ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Πόσα είδη ορίων υπάρχουν;

Υπάρχει όριο στο xo και είναι πραγµατικός αριθµός (πεπερασµένο)
Υπάρχει όριο στο xo και είναι +∞ , -∞ (µη πεπερασµένο)
Υπάρχει όριο στο +∞ ή -∞ και είναι πραγµατικός αριθµός.
Υπάρχει όριο στο +∞ ή -∞ και είναι +∞ ή -∞.

Τι είναι το +∞ , -∞ ;
Το +∞ , -∞ δεν είναι αριθµός αλλά σύµβολο και δηλώνει την έννοια του πολύ µεγάλου αριθµού ή
του πολύ µικρού αριθµού. Το ℜ = (+∞ , -∞) δεν περιέχει τα σύµβολα αυτά αλλά υπάρχει το ℜ = ℜ
- {+∞ , -∞} (ℜ συµπαγές).

Τι ονοµάζουµε “ γειτονιά ” ή “περιοχή” του xo ;

Κάθε διάστηµα της µορφής (α, xo) ∪ (xo ,β) ή (α, xo) ή (xo,β) ή (α,β) µε xo∈(α,β) (δηλ. εσωτερικό)
θα καλείται γειτονιά του xo.

Τι ονοµάζουµε “ γειτονιά ” του +∞ , -∞ ;

Κάθε διάστηµα της µορφής (α, +∞) ή (-∞, β) θα λέγεται γειτονιά του +∞ , -∞ αντίστοιχα.

Τι είναι το όριο στο xo ;

Η έννοια του ορίου είναι θεµελιώδους σηµασίας
για την Ανάλυση και ορίζεται µε αυστηρά Ψ Cf
µαθηµατικό τρόπο (βλ. βιβλίο).
Μια διαισθητική όµως απόδοση θα µας
βοηθήσει να την κατανοήσουµε και να την 4
επεξεργαστούµε.
Για τον λόγο αυτό θα χρησιµοποιήσουµε ένα
x 2 −4
παράδειγµα. ∆ίνεται η συνάρτηση f(x) = 2
x −2
µε Af = (-∞ ,2) ∪ (2, +∞). Ο τύπος της f µε
κατάλληλες πράξεις (απλοποίηση) γίνεται f(x) =
x + 2 και η γραφική παράσταση της θα είναι
O 2 Χ

Παρατηρούµε τα εξής :

www.praxisgroup.gr 1
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

α) Μπορούµε να πάρουµε τιµές για την ανεξάρτητη µεταβλητή x όσο κοντά θέλουµε στο 2, όχι
όµως το 2, και να υπολογίσουµε τα αντίστοιχα ψ.

x 1,9 1,99 1,999 1,9999 ....... 1,9 ....... 9 2,01 2,001 2,0001 2,0 ... 0,1
ψ 3,9 3,99 3,999 3,9999 3,9 ...... 9 4,01 4,001 4,0001 4,0 ... 0,1

Το συµπέρασµα που όλοι µπορούµε να δούµε είναι ότι από “κάποια” στιγµή και έπειτα όπου
βρεθούµε “πολύ κοντά” στο 2. Τότε η τιµή της συνάρτησης βρίσκεται ΄΄ πολύ κοντά ΄΄ στο 4.
Αυτό λοιπόν θα το γράφουµε lim f ( x) = 4. Το όριο λοιπόν είναι µια προσέγγιση η οποία όµως δεν
x →2

µπορεί να βρεθεί πάντα.

Πότε ένα όριο υπάρχει και πότε δεν υπάρχει ;

Τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουµε είναι δύο :
α) Να υπάρχει η δυνατότητα να κινηθούµε στην γειτονιά του xo µε οποιοδήποτε τρόπο. ∆ηλαδή να
υπάρχει η κατάλληλη γειτονιά.

β) Αν η γειτονιά είναι της µορφής (α, xo) ∪ (xo, β) τότε να µπορούµε να κινηθούµε και από δεξιά
και από αριστερά του xo και τότε η προσέγγιση πρέπει να είναι ίδια, δηλ :
lim− f ( x) = lim+ f ( x) = lim f ( x)
x→ x o x→ x o x→ x o

↑ ↑
αριστερά δεξιά
του xo του xo

Είναι υποχρεωτικό να ξεκινάω την αναζήτηση του ορίου µε τα

πλευρικά όρια;
Τα πλευρικά όρια αναζητούνται σε περιπτώσεις που υπάρχει αλλαγή στον τύπο της συνάρτησης
δεξιά και αριστερά του xo αλλά και σε περιπτώσεις όπου η εφαρµογή κάποιας ιδιότητας απαιτεί.

