ng tõ
bá quyÒn së h÷u vÒ søc lao ®éng Êy [24, tr.251-252].
§iÒu kiÖn thø t lµ lu«n tån t¹i mét líp ngêi s½n sµng mua søc lao
®éng trªn thÞ trêng - ®ã lµ çc nhµ t b¶n. Mét lo¹i hµng ho¸ ®a ra trªn thÞ
trêng lµm ®èi tîng cho qu¸ tr×nh trao ®æi th× cÇn ph¶i cã chñ thÓ vµ kh¸ch
thÓ cña qu¸ tr×nh trao ®æi. Chñ thÓ cña viÖc b¸n søc lao ®éng lµ ngêi c«ng
nh©n, cßn kh¸ch thÓ lµ nhµ t b¶n. Qu¸ tr×nh trao ®æi gi÷a lao ®éng sèng víi
lao ®éng vËt ho¸ ®· lµm xuÊt hiÖn ngêi lao ®éng ë phÝa nµy vµ nhµ t b¶n ë
phÝa kia. Ngêi c«ng nh©n cÇn cã t liÖu sinh ho¹t ®Ó ®¶m b¶o sù sinh tån cña
m×nh nªn b¾t buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng ®Ó tho¶ m·n ®iÒu ®ã.
Nhng nhµ t b¶n - nh÷ng ngêi cã tiÒn, cã t liÖu s¶n xuÊt, t liÖu sinh
ho¹t th× hä vÉn cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó tù s¶n xuÊt ra vµ tiªu dïng t liÖu sinh ho¹t
mµ kh«ng cÇn phô thuéc ai th× ®iÒu g× ®· b¾t hä xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng víi
t çch lµ ngêi mua søc lao ®éng? Nhµ t b¶n cÇn mua søc lao ®éng cña
ngêi kh¸c ®Ó lµm t¨ng thªm sè gi¸ trÞ mµ hä ®· chiÕm ®îc.
ViÖc ngêi cã tiÒn mua søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt nh»m lµm t¨ng
thªm gi¸ trÞ chiÕm ®îc ®ã ®· biÕn nh÷ng ngêi cã tiÒn b×nh thêng thµnh
nh÷ng ngêi t b¶n.
ë ®©y, søc lao ®éng ®îc mua kh«ng ph¶i v× sù phôc vô cña nã
hay s¶n phÈm cña nã nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ç nh©n cña
ngêi mua nã. Môc ®Ých cña ngêi mua lµ lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cña
t b¶n, lµ s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng ho¸ chøa ®ùng nhiÒu lao ®éng h¬n
sè h¾n tr¶, vµ do ®ã chøa ®ùng mét phÇn gi¸ trÞ mµ h¾n ch¼ng tèn
kÐm g× nhng vÉn ®îc thùc hiÖn khi b¸n hµng ho¸... Søc lao ®éng
chØ cã thÓ b¸n ®îc chõng nµo nã b¶o tån ®îc t liÖu s¶n xuÊt víi
t çch lµ t b¶n, chõng nµo nã t¸i s¶n xuÊt ra ®îc gi¸ trÞ cña b¶n
th©n nã víi t çch lµ t b¶n, vµ cung cÊp ®îc mét nguån t b¶n
phô thªm díi d¹ng lao ®éng kh«ng c«ng. Do ®ã, nh÷ng ®iÒu kiÖn
®Ó b¸n søc lao ®éng, dï cã thuËn lîi nhiÒu hay Ýt cho ngêi lao
®éng, vÉn gi¶ ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i kh«ng ngõng l¾p l¹i viÖc b¸n
søc lao ®éng vµ viÖc t¸i s¶n xuÊt kh«ng ngõng më réng nh÷ng cña
c¶i víi t çch lµ t b¶n [24, tr.872].
10
§iÒu nµy chøng tá r»ng, t b¶n chØ ph¸t sinh ë nh÷ng n¬i nµo mµ ngêi
chñ t liÖu s¶n xuÊt vµ t liÖu sinh ho¹t t×m thÊy ®îc ngêi lao ®éng tù do víi
t çch lµ ngêi b¸n søc lao ®éng cña m×nh trªn thÞ trêng.
Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn, søc lao ®éng thËt sù trë thµnh hµng ho¸ ®îc
mua b¸n trªn thÞ trêng. Hai lo¹i ngêi rÊt kh¸c nhau ®· gÆp vµ tiÕp xóc víi
nhau, mét bªn lµ ngêi cã tiÒn, cã t liÖu s¶n xuÊt vµ t liÖu sinh ho¹t cÇn mua
søc lao ®éng ®Ó lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ ®· cã, cßn bªn kia lµ nh÷ng ngêi lao
®éng tù do b¸n søc lao ®éng cña b¶n th©n m×nh.
1.1.2. Hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸ søc lao ®éng
Lµ mét hµng ho¸ ®îc mua b¸n trªn thÞ trêng, cho nªn hµng ho¸ søc
lao ®éng còng cã gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông nh nh÷ng hµng ho¸ th«ng thêng
kh¸c. Tuy nhiªn, lµ mét hµng ho¸ ®Æc biÖt, hµng ho¸ søc lao ®éng cã tÝnh chÊt
kh¸c xa so víi nh÷ng hµng ho¸ th«ng thêng kh¸c.
* VÒ gi¸ trÞ søc lao ®éng:
Gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc quyÕt ®Þnh bëi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó
s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. Nhng søc lao ®éng lµ kh¶ n¨ng lao
®éng, nªn sè thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kÕt tinh trong nã chÝnh lµ do gi¸ trÞ
cña nh÷ng t liÖu sinh ho¹t mµ ngêi cã søc lao ®éng Êy ®· tiªu dïng t¹o
thµnh. §Ó duy tr×, t¸i t¹o søc lao ®éng cña m×nh, con ngêi ®· sö dông mét
lîng t liÖu sinh ho¹t nhÊt ®Þnh nªn "gi¸ trÞ cña søc lao ®éng lµ do gi¸ trÞ cña
nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt cña mét ngêi lao ®éng trung b×nh quyÕt
®Þnh" [24, tr.732].
C.M¸c cho r»ng, søc lao ®éng chØ ®îc s¶n xuÊt ra trong mét con ngêi
®ang sèng. V× vËy, viÖc s¶n xuÊt ra søc lao ®éng chØ cã thÓ x¶y ra khi cã sù
tån t¹i cña con ngêi ®ã, hay chÝnh lµ viÖc duy tr× cuéc sèng cña con ngêi
®ã. Nh÷ng t liÖu sinh ho¹t mµ ngêi cã søc lao ®éng sö dông hµng ngµy còng
cã mét lîng gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh vµ lîng gi¸ trÞ ®ã trë thµnh ®¹i lîng quyÕt
®Þnh gi¸ trÞ cña søc lao ®éng. "Gi¸ trÞ cña søc lao ®éng ®îc quy thµnh gi¸ trÞ cña
mét tæng sè nh÷ng t liÖu sinh ho¹t nhÊt ®Þnh. V× vËy, gi¸ trÞ Êy thay ®æi cïng víi
sù thay ®æi cña gi¸ trÞ çc t liÖu sinh ho¹t ®ã, nghÜa lµ cïng víi sù thay ®æi
®¹i lîng thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra chóng" [24, tr.258]. §iÒu
nµy phô thuéc vµo tr×nh ®é v¨n minh cña mçi níc trong nh÷ng giai ®o¹n lÞch
sö kh¸c nhau. Ngoµi ra, quy m« cña t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt vµ ph¬ng thøc
tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vÒ t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®ã l¹i phô thuéc vµo
11
®iÒu kiÖn sèng vµ thãi quen sinh ho¹t cña ngêi lao ®éng ®ã; do ®ã,
"viÖc quy ®Þnh gi¸ trÞ søc lao ®éng bao hµm mét yÕu tè lÞch sö vµ tinh thÇn.
Nhng, ®èi víi mét níc nhÊt ®Þnh vµ ®èi víi mét thêi kú nhÊt ®Þnh, th× tÝnh
trung b×nh, quy m« cña nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt cho ngêi lao ®éng lµ
mét ®¹i lîng nhÊt ®Þnh" [24, tr.256-257].
Ngêi së h÷u søc lao ®éng cã thÓ chÕt ®i vµ cÇn cã ngêi thay thÕ, nèi
dâi nªn søc lao ®éng ph¶i thêng xuyªn ®îc thay thÕ b»ng nh÷ng søc lao
®éng míi; ®iÒu nµy kh¼ng ®Þnh r»ng trong tæng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt cho
viÖc t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng ph¶i bao gåm c¶ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn
thiÕt cho con çi cña ngêi lao ®éng tån t¹i vµ ph¸t triÓn.
Ngêi lao ®éng nµo muèn "trë thµnh mét søc lao ®éng ph¸t triÓn vµ ®Æc
thï" [24, tr.257] th× ngêi ®ã ph¶i cã kiÕn thøc, tr×nh ®é häc vÊn vµ nh÷ng thãi
quen khÐo lÐo trong mét ngµnh lao ®éng nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy chØ cã ®îc khi
ngêi lao ®éng ph¶i tr¶i qua mét ch¬ng tr×nh ®µo t¹o nhÊt ®Þnh víi mét chi
phÝ cÇn thiÕt nµo ®ã mµ søc lao ®éng b×nh thêng kh«ng cÇn ®Õn. Nh÷ng chi
phÝ häc tËp, ®µo t¹o nµy ph¶i nhËp vµo tæng sè nh÷ng chi phÝ dïng s¶n xuÊt vµ
t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. §ã lµ nh÷ng chi phÝ lµm t¨ng gi¸ trÞ søc lao ®éng;
gióp cho ngêi lao ®éng cã u thÕ trªn thÞ trêng lao ®éng.
Gi¸ trÞ cña mäi hµng ho¸ kh¸c cã xu híng cµng gi¶m cµng tèt; nhng
gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng l¹i cã giíi h¹n thÊp nhÊt cña nã; ®ã chÝnh lµ
"gi¸ trÞ cña çi khèi lîng hµng ho¸ mµ h»ng ngµy thiÕu nã th× kÎ mang søc
lao ®éng, tøc con ngêi, sÏ kh«ng thÓ kh«i phôc l¹i qu¸ tr×nh sèng cña m×nh,
tøc lµ t¹o thµnh gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu sinh ho¹t kh«ng thÓ thiÕu ®îc vÒ mÆt
sinh lý" [24, tr.259]. Vît møc giíi h¹n nµy, ngêi lao ®éng sÏ cã cuéc sèng
thÊp vµ viÖc sö dông søc lao ®éng cña ngêi nµy sÏ bÞ ¶nh hëng vµ gi¸ trÞ sö
dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng khã ph¸t huy tèt ®îc.
Còng nh çc hµng ho¸ kh¸c, ngêi mua hµng ho¸ tuy ph¶i thùc hiÖn
gi¸ trÞ, nhng môc ®Ých cña hä lµ gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ ®ã. Nhµ t b¶n
còng vËy, hä bá tiÒn ra mua søc lao ®éng chØ v× hµng ho¸ nµy cã gi¸ trÞ sö dông rÊt
®Æc biÖt, tho¶ m·n sù thÌm kh¸t cña nhµ t b¶n vµ duy tr× quan hÖ s¶n xuÊt TBCN.
Ngêi chñ tiÒn cña chóng ta ph¶i cã ®îc ®iÒu may m¾n lµ
ph¸t hiÖn ®îc trong lÜnh vùc lu th«ng, tøc lµ trªn thÞ trêng mét
thø hµng ho¸ mµ b¶n th©n gi¸ trÞ sö dông cña nã ®îc çi ®Æc tÝnh
®éc ®¸o lµ mét nguån sinh ra gi¸ trÞ - mét thø hµng ho¸ mµ khi tiªu
12
dïng nã thËt sù th× vËt ho¸ ®îc lao ®éng, vµ do ®ã sÏ t¹o ®îc
gi¸ trÞ [24, tr.250-251].
ChÝnh gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng míi cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt
nh vËy, t¹o ra sù hÊp dÉn kú l¹ cña lao ®éng sèng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
* VÒ gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng:
Trªn thÞ trêng, ngêi c«ng nh©n vµ nhµ t b¶n tho¶ thuËn víi nhau vÒ
gi¸ c¶ søc lao ®éng còng nh nh÷ng ®iÒu kiÖn cña lao ®éng. Bíc ra ngoµi thÞ
trêng søc lao ®éng, hay khái qu¸ tr×nh lu th«ng th× søc lao ®éng ®· hoµn
toµn lµ cña nhµ t b¶n. Lóc nµy míi chÝnh lµ lóc gi¸ trÞ sö dông cña søc lao
®éng biÓu hiÖn. C.M¸c ®· viÕt: "Gi¸ trÞ cña nã còng nh gi¸ trÞ cña bÊt cø
hµng ho¸ nµo kh¸c, ®· ®îc quyÕt ®Þnh tríc khi nã ®i vµo lu th«ng..., nhng
gi¸ trÞ sö dông cña søc lao ®éng th× chØ bao hµm ë nh÷ng biÓu hiÖn sau nµy
cña søc ®ã mµ th«i" [24, tr.260].
Gi¸ trÞ sö dông cña søc lao ®éng lµ tÝnh cã Ých cña søc lao ®éng tho¶
m·n nhu cÇu s¶n xuÊt cña nhµ t b¶n. Nhµ t b¶n cÇn cã søc lao ®éng cña
ngêi c«ng nh©n kÕt hîp víi t liÖu s¶n xuÊt cña m×nh ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ sö
dông, t¹o ra çc hµng ho¸. ChÝnh v× vËy, mµ tÝnh cã Ých cña søc lao ®éng chØ
®îc thÓ hiÖn ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ngêi lao ®éng b¸n søc lao ®éng
b»ng çch lao ®éng s¶n xuÊt theo yªu cÇu cña ngêi mua. Ngêi mua tiªu
dïng søc lao ®éng lµ nh»m sö dông tÝnh cã Ých cña søc lao ®éng. §Æc tÝnh cã
Ých cña søc lao ®éng kh«ng chØ lµ n¨ng lùc t¹o ra çc gi¸ trÞ sö dông mµ "çi
cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ gi¸ trÞ sö dông ®Æc biÖt cña thø hµng ho¸ ®ã, lµ çi
®Æc tÝnh cña nã lµm mét nguån sinh ra gi¸ trÞ, h¬n n÷a l¹i sinh ra mét gi¸ trÞ
lín h¬n gi¸ trÞ cña chÝnh b¶n th©n nã. §ã lµ sù phôc vô ®Æc biÖt mµ nhµ t b¶n
mong chê ë nã" [24, tr.289-290].
Ngêi mua b¸n søc lao ®éng thùc hiÖn gi¸ trÞ trao ®æi cña søc lao ®éng
vµ nhîng l¹i gi¸ trÞ sö dông cña søc lao ®éng ®ã. Anh ta kh«ng thÓ nhËn
®îc gi¸ trÞ trao ®æi mµ l¹i kh«ng chuyÓn nhîng gi¸ trÞ sö dông. Ngêi mua
®· ph¶i tr¶ gi¸ trÞ hµng ngµy cña søc lao ®éng, v× vËy, viÖc tiªu dïng søc lao
®éng Êy trong mét ngµy lµ thuéc quyÒn cña anh ta; vµ nhµ t b¶n biÕt ®îc r»ng
"chi phÝ h»ng ngµy ®Ó duy tr× søc lao ®éng vµ sù tiªu phÝ søc lao ®éng Êy trong
mét ngµy - ®ã lµ hai ®¹i lîng hoµn toµn kh¸c nhau. §¹i lîng thø nhÊt quyÕt
®Þnh gi¸ trÞ trao ®æi cña nã, ®¹i lîng thø hai t¹o thµnh gi¸ trÞ sö dông cña nã"
[24, tr.289]. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ gi¸ trÞ ®îc
t¹o ra trong qu¸ tr×nh sö dông søc lao ®éng lµ hai ®¹i lîng kh¸c nhau. ChÝnh
13
nhµ t b¶n ®· nh»m vµo sù chªnh lÖch vµ gi¸ trÞ ®ã khi mua søc lao ®éng;
vµ do ®ã míi chÝnh lµ tÝnh cã Ých thËt sù cña søc lao ®éng ®èi víi nhµ t b¶n.
TÝnh cã Ých cña søc lao ®éng "chØ thËt sù ®îc thùc hiÖn, tøc chØ thËt sù
t¹o ra mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã khi søc lao ®éng ph¶i ho¹t ®éng
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh thêng"[24, tr.292-293], ®ã lµ çc ®iÒu kiÖn:
Mét lµ, b¶o ®¶m tÝnh chÊt b×nh thêng cña nh÷ng yÕu tè vËt chÊt
cña lao ®éng: t liÖu lao ®éng, nguyªn nhiªn vËt liÖu ®¹t tr×nh ®é phæ biÕn
b×nh thêng.
