Tercüman

I Tercüman

Dünyamız 4 6 S ürün g en ler 87 El sanatlan

2 D ünya nedir? 47 A m fibiyanlar (H e m karada 8 9 G iyim -kuşam
4 Dünyanın uzaydaki yeri hem d e n izd e yaşayan 91 E fsan eler
6 G ezeg en lerin uyduları can lılar) 9 3 D inler
7 Yıldızlar 4 8 Kuşlar 9 5 İslâm iyet
8 Toprak nasıl hareket eder? 5 0 M e m e lile r 9 6 Tiyatro ve dans
10 Yerin altı 5 2 İnsan vücudu 9 8 Eğitim
12 Z am an 5 6 Toprağı korum ak 100 H ü k ü m e t ve politika
14 M evsim ler neden değişir?
16 H ava durum u Tarih
18 İklim 58 İnsanlığın tarihi
Çavramiida
20 N ehirler ve göller 60 M a ğ a ra adam ları bilim
22 D en izler 62 Eski Mısırlılar
24 Kâşifler 64 Eski R om alılar 102 H ava ve su
26 Afrika 66 Eski Türkler 1 0 4 ( ^ ve renk
28 A m erika kıtası 106 Elektrik
67 O rta Ç ağ
30 Asya 108 Ses
69 S anayi Devrim i
32 Avustralya ve Yeni Zelan d a 110 Kara ulaşım ı
71 M odern Ç ağ
33 Antartika 112 G e m ile r
34 Avrupa 114 U çan m akinaiar
İnsanlar 116 Tıp

T ib iî hayat 73 D ünyada Yaşayan İnsanlar Ek

3 6 D ünya’nın hikâyesi 75 B inalar ve evler
38 Bitkiler ve çiçekler 77 B esinler ve pişirm e 118 C isim ler nasıl hareket
eder?
4 0 A ğaçlar ve üzerin d e yaşa­ 79 Spor
yan lar 81 Yazı ve kitaplar 121 M a k in e le r ve icatlar
4 2 Böcekler 124 Yeni teknoloji
83 S anat
4 4 O kyanusta hayat 85 M üzik 127 Fihrist

■TMtiimaıı SMçIlk Taynlan Strisla

 Dünya nedir?
1-Dünya, uzay boşluğunda dönen iri bir taş topu­
dur. Üstü ve altı basıl< olduğu için tam bir top şek­
linde değildir Ekvator, dünyanın en geniş yerindeki
hayalî çizgidir. Dünyanın üst yarısına “ kuzey yarı­
küresi”, alt yarısına “güney yanküresi” denir.

Dünya
gerçekleri
İ İ

Ekvator hizasında Dünya’nın çevresi 40.000

(kırkbin) km. uzunluğundadır. Dünya’nın çevre­
sini saatte 55 km. hızla dolaşmak bir ay sürer.

j CLÜL, V

, l(

W VuA/

Dünya’nın ağırlığı 6.000.000.000.000.000.000.000

tondur Yani 6000, milyonla çarpılacak, çıkan-
sayı tekrar milyonla
çarpılacak, çıkan
sayı bir daha
milyonla çarpıla
çaktır (6000x1
milyon x1
milyonx1
milyon)

Sahra Çölü’nde ölçülen en yüksek sıcaklık

57.7°C’dir Bu sıcaklık kumda yumurta pişirmek
için yeterlidir.

Tropikal bölgelerde “yağmur

ormanı” adı verilen sık or­
manlar vardır Dünya’daki
hayvan ve bitkilerin yarısın­
dan çoğu bu ormanlarda bu­
lunur.

m; '
 la ıis

Hava ve Atmosfer
Dünya yüzeyinin sadece dört­ S'r
te biri lirad ır. Kıta adı verilen
7 büyük !<ara parçası vardır.
Karalarm çoğu kuzey yarıkü­
rededir.
V /

Dünya yüzeyinin yaklaşık
dörtte üçü denizlerle kaplıdır.
Dört okyanusun hepsi birbiri­
-A :,; ne bağlıdır Hiç kara görme­
den dünya çevresinde gemiy­
le dolaşabilirsiniz.
Dünya, atmosfer adı verilen 500 kilometre ka­
lınlığında bir hava tabakasıyla kaplıdır. Atmos­
fer, Dünya’mızı Güneş’in yakıcı ışınlanndan ko­
rur.

Havayı gözümüzle göremeyiz, fakat onu rüzgâr

şeklinde hissederiz. Hava, bizim nefesle aldı­
V ğımız oksijen ve bitkilerin kullandığı karbondi­

w oksit gibi gazlardan oluşur.

' fî;i

Atmosferde ne kadar yükseğe çıkarsanız, hava

o kadar azalır ve nefes almak da o kadar zorla­
şır İnsanlar bu yüzden dağlara tırmanırken, ok­
‘'i' * sijen tüpleri kullanırlar.
r
Dağların çoğu bitki ve hay­
c :
vanların yaşayamayacağı ka­
dar yüksek ve soğuktur. Dün-
..ygLnın en yüksek dağı olan
Everesftepgsrsa^ffrîTBtrgair
* **

Dünya yüzeyinin yaklaşık on­
da biri tsüzlarla kaplıdır. Ekva­
tordan ne kadar uzaklaşırsa­
nız o kadar soğuk artar. Ku­
tuplar Dünya’nın en soğuk
yerleridir
Bütün hava şartlan Dünya’ya en yakın 10 kilo­
metrelik hava tabakası içinde gerçekleşir Uçak­
lar genellikle bu tabakanın üstünde, yerden 13-
22 km. yükseklikte uçarlar.
 Dünyanın uzaydaki yeri
Güneş Sistemi Mars gezegeninin bir adı da
Kırmizı Gezegen’dir, çünkü
> / I kırmızı kavalardan olusmakta-
-" /V ' i' ■% î / O )
'' ( ,'
I V ./ /
/

"d - - _ - " ■'

Dünya, Güneş çevresinde dö­

Güneş sistemini oluştururlar.
nen dokuz gezegenden biri­
Güneş sisteminin milyarlarca
dir. Gezegenler, Güneş’in çe-
yıl önce toz ve gazlardan
Hm kuvveti sayesinde yörün­
oluştuğu sanılıyor
gede dururlar Bunlann tümü
"57
Dünya, belki de üzerinde su
bulunan tek gezegendir.
te

%
Güneş’e en yakın gezegen
Merkür’dür. Ay’dan biraz da­
ha büyüktür. Sığabilir.

Venüs öyle parlaktır ki, sık sık

uçan daireye benzetilir. Yüze­
yi kalın, beyaz bulutlarla kap­
lıdır

Jüpiter ve Satürn, gaz ve sı­

vılardan oluşmaktadır. Sert
yüzeyleri yoktur.

Güneş ne yapar? Güneş ne kadar

sıcaktır?

Güneş Dünya’ya ışık ve sıcak­
lık verir Güneş olmasa Dün­
ya sürekli karanlık ve üzerin­
de canlıların yaşayamayaca­
ğı kadar buzlu olurdu. Güneş
o kadar uzaktadır ki, ışınları
Dünya’ya sekiz dakikada ula­
şır. O kadar büyüktür ki, içine
bir milyondan fazla Dünya
sığdırabilirsiniz.
'Güneş, yanan gazlardan olu­
şan deyj)ir toptur. Yüzey ısısı
' 6 0 ^ ° C ’dir.lBu sıpaklıkta btr
' topljLiğne ..başı sizi 150 kilo-'
metre uzaklıktan öldürebilir

★ 118. sayfada yerçekimi hakkında «i

daha geniş bilgi bulabilirsiniz.
 Asteroidler, Mars ve Jüpiter
arasında, Güneş etrafında do-
^ laşan binlerce l<üçük kaya
^ parçasıdır.
Gezegenler tablosu
Gezegenleri, büyükten küçüğe görmek için bu tabloyu kulla­
nın. Hangisinin Güneş etrafındaki yolculuğu en uzundur? Han­
gisi Güneş’ten en uzaktır?

Gezegenin Çapı Güneşten Yolculuk

adı uzaklığı süresi

M
K m .' Km. Yıl
Plüton 3000 ♦ 5950 milyon ,248 yıl
Neptün 48400 4497 milyon 165 yıl
Uranüs 52000 2870 milyon 84 yıl
Satürn 120860 1427 milyon 29.5 yıl
Jüpiter 142800 778 milyon 12 yıl

Mars 6790 228 milyon 687 gün

Dünya 12756 150 milyon 365 gün
Venüs 12100 108 milyon 225 gün
Merkür 4880 58 milyon 88 gün

Neptün ve Uranüs gazlardan

oluşmuştur. Güneş’ten o ka­
dar uzaktırlar ki, karanlık ve
donmuş yerlerdir

Uranüs’ün çevresinde dokuz tane

Satürn gezegeni buz ve taş­ halka vardır. „
lardan oluşan dev halkalarla
çevrelenmiştir. On tane uydu­ Son bulunan gezegen Plü­
su vardır. Uydulardan bir ta­ ton’dur. İlk defa 1930 yılında
nesi Merkür gezegeni kadar­ görülmüştür
dır.

Güneş lekeleri ve Güneş Güneş tutulması

patlamaları
DÜNYA

GÜNEŞ

Güneş lekeleri, Güneş yüzeyinin geri kalan böl­ Eğer 360 yıl süreyle gökyüzünü aynı noktadan
gelerinden daha serin gaz kümeleri tarafından izlemek imkânınız olsaydı, tam bir Güneş tutul­
oluşurlar. Güneş patlamaları, milyonlarca kilo­ masını görebilirdiniz. Bu, Ay’ın tümüyle Güneş’­
metre uzağa fırlayan dev alev parlamalarıdır in önüne geçerek ışığının Dünya’ya gelmesini
engellemesidir
DİKKAT: Asla direkt olarak Güneş’e bakmayın, çünkü
parlaklığı göze zarar verir.
* Yâklaşık ölçü.
[G ezegenlerin uyduları
Uydu, bir gezegenin etrafında Ayın karanlık yüzü
dönen kayalık bir küredir. Dünya-
nfiızın uydusuna ay diyoruz. Gü­
neş sistemimizdeki gezegenlerin
çoğunun da bizim gibi ayları var­
dır. ©
Ayın parlaklığı kendisinden
değildir Bize güneşten gelen
ışınları yansıtır.
Ayın bir yüzünü hiç görmeyiz; çekilene kadar ayın arka yüzü bir
çünkü hep aynı yüzü dünyaya sır olarak kalmıştı.
dönüktür 1960’lı yıllarda fotoğrafı

Ay şekil değiştirir mi?

Aydaki adam
4
kimdir? ! ■
Ay dünyanın çevresinde döndük-
çe güneş ışınları değişik bölüm-
lerini aydınlatır. Ne kadarı ışık
alırsa ayın o kadar bölümü gö-
m
züktüğü için değişik şekillerde gö­
rürüz; ancak, ay gerçekte şekil
değiştirmez. Ayın dünya çevre-
sindeki turunu temamlaması 27.3
gün sürer

Üzerindeki kayalar ayın yüzeyin­

de gölgeler oluşturduğu için san­
ki bize bakan bir yüzü varmış gi­
bi görünür.

Ay tutulm ası

IGüneş
Ay tutulması, dolunayın dünya­
nın gölgesine girmesiyle gerçek­
Güneş ayın arka yüzünü ay­
dınlattığı zaman ayı çok zor gö­
rebiliriz. Buna yeni ay denir.
Yeni ayı takip eden 2 hafta bo­
yunca ay dünya çevresindeki ge­
zisine devam eder ve her gece
biraz daha fazla bölümü ay­
dınlanır.

i
leşir

lâ

Ay dünya çevresindeki yolu­ Dolunaydan sonraki iki hafta

nun yarısına geldiğinde bütün bir boyunca ayın güneş alan bölüm­
Güneşin ışınlan ona ulaşa­
yüzü aydınlanır Buna dolunay leri günden güne azalır. Ta ki hi­
madığı için ay ortadan kaybol­
lâl oluncaya kadar. Ondan son­
muş gibidir. (ya da mehtap) denir.
ra ay dünya çevresindeki yeni tu­
-r — T -
runa başlar.
 Yıldızlar
Bîr yıldızın doğuşu

« r»

Bilim adamlarına göre bir yıldız hayata uzayda bir

I toz olarak başlar. Bu toz bir topa, bu da gaza dönü- boyutunun 50 katı kadar büyür. Sonunda patlar veya
şür. Gaz yanınca yıldız parlar. Bir yıldızın parlaması soğuyarak büzülür. Artık beyaz cüce adı verilen mi-
10.000 mi yon yıl sürebilir. G az yandıkça yıldız normal nik yıldız hemen hemen ölüdür.

Samanyolu'nun boyutları N erden biliyoruz?

Astronomlar yıldızları incele­

yen bilim adamlarıdır. Çok ya­
kın bir zamana kadar çalışma-
A» ^ „ -îy lannı sadece gözleri ve teles­
kopları ile yaparlardı.

'v-t:
,
.... 1-tit
GÜNEŞ SİSTE­
ii M İM İZ BURALAR­
'V
DA BİR YERDEDİR

Güneşimiz Samanyolu adı verilen ga-
laksinin (yıldız ailesi) bir yıldızıdır Saman-
yoiu’nda yüz milyon yıldız vardır. Bilim
adamları uzay boşluğunda 6000 milyon
galaksi bulunduğuna inanıyorlar.
Uzaydaki büyük uzaklıklar ışık y ılıile ö l-
yılda 9 milyon kilometre.
hareket eder. Bir başl<a galaksiden
9elen bir uzay gemisi, ışık hızında
uçarak bize bir milyon yılda ulaşır
Şimdi uzaya uydular yolla­
nıyor. Bunlar, dünyâmıza ha­
va durumu ve uzay hakkında
bilgiler gönderiyorlar. Geze­
genleri keşfetmek için insan­
sız uzay araçları gönderiliyor.

Kuyruklu yıldızlar
ve göktaşları
Kuyruklu yıldızlar güneş yörün­
gesinde dönerken bazen görü­
nürler. Buz ve taşlardan ibaret
İnsanlı uzay mekikleri ro­
olup, uzun kuyrukları vardır.
ketler gibi kalkış yapıyorlar ve
Bir zamanlar bir kuyruklu yıldızın
dünyaya dönünce planörler
parçası olan meteorlar, dünyanın
gibi iniyorlar. Bilimsel araştır­
atmosferine girerki3n yanan kaya malarda kullanılan her çeşit
parçalarıdır. Bunlara göktaşı
araç ve gereci uzaya taşı­
denir.
yorlar.
Toprak nasıl hareket eder?
Dünya kaç yaşındadır?
Dağlar nasıl oluştu?
Dünya 4600 milyon yıl önce oluş- giderek soğudu ve üzerinde oluşan
tu. Başlangıçta yanan kayalar ve ince bir tabaka sıcağı içeriye
gazlardan oluşan bir karışımdı. Mil- hapsetti,
yonlarca yıl geçtikten sonra dünya

-'"A,»;’;
Dağların oluşması milyonlarca yıl
sürmüştür. Bazen dünya kabu­
ğunda sıkışmalar meydana gel­
miş ve kıvrılarak dağları meyda­
na getirmiştir.

Dünyanın içinde ne var?

DÜNYANIN MERKEZİ Blok dağlar, dünya kabuğunun
6300 KM. DERİNLİKTE­ kopması ve bir tarafın yukarıya
DİR. BURADA SICAKLIK itilmesi sonucu meydana gelmiş­
GÜNEŞTEKİ KADARDIR. lerdir.
DÜNYANIN İÇ ÇEKİR­
DEĞİ KATI BİR DEMİR
TOPTUR. DIŞ ÇEKİRDEK
SICAK SIVI METALLER­
DEN OLUŞUR.
ÇEKİRDEKTEN SON­
RAKİ KATMAN YUMU­
ŞAK TAŞLARDAN OLU­
ŞUR. SICAKTIR VE YER­
YÜZÜNE YAKLAŞTIĞI
BÖLGEDE SIVIDIR.
YER KABUĞU PARÇA­
LARA AYRILMIŞ SERT
KAYA TABAKALARINDAN
OLUŞUR. BUNLAR KA-
RALARI VE DENİZLERİ TAŞIRLAR.

Süper kıtaya ne oldu?

Bilim adamları bugünkü bütün

kıtaların bir zamanlar Pangaea
adı verilen süper bir kıta halinde
birleşik olduklarına inanıyorlar.

Yaklaşık 190 milyon yıl önce yer

kabuğundaki hareketler bu kıta­
yı parçaladı. Bunun parçalan hâ­
lâ birbirinden uzaklaşmaktadır.
Deprem ler ve yanardağlar
Toprak titreyip sallandığı zaman buna deprem denir.
Depremler yer parçalannı çatlatıp birbirinden ayırır; bi-
nalan yıtar, su baskınlanna ve yangınlara sebep olurlar.
' “- İ Ü
. 'IH
r e t İd ir . ■ •
Dünya tabuğundaki kırık faylann olduğu bölge-
lerde depremler ve yanardağlar birbirine yakın olu-
şurlar,
Püskürenler
Meksita’daki Paricutin Yanardağı 1943^1ında_âniden
p 'ü s k ü r d O ^ î^ n d e 4 5 7 m â r e y T 3 ÎB e ld im l6 k ilo -
metre genişledi. Her gün TDOtJiif^n lav fışkırtıyordu.
Yanardağ (voltan), lav adı verilen sıcak sıvı tayaların.
kullenn ve gazların, toprağın dennlıklenndekı bir çat-
Isktan sızarak yeryüzüne fışkırdıkları yerdir. Lavlar so­
ğuyunca sertleşir ve bir dağ oluştururlar.
- ^ 860 AKTİF VOLKANIN
• 80’İ DENİZİN ALTINDADIR.
^ , Ş Z aİ Î K - r in n e
^ c a liş ir la r .
Kınk faylar, dünya kabuğunun iki tabakasının de­
rinlerde birbirlerine sürtünerek toprağı hareket ettir-
diği yerdir.
Endonezya’daki-KratatQa_200-yıL uyuduktan^ sonra
1883’te.patladı. Patlamanın sebep olduğu 41 metre
yu l^kliğind eki dalga 36.000 kişiyi ö ld ü r^ .
Yerin altı
KÜÇÜK HAYVANLAR TOPRA-
lu n el kazmak ĞA TUNELLER KAZARAK UFA-
LANMASINA YAR;
Dünyanın kabuğu çeşitli tabakalar­
DIMCI OLURUR.
dan oluşur. En üstteki tabaka top­
raktır. Toprak, ufalanmış kayalar ve
bitki artıklannın kanşımından oluşur.

. /.TO PRA Ğ IN ALTINDA KÜ-

- ^ Ç Ü K BİR TABAKA HALİNDE
-TAŞLAR VARDIR.

Kayalar nasıl oluşur? M ineral kristalleri

Bir kaya parçası değişik minerallerin karışımından
oluşur. Değişik kayalar değişik yollardan oluşmak­
tadır. Belli-başiı kaya tipleri üç tanedir: Volkanik,
metamorfik (başkalaşım geçirmiş) ve tortullu
kayalar.

Volkanik kaya Bazı mineraller kayaları oluş­

Dünyanın derinliklerinden sıcak, turmazlar. Yerin altında mineral
erimiş kayalar volkanlar tarafın­ kristallerine dönüşürler. Her
dan yukan fırlatılır. Sonra bunlar mineralin şekillerde kristalleri
soğuyup sertleşerek kaya halini vardır.

Tortullu kayalar
Tabakalar halinde oluşan kaya­
lardır. Bunlar, deniz ya da gölle­
rin dibine çökmüş küçük taş,
kum ve deniz kabuklannın birleş­
mesiyle oluşurlar.
Günlük m ineraller
Metamorfik [başkalaşım
geçirmiş) kayalar
Toprağın derinliklerinde ısındıktan
ya da sıkıştırıldıktan sonra herhan­ NS.
gi bir şekilde değişikliğe uğramış
İ«yaiardır- ■N
Bu mineraller (madenler), gün­
lük hayatta eşya yapımında
kullanılırlar.
 Yaşlı, hava şartlarıyla yıpranmış dağlar ge-
Yerin yıpranması .nellikledahaalçaKtır ve yeni
Donmalar, rüzgârlar ve yağmurlar I oluşmuş dağlardan daha
zamanla kayaları küçük parçala­ yuvarlak hatlara sahiptirler.
ra bölerler. Dünya yüzeyinin bu Hİ^Âğ a RA-
şekilde yıpranmasına erozyon LAR; SULARIN.
denir. YERALTINDAKİ”
KAYALARI OY­
MASI SONUCU
OLUŞURLAR.

HAVA ŞARTURI BAZEN KAYAURI

GARİP ŞEKİLLERE SOKARLAR.. ^

Neden madencilik yaparız?

insanlar yeraltından madenleri çı­
karırlar; çünkü bunlar hem fayda­
lı hem de kıymetlidirler.

Fosiller bitki ve hayvanların kaya­ Bilim adamlan dünyanın nasıl de­ Canlılann hem sert hem de yumu­
ların içindeki çürümüş kalıntıları­ ğiştiğini anlamak ve üzerinde ya­ şak kısımları kayaların içinde i;o-
dır. Milyonlarca yıl önceden kal­ şayan canlılarla ilgili bilgi edinmek runabilir. Ancak bazen geriye ka­
mışlardır. amacıyla fosilleri incelerler. lan şey sadece bir ayak izi olabilir.
Zaman
Gece ve gündüı nasıl
meydana gelir?

DÜNYA DÖNERKEN
Dünyaya gece ve gündüzleri». GÜNEŞTEN IŞIK AL­
güneşin ışığı verir. Dünya saatte MAYAN TARAFI
960 i<m. hızla bir topaç gibi ken- ^
di çevresinde döner. Dünyanın^'
kendi etrafında bir turu 24 saattin a

Yıldızlar nereye gider? Güneş neden batar?

. İ l o * '

Gündüz vakti yıldızlar yine gökteki yerlerin- Güneş aslında hiç kımıldamaz. Dünya kendi et­
dedir ama güneşin ışığı onlardan daha parlak rafında döndüğü için sanki güneş doğudan yük­
olduğu için yıldızları göremeyiz. selip batıdan batıyormuş gibi görünür

Gölgeler SABAH ERKEN SAATTE

ÖĞLE VAKTİ GÜNEŞ
Işık daima doğru bir çizgi halin­ VE AKŞAM, GÜNEŞ ALÇAK­
TAM TEPEMİZDEDİR VE
de yol alır. Böylece ışığın yolu TA OLDUĞU İÇİN GÖLGE­
GÖLGELER ÇOK KISADIR.
LER UZUNDUR.
üzerinde duran herşeyin arkasında
koyu gölgeler görürsünüz.
ÖĞLE
X

Zamanı ölçmenin yolları

Şövalyeler bir müsabal«ının sü­ İnsanlar güneş saatleri de

Eski çağlarda avcılar geceleri resini tutmak için bir kum saati kul­ kullandılar. Gündüz vakti güne­
kaç kere uykuya yattıklannı saya­ lanırlardı. Şişenin üst yarısındaki şin gölgesi kadranın üstüne dü­
rak ne kadar uzakta olduklarını kum tamamen aşağıya döküldüğü şer ve hareket ederek zamanı
anlarlardı. zaman müsabaka biterdi. belirlerdi.
 S a a tin gelişim i

Mısırlılar gece ve gündü­
zü saatlere bölmüşlerdi. Saat
kadranına düşen bir sopanın
gölgesinden fayd alan ı­
yorlardı.
Geceleyin bir kovayı suyla
doldururlardı. Kovadaki küçük bir
delikten su dışarı akarken saati
öğrenmek için su seviyesindeki
işaretlere bakarlardı.
Herkes saati değişik metod-
larla ölçtüğü için insanların bu-
luşmalan zor oluyordu. Değiş­
mez bir saat ölçüsüne ihtiyaçla­
rı vardı.

1581’de İtalyan bilgin Galile
bir lambanın sallandığını gördü.
Lamba ne kadar büyük olursa ol­
sun gidip gelme süresinin aynı
olduğunu farketti.
Böylece sarkaçlı saat icat
edildi. Bu saat, gidip gelen sarkacı
sayesinde zamanı kesin olarak
ölçebiliyordu. İnsanlar o gün bu­
gün saatleri kullandılar
Günümüzde çok daha has­
sas saatler yapılıyor. Hatta bilim
adamları 1.700.000 yılda bir sa­
niye hata yapan atomik saatler
icat ettiler.

Doğuya doğru uçarken her

<• meridyen geçişinizde saatinizi
bir saat ileri almalısınız. Batıya
^ uçarken de her meridyende bir
saat geri almalısınız.

Milletlerarası tarih çiz­

Dünya 24 zaman dilimine'bö- gisini geçtiğiniz zaman, ..
lünmüştür. Bu dilimler harita üze- saatinizi değil takviminizi I
, rinde meridyen çizgileri ile ayıı- değiştirmeniz gerekir. Ba­
‘ lir. Aralarındaki boşluklar dünya- tıya giderken bir gün kay-
^nın bir saatte ne kadar döndüğü­ . . . ^beder, doğuya giderken bir ş
nü gostenr gün kazanırsınız.
' ’
Mevsimler neden değişir?

Yaz günleri kış günlerinden daha uzundur; çün­

iki yarıkürede her zaman birbirine zıt mev­ kü, güneşe doğru yatık olan yarıküre güneş ışığı­
simler yaşanır. Birinde yazken diğerinde kıştır. nı daha uzun süre alır.

Gece yarısı güneşinin ülkesi

Dünyanın günşşe doğru yatık

olmasından dolayı güneş ışınlan Kutuplar kışın günün hemen 300 yıl kadar önce bazı İngi­
kutup bölgelerinde her zaman da- nsmen 24 saati karanlıktırlar. Ya- liz suçluları, kışı karanlıkta geçir­
ğınık bulunurlar. Bu yüzden kutup- ise bütün gün ve gece boyun­ meye gönderilmektense asılmak
lar her zaman soğuk ve buzlu- güneş parlar, için yalvarırlardı.
d u rlar------------------------------------------------------------------------------------------------

Ekvatorda mevsimler

Ekvator bölgesinin güneşe Ekvator bölgesi daima güneşe Yağmurlu mevsimde deniz­
uzaklığı htç-değişmez. Güneş aynı uzaklıkta olduğu için yaz ve kış den esen rüzgârlar nern getirir­
ışınları buraya dik vurur, bu yüz- yoktur. Sadece bir kuru mevsim, bir ler. Kuru mevsimde de rüzgârlar
den her zaman sıcaktır. de yağmurlu mevsim vardır. karadan denize doğru eserler.
Kış
Kış en soğuk mevsimdir.
Günler kısadır ve hava erken ka­
rarır. Kışın birçok ülkeye kar ya­
ğar ve donmalar meydana gelir.
İlkbahar
Günler uzamaya ve ısınma­
ya başlar. Ağaçlar yapraklanır, çi­
çekler tomurcuklanır ve bitkiler
yeniden büyümeye başlar.
Yaz
Yılın en sıcak mevsimi yaz­
dır. Günler uzundur ve geç saat­
lere kadar hava kararmaz. Her-
şey iyice büyür.
Sonbahar
Günler kısalmaya ve serinle­
meye başlar. Bitkiler artık çiçek
açmaz ve ağaçlar yapraklarını
dökerler.
Bitkiler büyümez ve ağaçlar
yapraksızdır. Bazı hayvanların kı­
şın sıcak tutan kürkleri vardır.
Kışı sıcak ülkelerde geçiren
kuşlar geri dönerler, yuvalarını
yaparlar ve yumurtlarlar.
Çiçekler açar, ağaçlar mey-
va verir ve tarlalarda buğdaylar
başaklanır. Kuşlar ve hayvanlar
için yiyecek boldur.
Ağaçlarda meyvalar, çalılık­
larda yemişler boldur. TahıSiar bi­
çilir, tarlalar sürülür.
Bazı hayvanlar bütün kış
uyur. İnsanlar kalın giysiler giyer- p ^
ler ve zamanlarının çoğunu ka- j , il •
pah yerlerde geçirirler. ,
Hayvanlar çiftleşir ve yavru
yaparlar. İnsanlar hava ısındıkça , ,
daha çok açıklığa çıkarlar. f o "
r '’ O <3 . J j
H.!'. û.a
İnsanlar zamanlannın çoğu­
nu dışanda geçirirler ve güneşin
keyfini çıkarırlar. Birçok insan de- , 'V''
niz kenarı gibi yerlere tatile gi- ,
derler.
Çiftçiler ve hayvanlar kış için
yiyecek depolarlar. Bazı kuşlar
sıcak üikeîere göçerler.
Hava durumu
Hava durumu nedir?
Günlük hava durumunu üç şeyin karışımı oluş­
turur; Güneş, hava ve su. Güneş bize sıcaklık verir, ,
hava hareket ederek rüzgâr yapar ve su ( ^ u lu tla r ı, _
yağmuru, karı oluşturur.
Hep aynı yağmur
Gördüğünüz yağmur daha ön­
ce milyonlarca defa yağmıştır.
Dünyanın aynı suyu nasıl tekrar
tekrar kullandığını görmek için
suyun yolculuğunu izleyin.
Bulut tipleri
Kümülüs, iyi hava demektir.
Bu bulutlar beyaz ve pamuk gi­
bidirler. Büyük ve koyu renk olan­
ları genellikle kötü havayı geti­
rirler
Kasırga ve hortumlar
/'J.)
Kasırga, ağaçları sökebilen,
binaları yıkabilen kuvvette dev
bir tropikal fırtınadır.
Güneş
Güneş her gün denizlerden ve
nehirlerden milyonlarca litre su­
yu bühariaştırır. Böylece minicik,
görünmez nem damlacıktan gök­
yüzüne yükselir.
Stratus, genellikle bütün göğü
kaplayan soluk gri renkli, ince bit
bulut tabakasıdır Bu bulutlar ha­
fif yağmurların ya da çiseleyen
yağmurların habercisidir
Hortum, kasırgadan daha kü­
çük fakat daha hızlıdır ve en az
onun kadar tehlikelidir. Yoluna çı­
kan herşeyi içine çekebilir ve im­
ha edebilir.
Bulutlar
Sıcak hava yükseldikçe serin­
ler. Böylece minik nem damlacık­
ları milyonlarca sayıda daha bü­
yük su damlacıklannı oluşturur­
lar. Bu su damlacıkları da birle-
şerek bulut olurlar.
Nimbus'lar kenarları pürüzlü
gri yağmur bulutlandır. Bazılan-
nın tepeleri beyaz olup karnaba­
hara benzerler. Bunlar genellik­
le fırtınaların işaretidir.
Deniz üstünde meydana ge­
len hortumlar daha uzun boylu­
dur. Zaman zaman insanlar bu
hortumları deniz canavarı zan­
netmişlerdir.
Yağmur
Havanın sıcaklığı düştükçe su
damlacıklarının sayısı artar. Yete­
ri kadar su damlası oluştuktan
sonra bulutun taşıyamayacağı
kadar ağırlaşırlar ve yağmur şek­
linde yere düşerler
Cirrus, yağmurdan önce­
ki boğucu havaya sebep olan
bulutlardır. Çok yükseklerde
bulunurlar ve buz kristallerin­
den oluşmuşlardır.
Kötü havalarda bulutların içi
elektrik yüklüdür. Şimşek bir bu­
luttan kaçan dev bir elektrik kı­
vılcımıdır.
Kar
Kar taneleri, yağmur damla­
ları ile aynı yoldan oluşurlar; an­
cak, hava çok soğuduğu zaman
su damlalan donarak buz kristal­
lerini meydana getirir ve bunlar
Neden rüzgâr eser?
Hava ısındığı zaman yükse­
lir ve boşalttığı yeri soğuk hava
doldurur. Hava bu şekilde hare­
ket edince rüzgârlar oluşur.
Şimşek çevresindeki havayı
ısıtır. Sıcak havanın soğuk hava­
yı kuvvetle itmesi sonucu gökgü-
rültüsü sesi çıkar.
kar olarak yere düşerler.
Yağmur ve eriyen karlar, dereler
ve nehirler şeklinde akarak göl
ve denizlere geri gelirler. Sonra
su, bütün bu yolculuğu yeni baş­
tan yapar.
Ekvatordaki sıcak hava yük­
seldiği ve yeri kutuplardaki so­
ğuk hava tarafından dolduruldu­
ğu için bazı rüzgârlar dünyayı
baştan aşağı geçerler.
Güneş ışınları yağmur dam­
lalarının içinden geçtiği zaman
bir gökkuşağı görürsünüz. Renk­
ler hep aynı sıraya göredir: Kırmı­
zı, turuncu, san, yeşil, mavi, çi-
vit ve mor.
İklim
Neden bazı yerler soğuk, bazı yerler sıcaktır?
Bir yerin bir günde aldığı yağmur ve güneş mik­
tarı hava durumunu belirler. İklim deyince bir yerin ge­
nellikle sahip olduğu hava durumu anlaşılır.
Bir yerin ne kadar sıcak veya soğuk olduğu, o ye­
rin ekvatordan uzaklığına bağlıdır. Ancak iklimi baş­
ka şeyler de etkiler.

