Ke sACH GIU NU6GC TRONG KY NGUYEN DAI VIET (THE KY XI-XV) LE BINH SY* Lich sir Viet Nam thdi trung dai da ting trai qua mot thoi ky oanh liét voi nhiing thanh twu dang tu hao trong lao dong dung nude va chién dau gitt nude. D6 la thoi Ly, Tran va Lé so, trong cdc thé ky XI-XV, tén nude 1a Dai Viet va kinh do la Thang Long. Véi nén van héa Thang Long ruc rd, voi nhiing vO cong hién hach trong chién tranh chOng ngoai xam, nuéce Viet Nam thud dy bude vao mot giai doan phat trién huy hoang ruc r@ van tri, chéi loi vo cong, duge lich sit ménh danh 1a Ky nguyén Dai Viét. e Ky nguyén Dai Viet ciing nhu cdc théi ky lich sir khac, cong cudc dung nude va git nude luon lu6n c6 méi quan hé mat thiét, la tién dé déng thoi 1a diéu kién cla nhau. Dung nude gan lién vGi gitt nudc tré thanh mot quy |uat t6n tai va phat tién ciia dan toc Viet Nam. Nhung muén giit duoc nude, bao vé doc lap tu do dé c6 hda binh xay dung, cac triéu dai phai c6 ké sch git nuéc ding dan, phd hop véi diéu kién dat nude minh. Trong lich str khong c6 mot dan toc nao trén thé gidi phai chiu ganh nang ngoai xm nhiéu va gian khé nhu dan toc Viet Nam. Thai Ly-Tran-Le so, chi trong 5 thé ky nhung da phai 5 ln tién hanh chién tranh bao vé Té quéc, mot lan chién tranh giai phong dan toc va nhiéu lan phai chong lai cdc cudc cudp pha, lin chiém tir bién gidi phia nam va phia bac Té quéc. Cé nhing thé ky dién ra nhiéu cude chién tranh, c6 nhimng triéu dai nhu triéu Tran chi trong vong 30 nam (1258- * Tién si, Vign Lich sir quan su. Viét Nam.KE sACH GIU NUGC TRONG KY NGUYEN Dal VIET 215 1288) da ba lan lién tuc ditng lén danh giac giit nudc. Cong cudc dung nudc trong hda binh bi ngat quang bdi nhig cudc chién tranh xAm lugc cia ngoai bang. Nén doc lap dan t6c cia quéc gia Dai Viét thudng bi de doa béi hoa xam lang ma ké thi thudng [a nhig dé ché lén manh c6 quan dong, vi thé nhiém vu giit nudéc ciing dat ra mOt cach thudng xuyén va cap thiét. Trong cdc giai doan phat trién cha méi triéu dai, khi giai cp phong kién cén dai dién cho quyén loi dan t6c, cc nha nudc phong kién Ly, Tran va Lé so ma dai biéu 1a nhing ngudi lanh dao vuong triéu da s6m nhan thifc dugc quan hé cia dung nudc va giit nudc, chuyén tam lo nghi vé ké s4ch git nudéc, xay dung thé nuéc ving manh va nho d6 da nhiéu dn danh thang quan x4m lugc, bao vé tu do doc lap. C6 thé n6i, trong ky nguyén Dai Viet, dan toc Viet Nam da c6 ké sdch gitt nuéc diing din véi nhitng ndi dung tién bo phi hop véi hoan canh dat nude. 1. X4y dung chinh quyén nha nuéc ving manh, gan bé véi dan, thyc hign giang son mét mdi, vua tdi déng léng, cd nude gép sic Thang loi cla cudc dau tranh gianh doc lap do Ngo Quyén lanh dao va su nghiép thOng nhat quéc gia do Dinh Bo Linh cam dau da tao diéu kién dua dat nu6c budc vao ky nguyén van minh Dai Viét. Sau triéu tién Lé, nudc Dai Viet trai qua cdc triéu Ly, Tran, H6 va Lé so, ché do phong kién trung vong tap quyén ngay cing duoc cing c6, qudc gia thong nhat duge tang cudng vé moi mat. BO may nha nudéc xay dung véi thiét ké ngay mot chinh quy hoan chinh theo khuynh hu6ng tap quyén, anh hudng m6 hinh Trung Quéc 6 cac thoi Dudng, Tong va Minh véi hé tu tuéng Nho gido. O mdi triéu dai, tuy thé luc cat cit van con fn tai, nhung nhin chung xu huéng tap quyén cia xa hoi Dai Viét trong cdc thé ky XI-XV ngay cang phat trién va dac biét 14 dudi triéu Le so, dvi Lé Thanh Tong, nha nuéc phong kién dan téc dat dén mic hoan bi nhat. D6 14 bé may nha nudc quan chi chuyén ché, nhung khi giai c4p phong kién dang dai dién cho dan toc thi d6 ciing 14 bé may quan ly quéc gia, lanh dao c6 hiéu qua cong cudc dung nuéc va git nuéc. Bang mot hé théng t6 chitc chat ché, bd may nha nuéc Dai Viet da tap trung quyén luc vé triéu dinh trung uong, khong ché, kiém soat ca nudéc. Nhitng cudc cai cach hanh chinh duéi doi Ly Thai T6 (dau thé ky XI), Tran Thai Tong (gitta thé ky XIII) va Lé Thanh Tong (cudi thé ky XV) la nhing méc quan trong trén budc dung hoan thién bo may chinh quyén phong kién Dai Viét. Xu hu6ng tat yéu cia qué trinh dé 1a hudng téi tang cudng quyén luc trung uong, han ché quyén luc dia phuong. Nha nudc phong kién timg bude ching to sttc manh cia minh