9

&HQD]ïZW\P9$7
1DNïDGW\VHJ],661LQGHNV
ZU]HVLHñ
2007 (57)

e-mail: redakcja@elektro.info.pl www.elektro.info.pl

ƒ
planowanie zapotrzebowania mocy przez budynki
PLHV]NDOQHLXĝ\WHF]QRĂFLSXEOLF]QHM
ƒ
MDN]DSURMHNWRZDÊXNïDGZVSöïSUDF\DZDU\MQHJR
]HVSRïXSUÈGRWZöUF]HJR]VLHFLÈ"
ƒ
SURMHNW]DVLODQLDRVLHGORZ\FKVWDFML
WUDQVIRUPDWRURZ\FK61Q1
04-051 Warszawa
ul. Poligonowa 3
tel. (0-22) 810 65 61
810 25 90, 810 28 14
fax (0-22) 810 27 42
 spis treści/indeks firm

ABB 24 KATKO POLAND 58, 59 od redakcji 6

A. HARDT 72 KOMEL 88 e.nowości ENERGETAB 2007 8
AKS ZIELONKA 7 KPB INTRA POLSKA 16 e.informuje 10
ALARMNET 100, 101 LABIMED 152, 153
ALBOR 196 LAPP KABEL 104, 109 e.wywiad 20
ALUMAST 130, 163 LEGRAND 20, 38, 63 rozmowa Luigi Pelucchi – prezesem zarządu LEGRAND Polska Sp. z o.o.
APATOR 17 LOVATO ELECTRIC 19, 50 instalacje elektroenergetyczne
APATOR CONTROL 24 LUXAN 60
APLIKOM 56, 133 MADEX 93 rozdzielnie SN – budowa i właściwości 22
AREVA 68, 69 MERCATOR 119 mgr inż. Karol Kuczyński
AS ELEKTROTECHNIK 14 MERSERWIS 15 e.zestawienie rozdzielnic SN 24
ASTAT 187 MIKROS-TRANSFORMATORY 54, 55 mgr inż. Karol Kuczyński
ASTE 121 MOELLER ELECTRIC 64, 169
AUTOMATEX 95
planowanie zapotrzebowania mocy
MY-SOFT 131 przez budynki mieszkalne i użyteczności publicznej 42
AUTOMATYKA ON LINE 142 NDN 1 mgr inż. Sławomir Cieśla
BALS POLSKA 44 NOWA PLUS 177
BIALL 11 NOWIMEX 90
bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych 52
BREVE TUFVASSONS 89 OBO BETTERMANN 120, 195 mgr inż. Andrzej Boczkowski
BRICSYS POLSKA 1
CANTONI GROUP 138
ORMAZABAL 29, 45, 46 ochrona przeciwporażeniowa
OSRAM 9, 194
COMPUTERS&CONTROL 87 PCPM 82 zagrożenie elektrycznością statyczną w przemyśle 72
COSIW 126 PIONET 136 dr inż. Stefan Gierlotka
DEHN 3, 168
DSG CANUSA 123
PLEXIFORM 175 napędy i sterowanie
POKÓJ 10
DYMO 5 POLAMP 77 harmoniczne prądu i napięcia w sieci zasilającej 86
EKTO 34 PRO-MAC 164, 165 dr inż. Jerzy Szymański
ELEKTROBUD 25, 41 PROMET 47, 76
ELEKTROBUDOWA 26 kable i przewody
PROTEC 145
ELEKTROMETAL 127 projektowanie linii kablowej średniego napięcia (cz. 4.) 107
PROTEKTEL 57
ELEKTROMEX 179 inż. Radosław Lenartowicz, mgr inż. Julian Wiatr, inż. Marcin Orzechowski
R&M 2, 112
ELEKTROMONTAŻ
RADIOLEX 35 ochrona przeciwpożarowa
EXPORT LUBLIN 25
RELPOL 84, 85
ELEKTROMONTAŻ-1 wentylacja pożarowa
RITTAL 102, 125
KATOWICE 28 w budynkach i obiektach budowlanych 114
ROMI 157
ELEKTROMONTAŻ RZESZÓW 132
SABUR 9 mgr inż. Elżbieta Grochowska
ELEKTROMONTEX 65
SALICRU 149 urządzenia elektryczne
ELEKTRO-SPARK 28
ELEKTROTIM 28
SBT 147 w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (cz. 1.) 122
SCHMERSAL 78, 79 inż. Michał Świerżewski
ELHAND 12, 48
SCHNEIDER ELECTRIC 30
EL-JET 8
SEMICON 137 oświetlenie
ELMARK 66, 67
ELMEGA 8 SIEMENS 31, 32, 33 świetlówki kompaktowe 128
ELMONTAŻ 159 SOCOMEC UPS 151 dr inż. Andrzej Wiśniewski
ELTRON 13 SONEL 154, 155
EL-Q 24 SPAMEL 62, 75 termowizja
ENCO 29 SPIS ELEKTRONIK 103 termowizja – nowoczesna metoda diagnostyki technicznej 135
ENERGOHANDEL 39 STAPORT 9 Marian Ciećko
ENERIA 143 TELTAR 162
ERA-GOST 162 TIM 111 systemy gwarantowanego zasilania
EST ENERGY 144 TK REM 99 bezpieczne zasilanie
ETI-POLAM 43 TOMTRONIX 158, 161 średnich i dużych sieci komputerowych 146
FLIPO ENERGIA 115 UESA POLSKA 34 dr inż. Paweł Piotrowski
FLIR SYSTEMS 135 VIGO 97, 134
FLUKE 167 WAEL-BIS 135 systemy komputerowe
GPH 156 WAMTECHNIK 117 kurs praktycznego
GRUPA RONDO 140 WEIDMÜLLER 61 wykorzystania programu ATP – EMTP (cz. 4.) 170
HARTING 1, 96 WŁOSKI
mgr inż. Jarosław Wiater
H. SYPNIEWSKI 42 INSTYTUT HANDLU 141
IDAGA 53 WOBIT 84 e.projekt 178
INFRATEC 139 ZAE 8 mgr inż. Julian Wiatr
INSTYTUT ENERGETYKI 91 ZAKŁADY KABLOWE BITNER 107 e.porady 186
INSTYTUT TELE- ZIAD 183 e.normy 188
I RADIOTECHNICZNY 81 ZPAS 70
e.dystrybucja 191
IP SYSTEM CONTROL 73 ZPUE ELEKTROMONTAŻ 27
JM TRONIK 29, 36, 37 ZPUE WŁOSZCZOWA 34 e.recenzje 192
KAPE 83, 94 ZWSE KRAKÓW 34 e.krzyżówka 194

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
4
 Drodzy Czytelnicy
Witam Państwa w kolejnym, tym razem specjalnym, numerze „elektro.info”, który będzie
towarzyszył jubileuszowym 20. Międzynarodowym Energetycznym Targom Bielskim ENER-
GETAB 2007. Od 11 do 13 września Bielsko-Biała będzie gospodarzem największych tar-
gów energetycznych organizowanych w naszym kraju – w tym roku swój udział potwier-
dziło ponad 600 wystawców z kraju i zagranicy.
O wszystkim, co będzie działo się podczas imprezy, będą mogli Państwo przeczytać w „In-
formatorze Targowym”, którego specjalny numer redakcja „elektro.info” przygotuje wspól-
nie z organizatorami na każdy dzień targów.
Tradycyjnie już, z okazji ENERGETABU przygotowaliśmy dla naszych Czytelników kilka
niespodzianek – jedną z nich jest premierowe wydanie pierwszego opracowania z nowego
cyklu „Zeszyty dla elektryków”, poświęcone „Podstawom projektowania i budowy elektroenergetycznych
linii kablowych SN”, już niedługo kolejny zeszyt – o oświetleniu awaryjnym. Na stoisku „elektro.info” (pa-
wilon K, stoisko 29) będzie można także nabyć wznowione wydanie „Poradnika projektanta elektryka”,
który cieszy się Państwa niesłabnącym zainteresowaniem.
Zachęcamy też do lektury wrześniowego wydania „elektro.info”. Jak już Państwo zauważyli, numer jest
niezwykle bogaty, na prawie 200 stronach zamieściliśmy wiele artykułów technicznych z zakresu szero-
ko rozumianej elektrotechniki, napisanych przez cenionych fachowców. Dr inż. Stefan Gierlotka opisał dla
nas zagrożenia stwarzane przez ładunek elektrostatyczny oraz sposoby neutralizacji tych zagrożeń w prze-
myśle (s. 72). O tym, jak planować zapotrzebowanie mocy w budynkach mieszkalnych oraz budynkach
użyteczności publicznej, która stanowi podstawę opracowania każdego projektu instalacji elektrycznych,
pisze mgr inż. Sławomir Cieśla (s. 42). To bardzo ważne zagadnienie, bo źle zaprojektowana i eksploato-
wana instalacja elektryczna może przynieść tragiczne skutki – więcej na ten temat dowiedzą się Państwo
z artykułu mgr. inż. Andrzeja Boczkowskiego (s. 52). Z kolei dr inż. Jerzy Szymański opisał problemy za-
kłócania sieci elektroenergetycznych wyższymi harmonicznymi prądu i napięcia, generowanymi przez na-
pędy sterowane (s. 86). Artykuł ten jest kontynuacją tematyki seminarium zorganizowanego przez Zakład
Napędów Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej i redakcję „elektro.info”, które odbyło się
19 czerwca na Politechnice Warszawskiej (relacja na stronie 18).
W rubryce „e.projekt” znajdą Państwo przykładowy, uproszczony projekt kablowych linii SN zasilających
stacje transformatorowe SN/nN przeznaczone do zasilania osiedla mieszkaniowego (s. 178). Projekt jest
przykładem zastosowania wiedzy teoretycznej zawartej w czteroczęściowym cyklu poświęconemu projek-
towaniu i budowie elektroenergetycznych linii kablowych SN. Miłej lektury.

WYDAWCA: ADRES REDAKCJI 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3, tel. 022 810-65-61, 810-58-09, 810-23-18, 810-25-90, faks 810-27-42,
DOM WYDAWNICZY MEDIUM e–mail: redakcja@elektro.info.pl, www.elektro.info.pl, REDAKTOR NACZELNA Bogusława Wiewiórowska-
Paradowska, tel. 022 810-30-99, bw@medium.media.pl, REDAKTOR PROWADZĄCY mgr inż. Julian Wiatr,
SEKRETARZ REDAKCJI Anna Kuziemska, akuziemska@elektro.info.pl, REDAKTOR Karol Kuczyński,
redaktor@elektro.info.pl, REDAKCJA I WSPÓŁPRACA Jarosław Guzal, Jacek Sawicki, REKLAMA I MARKETING
jest członkiem tel./faks 022 810-25-90, 810-28-14, dyrektor ds. marketingu i reklamy Joanna Grabek, tel. 0-600-050-380,
Izby Wydawców Prasy
jgrabek@medium.media.pl, KOLPORTAŻ I PRENUMERATA tel./faks 022 810-21-24, dyrektor ds. marketingu i sprzedaży
ISSN 1642-8722
Michał Grodzki, mgrodzki@medium.media.pl, specjalista ds. dystrybucji Aneta Kacprzycka, kierownik ds. promocji
Agnieszka Bartoszewska, abartoszewska@medium.media.pl, DTP Agencja Reklamowa MEDIUM, skład Michał Czyżewski,
dtp@medium.media.pl, DRUK Invest-Druk. Redakcja zastrzega prawo do adiustacji tekstów. Nie zwraca tekstów
niezamówionych. Nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń oraz ma prawo odmówić publikacji bez
podania przyczyn. Wszelkie prawa zastrzeżone © by Dom Wydawniczy MEDIUM.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
6
 ENERGETAB 2007

MEGACENNIK od ELMEGI
Konsorcjum Hurtowni Elektrycznych ELMEGA,
oprócz tradycyjnego handlu hurtowego,
pracuje nad innowacyjnymi rozwiąza-
niami IT, takimi jak na przykład naj-
nowszy projekt MEGACENNIK. To
uniwersalna platforma interneto-
wa zaprojektowana specjalnie dla
handlowców, wykonawców i pro-
jektantów branży elektrotechnicz-
nej. Zawiera ujednolicone, zawsze
aktualne, uzupełnione o zdjęcia, opi-
sy i instrukcje, cenniki wszystkich zna-
czących producentów z branży oraz przy-
jazną wyszukiwarkę. Platforma umożliwia wy-
konanie on-line każdej oferty dla dowolnego klienta
oraz wysłanie zapytania czy zamówienia do dowolnego producenta lub dys-
trybutora. Oczywiście to tylko jej podstawowe funkcje.
„PRZYJDŹ I ZOBACZ WIĘCEJ” – tym hasłem ELMEGA zaprasza wszystkich
potencjalnych użytkowników MEGACENNIKA na stoisko numer 170A na tar-
gach ENERGETAB, gdzie oprócz możliwości zapoznania się z funkcjonalno-
ścią rozwiązania, będą mogli wygrać jeden z trzech monitorów LCD – na-
gród w MEGAKONKURSIE.
pierwszy polski zestaw
do badania wyłączników
Na tegorocznych targach ENERGETAB EL-JET zaprezentuje komplet urządzeń umożli-
wiających przeprowadzenie rutynowych badań kontrolnych wyłączników WN, SN i NN.
Zestaw składa się z 3 przyrządów pomiarowych:
 SMO200 – miernika rezystancji torów głównych wyłącznika, który umożliwia pomiar
rezystancji z dokładnością 0,1 % prądem DC regulowanym w zakresie 50…200 A,
 zestawu BTT A4/6 (4 kanały analogowe, 6 kontaktów głównych, 4 pomocnicze) –
umożliwiającego pomiar czasów załączania, czasu zbrojenia, prądów i napięć ce-
wek ZAŁ i WYŁ oraz prądu pobieranego przez napęd zbrojący,
 UCPS2000 – regulowanego zasilacza cewek wyłączników, umożliwiającego pomiar
czasów wyłącznika przy zasilaniu napięciem nominalnym oraz -15 % Unom i +10 %
Unom. Napięcie jest regulowane w zakresie 85…260 V DC. Moc wyjściowa wynosi
2000 W.
Wszystkie przyrządy posiadają świadectwa sprawdzenia.

plener L4.4, stoisko 170A pawilon W, stoisko 3

www.elmega.pl www.el-jet.pl

sygnalizator zwarć CPZ®-3MFA

Sygnalizator zwarć CPZ®-3MFA jest urządzeniem pomiarowo-sygnalizacyjnym, umożliwiającym szybką identyfikację uszko-
dzenia w ciągach kablowych sieci SN. Przeznaczony jest do sygnalizacji zwarć doziemnych i międzyfazowych. CPZ®-3MFA
może być stosowany w sieciach kablowych lub kablowo-napowietrznych:
 skompensowanych z automatyką AWSC,
 ze stale uziemionym przez rezystor punktem neutralnym,
 ze stale izolowanym lub też chwilowo izolowanym punktem neutralnym.
Sygnalizator CPZ®-3MFA jest przeznaczony do stacji wnętrzowych. Składa się z przekładnika prądowego, centralki i dwukoloro-
wej lampki sygnalizacyjnej. Centralka jest wyposażona we własne źródło podtrzymania zasilania oraz przekaźnik, którego styki
można podłączyć do systemu telemechaniki, informując o zwarciu. Stosowanie CPZ®-3MFA ma wiele korzyści, wśród nich:
 zdecydowane skrócenie czasu lokalizacji uszkodzenia kabla,
 zmniejszenie prawdopodobieństwa uszkodzenia kabla i transformatora (ograniczenie liczby łączeń na zwarcie),
 wynik próby skasowania pobudzenia CPZ®-3MFA informuje o przepływie lub zaniku prądu zwarcia,
 sygnalizacja zwarć przemijających w udanym cyklu SPZ.
Producentem sygnalizatora jest ZAE Sp. z o.o.
www.zae.pl
system do ochrony kabli ATS
W kwietniu 2007 roku w Hanowerze zaprezentowano najnowszy niemetalowy system do ochrony kabli ATS. Adaptalok ATS to połączenie trwałej, karbowanej i elastycznej rury
(peszla) z końcowym złączem (dławikiem), który zabezpiecza kabel lub przewód przed urazami i wilgocią. Dzięki wykorzystaniu w dławiku nylonu 66 i elastomeru uzyskano
trwały pojedynczy element, który już w standardzie osiąga stopień ochrony aż do IP68 i IP69k i nie potrzebuje do mocowania dodatkowych uszczelek, zacisków, spinaczy,
czy uchwytów. System zatrzaskowy dławika pozwala na błyskawiczny montaż, a widoczne trzypunktowe oznaczenie upewnia o prawidłowym zatrzasku.
ATS może być stosowany w ciężkich warunkach, jakie występują w przemyśle czy w systemach kontroli i automatyzacji. Wytrzymałość w szerokim zakresie temperatur (od -50
do 120°C), odporność na promieniowanie UV, trudno palny, bez halogenu, ROHS, to tylko niektóre cechy systemu, który uzyskał już wiele aprobat i światowych certyfikatów. ATS
jest produktem Cable Management Products Ltd. – producenta elastycznych systemów do ochrony kabli, który dostarcza na światowy rynek znane marki, takie jak Adaptflex, Har-
nessflex, Elkay, Kopex czy PRO-TEQ. W Polsce dystrybuuje go firma Staport, będąca przedstawicielem CMP, która system ATS posiada w swoim magazynie.

pawilon G, stoisko 3
pawilon K, stoisko 20
www.staport.pl

system zliczania energii OSRAM funduje nagrody

Firma OSRAM jest fundatorem trzech zesta-
wów nagród, które mogą wygrać
wszyscy Czytelnicy „elektro.info”,
którzy rozwiążą publikowaną
w tym numerze krzyżówkę, zgad-
ną hasło, wypełnią kupon i wyślą
go pod adres redakcji. W skład zesta-
wów wchodzą trzy rodzaje produktów:
 LED HEADLAMP – czyli latarka w oprawie nakłada-
nej na czoło, wyposażona w 3 diody LED oraz ża-

Liczniki energii elektrycznej Saia-Burgess są wyposażone w wyjścia impulsowe rówkę MINIWATT XENON. Pozycję i ogniskowanie

umożliwiające scentralizowaną rejestrację zużycia energii w sterownikach Saia® lampki można zmieniać. Zasilana jest trzema ba-

PCD. Liczniki można również rozbudować dodatkowym modułem z interfejsem
S-Bus (PCD7.H104S). Dzięki temu rozwiązaniu połączenie urządzeń w sieć jest
możliwe przy użyciu protokołu S-Bus, a nie tylko przez łączenie równoległe po-
jedynczych wyjść impulsowych. W efekcie koszty okablowania obiektów w przy-
padku większych projektów mogą być znacznie obniżone.
Do jednego portu RS-485 sterownika PCD można podłączyć do 100 modułów
PCD7.H104S, do których z kolei – po 4 liczniki energii elektrycznej. Pozwala to na
jednoczesną transmisję do 400 pomiarów zużycia energii poprzez sieć S-Bus do jed-
nostki centralnej (sterownika lub PC). Liczniki energii elektrycznej Saia-Burgess są
zgodne z dyrektywą MID. Dystrybutor w Polsce – firma SABUR.
teriami typu AAA,
 HALOGEN ENERGY SAVER CLASSIC A – to absolut-
na nowość w ofercie firmy OSRAM! Jest to energooszczędna żarówka halo-
genowa zasilana napięciem 230 V. Ma kształt tradycyjnej żarówki głównego
szeregu. Zużywa o 30 % mniej energii elektrycznej niż zwykłe żarówki przy tej
samej ilości wytwarzanego światła,
 DULUX SUPERSTAR CLASSIC – świetlówka kompaktowa w kształcie trady-
cyjnej żarówki. Zużywa pięciokrotnie mniej energii elektrycznej niż tradycyjna
żarówka i ma dziesięciokrotnie dłuższą trwałość. Świetlówka o mocy 15 W wy-
twarza tyle samo światła, co żarówka o mocy 75 W.

pawilon R, stoisko 25 pawilon O, stoisko 21

www.sabur.com.pl www.osram.pl
 informuje

Exta-cet tour 2007

Socomec UPS założył
przedstawicielstwo w Polsce
Socomec UPS, europejski producent
urządzeń zasilania awaryjnego, założył
w maju przedstawicielstwo w Polsce,
z siedzibą w Warszawie. Produkty fran-
cuskiej firmy są obecne u nas już 19 lat,
na rynek trafiają przez dystrybutorów:
Delta Power oraz Elteco Poland. Po uru-
chomieniu biura w Warszawie nadal
będą one zajmować się dystrybucją
urządzeń. Oddział Socomec UPS w Pol-
sce będzie odgrywał rolę wsparcia tech-
nicznego i informacyjnego. – Będzie ono
polegało na dostarczaniu wiadomości
technicznych inżynierom elektrykom,
informatykom i innym zainteresowa-
nym naszymi rozwiązaniami – mówi
Robert Makarewicz, dyrektor polskie-
go oddziału Socomec UPS. Francuska
grupa jest znana z innowacyjnej polity-
ki produktowej. Rodziny produktów od-
nawiane są średnio co 3 - 4 lata.
13
reklama
E xta-cet tour 2007 to cykl spotkań szko-
leniowych zorganizowanych przez ZA-
MEL-CET w największych miastach Polski.
Szkolenia były przeznaczone dla wszyst-
kich zainteresowanych – projektantów, in-
stalatorów, handlowców oraz integratorów
systemów. Podczas spotkań zaprezentowa-
no nowości z grup asortymentowych exta
– aparaturę budynkową oraz cet – kable
Od lewej: Grzegorz Rosa i Andrzej Szulik
i przewody. Udział w szkoleniach był bez-
płatny, a ich uczestnicy otrzymali pakiet nym przedsięwzięciem grupy ZAMEL-CET.
materiałów informacyjnych. Pierwsze spo- Podczas spotkań zaprezentowano nowości
tkanie odbyło się 22 maja 2007 r. w Kato- wprowadzane na rynek i omówiono funk-
wicach, byli na nim obecni przedstawicie- cjonowanie i zastosowanie nowych pro-
le firm z regionu Górnego Śląska. duktów. Nowości to około 60 wyrobów apa-
Kolejne spotkania szkoleniowe odbyły ratury budynkowej exta oraz nowe kable
się w Warszawie (24 maja), Krakowie i przewody cet.
(25 maja), Łodzi (28 maja) oraz Lublinie We wrześniu, po przerwie wakacyjnej,
(30 maja). Każde z nich cieszyło się zain- odbędzie się ostatnia seria siedmiu szkoleń
teresowaniem nie tylko ze względu na pre- zorganizowanych w największych miastach
» zentowaną tematykę, ale również dzięki północnej i południowej Polski. 
możliwości bezpośredniego kontaktu z me- Tekst i fot. kk
nedżerami produktu: Andrzejem Szuli-
kiem w zakresie aparatury budynkowej
exta oraz z Grzegorzem Rosą w zakresie
kabli i przewodów cet. Spotkania były oka-
zją do bezpośredniej wymiany opinii o pro-
duktach marki ZAMEL i CET w gronie fa-
chowców będących użytkownikami oma-
wianych urządzeń. Obecność na spotka-
niach oraz liczba pytań ze strony słucha-
czy pozwalają sądzić, iż pomysł tego typu Andrzej Szulik w czasie prezentacji aparatury budyn-
kowej exta
promowania rodzimej produkcji był traf-