Denizden uzak olan yerler ge­
nellikle kurudur; çünkü, deniz rüz­
gârları rutubeti oralara kadar taşı-
yamazfar. Bir kıtanın ortasında
yazlar çok sıcak, kışlar çok so­
ğuktur.
Deniz kıyısındaki karaların yaz­
ları daha serin, kışları daha ılıman­
dır. İklim, kıyıya yakın geçen sıcak
veya soğuk ol^anus akıntıların­
dan etkilenebilir.
Dağlara yakın yerlerde genel­
likle çok yağmur yağar ve ne ka­
dar yükseğe çıkarsanız o kadar
soğuk olur.* Ekvatordaki yüksek
dağlann bile bütün yıl tepelerinde
kar vardır.

Bu ormanlardaki bitkiler ve Yağmur ormanları başka hiçbir Dayanılamayacak kadar sıcak

ağaçlar, süratli ve birbirine çok ya­
kın büyürler. Otlar ağaç boyunda
uzayabilirler ve dünyanın en yük­
sek ağaçları buradadır.
18
yerde yaşamayan hayvan ve bit­ olduğu için yaığmur ormanlarında
kilerle doludur. Birçoklarının nes­ fazla insan yaşamaz. Bazı yerliler
li tükenmek üzeredir. ağaçlann üzerinde yaşarlar ve av­
layabildikleri hayvanlarla besle­
nirler.
* Ekvator hakkında 2. sayfada daha çolc bilgi vardır.
 iki tip çöl vardır; kayalıl< çöller
ve kumluk çöller. Kumluk çöller
her zaman düz olmaz; çünkü, rüz­
gârın savurduğu kumlar, tepeler
meydana getirirler.
Yağmur çok nadir yağar ama
yağdığı zaman da şiddetli fırtına­
lar ve seller olur. Peru’daki bir çö­
le 400 yıldır yağmur yağmamıştır.
Vahalar, çöllerdeki küçük su
kaynaklarıdır. İnsanlar burada
hayvanlarına su içirir Bazen bu
vahalar büyüktür Çiftçiler tahıl ve
ağaçlar yetiştirirler. Vahalarda ka­
sabalar bile kurulur

Kutuplar
Kuzey ve Güney Kutuplan dünyanın en soğuk yer­
leridir. Güney Kutbu’nda donmuş kara parçası vardır
ama Kuzey Kutbu’nda sadece suyun üzerinde yüzen
koca bir buz kütlesi bulunur.

Buz kütlesinden kopan parça­
lar, buzul ya da buz dağlarını oluş­
turur. Bunlar eriyene kadar yüzer­
ler Bir buz dağının dörtte üçün­
den fazla bölümü suyun içindedir
Kuzey Kutbu’na yakın yerler­
de Eskimolar yaşarlar. Güney Kut­
bu’nda karada yaşayan tek canlı­
lar, burayı ziyaret eden bilim
adamlandır Penguenler, balinalar
ve foklar denizde yaşarlar.
Kutuplardaki buzların hepsi
eriseydi denizler 33 metre yükse­
lirdi. Bu su, New York, Uondra ve
Paris’i suyun altına gömmeye
yeterdi.
 Nehirler ve Göller
/ ,*
Nehirde yolculuk
Bütün nehirler dağlann tepesin-Küçük su akıntısı tepeden aşa- Genç nehir, yolculuğunun ba­
den birer kaynak ya da yüksek ğı doğru inerken yağmurlar ve şmda dar vadilerden bayır aşağı
göllerden taşıp aşağı doğru akan başka küçük akarsular buna karı- akar,
sular olarak başlarlar ^ ' şarak yatağı genişletirler.

— -< ^ 4 ■ ‘

■ 'f v » V , î V s \ i

Kfi
W.-' f' /

y -. . i - , - -' = f t 4 T -
-V 3
I 1,
X d
Suyun taşıdığı taş ve kum­
lar, kenarları aşındırarak nehir
Nehir yatağı büyüdükçe da­
ha fazla toprağı aşındırır ve va­
Nehirlerin çoğu genellikle,
buldukları en kolay yoldan aşa­
I
W-,
yatağını genişletirler diler daha da genişler ğı doğru akarak denizlere ula-
_ şırla r.

5
j B » "
4 .- ''

N ehirler denize varınca

Bazı nehir ağızlarında günde
Bazı nehirler denize ulaştıkları Nehirin denize ulaştığı yere iki defa kıyı dalgalan içeri ve dışan
yerde çatallanırlar Bu tip nehir nehir ağzı denir. doğru hareket ederler Buralara
ağızlarına delta adı verilir ' haliç denir

Göller

Dünyanın en derin gölü, Sov- Yeni ZelandalIlar aktif bir vol­

Göl, suyla dolu bir çukurdur yetier Birliği’nin Orta Sibirya böl- kanın kraterinde yüzerlerdi. Vol­
Bazen yatağını değiştiren bir ne- gesindeki Baykal Gölü’dür En kan, suyu sıcak tutuyordu.
hirden geriye kalan sudur. ^jerin yeri 1940 metredir
Seller
Nehirler taşıp çevreye hasar
verebilirler. Çin’deki Hvvang Ho
nehri bir zamanlar taşarak yata­
ğını 480 km değiştirdi.
Donmuş nehirler
Bazı nehirler kışın dağlardan
aşağı çok yavaş hareket eden
buzul halindedir. Buzullar, yazın
biraz erirler.
Şelâleler
Sular sert kayalardan yumu­
şak kayalara doğru akarken yu­
muşak kayaları aşındırır ve neh­
rin içerisinde koca bir basamak
gibi oluşan şelâlerden dimdik
aşağı akarlar.
N ehir rekorları
Düoyamn-en-uzun-nehFi-Af-
r[kâ'aa^Ni[NlehJû!difu6670 kilo­
metre m^nlıı^'jnria nlnp Akrifi-
niz'e a k m a k ta ^
İngiltere’deki Thames Nehri’- Bazı nehirler, hidroelektrik
ne inşa edilmiş olan bir set, neh­ enerji üretilmesine yarayan ba­
rin taşmasını ve Londra şehrini rajlar tarafından durdurulmuştur.
suların basmasını önler. Barajın arkasında göller oluşur
Buzulların çoğu, günde sa­ Buzul Çağı’nda buzullar top­
dece birkaç santimetre hareket rakta ilerledikçe vadiler ve dağ­
ederler. Grönland’daki Ouarayag lar oluştururlardı. İsviçre’deki
Buzulu, günde 20-24 metre ha­ Matterhorn bunlardan biridir
reket eder
1929’da Amerikalı Al Faus-
Fransız akrobat Charles
sett, kanosuyla 70 metre yüksek­
Blondin 1859’da, suyun 48.8
liğindeki Shoshone Şelâlesi’-
metre üstünde, karşıdan karşıya
nden aşağı yuvarlanmış ve ha­
ip gererek Niagara Şelâlesi’ni
yatta kalmıştır.
boydan boya geçmiştir.
S
-Amazg^n nehri haclm^bakı.- En vüksekje l â le Venezuela’-
r^rıdaadünyanın e n lü y ü k ^ h - daki Angel selâlesTditrgTOjTTet-
rıSir. Denize gitmeden önce bu
re ^ |[ip 2 2 0 liatlı birbinadarT^k-
nehre 15.000’deh TazFa akarsu
- sektin__ ^
katıtır:
Denizler
Sıcak ve soğuk sular «S ».

Denizler dünya yüzeyinin dörtte üçünü kaplar-
ter. Ekvator’a yakın yerlerde sıcak denizler, kutup­
lara yakın yerlerde ise soğuk denizler vardır. Ok­
yanus akıntıları denizlerin sıcak ya da soğuk olma­
sını sağlarlar.
Akıntılar deniz içinde akan nehirler gibidir. Bü­
yük daireler çizerek dünyanın sıcak bölgelerinden
soğuk bölgelerine doğru hareket ederler

Deniz neden tuzludur?

Nehirler ve yağmur sulan tuzlu
mineralleri karadan denizlere sü­
pürürler Bazı deniz hayvanlan,
kabuklannm oluşumunda bu tuz­
lardan yararlanırlar.
En tuzlu denizler, küçük iç de­
nizlerdir. İsrail’deki Ölü Deniz o
kadar tuzludur ki içinde balıklar
yaşayamazlar.
Eğer bütün denizler kurusaydı,
elde edeceğimiz tuzlar, Ekvator
çevresine 282 kilometre yüksekli­
ğinde ve 1,5 kilometre kalınlığın­
da bir duvar yapmaya yeterdi.

Dalgalar, rüzgârlann yaptığı çal­
kantılardır. Su ileriye doğru hare­
ket ediyormuş gibi görünür ama
aslında aşağı ve yukarı doğru ha­
reket etmektedir.
Dalgalar yüzlerce kilometre Su altındaki depremler ve vol­
uzağa ulaşabilirler. Ancak, karşı­ kanik patlamalar yüksekliği 10
larına kara çıktığı zaman yükselir metreyi bulan dev dalgalar mey­
ve takla atarlar dana getirirler.

Gelgit

Birçok sahilde su seviyesi günde iki defa yük­
selir ve alçalır. Bu seviye değişikliklerine yükselince
met, alçalınca cezir adı verilir. Met ve cezir, güneş
ve ayın çekim kuvvetlerinden oluşurlar
Ay, dünyanın etrafında döner ve denizler üze­
rinde çekim etkisi vardır Ayın bulunduğu taraftaki
denizler yükselerek met oluşturur. Bu sırada dün­
yanın öteki tarafında bulunan denizlerde cezir
görülür
 Gemicilerin teknelerini su
Su altı yüzey şekilleri altındaki kayalara çarpmama­
ları için uyarmak amacıyla de-
Denizlerdeki bütün sular çekil­
liz fenerleri yapılmıştır
se, deniz yatağı, ovalar, vadiler, dağ­
lardan oluşan karalar gibi görüne­
cektir

Mercan kayalıkları, mercan

Bir ada aslında denizden
adı verilen pelte gibi hayvan­
yükselen bir dağın tepesidir
cıkların sert kabuklarından
oluşmuştur Mercanlar daha f ^ X
çok sığ tropikal sularda bulu­
nurlar
o' / -'sr-rngşr V |

Havvaii’deki deniz altı âagı

Mauna Kea, dünyadaki en yük­
sek dağdır 10.000 metre yük-
sekliğindedir
■: 0,v->;
I j ,{f\.

Pasifik Okyanusu’ndaki
Okyanuslann derinlikleri Challenger Çukuru’nda, ipini­
henüz tam olarak öğreniiebil- zin 11.000 metre dibe batması
miş değildir Güneş ışığı ulaşa- için bir saatten fazla beklemek
madığj için çok karanlıktırlar. gerekmektedir
i

Biraz geç oldu ama.

'«V'

■i.

Benlomond gemisi battıktan

Avustralya kıyılarında şişe sonra Poon Lim adlı bir Çinli de- 1982 yılında, Mary Rose aaiı
içinde denize atılan bir mesaj 72 nizci, kurtarılana kadar bir sal Tudor savaş gemisi, battıktan
yıl sonra yakındaki bir adada üzerinde 133 gün hayatta kalma- 400 yıl sonra 12 metre çamurun
bulundu. yi başardı. içinden çıkarıldı.

Deniz içindeki hayat halikında 44. say­

fada daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
 Kâşifler
Dünya hakkında eski inanışlar
Eski Mısırlılar, toprağın, gövde­
sinden ağaçların ve otların çıktığı,
uzanmış yatan bir tanrı olduğuna
inanırlardı.
Yıllar boyu insanlar dünyanın
düz olduğuna ve gemicilerin-kara-
lara kadar gidince canavarların
ağzına düşeceğine inandılar.
İnsanların macera tutkusu
insanların dünyayı keşfetmek için hayatları­
nı tehlikeye sokmalarının bir sebebi de macera
yaşamak istemeleridir.
KRİSTOF KOLOMB HİN-
DİSTAN’A YENİ BİR DENİZ
YOLU BULMAK İSTEDİ. DE­
NİZE AÇILDI. HİNDİSTAN’A
ULAŞAMADI AMA AMERİ­
KA’YI KEŞFETTİ. ^ -
Mısırlılar, gökyüzünün de tanrı­
nın üzerine uzanmış tanrıça ve yıl-
dızlann da elbisesinin üzerindeki
mücevherler olduğuna inanırlardı.
Bazı denizciler dünyayı bir baş­
tan bir başa gitmek için gemileri­
ni, denizin kaynadığı, karalann
yandığı ateş hattından geçirmek
zorunda olduklanna inanırlardı.
Eski Yunanlılar, dünyanın su üs­
f
tünde yüzen düz bir tepsi biçimin­
de bulunduğuna ve gökyüzünün
Atlas adı verilen dev bir tanrı ta­
rafından tutulan bir kubbe olduğu­
na inanırlardı.
Şimdi biz uzayda kendi etrafın­
da dönen yuvarlak bir topun üze­
rinde yaşadığımızı biliyoruz. Kim­
se düşmüyor; çünkü, yerçekimi
kuvveti bizi tutuyor
VENEDİKLİ MARCO PO­
LO GİBİ BAŞKA KÂŞİFLER
DE UZAK ÜLKELERLE TİCA­
RET YAPMAYA GİTTİLER.
 Yönümüzü bulmak
Kâşifler hangi yöne gittil<lerini
bilmek zorundadırlar. Çok eskiden
çevrelerindeki nesnelerden fayda­
lanarak yön hakkında ipucu edi­
nirlerdi.
Bulundukları yeri belirlemek
için güneşin ve yıldızların ufuk çiz­
gisinden yüksekliğini ölçtüler
Geri dönüş yolunu
ûj bulmak
Kâşifler gittikleri yerden nasıl
döneceklerini de bulabilmeli ve di­
ğer insanlara bu yolu öğretmeli­
dirler
-C D
rr,:;.-;
Renkler ve semboller, değişik
haritalarda değişik anlamlara ge­
lirler. Böylece her haritada bu
sembollerin ne için olduğunu gös­
teren anahtarlar bulunur
.i;,/» ■ly, •*■■
Kuzey ve güneyi bulmak için
kutup yıldızına bakarlardı. Doğu
ve batıyı bulmak için güneşin ne­
reden doğup nereden battığına
bakarlardı.
Bu yolla ne kadar kuzeyde ve­
ya güneyde olduklarını (enlem) ve
ne kadar doğuda veya batıda ol­
duklarını (boylam) hesapladılar.
Karaların şekillerini, bir yerin
başka bir yere uzaklığını ve oraya
nasıl gidileceğini gösteren harita­
lar çizerler
Yüzyıllar sonra insanlar bütün
dünyayı keşfettiler ve bugün kul­
landığımız dünya haritasını mey­
dana getirdiler
Rüzgârlar ve deniz akıntıları
kâşiflerin yollannı bulmalanna yar­
dımcı oldu. Kâşifler karaya doğru
uçan kuşlardan da faydalandılar.
Kâşifler şimdi yön.bulmak için
pusula kullanıyorlar. İğnenin ucu
daima kuzeyi gösteriyor. Diğer
yönler buna göre işaretlidir.
CHKUtfl*
■ w
Günümüzde her çeşit harita
bulunmaktadır Çoğunlukla renk­
lidirler ve çeşitli şeylerin nerede
olduğunu göstermek amacıyla
sembolik resimler kullanılır
İnsanlar hâlâ keşfetmeye de­
vam ediyorlar ama günümüzde bi­
linmeyen şeyler sadece okyanus-
lann derinlikleri ve uzaydır
k
0)

I
I
'k

<

>,40 (O eo

> İİ2 |S

® -2 c . - l

(O « •O İ^ .O )
(O C (0 o
JC •C O ”^ a t >
S5 3 >-
â ' ^ U İ
o Ş l ı l
( 5 0 « -« U . ’
o .. , ,
i “İII
<f := •= = o
c -E '-2
I « C

I o i «.İ2

- 5 ’^ İ
3 C N ®

? l^ | l
- p § tı

s â l ^ 2 |

^ . S s 5 .9 '5

-S J i 5 y
^ İ2 ^ O N 0Q
İs .p ^ l“
I ffl s. E .. ^
Asya
Dünya topraklarının üçte birini teşkil eden Asya, en büyük kı­
tadır. Bu kıtadaki bazı ülkeler çok soğuk ve kuru, bazı ülkeler ise
çok sıcak ve nemlidir. Dünya nüfusunun yarıdan fazlası Asya’da
yaşar ve çoğu fakirdir. Dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin’de
1 milyar 135.milyon insan yaşar.

Asya’nın dünya üzerindeki yeri

7- Birleşik Arap
1- Nepal Emirlikleri
2- Bhutan 8- Kuveyt
3- Bangladeş 9- Katar
4- Lübnan 10- Kamboçya
5- İsrail 11 - Laos
6- Ürdün 12- Tayland
 Y-uzuy Buz T>e.nizi

Suz. içindi
tüylü mamut Ç>crin^
bulundu. l>(Ln''2.i
^ u

'KYO

. 3 ^ 'ı n L O kyanusu
 E S | >

S i*
i j ı l

5 2 İ 2
<0 ^
(O | ? . i |
X İ S Ş Î

t İ2 "O ^ ^

(Q 8|1-g
C l-Iİ
<
îlll;
Avrupa

Burası Avrupa Kıtası’dır Doğusunda Asya kıtası vardır, Avrupa

ülkelerinde birçok değişik dil konuşulur.

Avrupa’nın iklimi ılımandır ve topraklarının çoğu birçok bitki­

nin yetişmesine elverişlidir Yüzey şekilleri karla kaplı dağlardan
sıcak ovalara kadar çeşitlilik gösterir. Kömür ve demir gibi doğal
kaynaklara da sahiptir.

R E yi^M V ll/

Avrupa’nın dünya üzerindeki yeri

O kyânusu

Avrupa ülkeleri
1- Arnavutluk
2- Andorra
3- Belçika
4- Lihtenştayn
5- Lüksemburg
İzlanda 6- Monako
7- Hollanda
O
8- Şan Marino
9- İsviçre
10- Çekoslovakya
' T^Batı
. Almanya
rlanda Doğu Almanya
rPolonya'ı
 [1 HA^AAAe^FEŞ-

c / llla e
O k y -a n u ^ u

^ -K , .
Dünya'nın hikâyesi

Dünya, yaklaşık 4600 milyon yıl önce gaz ve toz- yj)jp-| adamlan milyonlarca yılda toprağın şeklinin ve
lardan oluştu. Oyle sıcaktı ki sıvı kayadan bir top ha- jkijmin değiştiğine inanıyor. Bazı hayvanlar öldü ve ye­
lme geldi. Zamanla yüzeyi soğudu ve sert bir kabuk şartlarda yaşayabilecek başkaları türediler,
oluştu.

Denizler nasıl oluştu?

Sıcak yerküre çok kalın buhar ve gaz bulutlarıy­ ilk 1000 milyon yıl boyunca dünyada hiç hayat
la kaplandı. Sıcaklık düştükçe bu bulutlar yağmura yoktu. Bu fırtınalı zaman içinde dağlar oluştu ve
dönüştü. Yüzlerce yıl durmadan yağan yağmur so­ aşındılar. Karalar denizlerle kaplandı ve sular tek­
nucunda denizler oluştu. rar çekildi.

Hayat nerede başladı? . • r

3500-500 milyon yıl önce
W

Dünya üzerindeki ilk canlılar Daha sonraları deniz bitkile­ Gövdelerinin içinde bir çeşit
görülemeyecek kadar küçüktü ve ri oluştu. Bu bitkiler ilk deniz hay­ iskelet ve omurga kemiği bulu­
denizlerde yaşıyorlardı. vanlarının solumasını sağlayan nan ilk canlılar balıklardı.
oksijeni ürettiler

B ataklıklard a hayat ^
« '’v A i) h \\At 500-280 milyon yıl önce

Denizlerin dışında daha çok
karalar oluşmaya oaşıaymca
canlı varlıklar ıslak toprak üzeri­
ne yayıldılar Bu bataklıklarda bir­
çok bitki yetişti ve artık hayvan­
lar karada beslenebiliyorlardı.
Bir zaman sonra bazı balık
türlerinin akciğerleri gelişti. Su­
yun dışında nefes alabiliyorlar ve
güçlü yüzgeçleriyle sürünerek
ilerleyebiliyorlardı.
Amfibiyan denilen bu hayvan­
lar, hem suda hem karada yaşa­
yabiliyorlardı. Birçok böcekle bir­
likte, dünyayı kaplayan sıcak ve
nemli bataklıklarda yaşadılar.
Sürüngenler

w ' y iW iT y i
Dünyanın iklimi ısınınca bataklıklar kurudu. Yu­ Dev bir sürüngen türü olan dinazorlar dünyayı dol­
murtlamak için suya ihtiyacı olan amfibiyanlann hemen durdu. Bazıları bir filden 30 kat daha büyüktü. Çoğu
hemen hepsi öldü. Sürüngen denilen hayvanlar ge­ bitkilerle besleniyorlardı. Paleont denilen bazı sürün­
lişti. Bunlar karada yumurtluyor ve yeni iklim şartla­ gen türleri uçabiliyordu. Dinazorlar 60 milyon yıl ka­
rında yaşayabiliyorlardı. dar önce öldü.

M em eliler 190jTTilyoı^^

Bilim adamları dinazorların neden öldüklerini tam Memeliler, bebeklerini sütle besleyen akıllı hay-
olarak bilemiyorlar; ancak, onlar ölmeden 150 milyon vanlardır. Bunlarla birlikte, çiçek açan ilk bitkiler de
yıl önce dünya üzerinde ilk memeliler ortaya çıktı. ortaya çıktılar.

İnsan ve 1 milyon yıllık kış

'5 ] ^ ’

Dünyanın iklimi giderek soğu­
du ve Buzul Çağı başladı. Yeryü­
zünün çoğu kalın buzlarla kaplan­
dı ve sadece çok kalın tüylü hay­
vanlar bu soğuklara dayanıp ha­
yatta kalabilmeyi başardılar.
« a i/ r
Buzul Çağı içinde en eski in­ Bilim adamlan 5000 milyon yıl
sanlar mağaralarda yaşıyordu. sonra dünyanın sonunun gelece­
Isınmak için ateş yakıyorlar ve taş­ ğine inanıyorlar. O zaman Güneş’­
ları yontarak âlet yapıyorlardı. in 100 misli büyüyeceği ve geze­
genimizi yakacağı söyleniyor.
 Bitkiler ve çiçekler
Dünyada 350 bin türden fazla
bitki bulunmaktadır. Bütün canlı­
lar hayatta kalabilmek için bitkile­
re muhtaçtır.
Bitkinin gücü^'
B itkiler nasıl yaşar
Yeşil bitkiler kendi gıdalarını
kendileri üretirler. Kökleri vasıta­
sıyla topraktan çektikleri su ve
mineraller yapraklarına kadar
ulaşır.

İnsan ve hayvanların solunum­

larını sağlayabilmek için bitkiler­
den çıkan oksijene ihtiyaçları t - '- ' S
vardır

Yapraklarda, güneş ışığının İnsanlar ve hayvanlar yiyecek

yardımıyla su ile karbondioksit, bulmak için hareket ederler Bit-
Bitkiler de insanlann dışarı üf­ şeker yaparlar. Şeker bitkilerin kiler kendi yiyeceklerini yaparlar,
lediği karbondioksiti kullanırlar. gıdasıdır Bütün hayatları aynı yerde geçer

Tohumdan tohuma ^' ,-h

Tırtıllar, solucanlar
ve salyangozlar yeni fi­
lizleri yemeyi severler

Bitkilerin çoğu çekirdek to­
humlardan büyür. Bir ayçiçeği to­
humu yağmur onu şişirene kadar
toprakta bekler. Sonra toprağın içi­
ne bir kök uzanır ve ışığa.doğru da
bir filiz çıkar.
İlk başta bitki bütün gıdasını
tohumdan alır. Ancak yaprakları
çıkmaya başladıktan sonra kendi
gıdasını üretir Sonra bitki bir çiçek
tomurcuğu açar
Çiçek açar ve çok geçmeden
döllenir. Yeni tohumlar büyür, ol­
gunlaşır ve toprağa dökülür Bu to­
humlardan hayatta kalanlar bir
sonraki yıl yeni bitki olarak bü­
yürler.
B itkiler neden çiçek açarlar?
Çiçekler önemlidir; çünkü, bun­
lar bitkinin tohumları üreten bölüm­
leridir.
Tohum oluşması için polen
adı verilen çiçek tozunun, çiçe­
ğin bir yerinden başka bir yerine
taşınması gerekir. Bunu böcekler
veya rüzgâr yapar.
Tohumlar bitkilerden
nasıl ayrılır? ^
f c . d : :
Tohumlar olgunlaştıktan son­
ra başka bir yerde yetişmek üze­
re bitkiyi terkederler. Tohumlar
genellikle rüzgâr ve sular tarafın­
dan uzağa götürülürler.
Kapanlar, parazitler, dikenler
Bazı bitkiler böcek yerler.
Böyle bir bitkinin yaprakları, bö­
cek konar konmaz kapanır ve
onu hapseder.
Çiçekler, birçok böceğin iç­
meyi sevdikleri nektar adı verilen
tatil bir sıvı üretirler. Çiçeklerin
rengi ve kokusu böcekleri nekta­
ra çeker.
vC;
■'
Bazı tohumlar, kuşların ve
hayvanların tüylerine yapışırlar.
Daha sonra başka bir yere dü­
şerler ve orada büyürler.
Bazı bitkiler asalaktırlar ve
büyük bitkilerin üzerinde yaşar­
lar. Toprakta kökleri yoktur.
Bir böcek beslenirken çiçek
tozu vücuduna bulaşır. Böcek
başka bir çiçeğe konduğu za­
man çiçek tozu düşerek bu çiçe­
ği döller.
Bazı tohumlar kabuklar için­
de büyürler. Bu kabuklar güneş­
te açılır ve tohumları dışarı
atarlar.
ri vardır. Bunlar kendilerini kuş­
lardan ve diğer hayvanlardan
korur.
 Ağaçlar ve üzerinde
yaşayanlar

Bilinen en yüksek ağaç Ame­ Bilinen en yaşlı ağaç Ameri­

Dünya topraklarının üçte biri
rika’da “Tallest Tree” adı verilen ka’da tüylü bir çam ağacıdır. Ke­
ağaçlarla kaplıdır. En büyük can­
bir kızılağaçtır Boyu 112 metre 10 sildiği zaman 4900 yaşında idi.
lılardır ve herşeyden uzun ya­
şarlar. santimdir.

Ağaçların yaprakları neden

dökülür? ^

Yapraklar ağaca gıda sağla­ Yaprakların sapında mantarsı

Bazı ağaçlar bütün yaprakla­ bir tabaka oluşur Su yapraklara
mak için güneş ışınlarını kullanır­
rını yıllarca taşırlar Bazıları ise erişemez ve bu yüzden ölürler
lar Sonbaharda yaprakların gıda
her yıl yapraklarını dökerler. İlkbaharda yapraklar yeniden
üretebilmesine yetecek kadar
güneş ışığı yoktur çıkar

Ağaçların yaşı
Her yıl ağacın gövdesinde yeni bir tabaka odun bü­
yür ve bir halka oluşturur Ağaç gövdesindeki halka­
ların sayısı bize ağacın kaç yaşında olduğunu göste­ 6) Dar halkalar o yıl
rir Bu halkalar bize ağacın başından geçenleri de kuraklık olduğunu
anlatır gösteriyor

1) Geniş, çift halka-

lar, bu ağacın başlan-
gıçta çok hızlı büyüdü­
ğünü belirtir

2) Bir ara ağaç nere-

deyse yıkılmak ü z e -ff ı
reymiş ancak bir ta- \ 2İ
raftan hızla büyüye-
rek kendisini dü­
zeltmiş.

