K. Ramasubramanian K. Mahesh: AICTE Sponsored QIP Program

श्रीम ा राचायर् वर चता ल लावती
ा ानम् २: ल लाव ाः जन प्रयता त तपिरभाषा च
K. Ramasubramanian
K. Mahesh
Cell for Indian Science & Technology in Sanskrit

IIT Bombay
AICTE Sponsored QIP program

( Understanding Classical Scientific Texts of India in an Immersive Sanskrit Environment )
IIT Indore
September 14–October 2, 2020 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
K. Ramasubramanian & K. Mahesh श्रीम ा राचायर् वर चता ल लावती – ा ानम् २: ल लाव ाः जन प्रयता त तपिरभाषा च
Q & A related to Lecture 1
Questions:
1 There is ambiguity in whether the रसाः refer to 6 or 9. As there are नवरसाः in ना शा vs.
षड्र साः
in आयुवद ?
2 How do we know that शक is referring to शा लवाहन शक and not वक्रम शक ?
Answers:
1 There is no ambiguity. The word रसाः is used only to refer to 6. Why?
2 Only शा लवाहनशक is used in astronomical texts as far as we know. The following quote may
be useful for conversion.
यु ध रो वक्रमशा लवाहनौ ततो नृपः ा जया भन नः ।
क्रमेण नागाजुर्नभूप तः क लः कलौ युगे षट् शककालभू मपाः ॥
क्रमेण वेदा ु धपूणर्व यः शरा च ाः खखखा भूमयः ।
ततोऽयुतं लक्षचतु यं ततः क्ष त द ावलव राः त ृ ाः ॥
Yudhiṣṭira, Vikrama, …3044, 135, 18000, 10000, 4,00,000 and 821 are considered to be
the [number of] years [corresponding to the śakas] in order.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ल लाव ाः जन प्रयता — Popularity of the Līlāvatī
Munīśvara in his commentary begins with a brilliant verse that at once brings in the glory
of Līlāvatī as well as the importance of his commentary:
ब थर् ु टचारुचारुकोमलपदा ल लावती मानतो
य ा व ु रुते प्रसादमनृजुप्राचीनम ो भः ।
त ा तुरप्रसादजननीं स्र ु ं नसृ ा थर्कां
दूतीं सुज्ञमुनी रः प्रयतते ल लावती ु प्रयाम् ॥ २॥
The text filled with words having multiple meanings …that which does not reveal
itself completely …through the dated and dull-witted expressions, …that which is capa-
ble of generating pleasant feelings …orients efforts towards producing …which would
be loved by those who like Līlāvatī .
Since its composition in the 12th century, the Līlāvatī has attracted
the vast number of commentaries in Sanskrit, as well as
a number of translations into other languages.
that clearly bring out its popularity, besides a large number of manuscripts.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ल लावती- ा ाः — Select Sanskrit commentaries of Līlāvatī
No. Date (ce) Author Commentary

1 1339 रामकृ ः ग णतामृतलहर
2 1420 ग ाधरः ग णतामृतसागर
3 1538 सूयर्दासः ग णतामृतकू पका
4 1545 गणेशदैवज्ञः बु वला सनी
5 16th cent. श रनारायणौ क्रयाक्रमकर
6 1635 मुनी रः ल लावती ववृ तः
7 post 1635 मह धरः ल लावती ववरणम्
8 1640 र नाथः मतभा षणी
9 1650 मुनी रः नसृ ाथर्दूती
10 n.a. मुरल धरठ ु रः ल लावतीनवीनवासना
11 1959 दामोदर मश्रः —
Table: Select Sanskrit commentaries of Līlāvatī
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vernacular language translations of Līlāvatī
Language Date (ce) Author Commentary

Marwari 1762 n.a. n.a.
th
Hindi 19 cent. Bāpudeva Śāstrī Vyaktagaṇita
Hindi 1899(?) Sudhākara Dvivedī n.a.
Hindi 1961 Laṣaṇlāl Jhā Līlāvatī
Hindi 2011 Sītārāma Jhā Līlāvatī
Telugu 1863 Taḍakamaḷla Venkaṭakṛṣṇarāya Līlāvatī
Telugu 1936 Piḍaparthi Kṛṣṇamūrti Śāstrī Āndhra-vyākhānamu
Kannada 1960 K. S. Nāgarājan Līlāvatī
Marathi 1971 N. H. Phaḍke Līlāvatī-punardarśana
Table: Vernacular language translations of Līlāvatī
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Foreign language translations of Līlāvatī
No. Date (ce) Author(s)