trong viéc quan ly cdc ving lanh thé, nhat 1a vi nhing mién xa, nham tang cudng su thong nhat ca nudc. Déi vi nhiing trudng hgp ndi day chéng triéu dinh hay cat cit dia phuong, cdc nha nuédc Ly, Trén va Lé so déu kién quyét tran 4p. Tuy c6 ltic phai bang phuong216 viET NAM HOC - KY YEU HOI THAO QU6c TE LAN THU NHAT phdp bao luc, nhung mat chil yéu trong ké sach cita cdc triéu dai Ia that chat khéi doan két dan toc va cling c6 quéc gia phong kién tap quyén. Dé xac dinh chi quyén dat nudc, tang cudng ¥ thife déi voi non song Té quéc, ngoai nhiing dot cat quan chinh phat, danh dep ké chong d6i, cdc hoang dé Dai Viet con thuc thi nhiing chuyén tuan du, kinh ly céc ving dé hiéu biét phong tuc dan gian, sai ve ban dé song nui, cuong vuc lanh thé va ném ving tinh hinh b6 phong dat nuéc. Cac sich Nam bac phién gidi dia do (thoi Ly) va Hong Bite ban dé (thoi Lé) 1a nhimg tap ban d6 hoan chinh dau tién cia nude Dai Viet xdc dinh 16 cuong vuc lanh thé, thé hién y thife quéc gia-dan toc manh mé cia ngudi Viet Nam thdi dy. Vua Lé Thanh Tong ra lénh: “Ngudi lam t0i giit dat dai cia triéu dinh, chtfc phan 1a phai bao toan lanh Ong ciing ra lénh trimg tri nang nhimg ai khong 1am tron chifc phan do. Chinh quyén Dai Viet dac biét luu tam dén ving rimg nui bién cuong phia bac va dong bic T6é quéc - noi cu tri chi yéu cita cdc dan toc thiéu sé - coi day 1a mot dia ban chién luge trong su nghiép gitt nuéc. Nhiéu chinh sdch da duge van ita kién quyét vita mém mong, nham thu phuc cac thi Tinh, chau muc thigu s6, tang cudng su cé két dan toc. Trong chinh sdéch bién cuong cia minh, vua Trin van dung ké “nhu vién”, phong chifc tuéc va ga cong chtia cho nhiéu ti trudng, bién ho thanh phd ma cia nha vua. Triéu dinh ton trong phong tuc tap quan cdc dan toc, giao cho ho quyén tu quan nhung cé sv rang budc, gidm sat, dam bao cho “giang son thu vé mot mdi”. Chinh quyén phong kién Dai Viét cdc triéu Ly, Trin va Lé so dang trong giai doan phat trién va mang dam tinh dan t6c vi thé tinh chat chuyén ché chua cao, su cach biét giifa vua va t0i, giita quy toc va binh dan ghua that Ién. L6i s6ng sinh hoat chén cung dinh con thé hién tinh chat dan chit cua cong déng, “vui thi cing vui, lo thi cing lo”. Vua Trin cho phép cdc vuong hau ton that sau budi chdu, khi t6i ti thi cing nhau an ung, ngi lién giudng, nam chung g6i dai chan rong trong cung dién. VGi cdc tu6ng si thi nhu Tran Quéc Tuan noi: “Lic tran mac thi cing nhau sng chét, lic 6 nha thi cing nhau vui cudi” (Hich tong si). Diéu d6 ching t6 su dong tam hoa thuan trong noi bé triéu chinh, tao diéu kién dé c6 két nhan tam ca nudc. Trong béi canh cia xa hoi Dai Viet, khi dat nude lon phai duong dau v6i nhiing ké thi 1én manh thi mot chinh quyén 6n dinh trén duéi mot Jong bao gid cling 1a mot nhan t6 cuc ky quan trong. “Vua toi déng tam, anh em hOa thuan, ca nude g6p stic” 1a diéu kién quyét dinh thang loi trong cudc khang chién chong ngoai xam. Ché do phong kién Ly, Trin, Lé Ia ché do phong kién tap quyén theo thé ché quan chi. Tuy nhién, mot nha nude quan chit tap quyén c6 thé din dén hai hau qua trai nguoc. Mot 14 tao nén mot ché do chuyén ché ha khac, lay Ii ich cla vuong triéu lam muc dich, coi dan nhu cé rac, nha nuéc tré thanh ciu thi claKE SACH GIU NUGC TRONG KY NGUYEN DAI VIET 217 dan, 1a hiém hoa cho dat nudc, cho dan t6c truéc nan ngoai xam. Hai 1a gan b6 v6i dan, biét dua vao dan, xting dng tiéu biéu cho nguyén vong va y chi dan t6c, do d6 nha nuéc di uy tin tap hop sttc manh cia cac tang 16p nhan dan xay dung su phén vinh cia dat nuéc va cudc s6ng an cu lac nghiép cia nhan dan, tao nén stfc manh v6 dich cia dan t6c trong chién tranh giit nuéc. Tuy xu hudng tap quyén chuyén ché cita nha nuéc Ly, Tran, Lé so ngay cang phat trién va dat dén mifc khé cao tir ntta sau thé ky XV, nhung nhin chung cac triéu dai tién bo dé da nhan thiic diing vai tr cia dan ching, déu thuc hién nhimg chinh séch “than dan” va “khoan thu stfc dan”. Céc vuong triéu LY, Tran, Lé so thi hanh mot s6 chinh sach dan chi nhat dinh, nhu vua Ly dat chudng 16n & Long Tri dé “dan ai c6 diéu oan tfc thi bay 16”, dung cung Long Diic 6 ngoai thanh cho thai tir 6 dé dugc “gan dan”; vua