5) Bunlar bir orman yangı­

3) Bir süre ağacın çev­
resini başkfi ağaçlar
kaplamış. I;>ıce halkalar,
bu yüzde* 1ağacın daha
yavaş büyüdüğünü
gösteriyor
nından kalma ateş izleri.
j
7^ ,
4) Çevresindeki ağaçlar
kesilmiş ve ağaç rahatla­
mış. Böylece tekrar hızlı
büyümeye başlamış.
Ağaç, hayvanların evi
 Böcekler
Dünyada 1 milyondan fazla değişik böcek türü Örüm cekler böcek değildir.
vardır ve hemen hemen her yerde yaşarlar Tek ya-
örümcekler, eklembacaklılar denilen bir hayvan tü­
şamadıklan yer, derin denizlerin dipleridir
rüne dahildir. Böceklerden farklı olarak, sekiz bacak­
ları vardır ve hiç kanatları yoktur Gövdeleri sadece
iki parçadan ibarettir ve genellikle sĞkiz gözleri vardır

Ev sinekleri havada
Sineğin organları kalabilmek için kanatla­ Isıranlar ve emenler
rını dakikada 200 defa
çırparlar

Birçok böcek gibi

sineklerin de bütün
yönlere aynı anda Bütün böcekler aynı yoldan
bakabilen gözleri beslenmezler Kınkanatlılar aile­
vardır sinden olan böcekler ve eşek arı­
Sinekler, anten ları, besinleri ısırabilirler GüÇlü
Sinekler, yiyecek­ denilen duyargaları çeneleri ve keskin dişleri vardır
lerini yemeden önce vasıtasıyla yiyecek­
eritm ek için özel lerini koklayarak bu­
bezlerden salgılar lurlar
üretirler

Sivrisinekler, iğneye benzer

Sinekler başaşağı
Besinleri yenmeye ağızlarıyla insan ve hayvan kanı­
yürüyebilirler çünkü
hazır hale getirmek için nı emerek beslenirler Bazıları
ayaklannın ucunda
dile benzer ağız parça­ hastalık yapan mikroplar taşırlar
yapışkan maddeler
vardır ları vardır

Saklambaç

Bazı böcekleri bitkilerden
ayırdetmek zordur Renkleri ay­
nı olduğu için kamufle olurlar ve
bu sayede onları ne avları ne de
düşmanları görebilirler
Bazı böcekler düşmanlarını
şaşırtmak için başka böcekleri
taklit ederler. Kuşlar çoğunlukla
zararsız arıları, sokan arılarla ka­
rıştırıp rahat bırakırlar
-Su
Eşekarıları ile balarılarının ze­
hirli iğneleri vardır Kendilerini sa­
vunmak için düşmanlarını so­
karlar
 Kelebeğin dört evresi
Dişi kelebek çiftleştikten son­
ra yumurtasını bir bitkinin üzer-
rine bırakır ve ölür Her yumurta­
dan bir tırtıl çıkar ve bitkiyi yeme­
ye başlar.
Sarayın içi
Yalnız bir balansı tek başına
uzun süre yaşayamaz. 80.000
bin arı, birlikte bir kovanın için­
de yaşarlar.
-Bütün yumurtaları kraliçe arı
yumurtlar ama onlara bakamaz.
Bazı yumurtalardan erkek arılar
doğar. Bunların görevi yumurta­
ları döllemektir.
---- ---------------------------- ----------- —1
işçi arılar kovanı yapar ve te­
mizlerler.
İşçi arılar daha sonra yumur­
talardan çıkan oğulları beslerler
ve bu oğullar büyüyüp arı olurlar
Daha yaşlı işçi arılar nektar
ve çiçek tozu toplamaya giderler
yeni bir deri çıkarır Tamamen bü­
yüdükten sonra derisi sertleşe­
rek bir koza oluşturur. İçinde de­
ğişiklikler meydana gelmeye
başlar
Her kovanda bir kraliçe arı
vardır. Bunun dışında binlerce iş­
çi arı ile birkaç yüz erkek arı
vardır.
( fi 1
f
den bir kelebek çıkar Kanatları­
nı kurular ve yiyecek aramak için
uçup gider.
A rıların dansı
Bütün arılar bal yer Balı çi­
çek nektarından yaparlar ve pe­
tek denilen altı köşeli hücrelerde
saklarlar
Arılar birbirlerine nektarın
nerede olduğunu anlatmak için
dansederler. Dansederken hava­
da daire çizerse nektar yakında,
8 şekli çizerse nektar uzaktadır.
Okyanusta hayat
Dipte hayat
Deniz kenarındaki kayalann, çamurun ve kumun
arasında birçok balık ve diğer deniz canlıları ya­
şarlar. Plajdaki deniz kabukları bir zamanlar yumu­
şak gövdeli deniz canlılarının evleriydi. Denizler
yükseldiği zaman yengeçler kıyıda yiyecek ararlar.
Yosunlar
Deniz bitkilerinin kökleri, çiçekleri ya da gerçek
yaprakları yoktur. Bazıları emici ayaklarla kendile­
rini kayalara yapıştırırlar ve güneşe doğru uzanan
yüksek gövdeler çıkarırlar. Küçük hava kabarcık­
ları gövdelerin suda yüzmesine yardımcı olurlar.
Denizin gıdaları
Planktonlar suyun yüzeyine
yakın yerlerde gezen minicik
hayvan ve bitkilerdir. Birçok de­
niz yaratığının ana besin kayna­
ğıdırlar.
Suyun yüzeyinde hayat Karanlıkta hayat
Balıkların çoğu su yüzeyine Okyanusların derinliklerine
yakın ya da orta derinliklerde ya­ hiç güneş ışığı ulaşamaz. Bura­
şarlar. Bu balıklar hiç durmadan larda çok az balık yaşar. Bu ba­
yüzerler. Aerodinamik şekilleri lık türlerinin avlarını yakalamak
balıkların hızlı yüzmesini sağlar ve karşı cinsi etkilemek için ken­
di ışıkları vardır
 Sürüngenler
Timsahlar, kaplumbağalar, yılanlar ve kerten­
keleler sürüngenler ailesindendir.
Sürüngenler çoğunlukla kara­
da yaşarlar ama bazıları suda
çok vakit geçirirler Hepsinin su
geçirmez, pullu derileri vardır.
Sürüngenler yum urtlar
•A
ür
Dişi timsah çiftleştikten sonra
bir çukur kazar ve 40 kadar yu­
murta bırakır Hem anne, hem
baba timsah bu yumurtaları iyi
korurlar
Düşmanla nasıl başa çıkılır?
Bazı yılanlar avlarını zehirli
dişleriyle ısırarak öldürürler Boa
yılanı gibi bazılan ise avlannı sı­
kıp boğarak öldürürler
Sürüngenler soğukkanlıdırlar,
yani vücut sıcaklıklan daima-^v-
relerindeki sıcaklıkla aynıdır.
T I ' / I f / v-
90 gün kadar sonra yavru tim­
sahlar yumurtadan çıkar. Tim­
sahlar yavrularını tehlikeden
uzak tutmak için ağızlannın için­
de taşırlar.
Kaplumbağalar korktukları ya
da herhangi bir tehlikeyle karşı-
laştıklan zaman sert kabuklarının
içine çekilirler.
Sürüngenler et yiyenlerdendir
Diğer hayvanları yiyerek besle­
nirler Bazılan avlarını bütün bü­
tün yutabilirler.
\
Yavrular, doğrudan doğruya
kendileri beslenirler. Ancak anne
ve babaları, yavrular yeteri kadar
kuvvetlenene kadar onların üze­
rinden gözlerini ayırmazlar.
Bazı kertenkeleler düşman­
dan kaçmak istedikleri zaman
kuyruklarını bırakırlar Kopan
kuyruğun yerine yenisi gelir
Amfibiyanlar
[Hem karada hem denizde yaşayan canlılar]
Amfibiyan nedir?
Kurbağalar, semenderler ve
solucan türü hayvanlar annfibi-
yan türündendirler.
Kurbağalar
Bütün amfibiyanlar gibi kurba­
ğalar da suya yumurtlarlar. Kur­
bağa yumurtaları küçük pelte
toplara benzerler
mm
iki hafta kadar sonra iribaş de­
nen kurbağa yavrulan yumurta­
dan çıkarlar. Sert dudakları ve
dişleriyle beslenirler ve balıklar
gibi küçük solungaçlanndan so­
lunum yaparlar.
Diğer am fibiyanlar
Ateş semenderinin ölümcül
bir korunma yolu vardır. Hayvan-
lann kendisini yememeleri için
derisinden zehir saçar.
Hem suda hem karada yaşa­
yabildikleri için bunlara amfibi­
yan denir. Suya sadece yavrula­
mak için ihtiyaç duyarlar.
Kuyruklarının üzerinde çıkan
iki küçük yumru, daha sonra ba­
cak halini alırlar. 10 hafta kadar
büyüdükleri zaman iribaşların ön
ayakları da çıkar ve kuyrukları
kısalır.
f
'W
Axolotl” adı verilen bir se-
mender cinsi, diğer amfibiyanlar-
dan farklı olarak hayatının tama-
suda geçirir ve burada yu­
murtlar.
Amfibiyanların omurga kemik­
leri vardir ve soğukkanlıdırlar.
Birçoğu derilerinden solur; an­
cak, bazılannın akciğerleri vardır
Artık sudan zıplayıp dışarı çı­
kabilecek ve havayı soluyacak
küçük kurbağalar olmuşlardır
Hergün beslenmek için böcek
avlarlar.
Avustralya çöllerinde yaşa­
yan bazı kurbağalar, yağmur su­
yunu vücutlarında depolayarak
kuru havada yaşamayı başa­
rırlar.
Kuşlar
Kuş nedir?

Dünyada yaklaşık 8600 değişik türde kuş vardır. Bütün kuşların kanatları vardır ve çoğu uçabilirler.
Kuşlar da bizim gibi sıcakkanlıdır. Kuşların omurga Afrika’da yaşayan devekuşu gibi uçamayan kuşların
kemikleri vardır ve tüyleri olan tek hayvan cinsidir. düşmandan kaçarken hızlı koşabilmeleri için kuvvet­
li bacakları vardır

Kuşlar nasıl uçarlar?

Bir kanat aynı kol gibi bü- Kuşlar, kemiklerinin içi boş
külebilir. Kuşlar havada yön ve hava ile dolu olduğu için Kuşlar kalkış yaparken ha­
değiştirmek için kanatlarını hafiftirler. Aerodinamik şekil­ vaya doğru zıplar ve çabucak
uzatırlar ya da bükerler. leri sayesinde hızlı uçarlar kanat çırparlar.

Büyük kuşlar kanatlarını iyi­ Küçük kuşlar kanatlarını

Bazı kuşlar daha ağır ol­
ce yayarlar ve yavaş yavaş hızlı çırparlar. Sinekkuşu, ka­
dukları için kalkış yapmadan
çırparlar. Hava akımları üze­ natlarını öyle hızlı çırpar ki,
önce yeteri kadar hız kazana­
rinde kayarak uçarken avlannı durduğu yerde geriye ve ile­
bilmek için bir süre koşarak
yerde ararlar. riye doğru hareket edebilir.
kanat çırparlar.

Göçmen kuşlar

Bazı kuşlar göçerler Yani her
sonbahar mevsiminde, daha çok
yiyecek bulunan sıcak bir ülke­
ye uçarlar.
Bazı kuşlar gündüz, bazıları
da gece yolculuk ederler. Yolla­
rını bulmak için güneşten, yıldız­
lardan ve karadaki işaretlerden
faydalanırlar.
Kutup kuşları en uzun mesa­
feyi uçan kuşlardır Bunlar her yıl
Kuzey Kutbu’ndan Güney Kut-
bu’na, dünyayı bir uçtan bir uca
gidip gelirler.
GagaSar ve avcı kuşlar

Kuşlar çiğneyemezler, çünkü
dişleri yoktur. Yiyeceklerini bütün
bütün yutarlar. Yiyecekler, mide­
lerindeki taşlık adı verilen bir bö­
lümde öğütülürler.
Gagasının şeklinden bir ku­
şun ne yediğini anlayabiliriz. Pe­
likanlar torba şeklindeki gagala­
rıyla balık yakalarlar. Flamingo­
lar, kıvrık gagalarıyla çamurun
içinden yiyecek çıkarabilirler.
Avcı kuşların, küçük kuşları ve
hayvanları vurup tutabilmeleri
için kıvrık pençeleri vardır. Etleri
parçalamak için büyük ve kanca
şeklinde gagaları bulunur.

Tüyler

Tüyler kıllardan daha sıcak Kuşlar, tüylerini temizler, dü­ Bir süre sonra tüyler buruşur
tutar. Kuşlar soğuk günlerde iyi­ zeltir ve yağlarlar Yağ kuyruk üs­ ve yıpranır. En az yılda bir kere
ce ısınabilmek için tüylerini ka­ tündeki bir bezden çıkar ve tüy­ tüyler dökülür ve yerine yenileri
bartırlar. leri korur. gelir.

Kuş yuvalan

Erkek kuşlar dişilerini cezbetmek zorundadır. Bazı kuşlar karşı cinsin dikkatini çekmek için
Bazı kuşlar hayat boyu bir tek eşle yaşarlar. Diğer­ renklerini gösterirler veya tüylerini kabartırlar. Bazı
leri her çiftleşme mevsiminde yeni bir eş bulurlar. kuşlar da bu amaçla uçuş gösterileri veya danslar
yaparlar.

Bütün kuşlar, genellikle gizli
bir yuvaya yumurtlarlar. Dişileri
olduğu gibi, bazen de erkekleri,
yumurtaları sıcak tutmak için
üzerine kuluçkaya yatarlar
Yükseklerdeki yuvalarda yu­
murtadan çıkan civcivler çıplak
ve acizdirler. Uçmayı öğrenene
kadar anne ve babaları onları
besler
Yerdeki yuvalarda yumurta­
dan çıkan civcivler tüyle kaplıdır­
lar ve hemen koşmaya başlaya­
rak yerden yiyecek toplayabi­
lirler.
 Mem eliler
Dünyada 4500
memeli hayvan
Bu sayfalardaki
hayvanlar memelidir,
sanlar da memelidir.

Yalnız memeli hayvanlar saçlı Memeliler sıcakkanlıdır. Yani

ya da kıllıdır Bazılan soğuk kış hava sıcak ya da soğuk olsun vü­
günlerinde daha kalın kürkler çı­ cut ısıları aynı kalır
karırlar.

M em eliler nasıl hareket

eder?

Karada yaşayan memeli hay-
vanlann çoğunluğu dört ayaklı­
dır Deniz aslanı ve yunus gibi
deniz memelilerinin bacak yeri­
ne yüzgeçleri vardır
Kanguru gibi bazı hayvanlar, Uçabilen tek memeli yarasa­
kuvvetli olan iki arka ayakları dır Kollarını ve kanatlannı kulla­
üzerinde zıplarlar Kuyrukları nırlar Kemikler üzerine deri ge­
dengelerini sağlar rilmiştir

Korunma Birarada yaşamak

Memeliler kendilerini tehlikeden çok farklı şe­ Şempanzeler gibi bazı memeliler çok sosyal
killerde korurlar Bazıları çok hızlı koşarak kaçabi­ hayvanlardır ve gruplar halinde birarada yaşarlar
lir Bazılarının üzerinde iğneler vardır Kokarca ise Dişiler çocuklara bakarlar ve erkekler, grubu düş­
düşmanı kaçırmak için pis bir koku çıkanr manlardan korurlar

Ormanda yaşayan birçok memeli, kendilerini

düşmanlarından ve avlarından saklayabilecek çiz­ Arslanlar, sürü adı verilen gruplar halinde ya­
gili kürklere sahiptir Üzerlerindeki çizgi ve işaret­ şarlar Avcılığın çoğunu dişi arslanlar yapar ve yav­
ler ağaçların desenleri ve renkleri ile uyumludur rulan beslerler Erkek arslanlar ise sürünün toprak-
lannı korurlar
 Bebeklerini sütle besleyen Memelilerin hepsi soluk alır­
Memelilerin çoğu zeki ve me­
tek hayvan türü memelilerdir. Ba­ lar. Bütün hayatını suyun içinde
raklıdır. Yeni ve değişik şeyleri
zıları aynı anda çok sayıda yav­ geçiren balina bile soluk almak
yapmayı öğrenebilirler.
için suyun üzerine çıkar.
ruyu emzirebilir.

Kendilerini kuru, emin ve sıcak tutmak için me­ Kunduzlar, odun ve çamuru birleştirerek nehir­
meliler ev yaparlar. Bazıları, buz ve karları kaza­ lere yuva yaparlar. Evlerine suyun altından girilir.
rak kendine bir mağara yapan kutup ayısı gibi bü­ Oturma ve uyuma yerleri ayrıdır.
tün kışı uyuyarak geçirirler.

M em elilerin yavruları . fJ'®''"'"- Memelilerin yavrulan doğ-

, r ■ u- ^ r da buyumelen dıgerlennden da- duklan zaman annelerinin sütü­
Birçok memelinin birden faz- ha uzun zaman alır. Farelerin ge- nü emerek beslenirler. Bu sütün
^ eşi vardır. Erke^k bir kızıl^geyık beliği üç hafta, insanların gebe- içinde yavrunun büyümesi için
her yıl bir grup dışı ile çiftleşir. |jğj 9 ay sürer gerekli olan herşey vardır.

Bazı anneler yavrularının ya­
nında diğerlerinden daha uzun
süre kalırlar. Hepsi, yavrularını
kendi kendilerine bakacak hale
gelene kadar beslerler
Kanguru yavruları tamamen Avustralya’ya mahsus ornito-
şekillenmeden önce doğarlar. renk ve iğneli karıcayiyen, yu­
Büyümelerini annelerinin sıcak murtlayan iki memelidir. Yumur­
keseleri için tamamlarlar. talarının kabuklan yumuşaktır
■

İnsan Vücudu
Nasıl ayakta dururuz? Kem ikler nasıl birleşir?
insan vücudunda yaklaşık 206
parça kemik vardır. Hepsi birle-
şerek iskeleti oluştururlar. İskelet
olmasaydı sadece bir et yığını / I
olurduk.

İki kemiğin birleştiği yere ek­ Diğerlerine yuvarlak ve oyuk

lem denir. Eklem yerlerinin çoğu eklemler denir. Bu eklemler ke­
hareketlidir. Bazıları menteşe gi­ miklerin birçok değişik yöne ha­
bi ileriye ve geriye hareket eder. reket etmesini sağlarlar.

Eklemler, kendilerini yağlı tu­ Bazı insanlar eklemlerini diğer­

tan ve kolay hareket etmeyi sağ­ lerinden daha fazla bükebilirler
layan bir sıvı intiva ederler. Bağ­ çünkü bağları çok gevşektir.
lar eklemleri yerli yerinde tutar.

Nasıl hareket ederiz?

Bir kemiği hareket ettirmek

Kemiklerimiz kaslara bağlı için, beyninizden gelen bir
olduğu için hareket edebiliriz. uyarı kaslardan birine geril­
Her ekleme sıra ile hareket mesini, diğerine de gevşeme­
eden iki kas bağlıdır sini bildirir.

■Çok fazla çalışan kaslar,

Kemikler, kalp ve akciğerler gi­
bi, vücudun hassas organlarını
darbelerden korurlar. Beyin bir­
birine sıkıca kenetlenmiş 30 adet
kafatası kemiği tarafından
korunur.
kendinizi yorgun hissetmeni­
ze sebep olan bir zehir üretir­
ler. Kan, bu zehiri yıkayıp te­
mizler ve kendinizi daha iyi
' hissedersiniz.
Kalbiniz de bir çeşit kas­
tır. Hayatınız boyunca hiç dur­
madan kendi kendine çalışır.
Yediklerinize ne olur?
Besinleri dişinizle öğütürsü­
nüz ve ağzınızda tükürükle karı­
şır. Tükürük, besinlerin rahatça
kayıp midenize gitmesini sağlar.
Midenizdeki özel sıvılar be­
sinleri minik minik parçalara bö­
lerler Buna sindirim denir
Besinler, ince bağırsak adı
verilen bir borunun iç duvarların- ,
daki kılcal damarlardan kan do­
laşımınıza girer ve bütün vücu­
dunuzu dolaşır
ğırsak adı verilen boruda yoluna
devam eder ve vücuttan atılmak
için hazırlanır. Diğer zararlı mad­
deler de kan böbreklerinizden
geçerken ayrılır
Kan nasıl dolaşır?
Kalbiniz bif pompadır. Bir
borudan dışarı kan pompalar­
ken, bir başka borudan da
içeri çeker
' '
Kan, vücudunuzu lastik
gibi borular içinde dolaşır Bu
boruları uç uca ekleyecek ol­
sak, dünyadan aya giden yo­
lun neredeyse yarısına ulaşır
Kan ne yapar?
Kan, parçalanmış besinle­
ri karaciğerinize götürür Kara­
ciğerin görevi besinleri sınıf­
lara ayırıp vücut tarafından
kullanılmaya hazır hale getir­
mektir
Kan, vücudunuza girip si­
zi hasta edebilecek mikroplar­
la savaşır Mikropları kapana
kıstırıp öldürür
Kalpteki kan, atardamar
denilen borular vasıtasıyla vü­
cuda verilir Akciğerlerden ok­
sijen toplarken rengi kırmızı
olur.
Kullanılmış kan, kalbe top­
lardamarlardan döner Rengi
mordur çünkü oksijen tüketil­
miştir
Kan, soluduğunuz oksije­
ni vücudunuzun her yerinde
dolaştırır Harcanmış havayı
da dışan atmanız için akciğer­
lerinize geri getirir
Yaralandığınız zaman, ka­
nınız, yaraları kapatan ve ka­
namalarını önleyen özel bir
yapışkan madde üretir
insan Vücudu
Nefes alınca ne olur?
Yiyecek ve içecek olmadan
birkaç gün yaşayabilirsiniz ama
ancak birkaç dakika nefes alma­
dan durabilirsiniz.
Vücudunuz havadaki oksijeni
kullanır. Kan damarları oksijeni
ciğerlerinizden dolaşım sistemi­
ne taşır.
Duyular
cJ
(£
Beş duyunuz vardır. Bu duyu­
lar, size vücudunuza ne olduğu­
nu bildiren bildirileri beyine iletir­
ler. Hafızanız bu bildirilerin ne
anlama geldiklerini çözer.
Koklama
Burnunuz pişirilen şeyin ko­
kusunu alır ve hafızanız bunun
bir "pasta” olduğunu söyler.
A kciğerler nasıl çalışır?
. İçinize çektiğiniz hava, nefes
borunuzdan iki akciğerinize gi­
der Akciğerler, süngerler gibi kü­
çük deliklerle doludur.
Soluduğunuz tozlar burnunuz­
daki küçük kıllar tarafından tutu­
lur ve ciğerlerinize gitmez.
Kulaklarınız bu sesi işitince,
hafızanız bunun “ müzik” oldu­
ğunu söyler.
Tad alma
Diliniz, içtiğiniz şeyin tadını
alır ve hafızanız “ süt" der.
Soluk aldığınız zaman ka­
burgalarınız yukarı ve dışarı
doğru hareket eder. Akciğer­
lerinizin altındaki, diyafram
adı verilen kas gerilir. Hava
içeri girerek ciğerlerinizi _
.5T doldurur
Soluk verdiğiniz zaman
kaburgalarınız geriye iner, di­
yaframınız yukarı doğru bas-
tınr, kullanılmış hava dışan
atılır.
Görme
Gözleriniz saati görür ve ha­
fızanız “ 7.30” der.
Dokunma
Parmaklannızın ucundaki de­
riyle hissedersiniz. Dokunduğu­
nuz şeyin ne olduğunu hafızanız
çözer.
Beynin çalışması
Beyniniz çol< loiabalık ve
meşgul bir denetleme odası-
na benzer. Vücudunuzun bû-
tün bölgelerine uyanlar gön-
derir ve Duralardan uyarılar
alır. Beyninizin değişil< bölüm- Bu bölüm, beş duyunuzdan ge­
len önemli bilgileri ve bildirimleri alır
leri, değişik görevler yapar
ve ne yapılacağına karar verir.
Önemli olmayan bütün bildirimleri
kapatır.
Toprağı Korumak
Dünyadaki yağmur ormanları Amerika Birleşik
Devletler’! kadar bir alanı kaplar. Bu ormanlarda
dünyadaki hayvan ve kuş türlerinin yarısından faz­
lası yaşar.
Ancak, yağmur ormanları kesildiği ve insanlar
tarafından yökedildiği için kuşlann ve lıayvanların
soyları tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Ormanlar kesilip yakılınca, hayvanlar ve kuşlar

evlerini ve yiyeceklerini kaybederler. Eğer etrafta
taşınacakları başka ağaç kalmamışsa aç kalıp
ölürler.
Orman çöl oluyor

insanlar sığırlarını otlatmak Ormanların yokolması kuriak- Kullandığımız maddelerin ço­

için ormanlan imha ederler. Hay­ lıklara, yağmur ve rüzgâr deği­ ğu ormanlardan gelir. İlâçlar, las­
vanlar bütün otu yiyip bitirince şikliklerine sebep olarak dünya tik, yağlar, baharatlar ve parfüm­
toprak çöl haline gelir. iklimini değiştirebilir. ler gibi...

Çevre kirlenmesi i1

insanlar nehirlere, göllere ve Kanalizasyon suları arıtılma­ Fabrika bacalarından ve oto­

denizlere petrol gibi zehirli artık­ dan toprağa ve denize atıldığı mobillerden çıkan kullanılmış
lar dökerek bitkilerin, kuşların ve için hastalıklar yayar. gazlar havayı kirletir.. Kirli haya
hayvanların ölümüne sebep nefes almayı tehlikeli hale getirir,
olurlar. bitkileri ve ağaçları öldürür.
Toprağı işlemek
Toprak, bitkilerin büyümek
için ihtiyacı olan mineraller ve
madenlerle doludur. Bu mineral­
ler olmadan toprak, çıplak ve
ölüdür.
Toprak fazlaca kullanılırsa, Bütün bitkiler topraktan aynı
sağlıklı bitkiler büyüyemez. İyi şeyleri kullanmazlar. Çiftçiler her
çiftçiler, toprağı tahıllarına gerekli mevsim değişik birşey ekerek
olan minerallerle beslerler. toprağı dinlendirirler.

S /^
' o ■ES#
4 ^* ' " V / / ' / / ^ ^
Ağaç kökleri, toprağın sıkı sıkı Bazı çiftçiler, bayır toprakla-
yerinde durmasını sağlar. Böyle- rın kaymasını önlemek ve daha
ce toprağı rüzgârlar dağıtamaz, düz tarlalar elde etmek için te-
sular sürükleyemez. raslar inşa ederler.
Bazı çiftçiler de toprağı rüz­
gârdan korumak için tarlaların et­
rafına setler yaparlar. Çalılardan
oluşan bu setler içerisinde birçok
kuş ve hayvan yuvalanır.

Vahşi iıayatın korunması Vahşi hayvanlar şehirde

Birçok ülke, hayvanların doğal çevreleri içinde

güvenli bir şekilde yaşayabilmesi için tabii parklar Tilki gibi bazı hayvanlar, kırlardaki tabii.yuva­
kurarlar. İnsanlar burada hayvanları ziyaret edebi­ larından aynlıp, yiyeceğin daha kolay bulunabildi­
lirler. ği kasabalara inmişlerdir.
■
İnsanlığın Tarihi
M ilyonlarca yıl önce

Dört milyon yıl kadar önce g
dünyada çok maymun vardı. Ba­
rınma ve beslenmelerini ağaçlar
üzerinde yapan maymunlar, in­
sanlara en çok benzeyen can­
lılardı.
Avcılar
M.Ö. 40.000 I ,
Ancak insanlar, hem iki ayak insanlar önce meyva ve ye­
üstünde yürüyen hem de konu­ mişleri topluyorlar, avladıkları
şabilen tek canlı varlıklardı. hayvanların etlerini çiğ çiği yiyor­
lardı. Sivri taşları âlet olarak kul­
lanıyorlardı.
Tarım yapan köylüler
M.S. 10 .0 0 0 }

Daha sonra insanlar mağara­ Orta Doğu’da insanlar yaba­

larda yaşamaya ve hayvanları
yontma taştan silâhlarla avlama­
ya başladılar. Yemek pişirmek ve
ısınmak için ateşi buldular.
Topraktan evler yaptılar ve
nî tohumlan topladılar ve tahıl ye­
toprağı işlemek için yerleştiler.
tiştirmeye başladılar. İlk çiftlik
Kilden kap-kacak yaptılar ve ku­
hayvanları evcilleştirilmiş vahşi
maş dokumasını öğrendiler.
hayvanlardı.

İlk şehirler
İr İH İl
M.Ö. 5.000- M.Ö. 2.000 I W - il»M
^I * ^

Orta Doğu’daki Sümerler’in kurdukları köyler, Sümerler tekerleği icat ettiler ve çok becerikli
zamanla büyük duvarlı şehirlere dönüştüler. Şeh­ metal işçileriydiler. Yazıyı bulan ilk insanlardan bi­
rin merkezinde bir tapınak bulunurdu. ri Sümerler’di.

Eski uygarlıklar

; Eski Mısırlılar bizimkine benzer bir takvim kul­ Eski Yunanlılar iyi heykeltraştılar Yunan vatan-
lanıyorlardı. Su saatini icat ettiler ve kâğıdı buldu­ daşlan, önemli konularda oy vererek şehirlerin ida­
lar. Firavun denilen kralları öldükleri zaman pira- resine yardımcı otan ilk halktı.
(netlere gömülürdü.

Romalılar’ın çok büyük ordu­
ları vardı. Avrupa, Kuzey Afrika
ve Orta Doğu’yu fethettiler.
O rta Çağ
Orta Çağda Avrupa ülkeleri,
bütün toprağın sahibi olan bir
kral ya da imparator tarafından
yönetilirdi.
Rönesans
Rönesans, Avrupalılar’ın sa­
nata ve öğrenmeye büyük ilgi
göstermeye başladıkları za­
mandır.
Sanayii devrimi
insanların önceleri elleriyle
yaptıkları birçok işi yapabilen ye­
ni makinaiar icat edildi.
Romalı mühendisler, impara­
torluk boyunca karayolları ve
köprüler yaptılar. Ayrıca birçok
kasaba ve şehir kurarak ticareti
geliştirdiler.
% Geçmişi nasıl
Kral asker ya da para istedi­
ği zaman en önemli vatandaşla-
nyla görüşürdü, ilk meclisler bu
fikirden yola çıkarak kuruldu.
Çevrelerindeki dünyayı daha
iyi öğrenmek için birçok bilimsel
deneyler yaptılar.
Modern çağ
Elektronik icatlar insanların
hayatını çok hızlı değiştirdi.
Önlerinde.M.Ö. işareti bu­
lunan tarihler İsa’nın doğumu
sayılan Milat’tan önce demek­
tir ve geriye doğru sayılır. M.S.
işaretleri ise Milat’tan sonra­
ki yılları gösterir.
M .O . M.5.
öğreniriz?
Binlerce yıl boyunca aynı
topraklar üzerinde farklı fark­
lı insanlar yaşayıp geçtiler ve
bir sürü kalıntı bıraktılar. Bilim
adamları kazılar yaparak geç­
mişimiz hakkında ipuçları el­
de ederler, -f-
Ağaç gibi bir canlı C14 de­
nilen radyoaktif karbon emer
Öldükten sonra C14 yavaş ya­
vaş ağacı terkeder. Bilim
adamları geride kalan C14
miktarını ölçerek ağacın kaç
yıl önce yaşamış olduğunu
öğrenirler.
Mağara Adamları
Bugünkü insanların atalarının 35.000-12.000 yıl
önce, son Buzul Çağı’nın bitiminde yaşayan ma­
ğara adamları olduğu öne sürülüyor.
Çadır hayatı
Bazı insanlar mağalardan
uzakta, Doğu Avrupa’nın don­
muş düzlüklerinde avlanırlardı.
Çadırlarda yaşarlardı.
Giyim-kuşam
Mağara adamları dikiş diken
ilk insanlardı. Kemikten iğneler­
le derileri birbirine birleştirerek
giysi yaparlardı.
M ağara dekorasyonu
Mağara adamları, mağarala­
rının duvarlarına av hayvanları­
nın resimlerini yaparlardı. Boya­
ları, toz haline getirilmiş taşlar­
dan elde ederlerdi.
Mağara adamları yemek için hayvan avlar, ba­
lık tutar, fındık, fıstık ve yemişleri toparlardı. Silâh­
ları çakmak taşı ve kemikten yapılmıştı.
Çadırları hayvan derilerinden Büyük bir çadır, birkaç aileyi
yapılmış olup, alçak taş duvarlar­ barındırabilirdi. Isınmak ve ye­
la çevrili sığ çukurlann üstüne mek pişirmek için her ailenin
kurulurdu. Boynuz ve kemik di­ kendi ocağı vardı.
rekler çadırı ayakta tutardı.
Bazen giysilerine süs olarak Dişlerden, çekirdeklerden, fil­
renkli taşlar ve kabuklardan bon­ dişi ve taşlardan deri iplere dize­
cuklar takarlardı. rek kolyeler yaparlardı.
Taşları yontarak çok şişman
Mağarayı ışıklandırmak için,
ya da hamile kadınların resimle­
hayvan yağına batırılmış post ya
rini yaptılar. Bu resimlerin onla­
da yosunları yakarlardı.
ra iyi şans getirdiği sanılıyor
Av için hazırlıl(

Avcılar, baltalarını, bıçakları- Hayvanların bacak kemikle- Bazen tuzaklar kurarlardı.

nı ve mızraklarını, yontarak şekil- rini sıcak suya sokarak yumuşa- Çukurlar kazarlar, içine ucu sivri
lendlrdikleri ve keskinleştirdikleri tıp düzeltir ve böylece onları mız- kazıklar yerleştirirler ve üzerini
çakmak taşlanndan yaparlardı. rak olarak kullanabilirlerdi. çalılarla kapatırlardı.