Hai lµ, b¶n th©n søc lao ®éng còng ph¶i lµ mét søc lao ®éng b×nh
thêng, nghÜa lµ trong ngµnh chuyªn m«n mµ søc lao ®éng Êy ®îc sö dông,
nã ph¶i cã mét tr×nh ®é trung b×nh vÒ mÆt tµi nghÖ, vÒ mÆt thµnh thôc vµ vÒ
tèc ®é. §iÒu nµy cã nghÜa lµ muèn n©ng cao gi¸ trÞ sö dông cña søc lao ®éng
th× ph¶i cho ngêi c«ng nh©n tr¶i qua mét thêi gian ®îc ®µo t¹o vµ huÊn
luyÖn chuyªn m«n nhÊt ®Þnh.
Ba lµ, nguyªn liÖu vµ t liÖu lao ®éng ph¶i ®îc tiªu dïng mét çch hîp
lý, nÕu bÞ tiªu phÝ mét çch bÊt hîp lý th× chóng sÏ kh«ng ®îc tÝnh ®Õn vµ
kh«ng tham gia vµo viÖc h×nh thµnh gi¸ trÞ s¶n phÈm.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, søc lao ®éng ®îc vËn dông chñ yÕu ®Ó s¶n
xuÊt ra hµng ho¸ cho x· héi. Søc lao ®éng chÝnh lµ lao ®éng sèng sÏ lµm håi
sinh lao ®éng qu¸ khø - lao ®éng chÕt, ®Ó t¹o ra mét gi¸ trÞ sö dông míi, mét
hµng ho¸ míi. ViÖc kÕt hîp lao ®éng sèng víi lao ®éng qu¸ khø sÏ t¹o ra mét
gi¸ trÞ míi cao h¬n tæng gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt ®· kÕt hîp,
mµ nguån gèc phÇn t¨ng thªm ®ã lµ tõ lao ®éng sèng, hay do gi¸ trÞ sö dông
cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ míi.
Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®ã ®îc C.M¸c gäi lµ phÇn t b¶n kh¶
biÕn (V). Nhµ t b¶n dïng phÇn t b¶n kh¶ biÕn nµy ®Ó tr¶ c«ng cho ngêi
b¸n søc lao ®éng. Do vËy, qu¸ tr×nh gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng chuyÓn
ho¸ thµnh tiÒn c«ng lu«n Èn dÊu sau qu¸ tr×nh lao ®éng, nªn dÔ t¹o ra sù
hiÓu lÇm tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng, nhng thËt sù tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶
cña søc lao ®éng.
1.1.3. Sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ søc lao ®éng thµnh tiÒn c«ng
* TiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng chø kh«ng ph¶i gi¸ c¶ lao ®éng
Hµng ho¸ søc lao ®éng cã gi¸ trÞ cña nã, gi¸ trÞ ®ã biÓu hiÖn b»ng tiÒn
gäi lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, hay tiÒn c«ng. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, viÖc søc
14
lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸ trÞ søc lao ®éng
chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn c«ng. V× vËy, b¶n chÊt cña tiÒn c«ng trong nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng mµ "tiÒn c«ng lµ biÓu hiÖn b»ng
tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng, lµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ søc lao ®éng"
[19, tr.171].
Trªn bÒ mÆt cña x· héi TBCN, gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc thÓ hiÖn ra
thµnh tiÒn c«ng vµ ®îc lÇm hiÓu r»ng ®ã lµ "mét sè lîng tiÒn nhÊt ®Þnh tr¶
cho mét sè lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh" [24, tr.754]; nhng thËt ra, ngêi c«ng
nh©n kh«ng b¸n lao ®éng mµ b¸n søc lao ®éng. Søc lao ®éng hay n¨ng lùc lao
®éng "lµ toµn bé n¨ng lùc thÓ chÊt vµ tinh thÇn tån t¹i trong mét c¬ thÓ, trong
mét con ngêi ®ang sèng, vµ ®îc ngêi ®ã ®em ra vËn dông mçi khi s¶n xuÊt
ra mét gi¸ trÞ sö dông nµo ®ã"; cßn lao ®éng lµ "qu¸ tr×nh tiªu dïng søc lao
®éng... lµ qu¸ tr×nh diÔn ra gi÷a con ngêi vµ tù nhiªn, mét qu¸ tr×nh trong ®ã,
b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh, con ngêi lµm trung gian ®iÒu tiÕt vµ kiÓm tra
sù trao ®æi chÊt gi÷a hä vµ tù nhiªn" [24, tr.265-266]. Hai kh¸i niÖm nµy kh¸c
nhau, nhng cã mèi quan hÖ víi nhau. V× lao ®éng kh«ng thÓ trë thµnh hiÖn
thùc, nÕu kh«ng cã søc lao ®éng vµ muèn søc lao ®éng ®îc thùc hiÖn th× ph¶i
cã lao ®éng. Lao ®éng, ®ã lµ mét qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ tinh thÇn,
cïng çc lo¹i dÞch vô. Qu¸ tr×nh nµy ®îc b¾t ®Çu sau khi sù giao dÞch trªn thÞ
trêng hµng ho¸ søc lao ®éng ®· ®îc ký kÕt, quan hÖ thÞ trêng kÕt thóc vµ
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc b¾t ®Çu. §Ó trë thµnh hµng ho¸ th× ®èi tîng ph¶i cã
s½n tríc khi b¸n, nhng ®èi víi lao ®éng th× l¹i kh«ng diÔn ra nh vËy. Khi
b¸n th× hµng ho¸ sÏ chuyÓn tõ ngêi b¸n sang ngêi mua. Víi lao ®éng chóng
ta còng kh«ng thÊy sù chuyÓn ®æi nµy. V× vËy, quan ®iÓm cho r»ng, trªn thÞ
trêng lao ®éng ®îc b¸n chÝnh b¶n th©n "lao ®éng" lµ kh«ng chÝnh x¸c hay
nãi çch kh¸c lµ kh«ng cã c¬ së khoa häc.
C.M¸c hoµn toµn b¸c bá luËn ®iÖu cho r»ng tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao
®éng. Bëi v×, nÕu nãi nh thÕ sÏ trë nªn v« nghÜa, sÏ bÞ cuèn vµo çi vßng luÈn
quÈn, lao ®éng sÏ lµ hµng ho¸. "Trong çch nãi: "gi¸ trÞ cña lao ®éng", kh¸i
niÖm gi¸ trÞ kh«ng nh÷ng hoµn toµn mÊt ®i, mµ cßn biÕn thµnh çi ®èi lËp víi
nã. §ã lµ mét lêi nãi gi¶ tëng" [24, tr.757]. Sù gi¶ tëng nµy thÓ hiÖn ë
nh÷ng ®iÒu v« lý nh sau:
15
Mét lµ, nÕu tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng th× lao ®éng ph¶i lµ hµng
ho¸ nh mäi hµng ho¸ kh¸c ph¶i cã gi¸ trÞ. Lîng gi¸ trÞ cña mäi hµng ho¸ lµ
do lîng lao ®éng chøa ®ùng trong hµng ho¸ quy ®Þnh. VËy ch¼ng lÏ gi¸ trÞ
cña lao ®éng l¹i chÝnh lµ lao ®éng kÕt tinh trong lao ®éng. §©y lµ ®iÒu
trïng l¾p v« nghÜa. ThËt ra, khi lao ®éng ®îc thõa nhËn lµ thíc ®o néi t¹i
cña gi¸ trÞ th× b¶n th©n lao ®éng kh«ng cã gi¸ trÞ vµ do ®ã lao ®éng kh«ng lµ
hµng ho¸.
Hai lµ, tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ ®îc tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ
ngêi b¸n trªn thÞ trêng. NÕu hµng ho¸ ®îc mua b¸n ë ®©y lµ lao ®éng, th×
lao ®éng ph¶i tån t¹i tríc khi ®a ra thÞ trêng ®Ó b¸n. Mµ lao ®éng lµ mét
qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng víi t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm,
hay nãi çch kh¸c, lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm, cã lao ®éng th× cã s¶n phÈm (lao
®éng t¹o ra phÕ phÈm lµ trêng hîp ç biÖt chø kh«ng ph¶i lµ b¶n chÊt cña s¶n
xuÊt). Vµ nh vËy, ngêi lao ®éng sÏ b¸n s¶n phÈm ®ã chø kh«ng b¸n lao
®éng n÷a, nªn viÖc nãi c«ng nh©n b¸n lao ®éng lµ kh«ng hîp lý.
Ba lµ, nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× nã ph¶i ®îc trao ®æi ngang gi¸, lóc
nµy gi¸ c¶ lao ®éng cña c«ng nh©n sÏ b»ng gi¸ c¶ s¶n phÈm cña anh ta. Khi
nhµ t b¶n ®em s¶n phÈm do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra trao ®æi trªn thÞ
trêng theo ®óng nguyªn t¾c ngang gi¸ th× nhµ t b¶n sÏ kh«ng thu ®îc chót
gi¸ trÞ thÆng d nµo vµ sù tån t¹i cña nhµ t b¶n sÏ chÊm døt.
NÕu nhµ t b¶n trao ®æi kh«ng ngang gi¸ ®Ó thu lîi nhuËn th× nhµ t b¶n
l¹i vi ph¹m quy luËt gi¸ trÞ.
Nh÷ng ®iÓm m©u thuÉn nµy cho thÊy lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸
vµ c«ng nh©n kh«ng b¸n lao ®éng mµ b¸n søc lao ®éng. Søc lao ®éng cña
c«ng nh©n lµ hµng ho¸ vµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®îc thÓ hiÖn ra
trªn bÒ mÆt x· héi díi h×nh thøc tiÒn c«ng.
* B¶n chÊt cña tiÒn c«ng bÞ che dÊu bëi qu¸ tr×nh lao ®éng:
Gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ søc lao ®éng ®îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi thµnh tiÒn
c«ng. Nhng nh×n bÒ ngoµi th× tiÒn c«ng biÓu hiÖn gi¸ c¶ cña lao ®éng. VËy,
gi¸ trÞ søc lao ®éng quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ cña lao ®éng, gi¸ c¶ cña lao ®éng chØ lµ
biÓu hiÖn bÊt hîp lý cña gi¸ c¶ søc lao ®éng mµ th«i.
Ngµy lao ®éng ®îc chia lµm hai phÇn: Thêi gian lao ®éng tÊt yÕu vµ
thêi gian lao ®éng thÆng d. Trong ®ã, thêi gian lao ®éng tÊt yÕu bï ®¾p l¹i
gi¸ trÞ cña søc lao ®éng ®· tiªu hao cña ngêi c«ng nh©n, cßn thêi gian lao
16
®éng thÆng d mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n. Nhng tiÒn c«ng l¹i
kh«ng thÓ hiÖn râ ®iÒu nµy. §óng ra víi t çch gi¸ c¶ søc lao ®éng tiÒn c«ng
chØ phô thuéc vµo ®é dµi thêi gian lao ®éng tÊt yÕu, nhng nhµ t b¶n thuª
c«ng nh©n lµm viÖc trong suèt thêi gian lao ®éng, vµ víi çch nh×n tiÒn c«ng
lµ gi¸ c¶ lao ®éng th× tiÒn c«ng l¹i kh«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ b¶n th©n
søc lao ®éng, hay thêi gian lao ®éng mét ngµy. ChÝnh v× vËy mµ "tiÒn c«ng ®·
xãa bá mäi vÕt tÝch ph©n chia ngµy lao ®éng ra thµnh lao ®éng cÇn thiÕt vµ lao
®éng thÆng d thµnh lao ®éng ®îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng kh«ng c«ng. Toµn bé
lao ®éng thÓ hiÖn ra nh lµ lao ®éng ®îc tr¶ c«ng" [24, tr.761]. Quan hÖ tiÒn
tÖ ®· che mÊt lao ®éng kh«ng c«ng cña ngêi c«ng nh©n lµm thuª. "Do b¶n
chÊt cña nã, tiÒn c«ng ®ßi hái ngêi lao ®éng bao giê còng ph¶i cung cÊp mét
sè lîng lao ®éng kh«ng c«ng nhÊt ®Þnh" [24, tr.872].
Sù chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ søc lao ®éng thµnh tiÒn c«ng ®· gióp t¹o ra ¶o
tëng vÒ quan hÖ tù do, b×nh ®¼ng trong quan hÖ mua - b¸n søc lao ®éng gi÷a
nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n. Thùc tÕ ®ã lµ mèi quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nhµ t
b¶n vµ c«ng nh©n lµm thuª, v× ngêi c«ng nh©n ®· t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lín
h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n søc lao ®éng cña m×nh khi ®îc nhµ t b¶n sö dông trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
B¶n th©n tiÒn c«ng còng cã rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, nhng c¬ b¶n
vÉn lµ h×nh thøc tiÒn c«ng tÝnh theo thêi gian vµ tiÒn c«ng tÝnh theo s¶n phÈm.
Theo C.M¸c "søc lao ®éng bao giê còng ®îc b¸n trong mét kú nhÊt
®Þnh. V× vËy, çi h×nh thøc chuyÓn ho¸ trong ®ã gi¸ trÞ hµng ngµy, hµng tuÇn...
cña søc lao ®éng trùc tiÕp biÓu hiÖn lµ h×nh thøc tiÒn c«ng tÝnh theo thêi gian"
[24, tr.766]. Nh vËy, tiÒn c«ng tÝnh theo thêi gian lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn
gi¸ trÞ cña gi¸ trÞ søc lao ®éng theo ngµy, tuÇn... Quy luËt chung cña tiÒn c«ng
theo thêi gian lµ:
NÕu sè lîng lao ®éng hµng ngµy hay hµng tuÇn,... ®· cho s½n
th× tiÒn c«ng ngµy hay tiÒn c«ng tuÇn phô thuéc vµo gi¸ c¶ søc lao
®éng, b¶n th©n gi¸ c¶ nµy l¹i biÕn ®æi cïng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng
hay cïng víi nh÷ng chªnh lÖch cña gi¸ c¶ søc lao ®éng so víi gi¸
trÞ cña nã. Ngîc l¹i, nÕu gi¸ c¶ lao ®éng ®· cho s½n, th× tiÒn c«ng
ngµy hay tiÒn c«ng tuÇn phô thuéc vµo sè lîng lao ®éng hµng
ngµy hay hµng tuÇn [24, tr.769].
17
Khi tiÒn c«ng ngµy hay tuÇn t¨ng th× gi¸ c¶ søc lao ®éng cã thÓ kh«ng
thay ®æi vÒ danh nghÜa, tuy vËy, nã vÉn cã thÓ tôt xuèng díi møc b×nh
thêng cña nã. §iÒu nµy x¶y ra khi gi¸ c¶ cña giê lao ®éng kh«ng thay ®æi,
nhng ngµy lao ®éng bÞ kÐo dµi qu¸ møc b×nh thêng cña nã. Gi¸ c¶ søc lao
®éng thÊp trong kho¶ng thêi gian gäi lµ b×nh thêng ®· b¾t buéc ngêi c«ng
nh©n; nÕu muèn kiÕm ®îc mét sè tiÒn c«ng nãi chung t¬ng ®èi ®Çy
®ñ, th× ph¶i lµm thªm ngoµi giê ®Ó ®îc tr¶ c«ng cao h¬n. Sù h¹n chÕ ngµy lao
®éng b»ng ph¸p luËt ®· gióp b¶o vÖ quyÒn lîi ngêi lao ®éng. Nh vËy, cã thÓ
rót ra quy luËt "víi gi¸ c¶ søc lao ®éng ®· cho s½n th× tiÒn c«ng ngµy hay tuÇn
phô thuéc vµ sè lîng lao ®éng ®· cung cÊp... vµ møc gi¸ c¶ søc lao ®éng thÊp
t¸c ®éng nh lµ yÕu tè kÝch thÝch viÖc kÐo dµi thêi gian lao ®éng" [24, tr.773].
TiÒn c«ng tÝnh theo thêi gian cã quan hÖ chÆt chÏ víi tiÒn c«ng tÝnh
theo s¶n phÈm.
TiÒn c«ng tÝnh theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc chuÈn ho¸ cña tiÒn c«ng tÝnh
theo thêi gian; h×nh thøc nµy cµng lµm cho ngêi ta tin r»ng "gi¸ c¶ cña lao
®éng kh«ng ph¶i do ph©n sè gi÷a gi¸ trÞ hµng ngµy cña søc lao ®éng vµ ngµy
lao ®éng víi mét sè giê nhÊt ®Þnh quyÕt ®Þnh mµ lµ do n¨ng lùc c«ng t¸c cña
ngêi s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh" [24, tr.777].
Trªn thùc tÕ, tiÒn c«ng tÝnh theo s¶n phÈm kh«ng trùc tiÕp biÓu hiÖn
mét quan hÖ gi¸ trÞ nµo c¶. "Trong tiÒn c«ng tÝnh theo thêi gian, lao ®éng ®îc
trùc tiÕp ®o b»ng thêi gian dµi ng¾n cña nã; cßn trong tiÒn c«ng tÝnh theo s¶n
phÈm th× lao ®éng ®îc ®o theo sè lîng s¶n phÈm trong ®ã lao ®éng ®·
ngng ®éng l¹i trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh" [24, tr.780].