Tran mé hoi nghi Dién Héng dé cing cac bé lao ban ké sach danh giac. Bé ludt Hong Diic nha Lé ghi nhan nhiing tap tuc cé truyén trong dan gian va bao vé mot s6 quyén loi cia phu nit... Nha nuéc Dai Viét con thi hanh mot ché do thué khoa va dia to khong qua nang va nhitng nam mat mia, d6i kém hay chién tranh déu c6 giam va mién thué, nham bao dam 6n dinh ddi séng nhan dan, hda hoan mau thuan giai cap, xay dung mot co sé xa hdi cho chinh quyén phong kién. Lé Thai T6 da can dan cdc quan van vo: “Lay diéu lo cita sinh dan lam diéu lo thiét ky, hét long hét stic gitip do nha vua khién cho xa tac yén nhu nti Thai Son, co d6 ving nhu ban thach”, va khuyén thai tir: “Thuong yéu dan ching, nghi lam nhitng viéc khoan nhan”. Tu tuéng “yén dan” tién b6 d6 da gitip cdc triéu dai doan két va huy dong dugc stic dan trong lao déng dung nuéc va chién dau gitt nudc, tang them thé mafh cho vuong triéu. Diing nhu 1a can dan trong di chiic cia Tran Quéc Tuan: “Khoan thu stfc dan lam ké sau ré bén géc, dé la thugng sach giit nude”. Nhd nhiing chinh sach d6, cac triéu Ly, Tran va Lé so da dong vién dugc toan dan ca nuéc tham gia vao su nghiép quéc phong, danh tan gidc ngoai xm, giit vitng su toan ven lanh thé. Thé ky XI, nha Ly da huy dong dugc dong dao nhan dan c&c dan toc tham gia khang chién chong Tong. Nha Tran 6 thé ky XIII da thuc hién duoc cudc chién tranh nhan dan, ca nude danh ba lan danh tan quan xam luge Nguyén-Mong, ké hiéu chién va tan bao nhat thdi trung dai. Vao dau thé ky XV, Lé Loi va Nguyén Trai da phat dong toan dan tién hanh cudc chién tranh giai phong thang Igi va ciing nho d6, nude Dai Viét thoi Lé da trai qua mot thdi ky dai thai binh, thinh tri. Mot nha nic trung wong tap quyén ving manh ma khong chuyén ché cuc doan, than dan, biét dat loi ich cia vuong triéu trong loi ich cia dan t6c, gan va ménh ctia vuong triéu voi van ménh T6 quoc, thc hién dodn két ndi b6, doan két dan t6c, c6 két cd nutéc... lubn la nhiing nhan t6 rat quan trong trong ké sdch giit nuéc thoi Ly, Tran va Lé so.218 VIET NAM HOC - KY YEU HOI THAO QUOC TE LAN THU NHAT 2. X@y dung kinh té lam cho “d&n gidu nuéc manh”, “quéc phd binh cuéng”; két hgp gitia “viéc binh” va “viéc néng”, gitfa kinh té va quan sy Tiém luc cia mot quéc gia bao gém nhiéu linh vuc, trong dé tiém luc kinh t& bao gid cing giit vai trd cuc ky quan trong. Chinh vi thé, hoc gia Phan Huy Chi di viét ring: “Viéc chinh tri Idn cita mot nude khong gi thiét yéu bang cila cai’ (Lich triéu hién chuong loai chi). Hiéu 6 m6i quan hé giita dung nudéc va gitt nuéc, vai trd cla kinh té d6i véi quéc phong, cdc triéu Ly, Trén va Lé so ludn quan tam phat trién kinh té, thuc hién “dan giau nuéc manh”, “quéc phi binh cudng”. Trong xa h6i Dai Viet, nén kinh té nong nghiép gift vai trd chi dao. Vao giai doan phat trién cia méi triéu dai, chinh quyén phong kién déu coi trong nghé nong va dé ra nhiéu chinh séch khuyén nong. Vua Ly Thanh Tong khang dinh: “Viéc nong 1a viéc trong dai cia nudéc nha” va ludn dong vién nhac nhé nong dan lo viée cay trong, khong dé 16 thdi vu. Cac hoang dé t6 chit cay rudng tich dién va nhimg 1é hoi khuyén nong, chi truong bao ve stic lao dong va stic kéo nong nghiép, khuyén khich xay dung nOng thon, cho quan linh thay nhau vé lam rudng. ‘Thoi Ly-Trén, hé thong dé diéu thuy li va céc cong trinh khan hoang duge m6 mang. Hang nam, viéc dap dé phong lut duge coi 1a nghia vu cia toan dan, khong phan sang giau nghéo, nam nit. Nam 1266, vua Trin Thanh Tong xudng chiéu cho phép cac vuong hau, quy toc chiéu tap dan ng ngudi luu tan khai hoang lap thanh cae dién trang, trong d6 c6 céc doi quan riéng dé bao ve. Su phat trién kinh té dién trang thai dp 6 giai doan nay vita c6 ¥ nghia kinh té vita nghia quéc phong. Sit thin nha Lé Ngo Si Lien (thé ky XV) nhan xét ring: do nha Trin céc vuong hau déu cé phii dé riéng & huong ap cia minh, khi chau hau mdi dén kinh do, xong viée lai 6 vé phi dé... Diéu d6 1a c6 ¥ bao toan... cling lam cho thé nuéc duoc manh vay”!. Du6i thoi H6 x6a bd. NI thdi Lé so, kinh té dién trang thai 4p timg budc tan ra va bi a an hanh ché do quan dién, bién nong dan thanh nhiing “ta dién” le thude nha nude, thu hep