Av Mamut yere yıkılıncaya kadar mızraklannı atar-

Mağara adamları için en büyük av dev tüylü lar ve sonra yanına yaklaşarak öldürene kadar mız-
mamuttu; çünkü, kendileri için gerekli olan herşey rak şaplarlardı. Bazen onu bir bataklığa doğru ko-
bu hayvanda vardı. valarlardı. Böylece mamut kendini kolay savu­
namazdı.

— Daha sonra ölünün üzeri­

Öldürdükleri mamutun Yaralanan avcılardan biri ne kırmızı demir tozu dökerek
derisini yüzen avcılar et par­ ölünce onu mücevherleri ve mezarı kapatırlar ve üzerine
çalarını ve kemikleri kampa silâhlan ile birlikte mağaranın mamut kemikleri veya çiçek­
götürürlerdi. zeminine gömerlerdi. ler koyarlardı.
 Eski M ısırlılar
Eski Mısırlılar, Nil nehri çevresin- ayında nehir taşar Bir çiftçinin tarlasına giden su ka-
deki kuru ve sıcak ülkede M.Ö. ye çiftçiler ururılerını sellerden ge- nallarını kesmek veya sınır taşlarını
4.000- M.Ö. 500 yılları arasında ya- [ ’V® zengin ve yerimli toprak- yerinden oynatmak büyük suçtu,
şadılar. ta yetiştirirlerdi.

Zengin bir soylu, güneş­

te kurutulmuş tuğlalardan
ve tahta bir damdan yapılan
bu evde yaşardı.

Aile arka odada uyur veya

Duvarlar ve
yazın damda yatarlardı. Ban-
boyanır ve ottan
ve tuvaletleri vardı.
şenirdi.

Serin giysiler ve süslenme

Mısırlılar ketenden yapılmış Mısırlılar’m sadece kadınları Çocuklar pek giyinmezlerdi.

serin giysiler giyerlerdi. Erkekler
dizlere kadar inen gömlekler, ka­
dınlar ise omuzları straplı uzun
etekler giyerlerdi.
Bayramlar ve eğlenceler
değil erkekleri de süs yapardı. Erkek çocukların kafaları kazınır,
Zenginler altın ve değerli taş­ sadece bir tutam saç bırakılırdı.
lardan yapılmış mücevherler ve Kızlar saçlarını örerlerdi.
perukalar takarlardı.

Zenginler, hizmetçilerin ve
kölelerin servis yaptığı bolca yi­ Misafirlerin başlarına kokulu Şarkıcılar, dansçılar, akrobat­
yecek ve içeceğin tüketildiği bü­ bir yağ konisi koyulurdu. Yağ eri­ lar ve müzisyenler misafirleri eğ-
yük partiler verirlerdi. dikçe güzel kokular yayılırdı. lendirirdi.
 Oyun ve sporlar

Mısırlılar karada arabalarla,suda kayıklarla av- . Çocuklar deriden yapılmış toplarla, ağaç ve fil­
lanırlardı. Burada mızrak ve iplerin yardımıyla bir dişinden yapılmış oyuncaklarla oynarlardı. Güreş
şu aygırını yarılamaya çalışıyorlar. etmeyi ve tahtadan kılıçlarla oynamayı severlerdi.

Eğitim

Çocuklann çoğu okula git­
mezdi. Erkekler babalannın işle­
rini öğrenirler, kızlar da annele­
rine yardım ederlerdi.
Zengin çocuklanna evde özel
öğretmenler ders verir veya oku­
la giderlerdi. Papirüsten yapılmış
kâğıtların üzerine yazmayı ve
okumayı öğrendiler.
Hiyeroglif denilen resimlerle
yazı yazmayı öğrendiler. Bazen
bir resim bir sesi anlatmak için
kullanılırdı ve birkaç resim bir
arada bir kelimeyi oluştururdu.

Kralın gömülmesi

Mısır kralları ölünce gömül­ Erkekler yılın bir bölümünü Kral ölünce cesedi ilâçlanır
meleri için çölde büyük piramit­ kralın inşaatlarında çalışarak ge­ ve keten bezlere sarılırdı. Buna
ler yaptırırlardı. çirirlerdi. Bu çalışma vergi yeri­ mumya denirdi.
ne geçerdi.

Kral, öldükten 70 gün sonra Mezann içine elbiseler, silâh­ Bazen hırsızlar mühürlü me­
gömülürdü. Cenazesi rahipler, lar, eşyalar ve kralın öldükten zarı kırıp kralla birlikte gömülen
rahibeler ve ücretli ağlayıcıların sonraki hayatında ihtiyacı oldu­ değerli eşyayı soymaya kal­
katıldığı bir törenle kaldınlırdı. ğuna inanılan herşey konulurdu. karlardı.
 Eski Romalılar
Eski Romalılar M.Ö. .750- M.S.
500 yılları arasında yaşamışlar­
dır. Roma, Tiber nehri yakınında­
ki yedi tepe üzerine kurulan köy­
lerden başlamıştır.

Vatandaş olan Romalılar ve Birçok Romalı’nın kölesi var­

vatandaş olmayan Romalılar var­
dı. Vatandaşların yönetimde söz
sahibi olmak gibi belli hakları
vardı ve kanunlar tarafından ko­
runurlardı.
dı. Roma İmparatorluğu büyü­
yünce binlerce kişi savaşlarda
esir alınarak köle pazarlannda
satıldı.

Roma’da bir cadde

Romalılar kiraladıkları apart­
man dairelerinde otururlardı.
Yangın tehlikesi yüzünden birço­
ğunun mutfağı yoktu.
Halk, aşevleri ve sokak tez­
gâhlarından sıcak yiyecek ve
icecek satın alırdı. Taverna
Roma’da birkaç pazar vardı.
Diğer şehirlerin haftada bir gün
meydanda kurulan bir tek pazar­
ları vardı.
Şehir içine su pompalanırdı ve
Romalılar sularını sokaklardaki
çeşmelerden doldururlardı. Kirli
sular yeraltı kanallarından dışarı
akıtılırdı.

Zengin Romalılar yemek yerken geniş kana-

Sadece zenginler ev sahibi olabilirlerdi. Yerle­ pfeler üzerine uzanırlardı. Büyük tabaklardan ye­
re küçük renkli taşlar yapıştırarak mozaik denilen mek yemek için parmaklannı kullanırlardı. Bazıla­
resimler yaparlardı ve duvarları boyarlardı. rı hasta olana kadar tıkınırdı.
Yıkanma ve giyinme

. Vatandaşlık haklarına sahip olan erkekler, bir

Roma vatandaşları hamamlara gitmeyi sever­
etek ve omuzlarına sardıkları bir kumaştan oluşan
lerdi. Buhar banyoları ve sıcak su havuzları yeral­
tı ocaklarından ısıtılırdı. Hamamlarda oyunlar ve “ tonga” adı verilen bir kıyafet giyerlerdi. Ka­
dınlar ise “ stola” denilen bir elbise giyerler, omuz­
oynanır, arkadaşlarla buluşulurdu.
larına bir şal sararlardı.

Okul ve oyun
d

Yalnızca zengin ailelerin çocuklan okula gide­
bilir Bazıları evlerinde özel öğretmenlerden ya da
eğitimli kölelerden ders alırlardı. Balmumu tablet­
ler üzerine yazmayı öğrendiler ve hesap yapmak
için abaküs kullandılar.
Vücut şeklini korumak önemliydi. Bu yüzden,
derslerden sonra erkek çocuklar koşar, güreşir ve
kılıç oynarlardı. Erkek ve kız çocuklar çember çe­
virmek ve beş taş gibi oyunirı oynamayı severlerdi.

Roma ordusu

Ordu çok iyi eğitilmişti ve Ro­ Ordu düşmana saldırırken, Romalı piyadelerin her biri­
ma İmparatorluğu için çok geniş büyük taşlar atan mancınık ve ne bronz miğfer, kalkan, göğüs­
topraklar fethetti. Roma kültürü duvarları yıkmak için koç başı lük, kısa kılıç ve uzun bir mızrak
böylece yayıldı. kullanırdı. verilirdi.

Gladyatör denilen erkekler Bazıları vahşi hayvanlarla ça­

Bayram günlerinde ve bir za­
fer kutlanırken, herkesi eğlendir­
mek için büyük döğüşler ve
araba yanşları düzenlenirdi.
döğüşmeyi ve cesurca ölmeyi rpışırlardı. Kaybedenin ölmesine
öğrenirlerdi. Bunlar genellikle veya yaşamasına başparmakla­
köleler, suçlular ve borçlular ara­ rını aşağı veya yukarı çeviren se­
sından seçilirdi. yirciler karar verirlerdi.
lu rk le r
Türkler’in tarihi Hunlar ile başlar. Çin l<aynaklarıncla
Hlung-Nu adıyla anılan Türkler’in ilk atalanndan, M.Ö. III.
bin yıldan itibaren Çin’in kuzeyindeki Asya bozkırlarının hâ­
kimi olan atlı ve okçu kavim olarak söz edilir Daha sonra
Batı’ya yönelerek M.Ö. 7. yüzyılda Hazar ve Ön Asya’ya hâ­
kim oldular
Hayatını at sırtında geçiren bu kavim sürekli göç halin­
de yaşar, ömürlerini savaş ve avla geçirirlerdi. Kıl ve keçe­
den yapılma konik çadırlarda yaşarlardı.
Toplumda sınıf farkı yoktu. Bir tek lider vardı ve bütün
halk onun liderliğinde bir ve beraberdi. Kadın toplumda ve
ailede büyük önem taşırdı.
Hunlar, en parlak devrini M.Ö. 209-174 tarihleri arasında
"M ete Yabgu” zamanında yaşadı. Dünyanın en büyük
imparatorluklarından birini kuran Mete, Türkler tarafından
destanlaştırıldı. Oğuz Destam’ndaki Kaan’ın Mete olduğu­
na inanılır

Tiirk adını kullanan Roma ordularını Edirne yakınlarında

ilk devlet bozguna uğratan Hunlar, Batı Hun Dev-
leti’ni kurdular Atilla ile zirveye ulaşan
Batı Hun Devleti daha sonra iç çekişme­
lerle yıkıldı. Geride kalanlar bugünkü
Macaristan ve Bulgaristan havalisine
yerleştiler Daha sonra da Hristiyanla-
M.S. 93 ’te Kuzey Hun Devleti’nin yı­
şarak Türklüklerini de unuttular
kılmasından sonra büyük bir Hun top­
luluğu Batı’ya yöneldi. 375’te Balamir Tarihte Türk adını kullanan ilk devlet
adlı bir başbuğ’un önderliğinde Don 552 yılında İBumin Kağan’ın kurduğu
Nehri’ni geçen Hunlar, Slav ve Germen­ Göktürk Devleti’dir. Göktürk Kağanlığı,
ler’! Avrupa içlerine sürerek bugünkü daha sonra yerini Uygurlar’a ve Karluk
Macaristan ve Tuna boylarına hâkim hâkimiyetine bıraktı. 930’dan itibaren
oldular.' Türkler, Karahanlılar olarak bu Ön As­
ya’daki hâkimiyetlerini sürdürdüler

Daha sonra Karahanlı hükümdarı Sa- İlk Müslüman

Türkler’le Müslümanlar ilk defa Gök­
türk devrinin sonları ve Uygurlar zama­
nında karşı karşıya geldiler Hz. Pey-
gamber’ln “Onlar size ilişmedikçe siz
onlara ilişmeyin” buyurduğu Turan’lar-
la Müslümünlar arasında ilk ve en bü­
yük savaş 750 yılında Talaş civannda ol­
du. Bunun dışında İslâm’ın öncüleri ile
Türkler arasında ciddî bir savaş olmadı.
tuk Buğra’nın Müslümanlığı resmen ka­ lîir k devleti
bul etmesiyle kitleler halinde İslâmiyet’e
giren Türk kavimlerini kısa bir müddet
sonra birer Islâm devleti halini almış gö­
rüyoruz. İlk Müslüman Türk devleti (Sa-
tuk Buğra’dan sonra) Karahanlılar’dır,
sonra Gazneliler, ardından da Selçuk- «»rssa„
lular gelir. i7ba,t
OsmanlI İmparatorluğu’nun ortaya
çıkması ve Yavuz’un Mısır’a girmesiyle
bütün İslâm âlemi ve dünyanın büyük
bir kısmı İstanbul’dan yönetilmeye baş­
landı. OsmanlI sultanları aynı zamanda
Allah’ın kutlu peygamberi Hz. Muham-
med’in halifeleri oldular

lu rk iy e Cumhuriyeti

Eğitim ve teknik olarak da her zaman dönemlerinin

önünde bulunmuşlardır Çin kaynaklı bilinen Akupunktur, OsmanlI hâkimiyetiyle bütün dünyaya hükmeden Türk­
matbaa vb. gibi bilim ve sanatların, en eski Türk kavimle- ler, OsmanlI’nın yıkılışıyla yeniden bir var olma savaşı ve­
rinde de görüldüğü, yapılan son arkeolojik kazılarla ortaya rerek bütün dünyaya kendini kabul ettirdi ve Türkiye Cum-
çıktı. huriyeti’ni kurdular
Orta Çağ
M.S. 1000-1450 yılları arasın­
da, Avrupa’daki her ülke, topra­
ğın sahibi olan bir kral tarafından
yönetilirdi.
Kalede
hayat
Bazen lord büyük salonda zi­
yafetler düzenlerdi. Bütün aile ve
önemli misafirler en başta ve
yüksekte duran masada otu­
rurlardı.
En önemli insanlar olan asil­
lere toprağı kral verirdi. Buna
karşılık olarak asiller krala itaat
etmeye ve onun için savaşmaya
vSöz verirlerdi.
Krallar ve derebeyleri kendi­
lerini düşmana karşı koruyabil­
mek için kaleler inşa etmişlerdir.
Silâhlı askerler gece ve gündüz
nöbet tutarlardı.
Âşıklar misafirlere müzik ça­
larlardı. Genellikle artan yiyecek­
ler toplanıp fakirlere dağıtılırdı.
Derebeyi denilen bu asillere
ait olan toprakları işleyen işçiler
kira olarak para ve buğday vere­
bildikleri gibi onlar için çalışarak
da ödeme yapabiliyorlardı.
Şövalye eğitim i
Bir asilin oğlu şövajye
olmak üzere eğitilirdi. Ön­
ce başka bir asilin evinde
uşak olarak işe başlardı.
Burada ona görgülü ve ter­
biyeli davranmak öğre­
tilirdi. ^ ^
Daha sonra şövalye
yamağı olur ve ondan silâh
kullanmayı ve ata binmeyi
öğrenirdi.
Şövalye yamağı cesa­
retini ispat ettiği zaman
efendisi tarafından şövalye
ilân edilirdi. Şövalyelere
“ Sir” denirdi.
 r;.a r
Köylüler sığırlarını ortak top­
raklarda otlatabiliyorlardı. Sürü­
den kaçan hayvanlar sahipleri
ceza ödeyene kadar hapsedi-
lirlerdi.
Panayırlarda
eğlence
Köye bir panayır kurulduğu
zaman insanlar buralardan ihti­
yaçları olan eşyaları satın
alırlardı.
Kaçak köylü
Hür olmak isteyen bir köylü,
köyden kaçarak bir yıl, bir gün
süreyle yakalanmamak zo­
rundaydı.
Kadınlar koyunları kırpıp yün­
lerini tüccarlara satarlar, tüccar­
lar da bunlan dokutup kumaşa
çevirirlerdi.
Satıcılar çanak-çömlek satar­
ken hokkabazlar ve müzisyenler
halkı eğlendirirlerdi.
Kaçak köylü bir kasabaya gi­
derse burada ticaret öğrenirdi.
Bunun için birkaç yıl bir ustanın
yanında çırak olarak çalışmak
zorundaydı.
Küçük bir suç işleyen biri, bir
tahtaya bağlanır ve ceza olarak
köylüler tarafından taşlanırdı.
Kara ölüm
M.S. 1348 yılında Asya’­
ya seyahat eden bazı deniz­
ciler Kara Ölüm denilen bir
hastalık getirdiler.
Hastalık fareler tarafından
bütün Avrupa’da yayıldı. İn-
sanlann üçte bir “ Veba” de­
diğimiz bu hastalıktan öldü.
Sanayi Devrimi
...
..... fe ' c s
.r>f. ••
1750-1914 yıllan arasındaki
döneme Sanayi Devrimi denir.
Bunun sebebi bu dönemde in-
sanlann hayatını değiştiren bir­
çok makinenin icat edilmiş
olmasıdır.
Makinelerin gücü
Akıllı adamlar kumaşı daha
çabuk dokuyan makineler ve
bunlan çalıştıran buhar makine­
leri icat ettiler.
Günlüic çalışma
Hem büyükler hem çocuklar fabrikalarda haf­
tada altı gün çalışıyorlardı. İş çok ağırdı ve çalış­
ma saatleri çok uzundu.
Bu dönemden önce çok az
büyük şehir vardı. İnsanlann ço­ Bazı insanlar evlerinde yün
ğu kırsal kesimde yaşardı. Ya eğirerek para kazanırlardı. Bu
kendi tarlalannı sürerler ya da yünü gezgin tüccarlara sa­
toprak sahibinin tarlalarında ça­ tarlardı.
lışırlardı.
Yeni makineler için fabrikalar Makineleri çalıştırmak için kö­
yapıldı. Birçok kişi kırlardan ay- müre ihtiyaç vardı. Yeraltına dö­
nlarak fabrikalarda çalışmak için şenen raylardan kömürü yukarı
şehirlere taşındı. çıkarmak için çocuklar çalıştı-
nlırdı.
Genellikle sabah altıdan akşam sekize kadar
çalışılırdı. Çok az ücret alırlar ve bazen çok tehli­
keli işlerde çalışılırdı.
Şehirlerde hayat

Fabrika sahipleri çok zengin oldular ve iyi ya­
şadılar ama işçiler çok fakirdiler. Banyosu ve te­
miz suyu olmayan daracık ve kalabalık evlerde
oturuyorlardı.
işlerini kaybeden insanlar hayatlarını sürdüre­
bilmek için “ Düşkünler Evi” ne giderler ve bura­
da onlara verilen yiyecek ve yatak karşılığında iş
yaptırılırdı. Aileler parçalanmıştı ve hayat şartları
zordu.

Hayat şartları düzeldi

}f'‘ :SJ /'

Derken insanların hayat şart­
larını düzeltmek için kanunlar ya­
pıldı. Daha iyi evler inşa edildi ve
çocuklar için parasız okullar
açıldı.
Fabrikalar, çalışmak için da­ İşçiler daha iyi çalışma şart-
ha emniyetli hale getirildiler. Ça­ ,ları ve daha iyi ücret için pazar­
lışma saatleri kısaltıldı. İşsizlere lık yapabilmek üzere birleşerek
para verildi. sendikaları kurdular.

Daha hızlı,
daha uzağa

I İnsan ve eşya ulaşımının daha kolay sağlana- İnsanlar, kömür gibi ağır yükleri deniz yoluyla
, bilmesi için yollar ve köprüler yapıldı. Herkes kü­ taşımanın daha ucuza geldiğini farkettiler. Tekne­
çük bir ücret ödeyerek bu yollardan lerle yük taşımak için su kanallan açıldı.
faydalanabiliyordu.
,ı '1 ,

Yeni buharlı trenler insanları eskisinden daha Buharlı gemiler sayesinde ulaşım daha güven­
hızlı ve daha uzağa götürebiliyordu. Daha çok ai­ li, daha hızlı ve daha ucuz olunca ülkeler arasın­
le tatil için uzaklara gidebildiler. da daha fazla ticaret yapılmaya başlandı.
 Modern Çağ

iki dünya savaşı sosyal deği­

Son yüzyıl içinde insanların Modern tıp ve daha iyi hayat
şikliklere sebep oldu. Kadınlar oy şartları sayesinde insanlar artık
yaşama biçimleri ve seyahat şe­ kullanma hakkını kazandı. Geç­
killeri tarihin bütün dönemlerin­ geçmişte olduduğundan daha
mişte yalnız erkeklerin yaptığı uzun yaşıyorlar.
den daha çok ve hızlı değişti. birçok işi şimdi kadınlar da
yapıyor.
Karayolları, demiryolları, gemiler ve uçaklar dün- uzay gemileri evren hakkında keşifler yapıp dün­
yanın bütün ülkelerini birbirine bağladı. yaya bilgi gönderiyorlar.

1969’DA AYA AYAK

BASAN AMERİKALI
AMERİKA BİRLEŞİK ASTRONOT NEİL
DEVLETLERİNDE DÜN­ ARMSTRONG AYDA
YA ÇEVRESİNİ 153 KERE YÜRÜYEN İLK İNSAN
DOLAŞABİLECEK UZUN­ OLDU.
LUKTA KARAYOLU VAR.

JUMBO JETLER İNGİLTERE’­

DEN AVUSTRALYA’YA YAKLAŞIK 20
SAATTE UÇUYORLAR. YELKENLİ
GEMİLER AYNI YOLU ALTI AYDA
ALABİLİYORLARDI.

Haberleşme

Eskiden insanların olaylardan haberdar olma­ Dünyanın çevresinde yörüngede dönen birçok
sı haftalar ya da aylar sürebiliyordu. Şimdi haber­ uydu var. Bu uydular, bilgileri, televizyon resimle­
leri her gün televizyon, radyo ve gazetelerden öğ­ rini ve binlerce telefon konuşmasını dünyanın her
reniyorlar. tarafına yansıtıyorlar.
Hazır yiyecek ve beyaz eşyalar ı \
I® \I|J\

insanların çoğu alış­ Buzdolapları yiyeceklerimizi Elektrikli âletler sayesinde ev

verişlerini dev süpermarketlerde bozulmadan tutuyor. Dondurulan işleri eskisinden çok daha kolay
yapıyor. Gıdaların çoğu önceden yiyecekler çok uzak mesafelere ve hızlı yapılabiliyor.
tartılmış, ölçülmüş ve paketlen­ taşınıp dünyanın her tarafında
miş oluyor. satılabiliyor

Şehirde iıayat M akineler

'I- ir.ıı

Bu robot bir fabrika üretim

Eskiden insanların yaptı­ bandında parçaları birleştire­
ğı işlerin çoğu şimdi makine­ bilecek kollara sahip.
" İ l i l ıc ;.
ler tarafından yapılıyor.

Dünya nüfusunun üçte biri İnsanlar yerine düşünme­

şehir ve kasabalarda yaşıyor si için bilgisayarlar program­ Bilgisayar, teyp, hesap
Birçok şehirde yer darlığı yü­ lanıyor. Bazı problemleri in­ makinesi ve video gibi cihaz­
zünden çok yüksek binalar sanlardan daha çabuk çöze­ lar eğitim ve öğretimde kulla­
yapılıyor biliyorlar. nılıyor

Şöhret ve servet

Bütün dünyada plaklan, videolan ve filmleri sa­ Dört yılda bir yapılan Olimpiyatlar’da dünya­
tılan müzisyenler ve film yıldızları bir gecede meş­ nın en iyi sporcuları rekor kırmak için birbirleriyle
hur olabiliyorlar. yarışıyorlar.
Dünya'da Yaşayan İnsanlar
Dünyada birçok değişik ırktan
insanlar yaşamaktadır. Her ırkın
kendi âdetleri, kültürü ve dini
vardır
Değişik ırktan insanlann görü­
nüşleri ve vücut yapıları değişik
oluyor. Bütün bu farklı özellikler
herkesin farklı iklimlerde yaşa­
masından ileri geliyor
00
Siyah deri, kuru ve sıcak ülke-
lerde yaşayan insanları güneşin
yakıcı etkisinden koruyor
Günümüzde, kolay ve hızlı se­
yahat edebilen insanlar, değişik
ülkelerdeki insanlarla tanışıp on-
lann yaşayışlarını öğrenme fırsatı
bulabiliyorlar
Bulutlu iklimlerde yaşayan in­
sanların derileri soluk renkli ola­
biliyor Bu sayede güneşten ihti­
yaçları olan enerjiyi alabiliyorlar
İlk başta buzlu ülkelerde yaşa-
maya başlayan insanların gözleri
soğuktan korunabilmek için çe-
kik oluyor
En uzun, en
kısa ve en son
Dünyadaki en uzun boy­
lu insanlar Afrika’daki Wa-
tussi kabilesinde yaşar Er­
keklerin çoğu 183 cm’den
uzundur
___
En kısa boylu insanlar
da Afrika’da yaşarlar Zai­
re’deki Mbuti Pigmeleri sa­
dece 132 cm boyunda­
dırlar.
En son ilkel kabile 1971
yılında Filipinler’de bulun­
muştur. Bunlar Taş Devri
insanları gibi mağarada
yaşamaktaydılar
Dünya üzerinde yakıa-'’* * ^
şık 5 milyar insan yaşa­
maktadır Günün her daki­
kasında 140 bebek dünya­
ya gelmektedir
D iller Dil grupları
insanlar hayvanlardan Dünyadâ 10 bin kadar deği­ Bir dilin bir başteı dille ortak
farklıdır; çünkü, birbirleriyle şik dil konuşulur. Bunların ço­ yanları varsa ikisi de aynı dil ai­
konuşabilirler. ğunluğu bir ana dilden doğmuş­ lesinden gelmiş demektir.
tur. FRANSIZ, İSPANYOL, LA-
~)TİN, İTALYAN
/
ISPANYOL

J
Fransı^, İtal­
yanca ve İspanyol­
Konuşmayı ca, Latin dilinden
türemişlerdir
^ öğrenmek // ü

/ 1 t )
Japonca gibi bazı Doğu dil­
İTALYAN leri diğerlerinden tamamen
insanların konuşmayı öğ­ farklıdır
rendikleri ilk dil genellikle
“ ana” dil veya “ millî” dildir.

Dilin dünyaya yayılması

Birden fazla dilin konuşul­

duğu ülkelerde, okullarda kul­
lanılan bir tek resmî dil vardır. insan topluluklan bir yerden bir yere göç ederlerken dillerini de bir­
likte götürürler. Zamanla bazı kelimeleri biraz değiştirerek söylemeye
başlarlar.

700 316
MİLYON MİLYON
MANDA­ İN­
RİN m GİLİZCE

Çin’in resmî dili eski bir Ku­

zey Çin lehçesi olan Mandarin di­
lidir. 700 milyondan fazla insan
tarafından konuşulan bu dil, en
çok konuşulan dildir
Daha önce hiç görmedikleri Zamanla dil o kadar çok de-
yabancı şeyler için yeni kelime- ğişikliğe uğrar ki yeni bir dil hail­
ler üretmişlerdir. ne gelir.
Binalar ve Evler

Dünyanın her yerinde insanlar
barınma ve korunma için evler
yaptılar. Ev yapımında kolay elde
edilen malzemeler kullanılır.
Afrikalı yerliler kulübelerini
çevrelerinden topladıkları otlar
ve çalılarla yaparlardı.
İnsanlar, içinde yaşadıkları ik­
lime uygun evler yapmışlardır. Sı­
cak ve nemli bölgelerde evler,
serin ve kuru kalmaları için direk­
ler üstüne kurulur

Bazı insanlar hayat tarzlarına
uygun evlerde yaşarlar. Göçebe­
ler çok sık yer değiştirdikleri için
yanlarında çadır taşırlar.
Bazen binalar mevcut yerlere
uyacak biçimde yapılır. Büyük
şehirlerde insanlar çok katlı bina­
lar içinde binlerce dairede ya­
şarlar.
İnsanlar yeni tip evler yapma­
yı da denerler. Bu şişme ev, sel
ve deprem gibi felâketler sırasın­
da işe yarar.

Sıcak iklimde
evler

......

Gana’daki Nabdam evleri gibi birçok Afrika kö­
yünde evler güneşte çamurdan yapılırlar. Kalın du­
varlar güneşi keser ve içeriyi serin tutarlar. Evle­
rin dışı bitki özleriyle boyanır.
Nemli ve sıcak Amazon ormanında, Yanamo kı-
zılderilileri, ağaçtan direkler üzerine palmiye yap-
' rakları ile kaplayarak geniş daire şeklinde damlar
yaparlar. Duvarlar olmadığından birkaç parça eş­
yalarını kuru tutmak için yerden yükseğe koyarlar.
Soğuk iklimde evler

İsviçre’de ahşap villalar yapılır. Birinci kat ze­ İsveç ve Finlandiya’nın kuzeyinde bulunan La-
minine rutubetten bozulmayan taşlar döşenir. Pen­ ponya’da insanlar küçük kasabalarda yaşarlar ama
cereler çift camlıdır. Eğik damlar üstüne yerleşen bazı geyik çobanları çadırlar kurarlar. Bu çadırlar
kar sıcaklığın içerde kalmasına yardımcı olur. Ren geyiği derisinden yapılır

Bir yolculuk evi

Bedeviler, çölde hayvancılık­
la uğraşan gezgin Araplar’dır.
Yüzer ev
Kadınlann keçi kılından ördü- Çadırın bir bölümünde aile
j|ü çadırlarda yaşarlar uyur ve yemek pişirilir Perde ile
bölünmüş öteki bölümde ise er­
Birarada kekler toplantı yaparlar ve misa­
firlerini karşılarlar.
yaşamak
J «T

■s-'* ^
Çin’de birçok insan, sampan adı verilen dibi
düz kayıklar üzerine kurdukları evlerde yaşarlar. Kibbutz’lar İsrail’de, herkesin işi ve toprağı pay­
Sampanların güvertesinde tavuk beslenip, sebze laştıkları ve yönetimde söz sahibi oldukları bir köy
tipidir.
bile yetiştirilir
Besinler ve Pişirme

Yediğiniz-içtiğiniz herşeyin olmadan hareket edemezsiniz,

vücudunuza ayrı bir faydası var­ ısınamazsınız ve hasta olunca
dır. Yaşamanız için size enerji ve­ iyileşemezsiniz.
ren besinler hayatîdir. Besinler

'.j A
ET, BALIK VE SÜTTEKİ
PROTEİNLER VÜCUDUMU­
ZUN G ELİŞ M E S İN İ
SAĞLAR..

EKMEK VE TAHIL GİBİ

GIDALARDAKİ NİŞASTA
BİZE ENERJİ VERİR.

Bolluk ve açlık

Dünyada yaşayan insanların
hemen hemen yarısının yeteri
kadar yiyeceği yoktur. Kuraklık ve
seller ürünlere zarar verirse bir­
çok insan açlıktan ölür.
Dünyada herkese yetecek
kadar gıda vardır ama bunları
gereken yerlere gönderebilmek
büyük sorundur.
< i!
Çok fazla yemek, çok yağlı ve
çok şekerli yemek insanları şiş­
manlatır, sağlıksız yapar, hattâ
hasta eder.