TiÒn c«ng theo s¶n phÈm ®· gióp cho c«ng viÖc qu¶n lý trong nÒn s¶n
xuÊt TBCN cµng hoµn thiÖn theo híng cã lîi cho nhµ t b¶n. Nã lµm cho
chÊt lîng cña lao ®éng ®îc kiÓm tra bëi chÝnh ngay s¶n phÈm cña lao ®éng.
TiÒn c«ng tÝnh theo s¶n phÈm lµ thíc ®o hoµn toµn chÝnh x¸c ®Ó ®o cêng ®é
lao ®éng vµ n¨ng suÊt lao ®éng.
TiÒn c«ng theo s¶n phÈm t¹o ra sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a c«ng
nh©n víi nhau do cã sù kh¸c biÖt vÒ tµi khÐo lÐo, søc lùc, nghÞ lùc, søc dÎo
dai; qua ®ã gãp phÇn ph¸t triÓn ç tÝnh, tinh thÇn tù do, tÝnh ®éc lËp vµ kh¶
n¨ng tù kiÓm tra cña ngêi c«ng nh©n; thóc ®Èy sù c¹nh tranh gi÷a çc c«ng
nh©n víi nhau. §iÒu nµy gióp cho viÖc qu¶n lý trë nªn cã hiÖu qu¶ h¬n.
18
TiÒn c«ng lµ ph¹m trï ph¶n ¸nh quan hÖ gi÷a nhµ t b¶n vµ c«ng
nh©n lµm thuª. V× vËy, tiÒn c«ng lµ mét trong nh÷ng c¨n cø quan träng ®Ó
nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n lµm thuª tho¶ thuËn víi nhau trªn thÞ trêng søc
lao ®éng.
1.1.4. ThÞ trêng søc lao ®éng
Theo C.M¸c, "muèn cho ngêi chñ tiÒn t×m ®îc trªn thÞ trêng mét
søc lao ®éng víi t çch lµ hµng ho¸ th× mét sè nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau
ph¶i ®îc thùc hiÖn" [24, tr.251]. §ã lµ:
Thø nhÊt:
Muèn cho ngêi chñ søc lao ®éng Êy cã thÓ b¸n ®îc nã víi t
çch lµ hµng ho¸, th× ngêi ®ã ph¶i cã kh¶ n¨ng chi phèi ®îc søc
lao ®éng Êy, do ®ã, ngêi Êy ph¶i lµ kÎ tù do së h÷u n¨ng lùc lao
®éng cña m×nh, th©n thÓ cña m×nh. Anh ta vµ ngêi chñ tiÒn gÆp
nhau trªn thÞ trêng vµ quan hÖ víi nhau víi t çch lµ nh÷ng ngêi
chñ hµng ho¸ b×nh ®¼ng víi nhau, chØ kh¸c ë chç mét ngêi th× mua,
cßn ngêi kia th× b¸n, vµ v× thÕ c¶ hai ®Òu lµ nh÷ng ngêi b×nh ®¼ng
vÒ mÆt ph¸p lý. Muèn duy tr× mèi quan hÖ Êy, ngêi së h÷u søc lao
®éng bao giê còng chØ b¸n søc lao ®éng ®ã trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh th«i [24, tr.251-252].
Thø hai, "ngêi chñ søc lao ®éng ph¶i kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng b¸n
nh÷ng hµng ho¸ trong ®ã lao ®éng cña anh ta ®îc vËt ho¸, mµ tr¸i l¹i, anh ta
buéc ph¶i ®em b¸n, víi t çch lµ hµng ho¸, chÝnh ngay çi søc lao ®éng chØ
tån t¹i ë c¬ thÓ sèng cña anh ta th«i" [24, tr.252-253].
Theo sù ph©n tÝch cña C.M¸c, ngêi lao ®éng b¸n søc lao ®éng cho nhµ
t b¶n nhng kh«ng tõ bá quyÒn së h÷u søc lao ®éng cña m×nh, chÝnh v× vËy
thùc chÊt mèi quan hÖ mua - b¸n hµng ho¸ søc lao ®éng gi÷a nhµ t b¶n vµ c«ng
nh©n lµ mua b¸n quyÒn sö dông søc lao ®éng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. N¬i
diÔn ra quan hÖ mua b¸n søc lao ®éng nµy gäi lµ thÞ trêng søc lao ®éng.
Nh vËy lµ ®Ó chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh t b¶n, ngêi chñ tiÒn ph¶i
t×m ®îc ngêi lao ®éng tù do ë trªn thÞ trêng hµng ho¸... T¹i sao
ngêi lao ®éng tù do Êy l¹i ®øng ®èi diÖn víi ngêi chñ tiÒn trong
lÜnh vùc lu th«ng, vÊn ®Ò Êy kh«ng lµm bËn t©m ngêi chñ tiÒn lµ
ngêi ®· t×m thÊy thÞ trêng lao ®éng víi tÝnh çch lµ mét chi nh¸nh
®Æc biÖt cña thÞ trêng hµng ho¸ [24, tr.253].
19
ThÞ trêng søc lao ®éng lµ n¬i diÔn ra quan hÖ mua b¸n hµng ho¸ søc
lao ®éng gi÷a ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng, lµ n¬i gÆp gì gi÷a
cung vµ cÇu vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng. Sù biÕn ®éng cung - cÇu vÒ hµng ho¸
søc lao ®éng lu«n g¾n bã chÆt chÏ víi chu kú ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, víi qua
tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ.
Trªn thÞ trêng søc lao ®éng, trong ®iÒu kiÖn kÕt cÊu cña t b¶n kh«ng
thay ®æi th× lîng cÇu vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng t¨ng lªn cïng víi qu¸ tr×nh
tÝch luü cña t b¶n. Khi t b¶n t¨ng lªn th× còng t¨ng thªm bé phËn cÊu thµnh
kh¶ biÕn cña nã, hay bé phËn ®îc biÕn thµnh søc lao ®éng. Do vËy "lîng
cÇu vÒ lao ®éng vµ quü sinh ho¹t cña c«ng nh©n sÏ t¨ng lªn mét çch tû lÖ víi
t b¶n, vµ t b¶n t¨ng lªn cµng nhanh bao nhiªu th× lîng cÇu ®ã còng cµng
t¨ng lªn nhanh bÊy nhiªu" [24, tr.864]. Nhµ t b¶n s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d
vµ h»ng n¨m gi¸ trÞ thÆng d nµy ®îc céng vµo t b¶n ®Çu t ban ®Çu lµm
t¨ng thªm sè t b¶n hiÖn ®ang ho¹t ®éng. Khi nhµ t b¶n më réng ®ét ngét
quy m« tÝch luü b»ng çch chØ cÇn thay ®æi sù ph©n chia gi¸ trÞ thÆng d hay
s¶n phÈm thÆng d thµnh t b¶n vµ thu nhËp. V× vËy, nã ®· lµm cho "nhu cÇu
tÝch luü cña t b¶n cã thÓ vît qu¸ sù t¨ng thªm cña søc lao ®éng hay sè c«ng
nh©n, lîng cÇu vÒ c«ng nh©n cã thÓ vît qu¸ lîng cung vÒ c«ng nh©n, vµ v×
thÕ tiÒn c«ng cã thÓ t¨ng lªn" [24, tr.864-865].
MÆt kh¸c, khi
TÝch luü yÕu ®i do gi¸ c¶ lao ®éng t¨ng lªn. TÝch luü gi¶m bít.
Nhng cïng víi sù gi¶m bít tÝch luü th× çi nguyªn nh©n lµm gi¶m
bít tÝch luü, tøc lµ sù mÊt c©n ®èi gi÷a t b¶n víi søc lao ®éng cã thÓ
bãc lét ®îc, còng biÕn mÊt. Nh vËy, c¬ chÕ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
TBCN tù nã g¹t bá nh÷ng trë ng¹i mµ nã t¹m thêi t¹o ra. Gi¸ c¶ lao
®éng l¹i h¹ xuèng ®Õn møc phï hîp víi çc nhu cÇu lµm t¨ng thªm
t b¶n, møc nµy cã thÓ thÊp h¬n, cao h¬n hay ngang çi møc ®·
®îc coi lµ b×nh thêng tríc khi tiÒn c«ng t¨ng lªn [24, tr.873].
Cïng víi tiÕn tr×nh tÝch luü cña t b¶n, tû sè gi÷a bé phËn bÊt biÕn víi bé
phËn kh¶ biÕn cña t b¶n còng thay ®æi theo híng bé phËn t b¶n bÊt biÕn t¨ng
t¬ng ®èi cßn bé phËn t b¶n kh¶ biÕn gi¶m t¬ng ®èi. ChÝnh v× vËy mµ cïng víi
sù t¨ng lªn cña tæng t b¶n th× lîng cÇu vÒ lao ®éng - do bé phËn t b¶n kh¶
biÕn quyÕt ®Þnh còng dÇn gi¶m bít ®i chø kh«ng ph¶i t¨ng thªm theo tû lÖ víi sù
t¨ng thªm cña tæng t b¶n. Lîng cÇu vÒ lao ®éng gi¶m xuèng mét çch t¬ng
®èi so víi ®¹i lîng cña tæng t b¶n vµ gi¶m xuèng thªm mét cÊp sè ngµy cµng
20
nhanh cïng víi sù t¨ng lªn cña ®¹i lîng Êy. Bëi do t b¶n phô thªm h×nh thµnh
trong tiÕn tr×nh tÝch luü chñ yÕu ®îc dïng lµm ph¬ng tiÖn c¶i tiÕn h¬n vÒ kü
thuËt còng nh sù ®æi míi cña t b¶n cò khiÕn cho mét khèi lîng lao ®éng Ýt
h¬n còng ®ñ ®Ó vËn dông mét khèi lîng m¸y mãc vµ nguyªn liÖu lín h¬n.
Nh vËy, mét mÆt sè t b¶n phô thªm ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh
tÝch luü ngµy cµng thu hót Ýt ngêi lao ®éng h¬n so víi ®¹i lîng cña nã. MÆt
kh¸c, sè t b¶n cò ®îc t¸i s¶n xuÊt ra mét çch chu kú trong kÕt cÊu míi, l¹i
g¹t bá mét sè ngµy cµng nhiÒu nh÷ng ngêi lao ®éng mµ tríc ®ã nã ®· dïng.
Cã thÓ thÊy, qu¸ tr×nh tÝch luü t b¶n, mét mÆt lµm t¨ng thªm lîng cÇu
vÒ lao ®éng, mÆt kh¸c l¹i lµm t¨ng thªm lîng cung vÒ c«ng nh©n b»ng çch
"gi¶i phãng" c«ng nh©n, trong khi ®ã søc Ðp cña nh÷ng c«ng nh©n kh«ng cã
viÖc lµm l¹i buéc nh÷ng ngêi cã viÖc lµm bá ra nhiÒu lao ®éng h¬n, vµ nh
vËy lµm cho lîng cung vÒ lao ®éng ®éc lËp ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh ®èi víi
lîng cung vÒ c«ng nh©n.
Trªn thÞ trêng søc lao ®éng, chøa ®ùng quan hÖ c¹nh tranh gi÷a c«ng
nh©n víi c«ng nh©n vµ gi÷a c«ng nh©n víi nhµ t b¶n.
NÕu mét c«ng nh©n lµm viÖc gÊp rìi hoÆc gÊp hai lÇn so víi b×nh
thêng, th× sè cung vÒ lao ®éng t¨ng lªn mÆc dï sè cung vÒ søc lao ®éng
trªn thÞ trêng kh«ng t¨ng, tøc lîng cÇu vÒ søc lao ®éng cña nhµ t b¶n
kh«ng thay ®æi. Lóc ®ã, do lao ®éng qu¸ møc cña bé phËn cã viÖc lµm
trong giai cÊp c«ng nh©n lµm t¨ng thªm hµng ngò cña ®éi qu©n trõ bÞ
cña giai cÊp Êy, trong khi ®ã th× ngîc l¹i, ¸p lùc m¹nh mÏ gÊp béi cã sù
c¹nh tranh cña ®éi quan trõ bÞ nµy ®èi víi c«ng nh©n cã viÖc lµm l¹i
buéc hä ph¶i lao ®éng qu¸ møc vµ phôc tïng mÖnh lÖnh cña t b¶n.
ViÖc buéc mét bé phËn nµy cña giai cÊp c«ng nh©n ph¶i ¨n kh«ng ngåi
råi v× cã mét bé phËn kh¸c lao ®éng qu¸ møc vµ ngîc l¹i, ®· trë thµnh
mét thñ ®o¹n lµm giµu cña çc nhµ t b¶n ç biÖt vµ ®ång thêi thóc ®Èy
nhanh viÖc s¶n xuÊt ra ®éi qu©n thÊt nghiÖp trõ bÞ theo mét quy m«
t¬ng øng víi sù tiÕn triÓn cña tÝch luü x· héi [24, tr.900].
Sù vËn ®éng cña quy luËt cung cÇu vÒ lao ®éng trªn c¬ së ®ã lµm
cho sù chuyªn chÕ cña t b¶n trë nªn hoµn chØnh. V× vËy, khi c«ng
nh©n ph¸t hiÖn ®îc çi ®iÒu bÝ Èn lµ t¹i sao hä cµng lµm lông nhiÒu,
cµng s¶n xuÊt ra nhiÒu cña c¶i cho ngêi kh¸c vµ søc s¶n xuÊt cña lao
®éng cña hä cµng t¨ng lªn, th× chøc n¨ng lµm ph¬ng tiÖn ®Ó t¨ng t
b¶n l¹i cµng trë nªn bÊp bªnh h¬n ®èi víi hä, vµ khi hä kh¸m ph¸ ra
r»ng møc gay g¾t cña sù c¹nh tranh gi÷a b¶n th©n hä víi nhau hoµn
toµn lÖ thuéc vµo søc Ðp cña sè nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi th× hä ®·
21
th«ng qua c«ng ®oµn ®Ó t×m çch tæ chøc nh÷ng hµnh ®éng chung cã
kÕ ho¹ch gi÷a nh÷ng ngêi cã viÖc lµm vµ nh÷ng ngêi kh«ng cã viÖc
lµm, nh»m xo¸ bá hay gi¶m nhÑ hËu qu¶ tai h¹i cña quy luËt tù nhiªn
®ã cña nÒn s¶n xuÊt TBCN ®èi víi giai cÊp hä [24, tr.900-902].
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN chñ yÕu dùa trªn së h÷u c«ng
céng (c«ng h÷u) vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, chÕ ®é c«ng
h÷u tõng bíc ®îc x¸c lËp vµ sÏ chiÕm u thÕ tuyÖt ®èi khi CNXH ®îc x©y
dùng. Do vËy, hµng ho¸ søc lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
XHCN cã sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt so víi hµng ho¸ søc lao ®éng trong ®iÒu
kiÖn chÕ ®é TBCN.
Díi chÕ ®é TBCN, ngêi së h÷u søc lao ®éng lµ c«ng nh©n lµm thuª
mÊt hÕt t liÖu s¶n xuÊt, mua vµ sö dông søc lao ®éng lµ nhµ t b¶n - ngêi së
h÷u t liÖu s¶n xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a hä lµ mét thø quan hÖ ®èi lËp c¨n
b¶n vÒ lîi Ých. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, ngêi lao ®éng ë vµo tr¹ng th¸i bÞ
¸p bøc vµ bÞ n« dÞch. Trong ®iÒu kiÖn chÕ ®é c«ng h÷u XHCN, ngêi lao
®éng chÝnh lµ ngêi së h÷u t liÖu s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng lµ ngêi chñ
s¶n xuÊt, gi÷a ngêi së h÷u lao ®éng víi ngêi mua vµ sö dông søc lao
®éng, vÒ thùc chÊt lµ quan hÖ trùc tiÕp cïng chung lîi Ých, kh«ng tån t¹i sù
xung ®ét c¬ b¶n vÒ lîi Ých.
- VÒ gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng:
Søc lao ®éng díi t çch lµ hµng ho¸, trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng XHCN vµ trong x· héi TBCN cã ®iÓm chung ë chç ®Òu cã
gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông, nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña nã
còng cã ®Æc trng t¬ng tù. Còng gièng nh gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng
díi chÕ ®é TBCN, gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng trong kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh
híng XHCN cuèi cïng còng do gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t mµ ngêi lao ®éng vµ
gia ®×nh cña anh ta cÇn ®Õn ®Ó duy tr× cuéc sèng quyÕt ®Þnh. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ
søc lao ®éng trong kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN kh«ng nh÷ng bao
gåm nhu cÇu sinh tån cña b¶n th©n vµ gia ®×nh ngêi lao ®éng mµ cßn bao
gåm c¶ nhu cÇu ph¸t triÓn vµ hëng thô ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã.
§iÒu nµy nãi lªn trong ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi XHCN, gi¸ trÞ hµng ho¸ søc
lao ®éng cÇn cã néi dung vËt chÊt vµ néi dung tinh thÇn phong phó h¬n x·
héi TBCN.
Gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng trong kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
XHCN "còng nh mäi hµng ho¸ kh¸c, ®îc quyÕt ®Þnh bëi sè thêi gian lao
22
®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt, vµ do ®ã ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra thø s¶n phÈm ®Æc biÖt
Êy" [24, tr.255]. Tøc lµ nã còng do sè lîng lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n
xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra nã quyÕt ®Þnh, ®îc thùc hiÖn th«ng qua tiªu dïng ç
nh©n. Tuy nhiªn, díi sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc XHCN, nhµ níc cña d©n, do
N¨m 1993, ChÝnh phñ thùc hiÖn c¶i çch tiÒn l¬ng theo híng tiÒn tÖ
ho¸ mét bé phËn lín çc kho¶n chi tr¶, n©ng tÝnh c¹nh tranh cña tiÒn l¬ng.
ChÕ ®é tiÒn l¬ng ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së çc yÕu tè thÞ trêng gi¶m dÇn vai
trß cña tr¶ l¬ng theo th©m niªn c«ng t¸c. Bªn c¹nh ®ã, ChÝnh phñ quy ®Þnh
møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu (1993) cho çc khu vùc kinh tÕ trong níc, tõng bíc h×nh
thµnh m¹ng líi an toµn x· héi cho ngêi lao ®éng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ
trêng.
Çc c¶i çch kinh tÕ vµ thÓ chÕ trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ trêng lao
®éng dÇn dÇn ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. KÕt qu¶, ®· lµm xuÊt hiÖn cÊu
tróc míi vÒ viÖc lµm víi sù h×nh thµnh çc chñ sö dông lao ®éng míi, phï hîp
víi nhu cÇu thÞ trêng.
§Õn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (6/1996), tiÕp tôc chÝnh
s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· gãp phÇn to lín gi¶i phãng, ph¸t triÓn søc
s¶n xuÊt, ®a ®Õn nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ - x· héi quan träng qua 10 n¨m ®æi
míi. §Æc biÖt ®èi víi thÞ trêng søc lao ®éng:
§Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cÇn ph¸t huy kh¶ n¨ng cña mäi thµnh
phÇn kinh tÕ, thõa nhËn trªn thùc tÕ cßn cã bãc lét vµ sù ph©n ho¸
giµu nghÌo nhÊt ®Þnh trong x· héi, nhng ph¶i lu«n quan t©m b¶o vÖ
lîi Ých cña ngêi lao ®éng... Tæ chøc qu¶n lý vµ híng dÉn tèt viÖc
thuª mín vµ sö dông lao ®éng. B¶o ®¶m c«ng ¨n, viÖc lµm cho d©n lµ
mét môc tiªu x· héi hµng ®Çu, kh«ng ®Ó thÊt nghiÖp trë thµnh c¨n bÖnh
kinh niªn. Nhµ níc chó träng ®Çu t t¹o viÖc lµm... tù t¹o viÖc lµm...
tæ chøc tèt dÞch vô giíi thiÖu viÖc lµm, ®µo t¹o nghÒ [13, tr.72, 99].
Trong viÖc thuª mín lao ®éng, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt. Nhµ níc víi sù tham gia cña c«ng ®oµn, çc
tæ chøc x· héi, nghÒ nghiÖp, ph¶i kiÓm tra, kiÓm so¸t viÖc thuª mín, sö dông
vµ tr¶ c«ng lao ®éng, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng, b¶o hé an toµn lao ®éng. TiÕp tôc
c¶i tiÕn chÕ ®é tiÒn l¬ng, thu nhËp ç nh©n cïng víi chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi
cho ngêi lao ®éng trong mäi thµnh phÇn kinh tÕ, b¶o ®¶m ®êi sèng cña ngêi
lao ®éng nghØ hu... Thùc hiÖn réng r·i chÕ ®é hîp ®ång lao ®éng vµ tr¶ l¬ng
23
theo hîp ®ång ký kÕt ®îc tho¶ thuËn, g¾n liÒn víi n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu
qu¶, trë thµnh thu nhËp chÝnh vµ lµ ®éng lùc ®èi víi ngêi lao ®éng.
ë giai ®o¹n nµy, thÞ trêng lao ®éng ViÖt Nam ®· chuyÓn sang mét
bíc ph¸t triÓn míi, ®¸nh dÊu b»ng sù h×nh thµnh mét çch râ nÐt còng nh
hiÖu qu¶ cña sù can thiÖp cña nhµ níc ®èi víi thÞ trêng lao ®éng. Nhµ níc
tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh
cña hµng ho¸ søc lao ®éng - ®ã lµ nguån t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lín h¬n
gi¸ trÞ b¶n th©n søc lao ®éng.
Sù vËn dông lý luËn cña C.M¸c vÒ hai thuéc tÝnh hµng ho¸ søc lao ®éng
cha thËt sù ®Çy ®ñ cho nªn dÉn ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ søc
lao ®éng cña níc ta cßn nhiÒu h¹n chÕ. Kh¶ n¨ng ®ã ®îc thÓ hiÖn râ nÐt trªn
thÞ trêng søc lao ®éng mµ t¸c gi¶ sÏ tr×nh bµy ë phÇn tiÕp theo.
2.2.3. VÒ thÞ trêng lao ®éng
ë níc ta, kÓ tõ khi bíc vµo c«ng cuéc ®æi míi, nhiÒu chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi, ®Þnh híng viÖc lµm ®îc thùc hiÖn, ®· cã ¶nh hëng
®¸ng kÓ ®Õn sù vËn ®éng cña cung cÇu hµng ho¸ søc lao ®éng trªn thÞ trêng
lao ®éng.
* VÒ cÇu hµng ho¸ søc lao ®éng:
§Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¹o nhiÒu viÖc lµm, nhµ níc chñ tr¬ng
khuyÕn khÝch çc nhµ ®Çu t bá vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ®éng viªn mäi
nguån lùc trong nh©n d©n vµ doanh nghiÖp. LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t trong
níc ®· quy ®Þnh cô thÓ çc u ®·i ®èi víi çc dù ¸n t¹o ®îc nhiÒu viÖc lµm
cho ngêi lao ®éng vµ lµ c¬ së ph¸p lý gióp khuyÕn khÝch mäi tæ chøc, ç
nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ bá vèn ®Çu t kinh doanh lµm t¨ng cña c¶i
vµ t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm cho x· héi, tõ ®ã thóc ®Èy ph¸t triÓn më réng cÇu
hµng ho¸ søc lao ®éng trªn thÞ trêng.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay ë níc ta cã kho¶ng 5.364 doanh nghiÖp nhµ
níc, 4.291 hîp t¸c x·, gÇn 100.000 doanh nghiÖp t nh©n, 2.308 doanh
nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi vµ h¬n 2 triÖu hé kinh doanh ç thÓ ®ang
ho¹t ®éng [34, tr.58]. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë ViÖt Nam, chuyªn
kh¶o vÒ lao ®éng viÖc lµm th× tÝnh b×nh qu©n trong giai ®o¹n 1989 - 1999 mçi
n¨m níc ta cã 887.000 chç lµm viÖc míi ®îc t¹o thªm, riªng giai ®o¹n 1997
- 2000 trung b×nh hµng n¨m gi¶i quyÕt ®îc kho¶ng 1,2 triÖu chç lµm viÖc
míi. §©y lµ thµnh tùu næi bËt cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®æi míi ë lÜnh
vùc lao ®éng vµ viÖc lµm.
24
T×nh h×nh ®Çu t vµo ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m
qua thÓ hiÖn ë b¶ng 2.2:
B¶ng 2.2: Vèn ®Çu t ph¸t triÓn theo thµnh phÇn kinh tÕ
vµ ngµnh kinh tÕ cña ViÖt Nam [34, tr.62]
1999 2000 2001 2002 2003
Tæng sè (ngh×n tû ®ång) 131,170 145,333 163,543 183,800 217,585
B¶ng 2.4: §ãng gãp cña çc khu vùc kinh tÕ vµo gi¶i quyÕt
viÖc lµm giai ®o¹n 1991 - 2001 [5, tr.70]
N¨m 1991 1993 1995 1997 1999 2001
Khu vùc
Nhµ níc 10,1 9,0 8,7 8,8 9,0 8,7
Trong ®ã: Doanh nghiÖp 6,5 5,7 5,1 5,2 4,8 4,6
nhµ níc
Khu vùc ngoµi nhµ níc 89,9 90,8 90,9 90,5 90,2 90,4
Khu vùc cã vèn ®Çu t 0,04 0,15 0,4 0,7 0,8 0,9
níc ngoµi
Qu¸ tr×nh c¶i çch çc doanh nghiÖp nhµ níc b¾t ®Çu ®îc triÓn khai
tõ sau §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) vµ sù ra ®êi cña luËt doanh nghiÖp
t nh©n n¨m 1990 ®· t¹o ra søc cÇu vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng, gióp thu hót
mét phÇn lùc lîng lao ®éng d«i d do qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i çc doanh nghiÖp
nhµ níc t¹o ra. Nhê ®ã, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh trong lÜnh vùc kinh
doanh, ®Æc biÖt lµ trong khu vùc t nh©n. Trong tæng sè 11.121.000 viÖc lµm
míi ®îc t¹o ra ë giai ®o¹n 1991 - 2001, khu vùc nhµ níc chØ t¹o ra ®îc
556.000, chiÕm 5% tæng sè, trong khi ®ã khu vùc ngoµi nhµ níc t¹o ra h¬n
10 triÖu chç lµm viÖc, chiÕm 90,4%. Khu vùc t nh©n vµ khu vùc cã vèn ®Çu
t níc ngoµi cã kh¶ n¨ng t¹o ra nhiÒu chç lµm viÖc míi cho ngêi lµo ®éng
(xem b¶ng 2.4).
LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®· ®îc Quèc héi kho¸ IX, kú häp
thø 10 th«ng qua vµo ngµy 12/11/1996, thay thÕ luËt ®Çu t níc ngoµi t¹i
ViÖt Nam n¨m 1987 vµ hai luËt söa ®æi bæ sung n¨m 1990 vµ 1992, ®· thóc
®Èy t¨ng ®Çu t níc ngoµi, gãp phÇn thu hót lao ®éng vµo çc ngµnh, çc lÜnh
vùc kinh tÕ kh¸c nhau. Tõ chç xuÊt ph¸t tõ con "sè kh«ng" tríc ®æi míi
(1986), ®Õn cuèi 1993 sè lîng chØ 49.892 lao ®éng, chiÕm 0,15% tæng sè lao
®éng ®ang lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ, th× ®Õn gi÷a n¨m 1994 con sè nµy ®· lµ
88.054 ngêi, tøc lµ t¨ng 1,76% lÇn, ®Õn th¸ng 12/1998 con sè nµy lµ 281.000
ngêi vµ ®Õn n¨m 2002, çc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ®· t¹o ra
25
cho ngêi lao ®éng ViÖt Nam kho¶ng 380.000 chç lµm viÖc trùc tiÕp, chiÕm
kho¶ng 3,5% tæng sè lao ®éng [5, tr.70]. Ngoµi ra, khu vùc nµy cßn gi¶i quyÕt mét
khèi lîng chç lµm viÖc gi¸n tiÕp lín h¬n gÊp nhiÒu lÇn sè viÖc lµm trùc tiÕp.
ChÕ ®é ph¸p lý ®èi víi ç nh©n vµ nhãm kinh doanh díi vèn ph¸p ®Þnh
®îc NghÞ ®Þnh 66/H§BT cña Héi ®ång Bé trëng ban hµnh ngµy 2/3/1992
t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi ngµy cµng nhiÒu çc doanh nghiÖp võa vµ nhá gãp
vµ tiÒn l¬ng thùc tÕ. Sau mçi thêi kú, ChÝnh phñ sÏ c«ng bè møc l¬ng
tèi thiÓu míi chung cho x· héi vµ møc l¬ng tèi thiÓu cña tõng ngµnh, vïng,
miÒn. Ngoµi ra, tiÒn l¬ng thùc lÜnh cña ngêi lao ®éng cßn lµ sù tho¶ thuËn
gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, kh«ng bªn nµo ®îc Ðp buéc
bªn nµo. Khi thÞ trêng søc lao ®éng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, c¶ ngêi
thuª lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ®Òu lµ nh÷ng chñ thÓ b×nh ®¼ng trªn thÞ
trêng vµ g©y ¸p lùc lªn nhau trong viÖc h×nh thµnh møc tiÒn l¬ng t¹i ®iÓm
c©n b»ng cung cÇu hµng hãa søc lao ®éng.
Tãm l¹i, gi¸ trÞ hµng hãa søc lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh
híng XHCN võa ph¶i ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, thÓ hiÖn b¶n chÊt lµ
gi¸ c¶ søc lao ®éng, chÞu sù chi phèi cña çc quy luËt thÞ trêng, l¹i võa ®¶m
b¶o ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, ®¶m b¶o sù ph¸t
triÓn toµn vÑn vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña ngêi lao ®éng, ®a ngêi lao ®éng
lªn lµm chñ x· héi, xo¸ bá bÊt c«ng, ®¶m b¶o c«ng b»ng trong x· héi.
2.2.4. VÒ quan hÖ lao ®éng
Trong lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña m×nh, C.M¸c ®· v¹ch râ r»ng
quan hÖ lao ®éng trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ TBCN lµ quan hÖ t b¶n bãc lét
lao ®éng, nhng quan hÖ nµy chÞu sù qu¶n lý cña nhµ níc vµ sù can thiÖp cña
çc tæ chøc c«ng ®oµn. VËn dông quan ®iÓm nµy vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng XHCN, nhµ níc ta ®· qu¶n lý quan hÖ lao ®éng vµ t¹o ®iÒu kiÖn
cho çc tæ chøc c«ng ®oµn ®îc thµnh lËp trong çc doanh nghiÖp, qua ®ã nhµ
níc sÏ h¹n chÕ mét çch tèi ®a quan hÖ bãc lét trªn thÞ trêng.
* VÒ vai trß cña nhµ níc
Ngµy nay nÒn kinh tÕ cña tÊt c¶ çc níc trªn thÕ giíi ®Òu cã sù can
thiÖp, qu¶n lý cña nhµ níc ë çc møc ®é kh¸c nhau. Tr×nh ®é khoa häc, kü
thuËt, c«ng nghÖ cµng ph¸t triÓn ngêi ta cµng ®Ò cao vai trß qu¶n lý kinh tÕ
cña nhµ níc. Cã thÓ nãi mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hay suy tµn, giµu cã hay
26
®ãi nghÌo, suy ®Õn cïng ®Òu t×m thÊy nguyªn nh©n tõ qu¶n lý cña nhµ níc.
Thùc tiÔn nÒn kinh tÕ níc ta mÊy n¨m qua còng ®· cho thÊy ®iÒu ®ã.
Trong gÇn mét thËp kû qua, nh÷ng chñ tr¬ng, ®êng lèi chØ ®¹o vÒ ph¸t
triÓn kinh tÕ nãi chung vµ ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng nãi riªng ®· lÇn lît
®îc thÓ chÕ ho¸ vµ ®a vµo thùc hiÖn. Trong sè çc v¨n b¶n ph¸p lý quan träng
®iÒu chØnh viÖc h×nh thµnh vµ vËn hµnh cña thÞ trêng lao ®éng ë ViÖt Nam,
quan träng nhÊt ph¶i kÓ ®Õn lµ Bé luËt lao ®éng (n¨m 1994), çc luËt, ph¸p
c«ng, tiÒn thëng, tiÒn båi dìng, tiÒn l¬ng tèi thiÓu; tham gia vµo qu¸
tr×nh tuyÓn dông lao ®éng; xem xÐt çc ®iÒu kiÖn sa th¶i c«ng nh©n, theo dâi
viÖc tu©n thñ çc quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ çc quan hÖ lao ®éng, v.v...
Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, Tæng Liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam hiÖn míi cã
h¬n 4 triÖu ngêi lao ®éng, chñ yÕu lµ lao ®éng trong khu vùc kinh tÕ nhµ
níc, tham gia liªn ®oµn lao ®éng. Trong khi ®ã, h¬n 75% sè lao ®éng hiÖn cã
cña ViÖt Nam lµ n«ng d©n, kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña liªn ®oµn nµy. Nh÷ng
ngêi lao ®éng n«ng th«n hiÖn kh«ng cã tæ chøc ®¹i diÖn trªn thÞ trêng lao
®éng. §©y lµ mét bÊt cËp lín trong viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng
trong thÞ trêng lao ®éng ë níc ta.
Bªn c¹nh ®ã, ë níc ta hiÖn vÉn cha cã tæ chøc nµo gi÷ vai trß lµ ®¹i
diÖn cña giíi chñ sö dông lao ®éng. MÆc dï ®«i khi phßng Th¬ng m¹i vµ
C«ng nghiÖp ViÖt Nam vµ liªn minh çc hîp t¸c x· cã thùc hiÖn mét sè ho¹t
®éng cô thÓ nh»m môc tiªu hç trî ph¸t triÓn doanh nghiÖp. Song c¶ hai tæ
chøc nµy ®Òu cha ho¹t ®éng víi t çch lµ ngêi ®¹i diÖn cho quyÒn vµ lîi
Ých cña nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng ë ViÖt Nam trong quan hÖ thÞ trêng
lao ®éng.