quyén ty tri cla cc cong xa, day nhanh qué trinh phong kién héa co cau xa hoi. Tuy nhién, n6 c6 téc dung lam khOi phuc va phat trién kinh té nong nghiép, tao diéu kién cho nha nude huy dong duoc nhiéu nhan luc, vat luc cho quoe phong va chién tranh. Chinh séch quan dién thai Lé so gop phan dong vien lép ngudi da va dang c6 cong xay dung quan doi, c6 déng gép vao su nghi¢p danh giac giit nudc, giam bét su bat cong dang t6n tai trong xa hdi nhu vua Lé Thai To noi: “Ngudi di dinh giac thi ngheo, ngudi di rong choi thi gidu, ngudi di chién dau thi khong c6 mot thudc, mot tac dat ma ké du thi du thuc khong 6 ich gi cho nha nuéc lai cé rudng dat qué nhiéu...”2, Nha Lé con thu hién chinh séch don dién nham két hop muc dich kinh té va quan su, déKE SACH GIU NUGC TRONG KY NGUYEN DAI VIET 219 “khai thac hét stic nong nghiép, m6 rong thém nguén tich trit cho nha nuéc”. Dén nam 1481, nha Lé da mé dugc 43 don dién trong nude. Trong giai doan tién bo cita giai cap phong kién Dai Viet, nén kinh té nong nghiép dat nhiéu thanh tuu, déng ruong va x6m lang dugc mé mang thém nhiéu 6 déng bang ven bién va ving bién gidi phia nam, lam tang thém thé manh cia quéc gia, 6n dinh xa hdi. Sach Kién van tiéu luc cha Lé Quy Don viét vé nén kinh 1€ thdi Tran: “Liic bay gid 6 cac tran, sé déu cé kho tang du tri”. Thdi Lé so, dac biét duéi ddi vua Lé Thanh Tong - mot giai doan phat trién cao cia kinh té nong nghiép, nha nudéc Dai Viét ludn c6 di théc chita day kho 6 cdc dao thita tuyén va cdc phi, huyén. Riéng gao nau chin phoi khé dé cung cp cho quan d6i 1a thi luong kho dy trit lu6n Ju6n san sang lic can kip. Ciing véi nong nghiép, cdc nghé thi cong ciing phat trién, trong sé d6 nhitng nghé c6 quan hé gan bé v6i cdc hoat dong quéc phdng duge chi ¥ nhu nghé dét, nghé luyén kim, dtic déng, 1am nén mii, dong thuyén, rén dtc chién cu v.v... 6 kinh thanh Thang Long c6 61 phudng vi nhiéu nghé thi cong, nhu phudng Tang Kiém néi tiéng vé nghé 1am 4o gidp, dé binh khi va nhiing nghi trugng phuc vu cung dinh. Giao thong van tai, ndi thuong va ngoai thuong Dai Viét tig bude phat trién g6p phan han ché yéu t6 phan tan trong xa hi va m6 rong giao luu véi nude ngoai. Tuy méréng ngoai thuong nhung do van dé tri an va chi quyén dat nudc, céc triéu dai déu cé nhing bién phap quan ly chat ché, dé phong 4m muu do thim cia ngudi ngoai quéc. Nha Ly cho phép thuong gia céc nudc lap trang 6 Van Dén dé buén ban vi thuong nhan trong nu6c, khong cho phép ho tu tién vao ndi dia Dai Viet. Cac dén binh, cdc thi ngit kinh luge sit duoc nha Lé thiét lap 6 cdc cita ai quan trong dé canh gac bao vé. Nha nuéc Lé so chi cho phép thuong nhan ngoai quéc bu6n ban 6 thuong cing Van Dé6n va mot sé noi quy dinh. Theo Nguyén Trai, “cé thé noi su dé phdng trong va ngoai 6 thdi ky nay rat 1a nghiém ngat”*. Trén nén tang kinh té d6, nudc Dai Viét thoi Ly, Tran, Lé so c6 diéu kién dé bude vao mot giai doan phat trién huy hoang, tré thanh mot quéc gia van minh, thinh vuong, co tiém luc néi tiéng trong ving. D6 1a ste manh vat chat quan trong dé dan toc Viet Nam thud ay giit ving doc lap va chién thang nhiéu thé luc ngoai xam I6n manh. Chi truong “dan gidu nudéc manh” da 1a mot ké sach giit nudc 16n ma trong dé cdc vuong triéu lu6n ludn két hop “yéu céu dung nude véi giit nude”, giita kinh t€ v6i quéc phong, giifa “viéc binh” va “viéc nong”. Chinh sach “ngu binh u n6ng” (giti binh 6 néng), mot quéc sach lén dui cdc triéu Ly, Trén va Lé so da c6 hiéu luc quéc phong manh mé. Quan doi thudng truc, trir Cém quan phai thudng xuyén tai ngii dé bao vé kinh thanh, con tat ca220 VIET NAM Hoc - KY YEU HOI THAO QuG6c TE LAN THU NHAT déu duoc luan phién vé tham gia sin xuat. Chinh séch dé gidi quyét hai hda gitta nhiém vu xay dung dat nude va ciing 6 quéc phdng, nhim giam chi phi nudi quan, vita cé tac dung bao dam lao dong nong nghiép ma khong anh hudng dén s6 quan thutng truc cn duy tri cua nha nuéc. Quan doi Dai Viet thdi chién vita danh giac vita cay rudng, thoi binh vita giit nudc vita sin xudt. Xay dung kinh t€ tang cudng nguén luc dat nudc, két hop chat ché “viéc binh” véi “viéc nong” ludn lu6n 1a mot ké sdch giit nude ding din cia nha nuéc phong kién