ΘΕΩΡΙΑ 1ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

1. Να δώσετε τον ορισμό της συνάρτησης

Συνάρτηση από το σύνολο Α στο Β λέγεται μια διαδικασία με την οποία
κάθε στοιχείο x του Α, αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο στοιχείο y του Β.

** Επίσης πρέπει να ξέρω

Για κάθε x ∈ A , x→ y όπου y∈B

x: ανεξάρτητη μεταβλητή Α: πεδίο ορισμού

y: εξαρτημένη μεταβλητή Β: πεδίο τιμών

2. Τι λέγεται γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f;

Γραφική παράσταση Cf μιας συνάρτησης f με πεδίο ορισμού Α

ονομάζεται το σύνολο των σημείων Μ( x , y ) για τα οποία ισχύει y=f(x),
για x ∈ A .

** Δηλαδή

Αν για τις συντεταγμένες ενός σημείου Μ( x , y ) ισχύει y=f(x), τότε το σημείο

ανήκει στη γραφική παράσταση της f.

Αντίστροφα, αν ένα σημείο M (x , y) ανήκει στη γραφική παράσταση της f,

τότε για τις συντεταγμένες του ισχύει y=f(x).

Σελίδα 1
3. Πότε μια συνάρτηση λέγεται γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της;

Μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίο

ορισμού της, όταν για οποιαδήποτε σημεία x1, x2∈ Δ με x1< x2 ,

ισχύει f(x1) < f(x2)

4. Πότε μια συνάρτηση λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της;

Μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίο

ορισμού της, όταν για οποιαδήποτε σημεία x1, x2∈ Δ με x1< x2 ,

ισχύει f(x1) > f(x2)

5. Πότε μια συνάρτηση λέγεται γνησίως μονότονη;

Μια συνάρτηση που είναι γνησίως αύξουσα ή γνησίως φθίνουσα σε

όλο το πεδίο ορισμού της λέγεται γνησίως μονότονη.

6. Έστω συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α. Πότε λέμε ότι η f

παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0 ∈ A ;

Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α παρουσιάζει τοπικό μέγιστο

στο x0 ∈ A , όταν f ( x ) ≤ f ( x0 ) για κάθε x σε μια περιοχή του x0.

** Το x0 λέγεται θέση τοπικού μεγίστου, ενώ το f(x0) τοπικό μέγιστο της f.

Αν η ανισότητα f ( x) ≤ f ( x0 ) ισχύει για κάθε x ∈ A , τότε η f παρουσιάζει στο

x0 ∈ A (ολικό) μέγιστο.

Σελίδα 2
7. Έστω συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α. Πότε λέμε ότι η f παρουσιάζει
τοπικό ελάχιστο στο x0 ∈ A ;
Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο

στο x0 ∈ A , όταν f ( x ) ≥ f ( x0 ) για κάθε x σε μια περιοχή του x0.

** Το x0 λέγεται θέση τοπικού ελαχίστου, ενώ το f(x0) τοπικό ελάχιστο της f.

Αν η ανισότητα f ( x) ≥ f ( x0 ) ισχύει για κάθε x ∈ A , τότε η f παρουσιάζει στο x0 ∈ A

(ολικό) ελάχιστο.

Προσοχή !
• Ένα τοπικό μέγιστο μπορεί να είναι μικρότερο από ένα τοπικό ελάχιστο, και
• Ένα τοπικό ελάχιστο μπορεί να είναι μεγαλύτερο από ένα τοπικό μέγιστο.