„APLIKOM aCADemia – cyfrowy prototyp 2008”

– cykl seminariów i warsztatów dla projektantów rozpoczęty

S zóstego września w Łodzi rozpoczął się

cykl bezpłatnych spotkań dla projektan-
tów i inżynierów z ekspertami APLIKOMU.
W sześciu miastach Polski podczas prezen-
tacji i warsztatów zostaną omówione i prze-
ćwiczone unikalne zagadnienia z zakresu
komputerowego wspomagania projektowa-
nia z wykorzystaniem najnowszego oprogra-
mowania Autodesk i specjalistycznych apli-
kacji CAD/CAM/GIS.
„APLIKOM aCADemia” podzielona jest na
trzy niezależne bloki poświęcone branżom:
mechanicznej i elektrotechnicznej, architek-
tonicznej i budowlanej oraz GIS i infrastruk-
tury. Kolejne spotkania odbędą się w Warsza-
wie (13 września), Poznaniu (20 września),
Wrocławiu (27 września), Katowicach (4 paź-
dziernika) i Krakowie (11 października).
Każdy blok tematyczny będzie się składać
z prezentacji oprogramowania oraz warszta-
tów, na których uczestnicy sprawdzą w prak-
tyce możliwości i wydajność oprogramowa-
nia. W ramach bloku dla branży mechanicz-
nej i elektrotechnicznej zaprezentowane zo-
staną m.in. Autodesk Inventor 2008 i Auto-
CAD Electrical 2008. Podczas warsztatów
uczestnicy wykonają swój „Pierwszy projekt
w Inventorze”. Prezentacje i warsztaty po-
prowadzi Fabian Stasiak – uznany ekspert
w zakresie oprogramowania dla mechani-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
10

ków, autor licznych publikacji prasowych oraz
podręczników do programów Autodesk Me-
chanical Desktop i Autodesk Inventor. Przed-
stawicielom branży architektonicznej i bu-
dowlanej zostaną pokazane m.in. możliwo-
ści Revit Architecture 2008 i Revit Structu-
re 2008. Zajęcia warsztatowe będą obejmo-
wały m.in. modelowanie 3D, wizualizacje,
tworzenie dokumentacji. Prezentacje i warsz-
taty poprowadzi Katarzyna Miśkiewicz – ar-
chitekt, autorka jedynego w Polsce multime-
dialnego szkolenia z zakresu obsługi opro-
gramowania Revit Architecture. W bloku GIS
i infrastruktura prezentowane będzie opro-
gramowanie AutoCAD Civil 3D 2008. Pod-
czas zajęć warsztatowych uczestnicy będą
m.in. projektowali drogę, parking i sieć ka-
nalizacji deszczowej. Prezentacje i warsztaty
poprowadzi Marek Majewski – uznany eks-
pert w zakresie oprogramowania AEC/GIS,
autor licznych publikacji prasowych, szkole-
nia z zakresu obsługi programu AutoCAD
Civil 3D oraz polskich bibliotek i szablonów
do kolejnych wersji tej aplikacji.
Każdy blok tematyczny będzie również za-
wierał prezentacje i warsztaty pokazujące
możliwości wykorzystania programu Wise-
Image X do edycji zeskanowanej dokumen-
tacji z uwzględnieniem specyfiki branży.
Prezentacje i warsztaty poprowadzi Marek
Saliszewski – specjalista w zakresie opro-
gramowania WiseImage, autor jedynego
Eltron uhonorowany
Dolnośląskim Certyfikatem Gospodarczym
C eremonia wręczenia Dolnośląskich
Certyfikatów Gospodarczych odbyła
się 25 czerwca. Kapituła pod przewodnic-
twem Marszałka Województwa Dolnoślą-
skiego Andrzeja Łosia zdecydowała się
wyróżnić 28 dolnośląskich firm. Wśród
nich znalazła się firma Eltron.
Idea Dolnośląskich Certyfikatów Go-
spodarczych zrodziła się w 1999 roku
podczas Dolnośląskiego Forum Politycz-
nego i Gospodarczego w K rzy żowej.
W czasie dotychczasowych dziewięciu
edycji kapituła wręczyła 163 certyfika-
tów 65 firmom.
Ten regionalny certyfikat wiarygodności
i jakości gospodarczej jest potwierdzeniem
pozycji firmy na Dolnym Śląsku, ponieważ
warunkiem otrzymania certyfikatu jest
spełnienie ostrych kryteriów dotyczących
nr 9/2007
reklama
w Polsce internetowego szkolenia z obsługi
tego programu.
APLIKOM Sp. z o.o. od 1987 roku specja-
lizuje się we wdrażaniu rozwiązań CAD
(komputerowo wspomaganego projektowa-
nia) dla branż: mechanika i elektrotechnika,
architektura i budownictwo oraz GIS i infra-
struktura. APLIKOM jest autoryzowanym
sprzedawcą oprogramowania Autodesk,
wprowadził na polski rynek AutoCADa, był
współtwórcą pierwszych polskich wersji tego
programu. Obecnie jest jednym z najwięk-
szych partnerów Autodesk w Polsce. Pracow-
nicy APLIKOMU są autorami wielu publika-
cji prasowych, podręczników, szkoleń oraz
współtwórcami polskich wersji programów
branżowych Autodesk.
Patronami medialnymi „APLIKOM aCADe-
mii” są portale internetowe: Architektura De-
sign Budownictwo (www.w-a.pl), internetowy
serwis architektoniczny (www.ronet.pl),
www.3dcad.pl oraz magazyny branżowe: „Ar-
chitektura&Biznes”, DESIGN NEWS, e-Admi-
nistracja, czasopisma „Geodeta”, „Autostra-
dy”, „Rynek Instalacyjny” i „Polskie drogi”.
Jako jedyny tytuł z branży elektroenergetycz-
nej patronat medialny nad cyklem seminariów
objęła redakcja „elektro.info”. Szczegółowy
program spotkań i formularz bezpłatnej reje-
stracji dostępny jest w sieci: http://www.apli-
kom.com.pl/index/oferta/linki/arch/360. 
Oprac. ak, APLIKOM
wyników finansowych, pozycji rynkowej,
przestrzegania przepisów, stosowania za-
sad etyki i uczciwej konkurencji, ochrony
środowiska oraz zaangażowania w rozwój
pracowników i rynku pracy. 
Oprac. ak, fot. ELTRON
Dyrektor firmy ELTRON dr Frank Glasse przyjął certyfikat
z rąk wojewody dolnośląskiego Krzysztofa Grzelczyka
11
 Automatyka, Pomiary, Zakłócenia, czyli Jurata 2007

reklama
J uż po raz piąty, w połowie czerwca w Ju-
racie odbyła się pod patronatem Minister-
stwa Gospodarki konferencja „Automatyka,
Pomiary, Zakłócenia” zorganizowana przez
firmę Infotech. Współorganizatorami spo-
tkania byli: Wydział Elektrotechniki i Auto-
matyki Politechniki Gdańskiej, Polskie Cen-
trum Promocji Miedzi, Elektrociepłownie
Wybrzeże, Stowarzyszenie Polskich Energe- Sylwester Jężak, doradca techniczny z DEHN Polska,
prezentuje ograniczniki przepięć stosowane w ukła-
tyków oraz Zarząd Morskiego Portu Gdyni. dach automatyki
Konferencja była kontynuacją spotkań
przeznaczonych dla praktyków zajmujących
się eksploatacją i wdrażaniem systemów
automatyki oraz układów energoelektroni-
ki. Prelegenci z praktyką we wdrażaniu tego
typu projektów omówili problemy związa-
ne z jakością energii, zakłóceniami w ukła-
dach pomiarowych i torach transmisji. Ze
względu na obszerną tematykę i dużą licz-
bę wystąpień konferencja została podzielo- Prof. dr hab. inż. Piotr Tomczyk z Akademii Górniczo-
na na trzy dni sesji ogólnych oraz semina- Hutniczej omawiał zagadnienia związane z ogniwa-
mi paliwowymi
rium firmy DEHN. W czasie swojej prezen-
tacji Sylwester Jężak, doradca techniczny elektromagnetycznej urządzeń oraz zasady
z DEHN Polska, przedstawił sposoby kon- ochrony odgromowej urządzeń elektrycz-
troli oraz doboru ograniczników przepięć nych i elektronicznych. Natomiast w swoim
w układach automatyki. wystąpieniu dr inż. Jarosław Łuszcz z Poli-
Duże zainteresowanie wywołał swoim wy- techniki Gdańskiej przedstawił wpływ prze-
stąpieniem prof. dr hab. inż. Zbigniew Han- biegów odkształconych na dokładność ukła-
zelka z Akademii Górniczo-Hutniczej, który dów pomiarowych z przekładnikami napię-
omówił metody poprawy jakości energii elek- ciowymi. W czasie konferencji dr inż. Krzysz-
trycznej, w tym kompensacji mocy biernej tof Nowicki z Politechniki Gdańskiej omówił
oraz układy filtracji wyższych harmonicz- również najnowsze rozwiązania stosowane
nych, a także układy stabilizacji napięcia. w sieciach komputerowych.
Natomiast w drugiej swojej prezentacji Zgodnie z nowymi wyzwaniami stawia-
przedstawił zagadnienia procesu łączenia nymi przed sektorem energetycznym, nie
baterii kondensatorów i związane z tym zja- zabrakło także omówienia przez prof. dr.
wiska. Kolejnym prelegentem był prof. dr hab. inż. Piotra Tomczyka z Akademii Gór-
hab. inż. Andrzej Sowa z Politechniki Biało- niczo-Hutniczej zagadnień energetyki wo-
stockiej, który zaprezentował w dwóch refe- dorowej i zastosowania ogniw paliwowych.
ratach tematykę badania kompatybilności Jest to szczególnie istotne nie tylko ze wzglę-

Dr inż. Krzysztof Nowicki z Politechniki Gdańskiej opowia-

dał o najnowszych rozwiązaniach sieci komputerowych Uczestnicy konferencji wracający z rejsu po Bałtyku

nr 9/2007
12
du na konieczność bardziej efektywnego wy-
twarzania energii elektrycznej, ale także
z uwagi na wzrastające ceny surowców ener-
getycznych i coraz surowsze kryteria okre-
ślające dopuszczalną emisję do otoczenia
substancji szkodliwych.
Organizatorzy zaprosili też wszystkich
uczestników na następną konferencję,
z LAPP KABEL w Stuttgarcie
W ostatnich dniach czerwca odbyła się
w Stuttgarcie dwudniowa, międzyna-
rodowa konferencja prasowa zorganizowana
przez U.I. Lapp GmbH. Uroczyście otworzył ją
prezes Lapp Holding AG Siegbert E. Lapp, któ-
ry przedstawił historię firmy od powstania
w 1958 roku do chwili obecnej. W czasie spo-
tkania Werner Körner, dyrektor techniczny
U.I.Lapp GmbH, zaprezentował opatentowa-
ną przez LAPP KABEL rozbudowaną grupę
dławnic przewodowych SKINTOP® zarówno
plastikowych, jak i metalowych. Posiadają one
bardzo szerokie zakresy stosowanych przewo-
dów oraz stopień ochrony obudowy wynoszą-
cy nawet IP68 przy ciśnieniu do 5 barów. Dru-
gim tematem przewodnim spotkania były uni-
Od lewej: Siegbert E. Lapp – prezes Lapp Holding AG,
Werner Körner – dyrektor techniczny U.I.Lapp GmbH,
Armin Heß – dyrektor marketingu U.I.Lapp GmbH
nr 9/2007
będącą rozwinięciem poruszanej tema-
tyki, dotyczącą systemów pozyskiwania
energii ze źródeł odnawialnych. Konfe-
rencja „Energia odnawialna w zastoso-
waniach” odbędzie się w Juracie na prze-
łomie września i października (30.09 –
3.10). 
Tekst i fot. kk
Siegbert E. Lapp – prezes Lapp Holding AG
wersalne złącza przemysłowe EPIC, umożli-
wiające łączenie w jednej obudowie zarówno
sterowania, jak i zasilania. Montując moduły
użytkownik może samodzielnie zbudować złą-
cze łączące obie te funkcje. Duży wybór wkła-
Werner Körner, dyrektor techniczny U.I.Lapp GmbH,
prezentujący budowę dławnic SKINTOP i złączy EPIC
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
10 »
Firma wybrała Polskę na lokalizację
swojego kolejnego oddziału w Europie
ze względu na atrakcyjny rynek. – Roz-
wój gospodarczy, jaki można od pewne-
go czasu zaobserwować w Polsce, oraz
korzystne prognozy co do jego dalszych
losów sprawiły, że postanowiliśmy wła-
śnie tu uruchomić nasz kolejny oddział
– stwierdza Mauro Cappellari, dyrektor
marketingu i sprzedaży Socomec.
W tym roku Socomec UPS planuje w na-
szym kraju podwojenie sprzedaży. – Do-
celowo chcemy mieć w Polsce podobną
pozycję jak na rynku europejskim, czy-
li być w pierwszej trójce wśród najwięk-
szych firm oferujących UPS-y. Oprócz
tradycyjnie znanych na naszym rynku
średnich i wielkich urządzeń pragnie-
my zwrócić uwagę użytkowników na
mikroUPS-y, gdzie nasza oferta również
wydaje się nader atrakcyjna – mówi Ro-
bert Makarewicz – w związku z tym po-
szukujemy dystrybutorów regionalnych
i branżowych na terenie całego kraju.
Grupa Socomec składa się z dwóch
gałęzi: aparatury łączeniowej i zasilania
gwarantowanego. Socomec UPS zajmu-
je się produkcją zasilaczy UPS, prostow-
ników i zasilaczy buforowych, prze-
kształtników częstotliwości oraz łączni-
ków półprzewodnikowych. Urządzenia
są produkowane w siedmiu zakładach.
Pięć z nich zlokalizowanych jest w Euro-
pie – cztery we Francji i jeden we Wło-
szech. Kolejne dwie fabryki mieszczą się
w Tunezji i Indiach. Zakład we Włoszech
który został uruchomiony w maju 2007,
jest najnowocześniejszym zakładem
produkującym UPS-y w Europie. 
Oprac. ak
reklama
13
 reklama Wszystkich urzekły szwajcarskie krajobrazy
dów, od 3 do 216 styków, oraz różnorodne
kształty obudowy sprawiają, że dopasowanie
złącza do konkretnej aplikacji nie stanowi pro-
blemu.
Na zakończenie Siegbert E. Lapp przedsta-
wił plany rozwoju firmy w 2007 roku, które
obejmą inwestycje w Europie Środkowo-
Wschodniej, w tym w Polsce oraz w Chinach,
USA i Ameryce Południowej. Grupa LAPP
przewiduje w tym roku przeznaczyć na roz-
wój ponad 860 milionów euro. Efektem tego
jest otwarcie Azjatyckiego Centrum Kształ-
cenia Zawodowego, które rozpoczęło działal-
ność 29 marca w miejscowości Bangalore
w Indiach.
Konferencja prasowa połączona była ze
zwiedzaniem laboratoriów, w których prze-
prowadza się badania produkowanych przez
Grupę LAPP KABEL przewodów, dławnic i złą-
czy. W czasie zwiedzania można było przyj-
rzeć się szczegółowym testom, którym pod-
Dławnice kablowe SKINTOP
Sortowanie elementów otrzymanych z formy wtryskowej
14
Uczestnicy konferencji podczas rejsu po Renie
Przed fabryką LAPP KABEL w szwajcarskim Dies-
senhofen
dawane są pojedyncze elementy, zgodnie
z Certyfikatem Jakości ISO:9001. Zaskakują-
ca była różnorodność prowadzonych badań la-
boratoryjnych – od mechanicznych po skom-
plikowane analizy materiałowe na spektro-
skopie absorpcyjnym. Do najciekawszych na-
leżał test sprawdzający odporność na uszko-
dzenie dławnicy SKINTOP wykonany przez
spuszczenie masy 1 kg z wysokości 70 cm, po
wcześniejszym schłodzeniu dławnicy do tem-
peratury -25°C.
W kolejnym dniu konferencji można było
zwiedzić fabrykę w szwajcarskim Diessen-
hofen, gdzie uczestnicy poznali proces pro-
dukcyjny dławnic SKINTOP i złączy EPIC –
od formowania na wtryskarkach elemen-
tów po automatyczny montaż. W czasie spo-
tkania nie zabrakło też możliwości podzi-
wiania przyrody podczas rejsu wycieczko-
wego po Renie. 
Tekst kk, fot. kk, U.I.Lapp GmbH
Automatyczny montaż elementów dławnic SKINTOP
nr 9/2007
 PRZEKŁADNIKI
KPB Intra Polska
ŻYWICZNE

reklama
ŚREDNIEGO NAPIĘCIA problemy eksploatacji maszyn i napędów elektrycznych

PEŁNA GAMA
W Rytrze koło Nowego Sącza po raz
XVI spotkali się uczestnicy semi-
narium naukowo-technicznego „Proble-
WNĘTRZOWYCH my Eksploatacji Maszyn i Napędów Elek-
trycznych”, zorganizowanego przez Bran-
żowy Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Ma-
szyn Elektrycznych Komel z Katowic. Te-
matyka referatów prezentowanych pod-
czas seminarium skupiona była na wielu
zagadnieniach, dotyczących m.in. diagno-
styki i eksploatacji napędów elektrycz-
nych, projektowania nowych serii i od-
mian maszyn elektrycznych, czy zapew-
nienia niezawodności silnikom dużej
mocy. Omawiano nowe rozwiązania silni-
ków, np. z magnesami trwałymi, oraz spo-
VTS CTS
soby modernizacji silników i układów na-
pędowych. Wiele miejsca poświęcono
PEŁNA GAMA również metodom badań i nowoczesnej
NAPOWIETRZNYCH aparaturze badawczej oraz wpływowi za-
silania z układów energoelektronicznych
na pracę silników elektrycznych.
W trakcie seminarium odbyła się premie-
ra pierwszego polskiego samochodu elek-
trycznego, do którego napęd skonstruował
Komel. Uczestnicy konferencji podczas jaz-
dy próbnej mogli przekonać się, jakie zale-
ty ma tego typu konstrukcja, oraz poznać
zastosowane w niej rozwiązania technicz-
ne. Program seminarium obejmował pięć
sesji plenarnych, podzielonych tematycznie.
VPT I VTSO CTSO Sesji otwierającej przewodniczył profesor
Tadeusz Glinka (Komel). Następnym sesjom
NOWOŚĆ!!! przewodniczyli kolejno profesorowie: Ma-
rian Noga (AGH Kraków), Jerzy Hickiewicz
(Politechnika Opolska), Kazimierz Jagieła
(Politechnika Częstochowska) oraz Jan Za-
Czujniki
wilak (Politechnika Wrocławska).
prądu Podczas sesji dialogowej zaprezentowano
CSO 25 53 referaty z zakresu maszyn elektrycznych
i napięcia
VSO 25
Stoiska firmowe to 20 ciekawych, przyciągających
uwagę ekspozycji
Zostały one opublikowane w formie artyku-
łów w Zeszytach Problemowych „Maszyny
Elektryczne” nr 76 i 77, wydanych przez
BOBRME Komel. Referaty były prezentowa-
ne na pięciu sesjach plenarnych i jednej sesji
dialogowej, która dzięki słonecznej aurze prze-
biegała pod gołym niebem, zgromadziła licz-
ne grono uczestników, a wiele poruszanych
zagadnień, na które zabrakło regulaminowe-
go czasu, znalazło finał podczas spotkań to-
warzyskich.
Seminarium było doskonałą okazją do za-
prezentowania swojego dorobku zarówno
w formie stoiska reklamowego, jak i pre-
zentacji oferty firmy podczas sesji plenar-
nej. W tym roku aż 20 firm z branży ma-
szyn i aparatów elektrycznych zaprezento-
wało uczestnikom swoje wyroby i osiągnię-
cia na stoiskach firmowych oraz podczas
prezentacji multimedialnych.
Tegoroczna frekwencja była rekordowa.
W seminarium wzięły udział 272 osoby, re-
prezentujące 121 firm i instytucji, m.in.
28 zakładów produkujących maszyny i apa-
raty elektryczne, 21 firm remontowo-usłu-
gowych maszyn i urządzeń elektrycznych,
17 przedstawicieli przemysłu energetycz-
nego i ciepłowniczego, 4 producentów ma-