Υπάρχουν πάντα τα πλευρικά ;

Ναι, εφόσον υπάρχει η κατάλληλη γειτονιά.

Υπάρχει πρόβληµα στο όριο όταν η συνάρτηση δεν ορίζεται στο

xo ;
Το όριο είναι ανεξάρτητο από την τιµή της συνάρτησης εποµένως δεν επηρεάζεται.

Τι είναι το όριο στο +∞ , -∞;

Στην περίπτωση αυτή υπάρχει πάντα µόνοπλευρη κίνηση εφόσον η γειτονιά είναι (α, +∞) ή (-∞, β)
και εποµένως δεν υπάρχουν πλευρικά όρια καθώς και τα προβλήµατα τους.

2 www.praxisgroup.gr
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Όταν δύο πλευρικά όρια της συνάρτησης είναι διαφορετικά τότε

η συνάρτηση έχει 2 όρια;
Λάθος. Η συνάρτηση τότε δεν έχει όριο. Πρέπει δε να γνωρίζουµε ότι όπου δεν υπάρχει όριο τότε
αυτό είναι µοναδικό!

Με ποιο τρόπο υπολογίζουµε τα όρια ;

Για τον υπολογισµό των ορίων καταφεύγουµε σε ιδιότητες τις οποίες παραθέτουµε.

Όριο στο xo
lim f ( x ) = l ⇔ lim f ( x ) = lim = l
x →x o x →x x →x
o− o+

1) lim f ( x ) = l ⇔ lim (f ( x ) − l ) = 0
x →x o x→x o

2) lim f ( x ) = l ⇔ lim f ( x o + h ) = l
x →x o h→ o

3) Αν lim f ( x) > 0 τότε f(x) > 0 στην γειτονιά του xo.

x→ x o

lim f ( x) < 0 τότε f(x) < 0 στην γειτονιά του xo.

x→ x o

4) Αν f,g έχουν όριο στο xo και ισχύει f(x) ≤ g(x) στην γειτονιά του xo τότε lim f ( x) ≤ lim g( x)
x→ x o x→ x o

5) Κριτήριο παρεµβολής : Αν για τις f,g , h ισχύει α) h(x) ≤ f(x) ≤ g(x) στην γειτονιά του xo
β) lim h ( x ) = lim g ( x ) = l τότε lim f ( x ) = l
x→x o x→x o x →z o

6) Αν υπάρχουν τα όρια των f,g στην γειτονιά του xo και δεν προκύπτει απροσδιόριστη µορφή.
α) lim ( f ( x) ± g( x) ) = lim f ( x) ± lim g( x)
x→ x o x→ x o x→ x o

β) lim ( k f ( x)) = k ⋅ lim f ( x) , k∈ℜ

x→ x o x→ x o

γ) lim ( f ( x) ⋅ g( x)) = lim f ( x) ⋅ lim g( x)

x→ x o x→ x o x→ x o

lim f ( x)
f ( x) x→ x o
δ) lim = , µε lim g( x) ≠ 0
x→ x o g( x) lim g( x) x→ x o
z→ x o

ε) lim f ( x) = lim f ( x)
x→ x o x→ x o

στ) lim κ f ( x) = κ lim f ( x) , µε f(x) ≥ 0

x→ z o x→ x o

⎡ ⎤
ζ) lim [ f ( x)] = ⎢ lim f ( x) ν ⎥
ν

x→ x o ⎣ x→ x o ⎦

www.praxisgroup.gr 3
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

7) lim f (g ( x ) ) = lim f (u ) (όριο σύνθεσης συνάρτησης)

x →x o u →u o

↑
θέτω g(x) = u και εφόσον υπάρχει το lim g( x) = u o και ισχύει g(x) ≠ uo στην γειτονιά του xo
x→ x o

8) lim f ( x )=± ∞ ⇔ lim− f ( x ) = lim+ f ( x ) = ± ∞

x →x o x→x o x →x o

9)
10) Αν lim f ( x) = + ∞ τότε f(x) > 0 στην γειτονιά του xo.
x→ x o

Αν lim f ( x) = − ∞ τότε f(x) < 0 στην γειτονιά του xo.

x→ x o

10) lim f ( x) = ± ∞ τότε lim ( − f ( x)) = − ∞ .

x→ x o x→ x o +

1
11) Αν lim f ( x) = ± ∞ τότε lim =0
x→ x o z→ x o f ( x)
1
12) Αν lim f ( x) = 0 , f(x) > 0 στην γειτονιά του xo τότε lim = +∞ ενώ αν f(x) < 0 τότε
x→ x o x→ x o f ( x)
1
lim = −∞
x→ x o f ( x)