§Ó cho thùc tÕ ®iÒu tiÕt çc quan hÖ lao ®éng x· héi gi÷a ngêi lao
®éng lµm thuª vµ ngêi thuª lao ®éng ®îc thùc sù ph¸t triÓn trªn thÞ trêng
lao ®éng ë níc ta, chØ mong muèn cña c«ng ®oµn th«i cha ®ñ, mµ cÇn cã
nh÷ng c¬ së ph¸p lý thÝch øng vµ sù quan t©m cña nhµ níc, ®Æt ra mét c¬ chÕ
thèng nhÊt quyÒn lîi vµ gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn kh«ng thÓ tr¸nh khái
trong qu¸ tr×nh tho¶ íc hîp ®ång lao ®éng trªn thÞ trêng.
2.3. thµnh tùu, h¹n chÕ vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸
tr×nh vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña c.m¸c
2.3.1. VÒ thµnh tùu vµ h¹n chÕ
27
ViÖc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c vµo ph¸t triÓn
thÞ trêng lao ®éng níc ta trong thêi gian qua ®· thu ®îc nh÷ng thµnh qu¶
nhÊt ®Þnh, lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ ngµy cµng hoµn thiÖn
hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng. Cã thÓ kh¸i qu¸t nh÷ng
thµnh tùu ®ã nh sau:
- Mét lµ, víi viÖc vËn dông lý luËn vÒ çc ®iÒu kiÖn xuÊt hiÖn cña hµng
ho¸ søc lao ®éng, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· tõng bíc thõa nhËn sù tån t¹i
kh¸ch quan cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ tÊt yÕu h×nh thµnh ph¸t triÓn thÞ
Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, ngêi lao ®éng chØ ph¸t huy ®îc vai
trß chñ thÓ trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt khi chÕ ®é së h÷u ç nh©n vÒ søc
lao ®éng ®îc Nhµ níc b¶o ®¶m thùc hiÖn. B¶o ®¶m thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u
ç nh©n vÒ søc lao ®éng vµ x©y dùng chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt víi
çc h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n lµ mét ®Æc ®iÓm næi bËt trong qu¸ tr×nh x©y dùng
quan hÖ s¶n xuÊt míi ë níc ta hiÖn nay.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng TBCN, chÕ ®é së h÷u ç nh©n vÒ søc lao
®éng kÕt hîp víi chÕ ®é t h÷u TBCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt, do ®ã, ngêi lao
®éng bÞ nhµ t b¶n chi phèi vµ bãc lét. Ngêi lao ®éng cha ph¸t huy thËt sù
vai trß chñ thÓ trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç
quyÒn lao ®éng cña hä kh«ng ®îc b¶o ®¶m. Nh÷ng ngêi lao ®éng cã n¨ng
lùc chuyªn m«n cã thÓ kh«ng kiÕm ®îc viÖc lµm vµ còng cã thÓ bÞ mÊt viÖc
lµm do khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp. Nhµ níc t s¶n cã thÓ can thiÖp
b»ng chÝnh s¸ch kÝch cÇu ®Çu t vµ kÝch cÇu tiªu dïng, nhng nhµ t b¶n vÉn
cã thÓ kh«ng t¨ng ý muèn ®Çu t mét khi hä cho r»ng lîi nhuËn t¬ng lai
kh«ng cao nh mong muèn. Nh vËy, quyÒn lao ®éng cña ngêi lao ®éng
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng TBCN bÞ lÖ thuéc vµo t b¶n.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN, chÕ ®é së h÷u ç nh©n
vÒ søc lao ®éng ®îc kÕt hîp víi viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn chÕ ®é c«ng h÷u
vÒ t liÖu s¶n xuÊt; do ®ã, Nhµ níc b¶o ®¶m cho quyÒn lao ®éng cña ngêi
lao ®éng ®îc thùc hiÖn. Nh÷ng ngêi lao ®éng cã n¨ng lùc lao ®éng ®Òu cã
quyÒn vµ nghÜa vô lao ®éng.
QuyÒn lao ®éng cña ngêi lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc
ta ph¶i ®îc thÓ hiÖn trªn çc mÆt chñ yÕu sau:
Tríc hÕt, ngêi lao ®éng ph¶i cã t çch ®éc lËp trong viÖc chuyÓn
nhîng quyÒn sö dông søc lao ®éng cña m×nh vµ ®ßi hái lîi Ých chÝnh ®¸ng
28
cho sù chuyÓn nhîng Êy. §©y lµ tiÒn ®Ò quan träng ®Ó ngêi lao ®éng ®îc
b×nh ®¼ng víi ngêi sö dông lao ®éng trong quan hÖ lao ®éng. T çch nµy cã
®îc lµ nhê nhµ níc b¶o ®¶m quyÒn së h÷u ç nh©n vÒ søc lao ®éng.
Ngêi lao ®éng sÏ chuyÓn nhîng quyÒn sö dông søc lao ®éng tèt nhÊt
khi hä ®îc tù chñ chän viÖc lµm. Tù chñ chän viÖc lµm lµ biÓu hiÖn cña
quyÒn lao ®éng. Nhê tù chñ chän viÖc lµm, ngêi lao ®éng sÏ t×m ®îc viÖc
lµm phï hîp víi tr×nh ®é, víi thÓ lùc cña m×nh. Khi b¶o ®¶m quyÒn tù chñ
chän viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, Nhµ níc ta ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho søc lao
tõ xa, kÌm cÆp,... T¨ng cêng ®Çu t c¬ së vËt chÊt, hiÖn ®¹i ho¸ çc
thiÕt bÞ, ph¬ng tiÖn d¹y häc. Më réng quan hÖ quèc tÕ trong lÜnh vùc gi¸o
dôc - ®µo t¹o. N©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc - ®µo t¹o cña ta ngang tÇm víi
khu vùc vµ thÕ giíi.
Thùc hiÖn toµn diÖn çc gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao chÊt lîng d©n sè - nguån
lao ®éng cung cÊp cho x· héi. Ph¶i thay ®æi mét çch c¬ b¶n c«ng t¸c qu¶n lý
Nhµ níc ®i ®«i víi ch¨m sãc søc khoÎ, kh¸m ch÷a bÖnh cho nh©n d©n.
- §iÒu tiÕt cung lao ®éng:
Môc tiªu cña ®iÒu tiÕt cung lao ®éng trªn thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay
lµ gi¶m søc Ðp cung lao ®éng, tõ ®ã gi¶m søc Ðp vÒ viÖc lµm vµ n©ng cao møc
®é linh ho¹t cña cung lao ®éng trªn thÞ trêng. Cã thÓ thùc hiÖn b»ng çc biÖn
ph¸p sau:
TiÕp tôc thùc hiÖn tèt cã hiÖu qu¶ ch¬ng tr×nh d©n sè - kÕ ho¹ch ho¸
gia ®×nh, phÊn ®Êu ®¹t tû lÖ d©n sè t¨ng tù nhiªn ë møc 1,1% vµo n¨m 2010.
Bªn c¹nh çc biÖn ph¸p tËp trung nguån lùc cña ch¬ng tr×nh cho vïng cã tû
lÖ gia t¨ng d©n sè tù nhiªn cao (vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa, vïng biÓn,
vïng d©n trÝ thÊp), cÇn ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc nhÊt lµ cÇn
lµm cho ngêi d©n hiÓu vµ thùc hiÖn ®óng ph¸p lÖnh d©n sè.
Hoµn thiÖn çc chÝnh s¸ch ®èi víi di d©n ®Ó t¨ng møc ®é linh ho¹t cña
cung lao ®éng trªn thÞ trêng. §iÒu tiÕt di d©n lµ mét gi¶i ph¸p quan träng t¸c
®éng ®Õn cung lao ®éng. Nã lµ mét c«ng cô ®Ó ®iÒu hoµ lao ®éng vµ thu nhËp
gi÷a çc vïng. HiÖn nay, ë níc ta cã xu híng di d©n miÒn Trung ®Õn T©y
Nguyªn vµ §«ng Nam Bé, tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. Ngoµi ra cÇn chó ý ®iÒu
tiÕt dßng di d©n tõ n«ng th«n vµo thµnh thÞ. §Ó ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch
cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña di d©n Nhµ níc cÇn:
Sím quy ho¹ch vµ x©y dùng chiÕn lîc cho viÖc di d©n (trong ®ã cã di
chuyÓn lao ®éng).
29
Thay çc biÖn ph¸p kiÓm so¸t hµnh chÝnh b»ng nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu
tiÕt vÜ m« (®¶m b¶o ®iÒu kiÖn sèng, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, c¬ së h¹ tÇng s¶n xuÊt,
x· héi ë n¬i khuyÕn khÝch d©n ®Õn).
* §èi víi cÇu vÒ lao ®éng:
- §Èy nhanh t¨ng trëng kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn thÞ trêng cho
lao ®éng
T¨ng trëng kinh tÕ ph¶i ®îc coi lµ ®¹i lîng kinh tÕ vÜ m« then chèt
cho phÐp ph¸t triÓn viÖc lµm vµ c©n b»ng thÞ trêng lao ®éng. Tuy t¨ng trëng
kinh tÕ cao kh«ng nhÊt thiÕt dÉn ®Õn t¨ng cÇu vÒ viÖc lµm, v× ®iÒu nµy
cßn phô thuéc vµo ph¬ng thøc t¨ng trëng (dùa vµo nhiÒu vèn, c«ng nghÖ
hay dùa nhiÒu h¬n vµo lao ®éng). Tuy nhiªn, ë mét phÝa nµo ®ã th× ®Çu t t¨ng
trëng kinh tÕ sÏ t¹o më ®îc nhiÒu c«ng viÖc lµm do mèi liªn kÕt chÆt chÏ
gi÷a vèn vµ lao ®éng. Tèc ®é t¨ng vµ quy m« cña vèn ®Çu t sÏ thóc ®Èy trùc
tiÕp tèc ®é vµ quy m« cña viÖc thu hót çc nguån lao ®éng vµo ho¹t ®éng kinh
tÕ. Cho ®Õn nay, m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ta vÉn cha t¹o ®îc sù c©n
b»ng gi÷a hai môc tiªu lµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm, v× vÉn u tiªn qu¸
nhiÒu cho khu vùc I víi chiÕn lîc thay thÕ nhËp khÈu, sö dông nhiÒu vèn.
Song, ®· cã thÓ t¨ng møc viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, viÖc thóc ®Èy t¨ng
trëng kinh tÕ nhanh ®Ó ®¹t ®îc "ngìng viÖc lµm" vÉn lµ nhiÖm vô kh«ng
thÓ thiÕu trong thêi gian tíi.
Theo kinh nghiÖm cña çc níc, chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ sö dông
nhiÒu lao ®éng cÇn dùa trªn:
+ T¹o ra nh÷ng cùc t¨ng trëng kinh tÕ nhanh vµ hiÖn ®¹i kÕt hîp víi
chiÕn lîc t¨ng trëng mét çch ®ång ®Òu.
Trong suèt thêi gian qua, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, chóng ta ®· tËp trung u
tiªn cho çc vïng träng ®iÓm cña t¨ng trëng nh: Hµ Néi - H¶i Phßng - §µ
N½ng - thµnh phè Hå ChÝ Minh. ViÖc tËp trung ph¸t triÓn çc cùc t¨ng trëng,
çc khu vùc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn gi¶m bít chªnh lÖch vÒ kinh tÕ, thu nhËp gi÷a çc
vïng, çc nhãm trong x· héi, cã t¸c dông lµm t¨ng thu nhËp cña bé phËn d©n c,
t¨ng cÇu s¶n xuÊt vµ t¹o më viÖc lµm. Do vËy, cÇn ph¶i cã çc chiÕn lîc sau:
· §èi víi çc cùc t¨ng trëng: cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ rµng çc u tiªn
trong viÖc ®Çu t t¨ng trëng cho çc vïng, cã çc chÝnh s¸ch thu phÝ sö dông
vµ dÇn dÇn tiÕn tíi tµi trî çc dù ¸n ®Çu t b»ng çc kho¶n cho vay thay cho
30
h×nh thøc cÊp vèn, ®ång thêi cã c¬ chÕ khuyÕn khÝch t nh©n, ®Æc biÖt lµ ®èi
t¸c níc ngoµi cïng ®Çu t.
· §èi víi çc vïng kh«ng thuéc cùc t¨ng trëng: ChÝnh phñ cÇn tËp
trung ®Çu t nhiÒu h¬n cho çc vïng t¨ng trëng chËm, çc vïng nghÌo nhÊt,
vïng s©u, vïng xa. Trong hÖ thèng gi¶i ph¸p cÇn tËp trung cho viÖc n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng, phæ biÕn th«ng tin cho ngêi d©n, çc chÝnh s¸ch giao
quyÒn sö dông ruéng ®Êt ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ång
thêi lùa chän çc h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp.
+ Lùa chän ph¸t triÓn çc ngµnh kinh tÕ hiÖn ®¹i kÕt hîp víi viÖc duy tr×
vµ ph¸t triÓn çc ngµnh kinh tÕ truyÒn thèng, çc ngµnh cã nhiÒu lîi thÕ trong
xuÊt nhËp khÈu vµ khai th¸c çc thÕ m¹nh cña lao ®éng ViÖt Nam.
§©y lµ mét trong nh÷ng bµi to¸n khã gi¶i quyÕt trong hÇu hÕt çc níc
®ang ph¸t triÓn. ViÖc tËp trung vµo çc ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c ®îc çc
thÕ m¹nh vÒ tiÒm n¨ng tµi nguyªn cña ®Êt níc, ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ nhanh
nh n¨ng lîng, dÇu má, khai th¸c... th«ng thêng bá qua mèi liªn kÕt vÒ kinh
tÕ vµ lao ®éng ®èi víi çc ngµnh truyÒn thèng. KÕt qu¶ lµ viÖc lµm trong çc
ngµnh truyÒn thèng bÞ thu hÑp l¹i vµ dÇn dÇn bÞ mai mét, çc ngµnh xuÊt khÈu
sö dông nhiÒu lao ®éng còng kh«ng ®îc chó ý ®Õn. Do vËy trong t¬ng lai
cÇn ph¶i t¹o ra mét sù c©n b»ng h¬n gi÷a chiÕn lîc ph¸t triÓn çc ngµnh kinh
tÕ mòi nhän víi çc ngµnh truyÒn thèng sö dông lao ®éng. Trong bèi c¶nh cña
nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ héi nhËp th× çc khu vùc kinh tÕ truyÒn thèng cã vai
trß rÊt quan träng. Do vËy cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®Æc thï ®Ó khuyÕn khÝch
khu vùc nµy ph¸t triÓn h¬n n÷a.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn:
Trong nh÷ng n¨m tíi, cÇn thóc ®Èy t¨ng cÇu lao ®éng b»ng çch thùc
hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, khuyÕn
khÝch ®Çu t trong níc, thu hót ®Çu t níc ngoµi t¹o c¬ héi cho ngêi lao
®éng cã viÖc lµm. Mét sè vÊn ®Ò cÊp b¸ch cÇn thùc hiÖn ®èi víi çc doanh
nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ lµ: Thø nhÊt, tiÕp tôc hoµn thiÖn m«i
trêng ®Çu t, kinh doanh, cñng cè niÒm tin, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho
doanh nghiÖp ho¹t ®éng; Thø hai, thóc ®Èy h×nh thµnh hÖ thèng çc tæ chøc vµ
çc ho¹t ®éng hç trî doanh nghiÖp, cung cÊp çc dÞch vô ph¸t triÓn kinh
doanh. Trong thêi gian qua ®· cã nhiÒu h×nh thøc tæ chøc hç trî doanh nghiÖp
31
®îc thµnh lËp, nh çc hiÖp héi ngµnh nghÒ, çc quü, ch¬ng tr×nh hç trî,
çc c©u l¹c bé, çc trung t©m hç trî vµ c«ng ty t vÊn doanh nghiÖp, Bé
Th¬ng m¹i ®· thµnh lËp côc xóc tiÕn th¬ng m¹i, Bé T ph¸p ®· thµnh lËp
c©u l¹c bé ph¸p chÕ doanh nghiÖp, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t thµnh lËp trung t©m
th«ng tin doanh nghiÖp, côc xóc tiÕn doanh nghiÖp võa vµ nhá. NhiÒu ®Þa
ph¬ng ®· thµnh lËp çc tæ chøc hay bé phËn xóc tiÕn th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ
çc trung t©m hç trî cho çc doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn. Qu¸ tr×nh nµy cÇn
®îc tiÕp tôc ®Èy m¹nh.
§Ó t¹o khung ph¸p lý cho çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng, ChÝnh phñ cÇn
tiÕp tôc dì bá çc rµo c¶n ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh, ph©n ®Þnh râ hîp
®ång d©n sù, hîp ®ång kinh tÕ, hîp ®ång th¬ng m¹i, vÊn ®Ò thuÕ vµ phÝ, vÊn
®Ò vay vèn tÝn dông, vÊn ®Ò c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn, vÊn ®Ò thñ tôc thuª ®Êt...
