12.09.

2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny

Aneks:Gramatyka chińska
Gramatyka języka chińskiego w pewnych aspektach bardzo różni się od gramatyki polskiej, stąd wielu uważa ją za bardzo trudną. W rzeczywistości
jednak można opisać ją przy pomocy kilku prostych reguł, których zapamiętanie gwarantuje poprawność językową wypowiedzi. W wielu wypadkach
można przy tym stosować analogie do języków europejskich, choć nie jest tak zawsze.

Spis treści
Części mowy
Rzeczownik
Klasyfikator
Czasownik
Czasy
Przymiotnik
Stopniowanie przymiotników
Przysłówek
Zaimek
Zaimki osobowe
Zaimki dzierżawcze
Zaimki wskazujące
Inne zaimki
Przyimek
Przyimki 上 oraz 下
Przyimki 出, 进 oraz 回
Spójnik
Spójnik „i”
Spójnik „lub”
Liczebnik
Liczebnik „dwa”
Liczebniki porządkowe
Partykuła
Budowa zdań
Zdania proste
Pytania
Przeczenia
Zdania złożone
Słowotwórstwo i fonetyka
Słowotwórstwo
Złożenia i podwojenia
Słowa obcego pochodzenia
Upraszczanie znaków
Fonetyka
Tony
Transkrypcje
Zobacz też
Przypisy

Części mowy
W języku chińskim występują te same części mowy, co w języku polskim. Jedyny wyjątek stanowią klasyfikatory.

Rzeczownik

Rzeczowniki w języku chińskim nie podlegają w zasadzie żadnej odmianie. Nie ma ani przypadków, ani nawet liczby mnogiej – wystarczy dodać
liczebnik, by wiadomo było, o jakiej ilości mowa. Wyjątek od tej reguły stanowić mogą niekiedy rzeczowniki osobowe, odnoszące się do ludzi – do
rzeczownika dodaje się wtedy partykułę 们 (men), np. 学生 (xuésheng) – student → 学生们 (xuéshengmen) – studenci. W rzeczywistości jednak, jeśli
przed rzeczownikiem stoją inne wyrazy wskazujące na liczbę mnogą, 们 pomija się.

Klasyfikator

Klasyfikator, określany też jako „słowo miary”, jest w rzeczywistości integralną częścią rzeczownika. Stosowany najczęściej przy określaniu ilości czegoś
oraz w zwrotach „Ten…” i „Tamten…”, doprecyzowuje znaczenie wyrazu. Jest to istotne zwłaszcza przy wyrazach jednobrzmiących.

Istnieją też, aczkolwiek nieliczne, rzeczowniki bez klasyfikatora (nie należy mylić ich z rzeczownikami używającymi klasyfikatora uniwersalnego – patrz
poniżej). Najczęściej są to rzeczowniki niemierzalne, zbyt małe lub zbyt duże, np. 时间 (shíjiān) – chwila, moment oraz 年 (nián) – rok.

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 1/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny
Aby skutecznie nauczyć się klasyfikatorów, najlepiej poznawać je wraz z rzeczownikami, które „zliczają”. W Wikisłowniku przy rzeczownikach najczęściej
umieszczone są odpowiednie klasyfikatory. Poniżej zaprezentowane są najpotrzebniejsze w języku chińskim klasyfikatory.

个 (ge) – klasyfikator uniwersalny, stosowany wobec wielu nowych rzeczowników, a także osób i rzeczowników czasu (dni, tygodnie, miesiące itp.);
ponadto, klasyfikator ten można stosować ilekroć nie jest się pewnym, lub po prostu nie zna się klasyfikatora dowolnego rzeczownika (błędem jest
jednak stosowanie go nagminnie i wobec rzeczowników bez klasyfikatorów).
位 (wèi) – klasyfikator ludzi, osób; bardziej formalny niż 个, nie zawsze może być stosowany, np. powiemy 那位先生 (nă wèi xiānsheng) – tamten
pan, ale już 那个学生 (nă ge xuésheng) – tamten student.
只 (zhī) – klasyfikator zwierząt, a także narzędzi oraz jednej rzeczy z pary, np. 一 只鞋 (yì zhī xié) – jeden but; porównaj 双 poniżej.
家 (jiā) – klasyfikator dla rodzin, przedsiębiorstw i niektórych budynków, np. domów.
所 (suó) – klasyfikator budynków oraz instytucji w nich się mieszczących, np. szkół.
间 (jiān) – klasyfikator pokoi i pomieszczeń.
件 (jiàn) – meble, ubrania i części garderoby, także sprawy, zajęcia.
双 (shuāng) – para czegoś, np. 一双鞋 (yì shuāng xié) – para butów.
张 (zhāng) – papier, łóżka, stoły, generalnie: przedmioty płaskie lub z blatem.
枝 (zhī) – przedmioty „patykowate”: pałeczki, świeczki, przyrządy do pisania itp.
把 (bă) – krzesła, przedmioty z rączką, noże i ostrza, także: garść czegoś.
本 (bĕn) – książki, zeszyty, generalnie: oprawione papiery.
份 (fèn) – gazety, dokumenty, generalnie: luźne kartki.
杯 (bēi) – szklanka, kubek, kieliszek czegoś.
瓶 (píng) – puszka, butelka, karton jakiegoś płynu.
滴 (dī) – kropla płynu.
辆 (liàng) – klasyfikator pojazdów mechanicznych, najczęściej samochodów.
条 (tiáo) – wstążki, rzeki, generalnie: przedmioty długie i wąskie.
块 (kuài) – przedmioty, które można podzielić na kawałki lub skrawki, także uniwersalne określenie jednostki pieniężnej, tzn. sformułowanie 一块钱
(yí kuài qián) oznacza zazwyczaj ¥1, ale może też odnosić się do $1 lub PLN1, w zależności od tego, jaka jest lokalna waluta rozmówców.
次 (cì) – klasyfikator czasu, wskazujący ilość powtórzeń.
句 (jù) – klasyfikator zdań i słów, tj. 一句话 (yí jù huà) – jedno zdanie, rzadziej: jedno słowo.