MOŻLIWOŚĆ WYKONANIA
WEDŁUG
INDYWIDUALNYCH POTRZEB

KPB Intra Polska Sp. z o.o., Na sesji plenarnej wygłoszono 23 referaty, prezen-
tujące zagadnienia związane z eksploatacją maszyn Seminarium było doskonałą okazją do odświeżenia
ul. bp. Burschego 3, 43-100 Tychy elektrycznych starych i zawarcia nowych znajomości
tel./faks (+4832) 327 00 10
(+4832) 327 10 14,
kom. 692 421 662
e-mail intra@intrapolska.pl nr 9/2007
16
www.kpbintra.pl
 N O W O Ś Ć !
E G Z A M I N
KWALIFIKACYJNY

promocja
teriałów elektroizolacyjnych, 12 zakładów
związanych z górnictwem i hutnictwem,
najnowsze wydanie 9 firm przemysłu chemicznego, papierni-
czego, rafineryjnego, cementowni, przed-
siębiorstw wodno-kanalizacyjnych, 20 jed-
nostek badawczo-rozwojowych i instytu-
tów uczelnianych z Polski i Czech (TUVSB
Ostrawa i TU Bochemia Pilzno).
Każda część merytoryczna seminarium
kończyła się imprezami towarzyszącymi
i występami artystycznymi. Podczas ban-
kietu kabaret „Kuzyni” wystąpił z progra-
mem „Bardzo Dobry”, natomiast w drugiej
części zespół „Krakowskie Przedmieście”
zaprezentował repertuar rodem z krakow-
skiej „Piwnicy pod Baranami”. Dla wytrwa-
łych do białego rana grał zespół Lotharsi.
Jednym z patronów medialnych semina-
rium była redakcja „elektro.info”. 
Mariusz Czechowicz, Tadeusz Glinka

problemy projektowe i eksploatacyjne układów napędowych

średniego i niskiego napięcia z przemiennikami częstotliwości

cena
49 zł
Z akład Napędu Elektrycznego Politechni-
ki Warszawskiej oraz redakcja „elektro.
info” zorganizowały jednodniowe semina-
rium poświęcone „Problemom projektowym
i eksploatacyjnym układów napędowych
średniego i niskiego napięcia z przemienni-
kami częstotliwości”, które odbyło się
 stan prawny - maj 2007 19 czerwca na terenie Politechniki Warszaw-
 opracowany na podstawie skiej. Podczas seminarium autorzy refera- Od lewej: dr inż. Zbigniew Szulc i redaktor prowadzą-
aktualnych norm i przepisów tów: prof. dr hab. inż. Włodzimierz Kocza-
cy „elektro.info” Julian Wiatr

Uznany podręcznik dla osób ra, dr inż. Zbigniew Szulc i redaktor prowa-
ubiegających się o dodatkowe dzący „elektro.info” Julian Wiatr omówili
kwalifikacje w zakresie eks- działanie i możliwości wykorzystania nowo-
ploatacji i dozoru, wymagane czesnych napędów w praktyce.
przy obsłudze, konserwacji W ostatnim dziesięcioleciu organizowano
i pomiarach ochronnych. w Zakładzie Napędu Elektrycznego szereg
seminariów poświęconych tematyce napę-
(elektrociepłownie, wodociągi, zakłady che-
miczne) konieczne jest stosowanie nowych
źródeł energii elektrycznej pozwalających
na zwiększenie niezawodności dostaw ener-
gii elektrycznej. Reprezentujący redakcję
„elektro.info” Julian Wiatr opowiedział na-
tomiast o sposobach ochrony przeciwpora-

Kup dziś! dów przemysłowych oraz negatywnemu od-

działywaniu na sieć zasilającą. Obecnie pra-
cownicy zakładu powracają do tych zagad-
nień rozszerzając tematykę o zagadnienia
układów rozruchowych oraz nowych, nie-
konwencjonalnych źródeł energii elektrycz-
nej. Podczas spotkania dr inż. Zbigniew
Szulc zaprezentował najczęściej spotykane
układy z przemiennikami częstotliwości
średniego napięcia, które znalazły zastoso-
w w w.ksiegarniatechniczna.com.pl wanie w praktyce. Na podstawie badań i do-
tak, zamawiam książkę świadczeń eksploatacyjnych przedstawił ich
EGZAMIN KWALIFIKACYJNY w liczbie: egz.
właściwości, charakterystyki, efekty tech-
NAZWA FIRMY
niczne i ekonomiczne aplikacji oraz poruszył
ULICA I NUMER
problemy oddziaływania przemiennika na
sieć zasilającą. Prof. dr hab. inż. Włodzi-
KOD POCZTOWY I MIEJSCOWOŚĆ mierz Koczara, kierownik Zakładu Napędu
Elektrycznego ISEP PW, opisał możliwości
OSOBA ZAMAWIAJĄCA
zasilania układów napędowych z przemien-
nikami częstotliwości średniego i niskiego
RODZAJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
napięcia z awaryjnych źródeł zasilania. Ze
E-MAIL
względu na wysokie wymagania pewności
pracy niektórych układów napędowych
TELEFON KONTAKTOWY
żeniowej w instalacjach zasilanych z zespo-
łów prądotwórczych.
Zastosowanie przekształtników energoelek-
tronicznych oraz opracowanie nowoczesnych
metod sterowania silnikami indukcyjnymi
i synchronicznymi pozwoliły na masową pro-
dukcję i wykorzystanie napędów przemysło-
wych o regulowanej prędkości. Po opanowa-
niu techniki niskich napięć zrealizowano doj-
rzałe technicznie napędy dużych mocy i śred-
niego napięcia. Jednakże, pozostały problemy
dobrego dopasowania napędu do potrzeb ma-
szyny roboczej oraz negatywnego oddziaływa-
nia na sieć zasilającą. Istnieje szereg materia-
łów pomocniczych ułatwiających energetykom
wykorzystanie nowoczesnej techniki napędo-
wej, jednak w dalszym ciągu w programach
nauczania wielu specjalizacji tematyka napę-
du jest traktowana dość płytko. Utrudnia to
wprowadzanie nowoczesnych energooszczęd-
nych napędów przekształtnikowych do prak-
tyki inżynierskiej. 
Oprac. ak

Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy

MEDIUM moich danych zawartych w kuponie zamówienia zgodnie z Ustawą
z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r. nr 101, poz. 926, nr 9/2007
18
z późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktuali-
zacji. Upoważniam DW Medium do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. data i czytelny podpis
 wywiad
dobry rynek – dobra firma
rozmowa z Luigi Pelucchi – prezesem zarządu Legrand Polska Sp. z o.o.
Często podczas rozmów z prezesami
polskich firm słyszę, że nasz rynek jest
specyficzny, mam tu na myśli jego
strukturę, mapę dystrybucji czy też se-
zonowość produkcji. Czy Pana zda-
niem, polski rynek różni się od pozo-
stałych rynków europejskich?
– Pod wieloma względami polski rynek jest
podobny do innych rynków w Europie,
a zwłaszcza do rynku włoskiego, który znam
szczególnie dobrze. Podobnie jak we Wło-
szech, struktura dystrybucji produktów w Pol-
sce jest bardzo rozbudowana, inaczej niż na
przykład we Francji, gdzie dwóch głównych
dystrybutorów dostarcza produkty dla 80 %
rynku. W Polsce mamy w tej chwili około 300
dystrybutorów, najwięksi z nich mają udzia-
ły w rynku od 7 do 10 %. Zdecydowanie bar-
dziej wolę taką strukturę, gdyż, moim zda-
niem, pozwala ona na lepsze dotarcie do klien-
ta poprzez zdrową konkurencję.
W ciągu ostatnich lat Polska wykonała zna-
czący krok naprzód. Widzę to chociażby po
tempie wprowadzania zmian w normalizacji
i dostosowywaniu przepisów do wymagań
unijnych. To tempo jest tak szybkie, że czasem
powoduje nawet pewne problemy, ponieważ
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
20
firmy muszą reagować naprawdę szybko, aby
nadążać za ciągłymi zmianami. Uważam jed-
nak, że to dobre podejście, gdyż stopniowe
wprowadzanie takich zmian w rzeczywisto-
ści byłoby bardzo rozciągnięte w czasie.
Firma Legrand ma długą tradycję…
– To prawda. Legrand rozpoczął działal-
ność we Francji, jeszcze przed II wojną
światową. Pierwszy oddział zagraniczny
powstał w Belgii w latach sześćdziesiątych.
Na początku działalność firmy opierała się
na współpracy z firmami rodzimymi, po-
tem nastąpiło połączenie tych firm pod
wspólnym szyldem Legrand. W ten sposób
powstała Grupa Legrand – światowy lider
produktów i systemów instalacji elektrycz-
nych oraz sieci informatycznych. Przez lata
firma bardzo się rozwinęła – obecnie Le-
grand ma przedstawicielstwa w ponad
160 krajach na świecie, z czego w kilku-
dziesięciu z nich, w tym w Polsce, posiada
fabryki produkujące różnego typu wyroby
związane z instalacjami elektrycznymi.
W Polsce Grupa Legrand rozpoczęła działal-
ność w 1994 r., zatem jesteśmy obecni tutaj
już od ponad dziesięciu lat. Już na początku
aktywności, w 1996 r., Grupa zainwestowała
w polską fabrykę w Ząbkowicach Śląskich. Za-
kład ten do dzisiaj specjalizuje się w produk-
cji aparatury zabezpieczającej niskiego napię-
cia, eksportując ją do wielu krajów Grupy. Pro-
dukuje głównie wyłączniki nadprądowe i sil-
nikowe, rozłączniki izolacyjne z bezpieczni-
kami oraz rozdzielnice modułowe. Od dwóch
lat działamy pod nazwą Legrand Polska.
Ale działalność firmy Legrand w Pol-
sce to nie tylko oferta z fabryki w Ząb-
kowicach Śląskich…
– Oprócz wyrobów produkowanych w fa-
bryce w Ząbkowicach Śląskich oferujemy
w Polsce również inne, innowacyjne pod
względem technologicznym, produkty, ta-
kie jak na przykład osprzęt elektroinstala-
cyjny. W tej grupie szczególnej uwadze po-
lecam serie Sistena Life, Suno, Valena i Mo-
saic. W ofercie mamy również rozdzielni-
ce, szafy i obudowy, m.in. XL3, Nedbox,
Ekinoxe, RWN, a także listwy i kanały ka-
blowe do rozprowadzania instalacji elek-
trycznych, np. DLP. W Polsce znani jeste-
śmy także z dużego wyboru rur elektroin-
stalacyjnych oraz listew i kanałów kablo-
wych rodzimej marki Polam Suwałki.
Od niedawna jesteśmy również dostawcą
takich produktów jak szynoprzewody
i transformatory. Z kolei na świecie daliśmy
się poznać jako specjaliści w zakresie sieci
informatycznych, ponieważ dostarczamy
produkty marek, które są wyspecjalizowa-
ne w tej dziedzinie, np. Ortronics.
Można zadać sobie pytanie, jakie są korzy-
ści z posiadania tak szerokiej oferty. Otóż,
naszym celem jest oferowanie klientom
kompletnych systemów, a więc pełnego
asortymentu produktów do wykonania in-
stalacji elektrycznej. Jako lider na rynku
czujemy się do tego zobowiązani i zamie-
rzamy konsekwentnie realizować filozofię
firmy zorientowaną na klienta.
Które z ostatnich zmian w ofercie Legrand
uznałby Pan za najbardziej istotne?
– Zgodnie z polityką Grupy Legrand, w cią-
gu pięciu lat wymieniamy cały asortyment
z danego segmentu. W obecnym katalogu
nr 9/2007
ponad 80 % produktów jest na rynku od za-
ledwie dwóch-trzech lat. Jest to możliwe
dzięki inwestycjom w badania i rozwój, któ-
re stanowią 5 % obrotów Grupy Legrand. Rok
temu zmieniliśmy także strukturę katalogu.
Obecnie mamy podział na trzy główne seg-
menty rynku i związane z nimi grupy pro-
duktowe: „Przemysł”, „Dom” oraz „Biuro”.
Nasza oferta w Polsce to nie tylko produk-
ty marki Legrand, ale również spółek-córek
sprzedających wyroby pod swoimi marka-
mi: Cablofil, Zucchini, Bticino, Ortronics.
Dwie ostatnie z wymienionych będą obec-
ne na polskim rynku w ciągu kilku najbliż-
szych miesięcy. Firmy te dostarczają pro-
dukty będące uzupełnieniem oferty Legrand
w segmencie przemysłu, biura i domu.
W ofercie dla biur Legrand zaprojektował
innowacyjne punkty dostępowe Wi-Fi, któ-
re w prosty sposób można zintegrować
z systemem okablowania strukturalnego
budynku, bez konieczności prowadzenia
dodatkowych przewodów informatycznych
czy dodatkowego zasilania. Uzupełnieniem
oferty urządzeń do bezprzewodowej trans-
misji Wi-Fi jest seria zasilaczy PoE – czyli
zasilania przez sieć Ethernet.
Rok temu na rynku pojawiły się dwie se-
rie osprzętu elektroinstalacyjnego: Cariva
i Valena. W czerwcu 2007 roku wprowa-
dziliśmy na rynek w segmencie „Dom”
nową linię osprzętu elektroinstalacyjnego
– Sistena Life. W dziedzinie osprzętu elek-
troinstalacyjnego z całą pewnością obser-
wujemy znaczący postęp technologiczny.
Naszą odpowiedzią na rosnące potrzeby
użytkowników jest np. system „In One by
Legrand” w serii Sistena Life, pozwalający
na wzbogacenie standardowej instalacji
elektrycznej o zalety systemu inteligentne-
go sterowania budynkiem. Mamy w planie
dalszy rozwój tej oferty.
Czym one różnią się od innych, podobnych
systemów dostępnych już na rynku?
– Spróbuję to wyjaśnić nieco metaforycznie.
Różnica między systemami jest mniej wię-
cej taka: dawniej, żeby zmienić program te-
lewizyjny, trzeba było podejść do telewizora
i przełączyć odpowiednie pokrętło, teraz, nie
ruszając się z miejsca, przełączamy i regu-
lujemy telewizor za pomocą pilota. System
inteligentnego sterowania budynkiem umoż-
liwia sterowanie oświetleniem czy żaluzja-
mi tylko za pomocą jednego urządzenia. Mo-
żemy zaprogramować, kiedy chcemy włą-
nr 9/2007
czyć/wyłączyć oświetlenie, podnieść żaluzje,
opuścić markizy, czy też zamknąć dom i włą-
czyć alarm. Nawet podstawowe systemy po-
zwalają ustawiać różne typy scenariuszy, np.
oświetlenia danego pokoju czy też całego
domu. Są też oczywiście zaawansowane
technologie. W ich przypadku możemy
w czasie naszej nieobecności, mając kilka
ustawionych kamer, przez Internet obserwo-
wać to, co dzieje się w domu. Jeśli na przy-
kład posiadamy letni domek za miastem, wy-
starczy tylko napisanie SMS-a z odpowied-
nim kodem i już możemy uzbroić w nim
alarm, czy też włączyć ogrzewanie i przygo-
tować dom na nasz przyjazd. Istnieje także
możliwość otrzymania informacji zwrotnej,
czy alarm się włączył i czy dobrze jest pod-
łączony, a w przypadku „nieproszonych go-
ści” – podjąć odpowiednie działania.
No tak, ale większość podobnych sys-
temów oferuje już takie możliwości,
czym może więc zaskoczyć Legrand?
– Nasze produkty są nie tylko proste do za-
instalowania, ale także łatwe w obsłudze.
Użytkownik naszego systemu nie będzie
musiał czytać długich i skomplikowanych
instrukcji. My stawiamy na prostotę i intu-
icyjną obsługę. Istotnym uzupełnieniem wa-
lorów funkcjonalnych jest wysoka jakość
i estetyka produktów, osiągnięta dzięki
atrakcyjnemu wzornictwu i zastosowaniu
atrakcyjnych materiałów. W produktach Le-
granda mamy do czynienia z superluksuso-
wymi materiałami, jak np. CORIAN®, skó-
ra czy drewno. Korzystając z produktów Le-
grand, wszystkie funkcje systemów można
skomponować w tym samym wzornictwie,
co umożliwia dopasowanie interesującej sty-
listyki do różnego rodzaju wnętrz. Grupa Le-
grand ma przygotowanych już wiele serii ta-
kich produktów, które stopniowo wprowa-
dza na rynki w poszczególnych krajach.
Preferujecie Państwo dystrybucję pro-
duktów bezpośrednio do klienta czy
przez partnerów handlowych?
– Polityką firmy Legrand jest prowadzenie
sprzedaży przez dystrybutorów, co stano-
wi ponad 99 % udziału w sprzedaży. W ten
sposób produkty docierają do klienta final-
nego i to odróżnia nas od konkurencji. Cza-
sami zdarza się jednak, że odstępujemy od
tej zasady, jednak tylko wówczas, gdy do-
tyczy to kompleksowych dostaw dla dużych
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
firm obsługiwanych w ramach międzyna-
rodowych kontraktów zawieranych na
szczeblu centralnym, np. koncernów ener-
getycznych. Są również pewne grupy to-
warów specjalizowanych, np. transforma-
tory SN, które nasi dystrybutorzy przeka-
zują nam do bezpośredniej obsługi. Zawsze
jednak współpracujemy z dystrybutorami
na kilku płaszczyznach, między innymi sta-
ramy się ich wspomagać organizując pro-
mocje, szkolenia skierowane do klienta.
Czy nie obawiają się Państwo konku-
rencji z Dalekiego Wschodu?
- Nie, najważniejsza jest dla nas jakość pro-
duktów potwierdzona uznaniem klientów
oraz zdolność do jej utrzymania, potwier-
dzona posiadanymi przez nas od 2003 roku
certyfikatami ISO:9001 oraz ISO:14001.
Przypadki „piractwa” przemysłowego zda-
rzają się zawsze, nie tylko w naszej bran-
ży. Pragnę jednak podkreślić, że produkt,
to nie tylko to, co bierzemy do ręki. W tym
miejscu bardzo trafne wydaje mi się pol-
skie przysłowie: „Nie wszystko złoto, co się
świeci”. Za każdym produktem marki Le-
grand stoją lata doświadczeń, badań oraz
wiedza, wsparcie techniczne i serwis dla
naszych klientów.
Jakie mają Państwo plany na przy-
szłość?
– Mamy bardzo ambitne plany rozwoju
w Polsce. Filozofią Legranda na świecie jest
bycie liderem w segmentach, w których jest
obecny. Oprócz udziału w rynku istotna jest
dla nas rozpoznawalność produktów oraz
wyznaczanie nowych trendów w zakresie
osprzętu elektroinstalacyjnego. Owszem,
można być liderem na rynku sprzedając naj-
tańsze produkty, ale nam chodzi o utożsa-
mianie naszej marki z jakością i wprowa-
dzaniem nowych rozwiązań technicznych
do urządzeń. Chcemy zwiększyć swój udział
w rynku i liczbę oferowanych rozwiązań.
Pracujemy nad ofertą szkoleń i siecią biur
handlowych zapewniających doradztwo
techniczne. Jest to możliwe dzięki temu, że
mamy w Polsce zaplecze produkcyjne i lo-
gistyczne. Posiadamy także nowoczesne
Centrum Dystrybucji, dzięki któremu za-
mówienia są realizowane w ciągu 72 go-
dzin i możemy zapewnić naszym klientom
lepsze świadczenia serwisowe.
Rozmawiał Karol Kuczyński, fot. kk
21
 instalacje elektroenergetyczne

rozdzielnie SN
budowa i właściwości
mgr inż. Karol Kuczyński

R ozdzielnicą określa się zespół urzą-

dzeń elektroenergetycznych wraz
z szynami zbiorczymi, połączeniami
elektrycznymi, elementami izolacyjny-
mi, konstrukcją mechaniczną i osłona-
mi, służący do rozdziału energii elek-
trycznej, jak również łączenia i zabez-
pieczania obwodów zasilających i od-
biorczych. Producenci oferują prefabry-
kowane rozdzielnice średniego napię-
cia różnego typu, które stanowią wy-
posażenie rozdzielni i stacji transfor-
matorowych. Poszczególne typy roz-
dzielnic średniego napięcia różnią się
pomiędzy sobą w zależności od prze-
znaczenia, parametrów znamionowych
oraz właściwości technicznych wyni-
kających z zastosowanych rozwiązań
konstrukcyjnych. Pozwala to inwesto-
rom i projektantom znaleźć i wybrać
odpowiednie rozwiązanie, biorąc pod
uwagę określone parametry technicz-
ne i warunki eksploatacyjne, uwzględ-
Rys. ABB
niając przy tym również możliwości fi-
nansowe i wymagania inwestora [1].
rodzaje rozdzielnic
średniego napięcia
W tej chwili najbardziej zaawanso-
wane technologicznie są rozdzielni-
ce średniego napięcia w izolacji gazo-
wej z sześciofluorkiem siarki SF6. Te
kompaktowe rozdzielnice są odporne
na wpływ środowiska zewnętrznego
i praktycznie nie wymagają zabiegów
konserwacyjnych. Modułowa struktu-
ra elektronicznego systemu nadzoru
i zwarta budowa powodują, że jest to
idealne rozwiązanie dla energetyki, bu-
downictwa komercyjnego i przemysłu.
Zakres pól rozdzielnicy stanowią pola
wyłącznikowe, rozłącznikowe i pomia-
rowe. Kable do rozdzielnicy podłącza-
ne są przez typowe adaptery łączone
na wcisk z izolatorem przepustowym.
Każdy moduł takiej rozdzielnicy może
składać się z kilku pól (ich liczba jest
różna w zależności od producenta). Po-
łączenie między modułami jest wyko-
nane za pomocą izolowanego łączenia
szynowego typu wtykowego. Ten spo-
sób umożliwia konfigurację dowolnej
rozdzielnicy, system rozbudowy jest ła-
twy do przeprowadzenia i nie wyma-
ga prac z gazem SF6 [3].
Tańszą alternatywą są rozdzielnice
SN w obudowie metalowej w izolacji
powietrznej. Rozdzielnice te charakte-
ryzują się uniwersalnością, co pozwala
stosować je zarówno w tańszych syste-
mach rozdzielczych rozłącznikowych,
jak i w systemach wymagających zasto-
sowania wyłączników. Pola rozdzielni-
cy składają się z przedziałów wysokie-
go i niskiego napięcia oddzielonych od
siebie przegrodami.
Sąsiadujące ze sobą pola rozdzielni-
cy są oddzielane od siebie stalowymi
przegrodami, z wyjątkiem przedziału
szyn zbiorczych, gdzie mogą zostać za-
instalowane ogniotrwałe przegrody
izolacyjne. Dla zwiększenia bezpie-
czeństwa obsługi stosowane są w roz-
dzielnicach następujące rozwiązania
techniczne [3]:
 wszystkie pola są wyposażone
w uziemniki,
 wyłącznika lub rozłącznika nie
da się zamknąć przy zamkniętym
uziemniku,
 badanie obecności napięcia jest
przeprowadzane przy zamknię-
tych drzwiach rozdzielnicy,
 okienka znajdujące się w drzwiach
pozwalają sprawdzić pozycję
łączników przy zamkniętych
drzwiach.
W nowoczesnych rozdzielnicach
SN wykorzystuje się szyny zbiorcze
wykonane z rur miedzianych. Po-
zwala to osiągnąć optymalny rozkład