Thùc hiÖn tèt c¶i çch thñ tôc hµnh chÝnh, chèng tham nhòng ®¶m b¶o tÝnh
minh b¹ch cña ph¸p luËt.
§Èy m¹nh c¶i çch doanh nghiÖp Nhµ níc lµ gi¶i ph¸p quan träng
nh»m ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng, thùc hiÖn m¹nh mÏ h¬n chñ tr¬ng cæ
phÇn ho¸, s¸p nhËp, hîp nhÊt, kho¸n kinh doanh, cho thuª, giao, b¸n, gi¶i thÓ,
ph¸ s¶n.
Khai th¸c tèt h¬n tiÒm n¨ng cña khu vùc kinh tÕ tù nhiªn, hç trî cho
çc doanh nghiÖp võa vµ nhá vÒ ®Êt ®ai, mÆt b»ng s¶n xuÊt kinh doanh, më
réng vµ hç trî çc doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ t nh©n tiÕp cËn víi
th«ng tin vÒ thÞ trêng lao ®éng.
KhuyÕn khÝch h¬n n÷a ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi.
- Ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë khu vùc hµnh chÝnh - sù nghiÖp:
HiÖn nay, thÞ trêng lao ®éng trong khu vùc hµnh chÝnh - sù nghiÖp ë
níc ta cã nh÷ng ®Æc thï riªng. Mét trong nh÷ng ®Æc thï ®ã lµ chÕ ®é biªn
chÕ. Tõng bíc xo¸ bá biªn chÕ chÝnh lµ mét gi¶i ph¸p më réng thÞ trêng
trong lÜnh vùc nµy.
ChÕ ®é biªn chÕ lµ kÕt qu¶ cña chÝnh s¸ch lao ®éng trong thêi kú kinh
tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. ChÝnh v× thÕ, muèn xo¸ bá chÕ ®é biªn chÕ, cÇn
ph¶i gi¶i quyÕt tèt çc vÊn ®Ò sau:
+ Ph©n lo¹i lÜnh vùc sù nghiÖp, trªn c¬ së x¸c ®Þnh râ ph¹m vi, møc ®é
b¶o ®¶m chÕ ®é chÝnh s¸ch tõ ng©n s¸ng nhµ níc cô thÓ cho tõng lo¹i.
32
T¨ng cêng thùc hiÖn x· héi ho¸ trong çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh
hµng ho¸ vµ dÞch vô. §a d¹ng ho¸ çc h×nh thøc së h÷u chuyÓn viÖc cung øng
dÞch vô thuéc khu vùc Nhµ níc sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng.
+ §Ó gi¶i quyÕt chÕ ®é l¬ng hu, cÇn tæ chøc tèt hÖ thèng b¶o hiÓm
cho ngêi lao ®éng, trªn c¬ së ngêi lao ®éng ®ãng gãp trong khi ®ang lµm
viÖc ®Ó nhËn khi vÒ nghØ hu. Liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng
ph¶i ®îc c¶i çch mét çch c¨n b¶n.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n:
Nhµ níc cÇn ®Çu t vµ cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng phi n«ng
nghiÖp, t¹o viÖc lµm ë n«ng th«n b»ng çch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n,
çc ngµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn çc ngµnh truyÒn
thèng, h×nh thµnh çc khu c«ng nghiÖp nhá, çc lµng nghÒ trong n«ng th«n ë
nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn, ph¸t triÓn vµ bè trÝ hîp lý t¹i n«ng th«n c«ng nghiÖp
chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n vµ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c, víi quy m«
vµ tr×nh ®é c«ng nghiÖp phï hîp; ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp
kh¸c nh x©y dùng, th¬ng m¹i, dÞch vô s¶n xuÊt - kinh doanh, du lÞch... ®Ó
thu hót lao ®éng n«ng th«n, n©ng cao thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng cña d©n c
n«ng th«n.
Thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ n«ng th«n, ph¸t triÓn çc khu c«ng nghiÖp,
çc khu chÕ xuÊt, çc vïng kinh tÕ träng ®iÓm, çc khu kinh tÕ cöa khÈu g¾n
liÒn víi sù ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ giao th«ng, vËn t¶i ®Ó t¹o thªm
viÖc lµm, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng møc ®é linh ho¹t cña thÞ trêng lao ®éng.
- Më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, tham gia vµo thÞ trêng lao ®éng khu vùc
vµ quèc tÕ, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng.
CÇn sím nhËn thøc râ r»ng xuÊt khÈu lao ®éng ph¶i ®îc coi lµ mét
chiÕn lîc quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm lµ mét kªnh ®µo t¹o tay nghÒ cho
ngêi lao ®éng. V× vËy, cÇn sím hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ xuÊt khÈu
søc lao ®éng, ban hµnh, söa ®æi vµ bæ sung nh÷ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cho phï
hîp víi sù vËn ®éng cña thÞ trêng, t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña çc bé ngµnh,
®Þa ph¬ng trong viÖc x©y dùng qu¶n lý vµ chØ ®¹o ho¹t ®éng cña çc doanh
nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia. N©ng cao chÊt lîng ®µo t¹o nguån
lao ®éng vµ chuyªn gia ®Ó phôc vô xuÊt khÈu ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ trêng.
Tríc m¾t cÇn ph¶i bæ sung çc chÝnh s¸ch sau:
+ ChÝnh s¸ch ®Çu t më thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng míi.
33
+ ChÝnh s¸ch ®Çu t vµ u ®·i vÒ thuÕ, hç trî tµi chÝnh trong ®Êu thÇu
quèc tÕ vµ më thÞ trêng lao ®éng ë ngoµi níc.
+ ChÝnh s¸ch tÝn dông, b¶o hiÓm x· héi cho ngêi ®i lµm viÖc ë níc
ngoµi, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch chuyÓn tiÒn vµ hµng ho¸ vÒ níc, chÝnh s¸ch
tiÕp nhËn trë l¹i sau khi hoµn thµnh thêi gian hîp ®ång lao ®éng... (®èi víi
ngêi lao ®éng vµ chuyªn gia ®i xuÊt khÈu).
3.2.2. Çc gi¶i ph¸p thóc ®Èy giao dÞch trªn thÞ trêng lao ®éng
T¨ng cÇu vµ n©ng cao chÊt lîng cung lµ tèi quan träng. Song nÕu chØ
dõng l¹i ë ®ã th× cha ®ñ, vÊn ®Ò quan träng tiÕp theo lµ ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó
thóc ®Èy quan hÖ cung - cÇu lao ®éng trªn thÞ trêng. Muèn lµm ®îc
nh vËy cÇn ph¶i thùc hiÖn:
* Ph¸t triÓn hÖ thèng trung t©m giíi thiÖu viÖc lµm:
- Quy ho¹ch l¹i hÖ thèng dÞch vô viÖc lµm trong ph¹m vi c¶ níc, nhÊt
lµ çc khu ®« thÞ vµ cöa ngâ çc khu ®« thÞ lín.
- §æi míi m« h×nh tæ chøc hÖ thèng c¬ së dÞch vô viÖc lµm theo híng
x¸c ®Þnh râ môc tiªu, chøc n¨ng, ho¹t ®éng cña hÖ thèng dÞch vô viÖc lµm
c«ng vµ dÞch vô viÖc lµm t.
- Hç trî vÒ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ ho¹t ®éng, bè trÝ, ®µo t¹o çn bé
®èi víi hÖ thèng dÞch vô viÖc lµm c«ng. Víi hÖ thèng dÞch vô viÖc lµm t, chØ
cÊp phÐp cho nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng chuyªn doanh vÒ dÞch vô viÖc
lµm, v× hä thùc sù lµ nhµ m«i giíi.
Nhµ níc ban hµnh chÕ ®é thanh tra, kiÓm tra hÖ thèng dÞch vô viÖc
lµm, ng¨n ngõa çc ho¹t ®éng tiªu cùc, lõa ®¶o ngêi lao ®éng. Kiªn quyÕt
nghiªm trÞ çc tæ chøc, ç nh©n vi ph¹m quy ®Þnh cña nhµ níc vÒ giíi thiÖu
viÖc lµm g©y thiÖt h¹i cho ngêi lao ®éng.
* T¨ng cêng qu¶n lý Nhµ níc, cñng cè vµ n©ng cao chÊt lîng ho¹t
®éng cña çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng:
Díi sù qu¶n lý Nhµ níc cña Côc qu¶n lý lao ®éng víi níc ngoµi,
çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc cung
cÊp lao ®éng cho thÞ trêng níc ngoµi. V× vËy, cÇn cã gi¶i ph¸p cñng cè vµ
n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ®·
thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chñ tr¬ng cña Nhµ níc vµ ®Èy m¹nh c«ng t¸c xuÊt
khÈu lao ®éng, tríc hÕt lµ:
- Quy ho¹ch l¹i hÖ thèng çc doanh nghiÖp lµm chøc n¨ng xuÊt khÈu
lao ®éng, kiªn quyÕt lo¹i bá nh÷ng doanh nghiÖp cã vi ph¹m, ho¹t ®éng kÐm
hiÖu qu¶, tËp trung ®Çu t ph¸t triÓn mét sè doanh nghiÖp cã tiÒm lùc m¹nh.
34
- §Þnh híng ho¹t ®éng cña hiÖp héi çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao
®éng - theo híng t¨ng cêng søc m¹nh cho c¶ hiÖp héi, tr¸nh t×nh tr¹ng
m¹nh ai nÊy lµm, triÖt tiªu nhau nh hiÖn nay.
- T¨ng cêng c«ng t¸c kiÓm tra, thanh tra ®èi víi doanh nghiÖp xuÊt
khÈu lao ®éng, kÞp thêi ph¸t hiÖn vµ xö lý nghiªm çc trêng hîp vi ph¹m,
b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¶ hai bªn.
* Ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin, thèng kª thÞ trêng lao ®éng:
Gi¶i ph¸p nµy cã thÓ thùc hiÖn sím víi çc ho¹t ®éng cô thÓ nh:
- TriÓn khai x©y dùng vµ tõng bíc hoµn thiÖn hÖ thèng th«ng tin, thèng
kª thÞ trêng lao ®éng theo híng ®ång bé, thèng nhÊt, kÞp thêi, chÝnh x¸c.
X©y dùng Website vÒ th«ng tin thÞ trêng lao ®éng phôc vô cho c«ng t¸c
chuyªn m«n, qu¶n lý cña ChÝnh phñ, phôc vô cho çc ®Þa ph¬ng, çc c¬ së
s¶n xuÊt vµ ngêi lao ®éng.
- Thêng xuyªn vµ ®Þnh kú tæ chøc héi chî viÖc lµm ë tÊt c¶ çc tØnh,
thµnh phè trong ph¹m vi c¶ níc, ®Æc biÖt ë çc thµnh phè lín, çc khu c«ng
nghiÖp, khu chÕ xuÊt, khu kinh tÕ träng ®iÓm.
3.2.3. Gi¶i ph¸p vÒ c¶i çch chÕ ®é tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta cã nhiÒu h×nh thøc
së h÷u kh¸c nhau tån t¹i ®an xen, kÕt hîp nªn t¹o ra nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau
trong quan hÖ lao ®éng. ë ®ã, dï quan hÖ víi chñ thÓ së h÷u nµo th× ®iÒu mµ
ngêi lao ®éng quan t©m chÝnh lµ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng - mét ®éng lùc c¬ b¶n
®èi víi ngêi lao ®éng.
ChÝnh s¸ch tiÒn l¬ng hiÖn hµnh ë níc ta, ngoµi nh÷ng quy ®Þnh ®èi
víi mÆt b»ng tiÒn l¬ng chung, ®· cã sù ph©n biÖt gi÷a c«ng chøc nhµ níc vµ
ngêi lao ®éng ë khu vùc s¶n xuÊt, kinh doanh. §©y lµ ®iÓm tiÕn bé, cÇn ®Èy
m¹nh qu¸ tr×nh c¶i çch tiÒn l¬ng theo híng nµy.
§èi víi mÆt b»ng tiÒn l¬ng chung trong x· héi, Nhµ níc nªn t¨ng
møc l¬ng tèi thiÓu lªn ®Õn møc ®ñ nu«i sèng b¶n th©n ngêi hëng l¬ng vµ
trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña hä. TÊt nhiªn, viÖc ®iÒu chØnh møc
l¬ng tèi thiÓu ph¶i phô thuéc vµo nhÞp ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng toµn x· héi
vµ vµo nhÞp ®é t¨ng thu nhËp trong x· héi.
§èi víi c«ng chøc nhµ níc, c¶i çch c¬ b¶n hÖ thèng tiÒn l¬ng nªn
theo híng: thùc hiÖn tiÒn tÖ ho¸ ®Çy ®ñ tiÒn l¬ng, ®iÒu chØnh tiÒn l¬ng
t¬ng øng víi nhÞp ®é t¨ng thu nhËp trong x· héi, hÖ thèng thang bËc l¬ng
35
b¶o ®¶m t¬ng quan hîp lý, khuyÕn khÝch ngêi cã tµi, ngêi lµm viÖc giái.
C¶i çch chÕ ®é tiÒn l¬ng theo híng nµy, cÇn thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p
nhÊt ®Þnh.
Tríc hÕt, ph¶i tr¶ l¬ng b»ng tiÒn ®Ó ngêi lao ®éng cã quyÒn tÝnh
to¸n chi tiªu trong ®êi sèng vµ sinh ho¹t hµng ngµy, qua ®ã ngêi lao ®éng sÏ
tù chñ trong viÖc t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng b¶n th©n vµ gia ®×nh. §ång thêi,
tiÒn l¬ng ph¶i ®îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c ph©n phèi theo n¨ng suÊt lao
®éng, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc.
Kh¾c phôc nh÷ng t¸ch biÖt, nh÷ng s¾c th¸i riªng trong møc tiÒn l¬ng,
tiÒn c«ng vµ thu nhËp gi÷a çc doanh nghiÖp, ®ång thêi t¨ng cêng c«ng t¸c
qu¶n lý nhµ níc ®èi víi vÊn ®Ò nµy. Nhµ níc cÇn cã nh÷ng ®Þnh híng
chung vÒ chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng ®èi víi mäi doanh nghiÖp; x¸c ®Þnh tiÒn l¬ng
cho khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh, gi¶m dÇn ®éc quyÒn, u ®·i ®èi víi khu vùc
doanh nghiÖp nhµ níc, x©y dùng c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh tÕ ®Çy ®ñ cho çc
®¬n vÞ sù nghiÖp, ®ång thêi ®Èy m¹nh x· héi ho¸ khu vùc nµy víi sù tham gia
cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Nhµ níc nªn t¹o ®iÒu kiÖn cho çc doanh nghiÖp
tr¶ l¬ng theo hiÖu qu¶ lao ®éng vµ gi÷ mét møc chªnh lÖch nhÊt ®Þnh gi÷a
ngêi cã l¬ng cao nhÊt vµ ngêi cã l¬ng thÊp nhÊt trong cïng mét doanh
nghiÖp. §ång thêi, Nhµ níc ph¶i cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch çc doanh
nghiÖp ¸p dông §iÒu 64 Bé luËt lao ®éng lµ cã tr¸ch nhiÖm trÝch tõ lîi nhuËn
hµng n¨m ®Ó thëng cho ngêi lao ®éng ®· lµm viÖc t¹i çc doanh nghiÖp tõ
mét n¨m trë lªn, theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng
doanh nghiÖp.
Tuy nhiªn, ®Ó viÖc c¶i çch chÕ ®é tiÒn l¬ng trong khu vùc s¶n xuÊt,
kinh doanh ®îc tèt h¬n, Nhµ níc cÇn cã quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c chung
trong x©y dùng thang bËc l¬ng vµ qu¶n lý tèt viÖc doanh nghiÖp tù x©y dùng
hÖ thèng thang b¶ng l¬ng cô thÓ. Nhµ níc ph¶i gi¸m s¸t ®Ó doanh nghiÖp
kh«ng ®i qu¸ giíi h¹n cho phÐp mµ t¹o ra sù chªnh lÖch qu¸ ®¸ng vÒ thu nhËp
gi÷a çc doanh nghiÖp.
Tãm l¹i, c¶i çch tiÒn l¬ng ph¶i ®¶m b¶o sù hµi hoµ víi qu¸ tr×nh c¶i
çch kinh tÕ nãi chung, c¶i çch tiÒn l¬ng ph¶i tÝnh ®Õn çc yÕu tè thÞ trêng
t«n träng çc quy luËt cña thÞ trêng.
3.2.4. Çc gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng thÓ chÕ, t¹o m«i trêng
cho ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng
* Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ thÞ trêng lao ®éng:
36
ViÖc hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt th«ng qua viÖc ban hµnh ®ång bé,
kÞp thêi çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn thÞ
trêng lao ®éng trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, më réng héi
nhËp lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. Tríc hÕt viÖc hoµn thiÖn nµy cÇn ®îc
b¾t ®Çu tõ viÖc nghiªn cøu thùc hiÖn çc luËt cã liªn quan ®· ®îc ban hµnh,
nhÊt lµ Bé luËt lao ®éng söa ®æi vµ bæ sung (2003) vµ çc v¨n b¶n díi luËt
t¬ng øng theo híng:
- §¶m b¶o quyÒn lùa chän chç lµm viÖc vµ n¬i c tró cña ngêi lao
®éng. X©y dùng çc quy chÕ c tró, nhµ ë ®èi víi ngêi lao ®éng, nhÊt lµ lo¹i
lao ®éng thu nhËp thÊp, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho tù do di chuyÓn lao ®éng.