8. Ιδιότητες ορίων

Αν υπάρχουν τα όρια δύο συναρτήσεων f και g στο x0 και είναι

lim f ( x) = l1 και lim g ( x) = l2 με l1 , l2 ∈ IR τότε :
x → x0 x→ x 0

i) xlim
→x
( f ( x) + g ( x) ) = l1 + l2
0

ii) lim ( kf ( x) ) = k ⋅ l1
x → x0

iii) xlim
→x
[ f ( x) ⋅ g ( x)] = l1 ⋅ l2
0

 f ( x)  l1
lim
iv) x → x0   = , εφόσον l2 ≠ 0
 g ( x )  l2

[ f ( x)] = l1ν
ν
v) xlim
→ x0

vi) lim v f ( x) = v l1 εφόσον l1 ≥ 0

x → x0

**Προσοχή στις ιδιότητες ορίου για Σωστό-Λάθος! Ενδεχομένως και για

συμπλήρωση

Σελίδα 3
 9. Πότε μια συνάρτηση λέγεται συνεχής;

Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α λέγεται συνεχής, αν για κάθε

x0 ∈ Α ισχύει

lim f ( x) = f ( x0 )
x → x0

**Όλες οι βασικές συναρτήσεις, πολυωνυμικές, τριγωνομετρικές, ρητές,

άρρητες , αλλά και όσες προκύπτουν από πράξεις μεταξύ τους, είναι
συνεχείς.

10. Πότε μια συνάρτηση λέγεται παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0;

Μια συνάρτηση f λέγεται παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου

ορισμού της, αν υπάρχει το όριο

f ( x0 + h ) − f ( x0 )
lim
h→0 h

και είναι πραγματικός αριθμός. Το όριο αυτό συμβολίζεται με f ′( x0 ) και

λέγεται παράγωγος της f στο x0 .
** Προσοχή! Υπάρχουν και συναρτήσεις οι οποίες δεν έχουν παράγωγο σε
κάποιο σημείο

11. Να δώσετε τον ορισμό της πρώτης παραγώγου μιας συνάρτησης f

Έστω μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α, και Β το σύνολο των x∈A

στα οποία η f είναι παραγωγίσιμη. Τότε ορίζεται μια νέα συνάρτηση, με
την οποία κάθε x∈B αντιστοιχίζεται στο

Η συνάρτηση αυτή λέγεται (πρώτη) παράγωγος της f και συμβολίζεται

με f '.

Σελίδα 4
 ** Η παράγωγος της συνάρτησης f ' λέγεται δεύτερη παράγωγος της f και
συμβολίζεται με f ''.

Ανάλογα ορίζονται η τρίτη παράγωγος f ′′′ της f , και γενικά η νιοστή

παράγωγος f ( v ) της f .

12. Δώστε τον ορισμό του ρυθμού μεταβολής ενός μεγέθους y ως προς x οταν x=x0.

Έστω δυο μεγέθη x και y που συνδέονται με τη σχέση y = f ( x)

Η παράγωγος της f στο x0 εκφράζει το ρυθμό μεταβολής του
y = f ( x) ως προς x , όταν x=x0.

13. Εφαπτομένη γραφικής παράστασης

Η παράγωγος της f στο x0 , δηλαδή ο αριθμός f '(x0), εκφράζει το συντελεστή

διεύθυνσης της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Μ(x0, f (x0)).
Αυτό σημαίνει ότι η εφαπτόμενη ευθεία της γραφικής παράστασης μιας
συνάρτησης f στο σημείο Μ(x0, f (x0)), θα έχει εξίσωση της μορφής

y = f ′( x0 ) x + β

Δεν ξεχνάμε ότι ο συντελεστής διεύθυνσης μιας ευθείας,

εκφράζει την εφαπτομένη της γωνίας
που σχηματίζει η ευθεία με τον άξονα x΄x.
ω

Δηλαδή ισχύει f ′( x0 ) = εϕω

Σελίδα 5
14. Η έννοια του ρυθμού μεταβολής

Έστω δυο μεγέθη x και y που συνδέονται με τη σχέση y = f (x)

Γνωριζουμε οτι η παράγωγος της f στο x0 εκφράζει το ρυθμό μεταβολής

του y = f (x) ως προς x , όταν x=x0.