Hazır yiyecekler Neden pişiririz? (

F f»' i -.1^7 k-!k

Hazır yiyecekler ucuz ve çabuk pişirilebilir. Ba­ Pişirilmiş yiyecek midemizde çiğ yiyeceklerden
zıları çok yağlı ve şekerli olduğu için bunlardan çok daha kolay sindirilir. Pişirmek, insanlan hasta ede­
yemek sağlığınızı bozabilir bilecek mikropları öldürür ve yiyeceklerin daha
uzun dayanmasını sağlar.
Gündelik yiyecek
Dünyanın en büyük yemeği

Dünyanın en büyük yemeği koyunlar, balık­

Her ülkenin en çok yenen geleneksel bir gıda­ lar, tavuklar ve yumurtalarla doldurulmuş deve
sı vardır. Dünyanın yarısının geleneksel yiyeceği pi­ kızartmasıdır. Afrika’daki Bedevi düğünlerinde
rinçtir. Pirinç sadece sıcak iklimlerde yetişir. ikram edilir.

Ülkelerin yem ekleri

Bu Hint ailesi, kuzu ve tavuk gibi etleri tandır Et yemeklerini sebze ve turşu ile servis yapar­
denilen toprak bir fırında pişirirler. Bu yolla pişiri­ lar, “ çapatis” denilen ekmekle birlikte yerler. Yer­
len et yemeklerine de “ tandır” adı verilir. Hintiler’in ken parmaklarını kullanırlar. Yemeğe lezzet katmak
çoğu inek eti yemezler. için baharat kullanılır.

Çinli aileler yemeklerini küçük mangallardaki Yemek, iki tahta çöp vasıtasıyla küçük çanak­
ateşin üzerinde pişirirler. Pirinç ve sebze yerler, faz­ lardan yenir. Yemeklerin yanında sütsüz çay içerler.
la et yemezler.

Bu İtalyan aile yemeğe soslu bir tabak makar­ Makarnadan sonra sebze ve et yenir. Yemek­
na ile başlar. İtalyanlar, un ve suyu yoğurarak bir­ te çatal-bıçak kullanılır. Yemeğin yanında şarap
çok değişik şekilde yaptıkları makarnayı çokça içerler. Çocuklara da suyla karıştırılmış çok az şa­
yerler. rap verilir.
Spor

Her yaştan insan spor yapma­ Vücut egzersizleri yapmak in­ Spor oyunlan çok çeşitli şekil­
yı sever. Bazıları dinlendirici sanı sağlıklı tutar. Yüzme vücu­ lerde oynanır. Okçuluk gibi bazı
sporları sever, bazıları da aktif ve dun bütün kaslarını hareket etti­ sporlar tek kişiyle yapılır.
yarışçı olmayı tercih eder. ren spordur

Tenis gibi bazı sporlar da birer ya da ikişer kişi Futbol gibi takım oyunları insanlara bir hedefe
ile oynanır. ulaşabilmek için birlikte çalışmayı öğretir.

Zevk ve para için spor En popüler spor hangisidir?

Sporu yalnızca zevk için yapan kişiye amatör Futbol dünyanın her tarafında oynanır. Orta
denir. Yarışması için para ödenen ve hayatını spor­ Çağ’da, İngiltere’de değişik köylerden insanların
dan kazanan kişiye profesyonel denir. sokaklarda oynamasıyla başlayan futbol, şimdi mil­
yonlarca insan tarafından sevilmektedir.
•
Kahramanın yarışı İlk olim piyat oyunları
DİSK S“( - CİRİT

Maraton 42.Kllometre 195 metre koşu yarışıdır.

İlk maraton M.O. 490 yılında bir Yunanlı asker ta­ Eski Yunanlılar her dört yılda bir spor oyunları
rafından koşulmuştur. Persler’e karşı kazandıklan düzenlerdi. Bu oyunlara kadınların katılmasına ve
zaferi haber vermek üzere koşmuştur ve bu koşu­ seyretmesine izin verilmezdi. Disk ve cirit atma
nun sonunda yorgunluktan ölmüştür. sporları bu günlerden kalmadır.
- f

Modern olimpiyat oyunları

Olimpiyat meşalesi, Yunanistan’ın başşehri Ati-
Olimpiyat oyunları her dört yılda bir değişik ül- na’dan koşmaya başlayan atletler tarafından açı-
kede yapılır. Dünyanın bütün ülkelerinden amatör lış törenine getirilir Bu meşale oyunlar bitene ka-
sporcular bu oyunlarda yarışırlar dar yanar

Günümüzde yirmiden fazla değişik spor ve
oyunda hem erkek hem kadın sporcular yarışır
hem milyonlarca kişi televizyondan bunları
seyreder.
En eski sporlar
Her karşılaşmanın birincisine altın, İkincisine
gümüş, üçüncüsüne ise bronz madalya verilir
Hayvan sporları

Norveç’te kayalar üstüne ya­ 5000 yıldan fazla zaman ön­ Binicilik gibi bazı sporlar­
pılmış resimlerden, insanlann ce erkekler güreş gibi döğüş da insanlarla hayvanlar bera­
Taş Devri’nden beri kar üstünde sporları yaparak savaşa hazırla- ber yarışır
ski yaptığı anlaşılmaktadır nırlardı.

Yeni sporlar

Bazı insanlar zevk için

İlk motpr yanşı 1894 yılında hayvanları ve kuşları vururlar
Yeni icatlar, planörle uçuş ve
Fransa’da, Paris-Rouen arasında Buna “ avcılık” sporu adı
motor yarışları gibi yeni sporların
yapılmıştır verilir.
doğmasına yolaçmıştır
Yazı ve Kitaplar

insanların yazma sebeplerin­
den biri de ne olduğunu kaydet­
mektir. Geçmişte insanlar başka
yollardan kayıt tutarlardı.
Kuzey Amerikalı kızılderililer
İlk yazı yazası insasıiar
kimlerdi?
deniz kabuklannı dizerek kor­
donlar ve daireler yaparlardı. Bu
şekiller kabile toplantılarının bir
kayıdıydı.
Perulular bir şeyi hatırlamala­
rına yardroc! olması için iplere
düğüm atarlardı. “quipu” adı ve­
rilen yer yer düğümlenmiş renk­
li ipler, bir yere haber gönderilir­
ken, habercinin aynntıları unut­
maması için eline verilirdi.

Yaklaşık 5000 yıl kadar önce Mısırlılar ve Sümer- Sümerier, kilden bir tablet üzerine bir çubukla
ler resimlerle yazıyı icat ettiler. Mısırlılar’ın resim işaret kazırlardı. Zamanla resimli yazıları çivi yazı­
yazısına hiyeroglif denirdi. sı denilen işaretlere dönüştü.

Alfabe
zz. V_> C A O
t
J ü Cİ (-5 t ^
^ J -9 Û (*
Eski Romalılar’ın kullandığı ve , , ,

Bugün insanlann kullandığı al­
fabelerin çoğu eski resim yazıla­
rın basit işaretlere dönüşmüş şe­
killerinden gelmektedir.
Papirüs'ten kâğıda
bugün Batı dilleri ve Türkçe’de
kullanılan Latin alfabesindeki
“A” harfinin eski resim yazısın­
daki öküz işaretinden geldiği sa­
nılıyor.
İnsanlar yazılannı değişik
yönlerde yazarlar. Çince yukarı­
dan aşağıya veya çarpraz şekil­
de yazılabilir.

Mısırlılar, düzlenmiş papirüs Daha sonraları insanlar hay­ Çinliler dut ağacının gövde­
yaprağından kâğıtlara yazarlardı. van derilerinden parşömenler sinden kâğıt icat ettiler. Bu sır Av­
Su ve yapışkanla karıştırılmış kö­ yaptılar. Her iki tarafına yazılabil- rupa’ya Arap tüccarlar tarafından
mürden mürekkep yaparlardı. diği için papirüsten daha iyiydi. ulaştınldı.
 Kapağıyla, sayfalarıyla ve re­
simleriyle bugünkülere benze­
yen kitaplar ilk defa Orta Çağ’da
ortaya çıktı.
Yazmayı öğrenen manastır
rahiplerine kâtijDİik görevi verilir­
di. El yazısıyla metinleri, sayfa­
ları boş olan kitaba temize çeker­
ler ve çok güzel süslerlerdi.
Kitapları elle yazmak çok
uzun zaman alıyor ve çok yoru­
cu oluyordu. Sadece zenginler
ve kiliseler bu kitapları satın ala­
biliyorlardı.

Baskı m akinaleri

İlk matbaa 550 yıl önce Johann Gutenberg adlı Modern matbaa makinaları elektrikle çalışıyor.
bir Alman tarafından icat edildi. Elle çalıştırılıyordu. Renkleri kâğıt üzerine birbiri ardına basabiliyorlar
ve birkaç sayfayı aynı anda çıkarabiliyorlar

Parmaklarla okumak

Körler için Braille alfabesi denilen kabart­

ma noktalarla kitap yapılıyor Nokta gruplarının
her biri değişik harflerin yerine duruyor ve kör
Basılan sayfalar katlanıp düzenleniyor Sonra
okuyucular bunlara parmaklarıyla dokununca
bunlann kenarları kesilerek birbirine bağlanıyor ve
kelimeleri anlıyorlar
kitap haline geliyor
SANAT
İnsanlar çok defa sanat konusunda aynı fikirleri
paylaşmazlar. Biri, bir resim ya da heykelin çok gü­
zel olduğunu söylerken bir başkası çok çirkin oldu­
ğunu düşünebilir.
Bir sanat eseri çok değişik yollardan yapılabilir. Aşa­
ğıdaki sanatçılardan herbiri değişik malzemeler kul­
lanarak değişik bir sanat türü üzerinde çalışıyorlar

’i. î.,‘ Birçok ressam da gerçek

Ressamlar gerçek hayata Bazı ressamlar sadece ha­ hayatla hayal gücünü birleşti­
bakıp gördüklerini kopye ede­ yallerinde canlandırdıkları şe- rerek ortaya bir sanat eseri çı­
bilirler. killeri çizebilirler___________ karır.
Zamanla değişen sanat

insanların zevkleri değiştikçe ayrı sanat biçim­ Çin resmi gibi bazı sanatlar gelenekseldir. Bu
leri moda olur. 500 yıl öncesine kadar AvrupalI res- sanatçılar yıllar boyu hiç değiştirmeden aynı biçim­
samlann yaptıkları resimlerin çoğu dinî sahnelerdi. de çalışmışlardır.

Yeni sanat tipleri yeni icatların sonucunda or­

İnsanlar belli sanat biçimlerine öyle alışmışlar­
taya çıkar. Fotoğraf makinası icat edildiği zaman
dır ki, bir sanatçı çok yeni bir şey denediği zaman
insanlar fotoğrafçılığı bir sanat biçimi olarak kabul
çok şaşırırlar.
ettiler.

Şöhret, servet ve sahtekârlık

Bazı sanatçılar hayatları boyunca çalıştılar ama Geçmişte zengin patronlar, yetenekli olduğu­
kimse onların tablolarını satın almadığı için çok fa­ na inandıklan sanatçılara resim yapmaları için para
kir kaldılar. Böyle sanatçıların çoğu öldükten son­ verirlerdi.
ra ün kazandılar.

Ünlü ressamların sanat eserleriyle antika eser­ Kurnaz kişiler, insanlan aldatmak için ünlü sa-
ler çok değerlidir. Açık arttırmalarda çok yüksek fi­ natçılann eserlerini taklit ederler. Sahte eserler ba­
yatlara alıcı bulurlar. zen çok para ödenerek satın alınır
Müzik
Müzik nedir? Sesler nasıl çıkarılır?

Çeşitli şekillerde çalınan üç Üfleyerek çalınan çalgılara nefes­

Birçok sesin biraraya geti- esas tip müzik âleti vardır. li çalgılar denir
rilerelc bir ezgi ortaya çıkarıl­
masıdır müzik.

Herkes aynı tür müzikten Ellerle vurularak ses çıkarılan Çekip bırakarak veya bir yay
lıoşlanmaz. çalgılara vurma çalgılar denir. sürterek çıkardığımız çalgılara
telli çalgılar denir.

En eski müzik

insanlar müzik âletlerini icat Tek başına şarkı söyleyen in­ Birlikte şarkı söyleyen ya da
etmeden önce şarkı söyleyerek sana solist denir. Birlikte şarkı şarkının değişik kısımlarını söy­
müzik yaparlardı. söyleyen iki insana düet denir. leyen bir grup insana koro denir.

ly/iüzik ne işe yarar?

Müzik insanların çalışmasına

yardımcı olur. Forsa denilen ge­ Doğum günü ve evlenme gi­ İnsanlar genellikle kendileri­
milerdeki köleler davulun ritmine bi öze! durumları kutlamak için ni ve başkalarını eğlendirmek
uyarak aynı anda kürek çe­ müzik çalınır için müzik çalarlar
kerlerdi.
Müziğin elden ele geçmesi

Folk müziği denilen geleneksel müzik bazen Orta Çağ’da insanlar müziği yazabilmek için
öyle eskidir ki, kimse ilk yazanın kim olduğunu ha- bir yol buldular. Müzik yazan insanlara besteci de­
tıriayamaz. İskoç dansları gibi bazı folk müzikleri nir. Bir ya da birden fazla enstrüman için ya da şar­
dünya çapında yaygınlaşmışlardır. kılar için müzik yazabilirler.

Oricestra

Orkestra, geleneksel enstrümanları çalan bü­ dilerine başlama işareti veren ve birlikte çalabil-
yük bir müzisyen topluluğudur. Müzisyenler, ken- melerini sağlayan bir şefin hareketlerini izlerler.

Bandoiar

MERASİM BANDOSU ÇELİK BANDOSU

Bazı bandolar yürüyüş yaparken çalınabilen
Bandolar, enstrümanlariyle tek tür müzik ça­ enstrümanlara sahiptir. Diğerleri de bir yere kuru­
labilen küçük müzisyen gruplarıdır. lur, orada çalınırlar, r
El Sanatları
El sanatları nedir?
Değişik ülkelerdeki insanlar, değişik el sanatla­
Çağlar boyunca insanlar günlük kullandıkları eş­
yaları kendi elleriyle yapmışlardır. Yaptıkları eşya­ rı konusunda hünerlidir. Bütün bu zanaatçılar kendi
uzman oldukları alanda çalışırlar.
ları özene bezene ve süsleyerek yaparlar ve bun­
ların renkli ve çekici görünmesini sağlarlardı.

İNGİLİZ SEPETÇİLİĞİ MEKSİKA DOKUMACILIĞI TÜRK HALICILIĞI

MEKSİKA’ NIN ÇANAKr İSPANYOL DANTEL İŞLEMELERİ YUNAN İPLİĞİ

ÇÖ M LEKLERİ,

AFRİKA’DA ALTIN MÜCEVHERAT FAS’TA KUMAŞ BOYACILIĞI VENEDİK CAMCILIĞI

Orta Çağ’da, çırak adı verilen Ustalar işlerine büyük önem

erkek çocuklar bir zanaat öğren- verirlerdi ve dükkânından kalite- Çıraklık dönemini bitiren ve işinin
mek için bir ustanın atölyesinde siz işlerin çıkmasına engel olmak uzmanı olan kişiye usta denir
7 yıl çalışırlardı. için “ arayıcılar” tutarlardı.
S a tılık el sanatları Kaybedilen zamanı
telafi etm ek

Binlerce yıldır insanlar yap­ Bazen kendi yaptıkları eşya-

tıkları el sanatlarını satmak için ian, ihtiyaç duyduklan, ancak
yapmayı bilmedikleri eşyalarla Baz! el sanatlarının iyi örneK-
açık pazarlara götürmüşlerdir. leri şimdi çok kıymetlidir.
değiştirirler.

Bunun sebebi, gündelik kul­

Geçmişte gezgin tüccarlar ül­ Bir ülkede ustalardan aldık­ lanım için çok sayıda eşyanın ya­
keden ülkeye dolaşırlardı. ları eşyalan başka bir ülkede sa­ pılması ve kırıldıkları zaman at­
tarlardı. maktan başka çare olmamasıdır.

El sanatları ölüyor

Bazı insanlar eski el sanat­

Elle yapılan eşyaların hiçbiri Geçmişte ustalar müşterile­ larını yeniden yaygın hale getirip
birbirine benzemez. Ustaların rini tanırlar ve herşeyi onlara uy­ ölmesini önlemek amacıyla bun­
çoğu yaptıklan şeye imza atarlar gun şekilde yaparlardı. ları öğrenmeye ilgi gösterirler.

Sonralan seri üretim yapan Makineler insanlardan daha Bunlar yaptıkları işleri daha
makineler icat oldu. çabuk üretiyor ve ucuza maiedi- çok turistlere hatıra olarak sa­
yoriardı. Böylece birçok eski el tarlar
sanatı ortadan kayboldu.
Giyim-Kuşam
insanlar neden giyinirler?
İnsanlar yaptıklan işe uygun
elbiseler giyerler. Baiıicçıiar su
geçirmez Icıyafetler ve çizmeler
giyerler.
önemli insanlar özel merasim­
lerde güçlerini, otoritelerini ve sı-
nıflannı gösteren ihtişamlı kıya­
fetler giyerler.
Bazı insanlar kalabalıkta he­
men farkedilen dikkat çekici kı­
yafetler giyerler.
Modayı takip etm ek
B
İnsanların giyim tarzları, için­
de yaşadıkları zamana göre de­
ğişir. Dörtyüz yıl önce erkekler
yüksek topuklu ay^kabı ve uzun
çoraplar giyerlerdi.
İklim ler için elbiseler
^ \ r -
Bazı mesleklerdeki insanlar,
halkın onlara ihtiyacı olduğunda
tanıyabilmeleri için üniformalar
giyerjer.
' Spor kıyafetleri rahat ve hafif­
tir. Oyuncular aynı takıma men­
sup olduklarını belli etmek için
aynı renkte ve desende formalar
giyerler.
Bazı insanlar özel bir gruba
mensup olduklarını belli etmek
için aynı tip elbiseler veya ünifor­
malar giyerler.
Bir zamanlar herkesin giydi­
ği kıyafetler günümüzde yaşayan
insanlara çok komik görünürler.
İnsanlar hava durumuna
uygun şekilde giyinir. Sıcak ve
rutubetli yerlerde serinlemek
için çok hafif giyinirler.
S ıça kve l^u W m le rd e
yaşayan insanlar kendilerini
güneş ışınlarından koruyan
uzun entariler giyerler.
Soğuk iklimlerde kat kat
elbise giyilir. Sıcak hava elbi­
se katları arasında sıkışarak
soğuktan korur.
Bugün herkesin giydiği kıya­
fetler de geçmiş zamanda giyil-
seler garipsenebilirlerdi.

Hint sarisi gibi, bir ülkenin ge-
leneicsel kıyafetlerine o ülkenin
millî kıyafeti denir.
Başka giyinme biçim leri
Dünyanın her yerinde saç­
lar giyimin önemli bir parçasi ha­
line gelmiştir. Afrika’daki Masai
Tarih öncesi zamanlardan
beri insanlar yüzlerine boya sür­
müşlerdir. Günümüzde dudaklar
ve gözlerin dikkati çekmesi için
boya sürülüyor.
İnsanlar giyimlerini tamamla­
mak için mücevher takarlar. La-
os’ta kadınlar ailenin tasarrufla­
rını takarak ne kadar zengin olduk­
larını gösterirler.
Günümüzde kumaşlar maki-
nalarda dokunur. Yıkanması ko­
lay, ucuz ve rahattırlar.
erkekleri birbirlerinin saçlarını
yapmak için günlerce uğraşırlar.
Sudan'daki Nuban erkekleri
gibi bazıları, kendilerini güçlü ve
sağlıklı göstermek için bütün vü­
cutlarını boyarlardı.
İnsanlar evli olduklarını belli
etmek için mücevher takarlar.
Hintli kadınlar evlenince burun­
larına halka takarlar.
Bazı insanlar, ünlü bir moda­
cının kendilerine özel dikeceği el- ^
biseler için bir servet ödeyebe-
lirler.
Bir zamanlar Avrupa’da modaya
uyan insanlar kendi saçlannı
gösterişli perukların altına sak­
larlardı.
Dövmeler hiç çıkmayan bir
boya çeşididir. Resimler iğne ile
deriye çizilerek renklendirilirler.
Bazı insanların taktıkları mü­
cevherler hangi dine ait oldukla­
rını gösterir. Hıristiyanlar boyun-
lârına haç kolyeler asarlar.
Efsaneler

Eski Yunan mitolojisinin çoğunluğu “ tanrılan”

Yıllar önce insanlar sırlarını çözemedikleri ve an­
hakkındaydı. Tanrıların sık sık dünyada gerçek in­
layamadıkları gökgürültüsü ve yıldırım gibi olaylar
san şeklinde görüldüklerine inanırlardı. İnanışa gö­
hakkında uydurma hikâyeler anlatırlardı.
re, tanrılar tanrısı Zeus düşmanlarını korkutmak
için gökgürültüsü çıkarırdı.

Dünya nasıl başladı? Bir İslcandinav miti

Bir Kuzey Amerika miti Bu eski İskandinav mitine
göre, evrenin merkezi “Ash
Yggdrasil” adı verilen dev bir
ağaçtır.

Bu mitolojiye göre dünyayı bir 'arı, otları, kuşları, balıklan ve

kuzgun yarattı. Denize taşları dö- havyanları yarattı. Daha sonra da
kerek karalar yaptı. Sonra aöaç- parçalarından in-
^ ^ sanı yaptı

Bir Nijerya miti

Tek gözlü tann Odin’in do­

Bu mitolojiye göre, özel bir ka-
ya üstünde oturan VVoyengi Ana,
avuç avuç topraktan insanlan
yaptı.
Lüks hayat yaşamayı seçenleri
kuz gece boyunca bu ağaçta
hızlı ye tehlikeli bir nehire, diğer-
başaşağı asılı durarak büyü­
lerini de sakin ve berrak bir nehi-
nün sırn olan mısraları öğren­
I re bıraktı.
diği söylenmektedir.

Kral A rthur ve yuvarlak masa şövalyeleri

Orta Çağ Avrupası’ndan günümüze kadar an­ - Arthur’un 1600 iyi ve cesur şövalyesi vardı,
latılmakta olan, Ifeltler’in Kral Arthur mitleri, bir za­ galçi düşmanlara karşı birçok büyük savaşlar I
manlar İngiltere’yi idare etmiş olan gerçek bir kra­ zandılar, insanları kurtardılar ve canavarları
la dayanmaktadır. dürdüler.
M itolojiler tarihi değiştirebilirler
mi?

Güney Amerikalı Aztekler,
belli bir yılda dünyaya geleceği­
ne inanılan Oueztalcoatl adlı, be­
yaz derili bir tanrı hakkında hikâ­
yeler anlatırlardı.
lam da tannnın geleceği söy­
lenen yııaa, retneaeceK yeni top­
raklar aramak için gemiyle Gü­
ney Amerika’ya Cortes adlı bir
İspanyol kâşif geldi.
Beyaz derili olduğu ve gemiy­
le geldiği için Aztekler Cortes’i
Oueztalcoatl sandılar. Böylece
Cortes onları çok kolay yendi.

Ejderhalar

Yüzyıllar boyunca dünyanın her yerinde ejder­ Ejderhalar su içinde yaşarlardı ve ateş püskü-
halarla ilgili hikâyeler anlatılmıştır Havvaii’de, Çin’­ rerek insanları korkuturlardı. Mitoloji kahramanla­
de, Galler’de ve İzlanda’da adını ejderhalardan rı herkesin hayatını kurtarmak için hep bir ejderha
alan yerler vardır. öldürmek zorunda kalmışlardır.

Kahramanlar Büyük ve küçük yaratıklar

Peri denilen küçük, görün­

Birçok mitolojide hayatın sır­ Eski Yunan Mitolojisi’ne göre At­ mez insanlar vardı. Leprechaun-
ları gibi çok özel bir şeyi arayan las adında bir tanrı, gökten düş­ lar kendilerini yakalayabiler) her­
bir kahramanın serüvenerinden memesi için dünyayı omuzları kese altın vermesi gereken İrlan­
bahsedilir. üzerinde tutuyordu. dalI perilerdi.

Modern m itler

Mitler geçmişle ilgili oldukları kadar gelecekle Gelecek hakkındaki hikâyelere bilim kurgu de­
de ilgili olabilirler. Bugün, zaman ve uzay içinde nir. Eski mitler gibi bunlar da insanların evren hak-
yeni dünyalara yolculuk yapan kahramanlar hak­ kındaki en son teorilerine göre kurulmuştur.
kında birçok film vardır.
D in le r

Bir dine mensup insanlar öîei^i dünyaya inanır, Dünyada birçok din vardır. Her dinin değişik
hayat ve ölüm hakkında aynı fikri paylaşırlar. inançları, âdetleri ve ümmetinin uyması gereken
kuralları vardır.

M usevilik H ıristiyanlık

Musevilerin peygamberi
Hz. İbrahim’dir ve onlara Al­
lah’ın bir olduğunu bildirmiştir.

Allah’ın Tevrat’ın ilk bölü­

mündeki kuralları uygulama­
ları için kendilerini seçtiğini
inanırlar.
Hıristiyanlar Hz. İsa’nın Allah’­
ın oğlu olduğuna ve onlara yaşa­
mayı öğretmeye geldiğine inanır­
lar. Incil’in ikinci bölümünde Hz.
İsa anlatılır.
Hıristiyanlar, Hz. İsa’nın ken­
dilerine birbirlerini sevmeyi, dua
etmeyi ve diğer insanlara Allah’ı
anlatmalarını öğrettiğini söylerler.
Kilisede ibadet ederler.

Hinduizm ru r >

Hindu bavramlannda dansçı­

Hindular öldükten sonra baş­
ka bir insan ya da hayvan olarak
yeniden dünyaya geleceklerine
inanırlar.
Eğer birinci hayatta iyi bir in­
san olurlarsa ikinci hayatta daha
da iyi olacaklarına inanırlar.
lar fil tanrısı Ganesh gibi giyinir­
ler. Hindular’ın çoğu tanrıların
gerçekte kılık değiştirmiş, Brah­
man adında tek bir tanrı olduğu­
na inanırlar. gg
Budizm

Hindistan’da Buda isimli bir adam Hinduiar ara­
sında Budizm adil dini başlattı. Daha sonra Budizm
Asya’ya, Çin’e ve Japonya’ya yayıldı. Tayland’da­
ki Bangkok’ta bir sıraya dizilmiş 394 tane altın Bu­
da heykeli vardır.
Budistler, insanların lüksten vazgeçip basit ve
sakin bir hayat yaşaması gerektiğine inanırlar. Bir­
den fazla hayat olduğunu, ancak sonunda insan­
ların manevî sükuneti bulabilcekleri bir yere kaça-
bildiklerine inanırlar.

Tanrısız dinler

_Z3 C
Taoizm gibi bazı Doğu dinle­
rinde tanrı yoktur. Taocular, ha­
yatta herşeyin tabiatın bir parça­
sı bulunduktan için kutsal olduk­
larını söylerler.
Ayinler
Taocular insanların basit ve
Herşeyin ya dişi (Yin) ya da
tabiatla uyum içinde yaşamala­
erkek (Yang) olduğuna inanırlar.
rını isterler. Onlara göre insanlar
Yin ve Yang birbirini dengeler.
akıp giden bir nehir üzerinde yü­
zen bir çubuk gibi olmaya çaba
göstermelidirler.
Büyücü doktorlar ne yaparlar?

Hemen hemen dünyadaki
Duıun Küçük insan toplulukları­
nın ya da kabilelerin kendilerine
ait ayinleri, şarkıları ve dansları
olan bir dini vardır.
Amerikalı kızılderililer hasta­
lık ve kötü şansın, cadılar ve bü­
yücüler vasıtasıyla çalışan kötü
ruhlar tarafından getirildiğine
inanırlardı.
Şansı kötü giden ya da has­
talanan insanlar, büyücü doktor­
lara başvurarak kötü ruhları çe­
şitli metodlarla evlerinden kov-
malannı isterlerdi.

Ö lüler nereye gider? o?

Bazı insanlar öldükten son­ İnsanlar, ölen kişiyi unutma­ Ruhların hayvan ya da insan
ra görünmez bir ruh olarak baş­ dıklarını göstermek için mezarla­ kılığına girmiş olarak dünyada
ka bir dünyaya gidildiğine ina­ rının üzerine çiçekler bırakırlar. kaldıklarına inananlar da onlar
nırlar. için hediyeler bırakırlar.
 İslâ m iye t Hz. Muhammed’in, Allah’ın emriyle insanlara
bildirdiği dine İslâmiyet denilmektedir. Kutsal ki­
tabı Kur’ân’dır

Müslümanlık 610 yılında Hz. Muhammed’e Hira Dağı’-

ndaki mağarada ilk vahyin gelmesiyle başlamış Hz. Mu­
hammed’in vefatına (632) kadar geçen süre içinde pey­
derpey tebliğ edilen âyet ve emirlerle tamamlanmıştır.

ler (ibâdât), 3-İnsanlar arasındaki

Müslümanlığın getirdiği ilkeleri üç münasebetleri düzenleyen hüküm
ana bölümde toplamak mümkün­ ve kaideler (muamelat).
dür: 1-İnançla ilgili hükümler (Aka-
id), 2-İbadetler hakkındaki hüküm­

Müslümanlığı diğer dinlerden ayıran en önemli özellik­

lerden biri Peygamberi tarafından bir devletin kurulma­
sı, böylece yayılması ve korunmasını sağlayacak mad­
dî bir güce sahip kılınmasıdır.

İslâmiyet’te Allah’a itaat etmek, Peygamber’e tâbi olmak

ve din namına ne bildirilmişse, kalb ile dil ile tasdik ve
onunla amel etmek şarttır

sonra dirilmeye ve kıyamet gününe inanmak. 6-Her

İm ânın şartları
Müslümanlığın inançla ilgili altı esası vardır; 1-
Allah’a inanmak. 2-Meleklere inanmak. 3-Kitaplara
inanmak. 4-Peygamberlere inanmak. 5-Öldükten
şeyin Allah’ın takdiriyle olacağına (kader) inanmak.
Müslümanlığın amelî esas ve şartları ise beştir 1-
Kelime-i şehadet getirmek, 2-Günde beş vakit na­
maz kılmak. 3-Ramazan orucunu tutmak. 4-Zekât
vermek. 5-Hacca gitmek.
T iya tro ve Dans
insanlar neden dans eder?

Dans muhtemelen ilk olarak insanlar birşey anlatmak, ta­ Baloda danslar hanımefendi­
bir şeyin kutlanması veya tanrı­ hıllarını büyütmek veya kavgada lerin güzel kıyafetlerini gösterme­
lara ibadet amacıyla başlatıl­ şans getirmek için de dansetmiş- lerinin bir yolu olarak başlamıştır.
mıştır. lerdir.

Yeni danslar
icat etmek

Günümüzde insanlar formda

kalmak, başkalarıyla tanışmak,
son modayı takip etmek veya sa­
dece eğlence amacıyla dans et­
mektedirler.
İnsanlar tango ve tvvist gibi
danslara yaygınlaşana kadar
gülmüşlerdir.
Kareograflar dansçıların ic­
ra ettikleri hareket ve adımla-
. rı tertipleyen insanlardır.