Dai Viet. 3. X@y dung lyc lugng quan su manh véi phuong cham “quan cét tinh khéng cét nhiéu”, “todn dan Id linh”, “ca nuéc danh gigc” Sau bude dd dim, thir théch ban dau 6 thé ky X, viée phuc hung va xAy dung dat nude giau manh duoc dat ra nhu mot ménh lénh lich sit. Thé nhung, trong b6i canh chinh tri 6 khu vuc con nhiéu bién dong, dac biét trong quan hé véi lan bang, tham vong xm luc, tdi no dich cla phong kién Trung Quéc Téng- Nguyén-Minh va lan chiém cuép pha cia Chiém Thanh da thuc su 1a mot nguy ce thudng truc. Vi vay, d6i véi Dai Viet dé bao vé nén doc lap tu chil, bao dam hda binh cho su nghiép xay dung thi viéc té chtic mot hé thong luc lugng vai trang manh san sang dap tan moi ké thi: xam luge I6n nho ludn duge dat ra cap bach va déng thoi véi cong cudc phuc hung dat nude. Nha nuée quan chi Ly, Trin, Lé so c6 y thife xéy dung mot luc lugng quan su manh gém nhiéu thi quan, trong d6 chi: yéu 1a quan triéu dinh va quan céc 16, tran, dao. G trung uong c6 Cam quan bao vé vua, triéu dinh va kinh do Thang Long; ¢6 Suong quan (thoi Ly, Tran) canh giif cdc ctra thanh va lam cong vu; c6 quan Ngii phi (thoi Lé so) 1a luc lugng co dong déng Gnhing dia ban trong yéu. Quan cac 16, tran, dao lun canh giit, bao vé dia phuong minh. Thoi Ly-Tran, cdc vuong hu, ton that cdn duge phép t6 chic nhing doi quan riéng dé gitip vua danh giac Ngoai luc luong vi trang thudng truc cla trung uong va dia phuong. Dai Viet con c6 doi ngii luc lugng vi trang rong khap 6 céc lang xa. Ho 1a nhitng ngudi nong dan binh di 6 qué huong tham gia cdc doi dan binh, “tinh vi nong, dong vi binh”, khi hoa binh la nong dan, khi quan thi: dén ho tré thanh “binh” danh giac giit lang gidt nude. Giai cap phong kién Dai Viet khi cdn tién bo, giit vai trd t6 chic va lanh dao chién tranh yéu nué in thife dting vai trd cla luc lugng dan binh, biét cdch t6 chtfe va dong vién nhan dan chién dau phoi hop véi quan chi luc. Suc6 mat va vai tro chién luge cita luc luong vii trang dia phuong trong khang chién chong Tong (thé ky X1), khang chién chong Neuyén- Mong (thé ky XIID va trong khaug chién chong Minh (thé ky XV) ching t6 tinh chat nhan dan sdu rong cla hé thong t6 chtfe quan su va tinh toan dan trong cdc cud chién tranh chong ngoai xam cia dan toc Viet Nam thud dy.KE SACH GIU NUGC TRONG KY NGUYEN DAI VIET . 221 Ding truéc hiém hoa xam lang thudng xuyén de doa thi nhiém vu giit nudc nang né cila quéc gia Dai Viét cang ddi hoi phai xay dung quan doi chinh quy, coi trong yéu t6 chat luong. Nha quan su tai gidi Tran Quéc Tuan luon chi truong xay dung quan doi “cét tinh khong ct dong” va quan diém d6 dugc van dung trong cdc triéu dai vi ndé phi hop véi hoan canh dat nuéc va yéu cau cia cudc chién ddu giit nuéc. Trong lich sit, dan toc Viet Nam thudng phai “lay nhé danh 16n, ldy yéu chong manh, lay it dich nhiéu”. Vi vay, bén canh yéu t6 tai thao luoc cia mot nén nghé thuat quan su tai gidi, cdn ddi hdi yéu t6 chat lugng cao cia quan doi. Quan triéu dinh ma chi yéu 1a Cam quan bao gid ciing 1a luc lugng quan su ndng cét. Trong quan thudng truc cé di cdc binh ching b6 binh, thiy binh, ky binh va tuong binh. Tuy nhién, khac véi quan doi 6 nhiéu nude khac lic bay gid, quan doi Dai Viet khong lay ky binh lam chinh ma cht trong phat trién bo binh va thi binh. Thiy binh Dai Viet ndi tiéng tinh nhué vi né phi hop véi diéu kién dat nudc c6 nhiéu song ngodi, ao hd, dim lay va ké thita duge truyén thong thao nghé s6ng nuGc, gidi thiy chién da cé tir rat s6m trong lich sit Viet Nam. Quan d6i Dai Viét c6 6 chifc bién ché hop Ly, lai duoc hudn luyén t6t va trang bi cc loai binh khi khong thua kém gi quan doi nu6éc van minh duong thdi. O kinh do Thang Long cé dién Giang V6, c6 Giang V6 dudng, cé xa dinh, truéng dua hoac bai tap... 1a cdc trung tam 16n hudn luyén tri thtfc quan su, 1a noi hoc binh thu, binh php cia nha vua, cla cdc vuong hau quy toc va cdc yo quan, tu6ng linh. Thdi LY c6 16 chifc hudn luyén quan doi theo nhig nguyén tic va thé ché chinh quy duoc ngudi Tong kham phuc va goi 1a “An Nam hanh quan phdp”. Trong s6 tai li¢u hudn luyén cac tuéng si da cé nhitng bo binh thu néi tiéng, dic biét la “Binh thu yéu lugc” va “Van