Czasownik

Czasowniki również nie podlegają odmianie, ani przez osoby, ani przez czasy. Obowiązuje jedna, bezosobowa forma, np. 去 (qù) – iść. W połączeniu z
odpowiednim rzeczownikiem, przymiotnikiem czy partykułą zyskuje odpowiednie znaczenie i formę (tu: idę, idziesz, poszedł, pójdzie itp.).

Wiele czasowników w języku chińskim funkcjonuje w konwencji „czasownik+obiekt”, co oznacza, że zawsze występują w połączeniu z przedmiotem akcji.
Przykładowo, można uczyć się chińskiego – 学中文 (xué zhōngwén), ale też po prostu uczyć się 学习 (xuéxí); w drugim przypadku 习 nie ma swojego
własnego znaczenia, stanowi „obiekt neutralny”, swoisty przyrostek.

Swoistą formą czasowników w języku chińskim są „aktywne przymiotniki”. Są to słowa określające stan, jednak w przeciwieństwie do języków
europejskich nie wymagają użycia słowa „być”, gdyż zawierają już w sobie ten element. Stąd nie są to przymiotniki! Przykładowo, zdanie „(Ja) jestem
zmęczony” w języku chińskim przyjmuje postać 我很累 (wŏ hěn lèi); użycie czasownika „być” – 我是累 (wŏ shì lèi) – jest błędne. W innych aspektach
jednak czasowniki te zachowują się tak jak przymiotniki (patrz dalej).

Czasy

W języku chińskim nie istnieje pojęcie „czasów” i „odmiany przez czasy”, tj. czasownik pozostaje nieodmienny. Odpowiedni czas określają w zdaniu
okoliczniki czasu, takie jak „wczoraj” czy „jutro”.

Dodatkowo, możliwe jest tworzenie form dokonanych, dla podkreślenia zakończenia jakiejś czynności lub tego, że miała ona miejsce w przeszłości.
Dokonuje się tego poprzez dodanie 了 (le) lub 过 (gùo – dosł. minąć, ominąć) po czasowniku, np. 我 吃 过 饭 . (wŏ chīgùo fàn) → (Ja) zjadłem/am
(posiłek).

Podobnie, aby podkreślić przyszłościowy charakter jakiejś czynności, a więc fakt, że ma się ona dopiero odbyć, jest planowana, przed czasownikiem
dodaje się 要 (yào – dosł. chcieć, mieć zamiar). Zazwyczaj jednak sama obecność okolicznika czasu określającego przyszłość (jutro, za tydzień itp.) jest
wystarczająca.

Przymiotnik

Podobnie jak w języku polskim, przymiotnik opisuje rzeczownik, przed którym stoi. Nie odmienia się przy tym – tak jak rzeczownik – ani przez osoby,
ani przypadki. W dłuższych konstrukcjach zdaniowych, przy wzmocnieniach i przeczeniach, a także w stopniu wyższym i najwyższym przymiotnik
występuje z przyrostkiem w postaci partykuły dzierżawczej 的.

Stopniowanie przymiotników

W języku chińskim występują, tak samo jak w języku polskim, dwa stopnie przymiotnika: wyższy i najwyższy. Ponieważ sam przymiotnik, tak jak
wszystkie słowa języka chińskiego, nie podlega odmianie, stopnie uzyskuje się poprzez dodanie odpowiedniego przedrostka.

Stopień wyższy: tworzony ze złączenia 更 (gèng) oraz stopniowanego przymiotnika, np. 更有意思 (gèng yŏuyìsi) – bardziej interesujący, 更好
(gèng hăo) – lepszy.
Stopień najwyższy: powstaje poprzez dodanie 最 (zuì) przed przymiotnik, np. 最有意思 (zuì yŏuyìsi) – najbardziej interesujący, 最好 (zuì hăo) –
najlepszy.

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 2/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny

Przysłówek

Niewiele jest w języku chińskim „czystych” przysłówków. Zazwyczaj ich funkcję pełnią przymiotniki oraz czasowniki.

Zaimek

Zaimki w języku chińskim nie są zbyt liczne. W zasadzie wyróżnia się tylko zaimki osobowe, dzierżawcze oraz wskazujące. Ponadto niektóre słowa w
odpowiednim kontekście tworzyć mogą inne zaimki, np. pytające. Nie ma natomiast zaimków zwrotnych, chociaż zwrot 自己 (zìjĭ) stosowany jest czasem
w znaczeniu „sobie”, „siebie”.

Zaimki osobowe

Istnieje pięć podstawowych zaimków osobowych:

我 (wŏ) – ja
你 (nĭ) – ty
他, 她, 它 (tā) – odpowiednio: on, ona, ono.

Liczbę mnogą tworzy się, podobnie jak w przypadku rzeczowników osobowych, poprzez dodanie przyrostka 们, np. 我们 (wŏmen) – my.

Dodatkowo istnieje zaimek 咱们 (zánmen) – „my” w znaczeniu osoby mówiącej oraz słuchacza/y, np. 咱们去上中文课吗? (zánmen qù shàng zhōngwén
kè ma) – Czy (my) idziemy na lekcję chińskiego?

Występuje także, podobnie jak w języku niemieckim, zaimek grzecznościowy, używany w sytuacjach oficjalnych: 您 (nín) – Pan, Pani, Państwo. Nie
wolno tworzyć liczby mnogiej tego zaimka – może być to wręcz odczytane jako obraźliwe. W niektórych sytuacjach akceptowalne jest użycie zwrotów
liczebnych, np. 您三位 (nìn sān wéi) – dosł. „trzech Państwa”, „Państwo troje”. Dzieje się tak jednak niezwykle rzadko.

Zaimki dzierżawcze

Zaimki te w języku chińskim nie istnieją samodzielnie, tworzy się je poprzez umieszczenie partykuły dzierżawczej 的 za zaimkiem osobowym, np. 她的
(tāde) – jej.

Wyjątkiem od powyższej reguły jest stosowanie zaimków dzierżawczych wobec osób bliskich. Wtedy partykułę 的 pomija się, np. 我妈妈 (wŏ māma) –
moja mama.