Γενικά, για οποιοδήποτε πρόβλημα ρυθμού μεταβολής γνωρίζουμε ότι:

► Ο ρυθμός μεταβολής του y=f(x) μετριέται σε μονάδες της συνάρτησης f (του y)

ανά μονάδα της μεταβλητής x.

Π.χ. αν Κ(x) η συνάρτηση που δίνει το κόστος σε ευρώ (€) x ανταλλακτικών,

ο ρυθμός μεταβολής του κόστους K ′( x ) θα μετριέται σε €/ ανταλλακτικό.

► Όταν ο ρυθμός μεταβολής της f είναι θετικός, το μέγεθος y αυξάνεται

και ο ρυθμός μεταβολής λέγεται ρυθμός αύξησης.

►Όταν ο ρυθμός μεταβολής της f είναι αρνητικός, το μέγεθος y μειώνεται

και ο ρυθμός μεταβολής λέγεται ρυθμός μείωσης.

15. Παράγωγος και προβλήματα οικονομικών μεγεθών

Αν Κ(x) η συνάρτηση κόστους ,E(x) η συνάρτηση των εσόδων και P(x) η

συνάρτηση κέρδους
μιας επιχείρησης , όπου η μεταβλητή x εκφράζει αριθμό προϊόντων, προφανώς
ισχύει P(x) =E(x) −K (x)

Ο ρυθμός μεταβολής του κόστους, K ′( x ) , λέγεται οριακό κόστος .

Ο ρυθμός μεταβολής του κέρδους, P ′( x ) , λέγεται οριακό κέρδος .

(Άρα όταν διαβάζουμε «οριακό» σκεφτόμαστε παράγωγο)

Σελίδα 6
16. Συνάρτηση θέσης – ταχύτητα – επιτάχυνση

Αν x(t) η συνάρτηση θέσης ενός κινητού πάνω σ’ έναν άξονα, τότε:

►Η x (t ) δίνει τη θέση του κινητού πάνω στον άξονα, τη χρονική στιγμή t.

x (t 0 + h ) − x (t 0 )
►Η στιγμιαία ταχύτητα σε μια χρονική στιγμή t0, είναι υ (t0 ) = lim
h→0 h

δηλαδή είναι ο ρυθμός μεταβολής της συνάρτησης θέσης x (t ) , ως προς t,

όταν t=t0. Επομένως

υ (t0 ) = x′(t0 )
Η μονάδα μέτρησης της ταχύτητας είναι: μονάδα μήκους/μονάδα χρόνου, π.χ. m/s

► Όταν η ταχύτητα είναι θετική , το κινητό κινείται προς τη θετική φορά (συνήθως
δεξιά) ,ενώ όταν η ταχύτητα είναι αρνητική το κινητό κινείται με αρνητική φορά.

Δηλαδή : το πρόσημο της ταχύτητας δείχνει την κατεύθυνση του κινητού.

►Η επιτάχυνση του κινητού σε μια χρονική στιγμή t0, είναι ο ρυθμός μεταβολής
(δηλαδή η παράγωγος) της ταχύτητας.

Δηλαδή α (t0 ) = υ ′(t0 ) = x′′(t0 )

Επιτάχυνση θετική, σημαίνει ότι η επιτάχυνση έχει τη φορά της ταχύτητας, οπότε η
ταχύτητα αυξάνεται και το κινητό επιταχύνεται.

Επιτάχυνση αρνητική, σημαίνει ότι η επιτάχυνση έχει αντίθετη φορά από την
ταχύτητα, οπότε η ταχύτητα μειώνεται και το κινητό επιβραδύνεται.