13) Αν lim f ( x) = ± ∞ τότε

x→ x o

>0 +
8

lim Ï f(x) = Ï
x xo Ï<
0
+
8

Συµπέρασµα από 12 + 13
Αν lim f ( x ) = λ ≠ 0 κ΄ lim g ( x ) = 0
x →x o x →x o
0
) > =+
x
8

g(
>0 g(x =-
lim f(x) = Ï )<
8

x xo g(x) Ï 0
<0 =-
8

g(x) > 0
=+
8

g(x) < 0

14) Αν lim f ( x) = ± ∞ τότε lim f ( x) = +∞

x→ x o x→ x o

15) Αν lim f ( x) = + ∞ τότε lim κ f ( x) = +∞

x→ x o x→ x o

16) για το όριο αθροίσµατος πρέπει να γνωρίζουµε ότι

(+∞) + (+∞) = +∞

4 www.praxisgroup.gr
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

(-∞) + (-∞) = -∞
α + (± ∞) = ± ∞ , α∈ℜ ενώ Απροσδιόριστες µορφές είναι (+∞) + (-∞)(-∞) + (+∞)

17) για το όριο γινοµένου πρέπει να γνωρίζουµε ότι :

·>0 +
8
α -
+
( ) =
8

·<
0
+
8

(+∞) . (+∞) = +∞
(-∞) . (-∞) = + ∞
(+ ∞) . (- ∞) = - ∞ ενώ Απροσδιόριστη µορφή είναι 0(±∞)

Όριο στο ±∞

1) Ισχύουν οι ιδιότητες που ήδη έχουµε περιγράψει µε την προϋπόθεση της ύπαρξης των ορίων και
ότι δεν προκύπτει Απ. Μορφή.
( )
2) lim P( x ) = lim α ν x ν µε P(x) = ανxν + α ν -1 x ν - 1 + ............ + α1x + αο , ν∈Ν
x → ±∞ x →±∞

P( x ) α xν
3) lim = lim ν µ όπου P(x) = ανxν + αν -1xv - 1 + ........ + α1x + αο, ν, µ∈Ν
x → ±∞ Q( x ) x → ±∞ β x
µ
µ µ-1
Q(x) = βµx + βµ - 1x + ........... + β1x + βο

ΒΑΣΙΚΑ ΟΡΙΑ
lim x = x o , lim c = c , lim x ν = x ον
x→ x o x →x o x→ x o

P( x) P( x o )
lim P( x) = P( x o ) µε P(x) πολυώνυµο , lim = , Q(xo) ≠ 0 όπου P(x) , Q(x) πολυώνυµα.
x→ x o x→ x o Q( x) Q( x o )

ηµx συνx − 1
lim ηµx = ηµxo , lim συνx = συνxo, lim =1, lim =0
x→ x o x→ x o x→ ο x x →ο x

1 1
lim 2 = +∞ , lim 2 ν = +∞ , v∈N*
x→ ο x x→ ο x

1 1 1
lim+ = +∞ , lim− = −∞ (άρα lim δεν υπάρχει)
x→ ο x x→ ο x x→ ο x

www.praxisgroup.gr 5
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

1 1
lim+ 2 ν +1 = +∞ , lim− 2 ν +1 = −∞ , v∈N*
x→ ο x x→ ο x

lim α x = 0 , lim α x =+ ∞ µε α = e ή 10
x → −∞ x → +∞

lim α x = 0 , lim α x =+ ∞ µε α = e ή 10
x → −∞ x → +∞

lim log α x = − ∞ , lim log α x = + ∞ µε α = e ή 10

x→ ο + x→ +∞

⎧+ ∞ , ν αρτιος
lim x ν = +∞ , lim x ν = ⎨
x → +∞ x→ − ∞
⎩− ∞ , ν περιττος

1
lim ν = 0 , v∈N*
x→ ± ∞ x

Ποιες πράξεις είναι µη επιτρεπτές ;

0 ±∞
Μη επιτρεπτές πράξεις είναι οι ακόλουθες : , , 0 . (±∞), (+∞) + (- ∞), (+∞) - (+∞),
0 ±∞
(-∞) - (-∞).

οο , ∞ο , ο∞, ∞∞ , (οι οποίες δεν θα µας απασχολήσουν)

Οι ιδιότητες ισχύουν και αντίστροφα;

Όχι αυτό είναι λάθος

Πότε χρησιµοποιούµε το κριτήριο παρεµβολής ;

Το κριτήριο παρεµβολής χρησιµοποιείται σε θεωρητικές ασκήσεις όπου δίνεται µια ανισωτική
σχέση καθώς και σε τριγωνοµετρικά όρια όταν δεν µπορούν να υπολογιστούν µε ιδιότητες ή
τριγωνοµετρικούς - αλγεβρικούς µετασχηµατισµούς.