Rys. ELEKTROBUDOWA

Rys. 1 Budowa i przekrój rozdzielnicy UniSwitch z próżniowym wyłącznikiem wy-

suwnym VD4: A – przedział szyn zbiorczych, B – przedział przyłączy gór-
nych i szyn odgałęźnych, C – przedział wyłącznikowy, D – przedział niskie-
go napięcia (obwodów sterowniczych), 1 – wyłącznik próżniowy typu VD4,
2 – przekładnik prądowy, 3 – przekładnik napięciowy, 4 – uziemnik szybki,
5 – izolator reaktancyjny, 6 – izolatory przepustowe, 7 – szyny poprzeczne,
8 – przegroda metalowa, 9 – złącze wielowtykowe [4]
Rys. 2 Elewacja i przykładowy przekrój pola rozdzielnicy typu D-40P na napięcie
40,5 kV: 1 – izolator przepustowo-szynowy, 2 – izolator przepustowo-sty-
kowy, 3 – szyny zbiorcze, 4 – człon wysuwny, 5 – metalowe przegrody ru-
chome, 6 – klapy bezpieczeństwa, 7 – przekładnik prądowy, 8 – uziemnik,
9 – zespół zabezpieczeń [5]

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
22
Rys. ELEKTROBUDOWA

Rys. 3 Elewacja i przekrój pola z wyłącznikiem rozdzielnicy jednoczłonowej, bezprzedziałowej
typu J-36: 1 – klapy bezpieczeństwa, 2 – izolator przepustowy szynowy, 3 – szyny zbior-
cze, 4 – przedział obwodów pomocniczych, 5 – odłącznik, 6 – wskaźnik napięcia, 7 – pro-
wadnica płyty izolacyjnej, 8 – płyta izolacyjna, 9 – wyłącznik/stycznik,
10 – przekładnik prądowy, 11 – uziemnik, 12 – człon ruchomy, 13 – kabel przyłączowy [5]
Rys. ELEKTROBUDOWA
Rys. 4 Elewacja i przekrój pola małogabarytowej rozdzielnicy jedno-
członowej typu J-17(24)M z rozłącznikiem: 1 – klapy bezpieczeń-
stwa, 2 – przedział obwodów pomocniczych, 3 – szyny zbior-
cze izolowane, 4 – osłony napędów, 5 – rozłącznik, 6 – uziemnik,
7 – przekładnik prądowy, 8 – kabel przyłączowy [5]

pola elektrycznego, a co za tym idzie,
zmniejszyć wymiary pola rozdzielni-
cy. Stosowane wyłączniki w rozdziel-
nicach SN to obecnie wyłączniki próż-
niowe, montowane na wysuwnym
wózku. Mogą mięć napęd ręczny lub
silnikowy.
parametry i budowa
rozdzielnicy SN
Rozdzielnice średniego napięcia
budowane są na napięcia znamiono-
we w zakresie od 7,2 do 36 kV o war-
tościach 7,2, 12, 17,5, 24 i 36 kV do wy-
korzystania w sieciach średniego na-
pięcia 6, 10, 15, 20 i 30 kV. Oferowane
są również rozwiązania na wyższe na-
pięcia znamionowe, jak np. rozdzielni-
ca typu D-40P firmy Elektrobudowa,
którą przystosowano do zasilania od-
biorów o napięciu znamionowym do
40,5 kV (rys. 1).
Prądy znamionowe ciągłe szyn
zbiorczych i pól zasilających roz-
dzielnic średniego napięcia wyno-
szą od 400 do 4000 A, a prądy zna-
mionowe krótkotrwałe (n-sekundo-
we) osiągają wartości 10, 12,5, 16, 20,
25, 31,5, 40 i 50 kA. Natomiast prądy
dynamiczne wynoszą odpowiednio
25, 40, 50, 63, 80, 100 i 125 kA. W za-
leżności od występujących narażeń
środowiskowych rozdzielnice śred-
niego napięcia oferowane są w wyko-
naniach o różnym stopniu ochrony
obudowy IPXX. Odporność na dzia-
łanie łuku wewnętrznego spraw-
dza się według wymagań normy
PN-EN 60298, a wyniki prób (prąd
zwarciowy i czas, przy jakim zostały
spełnione wymagania normy) są po-
dawane jako jedna z podstawowych
danych znamionowych. Wymiary ze-
wnętrzne i masa rozdzielnicy zależą
od parametrów znamionowych, kon-
strukcji, wyposażenia oraz liczby pól
rozdzielnicy.
Biorąc pod uwagę miejsce zain-
stalowania, wyróżnia się rozdzielni-
ce wnętrzowe i napowietrzne, przy-
ścienne i wolno stojące, a ze względu
na możliwość ich przemieszczania,
dzieli się je na stacjonarne i przeno-
śne. W zależności od możliwości do-
stępu do aparatów i osprzętu rozdziel-
nice można podzielić na te z dostę-
pem jednostronnym i dwustronnym
(od przodu i z tyłu). Innym kryterium
podziału może być sposób montażu
aparatów i łączników w polu rozdziel-
nicy. Z tego względu w rozdzielnicach
jednoczłonowych (rys. 3 i 4) wszyst-
kie aparaty zamocowane są na sta-
łe do konstrukcji rozdzielnicy. Jed-
nak to rozwiązanie stwarzało pro-
blemy z konserwacją i ewentualną
naprawą związaną ze zwartą zabu-
dową rozdzielnicy. Dlatego powsta-
ły konstrukcje dwuczłonowe, w któ-
rych część aparatów montowana jest
na stałe do konstrukcji rozdzielnicy,
a pozostałe wysuwane są w postaci
wózka (rys. 1). Elementem wysuwa-
nym jest najczęściej wyłącznik głów-
ny lub stycznik. W rozwiązaniu tego
typu naprawa lub wymiana uszkodzo-
nego elementu jest znacznie łatwiej-
sza i szybsza niż w konstrukcji jedno-
członowej. Obecnie dzięki zastosowa-
niu wyłączników próżniowych i typu
SF6 różnice w komforcie eksploatacji
zaczynają się zacierać.
zarządzanie i nadzór
Sterowanie i nadzór nad pracą no-
woczesnej rozdzielnicy mogą być wy-
konywane w sposób zdalny. Ograni-
cza to znacznie przerwy w zasilaniu –
zwarcie jest szybko wykrywane i eli-
minowane z systemu. W łatwy spo-
sób można przekonfigurować układ
i przeanalizować jego obciążenie.
Możliwe jest także prowadzenie re-
jestracji jakości napięcia zasilającego.
Jednostka zdalnego sterowania może
również monitorować pracę wskaź-
ników przepływu prądu zwarciowe-
go, ciśnienia gazu SF6, wartości prą-
dów po stronie pierwotnej i prądów
oraz napięć po stronie wtórnej trans-
formatora rozdzielczego. Rozdzielnice
mogą być przystosowane do różnych
urządzeń komunikacyjnych [3]. Ko-
munikacja bezprzewodowa jest pro-
wadzona za pomocą modemu GSM
lub radiowego. Inna możliwość to
komunikacja za pomocą interfejsu
RS-232 lub wbudowanego modemu
telekomunikacyjnego DSL.
Na kolejnych stronach prezentu-
jemy zestawienie podstawowych pa-
rametrów rozdzielnic SN opracowa-
ne na podstawie ankiet nadesłanych
przez producentów i dystrybutorów.
literatura
1. H. Markiewicz, Urządzenia elek-
troenergetyczne, WNT, Warsza-
wa 2001.
2. I. Surówka, Rozdzielnice średnie-
go napięcia – podstawowe kon-
strukcje i właściwości technicz-
ne, „elektro.info” 9/2007.
3. Megawat – Biuletyn Informacyj-
ny ZEJG SA.
4. Katalogi rozdzielnic średniego
napięcia, ABB Sp. z o.o.
5. Katalogi rozdzielnic średniego
napięcia, Elektrobudowa SA.

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
23
 zestawienie

zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

Producent ABB APATOR Control Sp. z o.o. EL-Q Sp. z o.o. Częstochowa

APATOR Control Sp. z o.o.

87-100 Toruń, ul. Żółkiewskiego 21/29 EL-Q Sp. z o.o.
Dystrybutor ABB
tel. 056 619 13 95, faks 056 619 14 55 Częstochowa
www.acontrol.com.pl

Typ rozdzielnicy Uniswitch PEGASO Ma-20

Rodzaj izolacji powietrzna powietrzna powietrzna

Napięcie znamionowe, w [kV] 12/17,5/24 24 24

Napięcie robocze, w [kV] 6/10/15/20 do 24 do 24
Częstotliwość znamionowa, w [Hz] 50/60 50 50
Wytrzymałość izolacji dla napięcia
28/38/50 50 50
probierczego 50 Hz/1 min, w [kV]
Wytrzymałość izolacji dla napięcia udarowego
75/95/125 125 125
o kształcie 1,2/50 μs, w [kV]
Układ szyn zbiorczych pojedynczy pojedynczy przestrzenny
Prąd znamionowy szyn zbiorczych, w [A] 630/1250 400/630 630
Prąd znamionowy
200/160/100/80 400/630 63
pola transformatorowego, w [A]
Dopuszczalny prąd
63/50 12,5/16 16
zwarciowy w czasie 1 s, w [kA]
Dopuszczalny prąd
50/63 31,5/40 40
zwarciowy szczytowy, w [kA]
Odporność na łuk elektryczny, w [kA/s] 20 w trakcie badań –
Wbudowane przegrody/osłony pól + + opcja
Wbudowane interfejsy komunikacyjne opcja: RS-485, optyczny opcja –
Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] od -5 do 40 od -5 do 50 od -5 do 40
Stopień ochrony IP obudowy IP3X IP4X IP4X
pole liniowe: 1850×500×960
od 1635×375×1000
Wymiary (wys.×szer.×gł.), w [mm] pole transformatorowe: 1850×500(750)×960 2300×850×1050
do 1885×800×1230
pole pomiarowe: 1850×750(1000)×960
pole liniowe: 200
Masa pojedynczego pola rozdzielnicy, w [kg] 160/220/440 pole transformatorowe: 225 (300) 200
pole pomiarowe: 420 (450)
dowolna konfiguracja pól,
rozłączniki rotacyjne o podwójnej
Uwagi techniczne wyłącznik próżniowy, przekaźnik –
przerwie izolacyjnej
zabezpieczeniowy autonomiczny
PN-88/E-05150, IEC 60298, certyfikat Instytutu Elektrotechniki
Certyfikaty, normy, znaki jakości atest Instytutu Energetyki nr 503
ISO:9001, ISO:14001 nr 0338/NBR/07
Gwarancja, w [miesiącach] 24 24 24

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
24
 zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

Elektromontaż-Export SA
ELEKTROBUD ELEKTROBUD VEI
OPU Zakład w Lublinie
ELEKTROBUD
67-400 Wschowa
Elektromontaż-Export SA
Pszczyna Dolna 39
OPU Zakład w Lublinie
tel. 065 540 80 00
faks 065 540 80 08
Unifluorc Modularc Flusarc RSL

powietrzna (główny tor prądowy), powietrzna (główny tor prądowy) SF6 (główny tor prądowy, rozłącznik),
powietrzna
SF6 (rozłącznik)/próżniowa (wyłącznik) SF6 (rozłącznik) próżniowa (wyłącznik)
do 24 36 do 24 17,5/24
do 20 30 do 20 15/20
50 50 50 50

50/60 70/80 50 50

125/145 170/190 125 125

pojedynczy pojedynczy pojedynczy pojedynczy

400/630/1250 400/800 400/630 400/630/1250

100 40 100 63/630

16 16 16 16

50 40 25 40

16 16 16 16
opcja opcja – +/opcja
opcja: RS-232, modbus, GPRS opcja: RS-232, modbus, GPRS opcja: RS-232, modbus, GPRS w zależności od zastosowanych zabezpieczeń
od -25 do 40 od -25 do 40 od -25 do 55 od -5 do 40
IP3X IP3X IP3X IP4X

od 1900×600×730
1670×375×900 2250×700×1350 –
do 2050×850×1000

140 - 250 190 - 350 110 - 685 300 - 550

dowolna konfiguracja pól, wyłącznik dowolna konfiguracja pól,

próżniowy, przekaźnik zabezpieczeniowy
autonomiczny
0166/NBR/06, ISO 9001:2000
12/24/36
wyłącznik próżniowy, przekaźnik
wyłącznik próżniowy, wykonanie łukoochronne
zabezpieczeniowy autonomiczny
przekaźnik zabezpieczeniowy autonomiczny
atest nr 707, PN-EN 60298:2000,
0067/NWM/05, ISO 9001:2000 0234/NBR/06, ISO 9001:2000
PN-EN 60694:2004
12/24/36 12/24/36 12 (aparatura)/24 (konstrukcja)

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
25
 zestawienie

zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

Producent ELEKTROBUDOWA SA Oddział Spółki Rynek Dystrybucji Energii

ELEKTROBUDOWA SA
Oddział Spółki Rynek Dystrybucji Energii, 62-505 Konin, ul. Przemysłowa 156, tel. 063 24 66 200, faks 063 242 72 92
dystrybucja@elbudowa.com.pl, www.elektrobudowa.com.pl
Dystrybutor
Biura Marketingu Region Północny, 62-505 Konin, ul. Przemysłowa 156, tel. 063 246 62 14, faks 063 242 71 62
Region Południowy, 40-246 Katowice, ul. Porcelanowa 12, tel. 032 259 01 67, faks 032 259 03 40
Region Zachodni, 53-333 Wrocław, ul. Ozynowa 32, tel./faks 071 360 89 34

Typ rozdzielnicy rozdzielnice dwusystemowe rozdzielnice serii D rozdzielnica górnicza PREM G1d UNIPANEL

Rodzaj izolacji powietrzna powietrzna powietrzna powietrzna

Napięcie znamionowe, w [kV] do 17,5 do 24 do 12 do 24
Napięcie robocze, w [kV] do 15 do 20 do 10 do 20
Częstotliwość znamionowa, w [Hz] 50 - 60 50 50 50
Wytrzymałość izolacji dla napięcia
do 38 do 50 do 28 do 50
probierczego 50 Hz/1 min, w [kV]
Wytrzymałość izolacji dla napięcia
do 95 do 125 do 75 do 125
udarowego o kształcie 1,2/50 μs, w [kV]
Układ szyn zbiorczych podwójny, poziomy pojedynczy pojedynczy pojedynczy
Prąd znamionowy szyn zbiorczych, w [A] do 1600 do 3150 do 1600 do 1250
Prąd znamionowy
– 63 63 –
pola transformatorowego, w [A]
Dopuszczalny prąd
do 31,5 do 50 do 31,5 do 20
zwarciowy w czasie 1 s, w [kA]
Dopuszczalny prąd
do 80 do 125 do 80 do 50
zwarciowy szczytowy, w [kA]
Odporność na łuk elektryczny, w [kA/s] do 31,5 do 50 do 25 kA/0,1 s do 20
Wbudowane przegrody/osłony pól przegrody metalowe przegrody metalowe przegrody metalowe –
w zależności od wymagań klienta w zależności od wymagań klienta w zależności od wymagań klienta
Wbudowane interfejsy komunikacyjne –
i stosowanej aparatury i stosowanej aparatury i stosowanej aparatury
Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] od -5 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40
Stopień ochrony IP obudowy IP4X IP4X IP54 IP4X
od 2900×650×1790 od 2100×600×110 od 1670×375×900
Wymiary (wys.×szer.×gł.), w [mm] 1750, 1900/1450/600, 750
do 2900×1100×1790 do 2300×950×1470 do 1670×900×900
Masa pojedynczego
– – – –
pola rozdzielnicy, w [kg]
wyłączniki HVX, VD4, 3AH, LF,
EVOLIS, styczniki 3TL6, HSV-7,
wyłączniki VD4, HD4, EVOLIS,
uziemniki UM, UMR, przekładniki
wyłączniki VD4, HD4, BB/TEL, HVX, SION, rozłączniki NAL, NALF,
IMZ, ACI, UMZ, UCIF, TDP, zabezpieczenia VPR-SP1,
SION, odłącznik OWII, uziemniki uziemniki UWE, UM, przekładniki
Uwagi techniczne zabezpieczenia MUZ, MiCOM, SEPAM, MiCOM, Minimum,
UWE, UM, przekładniki IMZ, IMZ, IBZ, ACI, GIS, UMZ,
SEPAM, przekaźnik blokady REF, PR, MUPASZ
IBZ, ACI, GIS, UMZ, UCIF UCIF, zabezpieczenia różnych
łączeniowej PB,
producentów
wskaźnik napięcia PB-WN
(prod. Energotest-Energopomiar)
certyfikat nr 0045/NWM/04,
certyfikat nr 0059/NWM/04, świadectwo badań Energopomiar-
certyfikat nr 0161/NWM/05 certyfikat nr 0033/NWM/04
Certyfikaty, normy, znaki jakości certyfikat nr 0169/NBR/06, Elektryka 1/11/EE/02,
Instytutu Elektrotechniki Instytutu Elektrotechniki
certyfikat nr 0694/NWM/03 dopuszczenie WUG 328/02 i 10/05
Instytutu Elektrotechniki
Gwarancja, w [miesiącach] 24 24 24 24

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
26
 zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

ZPUE Elektromontaż Poznań SA
system rozdzielnic dwusystemowych
SN typu BRDA
ZPUE Elektromontaż Poznań SA ZPUE Elektromontaż Poznań SA ZPUE Elektromontaż Poznań SA
Elektromontaż Poznań SA
Zakład Produkcji Urządzeń Elektroenergetycznych
60-166 Poznań, ul. Wieruszowska 12
tel. 061 865 58 00, faks 061 869 59 51
zpue@elektromontaz.com
www.rozdzielnice.com
www.elektromontaz.com
system małogabarytowych system bezprzedziałowych system przedziałowych
rozdzielnic SN typu DRAWA rozdzielnic SN typu NAREW rozdzielnic SN typu ODRA

powietrzna powietrzna powietrzna powietrzna

12/17,5 12/17,5/24 12 12/17,5
12/17,5 12/17,5/24 do 12 12/17,5
50 50 50 50

28/38/42* 28*/38/42*/50 28/42* 28/38/42*

75/95 75/95/125 75 75/95

podwójny pojedynczy pojedynczy pojedynczy

630/1250 630/1250 630/1250 630/1250/1600/2000/2500

do 1250 do 1250 do 1250 do 2500

do 25 20 25 31,5

do 63 50 63 80

25 20 25 31,5
metalowe/metalowe metalowe/metalowe metalowe/metalowe metalowe/metalowe

wg projektu wg projektu wg projektu wg projektu

od -5 do 40 od -25 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40
IP4X IP4X IP4X IP4X
od 2750×600×1750 od 1700×375×1000 od 2000×600×1000 od 2150×600×1250
do 2750×1100×1750 do 1900×750×1220 do 2000×750×1000 do 2200×1000×1300
950 - 1400 100 - 450 150 - 650 550 - 950

– – – –

certyfikat nr 0311/NBR/06 certyfikaty nr 0237/NBR/06, 0237r/NBR/06 certyfikaty nr 0297/NBR/06, 0297r/NBR/06 certyfikaty nr 0337/NBR/07, 0337r/NBR/07
Instytutu Elektrotechniki, Instytutu Elektrotechniki, Instytutu Elektrotechniki, Instytutu Elektrotechniki,
GOST 14693:1990* GOST 14693:1990* GOST 14693:1990* GOST 14693:1990*

minimum 12 minimum 12 minimum 12 minimum 12

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
27
 zestawienie

zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

ELEKTROMONTAŻ-1
Producent P. W. ELEKTROLAND Lublin Schneider Electric
Katowice SA
ELEKTROMONTAŻ-1
ELEKTROTIM SA
Katowice SA
ELEKTRO-SPARK Sp. z o.o. 54-156 Wrocław
40-135 Katowice, ul. Słoneczna 50
20-468 Lublin ul. Stargardzka 8
tel. 032 359 31 00, faks 032 258 35 25
ul. Energetyków 15 tel. 071 352 13 41
Dystrybutor office@elektromontaz1.pl
tel. 081 744 56 31 faks 071 351 48 39
Dział Sprzedaży Rozdzielnic
faks 081 441 76 80 sekretariat@elektrotim.pl
tel. 032 359 32 56, faks 032 359 31 03
www.elektrospark.pl www.elektrotim.pl
sprzedaz@elektromontaz1.pl
www.elektromontaz1.pl
Typ rozdzielnicy RELF-12/17,5/24 RSNt/RSNp SM6

Rodzaj izolacji powietrzna powietrzna powietrzna/SF6

Napięcie znamionowe, w [kV] 12/17,5/24 17,5/24 7,2/12/17,5/24
Napięcie robocze, w [kV] 10/15/20 15/20 7,2/12/17,5/24
Częstotliwość znamionowa, w [Hz] 50 50 50
Wytrzymałość izolacji dla napięcia
28/38/50 38/50 20/28/38/50
probierczego 50 Hz/1 min, w [kV]
Wytrzymałość izolacji dla napięcia
75/85/125 95/125 60/75/95/125
udarowego o kształcie 1,2/50 μs, w [kV]
Układ szyn zbiorczych pojedynczy/poziomy (trójkąt) – pojedynczy
Prąd znamionowy szyn zbiorczych, w [A] do 2500/1600/1250 400/630 400/630/1250
Prąd znamionowy
630 - 1600 40, 63 do 125
pola transformatorowego, w [A]
Dopuszczalny prąd
40 (3 s)/31,5 (3 s)/25 (3 s) 16 20
zwarciowy w czasie 1 s, w [kA]
Dopuszczalny prąd
100/80/63 40 50
zwarciowy szczytowy, w [kA]
Odporność na łuk elektryczny, w [kA/s] 40/31,5/25 – 12,5 (0,7 s)
Wbudowane przegrody/osłony pól w pełni przedziałowa + metalowe/izolacyjne
w zależności od urządzenia
Wbudowane interfejsy komunikacyjne według wymagań klienta –
kontrolno-pomiarowego
Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] od -5 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40
Stopień ochrony IP obudowy IP3X (IP4X) IP3X IP2X
od 2150×650×1575 od 1900×590×950 od 1700×375×1220
Wymiary (wys.×szer.×gł.), w [mm]
do 2150×1000×1725 do 2000×850×1000 do 2050×750×1220
Masa pojedynczego
850 - 980 160 - 350 120/550
pola rozdzielnicy, w [kg]
znormalizowane wymiary,
Uwagi techniczne wyposażenie zgodnie z wymaganiami klienta –
łatwa rozbudowa
atesty nr 0321/NWR/2000, 0202/LAR/98,
atesty nr 622, 623, 644 certyfikat ENERGOPOMIAR Sp. z o.o.
Certyfikaty, normy, znaki jakości 0353/NWR/2000, certyfikaty nr 0129/NWM/05,
Instytutu Energetyki przydatności do stosowania w energetyce
0348/NBR/07
Gwarancja, w [miesiącach] 12/15 12 12/24