Dans etme şekilleri

Dans etmenin birçok şekli vardır. Tek başınıza

ya da bir eşle dansedebilirsiniz. Önceden belli olan Hintli dansçılar ellerini, gözlerini ve gövdeleri­
adımları atabilir ya da kendiniz uydurabilirsiniz. Mo­ ni ayaklarından daha çok oynatırlar. Mevleviler bir
dern dans, geleneksel danstan daha serbest ve da­ ritme uyarak dönerler. Rus dansçılar çömelerek
ha az resmidir. havaya çok hızlı tekmeler savururlar.

Balenin basit bir şekli ikiyüz Klasik bale yıllarca çalışma­ Ruslar, müzik ve dansla hikâ­
yıl kadar önce İtalyan ve Fransız lar sonucunda öğrenilebilen ve yeler anlatarak baleyi daha ilgi
saraylarında başladı. ayak başparmakları üzerinde ya­ çekici hale getirmişlerdir.
pılan çok zor bir danstır.
Tiyatro nerede başladı? Gezici tiyatrolar

W
İnsanlar tarih boyunca bir- Akroner oır trajedi (acıklı
şeyler anlatırken rol yapmışlardır oyun) oynarken asık suratlı mas­
ama ilk tiyatroları eski Yunanlılar keler, komedi (neşeli bir oyun)
kurmuştur. Buralara insanlar gi­ oynarken de gülümseyen mas­
dip oyunları seyredebiliyorlardı. keler takıyorlardı.
Eski Çağ’da Avrupa’da tiyat­
ro yoktu. Akrobatlc'.., dansç:.ar v&
hokkabazlar insanları eğlendir­
mek için ordan oraya gezerlerdi.

Tiyatroda sahne arkası

Başrol oyuncuları ko­

nuşurken üstlenne kuvvetli
ışıklar tutulur. Işıklan sah­
nenin yanından birisi ida­
re eder.

Opera İtalya’da başlamıştır. Operada aktör­ Mim hiç konuşmadan rol yapmaktır. Mim sa­
ler rollerini konuşmak yerine şarkı söyleyerek natçısı duygulannı yüz ve vücut hareketleriyle an­
yaparlar. Operaların orkestraları, renkli kostüm­ latır. Japonya’da “ Kabuki’^rlenilen tiyatrolarda bü­
leri ve sahneleri vardır. tün oyun mimiklerle oynanır.
Eğitim
Eğitim nedir?
Bazı öğretmenler, çocukların
bilgi ile doldurulmayı bekleyen
çömlekler olduğunu düşünürler
Neden öğreniriz?
insanlar çeşitli sebeplerle öğ­
renirler fakat bunların hepsi on­
lara daha iyi bir hayat yaşama­
larını sağlar
DÜNYADAKİ İNSANLARIN
ÇOĞU YAŞAMAK İÇİN GEREK­
Lİ OLAN ŞEYLERİ ÖĞRENİR- ^
LER. BESİNLERİN NASIL YE- ^
TİŞTİRİLECEĞİ VE NASIL EV 'Jf
YAPILACAĞI GİBİ.
Ne zaman öğrenirsiniz^
Doğduğunuz andan itibaren
çevrenizdeki insanları taklit ede­
rek öğrenmeye başlarsınız. Beş
yaşına gelmeden önce çok şey
öğrenirsiniz.
Bazıları için öğretmek bir fitili
ateşlemektir Bir sorudan birçok
fikir doğar
HATIRLANMAK İSTEDİĞİNİZ
YA DA BAŞKALARIYLA PAYLAŞ­
MAK İSTEDİĞİNİZ ŞEYLERİ YA­
ZARSINIZ.
BUGÜN İNSANLARIN
SPORLARI, HOBİLERİ VE BİR­
LİKTE EĞLENEBİLECEKLERİ
DİĞER ŞEYLERİ ÖĞRENMEK
İÇİN DAHA ÇOK BOŞ VAKTİ
VARDIR.
Okula gittiğiniz zaman bilme­
niz gereken temel şeyler size öğ­
retilir Deneyler yapmak iyi bir
öğrenme yoludur
Eğitim, işlerin nasıl yapılaca­
ğını bulup çıkarmak ve daha ön­
ce nasıl yapıldıklanm öğrenmek
anlamına da gelebilir
YABANCI DİL ÖĞRENMEK
BAŞKA ÜLKELERİN İNSANLA­
RINI ANLAMANIZA YARDIMCI
OLUR.
MATEMATİK VE MEKANİK
ÖĞRENMEK İNSANLARIN MA-
KİNALARI KULLANABİLMESİ­
NE VE PARALARINI İDARE
EDEBİLMELERİNE YARDIMCI
OLUR.
Kaç yaşında olursanız olun
yeni bir şeyler öğrenebilirsiniz.
Bir konuda çok bilgi sahibi olan
kişiye uzman denir
Tiyatro nerede başladı? Gezici tiyatrolar

insanlar tarih boyunca bir-
şeyler anlatırken rol yapmışlardır
ama ilk tiyatroları eski Yunanlılar
kurmuştur. Buralara insanlar gi­
dip oyunları seyredebiliyorlardı.
Aktörler bir trajedi (acıklı
oyun) oynarken asık suratlı mas­
keler, komedi (neşeli bir oyun)
oynarken de gülümseyen mas­
keler takıyorlardı.
Eski Çağ’da Avrupa’da tiyat­
ro yoktu. Akrobatlar, dansçılar ve
fıokkabazlar insanları eğlendir­
mek için ordan oraya gezerlerdi.

Tiyatroda sahne arkası

Opera İtalya’da başlamıştır. Operada aktör­ Mim hiç konuşmadan rol yapmaktır. Mim sa­
ler rollerini konuşmak yerine şarkı söyleyerek natçısı duygularını yüz ve vücut hareketleriyle an­
yaparlar. Operaların orkestraları, renkli kostüm­ latır. Japonya’da “ l4buki” 7jenilen tiyatrolarda bü­
leri ve sahneleri vardır. tün oyun mimiklerle oynanır.
Eğitim
Eğitim nedir?
Bazı öğretmenler, çocukların
bilgi ile doldurulmayı bekleyen
çömlekler olduğunu düşünürler.
Neden öğreniriz?
insanlar çeşitli sebeplerle öğ­
renirler fakat bunların hepsi on­
lara daha iyi bir hayat yaşama-
iannı sağlar.
DÜNYADAKİ İNSANLARIN
ÇOĞU YAŞAMAK İÇİN GEREK­
Lİ OLAN ŞEYLERİ ÖĞRENİR­
LER. BESİNLERİN NASIL YE­
TİŞTİRİLECEĞİ VE NASIL EV
YAPILACAĞI GİBİ.
Ne zaman öğrenirsiniz?
Doğduğunuz andan itibaren
çevrenizdeki insanları taklit ede­
rek öğrenmeye başlarsınız. Beş
yaşma gelmeden önce çok şey
öğrenirsiniz.
Bazıları için öğretmek bir fitili
ateşlemektir. Bir sorudan birçok
fikir doğar.
HATIRLANMAK İSTEDİĞİNİZ
YA DA BAŞKALARIYU P A Y I^
MAK İSTEDİĞİNİZ ŞEYLERİ YA­
ZARSINIZ.
BUĞUN İNSANLARIN
SPORLARI, HOBİLERİ VE BİR­
LİKTE EĞLENEBİLECEKLERİ
DİĞER ŞEYLERİ ÖĞRENMEK
İÇİN DAHA ÇOK BOŞ VAKTİ
VARDIR.
Okula gittiğiniz zaman bilme­
niz gereken temel şeyler size öğ­
retilir. Deneyler yapmak iyi bir
öğrenme yoludur.
Eğitim, işlerin nasıl yapılaca­
ğını bulup çıkarmak ve daha ön­
ce nasıl yapıldıklarım öğrenmek
anlamına da gelebilir.
YABANCI DİL ÖĞRENMEK
BAŞKA ÜLKELERİN İNSANLA­
RINI ANLAMANIZA YARDIMCI
OLUR.
MATEMATİK VE MEKANİK
ÖĞRENMEK İNSANLARIN MA-
KİNALARI KULLANABİLMESİ­
NE VE PARALARINI İDARE
EDEBİLMELERİNE YARDIMCI
OLUR.
Kaç yaşında olursanız olun
yeni bir şeyler öğrenebilirsiniz.
Bir konuda çok bilgi sahibi olan
kişiye uzman denir.
 Her zaman, her yerde eğitim
Yıllar önce eski Yunanistan’­
daki İsparta’da, erkek çocuklar
güçlü ve cesur olmaları için eği­
tilirler ve düşmanla savaşa hazır-
lanırlardı.
Çok sayıda insanın şehirde
yaşamaya ve çalışmaya başladı­
ğı yıllara kadar parasız okullar
yoktu. Sonra hükümetler topla­
dıkları vergilerle okullara para
ayırdılar.
Günümüzde eğitim
Bugün dünyadaki çocukların
yarısı birkaç yıl boyunca gittikle­
ri okullarda öğrenim görüyorlar.
Orta eğitimi bitirenler, bir ko­
nuda daha ileri öğrenim görmek
için üniversiteye giderler.
A
Eskiden kızlara erkeklerden
farklı şeyler öğretilirdi. Dikiş ve
yemek pişirme gibi kızlara özel
eğitim ler bugün bile veril­
mektedir.
Herkesin istediği şeyi öğren­
me imkânı yoktur. Patzcuaro’da-
ki MeksikalIlar hayatlarını kazan­
mak için şapka yapmayı öğren­
mek zorundadırlar.
Normal oküllann yanı sıra bir­
çok da meslek okulu vardır.
n ;) n
Televizyon ve bilgisayar gibi
buluşlar, yeni öğrenme yolları
sağlamıştır.
İki yüz yıl önce çok az okul
vardı. Zengin ailelerin çocukları
evde özel öğretmen tarafından
eğitilirlerdi.
Bu BolivyalI öğrenciler okul­
da geleneksel dansları öğrenir­
ken eğleniyorlar. Bir gün kendi
çocukları da bu dansı öğrene­
cekler.
Meslek okullanna her yaştan
kişiler giderek değişik meslekler
öğrenirler.
,1)) ^
Uydu vasıtasıyla dünyanın
her yanına iletilen bilgiler, deği­
şik ülkelerdeki insanlar tarafın­
dan paylaşılabilirler.
Hüküm et ve P ölitika
Hükümet nedir? Pölitika nedir?

İnsanlar hiçbir kural olmadan
birlikte yaşasalardı, işlerin nasıl
yapılacağı konusunda anlaşa­
mazlar ve herşeyi birbirine karış­
tırırlardı.
Liderler
Karışıklığı önlemek için herşe­
yi düzenleyip kanunlar yapacak
insanları seçtiler. Buna hükümet
denir
Politika birlikte nasıl yaşaya­
caklarına karar veren insanlar
hakkındadır Aynı fikri paylaşan
insanlar biraraya gelip bir siyasî
parti oluştururlar.

Diktatör, halkın ne istediğini sormadan ülkenin Bir lider halkın ne istediğine kulak vermeyi red­
nasıl yönetileceğine karar veren liderdir. Halkının dederse, insanlar kızabilir ve zor kullanmak yoluyla
seçim yapmasına izin vermezler. Bazı krallar ve yönetimi devralırlar. Buna devrim denir
imparatorlar diktatördüler.

İnsanlar neden oy kullanır?

Birçok ülke, birkaç yılda bir Ülke seçim bölgelerine bölü­ Hükümette yer almak isteyen
seçimler düzenler. Yetşkin in­ nür ve kendi bölgenizdeki bir insanlar ülkeyi daha iyi yönete­
sanlar, ülkeyi yönetmesini iste­ adaya oy verirsiniz. Oyların ço­ ceklerini vaadederek oy kazan­
dikleri kişilere oy verirler. ğunu alanlar hükümeti kurar. maya çalışırlar

İşleri değiştirebilir misiniz?

I- f r rr ... ı .

Birşeyler değiştirme çabasıyla biraraya gelen I918’e kadar İngiltere’de kadınlara by hakkı yok­
insanlara, baskı grupları denir. Yeni kanunlar yap­ tu. Birçok kadın birleşerek baskı grupları olunur­
ması için hükümete baskı yaparlar. Bu grup yeteri dular. Oy hakkını elde etmek için gösteriler düzen­
kadar kalabalık olursa, baskılar işe yarar. lediler. Kendilerini demiryoluna bile bağladılar.
Her zaman, her yerde eğitim
Yıllar önce eski Yunanistan’­
daki İsparta’da, erkek çocuklar
güçlü ve cesur olmaları için eği­
tilirler ve düşmanla savaşa hazır-
lanırlardı.
Çok sayıda insanın şehirde
yaşamaya ve çalışmaya başladı­
ğı yıllara kadar parasız okullar
yoktu. Sonra hükümetler topla­
dıkları vergilerle okullara para
ayırdılar
Günümüzde eğitim
Bugün dünyadaki çocukların
yarısı birkaç yıl boyunca gittikle­
ri okullarda öğrenim görüyorlar.
Orta eğitimi bitirenler, bir ko­
nuda daha ileri öğrenim görmek
için üniversiteye giderler
Eskiden kızlara erkeklerden
farklı şeyler öğretilirdi. Dikiş ve
yemek pişirme gibi kızlara özel
eğitim ler bugün bile veril­
mektedir.
Herkesin istediği şeyi öğren­
me imkânı yoktur. Patzcuaro’da-
ki MeksikalIlar hayatlarını kazan­
mak için şapka yapmayı öğren­
mek zorundadırlar.
Normal oküllann yanı sıra bir-
çok da meslek okulu vardır
- r , . ....
ve bilgisayar gibi
bul^uşlar, yem öğrenme yolları
İki yüz yıl önce çok az okul
vardı. Zengin ailelerin çocukları
evde özel öğretmen tarafından
eğitilirlerdi.
Bu BolivyalI öğrenciler okul­
da geleneksel dansları öğrenir­
ken eğleniyorlar Bir gün kendi
çocukları da bu dansı öğrene­
cekler.
Meslek okullarına her yaştan
kişiler giderek değişik meslekler
öğrenirler.
Uydu vasıtasıyla dünyanın
iletilen bilgiler, deği-
şj|^ ülkelerdeki insanlar tarafın-
dan paylaşılabilirler
Hüküm et ve P olitika
Hükümet nedir? Politika nedir?

İnsanlar hiçbir kural olmadan
birlikte yaşasalardı, işlerin nasıl
yapılacağı konusunda anlaşa­
mazlar ve herşeyi birbirine karış­
tırırlardı.
Liderler
Kanşıklığı önlemek için herşe­
yi düzenleyip kanunlar yapacak
insanlan seçtiler. Buna hükümet
denir.
Politika birlikte nasıl yaşaya­
caklarına karar veren insanlar
hakkındadır. Aynı fikri paylaşan
insanlar biraraya gelip bir siyasî
parti oluştururlar.

Diktatör, halkın ne istediğini sormadan ülkenin Bir lider halkın ne istediğine kulak vermeyi red­
nasıl yönetileceğine karar veren liderdir. Halkının dederse, insanlar kızabilir ve zor kullanmak yoluyla
seçim yapmasına izin vermezler Bazı krallar ve yönetimi devralırlar. Buna devrim denir.
imparatorlar diktatördüler.

insanlar neden oy kullanır?

Birçok ülke, birkaç yılda bir Ülke seçim bölgelerine bölü­ Hükümette yer almak isteyen
seçimler düzenler. Yetişkin in­ nür ve kendi bölgenizdeki bir insanlar ülkeyi daha iyi yönete­
sanlar, ülkeyi yönetmesini iste­ adaya oy verirsiniz. Oyların ço­ ceklerini vaadederek oy kazan­
dikleri kişilere oy verirler ğunu alanlar hükümeti kurar maya çalışırlar

İşleri değiştirebilir misiniz?

r- W ı , - ^

Birşeyler değiştirme çabasıyla biraraya gelen I918’e kadar İngiltere’de kadınlara oy hakkı yok­
insanlara, baskı gruplan denir. Yeni kanunlar yap­ tu. Birçok kadın birleşerek baskı grupları oluştur­
ması için hükümete baskı yaparlar. Bu grup yeteri dular. Oy hakkını elde etmek için gösteriler düzen­
kadar kalabalık olursa, baskılar işe yarar. lediler. Kendilerini demiryoluna bile bağladılar
Hüküm etler ne yapar?
Hükümet, günlük hayatın birçok alanına bak­ Aşağıdaki bu günlük ihtiyaçlann karşılanabil­
makla yükümlüdür. mesi için lıalk “ vergi” adı verilen para öder.

IJIkeler bir savaş olması ihti­ Hükümetler, halkın eğlenme­

Hükümet, ülkelerarası ticaret
maline karşılık savunma amacıy­ si ve dinlenmesi için parklar, mü­
işlerine yardımcı olur.
la ordu kurarlar zeler ve eğlence yerleri açarlar
Hava ve Su
Hava nedir?

Dünya atmosfer denilen bir hava tabalcasıyla sa­

nlıdır. Hava, birkaç değişik gazın teırışımından mey­ Her tarafınız hava ile sanimıştır ama siz onu gö­
dana gelir. Bu gazlardan biri, insan ve hayvanla­ remezsiniz. Üzerinize doğru rüzgâr estiği zaman
rın yaşamak için ihtiyaç duydukları oksijendir hissedersiniz. Rüzgâr, nareket eden havadır.

Hava her yerdedir Hava iter

Bir balonun içine çok fazla ha­ Paraşüt yere doğru düşerken
Havanın belli bir şekli yoktur. va üflemeye devam ederseniz altına havayı sıkıştınr Hava yuka­
Bütün yönlere yayılır ve her patlar çünkü balonun iç yüzüne rıya doğru basınç yaparak para­
yerdedir hava çok kuvvetli basınç yapar. şütün yavaş inmesini sağlar.

Sıcaic hava
yüicseiir

Hava ısıtılınca genleşir ve da­
ha çok yer kaplar. Sıcak hava,
çevresindeki soğuk havadan da­
ha hafif olduğu için yukarı doğ­
ru yükselir
Kapatılmış
hava
Sıcak hava balonlan, içlerin- Balonun içindeki havayı bir
deki hava çevrelerindeki hava- gazocağı ısıtır. Ocak kapatıldığı
dan daha hafif olduğu için gök- zaman içindeki hava soğur ve
te uçabilirier. balon yere iner.
Hava basınç
yapar

Kapatılmış hava sıcak tutar.

Yünlü kumaşlar sıcak tutar; çün­ . Kuşlar kışın tüylerini kabartıp ^ Haya size karşı basınç yapar
kü, yünün içinde havayı hapse­ içine hava hapsederek kendile- ama vucudunuzun, hava ağırlığı-
den çok sayıda lif vardır. rini sıcak tutarlar hıssedemeyecek bir yapısı
vardır
Hüküm etler ne yapar?
Hükümet, günlük hayatın birçok alanına bak­ Aşağıdaki bu günlük ihtiyaçların karşılanabil­
makla yükümlüdür. mesi için halk “ vergi” adı verilen para öder.

Ülkeler bir savaş olması ihti­ Hükümetler, halkın eğlenme­

Hükümet, ülkelerarası ticaret
maline karşılık savunma amacıy­ si ve dinlenmesi için parklar, mü­
işlerine yardımcı olur.
la ordu kurarlar. zeler ve eğlence yerleri açarlar.
Hava ve Su
Hava nedir?

Dünya atmosfer denilen bir hava tabakasıyla sa­

rılıdır Hava, birkaç değişik gazın kanşımından mey­ Her tarafınız hava ile sanimıştır ama siz onu gö­
dana gelir. Bu gazlardan biri, insan ve hayvanla­ remezsiniz. Üzerinize doğru rüzgâr estiği zaman
rın yaşamak için ihtiyaç duydukları oksijendir. hissedersiniz. Rüzgâr, nareKet eden havadır.

Hava her yerdedir Hava iter

Bir balonun içine çok fazla ha­ Paraşüt yere doğru düşerken
Havanın belli bir şekli yoktur. va üflemeye devam ederseniz altına havayı sıkıştınr. Hava yuka­
Bütün yönlere yayılır ve her patlar çünkü balonun iç yüzüne rıya doğru basınç yaparak para­
yerdedir hava çok kuvvetli basınç yapar şütün yavaş inmesini sağlar.

Sıcaic hava V ;
yükselir

Hava ısıtılınca genleşir ve da­
ha çok yer kaplar Sıcak hava,
çevresindeki soğuk havadan da­
ha hafif olduğu için yukan doğ­
ru yükselir
Kapatılmış
hava
Sıcak hava balonlan, içlerin­ Balonun içindeki havayı bir
deki hava çevrelerindeki hava­ gazocağı ısıtır. Ocak kapatıldığı
dan daha hafif olduğu için gök­ zaman içindeki hava soğur ve
te uçabilirler. balon yere iner
Hava basınç

Kapatılmış hava sıcak tutar

Yünlü kumaşlar sıcak tutar; çün­ Kuşlar kışın tüylerini kabartıp Hava size karşı basınç yapar
kü, yünün içinde havayı hapse­ içine hava hapsederek kendile­ ama vücudunuzun, hava ağırlığı­
den çok sayıda lif vardır. rini sıcak tutarlar nı hissedemeyecek bir yapısı
vardır
 Su nedir?

Bardağın içine doldurulan Eğer su yere dökülürse etra­

Su sıvıdır. Kendi şekli yoktur; su, bardağın iç şeklini alır. fa yayılır; çünkü, onu belli bir şe­
içinde bulunduğu kabın şeklini kilde tutacak hiçbir şey yoktur.
alır

Su nereye gider?
Su birikintileri güneşli günlerde kendiliklerin­
den kururlar. Aslında su ortadan kaybolmaz. Göz­
ünüzle göremeyeceğiniz kadar küçük parçalara
ayrılır.
Su buharı denen bu damlacıklar göğe yükse­
lir. Suyun buhara dönüşüp göğe yükselmesine bu­
harlaşma denir

Su buharı yükselince çok yu­ Damlalar yağmur olarak ye­

Gökyüzü su buharı ile dolu­
karılardaki soğuk havaya rastlar re düşer Su buhannın tekrar su­
dur, çünkü güneşin sıcaklığı de­
Burada küçük su damlaları hali- ya dönüşmesine yoğunlaşma
nizlerdeki, göllerdeki ve nehirler­
re gelir ve bunlar birleşerek bu­ denir
deki suyu buharlaştınr.
lutları oluşturur

Su iter Demirden yapılmış gemi

nasıl yüzer?

Bir yüzme havuzunun içinde boğazınıza kadar Demirden bir gemi bol miktarda suyu kenara
suda ayakta durup kollarınızı yanınıza bırakırsanız, ittiği için yüzebilir Bir cisim kenara doğru ne ka­
koilannız yavaşça suyun üstüne doğru çıkar Su dar su iterse, su da onu o kadar yukarı kaldırır
kollarınızı yukarı iter
Işık ve Renk
Hemen hemen bütün ışığımız güneşten gelir.
Güneşten gelen ışık bize gündüz ve geceyi verir.
Her şeyden hızlı
Dünya güneşin çevresinde dönerken güneşe ba­
kan yüzü gündüz, öteki yüzü gecedir

Işık o kadar hızlı hareket eder kİ bir saniyede

dünyanın çevresini sekiz defa dolaşabilir. Bilinen
en hızlı şey ışıktır

Işık doğru bir çizgi şeklinde hareket eder. Bu Işığın içinden geçebildiği carn gibi nesnelere
yüzden yoluna çıkan şeylerin arkasında gölge olur saydam denir İnsanlar gibi, ışığın içinden geçe­
mediği şeylere “ opak” denir

Işığın renklere ayrılm ası

1666 yılında isaac Newton, gü­

Prizmadan çıkan ışık gökkuşa­ Nevvton, normal beyaz ışığın
neş ışığını prizma adı verilen bir
ğının bütün renklerini ayrılmıştı. birçok rengin birleşmesinden
cam parçasının içinden geçirdi.
meydana geldiğini keşfetti.

Gökkuşağı nasıl oluşur?

û
Güneş ışığı yağmurun için­
den geçtiği zaman bazen bir
gökkuşağı görürüz, çünkü herbir
su damlası küçük bir prizma va­
zifesini görür
104
Yağmur damlaları ışığı deği­
şik renklerine ayırarak gökkuşa­ Yerden bakıldığında bir gök­
ğı meydana getirirler Gökkuşa­ kuşağı yay şeklinde görünür
ğının renkleri hep aynı sıraya gö­ Uçaktan bakıldığında ise daire
re dizilidir şeklindedir
Gökkuşağının içinde her zaman bütün renkleri göremeyebilirsiniz.
Yansıyan ışık
Aynı bir topun yüzeylere çar- ■
pıp zıplaması gibi ışık da bir yü­
zeye çarpınca yön değiştirir. Bu­
na yansıma denir.
Atmosferimize giren güneş
ışığı milyonlarca toz zerreciği ve
su damlacıkları tarafından yan­
sıtılır.
Renkleri nasıl görürüz? ,
— lâ -
Cisimlerin ışığı farklı miktar­
larda yansıtmalarından dolayı
renkler ortaya çıkar.
Bir çiçek kırmızıysa, ışığın
yalnızca kırmızı bölümünü yansı­
tıp perisini yuttuğu içindir.
Eğer aynaya bir fener tutar­
sanız ışığın yansıdığını gö­
rürsünüz.
Sinemada, projeksiyon maki­
nesi ile perde arasındaki ışığı gö­
rebiliriz, çünkü havadaki tozlar
ışığı yansıtır.
. Kar, üstüne vuran ışığın ta­
mamını yansıttığı için bembeyaz
görünür.
Yeşil bir otomobil ışığın yeşil
kısmını yansıtır, gerisini emer. Bu
yüzden yeşil görünür.
Karanlık uzay
Atmosferin dışındaki uzay
tamamen karanlıktır, çünkü
burada ışığı yansıtacak toz ve
su damlası yoktur.
Ayın kendisinde ışık yok­
tur. Güneşten aldığı ışığı yan­
sıttığı için onu aydınlık
görürüz.
Kurum, üstüne vuran ışığın
tamamını emer Bu yüzden siyah
görünür.
Kırmızı görmek
Hayvanların çoğu renkle­
ri göremez. Boğanın kırmızı
beze saldırmasının sebebi
renginin kırmızı olması değil
havada sallanmasıdır
E le ktrik
Hareket eden elektrik
Duran elektrik
jâ
• Eğer karanlık­
sa kıvılcımlarını
da görebilirsiniz.

İki çeşit elektrik vardır. Biri statik elektriktir. Hep Diğer elektrik çeşidine elektrik akımı denir. Ci­
aynı yerde durur. Bazen naylon elbiselerinizi çıka­ simlerin arasından geçer. Bu çeşit elektrik evleri­
rırken çatırtilannı duyarsınız. mizi aydınlatma, ısıtma ve makinaları çalıştırma­
da kullanılır.

Yunanlılar 2500 yıl önce kehribarın kıllara sür-

tüldüğü zaman statik elektrik kıvılcımları çıkardı­ İlk elektrik motorunu 1821’de Michael Faraday
ğını biliyorlardı. Bilim adamlan bundan 150 yıl ön­ icat etti. Elektrik motoruyla çalışan makinalar bu­
cesine kadar elektrik akımının nasıl oluştuğunu bil­ gün birçok evde ve fabrikada kullanılmaktadır.
miyorlardı.

Yalıtkanlar

Metal gibi bazı cisimler elektriğin içlerinden Elektriğin içinden geçemediği plastik ve lastik
geçmesine izin verirler. Bunlara iletkenler denir. gibi cisimlere yalıtkanlar denir. İnsanlann çarpılma­
Elektriği bir yerden bir yere nakletmek için made­ sını önlemek için elektrik telleri plastikle kaplanır.
nî teller kullanılır.

Bir pil özel kimyevî maddeler­ Pillerdeki elektrik prizlerdeki

le elektrik üretir. Kimyevî madde elektrik kadar kuvvetli değildir.
tükendiği zaman pilin çalışması Ancak piller kolayca taşınabilir
durur. ve heryerde kullanılabilir.
Elektriğimiz nereden geliyor?
Evlerde, caddelerde ve fabrikalarda kullandı­
ğımız elektrik, onu büyük miktarlarda üreten fab­
rikalardan gelir
Enerji santrallerdindeki elektrik kalın, madenî
kablolarla nakledilir. Kablolar yüksek direkler üze­
rinde şehirlere taşınır
Fişin içinde ne var?
Fişlerin içinde elektriği geçiren metal çubuk­
lar var. Fiş prize sokulduğu zaman elektrik bu çu-
buklann içinden geçerek teller içinde yoluna de­
vam eder.
Yıldırım elektriktir
Gökgürültülü yağmurlarda statik elektrik, bu­
lut ile yer arasında sıçrar. Bu sırada yıldırım deni­
len çok kuvvetli bir ışık parlar ve çarptığı şeyleri
yakıp yok eder
Santrallar elektriği hızlı akan nehirler, kömür ve
petrol ile nükleer eneriiden elde ederler.
LAMBAYI AÇINCA m S L O -
UAP-M M ELEk-TP-İK A iV \E
Şehirde kablolar yeraltına döşenerek evlere
bağlanırlar Burada, duvarların içine yerleştirilmiş
tellerle evin her köşesine elektrik iletilir.
Ampul nasıl ışık verir?
Elektrik, ampulün içinde özel metalden yapıl­
mış bir bobinden geçer Bu özel metal çok çok ısı­
narak beyaza dönüşür ve ışık verir. İlk elektrik
ampulü 1879’da Thomas Edison tarafından yapıl­
mıştır
Yıldırım daima en kısa yoldan yere ulaşır Bu
yüzden fırtına sırasında bir ağaç altında durmak
tehlikelidir. Yüksek binalarda, paratoner denilen
metal iletkenler yıldırımı toprağa ulaştırarak etki­
siz hale getirir.
 ' Hava titreşim yaptığı zaman ya da ileri-geri çok Titreşimler havayı iterek havayı da titreştirir. Ses
hızlı harei<et ettiği zaman ses çıkarır. Konuştuğu­ dalgalan denilen bu görünmez titreşimler, aynı su­
nuz ya da fısıldadığınız zaman, ses telleri denilen ya attığınız taşın çevreye yaydığı daire şeklinde dal­
gırtlağınızdaki şeritler titreşir. galar gibi havada yayılırlar.

Nasıl duyarsınız? Sesin hızı Gökgürültüsü

Kulaklanmızın içinde davul gi­ Ses dalgaları saniyede 340 Yağmurda, yıldırımın sesini
bi çalışan çekiçler vardır. Ses metre hareket ederler. Bir uçak duymadan önce ışığını görürsü­
dalgaları onlara vurduğu zaman sesten hızlı uçarsa patlama sesi nüz: çünkü, ışık sesten daha hızlı
titreşim yaparlar. duyarsınız. hareket eder.

Sessiz uzay

Ses dalgaları bazen, köprü­

Hava olmadan ses dalgaları
ilerleyemez. Hava olmasaydı hiç­
bir şey duyamazdık.
Havanın olmadığı ayda ast­ lerin altında olduğu gibi yüzeyler­
ronotlar birbirleriyle telsiz vasıta­ den yansır. Böyle durumlarda
sıyla konuşurlar. seslerin yankılandığını du­
yarsınız.