Το πεδίο ορισµού είναι απαραίτητο να το βρίσκουµε όταν

ζητάµε όριο ;
Ναι. ∆ιότι µε αυτό µπορούµε να εξασφαλίσουµε την γειτονιά του xo ή να περιορίσουµε την f σε
κατάλληλο διάστηµα όπου θα προκύψουν πληροφορίες για το πρόσηµο της f ή για µέρος της (π.χ.
εξαγωγή απολύτων)

6 www.praxisgroup.gr
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Αν δεν µπορούµε να βρούµε το όριο λόγο απροσδιόριστης

µορφής και έχουν εξαντληθεί όλοι οι µετασχηµατισµοί που
µπορούµε να εφαρµόσουµε στον τύπο ή δεν γίνεται κανένας
υπάρχει άλλος τρόπος να υπολογιστεί το όριο ;
Ναι. Αυτός είναι ο κανόνας De L’ Hospital που βρίσκεται στο κεφάλαιο των παραγώγων.

Τι σχέση έχει το όριο µε την τιµή της συνάρτησης;

Έχουµε αναφέρει ότι δεν εξαρτάται το όριο από την τιµή της συνάρτησης αν όµως συµβαίνει να
ταυτίζονται τότε έχουµε συνέχεια στο xo.

Τι ονοµάζουµε συνέχεια στο xo , και ποια συνάρτηση λέγεται

συνεχής ;
Μια συνάρτηση f θα λέγεται συνεχής στο xo του πεδίου ορισµού της όταν lim f ( x ) = f(xo). Ενώ θα
x→ x o

λέγεται συνεχής, όταν είναι συνεχής σε κάθε xo του πεδίου ορισµού της.

Τι ονοµάζουµε συνέχεια σε διάστηµα ;

Μια συνάρτηση f θα λέγεται συνεχής στο (α,β) όταν είναι συνεχής σε κάθε εσωτερικό σηµείο του
(α,β) ενώ θα λέγεται συνεχής στο [α,β] όταν είναι συνεχής στο (α,β) και ισχύει lim+ f ( x ) = f(α) και
x →α

lim f ( x ) = f(β).
x →β −

Υπάρχουν συναρτήσεις οι οποίες είναι συνεχείς;

Ναι, οι γνωστές συναρτήσεις : πολυωνυµικές, ρητές, ηµίτονο, συνηµίτονο, εκθετική, λογάριθµος,.
Ακόµα κάθε συνάρτηση που ορίζεται ως πράξη η σύνθεση συνεχών συναρτήσεων.

Ποια είναι τα θεωρήµατα συνέχειας (διατύπωση - γεωµετρική

ερµηνεία).

www.praxisgroup.gr 7
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

α) Θεώρηµα Bolzano : Έστω µια ψ

συνάρτηση f ορισµένη και συνεχής στο
[α,β]. Αν ισχύει επιπλέον και f(α) . f(β)
< 0 }⇒ υπάρχει τουλάχιστον ένα
f(β)
xo∈(α,β) τέτοιο ώστε f(xo) = 0.(∆ηλαδή
υπάρχει τουλάχιστον µια ρίζα της
εξίσωσης f(x) = 0 στο (α,β).

α xo xo ΄ xo΄΄
o β x

f(α)

ψ
β) Θεώρηµα ενδιάµεσων τιµών (Θ.Ε.Τ) :
Έστω µια συνάρτηση f ορισµένη και συνεχής
στο [α,β]. Αν επιπλέον ισχύει f(α) ≠ f(β) τότε f(β)
για κάθε αριθµό n µεταξύ των f(α) , f(β).
(∆ηλαδή f(α) < n < f(β) ή f(β) < n < f(α) )
υπάρχει ένας τουλάχιστον xo∈(α,β) τέτοιος
n
ώστε f(xo) = n.
(Για την Απόδειξη βλέπεις το σχολικό f(α)
βιβλίο).
o α xo xo΄΄ xo
΄΄΄
x
β

ψ
γ) Θεώρηµα µέγιστης και ελάχιστης τιµής :

Έστω µια συνάρτηση f ορισµένη και συνεχής M

στο [α,β] τότε η f παίρνει στο [α,β] µια
µέγιστη τιµή Μ και µια ελάχιστη τιµή m
δηλαδή υπάρχουν x1 , x2 ∈ [α,β] τ.ω. f(x1) =
m, f(x2) = M και m ≤ f(x) ≤ M για κάθε
x∈[α,β]
m
Παρατήρηση : o α x2 x1 β x
Τα θεωρήµατα ισχύουν µόνο όταν
ικανοποιούνται οι απαιτήσεις τους.