Σελίδα 7
17. Οι παράγωγοι βασικών συναρτήσεων

1. (c)΄ = 0 6. (ηµ x)΄ = συν x

2. ( x)΄ = 1 7. (συν x)΄ = −ηµ x

( x ρ )΄ = ρ x ρ −1
1
3. 8. (εϕ x)΄ =
συν 2 x

1 1
4. ( )΄ = − 2 για x ≠ 0
x x

1
5. ( x )΄ = για x > 0
2 x

18. Κανόνες παραγώγισης

1. (cf ( x))΄ = cf ′( x) 3. ( f ( x) ⋅ g ( x))΄ = f ′( x) ⋅ g ( x) + f ( x) ⋅ g ′( x)

f ( x) f ′( x) ⋅ g ( x) − f ( x) ⋅ g ′( x)
4. ( )΄ =
( f ( x) + g ( x))΄ = f ′( x) + g ′( x) g ( x) ( g ( x) )
2
2.

Σελίδα 8
 19. Παράγωγος συνθέσεων

( f (g(x)))΄ = f ′(g(x))⋅ g′(x)

1. ( f ρ ( x))΄ = ρ [ f ( x)]
ρ −1
⋅ f ′( x) 5. (συν ( f ( x) ) )΄ = −ηµ ( f ( x) ) ⋅ f ′( x)

2.
 1 
 ΄ = − 2
1
⋅ f ′( x ) 6. (εϕ ( f ( x) ) )΄ = συν 1 f ( x) ⋅ f ′( x)
2
 f ( x)  f ( x)

3. ( )
f (x ) ΄ =
1
2 f ( x)
⋅ f ′( x )

4. (ηµ ( f ( x) ) )΄ = συν ( f ( x) ) ⋅ f ′( x)

20. Μονοτονία ακρότατα

ΘΕΩΡΗΜΑ (μονοτονία συνάρτησης)

• Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και ισχύει

f '(x) > 0 για κάθε εσωτερικό σημείο του Δ, τότε η f είναι γνησίως αύξουσα
στο Δ.

• Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και ισχύει

f '(x) < 0 για κάθε εσωτερικό σημείο του Δ, τότε η f είναι γνησίως
φθίνουσα στο Δ.

Προσοχή: Το αντίστροφο δεν ισχύει !!! Δηλαδή

► f γνησίως αύξουσα στο Δ ⇒ f΄(x) > 0

► f γνησίως φθίνουσα στο Δ ⇒ f΄(x) < 0

Σελίδα 9
Αποδεικνύεται επίσης ( Κριτήριο 1ης παραγώγου ) :

• Αν για μια συνάρτηση f ισχύουν f '(x0) = 0 για x0 ∈ (α, β),

f '(x) > 0 στο (α, x0) και f '(x) < 0 στο (x0, β), τότε η f παρουσιάζει στο
διάστημα (α, β) για x = x0 μέγιστο.

• Αν για μια συνάρτηση f ισχύουν f '(x0) = 0 για x0 ∈ (α, β),

f '(x) < 0 στο (α, x0) και f '(x) > 0 στο (x0,β), τότε η f παρουσιάζει στο
διάστημα (α, β) για x = x0 ελάχιστο.

Προσοχή!
Αν για μια συνάρτηση f ισχύουν f '(x0) = 0 για x0 ∈ (α, β), και η παράγωγος
της f΄ διατηρεί πρόσημο εκατέρωθεν του x0, τότε η f είναι γνησίως
μονότονη στο (α, β) και δεν παρουσιάζει ακρότατα στο διάστημα αυτό.

Σελίδα 10
 ΘΕΩΡΙΑ 2ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Στατιστική λέγεται ο κλάδος των Μαθηματικών ο οποίος συγκεντρώνει στοιχεία που
αναφέρονται σε ένα σύνολο αντικειμένων, τα ταξινομεί, και τα παρουσιάζει σε κατάλληλη
μορφή ώστε να μπορούν να αναλυθούν και να ερμηνευθούν .

Πληθυσμός μιας έρευνας λέγεται το σύνολο των αντικειμένων που εξετάζουμε ως προς
ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά.