Yüksek ve alçak sesler

Birşey ne kadar hızlı titreşim yaparsa o kadar Kanatlarını sivrisinekten daha yavaş çırpan arı
yüksek ses çıkarır. Kanatlarını çok hızlı çırpan siv­ daha alçak ses çıkarır. Sesin yüksekliğine veya al­
risineğin yaptığı titreşimler çok yüksek ses çıkarır. çaklığına ton, saniyedeki titreşim sayısına ise fre­
kans denir.

H ayvanların
işitmesi
Birçok hayvan insanların
duyamayacağı l<adar yüksek
frekanstaki sesleri duyarlar.
Telefon
Telefon 1875 yılında Alexan-
der Bell tarafından icat edilmiş­
tir Bugün dünyada 500 milyon­
dan fazla telefon vardır
Telefonda, sesinizin çıkardı­
ğı titreşimler bir mikrofon vasıta­
sıyla elektrik sinyallerine dönüş­
türülürler.

Köpekler de çok uzaktaki

sesleri insanlardan daha iyi
duyarlar. Çiftçiler onları çok
uzaklardan çağırmak için özel
düdükler kullanırlar.
. Teller ou sinyalleri çok uzak­
Aradığınız kişi, telefonunda­
lara taşırlar, böylece uzaktaki ki­ ki hoparlorün elektrik sinyalleri­
şilere telefon edebilirsiniz. Tele­
ni tekrar sese çevirmesiyle sizi
fon telleri deniz altından bile ge­ duyabilir
çerler

Radyo dalgaları Televizyon resim leri

Her yanımız radyo dalgalany-
la sarılıdır ama onları duyamayız.
Radyo istasyonları, insan ve
enstrümanlardan çıkan ses dal-
galannı radyo dalgalarına dönüş­
türürler Bu dalgalar havadan
radyolara ulaşırlar.

.---- ( 1 1 Televizyon resimleri, gö­

rüntüyü elektrik sinyaline dö­

1 \ / J nüştürebilen özel kameralar

tarafından çekilirler

Radyolar, bu radyo dalgala-
nnı tekrar ses dalgalanna çevi­
rerek duyabilmenizi sağlarlar.
Radyoda birçok program dinle­
yebilirsiniz.
Gemiler birbirleriyle ya da ka­
rayla haberleşebilmek için rad­
yoları kullanırlar Uçaklar, kontrol
kulesiyle konuşmak için radyo
kullanırlar
Bir televizyon seti, aldığı
radyo dalgalannı tekrar ses ve
görüntüye çevirir.
Kara Ulaşım ı
Sürüklenen yükler

5000 yıl öncesine kadar yollar yoktu ve insan­
lar en fazla koşabildikleri kadar hızlı gidebiliyorlar­
dı. Hayvanların otları ezerek açtığı yollardan son­
ra insanlar da otları ve çalıları keserek ilk yolları
yapmaya başladılar.
Eski Mısırlılar’ın piramitleri yapmak için yerde
sürüklenemeyecek kadar ağır taş bloklara ihtiyaç­
ları vardı. Taş blokları ağaçtan kızaklar üstüne ko­
yup yuvarlak ağaç gövdeleri üzerinde taşıdılar.

Binicilik Hayvan koşmak Yolda

4000 yıl kadar önce insanlar Düzgün yollarda seyahat et­

atları evcilleştirmeye başladılar.
Ata binen bir insan yaya gittiğin­
den on kat daha hızlı gidebi­
liyordu.
insanlar hayvan koşmayı aynı
mek kolaydı. Romalılar, binlerce
zamanda buldular. Artık ağır yük­
kilometre uzunluğunda düz ve
leri taşımak için hayvanları kul­
kaldırımlı yollar yaptılar.
lanabiliyorlardı.

Tekerlek devrimi

İlk tekerleklerin 5000 yıl önce Sümerler tara­ Eski Yunanlılar savaşa giderken tek kişilik ara­
fından yapıldığı sanılıyor. Öteki köylere satmak üzere balar kullanıyorlardı. Arabaların hafif ve daha hızlı
götürdükleri yiyecekleri taşımak için arabalar yap­ olması için tekerleklere parmaklık taktılar ve sağ­
tılar ve yuvarlak tahtalardan tekerlek taktılar. lam olması için kenanna jant çaktılar.

Binek arabaları ve faytonlar x

^ _ — — ____ II II 1 J

250 yıl önce Avrupa'da zenginler atlarla çeki­ Faytonlar halkın bindiği ulaşım araçlarıydı.'Her
len binek arabalarında seyahat ederlerdi. Yollar 20 kilometrede bir hana uğrar ve atlan değişti­
çok engebeliydi, bu yüzden yolculuk rahat değildi. rirlerdi.
Kervanla Amerika’yı geçiŞ

Bu arabalar bir öküz veya at takımı tarafından

19. yüzyılın başlarında insanlar Kuzey Ameri­
çekilirdi. Arabaların içinde bir ailenin yaşayacağı
ka ve Afrika’da uzun mesafeleri, üstü tente ile ka­
kadar yer ve haftalarca süren seyahat boyunca ye­
palı arabalardan oluşan kervanlarla geçtiler.
tecek kadar yiyecek ve su vardı.

Dem iryolları

İnsanlar trenle daha uzağa Modern trenler petrol ya da

1825 yıllında ilk buharlı tren
İngilterede’ki Darlington’dan
Stockton’a giden demiryolu üze­
rinde saatte 24 kilometre hızla gi­
derek yolcu taşıdı.
ve daha çabuk gidebiliyorlardı.
1930’larda Hiavvatha adlı bir tren
Amerika Birleşik Devletleri’ni bir
baştan bir başa saatte 160 kilo­
metre hızla geçmişti.
elektrikle çalışırlar. Japonya’da­
ki dünyanın en kalabalık demir­
yolunda günde 112 bin kişi seya­
hat eder.

Otomobil nasıl
doğdu?

İlk benzinli otomobil İlk otomobillerin parmaklıklı 1889’da John Dunlop, havay­
1880’lerde Benz ve Daimler adlı tahta tekerlekleri, gaz lambaları la şişirilmiş kauçuk lastikleri icat
iki Alman mühendis tarafından vardı ve tavanları yoktu. Çok ça­ ederek ulaşımın daha rahat ol­
yapıldı. buk kırılırlardı. masını sağladı.

EsKiden otomobiller elle yapılır ve çok pahalı
olurlardı. 1908 ve 1928 arasında Henry Ford, Ame­
rika Birleşik Devletleri’nde, bir fabrikada 20 milyon
adet otomobili seri halde üreterek daha ucuza ma-
letti, böylece daha çok insan otomobil satın
alabildi.
Güçlü motorlarla ve rüzgârı yarabilecek şekilde
gövdelere sahip otomobiller çok hızlı giderler.
1983’te, jet motoru olan Thrust 2 adlı bir otomobil
Amerika Birleşik Devletleri’nin Nevada eyaletinde
saatte 1000 kilometrenin üstüne çıktı.
G em iler
Yelken açmak

Rüzgâr arkalanndan vurdu­ Rüzgâra karşı gitmeleri ge­

ilk gemiler 5000 yıl önce Mı­
ğu zaman geminin hareket etme­ rektiği zaman köleler kürek çe­
sırlılar tarafından Nil Nehri’ni
sini sağlayan papirüsten yelkeni kiyordu.
geçmek için yapıldı.
vardı.
Her yöne giden Uzun
yelkenli gem iler

Binlerce yıl boyunca Arap tüccarlar yüklerini ta­ İskandinavyalI Vikingler, h , . K 900 yılında Atlas
şımak için küçük yelkenliler kullandılar. Bunlar, rüz­ Okyanusu’nu geçerek Kuzey Amerika’ya giden ilk
gârı yakalamak için döndürülebilen üçgen yelken­ insanlardı, uzun gemilerinin büyük bir kare yelke­
leri sayesinde her yöne gidebiliyorlardı. ni vardı ve dev bir kürekle sağa sola döndürülürdü.

Keşif seyahatleri
1500 yılına gelindiğinde Kuzey Avrupa’daki ge­
miler çok büyümüş, dört direkli ve çok yelkenli ol­
muşlardı. Bu gemilerle kâşifler, okyanuslan geçe­
rek yeni yerler keşfetmişlerdir.

YELKEN AÇ­
MAK VE TOP­
LAMAK İÇİN
TAYFALAR Dİ­
REKLERE TIR­
MANIRDI.

Bir denizcinin hayatı çok

zor ve tehlikelidir Karanlık, ka­
labalık kamaralarda uyurlar
ve tuzlanmış et, kuru bisküi
ve su ile karınlarını doyu­ GEMİLER KIÇTA
rurlardı. BULUNAN DÜMEN
VASITASIYLA SAĞA
SOLA DÖNEBİ­
LİRLERDİ.
Süratli gem iler

1800’lü yıllarda, Çin’den İngiltere’ye çay, Avust­
ralya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne yün ta­
şımakta yarışan çok büyük yük gemileri vardı.
Yüksek direkleri ve çok sayıda yelkenleriyle,
kuvvetli bir rüzgârda, 24 saatte 640 kilometre yol
alabiliyorlar, Atlas Okyanusu’nu 14 günde geçebi­
liyorlardı.

Buharlı gem iler Pervaneler

c , 1850’lerde vida şeklindeki

1838 yılında buhar makinası
ile çalışan ağaç gövdeli ilk gemi­
ler Atlas Okyanusu’nu geçtiler.
Lüks yolcu gem ileri
Buhar makinası iki yandaki
çarkları çeviriyordu. Yakıtın bit­
mesi ihtimaline karşı yelkenleri
de bulunuyordu.
Petrol tankerleri
pervanelerle hareket eden gemi­
ler yapıldı. Rüzgâra bağımlı ol­
madıkları için tarifeli seferler ya­
pabiliyorlardı.

1930’lu yıllarda, Avrupa’dan Amerika’ya yolcu Bugüne kadar yapılmış en büyük gemilerden
taşıyan büyük metal gemiler çok rahat ve lükstü. biri petrol tankeri Globtik London’dur. 379 metre
uzunluğundaki bu gemide mürettebat bir uçtan bir
uca gitmek için bisiklete biniyor.

Nükleer denizaltılar Hoverkraft Hidrofil

1960’ta nükleer enerjiyle ça­ Bir hoverkraft su üstünde ya Suda giden vasıtaların en
lışan ABD denizaltısı, dünya çev­ da karada hareket edebilir. Güç­ hızlısı hidrofildir. Su altında bulu­
resini 300 metre derinlikte yol lü pervanelerin meydana getirdi­ nan kanatlan onları yükseltir ve
alarak sadece 83 günde dolaştı. ği bir hava yastığı üzerinde kayar su üstünde hızlandınr.
Uçan M akinalar
Balonlar

Yüzyıllar boyunca insanlar
kuşları taklit ederek uçmaya ça­
lışmışlardır. Tüylerden kanatlar
yaparak yüksek yerlerden kendi­
lerini atıyorlardı.
Bunların hepsi yere çakıldılar;
çünkü, insanlann göğüs kasları
gövdelerini havada tutabilecek
kadar hızlı kanat çırpmazlar.
1783’ten beri insanlar sıcak
hava balonlannın kaldırdığı se­
petler içinde uçmaktadırlar. Fa­
kat bu şekilde ancak rüzgârın es­
tiği yöne gidilebilir

Havada süzülmek VVright kardeşler

1891’de Otto Llienthal adlı bir Alman, yaptığı as­ 1903’te VVright kardeşler, kendi yaptıkları motorlu
kılı planörle bir tepeden aşağı koşarak kendini bı­ uçakla ilk uçuşu gerçekleştirdiler ve 36.5 metre
raktı. Kanatların altına giren hava kendisini kaldır­ uzağa gidebildiler Bu motorlu uçağı bir planöre
dı ve daha sonra yavaşça aşağıya süzüldü. taktıkları iki pervane ile gerçekleştirmişlerdi.

Rekortmenler

1909’da Fransa ile İngiltere Amy Johnson 1930’da İngil­

İlk uçaklar hafif ve dengesiz­
di. Motorları da çok sık bozulur­
du. Bunlarla uçmak zevkli fakat
tehlikeliydi.
arasındaki Manş Denizi’ni motor­
lu uçakla ilk geçen Louis Bleri-
ot’un bu yolculuğu sadece 37
dakika sürdü.
tere’den Avustralya’ya uçtu. 19
gün sürdü; çünkü, yakıt doldur­
mak için yolda durmak zo­
rundaydı.

Yolcu uçakları

Modern jumbo jet uçakları saatte 969 kilomet­

1930’lara gelindiğinde dört motorlu uçaklar sa­
atte 193 kilometre hızla 30 yolcuya kadar taşıyabi­
liyorlardı. Havayolu, uzaklara seyahat etmek için
hızlı ve rahat bir yol oldu.
reye kadar çıkan hızlarıyla yüzlerce yolcu taşıya­
biliyorlar. Uçak yolculuğu o kadar yaygınlaştı ki gü­
nün her dakikasında dünyanın bir yerine, bir uçak
iniyor artık.
 Sesten hızlı giden uçaklara süpersonik denir.
Bu sürate ulaştıklarında patlama sesi çıkarırlar.
Bir helikopterin tepesinde bu­
lunan pervanesi kendisini dikine
yukarı kaldırır. Böyiece her türlü
toprak parçası üzerinden kal­
kabilir.
Uzaya yolculuk
1960’lı yıllarda Amerikalılar
ve Ruslar insanları uzaya götü­
rebilecek kadar güçlü motorları
bulunan roketler yaptılar.
Yolcu taşıyan ilk süpersonik uçak Concorde’-
dur. Satte 2333 kilometre sürat yapar ve New York’-
dan Londra’ya üç saatte gider.
İM
HelikoplerlersaaltsSOOkilo- Helıtoperter uçaklann tona-
metreden daha hızlı uçamazlar jayacagı daglartan ve denızler-
ama ileriye gidebildikleri gibi
ri“dl3® ^teriSydSSr
Uzay m ekikleri
i -»(«a*»»-!*!
Roketler bütün ulaşım araç­
larından daha hızlı uçar. Yanan Uzay mekikleri de roket­
sıvı yakıt tarafından yapılan sıcak ler gibi kalkar fakat kanatları
gazlar onu uzaya fırtalır. olduğu için uçaklar gibi iniş
yapabilirler.
Roketler bir defaya mah­
1969’da Apollo 11 adı verilen sus olmak üzere kullanılırlar,
roket 384,400 kilometre yol ala­ ancak uzay mekikleri bilim
rak aya üç günde gitti ve aya ilk adamlarını uzaya defalarca
ayak basan insanı indirdi. götürüp getirebilirler.
 Tıp
Tıp nedir?
Tıp, başta ilâçlar olmak üzere
çeşitli tedavi yollârıyla hastaları
iyileştirmek ya da insanların has­
talanmalarını önlemektir.
Doktora görünme
a
Hastalandığınız zaman, dok­
tor belirtileri inceleyerek neyiniz
olduğunu bulur. Her hastalığın
ayrı belirtileri vardır.
İlâçlar
Sizi hasta eden kanınızdaki mikropları öldüren
ilâçlara antibiyotik denir. İlk antibiyotik, penisilin
1928’de bulunmuştur.
Diğer tedaviler
Bazı insanlar hastalıklan baş­
ka metodlarla tedavi ederler.
Akapunkturcular, hastayı incit­
meden vücuduna iğneler batıra­
rak onu tedavi ederler.
Hastalık nedir?
Hastalıklara vücuda giren mik­ Vücudumuz bu mikroplara,
roplar sebep olur. Mikroplar göz­ doktorların semptom dediği, ateş
le görülmeyecek kadar küçük gibi belirtiler göstererek karşılık
canlılardır. verir.
Tehlike!
ilâç almanız gerekiyorsa, dok­
tor bunları reçeteye yazar. Binler­
ce ilâç vardır ve doktor bunlar­
dan size uygun olanını bulmak
zorundadır.
Analjezik denilen bazı ilâçlar ağrılarınızı geçi­
rerek ya da ateşinizi düşürerek kendinizi iyi hisset­
menizi sağlar; ancak, mikropları öldürmezler. Aspi­
rin bir analjeziktir.
Bazı doktorlar da bitkiler ve Kaza geçiren Kişilere yapılan
minerallerden küçük miktarda ilk müdahaleye İlk Yardım denir.
ilâçlar yaparak hastalarını iyileş­ Ne yapılacağı iyi bilinirse, kaza­
tirirler. zedenin hayatı kurtarılâbilir.
H astalıkları önlemek A şılar

insanların hasta olmasını önlemek, hastalıkla­

rı tedavi etmek kadar önemlidir. Sağlıklı gıdalar al­ Doktorlar bazı hastalıklara yakalanmanızı ön­
mak ve spor yapmak sağlığımızı koruduğu gibi lemek için size aşı yaparlar Aşı, vücudunuzdaki
hastalanmanızı da önler hastalıklara karşı savaşan küçük dozda bakteri­
lerdir

Hastaneler HASTALARA BAKAN HEMŞİ­

insanlar vücutlarını kontrol ettirmek ve özel te­ RELER BİR ÇOK DEĞİŞİK İŞ YA-,-
daviler görmek için hastanelere gider. Bazen ame­ PARUR. EBELER ANNELERİN
liyat olmaları gerekebilir Annelerin çoğu bebekle­ DOĞURMALARINA YARDIMCI
rini hastanelerde doğururlar OLURUR. j .

BİLİM ADAMLA­
RI, KAN GİBİ- HAS­
TALARDAN ALINAN
ÖRNEKLERİ İNCE­
LERLER.

CERRAH DENİLEN ÖZEL

EĞİTİM GÖRMÜŞ DOKTOR­
LAR HASTALARI AMELİYAT
EDERLER.

AMELİYAT ODASINDA HER­

KES MİKROP YAYILMASINI ÖN­
LEMEK İÇİN ÖZEL OLARAK ^
TEMİZLENMİŞ ELBİSELER, P
LASTİK ELDİVENLER VE MAS­
KELER GİYERLER.

KIRIK BİR KEMİK
OLUP OLMADIĞINI GÖR­
MEK İÇİN X IŞINLARIYLA
VÜCUDUNUZUN İÇİNİN
RESMİ ÇEKİ EBILIR.
Kan Bankası
BAZI DOKTORLAR VUCU-
DUN SADECE BİR BÖLÜMÜ
ÜZERİNDE UZMANLAŞMIŞ­
TIRLAR.

Kan bankalarında kan de­

po edilir Bu kan, bir kazada
çok kan kaybeden kişilere
verilir.
C is im le r N a s ıl H a re k e t e d e r?
Cisimler kendi kendileri­
ne hareket etmezler. Bir
şey onları itmeli veya çek­
melidir.
D ü n ya çek er
Bir topu tekmeleyerek
veya fırlatarak havaya atın.
Top yere geri döner; çün­
kü. yer çekimi vardır
Yerçekimi, herşeyi ken­
disine çeken dünyanın çe­
kim kuvvetidir. Yerçekimini
göremezsiniz fakat ne yap­
tığını görebilirsiniz.
Yaprakların dökülm esi­
ni, nehirlerin akm asını
sağlayan yerçekimidir. Yer­
çekimi olmasaydı insanlar
dünyanın etrafına saçı-
lırlardı.
Kas gücü
Binlerce yıl önce insan­
lar bütün işleri yalnızca
kaslarının gücü yle ya­
parlardı.
Daha sonra ağır yükleri
taşımak ve tarladaki saba­
nı çekmek için öküz ve
eşek gibi hayvanları kul­
lanmayı öğrendiler.
İlk su çarklan, nehirle­
re 2000 yıl önce kuruldu.
Suyun akıntısı bu çarkları
çeviriyordu.
Kaldıraç ve makara gibi
basit makinalar yapmayı
öğrendiler. Bunlar sayesin­
de işlerini daha kolay ve
çabuk yapabiliyorlardı.
SURİYE’DE 17. YÜZ­
YILDA BİR SU ÇARKI
Tarlalara su götürmek­
te ve buğdayı öğüten de­
ğirm enleri döndürm ekte
kullanıldılar.
Buhar makinaları bulu­
nan kadar, bin yıldan fazla
Bu makinaları, yalnız­
süreyle birçok makineyi
ca kendi adalelerinin gü­
çalıştırmak için kullanılan
cüyle kaldıramayacakları
kadar ağır yükleri kaldır­ başlıca güç kaynağı su
çarklarıydı.
makta ve inşa etmekte kul­
landılar. YUNAN YELDE-
ĞİRMENİ
Tabiatın
kuvveti
insanlar makinaları ça­
lıştırabilmek için hareket
eden su ve havadan fayda­
lanmasını öğrendiler.
Mısırlılar 5000 yıl önce
gemilerini hareket ettirmek
için rüzgârın kuvvetinden HOLLANDA
faydalandılar. YELDEĞİRMENİ
 Yeldeğirmenlerinin ça­
lışması rüzgâra bağlı oldu­
ğu için, nehirlerin ve dere­
lerin bulunmadığı yüksek
yerlere kurulabiliyorlardı.
Avrupa’daki ilk yeldeğirme-
ni 1150’lere kadar dayanır.
B u h a r gücü
Makinaların ilki olan
buhar makinesi 200 yıl ön­
ce icat edildi. Buhar maki-
naları güçlüydü ve eski tip
makinaların hepsinden da­
ha önemli işleri yapabili­
yorlardı.
Fabrikalarda dev maki-
nalar kuruldu. İlk buhar
m akinalarını çalıştırm ak
için kömür ya da odun ya­
kıyorlardı.
1803’te ilk buharlı tren
Amerikan;"
buharlı tr e n ,
Ingiliz,
buharlı tren
yapıldıktan sonra 100 yıl ve jet motorları iç yakımlı
boyunca bütün trenler bu­ motorlardır
har makinası ile çalışmala­ İlk motorlu ve kontrol­
rını sürdürdüler. lü uçuş 1903’te benzinli
Buhar makinasıyla ça­ motorla çalışan bir uçakla
lışan arabalar da icat edil­ yapılmıştır.
di. Bunlar çok yavaş gidi­
yorlardı.
Bugün, süratli yolcu
trenleri dizel-elektrik loko­
100 yıl önce, buharlı motifleri tarafından çekil­
makina ile çalışan gemiler mektedir
yapıldı. Rüzgâra veya akın­
tıya gerek duymadan hare­
ket eden ilk g e m ile r
bunlardı.
G ünüm üzde yolcu
uçakları jet motorludur. Jet
motorlarının çok bıçaklı ve
İç te n g e le » çok hızlı dönen türbinleri
k u vvet vardır
1860’ta iç yakımlı ma­
kina adı verilen yeni bir
makina icat edildi. Buhar
makinası gibi makinanın
dışında değil makinanın
içinde yakıt yakıyordu.
Böylece buhar makinasın-
dan daha az yer kap­
lıyordu.
Günümüzde türbinle
çalışan gemi çoktur.
Otomobillerdeki benzin
motorları, dizel motorları.
 Türbinler yakıt yakıla­
rak ya da su akıtılarak dön-
dürülebilir. Barajlardaki su
türbinleri dünyadaki elek­
trik enerjisinin dörtte birini
üretmektedirler.
Elektrik, evlere ve fab­
rikalara kablolarla taşınır.
Buralarda çok çeşitli tipte
m a k in a n ın ça lışm a sın ı
sağlar
Roket motorları da jet
motorları ile aynı sistemde
çalışır; ancak kendi oksi­
jenlerini kendileri taşırlar
Bunu, oksijen olmadan ya­
kıt yanmadığı ve uzayda
da oksijen bulunmadığı
için yaparlar
Rüzgâr jeneratörü
M o to rla r ^
n asıl çalışırlar? -
İç yakımlı motorlarda
yakıtın yanması için maki­
nenin içine akması gerekir
Bu yakıtın sıvı olması şart­
tır. Bu yüzden odun ve kö­
mür işe yaramaz.
İç yakımlı motorlar, gaz
benzin gibi yakıtların
bulunduğu son yüzyılda
kullanılabilm işlerdir
Kömür ve petrol fosil
yakıtlandır; çünkü, yüz mil­
yonlarca yıl önce yaşamış
hayvan ve bitkilerin kalın­
tılarından oluşmuşlardır.
Bugün petrol o kadar
çok kullanılmaktadır ki kay­
naklar tükenme tehlikesiy­
le karşı karşıyadır
Bu yüzden insanlar,
güneş ya da rüzgâr enerji­
sini kullanarak elektrik
üretmenin yeni yollarını
aramaya başladılar
Güneş
panelleri
Nükleer enerji
Nükleer enerji istas­
yonları elektrik üretir İlk
nükleer enerji istasyonu
1954’te Sovyetler B irliği’-
nde yapılmıştır. Bugün
dünyanın birçok ülkesinde
de nükleer santraller yapıl­
maktadır
 ■

M a k in a la r ve İc a tla r
Son yüzyıl içinde evleri
daha konforlu ve temiz ha­
le getiren çok sayıda ma-
kina ve cihaz icad edil­
miştir.
T u v a le tle r
hepsini otomatik yapıyorlar
ve programlanabiliyorlar.
Ü tü le r

1850’lerde ütü yapmak

V akum lu
te m iz le y ic ile r
Vakumlu temizleyiciler
1904’te icat edildi. Bellovvs
marka süpürge elle çalıştı­
rılır ve tozları emerdi.
çok uzun sürüyordu. Ütü,
ateşte kızdırılan demirlerle
yapılıyordu.
Sifonu çekince pisliği
kanalizasyona gönderen
tu va le tle r 1888’de icat
edildi.
Bugün tuvaletler daha
sessiz ama hâlâ aynı sis­
temle çalışıyor.

ilk elektrikli süpürgeler
Amerika Birleşik Devletle-
ri’nde, 1908’den beri satıl­
maktadır.
Ç a m a ş ır
m a k în a la rı
insanlar 1900’lerde ba­
sit çamaşır makinaları kul­
lanmaya başladılar. Çama­
şırlar tahta bir küvete konu­
lur ve bir kolu çevirerek sı­
kılırdı.
1920’de çamaşır maki-
naları motorla çalışmaya
başladı; ancak, çamaşırlar
yine elle çevrilen bir silin­
dirle sıkılıyordu.
O c a k la r
1890’a gelindiğinde
elektrikle ısınan ütüler icat
1800'lere kadar yemeK-
edildi. En son teknikle bu­
ler genellikle açık ateşlenn
harla nemlendirilen elbise­
ler bastırılarak ütüleniyor. üzerinde pişiriliyordu. Da­
ha sonra kömür veya odun
yakan demir kuzineler icat
B anyo ve edildi.
d u ş la r
1850’lere kadar banyo­
lar elle doldurulup boşaltıl­
dıkları için küçük ve sığ
oluyorlardı.
1900’de yapılan bir
banyo tipine duş da bağ­
lanmıştı. Duştan su akıt­ 1860’larda, istenildiğin­
mak için biri banyodaki su­ de muslukları açıl p kapa­
yu pompalıyordu. nan gaz o cakları icat
edildi.
1930’larda fırın ısısını
sa b it tutm ak am acıyla
o c a k la ra te rm o s ta tla r
bağlandı.

Modern çamaşır maki-
naları yıkama, durulama
ve kurulama işlemlerinin
1900’lerde musluklar­
dan banyolara soğuk su
akmaya başladı. Banyo­
nun altındaki bir gaz oca­
ğı suyu ısıtıyordu.
1950’lerin sonunda
Bugün evlerin çoğunda icat edilen mikrodalga fınn-
sıcak suyu merkezî bir ısı­ lar, ateşten daha çabuk ye­
tıcıdan gelen banyolar var mek pişirebiliyorlar.

B uzd o lap ları
Yüzyıllar boyunca in­
sanlar yiyeceklerini buzla­
rın arasına koyarak muha­
faza ediyorlardı. 1890’da
yiyecekleri serin ve taze tu­
tabilm ek için ev buzdolap­
ları icat edildi.
1912-1915 yıllan arasın­
da Clarence Birdseye, yi­
yecekleri uzun süre taze
tutabilm ek için dondurma­
ya başladı. Bugün hemen
her evde bir buzdolabı bu­
lunmaktadır.
M e rk e z î
ıs ıtm a
ilk merkezî ısıtma sis­
tem i eski Roma’da kurul­
muştu. Romalılar, yerin al­
tına kurduklan ocaklarla
bütün evi ısıtıyorlardı.
R adyatörleri ısıtan
o d u n -kö m ü rlü kazanlar
1800’lerin ortalarında icat
edildi.
Bazı yeni evlerde du­
varlara monte edilm iş sı­
cak hava veren klim a ci-
hazlan bulunur. Bu hava,
gaz veya elektrikle ısıtılır.
H a v a la n d ırm a
Havalandırma, binala-
nn içini serinletmek için
Amerika Birleşik Devletle-
ri’nde, 1911 yılında ortaya
çıktı.
S a a tle r
Bugünkü saatlerin de­
desi sarkaçlı saatler Lond­
ra’da 1670 yılında yapıldı.
Günde iki dakika hatayla
zamanı gösteriyorlardı.
1929’da Ouartz parça­
ları kullanılarak 3 yılda 1
saniye hata yapan saatler
yapıldı.
İğ n e ve
fe rm u a r
Toplu iğneler ilk defa
1849 yılında Amerika Birle­
şik Devletleri’nde kullanıl­
dı. Bundan önce insanlar
elbiseleri iğnelemek için
broş kullanıyorlardı.
Elbiseleri tutturmanın
çabuk bir yolu olarak fer­
m uar 1913 yılında İsveçli
bir mühendis tarafından
icat edildi.
D ik iş
m a k în a la rı
1856’da insanlar dikiş
makinalannı kullanm aya
başladılar Bu m akinalar
evde elbise dikmek için el­
le ya da ayak pedalıyla ça­
lıştırılırdı.
En yeni dikiş makina-
lan elektronik sistemle ça­
lışıyor. Bunlar bir düğmeye
basarak çok değişik dikiş­
leri yapabiliyorlar.
M e r c e k le r
1609 yılında Galile ilk
teleskobu yapm ak için
gözlük camlannı kullandı.
Galile bu teleskobu daha
önce göremediğimiz yıldız­
ları görmek amacıyla yaptı.
Mikroskoplar 1590 yı­
lında Hollanda’da icat edil­
di. Güçlü mercekler vasıta­
sıyla, gözle görülmeyen
bakteri gibi küçük şeylerin
g ö rü n tü s ü n ü b ü y ü tü ­
yorlardı.
F o to ğ ra f
m a k în a la rı
Fotoğraf makînaları
1839’da icat edildi. İlk ma­
kinalar üzeri kimyevî mad­
de ile kaplı kâğıt ya da cam
üzerine fotoğraf çekiyorlar­
dı. Bu işlem çok yavaş sü­
rüyordu.
1889’da ilk portatif Ko­
dak makinaları icat edildi.
Bunlar makara film kulla­
narak fotoğrafları daha ça­
buk çekiyor, daha ucuza
malediyorlardı.
Modern fotoğraf maki-
 çıkış yapabiliyorlar.
Başlangıçta mucitler
balmumu, teneke, hattâ çi­
kolatadan plak yapmayı
denediler. Bugün plaklar
plastikten yapılmaktadır.
naları çok hassastır. Karan­ R a d y o la r
lıkta bile resim çekebilirler.
yayınları renkli yapılmaya
başlandı. Günümüzde in­
sanlar TV programlarını
kaydedebilmek için video
kayıt clhazlan veya kendi
filmlerini çekebilmek için
video kameralar kullanh
yorlar.