Zaimki wskazujące

W zasadzie istnieją tylko dwa zaimki wskazujące: 这 (zhè) – to, oraz: 那 (nà) – tamto. W połączeniu z odpowiednimi partykułami, klasyfikatorami czy
przyimkami tworzą całą gamę zaimków wskazujących złożonych, np. 这本书 (zhè běn shū) – ta książka; 这么书 (zhème shū) – taka książka; 这 里
(zhèlĭ) – tutaj.

Inne zaimki

Istnieją oczywiście inne zaimki w języku chińskim, a raczej słowa i złożenia pełniące funkcję zaimków. Najważniejsze to:

每 (měi) – każdy (dzień, człowiek itp.)

一切 (yíqiè) oraz 大家 (dàjiā) – odpowiednio: wszystko i wszyscy
有的 (yŏude) – niektórzy, niektóre.
谁 (sheí) oraz 什么 (shénme) – odpowiednio: kto? (kogo?) i co?/jak?

Przyimek

Przyimki chińskie, podobnie jak w języku polskim, służą do określania miejsca w czasie i przestrzeni.

Dla przyimków pełniących funkcję opisu miejsca istotna jest obecność rzeczownika 面 (mian) lub 边 (biān), przyjmujących w tym kontekście znaczenie
„strona” lub „powierzchnia”. Tak skonstruowane określenia miejsca znajdują się zawsze po rzeczowniku, do którego się odnoszą, np. 我家外边 (wŏ jiā
wàibian) – na zewnątrz mojego domu.

Prawie wszystkie inne przyimki stosuje się analogicznie jak w języku polskim. Wyjątek stanowią opisane poniżej 上 (shàng), 下 (xià), 出 (chū), 进 (jìn)
oraz 回 (huí).

Przyimki 上 oraz 下

Przyimki te są najbardziej popularne w języku chińskim i przyjmują wiele znaczeń w rozmaitych kontekstach. Dosłownie 上 oznacza „na” lub „nad”,
natomiast 下 „po” lub „pod”. W tym sensie funkcjonują – w połączeniu z 面 lub 边 – jako określenia miejsca. Ponadto jednak słowa te mogą przyjmować
szereg innych znaczeń, m.in.:

„przed”/„podczas” i „po”, np. 上 课 (shàng kè) – na lekcji, podczas niej

„poprzedni” oraz „następny”, np. 下个星期三 (xià ge xīngqīsān) – następna środa
„wchodzić”/„wsiadać” i „wychodzić”/„wysiadać”, np. 上车 (shàng chē) – wsiadać do samochodu
„rozpoczynać” i „kończyć”, np. 下班 (xià bān) – kończyć pracę, wychodzić z niej
„w górę” oraz „w dół”, np. 上去 (shàng qù) – wejść na górę.

Ponadto istnieje jeszcze wiele wyrażeń, z którymi łączą się te dwa przyimki, zazwyczaj jednak można połączyć ich znaczenie z jednym z powyższych.

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 3/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny
Przyimki 出, 进 oraz 回

Słowa 出, 进 i 回 nie są przyimkami sensu stricte, jednak w połączeniu z czasownikami określającymi ruch oraz niektórymi rzeczownikami pełnią taką
funkcję.

出 oznacza kierunek „z” – wyjść skądś, wyjąć coś skądś itp.

进 jest przeciwieństwem 出, oznacza ruch „do” – wejść gdzieś, wjechać dokądś itp.
回 także odnosi się do kierunku „do”, oznacza „z powrotem do” – wracać.

Bardzo ważne w określaniu kierunku ruchu jest przy tym wybór czasownika. W języku chińskim wyróżnia się kierunki „od mówiącego” oraz „do
mówiącego”. Przykładowo, jeśli chcemy zaprosić kogoś do pomieszczenia, w którym już się znajdujemy, użyjemy zwrotu 进 来 (jìn lai), natomiast
wypraszając kogoś od siebie na zewnątrz powiemy 出去 (chū qù).

Spójnik

Większość spójników w języku chińskim funkcjonuje analogicznie jak w języku polskim. Istnieją jednak pewne istotne wyjątki.

Spójnik „i”

Nie istnieje w języku chińskim jedno słowo, które oddawałoby sens polskiego „i”. W zależności od kontekstu i intencji mówiącego użyć można:

跟 (gēn) lub 和 (hé) – dosł. „z” kimś lub czymś, np. 我跟我妈妈 (wŏ gēn wŏ māma) – ja i moja mama; dla podkreślenia faktu bycia razem, często
dodaje się wyrażenie 一块儿 (yíkuàir) lub 一起 (yìqǐ)
也 (yĕ) – dosł. także, też, również, np. 我看书,也听音乐 (wŏ kàn shū, yĕ tīng yīnyuè) – Czytam książkę i słucham muzyki.

Spójnik „lub”

Są dwa słowa pełniące funkcję „lub” w języku chińskim. W zależności czy wypowiadane zdanie jest twierdzeniem czy pytaniem, używa się odpowiednio
或 (huò) lub 还是 (haíshì).

Ważne: spójnik 还 是 ma także drugie znaczenie! W zdaniach twierdzących używa się go w sensie „jeszcze”. Ważne jest, żeby nie mylić tych dwóch
znaczeń!

Liczebnik

System liczenia w języku chińskim jest nieco inny niż w języku polskim. W obu istnieją liczebniki podstawowe: 0–10 oraz 100 (百 – băi) i 1000 (千 –
qiăn). Dodatkowo jednak używa się jeszcze odrębnego liczebnika dla 10000, tj. 万 (wàn).

Liczby formuje się w bardzo prosty sposób, podając w odpowiedniej kolejności ilość dziesiątek, setek, tysięcy itp. Przykładowo, liczbę 783465 zapiszemy
tak: 七十八万三千四百六十五 (qī shì bā wàn sān qiăn sì băi liù shì wŭ – „siedemdziesiąt osiem dziesiątki tysięcy, trzy tysiące, cztery setki, sześćdziesiąt
pięć”).