Τι συµπεραίνουµε από το Θεώρηµα Bolzano ;

α) Μας εξασφαλίζει ύπαρξη ρίζας.

8 www.praxisgroup.gr
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

β) Μας διευκολύνει στον προσδιορισµό ψ

του προσήµου της f , στα διαστήµατα
που οι διαδοχικές ρίζες ορίζουν ,
εφόσον η f διατηρεί πρόσηµο σε κάθε
διάστηµα. (Το πρόσηµο δε το
f(β)
βρίσκουµε από το πρόσηµο ενός
τυχαίου αριθµού στο κάθε διάστηµα. f(α)

Σχόλιο : Αν στην εξέταση του Θ.

Bolzano προκύψει f(α) . f(β) > 0 αυτό
o α β x
δεν σηµαίνει ότι δεν υπάρχει ρίζα αλλά
ότι δεν εφαρµόζεται το θεώρηµα.

Τι συµπεραίνουµε από το θεώρηµα του ενδιάµεσων τιµών ;

Η εικόνα f(∆) ενός διαστήµατος ∆ = (α,β) ή [α.β] µέσω µια συνεχούς και µη σταθερής συνάρτησης
f είναι διάστηµα.
[
[

[
[

f(∆) f(∆) f(∆) f(∆)

[
[

[
[

[ [ [ )
α β α β α β α β

Τι συµπεραίνουµε από το θεώρηµα µέγιστης και ελάχιστης

τιµής;
Το θεώρηµα µέγιστης - ελάχιστης τιµής µαζί µε το Θ.Ε.Τ. µας εξασφαλίζουν ότι το σύνολο τιµών
της f ορισµένης και συνεχούς στο [α,β] είναι το [m, Μ] όπως m, M η ελάχιστη και η µέγιστη τιµή
της.

Πώς βρίσκουµε το σύνολο τιµών ;

Εφόσον η f είναι συνεχής συνάρτηση τότε
α) f ορισµένη στο Α=[α,β], f
β) f ορισµένη στο Α = [α,β] , f
γ) f ορισµένη στο Α = (α,β), f
⇒ f(A) = [f(α) , f(β)]
⇒ f(Β) = [f(β) , f(α)]
⇒ f(A) = ( lim+ f ( x ), lim f ( x )
x →α x →β −

δ) f ορισµένη στο Α = (α,β) f ⇒ f(Α) = ⎛⎜ lim− f ( x ) , lim f ( x ) ⎞⎟

⎝ x →β x →α + ⎠
Προσοχή : Αν f ορισµένη στο Α = [α, β) ή (α, β] τότε θα αντικαταστήσω την αντίστοιχη τιµή µε το
όριο.

www.praxisgroup.gr 9
 ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

ε) f ορισµένη στο Α = [α,β] και δεν είναι γνησίως µονότονη τότε f(A) = [m.M] όπου η ελάχιστη
τιµή και Μ µέγιστη τιµή.

Σχόλιο : Στις περιπτώσεις όπου η f δεν είναι γνησίως µονότονη στο [α,β] τότε ΄΄χωρίζουµε΄΄ το Α
σε διαστήµατα στα οποία η f είναι γνησίως µονότονη και υπολογίζουµε το σύνολο τιµών σε κάθε
ένα από αυτά. Το f(A) θα είναι η ένωση όλων των παραπάνω συνόλων.

Μπορεί από το σύνολο τιµών να εξασφαλίσουµε ύπαρξη ρίζας ;

Ναι, εφόσον βρούµε το σύνολο τιµών και µέσα σ’ αυτό ανήκει το Ο τότε σύµφωνα µε το Θ.Ε.Τ.
υπάρχει τουλάχιστον ένα xo στο διάστηµα Α έτσι ώστε να f(xo) = 0.

Πώς αποδεικνύω την µοναδικότητα της ρίζας;

Πρώτα εξασφαλίζουµε την ύπαρξη και κατόπιν αποδεικνύουµε ότι η f είναι γνησίως µονότονη στο
αντίστοιχο διάστηµα.

Τι σηµαίνουν οι εκφράσεις τουλάχιστον µία, ακριβώς µία, το

πολύ µία ρίζα;
Το τουλάχιστον µία : µία ή περισσότερες
Το ακριβώς µία : µόνο µία ρίζα.
Το πολύ µία : µία ή καµία

10 www.praxisgroup.gr