D a k tilo la r

Daktilolar 1870’lerde
icat edildi. Bu tarihe kadar
bürolarda çalışan insanlar
herşeyi elle yazarlardı. ilk radyolar 1920’lerde
yapıldı. Çok kısık bir ses çı­
karabildikleri için ancak
kulaklıkla iyi dinlenebili­
yorlardı.

Yeni elektronik daktilo­

larla bazı insanlar dakika­
da 90 kelime yazabiliyorlar

1950’lerde transistörler
icat edilince portatif radyo­
lar yapmak mümkün oldu.
Küçük bir transistor, radyo­
nun ihtiyacı olan birçok
p arça n ın ye rin e g e çe ­
P ik a p la r biliyor.

Gramofon adı verilen

ilk pikaplar 1880’lerde icat
edildi. Önceleri plakları
duym ak çok zordu.
T elevizyon çağı
1930’da başladı. İlk cihaz­
ların titrek siyah-beyaz re­
sim ler gösteren küçücük
ekranları vardı.

Modern elektronik hi-fi

sistemle çalışan pikaplar
daha te m i/s e s çıkarıyorlar
ve iki hoperlörden stereo 1960’larda televizyon

Y eni T e k n o lo ji
Asrımızda elektronik ke­
şifler, hayat biçimimizi de­
ğiştiren bir devrime yolaçtı.
B ilg i
Geçmişte bilgi, kitap ve­
ya gazete şeklindeki kâğıt
üzerinde depolanırdı.
Bilgiyi korumak için bü­
yük kütüphaneler ve arşiv­
ler gerekiyordu.
Sonra, yüzyılımızın baş­
larında, insanlar elektronik
deneyler yapmaya başladı­
lar (elektroniği kontrol et­
menin yollan).
Bilim adamlan küçük
elektrik akımlarının hare­
ketini kontrol eden musluk­
lar icat ettiler.
Bu musluklar am plifika­
tör (ses yükseltici) olarak
kullanıldı ve ilk radyolar
bunlarla mümkün oldu.
Bu m usluklar ayrıca
1940’larda ilk bilgisayarla­
rı yapmaR için de kul­
lanıldı.
İlk bilgisayarlar koca bir
oaayı dolduruyordu. Mate­
matik hesaplamaları yapa­
biliyor fakat başka işe ya-
ra.Tiiyordu.
S ilik o n çıp
1958’de silikon çip icat
edildi. Bir çip, sadece bir­
kaç milimetrekare büyüklü-'
ğünde minicik bir silikon
parçasıdır
BÜYÜTÜLMÜŞ
S;_iKON ÇİP
Bir çipm içinde yüzler­
ce elektrik devresi vardır
ve birlikte çalışmak için
programlandıkları sürece
birçok makinayı kontrol
edebilir
Günlük hayatta kullan­
dığınız çamaşır rr.akinası,
te'cvızyon, fotoğraf maki-
nası ve telefon gibi cok sa­
yıda cihaz çiplerle kontrol
edildikleri için otomatik
olarak çalışmaktadırlar.
B ilg is a y a rla r
Çipin icat edilmesiyle
insanlar, eskiden daha faz­
la iş görebilen çok daha
küçük boyutlarda bilgisa­
yarlar yapabildiler.
Modern bilgisayarlar
çok çabuk hesap yapar,
bilgi iletir ve depolarlar.
Bir bilgisayar size ara­
dığınız kitabın mevcut olup
olmadığını bildirebilm ek
için bir saniyeden bile az
vakit harcayan bir kütüp­
hane eşdeğeridir.
Bütün dünyadaki hava-
yoliarıriin bilgisayarları bir­
birine bağlıdır ve hangi
uçuşlar için hangi biletlerin
m evcut olduğu nu size
anında bildirilebilir
Bir bilgisayardan her­
hangi bir bilgi çağırdığınız
zaman bunun televizyon
ezanım ızda görülebilmesi
için bilgisayannızı televiz­
yona bağlarsınız.
Bilgisayar binlerce say­
falık faydalı bilgiyi istediği­
nizde size verebilir
 R o b o tla r
Robotlar, bilgisayarla
kontrol edilen otomatik ma­
ki nal ardır.
Değişik işler yapabil­
mek için programlanırlar;
ancak, düşünemezler ve
kendi başlarına bir iş yapa­
mazlar
Robotların çoğu hare­
ket etmez, sabit bir yerde
durur Ucunda bir kavrayı­
cı bulunan büyük kollara
benzerler
Tekrarlanan ya da teh­
likeli işleri yapmak için ro­
botlar daha çok fabrikalar­
da kullanılırlar. Çok güçlü
ve serttirler
Roootiar ayrıca uzayda
insanlar için zor olan işleri
yapı.'akta da knilanılırlar
Uzay mekiğine uzun
ve katlanabilen bir robot
kol takılıdır Mekik bu kolu,
uyduları yörüngeye bırak­
makta veya bozulunca
b u n la rı ta m ir etm e kte
kullanır
Yeni
m a lz e m e le r
Plastikler hem ev hem
iş hayatında devrim yarat­
mışlardır
İlk plastik 1869’da bitki
selülözünden yapılmıştır.
Sert olmakla birlikte ısıtıla­
rak şekil verilebiliyordu.
1930’larda kömürde
bulunan kimyevî madde­
lerden yeni tip plastikler
yapıldı.
1935'te kimyevî mad­
delerden naylon üretildi.
Ucuz bir ipek taklidiydi ve
İÇ çamaşırı ile çorap yapı­
mında kullanıldı.
Polyester 1940’ıarda
icat edildi. 1950’lerden beri
birçok plastik hammadde­
si petrol olan kimyevîler­
den yapılıyor
Günlük hayatta kullan­
dığınız plastikler arasında
vinil, silikon cila, yapışkan­
la r seloteypler ve plastik
çantalar bulunmaktadır
U zayın k eşfi
Yeni teknoloji uzayın
keşfini mümkün kılmıştır.
Uydular, roketlerden fır­
latılan insansız uzay araç-
landır Bunlar dünyanın yö­
rüngesinde dönerler. İlk
uydu Sputnik 1, 1957 yılın­
da Sovyetler Birliği’nden
fırlatılmıştır
Bugün dünyanın yö­
rüngesinde 300 kadar uy­
du vardır Televizyon ve te­
lefon sinyallerini dünyanın
her yerine göndermekte ve
hava durum unu öğren­
mekte kullanılırlar.
Astronotlar uydu ile
dünya çevresini dolaşmış­
lar, uzayda yürüm üşler ve
aya ayak basmışlardır.
VIKING I (USA)
MARSTA
Uzak gezegenleri keş­
fetmek için insansız uzay
g e m ile ri gön d e rilm iştir.
Dünyaya bilgi ve resim
göndermişler hattâ Mars
ve Venüs’e konmuşlardır.
Amerika Birleşik Devletle-
ri’nin gönderdiği Voyager 1
aracı 1980’da S atürn
1986’da U ra n ü s ve
1989‘da Nepton’ün yanın­
dan geçmiştir ve yeni ge­
zegenlere doğru yoluna
devann etmektedir.
Lazerler*
Lazerler ışık üreten
m a kin a la rd ır. İlk la zer
1960’ta yapılmıştır.
El feneri ışığı
Lazer ışığı
felerin ölçülmesinde kul­
lanılır.
1962’de dünyadan
uzaklığını ölçmek için aya
bir lazer ışını yöneltilmişti.
Bilim adamlan lazer ışığı­
nın aya iki saniyede ulaş­
tığını gördüler.
Lazerle hologramlar
yapılabilir. Bunlar üç boyut­
lu fotoğraflardır: Önünüz­
de, havada katı bir cisim
görümünde dururlar. Ho­
lograma değişik bir açıdan
baktığınızda resmin farklı
b ir m a n zarasını gö­
rürsünüz.

Birçok renkten oluşan

ve yayılan normal ışıktan
farklı olan lazer ışığı bir yö­
ne doğru çizgi halinde gi­
der ve tek renkten oluş­
maktadır.

Bilinen en parlak (gü­ Lazer ışınları kayıt ya­

neşten de parlak) ışığı pabilirler, müzik ve video
üretir. disklerini çalıştırabilirler.

Lazerden çıkan ışık o VİDEO— DİSK GÖS­

kadar güçlüdür ki, güçlü TERİCİSİ
metalleri kesmek, delmek
ve kaynak yapmak için kul­
lanılır.

Işığın bir şeye yetişmek

için ne kadar zaman geç­
tiğini hesaplayarak mesa-

DÜN YA'^ . . C
C errahlar hastaları
ameliyat etmekte lazer kul­
lanırlar. Lazerden çıkan
ışın çok düzgün kesebildi­
ği gibi sıcaklığıyla yaralan
da kapatır.
 Ay, 6. 22, 71, 105. 108. Buz, 3, 19, 122 Dükkânlar, 72 Fosil, 11
Buz dağlan, 19 Dümen, 112 Fosil yakıtlar, 120
115, 126 Buzdolaplan, 71. 122 Dünya, 4, 5 Fotoğraf, 122
Bağırsaklar, 53 Buzul, 21 Yaşı, 8 Fotoğrafçılık, 84
ABD. 29,71,111,115, 125 Bahar, 14, 15 Buzul Çağı, 21, 37, 60 Kabuğu. 10 Fotoğraf makinesi,90,122
Aborigineler. 32 Bal, 43 Cadde, Eski Roma, 64 Sonu, 37 Fotoğraf.üç boyutlu, 126
Ada, 23 Balansı, 43 Cenazeler, 61, 63, 100 Tarihi, 36, 37 Fransa, 114
Afrika, 21, 24, 26-27, 59, Bale, 95 Cerrahlar, 117, 126 içi. 8 Fuarlar (Ortaçağ). 67
75. 90, 110 Balıkçılar, kıyafetleri, 89 Challenger Çukuru. 23 Bakımı. 56. 57 Futbol, 79
Ağaç gemiler. 112, 113 Balıklar, 36, 44-45 Cilâ, 125 Yer katmanlan, 8 Gagalar, kuş, 49
Ağaç halitaları, 40 Cirit atma, 79 Boyutları. 2 Galaksiler. 7
Balinalar, 19. 45. 51 Concorde, 108, 115 Eski inanışlar, 24 Galile, 13, 122
Ağaçkakan, 41 Balo, 96
Ağaç kökleri. 57 Cortes, Hernando, 24 Sıcaklığı, 2 Galler, 92
Balonlar, 102 Çadırlar. Yıpranması, 11, 20 Gana, 75
Ağaçlar. 18. 19, 40. 41
Akapunkturcular. 114 Balonlar, sıcak hava, Bedevî, 76 Ağırlığı, 2 Ganesh, fil tann, 93
Akciğerler. 53. 54 102, 114 Tarih Öncesi, 60 Dünyanın çekirdeği, 8 Gayzer, 9
Akdeniz. 21 Bal peteği, 43 Laponya, 76 Dünyanın kabuğu.8.10 Gaz, doğal, 11, 121
Akıntı, 20 Bandolar, orkestralar, Göçebe, 75 Dünyanın zehirlenme­ Gazlar, zehirli atık. 56
Akıntı, deniz, 22 Çamaşır makineleri,121 si. 56 Gece. 12, 13, 104
86 Edison. Thomas. 107 Geceyarısı güneşi. 14
Akıntı, nehir. 118 Bangkok. 94 Çelik gemiler, 113
Aktörler. 97 Çevre kirlenmesi,38,39 Eğitim. 98, 99 Gemi direkleri. 112. 113
Banyolar. 65. 121 Ejderhalar, 92 Gemiler. 70. 71. 102. 112
Alageyik. 51 Çıraklık, 68, 87
Barajlar, nehir.'21, 120 Çiçekler, 37. 38. 39 Eklembacaklılar. 42 Gemi telsizi. 109
Aletler, ilk. 37, 58. 61
Baskı grupları. 100 Çiçek tozu. 39 Eklemler. 52 Gezegenler. 4. 5. 126
Alfabe. 81
Braille, 82 Baskı makineleri, 82 Çin, 21. 30. 74. 76. 81 Ekmek. 78 Gıda maddeleri, 78
Çit. 57 Ekvator. 2. 14. 17, 18 Giyinme. 89. 90
Allah. (C.C.) 65 Bataklılar, 36
Alp evleri, 76 Çocuklar, 62. 63. 65, Elbise modelciliği, 90 Gladyatörler, 65
Baykan Gölü, 20 Çöller, 21, 19, 56 Elektrik,21,82,106,107,111 Göçebeler, 75
Altın. 11
Amazon Nehri. 21 Bebekler, insan, 51.73, Dağlar, 3, 8. 9.11,18.23 (evde), 106, 107 Göçmen kuşlar. 48 ~
Amazon Ormanı. 75 117 Daimler. 111 (şimşekteki). 17 Gök. 3. 4. 5
Ameliyat. 117. 126 Bebekler, memeli. 51 Daktilolar. 123 Elektrik akımı.106, 124 Gök gürültüsü, 17, 108
Amerika. 24. 28-29. 111 Beden hareketleri. 79, Dalgalar. 9. 22 Elektrik çarpması,106 Gökkuşağı, 17, 104 ir:;
Amerikan Kızılderilileri. ■ 117 Damarlar, 53 Elektrik devreleri, 124 Göktaşı. 7 ûr.
81-94 Bedevîler, 76 Dans, 96 Elektrik kıvılcımı, 106 Gölgeler. 12, 104
Amfıbiyanlar. 36. 37. 45 Düğün yemeği, 76 Darlington, lngiltere,111 Elektrikli süpürgeler,121 Görme, 54
Amplifikatörler. 124 Değirmenler, 118 Elektrikli ütü, 121 Gösteri atlayışı, 80
Amundsen (kâşif). 24 Belkemiği, 36, 47 Delta, 20 Elektrik sinyalleri, 109 Gözler, Balık, 44
Anadil. 74 Bell, Alexander, 109 Demir gemiler, 113 Elektronik icatlar,59,123 İnsan, 54
Analjezikler. 116 Benz (Alman mühen­ Nasıl yüzerler, 103 El sanatlan ustaları, 87 Gramafon, 123
Angel Şelâlesi. 21 Deniz, 3, 22, 23, 36 Endonezya, 9 Grönland, 21
disi), 111 Enerji, 118, 119, 120 Gümüş, 11
Antarktika, 2. 33 Benzin motoru ,114, 119 Denizaltı depremi, 22
Antibiyotikler. 116 Denizaltılar, 113 Enerji santralleri,107,120 Gün, 12, 13, 104
Apollo. H Besinlerdeki enerji, 77 Denizaslanı, 50 Enjeksiyon, 117 Güneş, 4,5,6,12,14,16,
Roket. 115 Besteciler, 86 Deniz bitkileri, 44 Enstrümanlar, 85, 86 22,104,105,120, 126
Arabalar, 110 Beyaz cüce yıldız,.7 Denizciler, 112 En yüksek ağaç. 40 Geleceği, 37
Buharlı. 119 Deniz feneri, 23 Erkek an. 43 Güneş saati, 12
Araplar. Bedeviler. 76 Beyaz ışık, 104 Erozyon. 11 Güneş sistemi, 4, 5, 7
Deniz kırlangıcı, 48
Arap tüccarlar, 81, 112 Beyin, insan, 52, 55 Deniz yıldızı, 44 Eski.Mısırlılar,13,24, 58, Güney Afrika, 111
Arılar, 42, 108 Deniz yosunu, 44 62, 63, 81. 110,112, 118 Güney Amerika, 29, 92
Biletler, havayolu, bilgi­
Kovan, 43 Depremler, 9 Yunanlılar, 24,58,91, Güney Kutbu, 3, 14, 19, 24
Bal, 43 sayar ile, 124,125
Bilgisayarla hesap, 124 Deri, 54, 73 92,97,99,106,110 Günler, 14
Armstrong Neil, 71 Bilgisayarlar, 72. 124 Devekuşu, 47 Romalılar,59, 64, 65, Güreş, 80
Arthur (kral). 91 Biiimadamlan, tıp. 117 Develer, 19 81, 110, 122 Gütenberg, Johann, 82
Ash Yggdrasil, 91 Bilim kurgu. 92 Devreler, elektrik, 124 Türkler, 66 Haberler, 71
Asiller, 67 Birdseye.Clarence, 122 Devrim, 100 Dünya, 58, 62, 65 Hafıza, 54, 55
Aslanlar. 50 Bitkiler. 18, 37. 38-39 Devrim, Sanayi ,59, 69 Eskimolar, 19 Haliç, 20
Asteroidler. 5 Bitki, selüloz, 125 Dikiş makinalan, 122 Eski arabaları, 110 Halk şairleri, 67. 97
Astronomlar, 7 Bleriot, Louis, 114 Diktatörler, 100 Eşekarısı, 42 Haritalar, 25
Astronotlar, 71, 108, 125 Blandin, Charles. 21 Dil, 54 Everest, 3 Haritaların anahtarı, 25
Asya, 30, 31, 94 Bolivya, 99 Dinazorlar, 37 Ev işleri, 72 Hastalar, 117, 126
Aşılar, 117 Böbrekler, insan, 53 Dinler , 93, 94 Evler, 62, 64, 75, 76 Hastaneler, 116, 126
Atarabaları, 110 Böcekler, 36,39,42, 43 Disk atma, 79 Evler, ottan. 75 Hava, 3. 16. 17. 54. 102
Atardamar. 53 Brahnıan, Hindu Diyafram, insan. 54 Fabrikalar,69,70,119,125 Hava durumu. 3, 16, 17
Atelye. 70 tanrısı, 93 Dizel motorlar. 119 Fareler, 51 Havalandırma, 122
Atlar. 110. 111 Buda, 94 Dizel trenler, 111 Fermuarfar. 122 Hayvanlar,
Atlas. Yunan devri. 92 Budizm, 94 Doğu Avrupa, 60 Fırtınalar, 16 Soğuk kanlı, 46, 47
Atletler. 72 Buharlaşma, 103 Doktorlar, 116 Fısıldama, 108 Sıcakkanlı 48, 50
Atmosfer. 3. 102 Buharlı gemiler,70, 113 Büyücü, 94 Filipinler. 73 Helikopter, 115
Atmosferdeki gazlar, 3,4, Buharlı trenler, 70, 111 Dokuma, 54 Film, fotoğraf makinele­ Hiawatha, tren. 111
5,7,36.102 Buharlı ütüler, 121 Dolu, 17 rinde, 122,123 Hi-fi sistem. 123
Atomik saatler, 13 Buhar makinesi, 69, Dövmeler, 90 Film yıldızları, 54 Hindistan. 90, 94, 96, 112
Avcılar, 12, 58, 61. 63 113, Dunlop, John,
121 111 Firavunlar, 58. 63 Hinduizm, 93
Avrupa. 34-35, 59, 60,67. Bulutlar. 16,17,103, 107 Duş, 121 Fiş. 106, 107 Hiyeroglif, 63, 81
68, 81. 84, 90. 112. 119 Burun, 54 Duyarga, böcek, 42 Flamingolar, 49 Hologramlar, 126
Avustralya, 32,47,71, 114 Buşman kulübeleri, 75 Duyular, 54, 55 Folklor müziği, 86 Hoparlörler, 123
Düet, 85 Ford. Henry. 111 Hoverkraft, 113
Hristiyanlık, 87, 93 Kıtalar, 3, 26 Metal, 11, 106, 107, 126 Radyolar, 109, 123 Termostat, 121
Hükümet, 100, 101 Kıymetli taşlar, 10 Met-cezir, 20, 22 Renkler, 104, 105, 126 Tıp, 116, 117
Hz. Muhammed Kızılderililer, 81, 94 Mevsimler, 14, 15 Resim, 84 Tiyatro, 97, 117
(S.A.V.), 95 KIbbutz, 76 Mikrodalga fırınlar, 121 Resimli yazı, 63, 81 Tohumlar, 10
Irklar, İnsan, 73 Kimyevî maddeler. 106 Mikroplar, 53. 116, 117 Ressamlar, 83 Toplu iğneler, 122
Işığın yansıması, 105 Kitaplar, 82 Mikroskoplar, 122 Robotlar, 72, 125 Toprağın tarihi, 36, 37
Işık, 104, 105, 126 Kodak makine, 122 Mimikler, 42 Roketler, 115, 120, 125 Toprak evler, 58, 75
Işık hızı, 104 Kokarca, 50 Minarellar,10,11, 22, 57 Rönesans, 59 Tornando, 16
Işık yılı, 7 Koku alma, 54 Alotorlar, 118, 119 Röntgen filimleri, 117 Tozaklama, 38, 39
İbrahim (Hz.), 93 Kolej, 99 Mozaikler, 64, 83 Rus dansı, 96 i T^ren kıyafetleri, 89
çatlar, 121, 122, 123 Kolomb, Kristof, 24 Mumya, 63 Rüzgâr gücü, 118, 120 Trenler, 70, 111, 119
klim, 18, 19 Kontrol kulesi, 109 Musevilik, 93 Saatler, 13, 122 Transistörler, 123
İletken, metal, 106 Koro. 85 Musluklar, 124 Saç stilleri, 90 Tuvaletler, 121
İlâçlar, 56, 116 Kostüm, Millî, 90 Mücevher. 60,61, 62, 90 Sahra Çölü, 2 Tuz, 22
jlk İnsan, 37, 58 Tiyatro, 97 Mürekkep, 81 Sahte tablolar, 84 Tuzaklar, 61
jlk yardım, 116 Kovanlar, 43 Müslümanlar, 95 Salyangoz, 38 Tüccarlar, 8, 112
İmânın şartları, 95 Köleler, 64, 65. 85, 112 Müslüman olan ilk Samanyolu, 7 Türkler’in İslâmiyet’e
İmparatorluk (Roma), Kömür, 11, 69, 107, 119 Türk devleti, 66 Sanat, 83, 84 hizmetleri, 66
Müzik, 85, 86 Sarkaç, 13, 122 Tüyler, 48, 49, 102
29, 64, 65 Köpekbalığı, 45 Toprak, 10, 57
Ingiltere, 71, 100, 114 Köpekler, 109 Müzisyenler, 72, 86 Satürn, 4, 5
Köprüler, 59, 70 Nakliye, 70, 110, 115 Seller, 21 Tropikal rüzgârlar, 16
İnsan, 51,52-55,72, 117 Selüloz, bitki, 125 Tropikal sular, 23
insanların tarihi, 58, 71 Köyler, Ortaçağ, 68 Naylon, 125
İnsansız uzay aracı, 125 Kraliçe arılar, 43 Nehirler, 20,21, 22, 118 Semenderler, 47 Türbinler, 117
Krallar, 59, 63, 67 Nektar, 39, 43 Semptonlar, 116 Uçak, 3. 71, 108, 109,
İpek, 41 Ses, 108, 109ı 115 114, 115. 119
İribaş, 47 Kulaklar, 54, 108 Neptün, 5
Kulaklık, 123 Newton Isaac, 104 Ses, müzik, 85 Uçan balık, 45
skandinavya, 112 Sıvılar, su, 103
skelet, insan, 36, 52
Kumaş, 68, 69 Nişastalı yiyecekler, 76 Silâhlar, ilk, 58. 60, 61 Uçan makineler,114,115
Kumaşlar,89,90,102,117 Nükleer enerji, 107, 120 Uçmak.48,114,115, 119
İslâmiyet, 95 Silikon çip, 124 Uçuş, 48, 114, 115, 119
jşçi anlar, 43 Kumaşlar, yıkama, 121 Nükleer denizaltılar, 113 Sincaplar, 41
Kum saati, 12 Uranüs, 5
jşçi sendikası, 70 Ocaklar, 110 Sinek, 42 Uydu, 7, 71, 99, 125
şitme, hayvan, 109 Kum tepeleri, 19 Okçuluk, 79
Kunduz, 51 Sinek kuşlan, 48 Uzay, 4, 5, 105, 108, 125
şitme, insan, 54, 108 Oksijen, 3,36,45,53,54 Sjnema projeksiyonu,105 jza y mekikleri,7,115,125
Japonca, 74 Kurbağalar, 47 Okullar, 98, 99
Kursak, 49 Sis, 17 Üniformalar. 89
Japonya, 94, 111 Okyanuslar, 3,19,22, 23 Sivrisinekler, 42, 108
Jet motoru, 111, 119 Kuşlar, 48, 49, 102 Opera, 97 Vagonlar. 111
Kuşların çiftleşmesi, 49 Orkestra, 86 Siyasî partiler, 98 Vaha, 19
Jumbojet, 115 Solist, 85
Jüpiter, 4, 5 Kuş yuvaları, 49 Ormanlar, 2, 18, 110 Venüs, 4, 5, 21
Kutup ayısı, 51 Solucanlar, 41 Vergiler, 101
Kablolar, 107, 120 Orta Amerika, 28, 29 Solungaç, balık, 45
Kabuklar, 44 Kutuplar, 3, 17, 19, 24 Orta Çağ,59,67, 68, 79, Video disk göstericisi, 126
Kutup yıldızı, 25 Solungaç, iribaş, 47 Video kayıt cihazı, 123
Kâğıt, 58, 81 82, 86, 87
Solunum, 38, 45, 47,
Kaldıraçlar, 118 Kuyruklu yıldızlar, 7 Otomobiller, 111, 119 Videolar, 72
Kuzey Afrika, 59 ' 51, 54 Viking-1,125
Kaleler, 67 Oto yarışı, 80 Sonbahar, 14, 15
Kamuflaj. Hayvan, 50 Kuzey Amerika, 24, 28, öğrenme, 74, 98 Sporcular, 79, 80 Vikingler, 112
Böcek, 42 81, 91,94 ,111, 112
Ölü Deniz, 22 Spor kıyafetleri, 89 Vinil, 125
Kan, 53, 54, 117 Kuzey Buz Denizi,19,22 Ölüm, 94 Sputnik I, 125 Volkanik kayalar, 10
Kanalizasyon, 56 Kuzey Kutbu, 3, 14, 19 Öncüler, 111 SSCB, 20,115,120.125 Volkanlar, 9
Kanallar, 70 Kürk. 50 Örümcekler, 42 Vurma çalgılar, 85
Lambalar, ilk, 60 Stereo sistem, 123 VVatussi kabilesi, 73
Kanatlar, kuşlar, 48 Papirüs, kâğıt, 81 Su, 16, 17, 103
Kan Bankası, 117 Laos, 90 Paraşüt, 112 VVright kardeşler, 114
Lastik, 56 Su altı, 23
Kangurular 50, 51 Parazit bitkiler, 39 Sümerler, 58, 87, 110 Yağmur,14,16,17,22,36,103
Kanlı sporlar, 80 Lastikler. 111 Parfümler, 56 Yağmur ormanları,2,18,56
Lastik yalıtkanlar. 106 Parlamento, 59 Süpersonik hız, 115
Kaplumbağalar, 46 Yakıt, 111. 115. 120
Lav, 9 Süpersonik Jet, 115
Kar, 17
Lazer ışınları, 126
Parşümen, 81 Süratli tekneler, 87, 88 Yanamo yerlileri, 75
Karanlık çağ, 97 Pedal, 122 Yankı, 108
Lisanlar, 73, 74 Sürüngenler, 37, 46
Karaöiüm, 68 Penisilin, 116 Süt, memeliler, 37, 51 Yapışkanlar, 125
Karbondioksit, 3, 38 Lokomotif, 119 Periler, 92 Yapraklar, 38, 40
Londra, 21, 115, 122 Şeffaf cisimler, 104 Yarasalar, 41. 50
Kareograflar, 96 Peruklar, 90 Şef, orkestra, 86
Madenler, 69 Perulular, 81 Yarıküreler, 2
Kargo, 113 Mağara adamları,60,61 Pervaneler,113, 114, 115 Şehirler, 58 , 72, 75
Karıncayiyen, 55 Yarış, 79
Mağaralar, 11, 58, 60 Şelâleler, 21 Yavuz Sultan Selim, 66
Kas gücü, 118 Petrol, 11, 107, ,125 Şempanzeler, 50
Makaralar, 118 Petrol tankerleri, 113 Yazı, 63, 81, 98
Kasabalar, 70 Şimşek, 17, 107, 108
Kasırga, 16 Makarna, 78 Pigmeler, 73 Yelkenler, 112, 113
Makineler, 59,69,72,82, Pikaplar, 123 Tabiî kaynaklar, 57 Yemekler, 78
Kaslar, 52 Tahıllar, 57
Kâşifler, 24, 112 88,106, 1ia 119, 121, Piller. 116 Yeni teknoloji, 124, 125
122, 123, 124, 125, 126 Piramitler, 58, 63, 110 Tahta evler, 75 Yeni Zelanda, 20, 32
Kayak, 80 Mandarin, Çin dili, 74 Pirinç, 78 Takım oyunları, 79 Yeraltı elektrik kabloları,107
Kayalar, 10. 11, 36 Taoculuk, 94 Yeraltı kayaları, 11
Kayan yıldız, 7 Manş Denizi,ilk uçuş,114piş|rme, 16-17, 121
Maoriler, 32 Plaklar, 123 Tarih ağaçları, 19 Yerçekimi, 24, 118
Kayıt tutmak, 81 Maraton, 79 Tarihler, M.Ö., M.S., 59 Yılanlar, 46
Kaynak, 20 Plankton, 45
Kaynaklar, tabiat, 57 Mars, 4, 5 Planörler uçma,80, 114 Tarih öncesi insan, 60, Yırtıcı sürüngenler, 37
Mary Rose, gemi, 23 Plastikler, 125, 106 Tekörlekler, ilk, 58, 110 Yoğunlaşma, 103
Kelebek kurdu, 43 Tekneler, 112, 113 Yolcu trenleri, 119
Kelebekler, 43 Masal kabilesi, 90 Plüton, 5
Maskeler, 97 Posta arabaları, 110 Teknoloji, 124, 125 Yolcu uçakları, 114, 119
Kelt efsaneleri, 91 Teleskop, 122 Yollar, 59, 70, 71,1110
Kemikler, Kuşlar, 48 Meksika, 9, 24. 99 Priz, 106, 107
Televizyon, 109,123, 124 Yunuslar, 50
İnsan, 52, 117 Memeliler, 37, 50, 51 Prizma, 104
Teller, elektrik, 107 Yün, 102
Mercanlar, 23 Proteinler, 77
Keşif, seyahat, 112 Mercekler, 122 Pusula, 25 Teller, telefon, 109, 124 Yüzme, 79
Keşişler, 82 Radyatörler, 122 Telli çalgılar, 85 Zaman, 12, 13
Kış, 14, 15 Merkezi ısıtma, 122
Merkür, 4, 5 Radyodalgaları,108,109 Tenis, 79 Zeus, 91
 Çok özel bir bisküvi
ÜLKER ÖZBESİ...YULAFLI!

ÜLKER ÖZBESİ’de bol yu la f Ayrıca ka lp ve

var. Tabiatın d oğ allığı, dolaşım üzerinde
saflığı, lezzeti var...
YULAFLI ÜLKER ÖZBESİ
sağlıklı ve midevi, içindeki
bol yu la f hem kolesterol
o lu m lu etki yaratıyor.
YUÜ^FLI ÜLKER ÖZBESİ,
günün 24 saatinde size,
doyurucu ve sağlıklı lezzeti
Özhesi
düşürücü özel Iik taşıyor,
hıem sindirimi kolaylaştırıyor.
getiriyor,
Yulaf İl Bisküvi