Liczebnik „dwa”

Liczba 2 stanowi wyjątek wśród liczebników w języku chińskim – istnieją dwie takie liczby, przy czym nie można stosować ich zamiennie.

二 (èr) – stosowana w liczebnikach porządkowych oraz liczbach pomiędzy 10 a 1000, także przy określaniu dat
两 (liăng) – stosowana przed klasyfikatorami w znaczeniu „dwie sztuki czegoś”, a także dla liczb większych od 1000.

Liczebniki porządkowe

Liczebniki porządkowe w języku chińskim tworzy się poprzez dodanie przedrostka 第 (dì). Przykładowo, pierwszy zapiszemy 第 一 (dìyí), zaś
dziewięćsetny – 第九百 (dì jiŭ băi).

Partykuła

Lista partykuł w języku chińskim różni się od polskiej – niektóre partykuły można przetłumaczyć bezpośrednio, inne nie mają swoich odpowiedników.
Poniższa lista wymienia najważniejsze partykuły.

吗 (ma) – odpowiednik polskiego „czy”, zawsze na końcu pytania

的 (de) – partykuła dzierżawcza i jednocześnie tworząca imiesłowy
都 (dōu) – partykuła bez bezpośredniego polskiego odpowiednika, oznacza „wszystko”, „oboje”, „bez wyjątku”; umieszczana po rzeczowniku, do
którego się odnosi
么 (me) – partykuła bez własnego znaczenia, tworzy głównie pytania (co? kto? jak? itp.) oraz zaimki określone i nieokreślone
呢 (ne) – ma kilka zastosowań: podkreśla ciągłość trwania czynności, zwraca pytanie do pytającego (polskie: 你呢 nǐ ne – a ty?) oraz rzadziej
wzmacnia pytanie szczegółowe
了 (le) – partykuła wskazująca na zmianę stanu lub dokonanie czynności, pojawia się bezpośrednio po czasowniku lub na końcu zdania
吧 (ba) – partykuła wyrażająca przypuszczenie lub sugestię, rzadziej – rozkaz
不 (bù/bú) – „nie”
没 (méi) – również „nie”, używane z czasownikiem mieć – 有 (yŏu), oraz w czasie przeszłym.
得 (de) – partykuła wprowadzająca określenie czasownika, odpowiadające na pytanie „jak”, np. 他做饭,做得很好. (tā zùofàn, zùode hén hăo) – On
bardzo dobrze gotuje.

Ważne: w języku chińskim nie ma odpowiedników polskich partykuł „że”, „niech”, „no”, „li” oraz „by”.
https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 4/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny

Budowa zdań
Zasady składni w języku chińskim porównać można do tych w języku niemieckim – każda część zdania ma swoje określone, stałe miejsce w szyku.
Zapamiętanie kolejności gwarantuje poprawność gramatyczną wypowiedzi.

Zdania proste

Zdania proste budowane są w oparciu o parę podmiot+orzeczenie, przy czym orzeczenie musi mieć wspominaną już formę „czasownik+obiekt”. Tak
skonstruowany rdzeń zdania może być używany samodzielnie albo też rozbudowywany o kolejne elementy:

drugi podmiot, tj. osobę, z którą lub do której czynność jest skierowana – zawsze za pierwszym podmiotem, obok niego (ludzie zawsze występują
razem!)
okolicznik czasu – zawsze pierwszy w zdaniu, przed podmiotem
okolicznik miejsca – pomiędzy podmiotem a orzeczeniem
przydawkę – przed podmiotem, ale po okoliczniku czasu, jeśli taki występuje, oraz pomiędzy czasownikiem a „obiektem”
okolicznik sposobu – po „obiekcie”, z użyciem 得.

Poniżej zaprezentowany jest przykład rdzenia zdaniowego oraz zdanie rozwinięte zbudowane na jego bazie.

我吃饭. (wŏ chī fàn) → (Ja) jem (posiłek).

今天我跟朋友在我家吃很好的饭. (jīntiān wŏ gēn péngyou zài wŏ jiā chī hén hăo de fàn) → Dziś z przyjacielem jemy u mnie w domu bardzo dobry
posiłek. (dosł. Dziś ja razem z przyjacielem w moim domu jem bardzo dobry posiłek).

Jak widać, rzeczywisty szyk zdania jest sprzeczny z „logicznym” szykiem, jakiego używa się w języku polskim. Stąd Polacy często mają problemy z jego
poprawnym zastosowaniem.

Pytania

Konstrukcja pytań opiera się na podstawowym szyku zdania.

Pytania proste tworzy się dodając partykułę 吗 na końcu zdania twierdzącego, np. 你看书吗? (nĭ kàn shū ma) → Czy (ty) czytasz (książkę)? (dosł.
Ty czytasz książkę czy?). Alternatywnie, pytania takie tworzy się poprzez przeczenie, tj. stosując konstrukcję orzeczenie+nie+orzeczenie, np. 你忙
不忙? (nĭ máng bù máng) → Czy (ty) jesteś zajęty? (dosł. Ty zajęty nie zajęty?). Należy przy tym zwrócić uwagę na popularne w języku chińskim
skracanie takich konstrukcji dla orzeczeń dwuczłonowych, np. 可不可以? (kĕ bù kĕyĭ) zamiast 可以不可以? (kĕyĭ bù kĕyĭ) – Czy można? (dosł.
Można nie można?)
Pytania szczegółowe (gdzie? kiedy? jak?) tworzone są poprzez zastąpienie wybranego elementu zdania twierdzącego odpowiednim zaimkiem, np.:

你做什么? (nĭ zùo shénme) → Co (ty) robisz? (dosł. Ty robisz co?)

你在哪里吃饭? (nĭ zài năli chīfàn) → Gdzie (ty) jesz (posiłek)? (dosł. Ty gdzie jesz posiłek?)
什么时候他回来? (shénme shíhou tā huílài) → Kiedy on wraca? (dosł. Jaki czas on wraca?)
你们有多少书? (nĭmen yŏu dūoshăo shū) lub 你们有几本书? (nĭmen yŏu jī běn shū) → Ile (wy) macie książek? (dosł. Wy macie ile książek).