- Thùc hiÖn réng r·i chÕ ®é ký kÕt hîp ®ång lao ®éng. Ngêi lao ®éng
ph¶i ®îc tr¶ l¬ng theo ®óng ®iÒu kho¶n trong hîp ®ång lao ®éng ®· ®îc ký
kÕt gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng.
- T¨ng cêng gi¸o dôc ph¸p luËt lao ®éng, chó träng viÖc xem xÐt, t×m
kiÕm vµ ®a vµo ¸p dông réng r·i çc c«ng cô chÝnh s¸ch cho phÐp n©ng cao
tÝnh hiÖu lùc cña çc v¨n b¶n ph¸p quy cã liªn quan ®Õn lao ®éng vµ thÞ trêng
lao ®éng.
* Hoµn thiÖn bé m¸y qu¶n lý vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶ thÞ trêng
lao ®éng:
HiÖn nay, hÖ thèng çc c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ thÞ trêng lao ®éng
cßn yÕu vµ cha ®ång bé. Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi lµ c¬ quan
®îc ChÝnh phñ giao tr¸ch nhiÖm thi hµnh mét sè nhiÖm vô vµ chøc n¨ng
qu¶n lý thÞ trêng lao ®éng.
Trªn thùc tÕ, viÖc thùc thi chøc n¨ng nhiÖm vô nµy vÉn cßn nhiÒu víng
m¾c. V× vËy, ®ßi hái cÊp b¸ch trong thêi gian tíi lµ ph¶i cñng cè hÖ thèng çc
c¬ quan qu¶n lý thÞ trêng lao ®éng tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. Tríc hÕt
lµ hoµn thiÖn ho¹t ®éng cña çc bé phËn cã liªn quan trong Bé Lao ®éng -
Th¬ng binh X· héi çc Bé, ngµnh kh¸c theo híng gän nhÑ, hiÖu qu¶.
KhuyÕn khÝch sù tham gia cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ (NGOs) vµo
qu¶n lý thÞ trêng lao ®éng. CÇn xem xÐt viÖc chuyÓn giao mét sè ho¹t ®éng
qu¶n lý cho çc tæ chøc phi chÝnh phñ ®¶m nhËn, theo ph¬ng thøc uû th¸c.
Çc ho¹t ®éng nh båi dìng n©ng cao tr×nh ®é, båi dìng tay nghÒ, thùc hiÖn
çc ch¬ng tr×nh xóc tiÕn viÖc lµm, ch¬ng tr×nh hç trî khëi sù doanh
nghiÖp,... cã thÓ chuyÓn giao cho çc tæ chøc phi chÝnh phñ thùc hiÖn.
37
* N©ng cao h¬n n÷a vai trß cña çc tæ chøc ®¹i diÖn cho ngêi lao
®éng vµ tæ chøc ®¹i diÖn cho chñ sö dông lao ®éng:
ViÖc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n vÒ vai trß cña çc tæ chøc c«ng ®oµn lµ ®iÒu
cÇn ®îc chó ý. HÖ thèng c«ng ®oµn ph¸t triÓn réng kh¾p, ®Õn tËn çc c¬ së
s¶n xuÊt kinh doanh cña tÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ. Néi dung vµ ph¬ng
thøc ho¹t ®éng cña c«ng ®oµn ph¶i ®îc ®æi míi cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn
cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. Mèi quan hÖ ®èi t¸c kh¨ng khÝt,
bÒn v÷ng (thay v× ®èi ®Çu) gi÷a tæ chøc ®¹i diÖn quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng
vµ ChÝnh phñ, vµ bªn chñ sö dông lao ®éng, cã thÓ thóc ®Èy nhanh viÖc
thùc thi çc biÖn ph¸p hoµn thiÖn thÞ trêng lao ®éng, nhÊt lµ cã thÓ gióp nhËn
biÕt çc vÊn ®Ò tån t¹i vµ nh÷ng khiÕm khuyÕt n¶y sinh trong khi thiÕt kÕ çc
c¬ chÕ chÝnh s¸ch cã liªn quan.
Bªn c¹nh ®ã, Nhµ níc cÇn xem xÐt viÖc thu hót sù tham gia cña giíi
chñ sö dông lao ®éng vµo qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh çc chÝnh s¸ch thÞ trêng lao
®éng. Víi viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay, vai trß cña tæ
chøc ®¹i diÖn giíi sö dông lao ®éng víi t çch lµ mét bªn tham gia thÞ trêng
lao ®éng ph¶i ®îc n©ng cao h¬n, ®îc x¸c ®Þnh chÝnh thøc vÒ mÆt ph¸p luËt,
víi nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm. Tríc hÕt,
®iÒu cã thÓ lµm lµ chÝnh thøc ho¸ vai trß cña phßng Th¬ng m¹i vµ C«ng
nghiÖp ViÖt Nam vµ Liªn minh hîp t¸c x· ViÖt Nam víi t çch lµ tæ chøc ®¹i
diÖn cña çc doanh nghiÖp trong quan hÖ víi ngêi lao ®éng, çc chñ doanh
nghiÖp chÝnh phñ vµ víi thÞ trêng. Th«ng qua çc tæ chøc nµy, çc chñ ®Ò
liªn quan ®Õn thÞ trêng lao ®éng cã thÓ dÔ dµng ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh
nghÞ sù cña çc diÔn ®µn doanh nghiÖp.
* TiÕp tôc hoµn thiÖn çc chÝnh s¸ch thÞ trêng lao ®éng:
Trong ®iÒu kiÖn cña níc ta hiÖn nay, cÇn x©y dùng hÖ thèng çc chÝnh
s¸ch thÞ trêng lao ®éng ®a d¹ng, v× quyÒn lîi cña c¶ ngêi lao ®éng vµ chñ sö
dông lao ®éng. Çc biÖn ph¸p cô thÓ cña chÝnh s¸ch thÞ trêng lao ®éng ph¶i
nh»m vµo viÖc thay ®æi hµnh vi cña çc ç thÓ t¬ng t¸c trªn thÞ trêng lao
®éng, theo híng khuyÕn khÝch tÝnh chñ ®éng cña hä trong viÖc t¹o ra viÖc
lµm hoÆc t×m kiÕm viÖc lµm.
Çc chÝnh s¸ch thÞ trêng lao ®éng chñ ®éng, cho phÐp huy ®éng tèi ®a
tinh thÇn tÝch cùc ç nh©n cña ngêi lao ®éng cÇn ®îc ®Æc biÖt chó ý. Sao
cho, çc chÝnh s¸ch nµy cã thÓ gióp hä t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao ®éng, nhÊt
38
lµ nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp "tù th©n vËn ®éng" trong viÖc t×m kiÕm viÖc lµm
míi, b»ng çc ph¬ng thøc kh¸c nhau nh: ®µo t¹o hoÆc ®µo t¹o l¹i, võa häc
võa lµm, tham gia vµo çc ho¹t ®éng c«ng Ých,... Thªm n÷a, çc chÝnh s¸ch thÞ
trêng lao ®éng , t¹o ra hoÆc duy tr× ®îc nhiÒu chç lµm viÖc h¬n. Trong sè
çc c«ng cô chÝnh s¸ch lo¹i nµy, th× çc c«ng cô th«ng tin vµ m«i giíi thÞ
trêng lao ®éng, trî cÊp chi phÝ l¬ng, båi dìng n©ng cao tr×nh ®é cho ngêi
lao ®éng, ®µo t¹o l¹i vµ hç trî khëi sù doanh nghiÖp, lµ nh÷ng c«ng cô ®·
®îc ¸p dông ë nhiÒu níc vµ cho ®Õn nay ®îc coi lµ çc c«ng cô
mang l¹i kÕt qu¶ kh¶ quan nhÊt.
CÇn tiÕp tôc khai th¸c çc chÝnh s¸ch thÞ trêng lao ®éng "thô ®éng"
nh chÝnh s¸ch trî cÊp thÊt nghiÖp, chÝnh s¸ch båi thêng mÊt viÖc cho lao
®éng d«i d, chÝnh s¸ch vÒ hu tríc tuæi,... nh»m gi¶m bít çc rñi ro do c¬
chÕ thÞ trêng ®èi víi ngêi lao ®éng gi¶m søc Ðp cña thÊt nghiÖp do chuyÓn
®æi c¬ cÊu.
* Hoµn thiÖn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tuyÓn dông lao ®éng vµo khu vùc kinh
tÕ Nhµ níc vµ bé m¸y c«ng quyÒn:
Khu vùc kinh tÕ Nhµ níc vµ bé m¸y c«ng quyÒn lµ mét thÞ trêng lao
®éng tiÒm n¨ng lín. HiÖn nay, mÆc dï tiÒn l¬ng chÝnh thøc cña lao ®éng khu
vùc nµy t¬ng ®èi thÊp, nhng viÖc lµm t¹i ®ã vÉn cã søc hÊp dÉn ®èi víi
nhiÒu ngêi lao ®éng, v× nh÷ng lý do nh: tÝnh æn ®Þnh trong c«ng viÖc, møc
®é ®¶m b¶o cao vÒ çc nhu cÇu c¬ b¶n cho ®êi sèng, truyÒn th«ng t«n vinh
cña x· héi ®èi víi ngêi lµm viÖc trong khu vùc nhµ níc, v.v... Ngoµi ra, c¬
héi ®îc ®µo t¹o bµi b¶n hoÆc c¬ héi kiÕm ®îc nh÷ng kho¶n thu nhËp ngoµi
l¬ng (nhê vµo chøc vô hoÆc vÞ trÝ c«ng t¸c) còng lµ lý do thu hót ngêi lao
®éng vµo lµm viÖc trong khu vùc nµy.
Do vËy, Nhµ níc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m gi¸m s¸t,
kiÓm tra viÖc thùc hiÖn çc quy chÕ ®· ban hµnh vÒ tuyÓn dông lao ®éng trong
khu vùc Nhµ níc, ban hµnh c¬ chÕ, chÝnh s¸ch míi vÒ chÕ ®é tuyÓn dông lao
®éng cho phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu míi vÒ ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng
trong khu vùc nµy.
* Nhµ níc xóc tiÕn triÓn khai vµ thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp:
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, thÊt nghiÖp lµ hiÖn tîng thêng kh«ng
thÓ tr¸nh khái, g©y t¸c h¹i nhiÒu mÆt vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. Ban hµnh
chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp lµ mét néi dung cña qu¶n lý nhµ níc ®èi víi
39
thÞ trêng lao ®éng. Tuy nhiªn, ®©y lµ mét lÜnh vùc cßn míi mÎ ®èi víi viÖc
qu¶n lý thÞ trêng lao ®éng ë níc ta. V× vËy, Nhµ níc cÇn xóc tiÕn thùc hiÖn
®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng.
3.2.5. Çc gi¶i ph¸p nh»m lo¹i bá çc rµo c¶n mang tÝnh nhËn thøc
vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ trêng lao ®éng
Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ níc ta tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN võa míi ®îc hai thËp kû, nªn nhiÒu vÊn
®Ò, kh¸i niÖm tëng nh rÊt râ rµng ®èi víi çc nÒn kinh tÕ thÞ trêng
truyÒn thèng, th× ®èi víi chóng ta, vÉn cßn lµ míi mÎ. Hµng ho¸ søc lao ®éng
thÞ trêng lao ®éng vµ nh÷ng kh¸i niÖm, nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thÞ
trêng lao ®éng còng n»m trong sè ®ã. H¬n n÷a, mÆc dï ®· cã nh÷ng cam kÕt
chÝnh trÞ tõ phÝa §¶ng vµ Nhµ níc vÒ ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng, mÆc dï
thÞ trêng lao ®éng ®· ®îc c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p luËt, nhng do nh÷ng
thµnh kiÕn, do ¶nh hëng cña çch t duy cò vèn cßn s©u gèc bÐn rÔ trong t
duy cña nhiÒu ngêi, nªn viÖc ph¸t triÓn lo¹i thÞ trêng nµy ë níc ta, vÉn cßn
®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n. V× vËy, ®Ó t¹o lËp vµ ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn
cña thÞ trêng lao ®éng, tríc hÕt cÇn cã nh÷ng thay ®æi m¹nh mÏ trong quan
®iÓm, trong nhËn thøc vÒ lo¹i thÞ trêng ®Æc biÖt nµy ë mäi cÊp, mäi ngµnh.
* Thùc sù coi søc lao ®éng lµ hµng ho¸:
NÕu nh tríc ®©y, trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung, søc lao ®éng
kh«ng ®îc c«ng nhËn lµ hµng ho¸, nªn kh«ng ai cã quyÒn mua ®i b¸n l¹i, th×
nay, trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN, viÖc th¬ng phÈm ho¸ søc
lao ®éng ®· n¶y sinh nh mét nhu cÇu kh¸ch quan. Lý luËn vÒ hµng ho¸ søc lao
®éng cña C.M¸c cho thÊy viÖc coi søc lao ®éng lµ mét lo¹i hµng ho¸ võa kh«ng
g©y c¶n trë ®èi víi ®Þa vÞ chñ nh©n cña ngêi lao ®éng, võa kh«ng ph¸ bá
ph¬ng thøc ph©n phèi theo lao ®éng mµ çc níc XHCN ®· ®uæi theo.
Kh¸c víi çc lo¹i thÞ trêng th«ng thêng kh¸c, trªn thÞ trêng lao ®éng
ngêi ta kh«ng mua b¸n b¶n th©n ngêi lao ®éng, mµ lµ trao ®æi "dÞch vô" cña
ngêi lao ®éng, hay "søc lao ®éng", lµ thø hµng ho¸ mÆc dï kh«ng thÓ t¸ch rêi
khái b¶n th©n ngêi lao ®éng, nhng kh«ng ®ång nhÊt víi b¶n th©n ngêi lao
®éng. §iÒu nµy cã thÓ râ tõ c¶ hai phÝa: ngêi mua vµ ngêi b¸n søc lao ®éng.
Ngêi mua hµng ho¸ søc lao ®éng kh«ng cã quyÒn chiÕm h÷u thÓ x¸c vµ toµn
bé søc lao ®éng cña ngêi b¸n, mµ chØ ®îc quyÒn së h÷u "gi¸ trÞ sö dông"
cña hµng ho¸ søc lao ®éng trong ph¹m vi çc ®iÒu kiÖn ®· ®îc ký kÕt hoÆc
40
tho¶ thuËn trong hîp ®ång lao ®éng. Ngêi lao ®éng vÉn ®îc quyÒn tù do;
quyÒn tù do cña ngêi lao ®éng ®îc thÓ hiÖn qua quyÒn tù do vÒ th©n thÓ,
quyÒn ®îc tù do häc hµnh, ®i l¹i, c tró, tù do lùa chän ngµnh nghÒ hoÆc
c«ng viÖc, tù do sö dông thµnh qu¶ lao ®éng cña m×nh. Quan träng h¬n n÷a lµ
ngêi lao ®éng ®îc tù do tho¶ thuËn vÒ tiÒn c«ng, tiÒn l¬ng víi chñ sö dông
lao ®éng. §iÒu nµy ®· ®Æt ngêi lao ®éng lªn vÞ trÝ ngang b»ng vÒ mÆt luËt
ph¸p víi chñ sö dông lao ®éng.
Çch nh×n nhËn nh vËy vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng cã thÓ gióp cëi bá
nh÷ng thµnh kiÕn ®èi víi quan hÖ thuª mín lao ®éng, ®èi víi "lao ®éng lµm
thuª" vèn lµ nh÷ng ®iÒu kh«ng cßn phï hîp víi ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng
vµ tiÕn tr×nh c¶i çch kinh tÕ cña chóng ta hiÖn nay.
* Kiªn quyÕt lo¹i trõ nh÷ng lo ng¹i kh«ng ®¸ng cã vÒ nguy c¬ ngêi lao
®éng "bÞ bãc lét" trªn thÞ trêng lao ®éng:
Theo tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ILO, bãc lét lao ®éng chØ cã thÓ xuÊt
hiÖn khi cã vÞ thÕ ®µm ph¸n cña hai bªn tham gia thÞ trêng (bªn mua vµ bªn
b¸c søc lao ®éng) kh«ng c©n xøng. §Æc biÖt khi ngêi lao ®éng bÞ ®Æt vµo thÕ
yÕu, thÕ bÞ ®éng so víi bªn sö dông lao ®éng, khi quyÒn lîi cña hä kh«ng
®îc ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p lý.