Κάθε στοιχείο του πληθυσμού ονομάζεται άτομο ή μονάδα του πληθυσμού.

Το πλήθος των ατόμων ενός πληθυσμού , ονομάζεται μέγεθος του πληθυσμού .

Ένα χαρακτηριστικό, ως προς το οποίο εξετάζεται ένας πληθυσμός, ονομάζεται

μεταβλητή.

Οι μεταβλητές μπορεί να είναι :

• ποσοτικές, τα οποία μπορούν να μετρηθούν (π.χ. αριθμός παιδιών μιας
οικογένειας, ύψος ή βάρος ενός ατόμου, ηλικία κλπ)

• ποιοτικές ( ή κατηγορικές), τα οποία δεν μπορούν να μετρηθούν αλλά

περιγράφουν τα άτομα του πληθυσμού, π.χ. χρώμα ματιών, φύλο, κατάσταση
υγείας κλπ.

Οι ποσοτικές μεταβλητές ειδικότερα διακρίνονται σε:

Διακριτές μεταβλητές,οταν το καθε στοιχειο της μεταβλητης ειναι μεμονωμενη τιμη .

(π.χ. αριθμός παιδιών, αριθμός βιβλίων που διάβασε κάποιος σε ένα διάστημα κλπ)

Συνεχείς μεταβλητές, οταν το καθε στοιχειο της μεταβλητης μπορει να ανήκει σε κάποιο
διάστημα των πραγματικών αριθμών.
(π.χ. βάρος, ύψος, ημερομίσθιο κλπ)

Σχηματικά έχουμε : Διακριτές

Ποσοτικές
Συνεχείς
Μεταβλητές

Ποιοτικές

Απογραφή πληθυσμού λέγεται η καταγραφή και η μελέτη όλων των ατόμων του
πληθυσμού ως προς μια ή περισσότερες μεταβλητές.
Επειδή η απογραφή είναι πολύ δύσκολη για τεχνικούς λόγους αλλά και δαπανηρή,
επιλέγουμε να εξετάσουμε ένα μέρος του πληθυσμού το οποίο όμως πρέπει να είναι
αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού, δηλαδή να αποτελεί μικρογραφία του. Το μέρος αυτό
του πληθυσμού ονομάζεται δείγμα, και η διαδικασία αυτή δειγματοληψία.
Αν το δείγμα δεν επιλεγεί σωστά, δε θα είναι αξιόπιστο και η έρευνά μας μπορεί να μην
οδηγήσει σε σωστά αποτελέσματα
Ο αριθμός των ατόμων του δείγματος λέγεται μέγεθος του δείγματος και συμβολίζεται
με ν.

Σελίδα 11
 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΠΙΝΑΚΕΣ

Έστω x1, x2,…, xκ οι διαφορετικές τιμές μιας μεταβλητής Χ που αφορά ένα δείγμα
μεγέθους ν, με κ ≤ ν .
• Αν όλες οι τιμές εμφανίζονται μία φορά, τότε κ = ν .
• Αν κ < ν , προφανώς κάποιες ή όλες οι τιμές εμφανίζονται περισσότερες από μία
φορά.

Ο φυσικός αριθμός ν i που δείχνει πόσες φορές εμφανίζεται η τιμή xi της μεταβλητής Χ
στο σύνολο των παρατηρήσεων λέγεται συχνότητα της παρατήρησης x i .

Το άθροισμα των συχνοτήτων νi είναι ίσο με το μέγεθος του δείγματος ν

Δηλαδή ισχύει ν 1 + ν 2 + ... + ν κ = ν

Το πηλίκο της συχνότητας μιας παρατήρησης προς το μέγεθος του δείγματος λέγεται
σχετική συχνότητα της παρατήρησης xi και συμβολίζεται με f i .

vi
Δηλαδή fi = i = 1, 2, 3, …, κ
v
Για τη σχετική συχνότητα fi της τιμής xi ισχύει

0 ≤ fi ≤ 1
1. για i = 1, 2, 3, …, κ

2. f1 + f 2 + ... + f κ = 1

Η σχετική συχνότητα fi της τιμής xi εκφράζει τι μέρος του συνόλου των

παρατηρήσεων αποτελούν οι παρατηρήσεις που είναι ίσες με xi.