Ważne: w pytaniach o ilość stosuje się zamiennie wyrażenia 多少 oraz 几. Są one w tym kontekście synonimiczne, ale 几 wymaga użycia klasyfikatora.
Ponadto 几 stosuje się też w pytaniach o czas – który dzień? która godzina? ile minut? 多少 nie można stosować w tym kontekście.

Przeczenia

Najprostsze przeczenia tworzy się poprzez dodanie „nie” – 不 lub 没 przed orzeczeniem. Podobnie jak w języku angielskim lub niemieckim przeczenia są
pojedyncze.

Przeczenie w języku chińskim można też stworzyć używając określeń typu nic, nikt, nigdzie itp. Konstrukcja ta jest skomplikowana i nieintuicyjna –
korzystając z zaimka pytającego oraz partykuły 都 zaprzecza się podmiotowi zdania. Przykładowo, chcąc powiedzieć „Nikt nie lubi egzaminów.”, należy
użyć zaimka „kto”: 谁都不喜欢考试. (sheí dōu bù xĭhuan kăoshì).

Zdania złożone

Zdania złożone najprościej tworzy się poprzez połączenie dwóch lub więcej zdań prostych odpowiednim spójnikiem, dokładnie tak samo jak w języku
polskim. Jeżeli podmiot, dopełnienie tudzież „obiekt” orzeczenia pozostaje ten sam, w kolejnych zdaniach składowych można zastąpić go tylko
klasyfikatorem, np. 这枝笔很好看,我要买三枝. (zhè zhì bĭ hén hăokàn, wŏ yào măi sān zhì) → Te długopisy są bardzo ładne, chcę kupić trzy.

Odrębną formą zdania złożonego jest zdanie z przydawką rozszerzoną. Zdania takie tworzy się podobnie jak w języku niemieckim – poprzez dodanie
odpowiedniej treści pomiędzy zaimek wskazujący (z klasyfikatorem) a opisywany rzeczownik. Po czasowniku w funkcji imiesłowu dodaje się 的 .
Przykładowe zdanie: 这个穿黄色衣服的女孩是我妹妹. (zhè ge chūan huángsè yīfu de nŭhái shì wŏ mèimei) → Ta ubrana na żółto dziewczyna to moja
młodsza siostra (dosł. Ta nosząca żółte ubranie dziewczyna jest moją młodszą siostrą.)

Słowotwórstwo i fonetyka

Słowotwórstwo

Język chiński jest językiem bardzo starym. Obecnie proces słowotwórczy w zasadzie zakończył się, przynajmniej w takim sensie, że nie tworzy się już
nowych znaków. Jest to możliwe głównie dlatego, iż zasób znaków, mimo że ograniczony, jest w istocie tak ogromny, że dla przeciętnego użytkownika
wydaje się on nieskończony. Sytuację najlepiej obrazują liczby: uważa się, iż znajomość około 1000 słów (znaków i złożen, patrz niżej) pozwala na
podstawowe, codzienne funkcjonowanie; 3000 słów to minimum programowe HSK – certyfikatu znajomości języka chińskiego dla obcokrajowców;
wykształcony Chińczyk znać ich może aż do 100 000, przy czym zawsze może pojawić się „nowe”, wcześniej nie znane mu słowo.

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 5/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny
Wiele osób, myśląc o języku chińskim, automatycznie utożsamia znaki ze słowami, rozumując po prostu: „jeden znak = jedno słowo”. W praktyce
podejście to jest bardzo bliskie prawdzie, a jednocześnie zupełnie błędne. W istocie, wiele znaków funkcjonuje pojedynczo i ma jedno, określone
znaczenie. Istnieją jednak także znaki wieloznaczne lub – występujące samodzielnie – pozbawione znaczenia. Ich liczba jest jednak ograniczona. W
istocie, najlepsze rezultaty przynosi nauka gotowych zwrotów oraz złożeń, dopiero zaś po opanowaniu tychże, analiza ich składowych.

Złożenia i podwojenia

Jak już wspomniano, słowa tworzy się poprzez złożenie znaków – jednostek znaczeniowych. Zazwyczaj złożenia takie mają znaczenie wynikające ze
znaczenia znaków w nich użytych, np. 每天 (mĕitiān) – „codziennie” tworzą znaki 每 i 天, czyli „każdy” oraz „dzień”.

Możliwe jest jednak, że znaczenie nowego słowa ma wymiar raczej symboliczny, metaforyczny, od łatwego do uchwycenia aż po abstrakcję. Przykładowo,
电影 (diànyĭng) – „film” pochodzi ze złożenia znaków/słów 电 i 影, czyli „elektryczność, prąd” oraz „teatr, przedstawienie”. W sensie metaforycznym film
(tudzież kinematografia) jest „teatrem na prąd”, jednak nie dosłownie.

Wyjątkową formą złożeń są podwojenia. Stosuje się je głównie wobec czasowników oraz określeń czasu, celem podkreślenia ich intensywności,
chwilowości lub istotności. Przykładami takich złożeń mogą być wyrażenia takie jak:

看看 (kànkan) – „patrz!”, „spójrz!” (czasem występujące w formie 看一看 (kànyíkàn))

天天 (tiāntian) – „codziennie”, „dzień w dzień”
常常 (chángchang) – „często”
谢谢 (xièxie) – „dziękuję (bardzo)”.

Słowa obcego pochodzenia

Swoistą formą słowotwórstwa jest przejmowanie przez język chiński słów obcego pochodzenia, głównie z zakresu nowych technologii. Podobny proces
ma obecnie miejsce w języku polskim; również u nas część słów przyjmuje się bez tłumaczenia (np. Internet), inne zaś tłumaczy wedle możliwości języka.