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
28
 zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

ENCO Sp. z o.o. JM-TRONIK ORMAZABAL

ENCO Sp. z o.o. JM-TRONIK ORMAZABAL POLSKA

małogabarytowa
MultiCell UniCell CGM COSMOS
rozdzielnica typu RP-24

powietrzna powietrzna powietrzna SF6

24 7,2 - 24 7,2 - 24 do 36
do 24 do 20 do 20 do 31,5
50 50 50 50/60

50 20/23 - 50/60 20 - 50 do 80

125 60/70 - 125/145 60 - 95/125 do 195

pojedynczy, izolowany pojedynczy pojedynczy pojedynczy

630 630 - 1600 400 - 1250 630

63 630 - 1600 400 - 1250 200

16 31,5 (3 s)/25 (3 s) 20 (1 s) 21 (3 s)

40 78 - 63 50 do 52,5

16 25 20 21
metalowe/izolacyjne +/opcja +/opcja opcja

według wymagań klienta – – opcja

od -5 do 45 od -5 do 40 od -5 do 40 od -25 do 40
IP3X IP4X IP4X IP3X/IP67
od 2200×650×1250 od 1800×375×900
1900×700×730 1300×365×735
do 2200×1000×1250 do 1800×750×900
100 - 320 300 - 550 300 - 500 86

– dwuczłonowa jednoczłonowa/dwuczłonowa pełny zestaw własnych zabezpieczeń

certyfikat 0394/NBR/07
atest Instytutu Energetyki
Instytutu Elektrotechniki
12 12
poświadczenie Instytutu Energetyki
certyfikat 0393/NBR/07
nr 008/2006, certyfikaty ISO, AENOR,
Instytutu Elektrotechniki
badania KEMA, CESI, LABEIN, EdF
12 24

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
29
 zestawienie

zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

Producent Schneider Electric

Schneider Electric Polska Sp. z o.o.
Wiśniowy Business Park
Dystrybutor 02-135 Warszawa, ul. Iłżecka 24
tel. 022 511 82 00, faks 022 511 82 02
www.schneider-electric.pl
Typ rozdzielnicy SM6 RM6 MCset

Rodzaj izolacji powietrzna z rozłącznikiem w izolacji SF6 SF6 powietrzna

Napięcie znamionowe, w [kV] 7,2/12/17,5/24 7,2/12/17,5/24 7,2/12/17,5/24
Napięcie robocze, w [kV] do 24 do 24 do 24
Częstotliwość znamionowa, w [Hz] 50 50 50
Wytrzymałość izolacji dla napięcia probierczego
50 50 50
50 Hz/1 min, w [kV]
Wytrzymałość izolacji dla napięcia udarowego
125 125 125
o kształcie 1,2/50 μs, w [kV]
Układ szyn zbiorczych pojedynczy pojedynczy pojedynczy

Prąd znamionowy szyn zbiorczych, w [A] 630/1250 400/630 630/1250/2500/4000

Prąd znamionowy
630 200 630
pola transformatorowego, w [A]
Dopuszczalny prąd
25 20 50
zwarciowy w czasie 1 s, w [kA]
Dopuszczalny prąd
62,5 50 125
zwarciowy szczytowy, w [kA]
Odporność na łuk elektryczny, w [kA/s] 16 20 50
Wbudowane przegrody/osłony pól PI/LSC2A PM/LSC2A PM/LSC2B

Modus, DNP3, Modus, DNP3,

Wbudowane interfejsy komunikacyjne –
IEC 61850, IEC 60870-5-103 IEC 61850, IEC 60870-5-103

Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] od -5 do 40 od -25 do 40 od -5 do 40

Stopień ochrony IP obudowy IP3X IP3X IP3X
od 1600×375×940
Wymiary (wys.×szer.×gł.), w [mm] 1140×1186×710 2300×570×1550
do 2050×750×940
Masa pojedynczego
120 (pole rozłącznikowe) 250 850
pola rozdzielnicy, w [kg]
możliwość rozbudowy z dwóch stron,
wyposażona w wyłączniki w izolacji wyłączniki SN w izolacji próżniowej
Uwagi techniczne współpraca z systemem nadzoru
próżniowej lub SF6 lub SF6
i sterowania Easergy T200I
dopuszczenie WUG, Lloyds Register, Bureau Veritas,
certyfikat Energopomiaru Gliwice,
Certyfikaty, normy, znaki jakości certyfikat Energopomiaru Gliwice, certyfikat Instytutu Elektrotechniki,
IEC 62271-200
IEC 62271-200 IEC 62271-200
Gwarancja, w [miesiącach] 18 18 18

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
30
 zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

Siemens A.G. Siemens A.G. Siemens A.G. Siemens A.G. Siemens A.G.
Siemens Sp. z o.o.
03-821 Warszawa, ul. Żupnicza 11
tel. 022 870 90 00, faks 022 870 90 09
siemens.pl@siemens.com, www.siemens.pl
Opiekun produktu: tel. 032 208 41 41
SIMOPRIME NX AIR NX AIR P NX AIR M 8BT1

powietrzna powietrzna powietrzna powietrzna powietrzna

7,2/12/15/17,5 7,2/12 7,2/12/15 24 7,2/12/24
do 15 do 10 do 15 do 20 do 20
50 50 50 50 50

20/28/35/38 20/28 20/28/35 50 20/28/50

60/75/95/95 60/75 60/75/95 125 60/75/125

pojedynczy/podwójny pojedynczy/podwójny pojedynczy/podwójny
pojedynczy pojedynczy
w układzie „back to back” w układzie „back to back” w układzie „back to back”
1250/2500 do 3150 do 4000 do 2500 1250/2000

400/630/1250/2000/2500 400/630/1250/2000/2500/3150 400/630/1250/2000/2500/3150/4000 400/630/1250/1600/2000/2500 400/630/1250/2000

25/31,5 do 40 do 50 do 25 25

63/80 do 100 do 125 do 63 63

31,5 (maks. IAC AFLR) 40 (maks. IAC AFLR) 50 (maks. IAC AFLR) 25 (maks. IAC AFLR) 25 (maks. IAC AFLR)
+ + + + +
zabezpieczenia Siprotec 7SJ lub inne, zabezpieczenia Siprotec 7SJ lub inne, zabezpieczenia Siprotec 7SJ lub inne, zabezpieczenia Siprotec 7SJ lub inne, zabezpieczenia Siprotec 7SJ
konfigurowane pod indywidualne konfigurowane pod indywidualne konfigurowane pod indywidualne konfigurowane pod indywidualne lub inne, konfigurowane pod
zamówienie zamówienie zamówienie zamówienie indywidualne zamówienie
od -5 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40
IP4X IP3XD/IP4X/IP51 IP3XD IP3XD/IP4X/IP51 IP3XD/IP4X

2200×600×1860 (standardowo) 2070×600×1350 (standardowo) 2225×800×1635 (standardowo) 2200×800×1554 (standardowo) 2050×600×1410 (standardowo)

średnio 900
rozdzielnica czteroprzedziałowa,
LSC2B, pełna dokumentacja jest
dostarczana wraz z rozdzielnicą
średnio 900
rozdzielnica czteroprzedziałowa,
LSC2B, pełna dokumentacja jest
dostarczana wraz z rozdzielnicą
średnio 1000
rozdzielnica czteroprzedziałowa,
LSC2B, pełna dokumentacja jest
dostarczana wraz z rozdzielnicą
średnio 900 średnio 800
rozdzielnica czteroprzedziałowa,
LSC2A, pełna dokumentacja jest
LSC2B, pełna dokumentacja jest
dostarczana wraz z rozdzielnicą
dostarczana wraz z rozdzielnicą

IEC 62271-200 IEC 62271-200 IEC 62271-200 IEC 62271-200 IEC 62271-200

standardowo 12 standardowo 12 standardowo 12 standardowo 12 standardowo 12

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
31
 zestawienie

zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

Producent SIEMENS A.G. SIEMENS A.G. SIEMENS A.G.

Siemens Sp. z o.o.
03-821 Warszawa, ul. Żupnicza 11
Dystrybutor
tel. 022 870 90 00, faks 022 870 90 09
siemens.pl@siemens.com, www.siemens.pl
Typ rozdzielnicy 8DJ20 8DH10 NXPLUS

Rodzaj izolacji SF6 SF6 SF6

Napięcie znamionowe, w [kV] 7,2/12/17,5/24 7,2/12/17,5/24 7,2, 12, 17,5, 24, 36, 40,5
Napięcie robocze, w [kV] do 20 do 20 do 33
Częstotliwość
50/60 50/60 50/60
znamionowa, w [Hz]
Wytrzymałość izolacji dla
napięcia probierczego 50 50 85
50 Hz/1 min, w [kV]
Wytrzymałość izolacji
dla napięcia udarowego 125 125 185
o kształcie 1,2/50 μs, w [kV]
Układ szyn zbiorczych pojedynczy pojedynczy pojedynczy, podwójny
Prąd znamionowy szyn
630 630/1250 2500
zbiorczych, w [A]
Prąd znamionowy pola
200 (pole z rozłącznikiem i bezpiecznikiem) 200 (pole z rozłącznikiem i bezpiecznikiem) 2500
transformatorowego, w [A]
Dopuszczalny
prąd zwarciowy 20 (3 s)/25 (1 s) 20 (3 s)/ 25 (1 s) 31,5 (3 s)
w czasie 1 s, w [kA]
Dopuszczalny prąd
63 63 80
zwarciowy szczytowy, w [kA]
Odporność
21 (1 s) (maks. IAC AFLR) 21 (1 s) (maks. IAC AFLR) 31,5 (1 s) (maks. IAC AFLR)
na łuk elektryczny, w [kA/s]
Wbudowane
+ + +
przegrody/osłony pól
Wbudowane interfejsy zabezpieczenie Siprotec 7SJ lub inne, zabezpieczenie Siprotec 7SJ lub inne,
w zależności od typu użytych zabezpieczeń
komunikacyjne konfigurowane pod indywidualne zamówienie konfigurowane pod indywidualne zamówienie
Temperatura
od -40 do 70 od -5 do 55 od -5 do 55
pracy (otoczenia), w [°C]
Stopień ochrony IP obudowy IP3XD IP3XD IP3XD
Wymiary, od 1200×350×747 od 1400×350×747 od 2450×600×1600
(wys.×szer.×gł.), w [mm] do 1760×350×880 do 2300×850×747 do 2600×1200×1840
Masa pojedynczego
do 540 (dla bloku 5 pól) do 410 do 1200, do 1800 podwójny układ szyn
pola rozdzielnicy, w [kg]
rozdzielnica przedziałowa LSC2B/LSC2A, rozdzielnica przedziałowa LSC2B,
rozdzielnica przedziałowa LSC2B/LSC2A,
wyłącznik 3AH5, rozłączniko-uziemnik modułowa, wyłącznik próżniowy 3AH15,
rozłączniko-uziemnik 3-pozycyjny, wkładki
Uwagi techniczne 3-pozycyjny, zabezpieczenia Siprotec, odłączniko-uziemnik 3-pozycyjny, zabezpieczenia
bezpiecznikowe, wyłącznik 3-pozycyjny
SEG, Elkomtech, Micom, wyłącznik 3-pozycyjny Siprotec lub inne, przyłącza kablowe
z SF6 typu LST
z SF6 typu LST poprzez wtyki typu T lub CONNEX
Certyfikaty,
IEC 62271-200, IEC 60298, IEC 60694 IEC 62271-200, IEC 60298, IEC 60694 IEC 62271-200, IEC 60694
normy, znaki jakości
Gwarancja, w [miesiącach] standardowo 12 standardowo 12 standardowo 12

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
32
 zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

SIEMENS SIEMENS SIEMENS

Siemens Sp. z o.o.
Taurus-Technic sp. j.
03-821 Warszawa, ul. Żupnicza 11,
86-031 Osielsko, ul. Sokola 8,
tel. 022 870 90 00, faks 022 870 90 09
tel. 052 320 33 11, faks 052 320 33 38
siemens.pl@siemens.com, www.siemens.pl
NXPLUS-C SIMOSEC SIMOSEC

SF6 powietrzna (hybrydowa) powietrzna (hybrydowa)

7,2/12/17,5/24 7,2/12/17,5/24 7,2/12/17,5/24
do 20 do 20 do 20

50/60 50/60 50/60

50 50 50

125 125 125

pojedynczy, podwójny pojedynczy pojedynczy

2500 630/1250 630/1250

200 (pole z rozłącznikiem i bezpiecznikiem) 200 (pole z rozłącznikiem i bezpiecznikiem) 200 (pole z rozłącznikiem i bezpiecznikiem)

31,5 (3 s) do 15 kV/25 (3 s) do 24 kV 20 (3 s)/25 (1 s) 20 (3 s)/25 (1 s)

80 63 63

31,5 (maks. IAC AFLR) 20 (1 s) (maks. IAC AFLR) 20 (1 s) (maks. IAC AFLR)

+ + +
zabezpieczenie Siprotec 7SJ lub inne, zabezpieczenie Siprotec 7SJ lub inne, zabezpieczenie Siprotec 7SJ lub inne,
konfigurowane pod indywidualne zamówienie konfigurowane pod indywidualne zamówienie konfigurowane pod indywidualne zamówienie
od -5 do 55 od -5 do 55 od -5 do 55

IP3XD IP3XD IP3XD

od 2250×600×1225 od 2100×375×1200 od 2100×375×1200
do 2250×1200×1225 do 2300×850×1200 do 2300×850×1200
do 1200 do 450 do 450

rozdzielnica przedziałowa LSC2B/LSC2A, wyłącznik 3AH5, rozdzielnica przedziałowa LSC2B/LSC2A, wyłącznik 3AH5, rozdzielnica przedziałowa LSC2B/LSC2A, wyłącznik 3AH5,
rozłączniko-uziemnik 3-pozycyjny, odłączniko-uziemnik 3AH6, rozłączniko-uziemnik 3-pozycyjny, dodatkowy uziemnik, 3AH6, rozłączniko-uziemnik 3-pozycyjny, dodatkowy uziemnik,
3-pozycyjny, zabezpieczenia Siprotec, SEG, Elkomtech, Micom zabezpieczenia Siprotec, SEG, Elkomtech, Micom zabezpieczenia Siprotec, SEG, Elkomtech, Micom

IEC 62271-200, IEC 60298, IEC 60694 IEC 62271-200, IEC 60298, IEC 60694 IEC 62271-200, IEC 60298, IEC 60694

standardowo 12 standardowo 12 standardowo 12

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
33
 zestawienie

zestawienie rozdzielnic SN – podstawowe parametry

Zakład Energetyczny Białystok

Zakład Wykonawstwa Sieci
Producent UESA Polska ZPUE S.A. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-
Elektrycznych Kraków SA
Handlowe „EKTO”
UESA Polska Sp. z o.o. ZPUE S.A.
68-300 Lubsko 29-100 Włoszczowa Zakład Energetyczny Białystok
ul. Traugutta 2 ul. Jędrzejowska 79c Przedsiębiorstwo Produkcyjno-
Dystrybutor ZWSE Kraków SA
tel. 068 372 50 00 tel. 041 388 10 00 Handlowe„EKTO”
faks 068 372 50 10 faks 041 388 10 01 Spółka z o.o. w Białymstoku
www.uesa.pl www.zpue.pl
Typ rozdzielnicy EA/GA lub GAE lub 8DJ20 Rotoblok RSNW-SF6-24 RS - 17,5/24 kV/ZWSE

Rodzaj izolacji powietrzna/SF6 powietrzna SF6 powietrzna

Napięcie znamionowe, w [kV] 17,5/24 24 50 17,5/24
Napięcie robocze, w [kV] do 24 24 do 24 17,5/24
Częstotliwość znamionowa, w [Hz] do 50 50 50 50
Wytrzymałość izolacji dla napięcia
do 50 50/60 50 45/60
probierczego 50 Hz/1 min, w [kV]
Wytrzymałość izolacji dla napięcia
do 125 125/145 125 110/145
udarowego o kształcie 1,2/50 μs, w [kV]
izolowane szyny zbiorcze 3×Cu
Układ szyn zbiorczych pojedynczy pojedynczy pojedynczy
f16+BBIT 25/10
Prąd znamionowy szyn zbiorczych, w [A] 630/1250 (dla GAE1250) 630 630 630
Prąd znamionowy
200 630 40 63
pola transformatorowego, w [A]
Dopuszczalny prąd
16/20 16 16 16
zwarciowy w czasie 1 s, w [kA]
Dopuszczalny prąd
40/50 40 40 40
zwarciowy szczytowy, w [kA]
Odporność na łuk elektryczny, w [kA/s] 16 16 16 16 (0,5 s)
płyty izolacyjne rozłącznika
Wbudowane przegrody/osłony pól + + +
i wyłącznika dla rozdzielnic typu EA
Wbudowane interfejsy komunikacyjne – – opcja RS-232 –
Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] od -40 do 70 od -5 do 40 od -25 do 40 od -5 do 40
EA IP3X/GA, GAE, 8DJ20 – IP44
Stopień ochrony IP obudowy (zbiornik SF6) IP3X – obwody IP4X IP3X IP3X
wtórne
od 1050×350×665 od 1900×630×730
Wymiary (wys.×szer.×gł.), w [mm] 1950×700×1150 1975×500×950
do 2300×900×1100 do 1900×740×730
Masa pojedynczego
od 150 do 400 206 (pole liniowe) 185 240
pola rozdzielnicy, w [kg]
produkowane są pola:
transformatorowe, liniowe,
odgromnikowe, sprzęgłowe rozłączniki typu KLS, KLFS
Uwagi techniczne – –
(prawe, lewe), liniowo- prod. Felten&Guilleaume
odgromnikowe, pola pomiarowe
(napięcie, prąd, prąd-napięcie)
atest nr 746/2006 Instytutu
dopuszczenia IEN Warszawa Energetyki w Warszawie, certyfikat
certyfikat IEL,
Certyfikaty, normy, znaki jakości do stosowania w krajowej nr 00361/NBR/07 Instytutu nr 0269/NBR/06, 0270/NBR/06
PN-EN 62271-200:2007
energetyce zawodowej Elektrotechniki w Warszawie,
medal Europejski BCC
Gwarancja, w [miesiącach] od 18 18 12 24

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
34
 prezentacja
Radiolex™
polska firma z tradycjami
Zakład Wielobranżowy Radiolex Sp. z o.o.
Z akład Wielobranżowy Radio-
lex Sp. z o.o. jest rodzinną fir-
mą z polskim kapitałem, która
w przyszłym roku będzie obchodzi-
ła 20-lecie istnienia. Radiolex pro-
dukuje obudowy przeznaczone do
zastosowania w energetyce, elek-
trotechnice, automatyce przemy-
słowej oraz elektronice.
W 2005 r. spółka wdrożyła System
Zarządzania Jakością ISO 9001:2000.
Firma ma dwa oddziały: w Pruszczu
Gdańskim i Gdańsku, gdzie wykonu-
je obudowy uniwersalne według typo-
szeregu zawartego w katalogu i ofercie
dodatkowej, obudowy nietypowe na
specjalne życzenia klienta oraz lekkie
konstrukcje metalowe, m.in.:
 RSA-IP55 – naścienne mało-
gabarytowe obudowy jedno-
drzwiowe,
 RSB-IP55 – obudowy w wer-
sji monoblokowej, stojącej, ze
wzmocnionym rantem przed-
nim,
 RR-IP55 – obudowy o konstruk-
cji szkieletowej jedno- lub dwu-
drzwiowe, umożliwiające two-
rzenie zestawów, które można
dostosować do urządzenia 19”,
 ZK-IP44 – typowe obudowy pod
złącze kablowe lub pomiarowe
nr 9/2007

przystosowane do typowych
fundamentów betonowych,
SZA i SZB – szafy zewnętrzne
jedno- lub dwudrzwiowe z przy-
kręconym daszkiem wykonane
z blachy ocynkowanej, gwaran-
tujące wieloletnią eksploatację
w warunkach zewnętrznych,
 PSA, PSB, PSC, PSD – pulpity
sterownicze, obudowy pulpi-
tów wykonane jako monoblok
o stopniach szczelności IP55,
wraz z płytą montażową w wer-
sji z pełnymi lub odkręconymi Od lewej: pulpit sterowniczy przygotowywany na zamówienie i szafka liczniko-
wa SL 7203
drzwiami oraz z nadstawką,
 SL-F – szafy licznikowe oraz stalacji, z dostępem do rur, za- Radiolex współpracuje z siecia-
ZELP-y, służące jako obudowy worów i rozdzielaczy, mi hurtowni, takimi jak np. MORS,
pomiarowo-rozdzielcze instala-  OG – obudowy gazowe w wer- KOPEL, czy EL-12. Jego wyroby zy-
cji zasilania mieszkań i obwo- sji stojącej lub wiszącej z blachy skały uznanie odbiorców zagra-
dów administracyjnych, ocynkowanej i malowanej farbą nicznych, firma eksportuje je m.in.
 DR – drzwi rewizyjne służące proszkową poliestrową, do Anglii, Szwecji, Hiszpanii i kra-
do maskowania otworów tech-  AKCESORIA – np. zamki paten- jów byłej Wspólnoty Niepodległych
nologicznych instalacji w bu- towe, uchwyty ścienne, wen- Państw.
dynkach mieszkalnych, tylatory, klimatyzatory, grzał- Firma podpisała umowę przed-
 Z-1, ZDA – szafy kablowe do zabu- ki (więcej informacji na stronie stawicielską z firmą RASCO (te-
dowy urządzeń energetycznych, internetowej www.radiolex.pl). ren woj. mazowieckiego i łódz-
np. na stacjach przesyłowych; sza- Ofertę uzupełniają obudowy nie- kiego, tel. 023 673 82 63, tel. kom.
fy są wykonane z blachy aluminio- typowe, wykonywane na życzenie 0 509 71 70 01, rasco1@interia.pl).
wej i przeznaczone do eksploatacji klienta, dostępne w różnych kolorach Serdecznie zapraszamy Państwa do
w warunkach zewnętrznych, z palety RAL, otworowane, nitowane, współpracy i zachęcamy do odwie-
 OHI – obudowy hydroinstala- zgrzewane, z blachy aluminiowej, nie- dzenia naszej strony internetowej
cyjne maskujące elementy in- rdzewnej i kwasoodpornej. www.radiolex.pl.
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
35
 prezentacja

JM TRONIK
kolejne sukcesy w branży elektroenergetycznej
dr inż. Adam Gawłowski – JM TRONIK

Firma JM TRONIK, która w ostatnich latach rozpoczęła produkcję w segmencie wyłącz-

ników SN typu VC-1, rozłączniko-uziemników typu RSF oraz rozdzielnic SN typu uniCell
i multiCell, odniosła kolejny sukces w swojej branży. Rozdzielnice produkcji JM TRO-
NIK pracują w strategicznych obiektach elektroenergetycznych, takich jak kopalniane
stacje wentylatorowe, zasilanie maszyn wyciągowych, podstacje trakcyjne, stacje ener-
getyki dystrybucyjnej, zawodowej, itp.