Kiép tong bi truyén thi’ ma 6 d6, nha quan su thién tai Trén Quéc Tuan da day cong duc két kinh nghiém quan su cia té tién, tham bac rong rai cdc binh phdp co truyén va ham chita nhiing tu tuéng quan su tién b6. Thdi Lé da ban hanh cac diéu luat hudn luyén va quy dinh cdc tran d6 mdi dé b6 binh, thiy binh, ky binh va tugng binh tap tran. Hang nam, nha nude t6 chitc duyét binh, thao dién quan doi, tap tran va cdc ky thi vo nghé. Vi thé, quan doi thoi Ly, Tran va Lé so ndi tiéng hing manh va lap duge nhiéu chién cong lay limg. Cc triéu dai coi viéc luyén tudng 1a diéu cot yéu cia luyén quan, dé cao nhan t6 tinh than-chinh tri, tinh ky luat va yéu t6 chung sttc déng long trong quan ngi. Trén Quéc Tuan noi: “C6 thu duge quan linh mot long nhu cha con thi mdi ding dugc”. Tat nhién trong chién tranh, ca hai yéu 6 chat lugng va s6 lugng déu rat cin thiét dé tao nén sttc manh. Vi vay, trong hoan canh dat nuéc va ké thi lic d6, phai222 VIET NAM HOC - KY YEU HOI THAO QUOC TE LAN THU NHAT c6 phuong thttc xay dung quan déi lam sao khi hda binh c6 quan thudng truc khong dong ma chat luong cao, lai c6 quan dur bi hing hau duoc rén luyén tot sain sang dugc diéu dong khi chién tranh dén. Dé giai quyét tot van dé nay, nha nude Ly, Tran, Lé so da thuc hién chinh sch két hop “quan tai nga” va “quan bién so” nghia 1a nha nude dé ra cdc quy ché vé tuyén linh, lap s6 hé tich va ghi vio “sé quan” nhiig dinh nam trong tuéi nghia vu binh dich (tir 18 dén SO tudi). Hang nam chiéu sé goi dinh trang nhap nga, sé cdn lai 6 nha san xuat, khi cdn thiét thi dong vién 1am linh. D6 1a mot hinh thie dang ky luc lugng quan du bi, bat dau dé ra tir thoi Ly va thuc hién c6 quy cit trong thdi Trén va thi Lé so. Do cing 1a mot ndi dung cia chinh sch “Ngu binh u nong” (gifi binh 6 nong) cua nha nude Dai Viet. Chinh séch “Ngu binh u néng” cdn cho phép quan Iinh thay phién 6 lai canh phong va luyén tap hoac tré vé nha san xuat tu tic Ivong an. Chinh vi thé, triéu Ly, Trén, Lé so gidi quyét tot duoc mau thudn gitta yéu cau sé lugng va chat luong trong quan déi. Cing véi viéc thuc hién mot ngach quan nhiéu thanh phan, chinh sach “Ngu binh uw nong” da gitip nha nudc bao dam can d6i giifa quan thudng truc tai ng va luc luong du bi vi thé khi hoa binh van di sttc canh phong, thoi chién nhanh chong huy dong duge dong dao quan doi, thuc hién chién tranh nhan dan, toan dan 1a linh, ca nude danh giac. NuGc Dai Viét thoi Ly, Tran, Lé so 6 s6 quan thudng truc trén duéi 10 van, nhung khi chién tranh can kip c6 thé huy dong dén 20-30 van quan. Thanh cOng va sdng tao cla nha nudc Dai Viet 1a xay dung mot quan ddi c6 s6 luong it nhung tinh nhué v6i mot luc lugng du bi dong dao duge luyén tap san sang khi chién tranh c6 thé “tan dan vi binh” “bach tinh giai binh”, phat huy sttc manh cla ca nuGc danh gia ic sir gia nhu Lé Quy Bon, Phan Huy Chi, Ngo Thi S¥ déu nhan xét rang: “Binh thé Dai Viét rat manh, lic nong nhan thi luyén tap, lic vo su thi Lam rudng, khi c6 dong thi chiéu s6 goi ra”, cho nén “binh van di ma khong phai chi phi nhiéu, cang them hang hai chong giac, thé nude cang thém ving manh 1a nho vay, do 1a chinh sach tt, ché do hay cia thoi can c6” 5. 4. Thuc hign chinh s@ch déi ngoai hgp ly, mém déo, nhém ngan ngiia va nhanh chong két thie chién tranh, duy tri héa hiéu git yén bién thuy, kién tao héa binh, x@y dung dat nuéc Trong Ky nguyén Dai Viet, cdc vuong triéu LY, Tran, Lé c6 quan hé véi nhiéu nue. Nhung hoat dong doi ngoai cita quéc gia Dai Viet biéu hién chi yéu qua mOi quan hé voi cdc lan quoc, trude hét la véi cdc vuong triéu Tong, Nguyén va Minh & phia bac, v6i Chiém Thanh, Chan Lap va Lao Qua 6 phia nam va tay nam. Tranh thi su ho tro, ting ho cita quéc gia ling giéng trong tinh than hda hiéu, tonKE SACH GIU NUGC TRONG KY NGUYEN DAI VIET . 