W języku chińskim tłumaczenia słów obcych opierają się na wspomnianym już podejściu metaforycznym – np. komputer to 电 脑 (diànnăo) czyli
„elektryczny mózg”. Inaczej jednak ma się sprawa ze słowami bezpośrednio przejmowanymi z języka obcego. Zamiast starać się oddać znaczenie słowa,
tworzone jest złożenie możliwie bliskie brzmieniowo, np. 迪斯科 (dísīkĕ) – z angielskiego disco: dyskoteka.

Upraszczanie znaków

Decyzja o uproszczeniu pisowni języka chińskiego, wydana za czasów Rewolucji Kulturalnej, doprowadziła do powstania swoistego „drugiego języka
chińskiego”, powszechnie określanego jako „uproszczony” ( 中 文 : 简 体 字 – zhōngwén: jĭantĭzi), w odróżnieniu od języka klasycznego, w zapisie
tradycyjnym (中文:繁體字 – zhōngwén: fántĭzi). Mimo, że faktycznie jest to ten sam język, uproszczenia dotknęły wielu znaków, co sprawia, że osoba
nieobeznana może uznać je za dwa oddzielne. W Wikisłowniku opisywane są oba rodzaje znaków, jednak większy nacisk kładziony jest na pisownię
uproszczoną, gdyż to ona obowiązuje obecnie w większości miejsc, gdzie język chiński jest językiem powszechnym.

Fonetyka

Język chiński jest językiem fonetycznym, a więc opartym w dużej mierze na brzmieniach, tonach i akcentach. Stąd też trudność w jego zrozumieniu w
mowie dla obcokrajowców – nie wyćwiczone ucho nie jest w stanie odróżnić tonów i niuansów brzmieniowych poszczególnych sylab i złożeń. Cierpliwość
i ćwiczenia pozwalają wszakże poradzić sobie i z tym problemem.

Tony

Wyróżnia się cztery tony:

pierwszy (阴平) – wysoki, ciągły, oznaczany symbolem ˉ nad samogłoską

drugi (阳平) – rosnący, oznaczany ˊ
trzeci (上声) – opadająco-rosnący, zaznaczany jako ˇ
czwarty (去声) – opadający, z symbolem ˋ.

Dodatkowo, niektóre słowa/znaki pozbawione są tonu. Ten swoisty piąty ton oznacza się... brakiem oznaczenia.

Transkrypcje

Najpopularniejszą i najpowszechniejszą obecnie transkrypcją języka chińskiego jest pinyin ( 拼 音 ). Tabela poniżej przedstawia sylabizację wg tego
standardu wraz z polskimi odpowiednikami.

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 6/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny

Nagłos Przybliżona wymowa

b b/p

c ch

ch czh
d d/t
f f
g g/k
h h
j dź/ć

k kh
l l
m m
n n

p ph

q ćh(ćś [1])
r ż
s s
sh sz

t th
w ł
x ś
y j
z dz/c
zh dż/cz
Końcówki Przybliżona wymowa
a, -a a
o, -o o
e, -e e
i, -i i
wu, -u u
yu, -ü ü
e, -e e
i, -i i
ai, -ai aj
ei, -ei ej
ao, -ao ao
ou, -ou oł
en, -en en
ye, ie je
an, -an an
ang, -ang aŋ
ying, -ing iŋ
you, -iu joł
eng, -eng eŋ
weng, -ong uŋ
ya, -ia ja
yao, -iao jao,-iao
yan, -ian jen, -ien
yin, -in jin
yang, -iang jaŋ
yong, -iong joŋ
er, -er er
wa, -ua ła
wo, -uo ło
wai, -uai łaj
wei, -ui łej
wan, -uan łan
wen, -un łen
wang, -uang łaŋ
weng, -ueng łeŋ
https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 7/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny

yue, -üe üe
yuan, -üan üan
yun, -ün ün

Drugim popularnym sposobem transkrypcji, czy też może fonetyzacji, jest powszechne na Tajwanie bopomofo (ㄅㄆㄇㄈ; poprawnie 注音符号). Wielu
uważa, iż jest ono dokładniejsze od pinyin, jeśli chodzi o wierność przekazu dźwięków. Dodatkowo, ponieważ oparte jest na elementach dźwiękowych
samych znaków, ułatwia ich naukę. Poniżej zaprezentowana jest tzw. tabela porównawcza pinyin i bopomofo.

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 8/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny

ㄅ ㄆ ㄇ ㄈ ㄉ ㄊ ㄋ ㄌ ㄍ ㄎ ㄏ ㄐ ㄑ ㄒ ㄓ ㄔ ㄕ ㄖ ㄗ ㄘ ㄙ
ㄚ ba
ㄅㄚ
pa
ㄆㄚ
ma
ㄇㄚ
fa
ㄈㄚ
da
ㄉㄚ
ta
ㄊㄚ
na
ㄋㄚ
la
ㄌㄚ
ga
ㄍㄚ
ka
ㄎㄚ
ha
ㄏㄚ
zha
ㄓㄚ
cha
ㄔㄚ
sha
ㄕㄚ
za
ㄗㄚ
ca
ㄘㄚ
sa
ㄙㄚ

ㄛ bo
ㄅㄛ
po
ㄆㄛ
mo
ㄇㄛ
fo
ㄈㄛ

ㄜ de
ㄉㄜ
te
ㄊㄜ
ne
ㄋㄜ
le
ㄌㄜ
ge
ㄍㄜ
ke
ㄎㄜ
he
ㄏㄜ
zhe
ㄓㄜ
che
ㄔㄜ
she
ㄕㄜ
re
ㄖㄜ
ze
ㄗㄜ
ce
ㄘㄜ
se
ㄙㄜ

ㄞ bai
ㄅㄞ
pai
ㄆㄞ
mai
ㄇㄞ
dai
ㄉㄞ
tai
ㄊㄞ
nai
ㄋㄞ
lai
ㄌㄞ
gai
ㄍㄞ
kai
ㄎㄞ
hai
ㄏㄞ
zhai
ㄓㄞ
chai
ㄔㄞ
shai
ㄕㄞ
zai
ㄗㄞ
cai
ㄘㄞ
sai
ㄙㄞ