W ysoki poziom sprzedaży urzą-

dzeń z nowego segmentu pro-
dukcji JM TRONIK spowodował, że
w 2006 roku oddano do użytku nową
halę, pozwalającą na montaż mie-
sięcznie około 60 pól rozdzielnic SN.
Zainteresowanie jednak stale rośnie,
inwestorzy uwierzyli przede wszyst-
kim w wysoką jakość produktu, ni-
ską cenę, dostępność, oraz doskona-
łą współpracę z polskim dostawcą.
Warto zwrócić uwagę, iż polska
firma, która wytwarza u siebie głów-
Rozdzielnica SN dla IOS w Elektrowni Skawina, wyposażona w wyłączniki VC-1 i zabezpieczenia typu multiMUZ 2
ne elementy pola rozdzielni SN (apa-
ratura pierwotna łączeniowa, zabez-
pieczenie), to na naszym rynku jesz-
cze rzadkie zjawisko. Zespół kon-
struktorów młodego pokolenia, ze
średnią wieku poniżej 30 lat, speł-
nia wszystkie zachcianki często bar-
dzo wymagającego klienta. Takie in-
dywidualne podejście do klienta to
cecha, która wyróżnia rodzime fir-
my i ich produkty. Już od momentu
pierwszego kontaktu inwestor ma
bowiem całkowity wpływ na każdy,
nawet najdrobniejszy szczegół zama-
wianego urządzenia. Z uwagi na do-
syć indywidualne podejście klien-
tów do konstrukcji pól jest to bardzo
ważne także dla producenta.
Jako konstrukcję wyjściową przyj-
muje się rozwiązanie katalogowe,
natomiast wszystkie pozostałe cha-
rakterystyczne dla pracy rozdzielni
cechy (blokady, wyposażenie, czyn-
ności ruchowe, itp.) są wypracowy-
wane wspólnie z inwestorem. Kla-
sycznym przykładem tego rodzaju
działań jest projekt zrealizowany
dla Tramwajów Warszawskich. Na
ich zlecenie wykonano rozdzielnicę
typu multiCell na napięcie 17,5 kV,
z wyłącznikiem próżniowym typu
VC-1, o podziałce międzybieguno-
wej 210 mm. Firma JM TRONIK do-
starczyła rozdzielnicę (dla Podstacji
Trakcyjnych „Dobrowoja” i „Starzyń-
skiego”) o szerokości pola 800 mm,
wraz z dodatkowymi wymagania-
mi, jakie postawił inwestor (m.in.
rozdzielnica wolno stojąca z tylny-
mi drzwiami na zawiasach, oświe-
tlenie przedziałów nN i kablowe-
go, specjalny zespół blokad uziem-
nika, wyłączniki we wszystkich po-
lach z napędem elektrycznym wóz-
ka wysuwu itp.).
Na podobnych zasadach JM TRO-
NIK współpracuje z wieloma inwe-
storami w całym kraju. Firma wy-
konuje kolejne zlecenia, w tej chwi-
li m.in. rozdzielnicę SN zasilającą in-
stalację IOS w Elektrowni Skawina,
a wśród jej klientów są także Koniec-
polskie Zakłady Płyt Pilśniowych,
Centralny Zakład Odwadniania Ko-
palń Czeladź, czy Kopalnia Węgla
Kamiennego „Marcel”. Inżynierowie
z branży elektroenergetycznej cenią
sobie współpracę z JM TRONIK, po-
nieważ firma bardzo szybko reagu-
je na zapytania i pomaga rozwiązać
problemy klientów, a osoba zajmują-
ca się danym projektem zarówno od
strony handlowej, jak i konstrukcyj-
no-inżynierskiej jest zawsze do dys-
pozycji. Ponieważ w segmencie roz-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
36
dzielnic firma jest dopiero „wscho-
dzącą gwiazdą”, ze szczególną tro-
ską stara się spełniać na wszystkie
wymagania klientów.
Dobre wyniki sprzedaży notu-
ją także pozostałe produkty z ofer-
ty JM TRONIK. Warto tu wymienić
przede wszystkim wyłącznik próż-
niowy VC-1, który robi furorę na ryn-
ku. Charakteryzuje się wysoką ja-
kością, porównywalną z wiodący-
mi do tej pory produktami świato-
wych koncernów, przy stosunko-
wo niskiej cenie. Jest sprzedawany
nie tylko wraz z polami rozdziel-
nic uniCell i multiCell, dużo inwe-
storów zamawia go do remontowa-
nych pól SN, w miejsce starych wy-
łączników, które muszą być wycofy-
wane z eksploatacji (zużycie, zawar-
tość PCB itp.).
Wyłącznik VC-1 zainstalowa-
ły w swoich stacjach SN takie fir-
my jak m.in. BOT KWB Bełchatów,
KGHM ZWR Rudna, Elektrociepłow-
nie Wybrzeże, Stora Enso, Toruń-
skie Wodociągi, PKP Energetyka Za-
nr 9/2007
kład Łódzki, Koniecpolskie Zakłady
Płyt Pilśniowych, Kopalnia Darkov
(Czechy Północne). Wyłącznik VC-1
uzyskał także dopuszczenie preze-
sa WUG jako zamiennik wyłącznika
VD4 w produkowanych polach roz-
dzielczych typu ROK 6 W przeznaczo-
nych do rozdziału energii elektrycz-
nej w sieciach o napięciu 6 kV z izo-
lowanym punktem zerowym neu-
tralnym transformatora i stosowa-
nych w wyrobiskach dołowych za-
liczanych do stopnia „a”, „b” i „c”
niebezpieczeństwa wybuchu meta-
nu oraz klasy A i B zagrożenia wybu-
chem pyłu węglowego. Warto zwró-
cić uwagę na jego podobieństwo pa-
rametrów elektrycznych i gabaryto-
wych do popularnego na rynku wy-
łącznika VD4 produkcji ABB. Projek-
tując kilka lat temu rozdzielnice SN
typu uniCell i multiCell konstrukto-
rzy stworzyli bowiem uniwersalne
pole, w którym można zastosować
zarówno wyłącznik VD4, jak i wy-
łącznik VC-1 produkcji JM TRONIK.
W przypadku porównania obu wy-
Dr inż. Adam Gawłowski – absolwent Wydziału Elektryczne-
go Politechniki Warszawskiej. Od 2000 roku uczestnik stu-
diów doktoranckich w Instytucie Sterowania i Elektroniki
Przemysłowej, w 2004 roku uzyskał stopień doktora nauk tech-
nicznych. Od 2003 roku związany z firmą JM TRONIK. Autor
publikacji z dziedziny teorii sterowania i systemów. E-mail:
a.gawlowski@jmtronik.pl
łączników otrzymujemy podobne pa- gaMUZ). W dalszym ciągu rośnie też
rametry, schemat podłączenia i wty- sprzedaż liczników energii elektrycz-
kę, co znacznie ułatwia projektan- nej, przede wszystkim do spółek dys-
tom wymianę aparatów, a dla inwe- trybucyjnych (w 2006 r. ponad 50 000
stora oznacza możliwość elastyczne- sprzedanych egzemplarzy na rynku
go podejścia pod względem ekono- polskim), a także zakładów produk-
micznym. cyjnych, które coraz częściej decydu-
Dużym zainteresowaniem odbior- ją się na pełny monitoring zużycia
ców cieszy się także rodzina zabez- energii w swoich obiektach.
pieczeń MUZ, uzupełniona o nowe Firma istnieje na rynku dwudzie-
wersje typu ecoMUZ 2 i ecoMUZ 2 G sty szósty rok, ciągle rozwija się i sta-
(autonomiczny), która została tak za- le wzbogaca asortyment produkowa-
projektowana, aby można było do- nych urządzeń. Wizytówką firmy jest
brać zabezpieczenie w zależności profesjonalna kadra menadżerska
od przeznaczenia: od prostych za- i inżynierska, a pozytywne opinie
bezpieczeń nadprądowych i ziemno- klientów i coraz większa liczba zre-
zwarciowych (miniMUZ RT i mini- alizowanych aplikacji, szczególnie
MUZ RG), poprzez typowe zabezpie- w segmencie nowych produktów,
czenia dla pól SN (ecoMUZ 2, multi- świadczą o pozycji na rynku i wyro-
MUZ 2), do sterowników pola (me- bionej przez lata pracy marce.
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
37
 prezentacja

systemy do zabezpieczania
i rozdziału energii elektrycznej
wyłączniki serii DMX i DPX
Tomasz Koziarek – LEGRAND Polska Sp. z o.o.

Grupa LEGRAND to jeden z liderów w branży elektrotechnicznej na świecie, znana przede

wszystkim z produkcji osprzętu elektroinstalacyjnego. W ofercie ma także nowoczesne
systemy do zabezpieczania i rozdziału energii elektrycznej do 4000 A.

DMX – wyłączniki
powietrzne

W yłączniki DMX to wyłączniki

powietrzne przeznaczone do
zabezpieczania i obsługi sieci niskie-
go napięcia. Dostępne są jako aparaty
mocowane na stałe i w wersji wysuw-
nej, trój- lub czterobiegunowe. Wyłącz-
niki DMX produkowane są na nastę-
pujące prądy znamionowe: 1250, 1600,
2000, 2500, 3200 oraz 4000 A, w dwóch
grupach wymiarowych: pierwsza obej-
muje aparaty o prądach znamiono-
wych od 1250 do 2500 A, druga – apa-
raty o prądach znamionowych od 3200
do 4000 A. Wysokości i głębokości są
takie same dla obu gabarytów, dzięki
czemu konfiguracja rozdzielnicy jest
zdecydowanie prostsza.
Aparaty DMX firmy LEGRAND zo-
stały zaprojektowane tak, by spełniać
wymagania różnorodnych aplikacji
niskiego napięcia: przemysłowych,
komercyjnych, a także innych, bar-
Wyłącznik powietrzny DMX 1600
Wyłącznik mocy DPX 1600
dziej specjalistycznych. Różne wyko-
nania ułatwiają spełnienie wymagań
stawianych przez aplikacje:
 DMX – wyłączniki o standar-
dowym poziomie zdolności łą-
czeniowej Icu=50 kA przy 415 V,
Ics=100 % Icu na prądy od 1250 do
4000 A,
 DMX-L – wyłączniki o wysokim
poziomie zdolności łączeniowej
Icu=100 kA przy 415 V, Ics=80 % Icu
na prądy od 1250 do 4000 A,
Wyłącznik powietrzny DMX 2500
Rozłącznik izolacyjny DPX-IS 630
 DMX-I – rozłączniki na prądy od
1250 do 4000 A.
Rozbudowany zestaw wyposaże-
nia dodatkowego, wspólny dla wer-
sji wysuwnej i mocowanej na stałe,
znacznie uprościł instalowanie apa-
ratów DMX w rozdzielnicach. Ze-
staw ten obejmuje m.in. wyzwalacz
wzrostowy lub podnapięciowy, na-
pęd silnikowy, cewkę zamykania,
styki pomocnicze (5 NO+3 NZ)
(standardowe wyposażenie DMX),
styk sygnalizacji alarmowej (1 NO),
styk sygnalizacji „sprężyna nacią-
gnięta”, licznik załączeń oraz me-
chanizm silnikowego naciągu sprę-
żyny. Rozbudowany system blokad
zapewnia najwyższy stopień bezpie-
czeństwa podczas obsługi wyłączni-
ka. W aparatach DMX istnieje moż-
liwość blokowania:
 przy użyciu kłódki: przycisków
sterowniczych, przesłon izola-
cyjnych w kasecie, wyłącznika
w pozycji odłączony oraz włoże-
nia korby,
 przy użyciu zamka z kluczem:
wyłącznika w stanie otwartym,
wyłącznika w pozycji odłączony,
 przez akcesoria mechaniczne:
wsunięcie niewłaściwego wyłącz-
nika do kasety, możliwość otwo-
rzenia drzwi rozdzielnicy przy za-
mkniętym wyłączniku.
Dwa, trzy lub cztery aparaty
DMX firmy LEGRAND mogą pra-
cować jako elementy zdalnych lub
automatycznych zespołów prze-
łączania zasilania. Oprócz bloka-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
38

Wyłącznik powietrzny DMX 4000
dy elektrycznej tych aparatów, do-
datkowo stosuje się blokadę me-
chaniczną zwiększającą niezawod-
ność działania zespołu. Wyłączni-
ki mogą być połączone cięgnami
elastycznymi. Aby maksymalnie
ułatwić system wyboru wyłączni-
ków, firma LEGRAND wprowadzi-
ła zasadę: jeden numer referencyj-
ny = kompletny aparat.
Wyłączniki DMX w wersji stacjo-
narnej standardowo wyposażo-
ne są w:
 elektroniczny wyzwalacz nad-
prądowy MP 17,
 styki pomocnicze (5 NO+3 NZ),
 przyłącza tylne, poziome (nie-
przestawialne).
Z kolei wyłączniki w wersji wy-
suwnej standardowo wyposażo-
ne są w:
 kasetę z przesuwnymi przegro-
dami izolacyjnymi,
 korbę napędową,
 przyłącza tylne przestawiane (usta-
wienia pionowe lub poziome),
 elektroniczny wyzwalacz nad-
prądowy MP 17,
 styki pomocnicze (5 NO+3 NC).
Istnieje możliwość przekształcenia
aparatu z wersji stałej na wysuwną.
DPX – wyłączniki mocy
Wyłączniki mocy DPX są urządze-
niami przeznaczonymi do zabezpie-
czania i obsługi sieci niskiego na-
pięcia. Prądy znamionowe wyłączni-
ków DPX wynoszą od 16 do 1600 A.
Dostępne są w wersji mocowanej na
stałe i wysuwnej, jako trój- lub czte-
robiegunowe, z możliwością przyłą-
czania od góry lub z tyłu, z napędem
ręcznym lub silnikowym, w jednym
nr 9/2007
reklama
z dwóch wykonań: DPX – standardo-
wa zdolność zwarciowa lub DPX-H –
wysoka zdolność zwarciowa. Tylko
w przypadku wyłączników DPX 125
mamy do wyboru wersje o trzech
różnych zdolnościach zwarciowych
(16, 25 oraz 36 kA) oraz wyłączniki
DPX 160 (tylko 36 kA).
Wszystkie w yłączniki DPX
w wykonaniu standardowym oraz
H o tym samym prądzie znamio-
nowym mają identyczne obudo-
wy. Różne wykonania ułatwiają
spełnienie wymagań stawianych
przez aplikacje niskiego napięcia:
przemysłowe, komercyjne, a tak-
że inne, bardziej specjalistyczne
(np. w przemyśle górniczym, lot-
niczym, itp.).
Przy opracowywaniu konstruk-
cji wyłączników DPX konstrukto-
rzy firmy LEGRAND zwrócili szcze-
gólną uwagę na rozwiązania tech-
niczne gwarantujące niezawodność
działania oraz zmniejszenie gabary-
tów aparatów. Oferta wyłączników
DPX o mocach od 16 do 1600 A jest
dostępna w sześciu wielkościach
obudów o wysokich parametrach
użytkowych. Obejmuje wyłączniki
z wyzwalaczami termiczno-magne-
tycznymi do DPX 125, 160, 250 ER,
250, 630, 1250 dla prądów od 16 do
1250 A, oraz z wyzwalaczami elektro-
nicznymi do DPX 250, 630 i 1600 dla
prądów od 40 do 1600 A. Poza stan-
dardowymi nastawami dostępnymi
dla wyzwalacza termiczno-magne-
tycznego (Ir, Im), wyzwalacz elektro-
niczny ma wiele dodatkowych funk-
cji, takich jak: szerszy zakres regula-
cji parametrów pracy, sygnalizację
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
39
 prezentacja
Sterownik dla układów SZR
na panelu przednim diodami LED,
selektywność logiczną i dynamicz-
ną, wyłączanie obciążeń niepriory-
tetowych, czy pamięć termiczną. Wy-
łączniki DPX występują w trzech ro-
dzajach wykonania: stacjonarnym,
gniazdowym oraz wysuwnym. DPX
mogą pracować z blokami różnicowo-
prądowymi oraz w układach SZR.
Wyłączniki w wersji wysuwnej po-
zwalają na:
 szybkie wsunięcie lub wysunię-
cie wyłącznika bez narażania
się na kontakt z częściami będą-
cymi pod napięciem,
 przyłączenie obwodów głów-
nych bez konieczności instalacji
wyłącznika – może on być zain-
stalowany później,
 uzyskanie widocznej przerwy
izolacyjnej.
Z kolei wersja gniazdowa:
 jest dostępna dla wyłączników:
DPX 125, 160, 250 ER, 250, 630,
 charakteryzuje się zdecydowa-
nie ułatwioną obsługą,
 umożliwia szybką wymianę
w przypadku uszkodzenia lub
zmiany prądu znamionowego
aparatu,
 jest wyposażona w gniazdo
z przyłączeniem (baza), takie
samo dla wykonania gniazdo-
wego i wysuwnego,
 umożliwia przyłączenia wyłącz-
ników z góry lub z tyłu.
zespoły
przełączania zasilania
W przypadku instalacji elektrycz-
nych przyłączonych do dwóch źródeł
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
40
energii (podstawowe-
go i rezerwowego) sys-
tem blokad (mechanicz-
nych i elektrycznych)
dla dwóch wyłączników
DPX pozwala uniknąć
ryzyka równoległej pra-
cy źródeł w trakcie prze-
łączania. Sterownik dla
układów SZR może peł-
nić następujące funkcje:
 kontrolować parame-
try toru podstawowego
oraz rezerwowego (przy
wystąpieniu zakłóceń
sterowanie przełącze-
niami między źródłami),
 sterować napędami silnikowymi
DPX z zastosowaniem lub bez za-
stosowania wyzwalaczy wzrosto-
wych lub podnapięciowych,
 pracować w trybie automatycz-
nym lub ręcznym (dodatkowa
funkcja alarmu, przy zaniku na-
pięcia na obu torach).
W przypadku wyłączników DPX
mamy także możliwość wyboru wy-
posażenia dodatkowego, do którego
możemy zaliczyć:
 bloki różnicowoprądowe – regulo-
wany prąd znamionowy różnicowy
30 mA/300 mA/1 A/3 A oraz regulo-
wana zwłoka czasowa 0 s/300 ms/
1 s/3 s, które posiadają przycisk
„Test” obwodu kontrolnego oraz
przycisk załączający i sygnalizacyj-
ny wyzwalacza różnicowoprądowe-
go, a także przełącznik trwale odłą-
czający wyzwalacz różnicowoprą-
dowy na czas sprawdzania stanu
izolacji instalacji. Istnieje również
wersja z sygnalizacją wartości prą-
du upływowego (LED),
 przekaźniki różnicowoprądo-
we – rozwiązanie to przeznaczo-
ne jest do instalacji, w których
występują ograniczenia mon-
tażowe, np. wyłącznik jest już
zainstalowany i przyłączony,
a przestrzeń do montażu ograni-
czona. Wyzwolenie DPX nastę-
puje przez wyzwalacz wzrosto-
wy lub podnapięciowy,
 styki pomocnicze – wspólne dla
wszystkich typów DPX. Ich uniwer-
salność polega na tym, że poprzez
montaż w odpowiednim gnieździe
DPX otrzymujemy: styk sygnaliza-
cyjny CA – sygnalizacja położenia
styków głównych DPX, styk alar-
mowy SD – sygnalizacja zadziała-
nia wyzwalacza nadprądowego,
wyłączenia aparatu poprzez wy-
zwalacz wzrostowy, podnapięcio-
wy lub przycisk „Test”,
 wyzwalacze wzrostowe – posia-
dają wbudowany mikrowyłącz-
nik odłączający napięcie na cew-
ce po wyłączeniu aparatu (bezpie-
czeństwo obsługi). Są wspólne dla
wszystkich aparatów DPX,
 wyzwalacze podnapięciowe bez-
zwłoczne występujące w dwóch
wersjach – dla DPX 125 oraz dla
DPX 160 – DPX 1600,
 wyzwalacze podnapięciowe
zwłoczne współpracujące z modu-
łem czasowym i posiadające opóź-
nienie 800 ms.
rozłączniki
izolacyjne z widoczną
przerwą stykową
LEGRAND produkuje również roz-
łączniki izolacyjne w zakresie od 16
do 4000 A. Szczególną uwagę war-
to zwrócić na rozłączniki izolacyjne
z widoczną przerwą stykową. Kon-
strukcja tych aparatów zapewnia od-
cinanie napięcia zasilania przy ob-
ciążeniu. Rozłączniki wyposażone są
w samoczyszczące się układy stykowe
o migowym mechanizmie załączania
i rozłączania. Widoczny układ styko-
wy jednoznacznie wskazuje położe-
nie styków aparatu.
rozłączniki
izolacyjne DPX-IS
Obecnie w sprzedaży są dostępne
rozłączniki w zakresie prądowym od
63 do 630 A, wyposażone w trzy rodza-
je sterowania: frontowe, boczne prawe
i boczne lewe. Ze względu na wielkość
obudowy możemy je podzielić na:
 DPX-IS 250 – rozłączniki o prą-
dach znamionowych 63, 100, 160
i 250 A. Na szczególną uwagę za-
sługuje wysokość rozłącznika –
taka jak DPX 250 ER, która pozwa-
la na montaż na wsporniku TH-35,
a więc można je montować na spe-
cjalnych wspornikach pod osłona-
mi modułowymi,
 DPX-IS 630 – rozłączniki o prą-
dach znamionowych 400 i 630 A.
Wysokość tego aparatu jest taka
sama jak wyłącznika DPX 630,
 DPX-IS 1600 – rozłączniki o prą-
dach znamionowych 800, 1000,
1250 i 1600 A. Rozłączniki mają
identyczne wymiary jak wyłączni-
ki DPX 1600 i są przystosowane do
podłączania zarówno przewodów,
jak i szyn
Ze względu na funkcjonalność apa-
ratów możemy je podzielić na dwie
kategorie: bez możliwości współpracy
z wyzwalaczami (rozłączniki współpra-
cują tylko ze stykami pomocniczymi)
oraz z możliwością współpracy z wy-
zwalaczami. Do tej grupy aparatów mo-
żemy dodatkowo zamontować wyzwa-
lacze wzrostowe i podnapięciowe.
DPX-IS wyróżniają się także parame-
trami technicznymi. Mogą pracować
w kategorii pracy AC23-A, mają wysoką
zdolność łączeniową 25 000 dla DPX-IS
250, 15 000 dla DPX-IS 630 i 10 000 dla
DPX 1600. Ponieważ rozłączniki DPX-
IS należą do rodziny wyłączników kom-
paktowych DPX, są wyposażone w po-
dobne akcesoria, takie jak: styki po-
mocnicze, wyzwalacze podnapięciowe
i wzrostowe, przyłącza tylne, przedłużki
rozszerzające oraz zaciski klatkowe.
Wszystkie opisane w artykule apa-
raty (DMX, DPX, DPX-IS) są integralną
częścią systemu rozdziału energii fir-
my LEGRAND, dlatego zostały przewi-
dziane do nich elementy montażowe,
takie jak: płyty montażowe i osłono-
we, przeznaczone do rozdzielnic XL3.
reklama
Legrand Polska Sp. z o.o.
02-681 Warszawa
ul. Wyścigowa 8
infolinia 0 801 133 084
www.legrand.pl
nr 9/2007
 instalacje elektroenergetyczne

planowanie zapotrzebowania
mocy przez budynki mieszkalne
i użyteczności publicznej
mgr inż. Sławomir Cieśla – ELEKTROTIM SA