Persian
1 1587 Abu al-Faiz ibn Mubarak (Faizi)
English
1 1816 John Taylor
2 1817 Henry Thomas Colebrooke
3 2000 Patwardhan, Naimpally and Singh
4 2014 A. B. Padmanābha Rao
Japanese
1 1980 Takao Hayashi and Michio Yano
Table: Foreign language translations of Līlāvatī
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ल लावती वषयसूची — Contents of Līlāvatī
I प्रथमः ख ः
पिरभाषाप्रकरणम् Terminology of various units of measurement
पिरकम कम् * Eight types of operations
भ पिरकम कम् Eight types of operations with fractions
शू पिरकमर् Logistics of zero
प्रक णर्कम् Miscellaneous operations and rules
II तीयः ख ः
मश्र वहारः Calculations involved in trade and commerce

श्रेढी वहारः Operations on series
क्षेत्र वहारः Problems related to geometry and trigonometry
* It may be worth recounting Brahmagupta’s verse:

पिरकमर् वंश तं यः स लता ां पृथ जाना त ।अ ौ वहारान् छाया ान् भव त गणकः सः ॥
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ल लावती वषयसूची — Contents of Līlāvatī
II तीयः ख ः
खात वहारः Calculations pertaining to pits and excavations
च त वहारः Mathematics involved in construction activities
क्रकच वहारः Calculating labour and wages in sawing of timber
रा श वहारः Estimating volume of heaps of grains
छाया वहारः * Computations pertaining to gnomon shadow
III तृतीयः ख ः
कु क वहारः Pulverisation
अ पाश वहारः Permutation of digits
* Towards the end of his discussion on Chāyāvyavahāraḥ, Bhāskara notes:

त्रैरा शकेनैव यदेतदु ं ा ं भेदह
ै िर् रणेव व म् ॥२३९॥
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
पिरभाषाप्रकरणम्
Terminology of various units of
measurement
Verses 1 – 8
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
म लाचरणम् — Invocatory verse of Līlāvatī
प्री तं भ जन यो जनयते व ं व न न् त
ृ ः
तं वृ ारकवृ व तपदं न ा मत ाननम् ।
पाटीं स णत व चतुरप्री तप्रदां प्र ु टां
सं क्ष ाक्षरकोमलामलपदैः ला ल ल लावतीम् ॥ १ ॥
सतः रूपेण व मान े थर्ः ग णत स ास स लना दकमर्णः पाटीं पिरपाटीम् इ तकतर् तां व ,
क्रयाबलादह म त कत्र क्षेपः, वदा म।
ननु पूवर्पाटीनां स ात् इयं थवे तः पाटीं व शन प्र ु टाम् इ त अ तसुगमा म थर्ः।
चतुरप्री तप्रदाम् इ त। चतुरे ो वज्ञे ः सुगमा प प्री तम् अनुर तां प्रददाती थर्ः। कुत इ तो हेतुगभ वशेषणमाह —
सं क्ष ाक्षरकोमलामलपदैः ला ल ल लावतीम् इ त।
सं क्ष ा क्षरा ण वण ः, न तु अथर्ः । कोमलवणर्यु ा मला न नदूर्षणा न पदा न ।
ला ल ं ल लत सु र भावः त ल ला अनुकरणं व ते य ाः सा। तथा चेयं सु धयामनुपयु ा ने त भावः।
ल लावतीम् इ नेन अ ाः पा ाः नामा प सू चतम्।
को ह नाम ल लावतीभावज्ञः चतुरः त ाः प्री तपात्रं न भवेत्? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ल लावतीश ु ः – Etymological derivation of the term Līlāvatī
The term Līlāvatī stems from the noun ‘līlā’ by adding a suffix to it. To be more
precise,
ल ला + मतुप् = ल लावती (तद ा त मतुप्) [५.२.९४]
In this suffix, the last couple of letters get dropped. That is, पकार-उकारयोः इ ज्ञ
ं या लोपो
भव त । Thus we have ल ला + मत् ।
At this stage what happens is transformation of म → व ।
ल ला + मत् = ल ला + वत् (मादुपधाया मतोव ऽयवा द ः) [८.२.९]
This means – मकारा ात् मकारोपधात् अवण ादवण पधा उ र मतोः वः इ यमादेशो भव त।
Now a suffix to indicate the feminine gender gets tagged.
ल लावत् + ङ प् = ल लावती (उ गत ) [४.१.६]
The word ल ला itself is derived as – लयं लाती त। (ल = To be absorbed/attached to)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
मुद्राणां पिरभाषा – Terminology of currencies employed
वराटकानां दशक यं यत् सा का कणी ता पण तस्रः ।