ㄟ bei
ㄅㄟ
pei
ㄆㄟ
mei
ㄇㄟ
fei
ㄈㄟ
dei
ㄉㄟ
nei
ㄋㄟ
lei
ㄌㄟ
gei
ㄍㄟ
kei
ㄎㄟ
hei
ㄏㄟ
zhei
ㄓㄟ
shei
ㄕㄟ
zei
ㄗㄟ

ㄠ bao
ㄅㄠ
pao
ㄆㄠ
mao
ㄇㄠ
dao
ㄉㄠ
tao
ㄊㄠ
nao
ㄋㄠ
lao
ㄌㄠ
gao
ㄍㄠ
kao
ㄎㄠ
hao
ㄏㄠ
zhao
ㄓㄠ
chao
ㄔㄠ
shao
ㄕㄠ
rao
ㄖㄠ
zao
ㄗㄠ
cao
ㄘㄠ
sao
ㄙㄠ

ㄡ pou
ㄆㄡ
mou
ㄇㄡ
fou
ㄈㄡ
dou
ㄉㄡ
tou
ㄊㄡ
nou
ㄋㄡ
lou
ㄌㄡ
gou
ㄍㄡ
kou
ㄎㄡ
hou
ㄏㄡ
zhou
ㄓㄡ
chou
ㄔㄡ
shou
ㄕㄡ
rou
ㄖㄡ
zou
ㄗㄡ
cou
ㄘㄡ
sou
ㄙㄡ

ㄢ ban
ㄅㄢ
pan
ㄆㄢ
man
ㄇㄢ
fan
ㄈㄢ
dan
ㄉㄢ
tan
ㄊㄢ
nan
ㄋㄢ
lan
ㄌㄢ
gan
ㄍㄢ
kan
ㄎㄢ
han
ㄏㄢ
zhan
ㄓㄢ
chan
ㄔㄢ
shan
ㄕㄢ
ran
ㄖㄢ
zan
ㄗㄢ
can
ㄘㄢ
san
ㄙㄢ

ㄣ ben
ㄅㄣ
pen
ㄆㄣ
men
ㄇㄣ
fen
ㄈㄣ
nen
ㄋㄣ
gen
ㄍㄣ
ken
ㄎㄣ
hen
ㄏㄣ
zhen
ㄓㄣ
chen
ㄔㄣ
shen
ㄕㄣ
ren
ㄖㄣ
zen
ㄗㄣ
cen
ㄘㄣ
sen
ㄙㄣ

ㄤ bang
ㄅㄤ
pang
ㄆㄤ
mang
ㄇㄤ
fang
ㄈㄤ
dang
ㄉㄤ
tang
ㄊㄤ
nang
ㄋㄤ
lang
ㄌㄤ
gang
ㄍㄤ
kang
ㄎㄤ
hang
ㄏㄤ
zhang
ㄓㄤ
chang
ㄔㄤ
shang
ㄕㄤ
rang
ㄖㄤ
zang
ㄗㄤ
cang
ㄘㄤ
sang
ㄙㄤ

ㄥ beng
ㄅㄥ
peng
ㄆㄥ
meng
ㄇㄥ
feng
ㄈㄥ
deng
ㄉㄥ
teng
ㄊㄥ
neng
ㄋㄥ
leng
ㄌㄥ
geng
ㄍㄥ
keng
ㄎㄥ
heng
ㄏㄥ
zheng
ㄓㄥ
cheng
ㄔㄥ
sheng
ㄕㄥ
reng
ㄖㄥ
zeng
ㄗㄥ
ceng
ㄘㄥ
seng
ㄙㄥ
zhi chi shi ri zi ci si
-
ㄓ ㄔ ㄕ ㄖ ㄗ ㄘ ㄙ
ti
bi piㄆ mi di ni li ji qi xi
一 ㄊ
ㄅ一 一 ㄇ一 ㄉ一 ㄋ一 ㄌ一 ㄐ一 ㄑ一 ㄒ一
一
lia jia qia xia
一
ㄚ ㄌ一
ㄚ
ㄐ一
ㄚ
ㄑ一
ㄚ
ㄒ一
ㄚ
tie
bie pie mie die nie lie jie qie xie
一 ㄊ
ㄝ ㄅ一
ㄝ
ㄆ一
ㄝ
ㄇ一
ㄝ
ㄉ一
ㄝ
一
ㄋ一
ㄝ
ㄌ一
ㄝ
ㄐ一
ㄝ
ㄑ一
ㄝ
ㄒ一
ㄝ
ㄝ
tiao
biao piao miao diao niao liao jiao qiao xiao
一 ㄊ
ㄠ ㄅ一
ㄠ
ㄆ一
ㄠ
ㄇ一
ㄠ
ㄉ一
ㄠ
一
ㄋ一
ㄠ
ㄌ一
ㄠ
ㄐ一
ㄠ
ㄑ一
ㄠ
ㄒ一
ㄠ
ㄠ
miu diu niu liu jiu qiu xiu
一
ㄡ ㄇ一
ㄡ
ㄉ一
ㄡ
ㄋ一
ㄡ
ㄌ一
ㄡ
ㄐ一
ㄡ
ㄑ一
ㄡ
ㄒ一
ㄡ
tian
bian pian mian dian nian lian jian qian xian
一 ㄊ
ㄢ ㄅ一
ㄢ
ㄆ一
ㄢ
ㄇ一
ㄢ
ㄉ一
ㄢ
一
ㄋ一
ㄢ
ㄌ一
ㄢ
ㄐ一
ㄢ
ㄑ一
ㄢ
ㄒ一
ㄢ
ㄢ
bin pin min nin lin jin qin xin
一
ㄣ ㄅ一
ㄣ
ㄆ一
ㄣ
ㄇ一
ㄣ
ㄋ一
ㄣ
ㄌ一
ㄣ
ㄐ一
ㄣ
ㄑ一
ㄣ
ㄒ一
ㄣ
niang liang jiang qiang xiang
一
ㄤ ㄋ一
ㄤ
ㄌ一
ㄤ
ㄐ一
ㄤ
ㄑ一
ㄤ
ㄒ一
ㄤ
ting
bing ping ming ding ning ling jing qing xing
一 ㄊ
ㄥ ㄅ一
ㄥ
ㄆ一
ㄥ
ㄇ一
ㄥ
ㄉ一
ㄥ
一
ㄋ一
ㄥ
ㄌ一
ㄥ
ㄐ一
ㄥ
ㄑ一
ㄥ
ㄒ一
ㄥ
ㄥ