J ednym z pierwszych kroków projek-

tanta opracowującego projekt insta-
lacji elektrycznych jest wyznaczenie
mocy zapotrzebowanej obiektu. Jest to
podstawowy element niezbędny do
wystąpienia o wydanie technicznych
warunków przyłączenia przez przed-
siębiorstwo energetyczne. Wyznacze-
nie mocy zapotrzebowanej, czyli spo-
rządzenie bilansu mocy obiektu bu-
dowlanego, jest informacją niezbędną,
którą należy zamieścić w projekcie bu-
dowlanym, gdyż na jego podstawie zo-
stanie wydana decyzja o pozwoleniu
na budowę. Prawidłowe sporządzenie
bilansu mocy ułatwia optymalne roz-
prowadzenie instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym.
Sporządzenie bilansu mocy budyn-
ków mieszkalnych i budynków uży-
teczności publicznej można wykonać
kilkoma metodami.
wyznaczanie mocy
zapotrzebowanej
dla budynków mieszkalnych
Przez ostatnie kilkadziesiąt lat przyj-
mowano różne wartości mocy zapotrze-
reklama
bowanych przez budynki mieszkalne,
biorąc pod uwagę szereg uwarunkowań,
takich jak na przykład to, czy budynek
jest zgazyfikowany, czy też nie, liczbę lo-
katorów zamieszkujących poszczególne
mieszkania oraz moc największego od-
biornika energii elektrycznej. Taki spo-
sób obliczania mocy zapotrzebowanej
budynków przysparzał wiele trudności,
ponieważ określenie liczby lokatorów
każdego z mieszkań lub mocy najwięk-
szego odbiornika w mieszkaniu było na
etapie projektowania kłopotliwe, a czę-
sto wręcz niemożliwe.
Obecnie podstawą do wyznaczania
mocy zapotrzebowanej budynku miesz-
kalnego jest norma N SEP-E-002. Nor-
ma ta prezentuje zupełnie nowe podej-
ście do sposobu wyznaczania mocy za-
potrzebowanej przez budynki mieszkal-
ne. Biorąc pod uwagę znaczny wzrost
liczby odbiorników energii elektrycz-
nej w gospodarstwach domowych,
utrudnienia, jakie wynikają z użytko-
wania z większej liczby odbiorników
w instalacjach zaprojektowanych przed
kilkudziesięciu laty, a także korzysta-
jąc z opracowań służących wyznacza-
niu mocy zapotrzebowanej dla budyn-
ków mieszkalnych w krajach Europy
Zachodniej, gdzie nasycenie odbior-
nikami energii elektrycznej jest więk-
sze niż w Polsce, w normie [1] przyjęto
nowy sposób wyznaczania mocy zapo-
trzebowanej dla budynków mieszkal-
nych. Ponieważ bez względu na wiel-
kość mieszkania oraz liczbę jego loka-
torów, wyposażenie w urządzenia za-
silane energią elektryczną jest podob-
ne, z myślą o możliwości bezpieczne-
go i funkcjonalnego korzystania z od-
biorników energii elektrycznej, które
coraz częściej stają się standardowym
wyposażeniem, przyjęto moc zapotrze-
bowaną dla jednego mieszkania na po-
ziomie 12,5 kVA dla mieszkań posiada-
jących zaopatrzenie w ciepłą wodę z ze-
wnętrznej, centralnej sieci grzewczej
oraz 30 kVA dla mieszkań nieposiada-
jących zaopatrzenia w ciepłą wodę z ze-
wnętrznej, centralnej sieci grzewczej.
Przyjęcie mocy zapotrzebowanych
na poziomie 12,5 kVA i 30 kVA wynika
z przeprowadzonego bilansu mocy dla
pojedynczego mieszkania, uwzględnia-
jąc odbiorniki, które są lub w niedłu-
gim czasie będą stanowiły podstawo-
we wyposażenie każdego mieszkania.
Pozwoli to mieszkańcom w perspek-
tywie najbliższych kilkudziesięciu lat
bezpiecznie korzystać z odbiorników
energii elektrycznej bez ograniczania
możliwości jednoczesnego korzysta-
nia z ich większej liczby. Przy wyzna-
czaniu mocy zapotrzebowanej przez
pojedyncze mieszkanie nie brano pod
uwagę faktu, czy budynek jest zgazy-
fikowany, czy też nie, pozostawiając
mieszkańcom możliwość wyboru ko-
rzystania z kuchenek gazowych lub
elektrycznych, zapewniających więk-
sze bezpieczeństwo i komfort użyt-
kowania. Dla budynków modernizo-
wanych dopuszcza się przyjmowanie
mocy dla jednego mieszkania na pozio-
mie 7 kVA. Rozwiązanie to jednak nie
jest zalecane, a dopuszcza się je jedynie
za zgodą właściciela budynku oraz przy
założeniu, że w modernizowanym bu-
dynku nie przewiduje się wymiany ku-
chenek gazowych na elektryczne.
W tabeli 1 podano moce szczyto-
we wewnętrznych linii zasilających
oraz współczynniki jednoczesności,
jakie należy przyjmować dla określo-
nej liczby mieszkań. Natomiast na ry-
sunku 1 przedstawiono krzywe dla

65-124 Zielona Góra, ul. Dębowa 41, tel. 068 325 66 10, fax 068 325 66 06

złącza kablowe szafy sterownicze obudowy metalowe obudowy aluminiowe

szafy kablowe obudowy termoutwardzalne obudowy ze stali nierdzewnej

®
SYSTEM
www.hsypniewski.com.pl e-mail: firma@hsypniewski.com.pl
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
42
TARGI ENERGETAB 2007 11-13 września, pawilon Z, stoisko 21
 reklama
Współczynnik jednoczesności kji
Rodzaje odbiorników
budynki biurowe szpitale
Oświetlenie 0,95 0,7 - 0,9
Gniazda wtyczkowe 0,1 0,1 - 0,2
Ogrzewanie i klimatyzacja 1,0 0,9 - 1,0
Kuchnie 0,6 - 0,85 0,6 - 0,8
Windy 0,9 - 1,0 0,5 - 1,0
Inne 0,3 0,6 - 0,8
Tab. 1 Współczynniki jednoczesności charakterystycznych grup odbiorników w bu-
dynkach biurowych i szpitalach [3]

wyznaczania mocy szczytowych we-

wnętrznych linii zasilających z poda-
niem zalecanych minimalnych prą-
dów znamionowych wkładek bez-
piecznikowych zabezpieczeń przed-
licznikowych i WLZ ze względu na
selektywność działania.
W każdym budynku wielorodzin-
nym poza energią elektryczną pobie-
raną przez poszczególne mieszkania
należy przewidzieć obwody zasilające
elementy wspólne, takie jak:
 oświetlenie klatki schodowej,
 oświetlenie zewnętrzne terenu
(o ile jest taka konieczność),
 oświetlenie drzwi wejściowych
do budynku,
 zasilanie innych odbiorników
energii elektrycznej, które służą
wszystkim lokatorom (np. domo-
fon, winda, itp.).
Aby wyznaczyć moc zapotrzebowa-
ną dla całego budynku mieszkalnego,
należy wziąć pod uwagę moc wynika-
jącą z tabeli 2 dla określonej liczby
mieszkań oraz moc pobieraną przez
obwody administracyjne:
Rys. S. Cieśla
PZBM=PSWLZ +PSOA
gdzie:
PZBM – moc zapotrzebowana budyn-
ku mieszkalnego,
PSWLZ – obliczeniowa moc szczytowa
wewnętrznej linii zasilającej,
PSOA – obliczeniowa moc szczytowa
obwodów administracyjnych.
wyznaczanie
mocy zapotrzebowanej
dla budynków
użyteczności publicznej
Definicja budynku użyteczno-
ści publicznej podana jest w Rozpo-
rządzeniu Ministra Infrastruktury
w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budyn-
ki i ich usytuowanie z 12 kwietnia
2002 r. z późniejszymi zmianami [2].
Poprzez budynek użyteczności pu-
blicznej należy rozumieć „budynek
przeznaczony na potrzeby administra-
cji publicznej, wymiaru sprawiedliwo-
ści, kultury, kultu religijnego, oświa-

Rys. 1 Wartości obliczeniowych mocy szczytowych i prądy znamionowe wkła-

dek bezpiecznikowych INF wewnętrznych linii zasilających budynki o licz-
bie mieszkań n bez ogrzewania elektrycznego wg [1], gdzie: krzywa A – dla
mieszkań nieposiadających zaopatrzenia w ciepłą wodę z zewnętrznej, cen-
tralnej sieci grzewczej, krzywa B – dla mieszkań posiadających zaopatrze-
nie w ciepłą wodę z zewnętrznej, centralnej sieci grzewczej, krzywa C – wa-
riant opcjonalny dla instalacji modernizowanych, *) – zalecany minimalny
prąd znamionowy wkładki bezpiecznikowej zabezpieczenia przedlicznikowe-
go i wewnętrznej linii zasilającej, ze względu na selektywność działania za-
bezpieczeń nadprądowych

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
43
 instalacje elektroenergetyczne

Zapotrzebowanie mocy WLZ, w [kVA], dla mieszkań boru energii elektrycznej. Dokonanie
Liczba nieposiadających zaopatrzenia posiadających zaopatrzenie podziału na grupy budynków jest bar-
w ciepłą wodę z zewnętrznej, w ciepłą wodę z zewnętrznej, dla instalacji modernizowanych dzo kłopotliwe i powinno odnosić się
mieszkań
centralnej sieci grzewczej centralnej sieci grzewczej
w budynku w zasadzie do ich wyposażenia, a nie
Wartość Współczynnik Wartość Współczynnik Współczynnik
Wartość mocy
mocy jednoczesności mocy jednoczesności jednoczesności pełnionej funkcji.
1 30 1 12,5 1 7 1 W celu określenia mocy zapotrzebo-
2 44 0,733 22 0,880 13 0,929
wanej budynku użyteczności publicz-
3 55 0,611 28 0,747 17 0,810
4 64 0,533 33 0,660 20 0,714
nej najczęściej korzysta się z metod
5 72 0,480 37 0,592 23 0,657 analitycznych i statystycznych.
6 80 0,444 41 0,547 25 0,595 Metoda 1. – metoda zastępczej licz-
7 86 0,409 44 0,503 28 0,571 by odbiorników
8 91 0,379 47 0,470 30 0,536 Pierwszym elementem jest wydzie-
9 97 0,359 49 0,436 32 0,508
lenie grup odbiorników, jakie będą za-
10 101 0,337 51 0,408 34 0,486
12 110 0,306 55 0,367 38 0,452
instalowane w budynku użyteczności
14 116 0,276 59 0,337 41 0,418 publicznej oraz określenie współczyn-
16 123 0,256 62 0,310 44 0,393 ników jednoczesności dla poszczegól-
18 128 0,237 66 0,293 47 0,373 nych grup. Moc zapotrzebowana przez
20 133 0,222 69 0,276 50 0,357 budynek użyteczności publicznej jest
25 144 0,192 74 0,237 55 0,314
sumą mocy poszczególnych grup od-
30 153 0,170 80 0,213 61 0,290
35 160 0,152 84 0,192 65 0,265 biorników przy uwzględnieniu współ-
40 165 0,138 87 0,174 70 0,250 czynników jednoczesności. Moc zapo-
45 170 0,126 91 0,162 74 0,235 trzebowaną przez budynek użyteczno-
50 175 0,117 94 0,150 77 0,220 ści publicznej wyznacza się ze wzoru:
60 183 0,102 99 0,132 82 0,195
n
PZBUP = ∑ k ji ⋅ Pi
70 189 0,090 102 0,117 86 0,176
80 195 0,081 104 0,104 90 0,161 i =1
90 200 0,074 106 0,094 93 0,148
100 205 0,068 108 0,086 96 0,137 gdzie:
Tab. 2 Wartości mocy zapotrzebowanej dla pojedynczego mieszkania lub budynku jednorodzinnego oraz wartości obliczeniowych Pi – moc i-tej grupy odbiorników,
mocy szczytowych wewnętrznych linii zasilających (WLZ) i budynków wg [1]
w [kW],
ty, szkolnictwa wyższego, nauki, opieki usług pocztowych lub telekomunika- zapotrzebowanej tych obiektów nie jest PZBUP – moc czynna zapotrzebowana
zdrowotnej, opieki społecznej i socjal- cyjnych oraz inny ogólnodostępny bu- tak jednoznaczne jak w przypadku bu- przez budynek użyteczności publicz-
nej, obsługi bankowej, handlu, gastro- dynek przeznaczony do wykonywania dynków mieszkalnych. Ponieważ każ- nej, w [kW],
nomii, usług, turystyki, sportu, obsłu- podobnych funkcji, w tym także budy- dy z tych budynków może posiadać zu- kji – współczynnik jednoczesności i-tej
gi pasażerów w transporcie kolejowym, nek biurowy i socjalny”. Ze względu na pełnie różne wyposażenie w urządze- grupy odbiorników, na podstawie ta-
drogowym, lotniczym, morskim lub znaczną różnorodność budynków uży- nia zasilane energią elektryczną, każdy beli 1 lub na podstawie ustaleń w trak-
wodnym śródlądowym, świadczenia teczności publicznej wyznaczenie mocy z nich cechuje się własną specyfiką po- cie opracowywania projektu, w [-].

reklama

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
44

Obiekt (pomieszczenie)
Szkoły, przedszkola
Hotele, pensjonaty
Lecznice, szpitale
Supermarkety, centra handlowe
Duże biura
Małe biura
Stolarnie
Rzeźnie
Piekarnie
Pralnie
Place budowy
Tunele (oświetlenie)
Tab. 3 Współczynniki zapotrzebowania mocy dla obiektów niemieszkalnych [3]
Ze względu na różnorodność syste-
mów, np. ogrzewania, wentylacji czy
klimatyzacji oraz na różny charakter
poboru mocy przez te systemy, w celu
najprecyzyjniejszego określenia mocy
zapotrzebowanej przy opracowywa-
niu projektu, współczynniki jedno-
czesności należy określać indywidu-
alnie, w porozumieniu z branżystami
opracowującymi poszczególne elemen-
ty projektu.
Metoda 2. – metoda współczynnika
zapotrzebowania kz
Metoda współczynnika zapotrzebo-
wania polega na wyznaczeniu mocy
zainstalowanej w budynku użytecz-
ności publicznej i określeniu współ-
czynnika jednoczesności dla budyn-
ku jako całości. Dla różnych typów bu-
dynków współczynniki te podane są
w pewnych przedziałach. Wybór war-
tości współczynnika jednoczesności
należy do projektanta. Mniejsze war-
tości współczynnika kz należy przyj-
mować dla obiektów większych:
n literatura
PZBUP = k z ∑ Pi
i =1
gdzie:
kz – współczynnik zapotrzebowania
(wg tabeli 3),
n struktury z dnia 12 kwietnia
∑P
i =1
i 2002 r. w sprawie warunków tech-
– suma mocy znamionowych wszystkich
zainstalowanych odbiorników w budyn-
ku użyteczności publicznej, w [kW].
Metoda 3. – metoda jednostkowego
obciążenia powierzchniowego
Na potrzeby szybkiego oszacowa-
nia mocy zapotrzebowanej budynku
nr 9/2007
reklama
Współczynnik kz
0,6 - 0,9
0,4 - 0,7 Rozdzielnice gazowe pierwotnego
0,7 - 0,8
i wtórnego rozdziału energii,
0,7 - 0,9
transformatory olejowe
0,4 - 0,8
0,5 - 0,7
0,2 - 0,6
do 36 kV
0,5 - 0,8
0,4 - 0,8
0,5 - 0,9
0,2 - 0,4
1,0
użyteczności publicznej można ko-
rzystać z mocy jednostkowych okre-
ślonych dla poszczególnych rodzajów
pomieszczeń. Należy jednak pamiętać
o tym, że określenie mocy w taki spo-
sób jest szacunkowe i może być obar-
czone dużym błędem. Jeśli brak jest
bardziej szczegółowych danych po-
zwalających sporządzić dokładny bi-
lans mocy, przy określaniu mocy za-
potrzebowanej można przyjmować na-
stępujące wartości:
 dla budynków biurowych: 40 VA/m2
– oświetlenie, 30 VA/m2 – odbior-
niki siłowe bez urządzeń klimaty-
zacji, 60 VA/m2 – odbiorniki siłowe
z uwzględnieniem urządzeń klima-
tyzacji,
 dla domów i obiektów handlo-
wych: 150 VA/m2 – powierzchnie
użytkowe,
 dla hoteli: 60 VA/m2 lub 3 kVA/po-
kój hotelowy,
 dla szpitali: 2 kVA/1 łóżko szpitalne.
1. Norma SEP-E-002 Wytyczne. Ko-
mentarz, COSiW SEP Warszawa
2003.
2. Rozporządzenie Ministra Infra-
nicznych, jakim powinny odpo-
wiadać budynki i ich usytuowanie Zapraszamy na targi ENERGETAB 2007
[DzU 2002, nr 75, poz. 690].
3. J. Wiatr, M. Orzechowski, Poradnik
hala G, stoisko 39
projektanta elektryka, Dom Wy-
dawniczy MEDIUM, wydanie II –
zmienione i rozszerzone, Warsza- ORMAZABAL POLSKA Sp. z o.o.
wa 2006. 90-626 ŁÓDŹ, Żeromskiego 46
tel./fax: +48 42 659 36 13
www.ormazabal.com
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
45i Energopomiaru
Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki
 prezentacja
rozdzielnica CGM COSMOS
Przemysław Szywała – ORMAZABAL POLSKA
K iedy musimy ocenić wartość roz-
dzielnicy, którą widzimy po raz
pierwszy, zaczynamy od analizy ogól-
nego wrażenia, jakie sprawia urządze-
nie. Na tym etapie ocena zależy od ja-
kości i estetyki wykonania oraz wrażeń,
jakich dostarcza operowanie napędem
urządzenia. O ile wygląd i estetyka nie
mają bezpośredniego wpływu na naj-
istotniejsze cechy rozdzielnicy, czyli nie-
zawodność, wygodę i bezpieczeństwo
użytkowania, to jakość wykonania na-
pędu ma kluczowe znaczenie.
Priorytetem firmy ORMAZABAL już
od 40 lat jest dbałość o: niezawodność,
bezpieczeństwo i wygodę użytkowa-
nia, a tym, na czym zależy jej szcze-
gólnie, jest zadowolenie użytkowni-
ków urządzeń. Wszystkie te kryteria
spełnia rozdzielnica CGM COSMOS.
Wyróżnia się ona estetyką, precyzyj-
nym i niezwykle przemyślanym spo-
sobem wykonania napędu, który ma
wyjątkowo zwartą bryłę i jest odporny
na korozję. Konstrukcja wsporcza me-
chanizmu wykonana jest jako odlew
z lekkich stopów aluminium. Rozwią-
zanie to zapewnia niezbędną sztyw-
ność i lekkość całej konstrukcji.
wygoda
Obsługa rozdzielnicy CGM COSMOS
jest niezwykle prosta. Pozwala na to
konstrukcja z jednym aparatem trójpo-
łożeniowym, w którym styk ruchomy
może przyjąć tylko jedną z trzech po-
zycji (ORMAZABAL umożliwił obsłu-
gę tego aparatu w sposób znany z roz-
wiązań, gdzie uziemnik i rozłącznik są
rozdzielone). Połączył tym samym in-
tuicyjność manewrowania znaną z tra-
dycyjnych rozdzielnic z bezpieczeń-
stwem wynikającym z braku możliwo-
ści załączenia napięcia przy zamknię-
tym uziemniku.
Napęd rozdzielnicy można wymie-
niać bez konieczności wyłączania pola
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
46
Napęd CGM COSMOS – widok z boku
spod napięcia, a do wymiany wystar-
czą śrubokręt i klucz „13”. Dzięki temu
mamy swobodę wyboru konfiguracji
urządzenia nie tylko na etapie projek-
towania, ale również później, podczas
eksploatacji. Dodatkowo, bez koniecz-
ności ponoszenia dodatkowych nakła-
dów w etapie wstępnym, w później-
szym czasie możemy dodać napędy
silnikowe, elementy sterowania i kon-
troli stanu. Operacja polega na wymia-
nie napędu i zajmuje monterowi zaled-
wie kilka minut (budowa napędu wy-
klucza popełnienie błędu), bez moż-
liwości założenia napędu znajdujące-
go się w innej pozycji niż styki apa-
ratu w rozdzielni. Po zmianie napę-
du nie musimy regulować pola roz-
dzielczego.
Interesującą i przydatną cechą roz-
dzielnicy CGM COSMOS jest łatwa
rozbudowa lub zmiana systemu zblo-
kowania napędu z drzwiami przedzia-
łu kablowego i z sąsiadującymi pola-
mi. Taka zmiana konfiguracji wykona-
na za pomocą cięgna i blokad kluczyko-
wych nie wymaga wymiany napędu. To
ważne z punktu widzenia bezpieczeń-
stwa, np. w przypadku zasilania tej sa-
mej sekcji rozdzielni z dwóch niezależ-
nych zasilaczy, bez możliwości ich pra-
cy równoległej.
bezpieczeństwo
Osłony rozdzielnicy CGM CO-
SMOS chronią przed łukiem elek-
Napęd CGM – gniazda napędów z blokadami
trycznym, a dzięki skokowemu na-
pędowi sprężynowemu (gdzie styki
aparatu rozchodzą się ze stałą pręd-
kością niezależną od prędkości, z ja-
ką operuje się dźwignią manewro-
wą), nie musimy myśleć o tym, co
dzieje się wewnątrz zbiornika z SF6
i czy aby na pewno manewr ten jest
bezpieczny.
Bezpieczna konstrukcja rozdzielni-
cy uniemożliwia pomyłkę przy mon-
tażu napędu w polu. Napęd możemy
zamontować do pola rozdzielnicy tyl-
ko wtedy, jeżeli jego stan odpowia-
da właściwościom aparatu wewnątrz
pola. Dźwignia napędu, o niewielkiej
długości, ale za to poręczna, jest wy-
konana z lekkich stopów, dlatego na-
wet gdyby upadła z wysokości gniazd
napędów, osobie obsługującej CGM
COSMOS nic się nie stanie.
Rozbudowany system blokad o wie-
lu wariantach ma znaczący wpływ
na bezpieczeństwo użytkowania
rozdzielnicy. Operowanie gniazdem
rozłącznika jest niemożliwe, kiedy
uziemnik jest załączony. Nie ma tak-
że możliwości sterowania uziemni-
kiem, kiedy rozłącznik jest załączony.
Napęd nie pozwala również na zdję-
cie w sposób niedozwolony pokrywy
przedziału kablowego w przypadku,
kiedy uziemnik nie jest załączony. Do
prób kablowych możemy zdjąć osło-
nę tylko wtedy, kiedy uziemnik jest
załączony, a po zdjęciu należy wyłą-
czyć uziemnik.
niezawodność działania
Charakterystyczny „klik”, który
można usłyszeć podczas załączania
pola rozdzielni informuje obsługę, że
operacja uruchomienia przebiegła po-
myślnie. A co ważne z punktu widze-
nia bezpieczeństwa, taki efekt dźwię-
kowy towarzyszy również załączaniu
uziemnika. Oprócz sygnalizacji wskaź-
ników na panelu czołowym jest to do-
datkowy sygnał, że aparat ma właści-
wą pozycję. Napęd skokowy ma pod
tym względem wyjątkowe właściwo-
ści. Taki charakterystyczny dźwięk to-
warzyszy wszystkim operacjom w na-
pędzie CGM COSMOS. Nawet wyda-
wałoby się tak prostej czynności jak
wsunięcie blokady kluczykowej w jej
gniazdo. O niezawodności działania
urządzenia świadczą też liczby – po-
nad 500 000 pracujących pól z na-
pędami skokowymi. Ale niezawod-
ność to nie tylko statystyki. Gwaran-
tuje ją nieustanna praca nad udosko-
nalaniem produkowanych urządzeń
i stała kontrola ich jakości.
reklama
ORMAZABAL POLSKA Sp. z o.o.
90-626 Łódź
ul. Żeromskiego 46
tel./faks 042 659 36 13
www.ormazabal.com
nr 9/2007
 prezentacja