223 trong ln nhau, cing t6n tai 1a hét sttc cén thiét, nhat 1a doi voi Trung Hoa, mot qu6c gia vOn da cé mi quan hé tir lau doi. Trong bang giao véi phuong Bac, nuéc Dai Viet thi hanh nhiing chinh sch hoa hiéu mém déo nhung kién quyét trén nguyén tac ton trong doc lap va toan ven Janh thé. Vao thdi ky chién tranh, dau tranh ngoai giao két hop véi cdc hoat dong quan su, khi thi phat huy chién thang trén chién trudng, khi dé nham phuc vu chién dau. Trong khang chién chong Tong, sau thang loi cla cudc phan cong chién luge & bd bac song Nhu Nguyét, khi quan Téng ding trudc nguy co bi tiéu diét hoan toan, Ly Thuéng Kiét da chi dong “cit bién si sang ban hda” voi quan Tong, budc tuéng Quéch Quy phai chap nhan that bai rit quan, dé “khong nhoc tuéng, khdi t6n xuong mdu ma van bao toan duge ton miéu x4 tac”. Du6i thdi Tran, sau cudc khdng chién chong Nguyén-MOng lan thit nhat (1258), vua Dai Viet da triéu cng Mong C6 3 nam mot lan va trai lai Mong Cé chap nhan phong vuong cho vua Tran. Thé nhung ngay sau khi tiéu diet Nam Tong, nha Nguyén da tro mat dua ra nhiéu yéu sdch, nhu bu6c vua Trin sang chéu, dua con em sang 1am con tin, nop sé hd khdu, chiu binh dich, nop thué va nhan quan gidm sat ngudi Mong Co tai Thang Long. Tham chi vua Neguyén cdn ddi Dai Viet cung cap luong thuc va cho muon dudng dé di “danh Chiém Thanh”. Tat nhién vua Tran da cu tuyét viéc sang chau, cong quyét khuéc tir cdc yéu sdch v6 ly lam phuong hai dén chi quyén quéc gia ma trai lai con dem quan va chién thuyén gitip Chiém Thanh dinh Nguyén. Bay gid Dai Viet chi chap nhan dé nha Nguyén cit ngudi sang gidm sat bén canh triéu diah, tuy nhién da tim cach tranh thi: va v6 hiéu héa ke dai dién d6. Hoat dong déi ngoai kién quyét ma mém déo da tao duge mot théi ky hoa hoan 25 nam (1258- 1284), di thdi gian chudn bi moi mat cho cudc chién dau giit nudc. Sau ba lin chién thang, Dai Viét vin ting xi nhtin nhudng, chiu nhan 1a phién thudc va triéu cong dé duy tri hoa hiéu, giit ving tu do doc lap vi thé nha Nguyén khong con c6 gi dé gay chién nita. Dau thé ky XV, Lé Loi va Nguyén Trai da van dung chién luoc “cong tam”, vita danh vita quan hé dam phan v6i chinh quyén do ho ngay ltic luc luong khdi nghia con yéu va ca liic thé da manh dé két thiic chién tranh cé loi nhat. Chién luge “cong tam” nhu Lé Quy Don néi, “cé ste manh bang 10 van quan”, da g6p phan to Idn vao chién thang huy hoang cia cudc chién tranh gidi phéng dan toc. Khi quan Minh thé ciing luc kiét, Le Loi - Nguyén Trai van kién tri chi truong du hang giadc. Vién binh Liéu Thang - Moc Thanh bi tiéu diét, bon Vuong Thong hét hy vong phai chap nhan “giang hoa” va cau xin toan quan vé nuéc. Loi thé Dong Quan 1a mot van kién ngoai giao quan trong, mot bang chitng dé nha Minh cong nhan chi quyén va vinh vién két thiic chién tranh xam luge d6i véi Dai Viét.224 VIET NAM HOC - KY YEU HOI THAO QUOC TE LAN THU NHAT Gan nhu da tré thanh mot thong Ie, trén co sé gianh dugc nhig thang lo. quyét dinh trén chién trung, dan toc Viet Nam da biét cdch két hop nhing bién phap chinh tri, ngoai giao mém méng, khon ngoan dé cham dift chién tranh, kién tao hda binh. Cac cudc khéng chién chong ngoai xam thudng két thiic bang nhitng tran quyét chién chién luge va sau dé 1a nhimg cudc thuong thuyét dam phan dé cham dit cudc chién va lap lai bang giao gidta hai nuéc. Tu tong két thiic chién tranh mang dam tinh than dai nghia va nhan i d6 dugc Nguyén Trai diic két va ly giai sau sac trong bai phi “Nii Chi Linh”: “Nehi vi ké ldu dai cia nha nuéc, Tha ké hang mudi van si binh. Stia hoa hiéu cho hai nuéc, Tat muon doi chién tranh”. Cac hoat dong d6i ngoai trong thdi chién cing nhu thdi binh déu nham duy tri hda hiéu, phuc vu t6t hon cho cong cudc xay dung va bao vé dat nudéc. Trong thoi binh, cdu phong va nop céng 1a hai van dé quan trong. Sac phong 1a biéu hién quan hé hai chiéu giita Dai Viét va Trung Qué: i Viet cin dugc Trung Quéc cong nhan chi quyén, con Trung Quéc muon khang dinh vi thé “tong chu” va uy tin “thién triéu” cua ho. Phan Huy Chi nhan xét: “Dién ic phong cla Trung Quoc 1a thira nhan Dai Viét 1a mot nude riéng biét”. Tat nhién, khong phai ch Trung Quoc phong thi vua Dai Viét_ mdi lén ngoi va cling khong phai vi Trung Quéec da phong ma vua Dai Viet chiu chap thuan moi yéu sdch cia thién triéu. Cai gid dé sac phong 1a cong nap. Ché do ding sinh 1é va triéu cng cia Dai Viet d6i vi Trung Quoc van thuc hién déu dan bang nhiing vat phém quy nhu vang, bac, nga voi, simg té gidc, tram huong, v.v... Chu ky cong nap ltic dau 1a 3 nam, au 1a 6 