ㄨ bu
ㄅㄨ
pu
ㄆㄨ
mu
ㄇㄨ
fu
ㄈㄨ
du
ㄉㄨ
tu
ㄊㄨ
nu
ㄋㄨ
lu
ㄌㄨ
gu
ㄍㄨ
ku
ㄎㄨ
hu
ㄏㄨ
zhu
ㄓㄨ
chu
ㄔㄨ
shu
ㄕㄨ
ru
ㄖㄨ
zu
ㄗㄨ
cu
ㄘㄨ
su
ㄙㄨ

ㄨ gua kua hua

zhua chua shua
ㄚ ㄍㄨ
ㄚ
ㄎㄨ
ㄚ
ㄏㄨ
ㄚ
ㄓㄨㄚ ㄔㄨㄚ ㄕㄨㄚ

ㄨ duo tuo nuo luo guo kuo huo

zhuo chuo shuo
ruo zuo cuo suo
ㄛ ㄉㄨ
ㄛ
ㄊㄨ
ㄛ
ㄋㄨ
ㄛ
ㄌㄨ
ㄛ
ㄍㄨ
ㄛ
ㄎㄨ
ㄛ
ㄏㄨ
ㄛ
ㄓㄨㄛ ㄔㄨㄛ ㄕㄨㄛ
ㄖㄨ
ㄛ
ㄗㄨ
ㄛ
ㄘㄨ
ㄛ
ㄙㄨ
ㄛ

ㄨ guai kuai huai

zhuai chuai shuai
ㄞ ㄍㄨ
ㄞ
ㄎㄨ
ㄞ
ㄏㄨ
ㄞ
ㄓㄨㄞ ㄔㄨㄞ ㄕㄨㄞ

ㄨ dui tui gui kui hui

zhui chui shui
rui zui cui sui
ㄟ ㄉㄨ
ㄟ
ㄊㄨ
ㄟ
ㄍㄨ
ㄟ
ㄎㄨ
ㄟ
ㄏㄨ
ㄟ
ㄓㄨㄟ ㄔㄨㄟ ㄕㄨㄟ
ㄖㄨ
ㄟ
ㄗㄨ
ㄟ
ㄘㄨ
ㄟ
ㄙㄨ
ㄟ

ㄨ duan tuan nuan luan guan kuan huan

zhuan chuan shuan
ruan zuan cuan suan
ㄢ ㄉㄨ
ㄢ
ㄊㄨ
ㄢ
ㄋㄨ
ㄢ
ㄌㄨ
ㄢ
ㄍㄨ
ㄢ
ㄎㄨ
ㄢ
ㄏㄨ
ㄢ
ㄓㄨㄢ ㄔㄨㄢ ㄕㄨㄢ
ㄖㄨ
ㄢ
ㄗㄨ
ㄢ
ㄘㄨ
ㄢ
ㄙㄨ
ㄢ

ㄨ dun tun lun gun kun hun

zhun chun shun
run zun cun sun
ㄣ ㄉㄨ
ㄣ
ㄊㄨ
ㄣ
ㄌㄨ
ㄣ
ㄍㄨ
ㄣ
ㄎㄨ
ㄣ
ㄏㄨ
ㄣ
ㄓㄨㄣ ㄔㄨㄣ ㄕㄨㄣ
ㄖㄨ
ㄣ
ㄗㄨ
ㄣ
ㄘㄨ
ㄣ
ㄙㄨ
ㄣ

ㄨ guang kuang huang

zhuang chuang shuang
ㄤ ㄍㄨ
ㄤ
ㄎㄨ
ㄤ
ㄏㄨ
ㄤ
ㄓㄨㄤ ㄔㄨㄤ ㄕㄨㄤ

ㄨ dong tong nong long gong kong hong zhong chong rong zong cong song

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 9/10
12.09.2020 Aneks:Gramatyka chińska – Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny
ㄥ ㄉㄨ ㄊㄨ ㄋㄨ ㄌㄨ ㄍㄨ ㄎㄨ ㄏㄨ ㄓㄨㄥ ㄔㄨㄥ ㄖㄨ ㄗㄨ ㄘㄨ ㄙㄨ
ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ ㄥ

ㄩ nü
ㄋㄩ
lü
ㄌㄩ
ju
ㄐㄩ
qu
ㄑㄩ
xu
ㄒㄩ

ㄩ nüe lüe jue que xue

ㄝ ㄋㄩ
ㄝ
ㄌㄩ
ㄝ
ㄐㄩ
ㄝ
ㄑㄩ
ㄝ
ㄒㄩ
ㄝ

ㄩ lüan juan quen xuen

ㄢ ㄌㄩ
ㄢ
ㄐㄩ
ㄢ
ㄑㄩ
ㄢ
ㄒㄩ
ㄢ

ㄩ jun qun xun

ㄣ ㄐㄩ
ㄣ
ㄑㄩ
ㄣ
ㄒㄩ
ㄣ

ㄩ jiong qiong xiong

ㄥ ㄐㄩ
ㄥ
ㄑㄩ
ㄥ
ㄒㄩ
ㄥ

Zobacz też
Opis języka chińskiego w Wikipedii

Przypisy
1. Wymowa "ćś" jest dobrym przybliżeniem, ze względu na upodobnienie, któremu ulega przydech po głosce "ć"

Źródło: „https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=Aneks:Gramatyka_chińska&oldid=6369078”

Tę stronę ostatnio zmodyfikowano o 13:37, 2 lut 2019. Statystyki oglądalności strony

Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe
informacje o warunkach korzystania.

https://pl.wiktionary.org/wiki/Aneks:Gramatyka_chińska#Spójnik_„i” 10/10