ë níc ta hiÖn nay, Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam,
díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lu«n lu«n ®Æt môc tiªu hµng
®Çu lµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng. Trong
suèt mÊy thËp kû qua, môc tiªu nµy lu«n ®îc theo ®uæi mét çch nhÊt qu¸n
vµ ®îc thÓ hiÖn rÊt râ rµng qua çc ®êng lèi, chÝnh s¸ch do §¶ng vµ Nhµ
níc ban hµnh vµ ®a vµo thùc hiÖn. T¬ng tù nh vËy, trong x· héi ta hiÖn
nay, mèi quan hÖ gi÷a çc giai cÊp, tÇng líp x· héi ®· cã nh÷ng thay ®æi to
lín. Quan träng h¬n, môc tiªu b¶o vÖ quyÒn lîi cña ®«ng ®¶o quÇn chóng
nh©n d©n lao ®éng cßn ®îc kh¼ng ®Þnh râ rµng trong HiÕn ph¸p, trong quy
®Þnh ph¸p luËt cã liªn quan. Bé luËt lao ®éng - c¬ së ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn çc
quan hÖ thÞ trêng lao ®éng ®· cã nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vµ cô thÓ vÒ tÝnh b×nh
®¼ng vµ tù nguyÖn cña hai bªn tham gia thÞ trêng lao ®éng trong khi ®µm
ph¸n, ký kÕt hîp ®ång lao ®éng, còng nh vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc, ®iÒu kiÖn nghØ
ng¬i vµ b¶o hé lao ®éng. ViÖc tu©n thñ tèt çc quy ®Þnh cña Bé luËt lao ®éng vÒ
hîp ®ång lao ®éng, vÒ tho¶ íc lao ®éng tËp thÓ, vÒ b¶o hiÓm x· héi,... lµ sù
b¶o ®¶m tèt nhÊt ®Ó "bãc lét" kh«ng thÓ xuÊt hiÖn. Ngoµi ra, trong çc ®¹o luËt
41
hiÖn hµnh nh luËt c«ng ®oµn, luËt d©n sù, luËt doanh nghiÖp,... quyÒn lîi cña
ngêi lao ®éng lu«n lu«n ®îc b¶o vÖ vµ tr©n träng. Víi mét hÖ thèng ph¸p luËt
nhÊt qu¸n nh vËy, ë níc ta kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tÇng líp ngêi cã ®Æc quyÒn
bãc lét, còng nh kh«ng thÓ cã tÇng líp cam chÞu bÞ bãc lét.
Bªn c¹nh ®ã, cÇn nhÊn m¹nh r»ng thÞ trêng lao ®éng lµ n¬i thùc hiÖn
çc trao ®æi cña lo¹i hµng ®Æc biÖt, nªn cã tÝnh nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ vµ x· héi
®Æc biÖt cao. ChÝnh v× vËy, vai trß ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc ®èi víi thÞ trêng nµy
lµ rÊt quan träng ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng æn ®Þnh x· héi, söa ch÷a çc
khiÕm khuyÕt cña thÞ trêng, b¶o vÖ quyÒn lîi vµ quyÒn h¹n cña ngêi lao
®éng.
* Xo¸ bá sù çch biÖt vµ ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi ngêi lao ®éng ë n«ng
th«n, khu vùc phi chÝnh quy, vµ khu vùc t nh©n:
Sù çch biÖt gi÷a çc m¶ng thÞ trêng lao ®éng lµ hËu qu¶ cña chÝnh
s¸ch kú thÞ, ph©n biÖt ®èi xö kÐo dµi trong nhiÒu n¨m ®èi víi ngêi lao ®éng
thuéc khu vùc phi chÝnh quy, ®èi víi ngêi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng
trong khu vùc kinh tÕ t nh©n, v.v... TÝnh chÊt kú thÞ vµ møc ®é ph©n biÖt ®èi
xö thÓ hiÖn kh«ng chØ qua çc chÝnh s¸ch cña Nhµ níc, mµ cßn thÓ hiÖn
trong hµnh vi øng xö hµng ngµy cña çc c«ng d©n, çc c¬ quan, tæ chøc c«ng
quyÒn. §iÒu nµy cho ®Õn nay vÉn cßn cã nh÷ng ¶nh hëng m¹nh, ng¨n c¶n sù
vËn hµnh lµnh m¹nh cña thÞ trêng lao ®éng. ViÖc xo¸ bá sù çch biÖt nµy ®ßi
hái ph¶i cã nh÷ng bíc ®i cô thÓ vµ cÇn sím thùc hiÖn ®Ó khai th«ng thÞ
trêng lao ®éng.
Cïng víi viÖc ph¸t triÓn çc lo¹i thÞ trêng kh¸c, viÖc ph¸t triÓn thÞ
trêng lao ®éng hiÖn ®îc §¶ng vµ Nhµ níc ta coi lµ híng ®i kh«ng thÓ
thiÕu ®Ó thùc hiÖn chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ níc ta sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng XHCN.
TiÕp tôc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c vµo ph¸t
triÓn thÞ trêng lao ®éng ë níc ta ph¶i dùa theo mét hÖ thèng çc quan ®iÓm
c¬ b¶n; nh÷ng quan ®iÓm nµy ¶nh hëng ®Õn viÖc h×nh thµnh mét hÖ thèng
çc gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó tiÕp tôc vËn dông tèt h¬n nh÷ng néi dung c¬ b¶n
trong lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c.
Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay, viÖc ho¹ch ®Þnh çc gi¶i
ph¸p ®Ó tiÕp tôc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng nh»m thóc ®Çy vµ
hoµn thiÖn ho¹t ®éng cña thÞ trêng ®ang cßn míi mÎ. Thªm n÷a, do tÝnh chÊt
42
®Æc biÖt (võa mang ®Æc ®iÓm kinh tÕ, võa mang ®Æc ®iÓm x· héi) cña lo¹i
hµng ho¸ søc lao ®éng, nªn çc biÖn ph¸p thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng
nµy cßn ph¶i ®îc x¸c ®Þnh sao cho võa ®¶m b¶o ®îc tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ
(ph©n bæ tèi u nguån lùc lao ®éng) võa ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng (quyÒn lîi
cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng). TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã cho thÊy
r»ng ®©y lµ mét bµi to¸n kh«ng dÔ dµng t×m ®îc ngay lêi gi¶i. Nh÷ng ®Ò
xuÊt trong luËn v¨n ë ®©y chØ ®îc xem lµ çc ý kiÕn gîi më, ch¾c ch¾c sÏ cßn
®îc xem xÐt, bæ sung trong qu¸ tr×nh tiÕp tôc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc
lao ®éng cña C.M¸c vµo ph¸t triÓn thÞ trêng hµng ho¸ søc lao ®éng ë
ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi.
43
kÕt luËn
Hµng ho¸ søc lao ®éng xuÊt hiÖn ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n míi trong lÞch
sö ph¸t triÓn kinh tÕ cña x· héi loµi ngêi. Nã thÓ hiÖn sù thay ®æi to lín trong
tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, sù ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra m¹nh mÏ, n¨ng
suÊt lao ®éng t¨ng cao, x· héi chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang
nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa.
Hµng ho¸ søc lao ®éng ®· xuÊt hiÖn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n
chñ nghÜa vµ ®· ®îc C.M¸c nghiªn cøu, x©y dùng thµnh lý luËn hµng ho¸ søc
lao ®éng. Víi lý luËn nµy, C.M¸c ®· v¹ch râ b¶n chÊt cña nÒn s¶n xuÊt hµng
ho¸ TBCN vµ kh¸m ph¸ ra quy luËt chi phèi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x·
héi t b¶n chñ nghÜa.
VËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c vµo thùc tiÔn nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta tõ n¨m 1986 ®Õn nay cã thÓ
thèng nhÊt r»ng: sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ
trêng søc lao ®éng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, viÖc thõa nhËn søc lao ®éng lµ
hµng ho¸ kh«ng c¶n trë viÖc x©y dùng CNXH mµ cßn gióp kÝch thÝch c¶ ngêi
së h÷u søc lao ®éng lÉn ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp tÝch cùc h¬n vµo sù
nghiÖp ph¸t triÓn chung cña ®Êt níc.
Tõ nh÷ng néi dung c¬ b¶n ®îc vËn dông trong lý luËn hµng ho¸ søc
lao ®éng, luËn v¨n ®· ph¸c th¶o l¹i bøc tranh ®Ëm nÐt vÒ thùc tr¹ng hµng ho¸
søc lao ®éng vµ thÞ trêng lao ®éng ë níc ta, chØ ra nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n
chÕ trong viÖc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng vµo ph¸t triÓn thÞ
trêng lao ®éng ë níc ta. Tõ ®ã luËn v¨n ®· ®a ra nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n
vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó tiÕp tôc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao
®éng cña C.M¸c. Nh÷ng quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p ®ã xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt vµ
xu thÕ ph¸t triÓn cña thÞ trêng lao ®éng, tõ vÞ thÕ cña nÒn kinh tÕ níc ta
trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
ViÖc vËn dông lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng cña C.M¸c trong ®iÒu
kiÖn kinh tÕ chuyÓn ®æi nh níc ta lµ mét viÖc kh«ng dÔ dµng kÓ c¶ trong
nhËn thøc vµ thùc tiÔn. Do vËy, víi nh÷ng nghiªn cøu cña luËn v¨n chØ mong
®îc gãp mét phÇn nhá vµo viÖc tiÕp tôc nhËn thøc vµ vËn dông mét çch
44
hoµn thiÖn h¬n lý luËn hµng ho¸ søc lao ®éng vµo ph¸t triÓn thÞ trêng lao
®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam.
45
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
1. Ph¹m C«ng B¶y (2002), T×m hiÓu Bé luËt lao ®éng ViÖt Nam (®îc söa
®æi bæ sung n¨m 2002), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
2. Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ x· héi, ViÖn Khoa häc lao ®éng vµ çc
vÊn ®Ò x· héi (1993), T×m hiÓu chÕ ®é tiÒn l¬ng míi, Nxb ChÝnh trÞ
quèc gia, Hµ Néi.
3. Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ x· héi (2005), B¸o ço kÕt qu¶ ®iÒu tra
lao ®éng - viÖc lµm 1-7-2005.
4. Bé LuËt Lao ®éng níc CHXHCN ViÖt Nam (1994), Nxb ChÝnh trÞ quèc
gia, Hµ Néi.
5. Ng« ThÕ Chi, NguyÔn V¨n DÇn (2003), Ph©n tÝch gi¶i ph¸p tµi chÝnh
gi¶i quyÕt viÖc lµm trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ, Nxb Thèng kª,
Hµ Néi.
6. Ph¹m §øc ChÝnh (2004), "ThÞ trêng lao ®éng: vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc
tr¹ng h×nh thµnh, ph¸t triÓn ë ViÖt Nam", T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh
tÕ, 308 (1), tr.35-49.
7. Ph¹m §øc ChÝnh (2004), "ThÞ trêng lao ®éng: vÊn ®Ò ®iÒu tiÕt vµ tù ®iÒu
tiÕt ë ViÖt Nam", Nghiªn cøu kinh tÕ, (9), tr.37-47.
8. Ph¹m §øc ChÝnh (2005), ThÞ trêng lao ®éng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ë
ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
9. Mai Ngäc Cêng (2002), "VÒ c¶i çch tiÒn l¬ng cña çn bé, c«ng chøc
ViÖt Nam nh÷ng n¨m tíi", T¹p chÝ Kinh tÕ vµ ph¸t triÓn, 64(10).
10. Ph¹m TÊt Dong (2006), "Thµnh tùu bíc ®Çu vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt
®Æt ra trong ®µo t¹o nh©n lùc ë níc ta", T¹p chÝ Céng s¶n, (9),
tr.100-104.
11. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1977), B¸o ço chÝnh trÞ cña Ban ChÊp hµnh
Trung ¬ng §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV, Nxb Sù
thËt, Hµ Néi.
12. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1987), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc
lÇn thø VI, Nxb Sù thËt, Hµ Néi.
lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
lÇn thø IX, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
46
15. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2004), V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø chÝn BCH
Trung ¬ng kho¸ IX, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
16. §Æng Quang §iÒu (2003), "Dù th¶o ®Ò ¸n c¶i çch chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng
- nh÷ng vÊn ®Ò cha ®îc ®Ò cËp", T¹p chÝ Lao ®éng vµ C«ng ®oµn.
17. Ph¹m ThÞ Thuý H»ng (1997), "ThÞ trêng lao ®éng ViÖt Nam", Nghiªn
cøu kinh tÕ, (222), tr.69-72.
18. Ph¹m ThÞ Thu H»ng (2002), T¹o viÖc lµm tèt b»ng çc chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn doanh nghiÖp nhá, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
19. Héi ®ång Trung ¬ng chØ ®¹o biªn so¹n gi¸o tr×nh quèc gia çc bé m«n
khoa häc M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh (2005), Gi¸o tr×nh
kinh tÕ häc chÝnh trÞ M¸c - Lªnin (t¸i b¶n), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,
Hµ Néi.
20. NguyÔn §×nh Kh¸ng, Vò V¨n Phóc (chñ biªn) (1999), Nh÷ng nhËn thøc
kinh tÕ chÝnh trÞ trong giai ®o¹n ®æi míi ë ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ
quèc gia, Hµ Néi.
21. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen (1995), Toµn tËp, tËp 3, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,
Sù thËt, Hµ Néi.
25. Vò Minh M·o, Hoµng Xu©n Hoµ (2004), "D©n sè vµ chÊt lîng nguån
nh©n lùc ë ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ", T¹p chÝ
Céng s¶n, (10).
26. TS. NguyÔn B¸ Ngäc - KS. TrÇn V¨n Hoan (2002), Toµn cÇu hãa: C¬ héi
vµ th¸ch thøc ®èi víi lao ®éng ViÖt Nam, Nxb Lao ®éng - x· héi.
27. §ç ThÞ Xu©n Ph¬ng (2000), Ph¸t triÓn thÞ trêng søc lao ®éng gi¶i
quyÕt viÖc lµm - Qua thùc tÕ Hµ Néi, LuËn ¸n tiÕn sÜ Kinh tÕ, Häc
viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi.
28. Bïi TiÕn Quý, Vò Quang Thä (1997), Chi phÝ tiÒn l¬ng cña çc doanh
nghiÖp nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, Nxb ChÝnh trÞ quèc
gia, Hµ Néi.
29. §µo Xu©n SÇm (2000), ViÕt theo dßng ®æi míi t duy kinh tÕ, Nxb Thanh
niªn, Hµ Néi.
47
30. Ph¹m §øc Thµnh, Ph¹m Quý Thä, Thang M¹nh Hîp (2003), "VÊn ®Ò lao
®éng vµ viÖc lµm ë ViÖt Nam tõ ®æi míi ®Õn nay", Kinh tÕ vµ ph¸t
triÓn, (76), tr.11-13.
31. Ph¹m §øc Thµnh (2005), "Lao ®éng vµ viÖc lµm 2001-2003 vµ ph¬ng
híng, gi¶i ph¸p tíi 2005", Nghiªn cøu vµ dù b¸o, (7), tr.14.
32. Ph¹m Quý Thä (2003), ThÞ trêng lao ®éng ViÖt Nam - Thùc tr¹ng vµ
gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, Nxb Lao ®éng x· héi, Hµ Néi.
33. Ph¹m ThÞ Th¬m (2004), ThÞ trêng lao ®éng ViÖt Nam thùc tr¹ng vµ gi¶i
ph¸p, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc
gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi.
34. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam (2004), Kinh tÕ 2003-2004 ViÖt Nam vµ thÕ giíi.
35. PGS.TS Vò Hång TiÕn (2003), Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë
ViÖt Nam - lý luËn vµ thùc tiÔn, Chuyªn ®Ò kinh tÕ.
36. Tæng côc thèng kª (2003), Niªn gi¸m thèng kª 2002, Nxb Thèng kª, Hµ Néi.
37. Tæng côc thèng kª (2004), Niªn gi¸m thèng kª 2003, Nxb Thèng kª, Hµ Néi.
38. PGS. Lu Ngäc TrÞnh (1996), ChiÕn lîc con ngêi trong "thÇn kú" kinh
tÕ NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
39. ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý kinh tÕ Trung ¬ng vµ Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn
cña Liªn hîp quèc (2003), Dù ¸n VIE 01/025: N©ng cao n¨ng lùc
c¹nh tranh quèc gia, Nxb Giao th«ng vËn t¶i, Hµ Néi.
40. ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ¬ng (2003), Mét sè vÊn ®Ò vÒ
ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng ë ViÖt Nam, Nxb Khoa häc vµ kü
thuËt, Hµ Néi.
41. ViÖn Th«ng tin khoa häc x· héi (1999), ThÞ trêng lao ®éng trong kinh tÕ
thÞ trêng, Nxb Th«ng tin khoa häc x· héi, Chuyªn ®Ò, Hµ Néi.
42. N.Vishnevskaza: M¸c ty lîc thuËt (2005), "Tù do ho¸ kinh tÕ ®èi ngo¹i
vµ thÞ trêng lao ®éng", Th«ng tin Khoa häc x· héi, (2), tr.43-47.

KTCT tài liệu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KTCT tài liệu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

You might also like