ते षोडश द्र इहावग ो द्र ै था षोडश भ न ः ॥२॥ । उपजा तः ।
Here, it has to be understood that twenty varāṭakas equal one kākiṇī, four of
which equal a paṇa. Those sixteen (paṇas) equal a dramma, and similarly sixteen
drammas equal a niṣka.
वराटकानां दशक यं यत् सा का कणी। 1 का कणी = 20 वराटकाः
ता चतस्रः [का क ः] पणः । 1 पणः = 4 का क ः
ते षोडश इह द्र ः अवग ः। 1 द्र ः = 16 पणाः
तथा षोडश भः द्र ःै च न ः। 1 न ः = 16 द्र ाः
The term varāṭaka seems to be quite an old terminology, as we find its usage in much
earlier literature – प्रा ः काणवराटकोऽ प न मया …
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
गुरु मानम् – Measures of weight
तु ा यवा ां क थतात्र गु ा व गु ो धरणं च तेऽ ौ ।

ग ाणक य म तु व
ै र् ै थैको धटकः प्र द ः ॥३॥
दशाधर्गु ं प्रवद माषं माषा यैः षोडश भ कषर्म् ।
कष तु भर् पलं तुलाज्ञाः कष सुवणर् सुवणर्संज्ञम् ॥४॥ । उपजा तः ।
अत्र यवा ां तु ा गु ा क थता। 1 गु ः = 2 यवौ

व ः त्रगु ो [भव त]। 1व ः = 3 गु ाः
ते च अ ौ धरणम् । 1 धरणम् = 8 व ाः
1 धटकः = 14 व ाः
त यं ग ाणकः।
1 ग ाणकः = 2 धरणौ
तथा इ तु ःै व ै ः एको धटकः प्र द ः ॥
In the Arthaśāstra, Cāṇakya describes one suvarṇamāṣa as equal to five guñjās or ten māṣas.
There are other significant changes as well in the terms for measures of weight from Cāṇakya’s time to
Bhāskara’s.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
गुरु मानम् – Measures of weight
तु ा यवा ां क थतात्र गु ा व गु ो धरणं च तेऽ ौ ।

ग ाणक य म तु व
ै र् ै थैको धटकः प्र द ः ॥३॥
दशाधर्गु ं प्रवद माषं माषा यैः षोडश भ कषर्म् ।
कष तु भर् पलं तुलाज्ञाः कष सुवणर् सुवणर्संज्ञम् ॥४॥ । उपजा तः ।
दशाधर्गु ं माषं प्रवद । 1 माषः = 5 गु ाः

माषा यैः षोडश भ कष [प्रवद ]। 1 कषर्ः = 16 माषाः
1 पलम् = 4 कष ः
चतु भर्ः कषः च पलं [प्रवद ]।
1 सुवणर्म् = 1 कषर्ः (सुवणर् )
तुलाज्ञाः सुवणर् कष सुवणर्संज्ञं [प्रवद ]॥
In the Arthaśāstra, Cāṇakya describes one suvarṇamāṣa as equal to five guñjās or ten māṣas.
There are other significant changes as well in the terms for measures of weight from Cāṇakya’s time to
Bhāskara’s.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
दै म
र् ानम् – Measures of length and area
यवोदरै र ु लम सं ह ै र् ोऽ ु लै ः ष ु णतै तु भर्ः ।

ह ै तु भर्भर्वतीह द ः क्रोशः सहस्र तयेन तेषाम् ॥५॥
ा ोजनं क्रोशचतु येन तथा कराणां दशकेन वंशः ।
नवतर्नं वंश तवंशसं ैः क्षेत्रं चतु भर् भुजै नर्ब म् ॥६॥ । उपजा तः ।
यव ाग्रयोमर् भाग उदरम्। तैर स ाकैः संल ैः अ ु लं

ात्। ष ु णतैः षड् वारम् आव र् ैः चतु भर्ः,
त
चतु वश तस ाकैः अ ु लै ः ह ः।
1 अ ु लम् = 8 यवाः
1ह ः = 24 अ ु ला न
ह ःै चतु भर्ः इह द ः भव त। 1द ः = 4 ह ाः
तेषां सहस्र तयेन क्रोशः। 1 क्रोशः = 2000 द ाः
1 योजनम् = 4 क्रोशाः
क्रोशचतु येन योजनं ात्। 1 वंशः = 10 ह ाः
कराणां दशकेन वंशः। 1 नवतर्नम् (क्षेत्रम्) = वंशैः (चतु भर्ः)
नब म् आवृतं क्षेत्र,ं भू म ानचतुरस्र म थर्ः।