Γι’ αυτό, είναι χρήσιμο να την εκφράζουμε σε ποσοστό επί τοις εκατό και ισχύει
fi 0
0 = 100 f i
και
f1 % + f 2 % + ... + f κ % = 100
Για τις ποσοτικές μεταβλητές ορίζονται επίσης οι έννοιες :

Αθροιστική συχνότητα Ni της τιμής xi , λέγεται το πλήθος των παρατηρήσεων που είναι
μικρότερες ή ίσες της τιμής xi .

Είναι : Ν1 = ν1

και Ni = Ni-1 + vi ή Νi=v1 +v2 +…+vi

Σελίδα 12
 Αντίστοιχα έχουμε

Σχετική αθροιστική συχνότητα Fi της τιμής xi , λέγεται το ποσοστό των

παρατηρήσεων που είναι μικρότερες ή ίσες της τιμής xi .

Ισχύει : F1 = f1

και Fi = Fi-1 + fi ή Fi=f1+f2+…+fi

Στις ποιοτικές μεταβλητές δεν έχουμε αθροιστικές συχνότητες.

• Ο πίνακας στον οποίο συγκεντρώνονται όλα τα στοιχεία μιας κατανομής, λέγεται

πίνακας συχνοτήτων της κατανομής.
• Το σύνολο των ζευγών ( xi , vi ) αποτελεί την κατανομή συχνοτήτων της
μεταβλητής.
• Το σύνολο των ζευγών ( x i , f i ) ή ( x i , f i % ) αποτελεί την κατανομή
σχετικών συχνοτήτων της μεταβλητής.

Σελίδα 13
 Οι Αποδειξεις του ΕΠΑΛ

1. Να αποδείξετε ότι για την παράγωγο της σταθερής συνάρτησης

f ( x) = c ισχύει
f ′( x) = (c)′ = 0
Απόδειξη

2. Να αποδείξετε ότι για την παράγωγο της ταυτοτικής συνάρτησης

f ( x) = x, x ∈ IR ισχύει
f ′( x) = ( x)′ = 1
Απόδειξη

Σελίδα 14
3. Να αποδείξετε ότι για την παράγωγο της συνάρτησης
f ( x) = x 2 , x ∈ IR ισχύει
f ′( x) = ( x 2 )′ = 1
Απόδειξη

Αποδεικνύεται ότι γενικά ισχύει ( x )′ = ρ x

ρ ρ −1
για κάθε ρητό ρ

4. Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο ΙR και c ∈ IR , να

αποδείξετε ότι

( cf ( x ) )′ = cf ′( x )
Απόδειξη

Σελίδα 15
5. Αν οι συναρτήσεις f και g είναι παραγωγίσιμες στο ΙR ,
να αποδείξετε ότι

( f ( x) + g ( x) )′ = f ′( x) + g ′( x)
Απόδειξη

6. Να αποδείξετε ότι αν f1 , f 2 ,..., fκ είναι οι σχετικές συχνότητες των

τιμών x1 , x2 ,..., xκ μιας μεταβλητής Χ, ισχύει

f1 + f 2 + ... + fκ = 1
Απόδειξη:

ν1 ν 2 ν
f 1 + f 2 + ... + f κ = + + ... + κ
ν ν ν
ν + ν 2 + ... + ν κ ν
= 1 = =1
ν ν

0 ≤i) fi ≤ 1 για i = 1, 2, ..., κ αφού 0 ≤ ν i ≤ ν .

Σελίδα 16