nam mot lan. Trong quan 6i ngoai v6i phuong Bac, qua cc viéc lam nhu nhan sac phong, c6ng nap, cit sit gid tham viéng, chtic tung, nha nude Dai Viet luon to ra mém déo, nhiin nhudng. Van dé bién gidi, dat 1a noi dung tranh cai nhiéu nhat va hdu nhu thudng xuyén. Tham chi nha Tong va nha Minh con ddi it 6 Cao Bang va Lang Son hoac yeu sch tim dia diém cot déng Ma Vien. Nha Ly da cit Dao Tong Nguyén mang biéu vua Tong 5 con voi va dén trai Vinh Binh ban viéc bién gidi, doi lai ving dat ma quan Tong con giif. Si nha Ly 1a Lé Van Thinh sang Tong thuong nghi viée dat dai, ddi lai céc dong Vat Duong va Vat Ac thudc chau Quang Nguyen (Cao Bang). Két qua a trong céc nam 1079 va 1084, nha Téng budc phai tra not dat dai cho Dai Viet. Tri vi dat nude trong giai doan thanh binh, nhung cdc hoang dé Lé so khong queén cham lo vo bi, dé tam dén viée bién cutong, hai dio va céc ving linh thé phia nam va phia bac. Vua Lé Thanh Tong thudng cit sit gia tai gidi sang tranh bién viec bién cuong voi nha Minh, trén mot tinh than nhat quan: “Mot thuéc nui,KE SACH GIU NUGC TRONG KY NGUYEN DAI VIET... 225 mOt tc s6ng cia ta lé nao tu tién vit bd. Cac ngudi nén cé cai, ché dé ho lan dn. Ké nao dém dem m6t thudc nui, mot tac song cia Thai Té dé lai lam méi cho gic thi ké d6 phai bi trimg tri nang” ®. Trong méi bang giao d6i ngoai vi cdc quéc gia phia Nam va Tay Nam vao thoi Ly, Tran, Le chit yéu 1a véi Chiém Thanh, Chan Lap va Lao Qua. Cac quéc gia nay timg cé quan hé v6i Dai Viét dui dang c6ng nap, thuc hién ché do phién than. Tuy nhién véi quan hé dé ciing cé lic khong ém 4 vi nhing hanh vi quay pha cuép béc ving bién gidi va ven bién cia mét s6 nudc, trong dé chi yéu 1a Chiem Thanh. Thai 46 chung cita nha nudc Dai Viét 1a giao hao than thién, nhhung méi khi bién cuong bi xam lan thi cuong quyét trimg phat dé gitt yen bd coi. Mot s6 cudc chién tranh Chiém-Viét vi thé da dién ra va da timg ba ln quan Chiém ‘Thanh tran vao Thang Long cuép phd, nhung két cuc phéin thang thudng thudc vé Dai Viét. Sau chién tranh ngudi Chiém xin hda va giit 1é phién than, dang cong pham. Con Dai Viet lai cit sit gid sang bay to lgi hai nhim chiéu du, v6 vé, tao sur yén 6n cho mat phia nam cia T6 quéc. Nhu vay, trong méi quan hé quéc té, truéc hét 1a di véi lan bang, cac nha nuéc Ly, Trin, Lé so khong chi t ra biét minh ma con biét ngudi, hiéu thdi thé, do d6 da thi hanh mot dudng 16i déi ngo: g sudt, linh hoat. Trai qua 5 thé ky, nuéc Dai Viét van git ving chi quyén, phat trién cudng thinh va dugc lan bang t6n trong, vi né. Trén co sé stfc manh chinh tri, kinh té va quan su, cdc triéu dai Ly, Tran, Lé so cé mot chinh sdch d6i ngoai ding dan véi timg d6i tuong: kién quyét, mém mong, nhtin nhudng cé diéu kién voi nuéc 16n; khoan hda linh hoat nhung nghiém khac v6i nuéc nho... Su két hgp gitta ste manh ni tai v6i dudng 106i d6i ngoai khon khéo da dem lai hiéu qua to lén 1a bao vé ving chic nén doc lap dan t6c, rit ngan chién tranh va giit ving hoa binh dé xay dung dat nuéc. Cong cudc dung nude va giit nudc cla dan toc Viét Nam trong Ky nguyén Dai Viet (thé ky XI-XV) trai qua nhimg buéc thang trim nhung thé ky nao, triéu dai nao cing cé nhing chién cong. Mot lan danh thang quan Téng, ba lan danh thing Nguyén-Mong, chién tranh giai phong chéng Minh thang loi va nhiéu lan dénh tan quan Chiém Thanh, day ldi hiém hoa x4m lang tir phit va phia nam, tao cho nuéc Dai Viét mot thé diing ving chai lun ludn 1a nhiing minh chting hing hén cho ké sdch git nuéc ding dan sang tao cia thdi Ly, Tran bac226 VIET NAM HOC - KY YEU HOI THAO QUOc TE LAN THU NHAT va Lé so. Ké sdch git nuéc trong Ky nguyén Dai Viet da dé lai nhiéu bai hoc kinh nghiém quy gid cho cac thé hé Viét Nam trong su nghiép dung nuéc va giit nuéc. CHU THICH 1. Dai Vier sit kj ton thu, Tap Il, Nxb Khoa hoc xa hoi, 11. 1993, 1.32. 2. Dai Viet sit ky todn thu, Tap IIL, Nxb Khoa hoc xa hoi, 11, 1967, tr. 67. 3. sit ki todn thy, Tap Ill, Nxb Khoa hoc xa hoi, 11. 1967, tr. 67. 4. Nguyén Trai todn tap, Nxb Khoa hoc xa hoi, 11. 1974, tr. 224. 5. Phan Huy Chi, Lich triéu hién chutong loai chi, Tap IV, Nxb Sit hc, H. 1961, tr. 6. 6. Dai Viet sit ky todn thu, tap Tl, Sdd, tr. 250.