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
अ त्रगतया पिरभाषया अत्र ायाः तुलना
अथा ु लप्रमाणं चतुदश

र् ाणवः चतु श
ं लाः पृथुसं ाइ परम् ।
दशा ु लं क्षुद्रपदम् । ादश प्रादेशः । पदं प दश । अ ाशी तशतमीषा । चतुःशतमक्षः । षडशी तयुर्गम् ।
ा त्रंशत् जानुः । ौ प्रादेशावर ः ।
10 अ ु ला न = 1 क्षुद्रपदम्
12 अ ु ला न = 1 प्रादेशः (अ ु प्रदे श ा ासः प्रादेशः।)
13 अ ु ला न = 1 वत ः
2 प्रादेशौ = 1 अर ः = ह ः
ौ प्रादेशौ अर ः। व त
ृ कन ेब मु ह े अर ः।
5 अर यः = 1 पुरुषः = प ार ः पुरुषः = 1 14 द ः।
2000 द ाः = 1 क्रोशः = 8000 ह ाः =1600 पुरुषाः
अथर्शा गता पिरभाषा
8 परमाणवः रथचक्र वप्रुट्, ताः अ ौ लक्षाः, ताः अ ौ यूकाम ाः, ताः अ ौ यवम ाः, ताः अ ौ अ ु ला न
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
प्रमाणम् अ ु लमानम् ल लावती अथर्शा म् अथर्शा े पय यः शु सूत्रम्
1 अ ु लम् 8 यवाः 8 यवाः म ा ु लम प्रकषर्ः 34 तलाः
1 धनुग्रहर् ः 4 अं 4 अं
1 धनुमुर् ः 8 अं 8 अं 86 परमाणवः
1 क्षुद्रपदम् 10 अं 10 अं
1 वत ः 12 अं 12 अं छायापौरुषम् 13 अं
1 प्रादेशः 12 अं 12 अं
1 शमः/पदं 14 अं 14 अं
1ह ः 24 अं 24 अ ु ल 2 वत यः अर ः प्रादेशौ
1 कंसः 32 अं सधनुमुर् ः क ुः
1 ामः 84 अं 84 अं र ःु /खातपौरुषम्
1द ः 96 अं 4 ह ाः 4 अर यः धनुः/ना ळका/पौरुषम्
1 पुरुषः 120 अं 5 अर
1द ः 192 अं ष ं सः
1 र ुः 1920 अं 10 द ाः
1 पिरदेशः 3840 अं 2र क ु ः
1 क्रोशः 192000 अं 2000 द ाः 2000 धनुषः 1 गोरुतम्
1 योजनम् 768000 अं 4 क्रोशाः 4 गोरुता न
1 वंशः 240 अं 10 ह ाः
1 नवतर्नम् (क्षेत्रम्) 20 वंशैः (वगर्ः) 3र क
ु म्
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Thanks!
Thank You !
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

K. Ramasubramanian K. Mahesh: AICTE Sponsored QIP Program

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

K. Ramasubramanian K. Mahesh: AICTE Sponsored QIP Program

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

श्रीम ा राचायर् वर चता ल लावती

ा ानम् २: ल लाव ाः जन प्रयता त तपिरभाषा च

Cell for Indian Science & Technology in Sanskrit

AICTE Sponsored QIP program

No. Date (ce) Author Commentary

Table: Select Sanskrit commentaries of Līlāvatī

Language Date (ce) Author Commentary

Table: Vernacular language translations of Līlāvatī

No. Date (ce) Author(s)

Table: Foreign language translations of Līlāvatī

मश्र वहारः Calculations involved in trade and commerce

* It may be worth recounting Brahmagupta’s verse:

* Towards the end of his discussion on Chāyāvyavahāraḥ, Bhāskara notes:

वराटकानां दशक यं यत् सा का कणी ता पण तस्रः ।

तु ा यवा ां क थतात्र गु ा व गु ो धरणं च तेऽ ौ ।

अत्र यवा ां तु ा गु ा क थता। 1 गु ः = 2 यवौ

तु ा यवा ां क थतात्र गु ा व गु ो धरणं च तेऽ ौ ।

दशाधर्गु ं माषं प्रवद । 1 माषः = 5 गु ाः

यवोदरै र ु लम सं ह ै र् ोऽ ु लै ः ष ु णतै तु भर्ः ।

यव ाग्रयोमर् भाग उदरम्। तैर स ाकैः संल ैः अ ु लं

नब म् आवृतं क्षेत्र,ं भू म ानचतुरस्र म थर्ः।

अथा ु लप्रमाणं चतुदश

You might also like