dławiki impulsowych
sterowników prądu stałego
Mirosław Łukiewski – ELHAND TRANSFORMATORY

Elementy indukcyjne pracujące w urządzeniach energoelektronicznych najczęściej budo-

wane są z wykorzystaniem nowoczesnych materiałów magnetycznych. Magnetyki amor-
ficzne i nanokrystaliczne pozwalają skutecznie ograniczyć straty powstające w transfor-
matorach i dławikach pracujących w zakresie średnich częstotliwości.

W artykule zostaną porównane

podstawowe parametry tech-
niczne jednofazowych dławików
Własności materiału
Grubość blach
Stop amorficzny
METGLAS 2605SA1
25 μm
Anizotropowa blacha transformatorowa
M089-27N
270 μm
typu AD1W oraz ED1W produkowa- Indukcja nasycenia 1,56 T 1,77 T
nych w ELHAND TRANSFORMATO- Stratność p=6,5×f1,51×B1,74 [W/kg] p=1,4 [W/kg] dla 1,7 T 50 Hz
RY. Dławiki te znajdują zastosowa- Rezystywność 137 μΩ cm 48 μΩ cm
Magnetostrykcja nasycenia 27×10-6 ∼1×10-6
nie między innymi w impulsowych
Temperatura Curie 415°C 746°C
sterownikach prądu stałego.
Tab. 1 Parametry techniczne materiałów magnetycznych używanych do budowy rdzeni dławików typu AD1W oraz ED1W [2, 3, 4]

impulsowe sterowniki
prądu stałego
Praca przekształtników bezpo-
średnich prądu stałego – łączni-
ków tyrystorowych i przerywaczy
– oparta jest na regulacji warto-
ści średniej napięcia odbiornika.
Zmianę wartości średniej sygna-
łu można uzyskać na dwa sposo-
by: regulując czasem przewodzenia
tyrystora t p, przy stałym okresie
przebiegu T (stała częstotliwość łą-
czeń), lub zmieniając częstotliwość
łączeń, przy stałym czasie przewo-
dzenia t p [5].
Rys. 1 Uproszczony schemat obwodu przerywacza prądu sta-
łego [5]
Sterowniki prądu stałego znaj-
dują zastosowanie m.in. w zasila-
niu i regulacji prędkości obroto-
wej napędów prądu stałego. Regu-
lacja i utrzymanie stabilnej pręd-
kości obrotowej silnika metodą
zmiany czasu przewodzenia tyry-
stora jest możliwa przy relatyw-
nie dużej częstotliwości łączeń
oraz dzięki znacznej bezwładno-
ści wirnika. Ograniczenie znacz-
nych pulsacji na wyjściu sterow-
nika uzyskuje się stosując filtr in-
dukcyjny lub indukcyjno-pojemno-
ściowy (rys. 1). Wzrost częstotliwo-
ści łączeń, choć korzystny dla napę-
Fot. 1 Rdzeń typu AMCC POWERLITE C-Cores wykonany
ze stopu amorficznego [4]
du, znacznie pogarsza warunki pra-
cy dławika wyjściowego.
dławiki wygładzające
typu AD1W i ED1W
W przemyśle elektrotechnicznym
do budowy magnetowodów stosowa-
ne są wyłącznie materiały o tak zwa-
nych miękkich własnościach magne-
tycznych. Już w latach 70. ubiegłego
stulecia powstały pierwsze dławiki
i transformatory z rdzeniami z ma-
teriałów amorficznych. Nieuporząd-
kowane pod względem struktural-
nym stopy amorficzne na bazie że-
laza i kobaltu stały się szybko nie-
zastąpionymi w przemyśle elektro-
technicznym materiałami konstruk-
cyjnymi. Bardzo dobre właściwości
magnetyczne stopów amorficznych
(duża początkowa przenikalność ma-
gnetyczna, małe pole koercji, małe
straty energii na przemagnesowanie,
duża rezystywność) w porównaniu
z klasycznymi stalami transforma-
torowymi są wynikiem braku gra-
nic ziaren i ograniczenia anizotro-
pii magnetokrystalicznej [1].
Od tego czasu obserwuje się dy-
namiczny rozwój zarówno techno-
logii, jak i badań poznawczych, któ-
re zaowocowały powstaniem no-
woczesnej grupy materiałów na-
nokrystalicznych. Postęp w tech-
nologii otrzymywania materiałów
amorficznych i nanokrystalicznych
oraz wzrost ich dostępności na ryn-
ku pozwalają obecnie zastępować
klasyczne stale transformatoro-
we nowoczesnymi niskostratny-
mi magnetykami. Porównanie pa-
rametrów technicznych materiału
amorficznego i stali transformato-
rowej przedstawiono w tabeli 1.
Rdzenie amorficzne POWERLITE
C-Cores (fot. 1) zwijane są z cien-
kich taśm amorficznych o grubości

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
48

Indukcyjność
Prąd znamianowy
Składowa zmienna prądu
Klasa temperaturowa izolacji
Straty w uzwojeniu
Straty w rdzeniu
Maksymalna temperatura dławika
Materiał rdzenia
Wymiary dławika L×B×H
Masa Fe
Masa Cu
Tab. 2 Parametry techniczne dławików typu AD1W oraz ED1W pracujących w obwo-
dach energoelektronicznych [6]
25 mm i relatywnie dużej rezystyw-
ności (tab. 1), co doskonale ograni-
cza intensywność przepływu prą-
dów wirowych. W tradycyjnych bla-
chach transformatorowych przepływ
prądów wirowych wywołuje poważ-
ne straty dodatkowe. W celu ograni-
czenia strat na prądy wirowe wystę-
pujące w rdzeniu pod wpływem in-
dukowanego napięcia rdzenie pakie-
tuje się z blach. Pakietowane blachy
dodatkowo zabezpiecza się powłoką
elektroizolacyjną, aby uniknąć prze-
pływu prądów wirowych poprzecz-
nie pomiędzy blachami.
Rdzeń wykonany z klasycznej sta-
li transformatorowej pokazano na
fotografii 2. Przycięte zgodnie z kie-
runkiem walcowania odcinki blachy
transformatorowej pakietuje się two-
rząc rdzeń składający się z jarzm i ko-
lumn. Szczelina powietrzna w rdze-
niu umożliwia dopasowanie induk-
cyjności oraz punktu pracy dławi-
ka na charakterystyce magnesowa-
nia. Przy znacznych stratach w rdze-
niu projektuje się kilka szczelin po-
wietrznych rozłożonych na całej wy-
sokości kolumn. Uzyskuje się w ten
sposób równomierny rozkład warto-
ści indukcji w kolumnach oraz pro-
porcjonalny rozkład strat. Ponadto
korzystne jest ograniczenie szeroko-
ści szczelin. W pobliżu szczelin o du-
żej szerokości powstaje silny stru-
mień rozproszenia, który indukuje
w miedzianych uzwojeniach prze-
pływ prądów wirowych, a tym sa-
mym dodatkowe straty.
Dławiki typu ED1W znajdują zasto-
sowanie w obwodach wyjściowych
prostowników, łączników i przery-
nr 9/2007
AD1W – 0,5/70 ED1W – 0,5/70
0,5 mH
70 Adc
50 Aac p-p, fac=10 kHz
T40E (Tmax=120°C, Δtmax=75 K)
124 W 161 W
74 W 123 W
102°C 107°C
METGLAS 2605SA1 M089-27 N
140×180×180 mm 280×240×370 mm
∼7,1 kg ∼37,8 kg
∼4,9 kg ∼20,9 kg
waczy prądu stałego, gdzie częstotli-
wości składowych zmiennych prą-
dów i napięć nie przekraczają kilku-
set Hz. Do pracy w obwodach wyż-
szych częstotliwości łączeniowych
przeznaczone są dławiki typu AD1W
produkowane na rdzeniach z mate-
riału amorficznego. W tabeli 2 ze-
stawiono parametry techniczne dła-
wików AD1W oraz ED1W o identycz-
nych danych znamionowych, wyko-
nanych na rdzeniach z różnych ma-
teriałów magnetycznych.
Dławik AD1W-0,5/70 został wy-
produkowany w ELHAND TRANS-
FORMATORY, natomiast dławik
typu ED1W-0,5/70 został zaprojek-
towany tylko dla porównania. W ce-
lu zmniejszenia dużych strat w tra-
dycyjnym rdzeniu dławika ED1W,
silnie ograniczono wartość indukcji
w rdzeniu do wartości ∼0,15 T i za-
stosowano 4 szczeliny powietrzne
w każdej kolumnie. Zabieg ten po-
woduje wzrost zużycia blachy trans-
Fot. 3 Dławik typu AD1W – 0,5 mH/70 Adc, f ac=10 kHz z rdze-
niem z materiału amorficznego, pracujący na wyjściu
przerywacza prądu stałego
Fot. 2 Rdzeń dławika jednofazowego pakietowany z blach transformatorowych
formatorowej i miedzi. Wykonanie formatorów, „Przegląd Elektro-
dławika jest bardzo pracochłon- techniczny” nr 10 - 11/1985 r.
ne. Zastosowanie nowoczesnego 3. Blachy i taśmy elektrotech-
rdzenia z materiału amorficznego niczne, Stalprodukt SA, Boch-
pozwala ograniczyć główne stra- nia 2004.
ty w rdzeniu oraz tak zwane stra- 4. www.hitachi-metals.co.jp – ma-
ty dodatkowe przy relatywnie wy- teriały techniczno-informacyjne.
sokiej indukcji ∼1,2 T. Występuje 5. R. Barlik, M. Nowak, Technika
tylko jedna szczelina powietrzna. tyrystorowa, WNT, Warszawa
Rdzeń jest łatwy w montażu – nie 1994 r.
ma konieczności pakietowania i cię- 6. Dokumentacje techniczne dła-
cia blach. Zasadnicza różnica nato- wików typu ED1W i AD1W, EL-
miast wynika z ilości zużytych ma- HAND TRANSFORMATORY.
teriałów, co skutkuje prawie pięcio-
reklama
krotną redukcją masy dławika.
literatura
1. Magnetyki amorficzne, red. ELHAND TRANSFORMATORY
Henryk K. Lachowicz, Instytut 42-700 Lubliniec
Fizyki PAN, Warszawa 1983 r. ul. PCK 22
2. A. Nafalski, T. Janowski, tel. 034 353 17 10
H. Stryczewska, A. Wac-Wło- faks 034 356 40 03
info@elhand.pl
darczyk, Magnetyki amorficzne www.elhand.pl
jako materiał na rdzenie trans-
Fot. 4 Dławik typu ED1W – 0,5 mH/70 Adc, f ac=10 kHz za-
projektowany z rdzeniem z klasycznej stali transfor-
matorowej
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
49
 prezentacja

aparatura modułowa
LOVATO Electric
Norbert Borek – LOVATO Electric

M odulo to seria produktów

modułowych z grupy DIN
produkcji LOVATO Electric prze-
znaczonych do montażu na stan-
dardowej szynie instalacyjnej,
w której skład wchodzą m.in. stycz-
niki modułowe, przekaźniki czaso-
we, przekaźniki nadzorcze, prze-
kaźniki kontroli poziomu płynów
przewodzących i przekaźniki ziem-
nozwarciowe.

styczniki modułowe Przekaźnik czasowy TMM1 Przekaźnik nadzorczy PMV50 Przekaźnik poziomu LVM25 Stycznik modułowy CN2011

Styczniki modułowe to elektro-
mechaniczne łączniki do sterowa-
nia jedno- lub wielobiegunowymi
urządzeniami elektrycznymi (od
20 do 63 A w kategorii AC1). Zosta-
ły zaprojektowane tak, by główne
zastosowanie znaleźć w sterowa-
niu oświetleniem, układach grzew-
czych i wentylacyjnych oraz stero-
waniu silnikami małej mocy, np.
pomp. Dzięki temu, że układ rdze-
nia magnetycznego zasilany jest na-
pięciem DC (lub AC), styczniki dzia-
łają cicho i nadają się do zainsta-
lowania w szpitalach, biurach, do-
mach towarowych, domach miesz-
kalnych itd. Dzięki modułowej bu-
dowie ich instalacja w panelach
i tablicach rozdzielczych jest bar-
dzo prosta. Wszystkie styczniki wy-
posażone są w 2 lub 4 zestyki o tej
samej zdolności łączeniowej, co po-
zwala na stosowanie ich w obwo-
dach głównych lub pomocniczych.
przekaźniki czasowe
Seria przekaźników czasowych
TM zawiera najnowocześniejsze
komponenty elektroniczne i pro-
dukowana jest z zastosowaniem
najlepszych pod względem tech-
nologicznym i inżynieryjnym do-
stępnych obecnie na rynku syste-
mów montażu i kontroli. Wysoka
jakość oraz bezpieczeństwo i nieza-
wodność w użytkowaniu gwaranto-
wane są dzięki zastosowaniu nowo-
czesnych rozwiązań projektowych
i skomputeryzowanemu testowa-
niu każdego wyprodukowanego
przekaźnika. Przekaźniki czasowe
stosuje się w prostych układach ste-
rowania ogrzewaniem, oświetle-
niem i wentylacją. Bardzo często
stosowane są w układach rozrucho-
wych gwiazda – trójkąt silników in-
dukcyjnych, układach nawrotnych
oraz wszędzie tam, gdzie zadziała-
nie przekaźnika jest konieczne po
wystąpieniu określonego zdarzenia
(np. zaniku napięcia zasilania).
przekaźniki nadzorcze
Przekaźniki nadzorcze serii Mo-
dulo są przeznaczone do ochro-
ny jedno- i trójfazowych układów
elektrycznych. Seria przekaźników
nadzorczych PMV zawiera nowocze-
sne podzespoły elektroniczne i jest
produkowana według najnowszych
technologii. Dokładność i precy-
zja montażu połączona z kompute-
rowym testowaniem każdego apa-
ratu jest gwarancją jakości bezpie-
czeństwa i niezawodności działa-
nia. Przekaźniki mogą być stoso-
wane w układach jednofazowych
(PMV55 i PMF20) lub trójfazowych
(PMV20, PMV30, PMV40, PMV50,
PMV60 i PMV70). Wszystkie mogą
pracować przy napięciach o częstotli-
wości 50 lub 60 Hz. Pomiar TRMS za-
pewnia prawidłowe funkcjonowanie
przekaźników nawet przy wysokiej

Przekaźnik ziemnozwarciowy RM Przekaźnik ziemnozwarciowy RMT Przekaźniki poziomu LVM40 Stycznik modułowy CN6310

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
50
zawartości składowych harmonicz-
nych napięcia. W układach trójfazo-
wych są nadzorowane napięcia mię-
dzyfazowe, dlatego nie ma koniecz-
ności przyłączenia przekaźnika do
przewodu neutralnego. Przekaźniki
nadzorcze mogą kontrolować m.in.
obecność i kolejność następstwa faz,
częstotliwość, wartości napięcia oraz
ich asymetrię. W tabeli 1 przedsta-
wiono funkcje poszczególnych prze-
kaźników nadzorczych. Do nadzo-
ru w układach trójfazowych prze-
kaźniki PMV są dostępne w dwóch
zakresach napięciowych: od 208
do 240 V AC i od 380 do 575 V AC.
Do nadzoru w układach jednofazo-
wych przekaźniki PMV55 są wyko-
nywane w dwóch zakresach napię-
ciowych: od 208 do 240 V AC i od 380
do 440 V AC, zaś przekaźniki PMF20
w zakresach: od 220 do 240 V AC i od
380 do 415 V AC. Wszystkie prze-
kaźniki nadzorcze serii PMV mają
wspólne cechy. Są to:
 zasilanie przekaźnika napię-
ciem kontrolowanym,
 w normalnych warunkach pra-
cy przekaźnik wyjściowy jest
w stanie zadziałania i przecho-
dzi do stanu niezadziałania,
gdy choć jeden z nadzorowa-
nych parametrów sieci przekro-
czy określone granice,
 jeden przekaźnik wyjściowy
(1 zestyk przełączny 8 A AC1
250 V AC),
Rodzina styczników modułowych
nr 9/2007
Funkcje
PMV 20
Zanik fazy • •
Niewłaściwa kolejność faz • •
Zbyt niskie napięcie
Zbyt wysoka asymetria
Zbyt niska częstotliwość
Zbyt wysoka częstotliwość
Tab. 1 Funkcje poszczególnych przekaźników nadzorczych
 modułowa obudowa (szerokość
2 moduły – 35 mm), montaż na
szynie DIN 35 mm.
Przekaźniki serii PMV (z wyjąt-
kiem wersji PMV20) umożliwiają
ustawienie czasu opóźnienia (de-
lay) oraz czasu kasowania ( reset
delay). Czas opóźnienia to czas od
momentu wystąpienia zakłócenia
w układzie do chwili, w której prze-
kaźnik wyjściowy przejdzie w stan
niezadziałania. Czas kasowania to
czas od momentu powrotu parame-
trów układu w określone granice do
chwili przejścia przekaźnika wyj-
ściowego w stan zadziałania.
przekaźniki kontroli
poziomu płynów
przewodzących
Przekaźniki poziomu LOVATO
Electric mogą znaleźć zastosowa-
nie wszędzie tam, gdzie wymagane
jest sterowanie i kontrola poziomu
płynów przewodzących, np. prze-
pompownie. Współpracujące z prze-
kaźnikami sondy mogą być zanu-
Systemy trójfazowe
PMV 30 PMV 40 PMV 50
• •
• •
• •
• •
• •
rzane w wielu płynach i sygnalizo-
wać ich poziom. Dotyczy to takich
płynów jak (w nawiasie podana jest
rezystywność płynu w [k Ω]): woda
pitna (5 - 10), woda rzeczna (2 - 15),
deszczówka (15 - 25), woda ścieko-
wa (0,5 - 2), woda morska (∼ 0,03),
słona woda (∼ 2,2), woda natural-
na/twarda ( ∼ 5), woda chlorowa-
na (∼ 5), woda zagęszczona (∼ 18),
mleko (∼1), sok owocowy (∼1), sok
warzywny (∼1), wino (∼2,2), piwo
(∼2,2), kawa (∼2,2), mydło w płynie
(∼18). Podobnie istnieje lista pły-
nów, w których zanurzanie sond
jest niedopuszczalne. Są to: woda
demineralizowana, woda odjonizo-
wana, benzyna, ropa, płynne gazy,
parafina, glikol etylenowy, farby
i alkohole wysokoprocentowe.
W przypadku aparatów LVM 40
mogą one pełnić 5 różnych funkcji:
A – opróżnianie z alarmem MIN
i/lub MAX,
B – napełnianie z alarmem MIN
i/lub MAX,
C – opróżnianie ze zmianą priory-
tetu pomp i czuwaniem,
Sonda SN1 do LVM
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
Systemy jednofazowe
PMV 60 PMV 70 PMV 55 PMF 20
• •
• •
• • •
•
• •
•
D – napełnianie ze zmianą priory-
tetu pomp i czuwaniem,
E – napełnianie zbiornika i opróż-
nianie studni, z alarmem.
przekaźniki
ziemnozwarciowe
Służą jako podstawowa ochrona
przed skutkami zwarć doziemnych
urządzeń trójfazowych w sieciach
niskiego napięcia. Charakteryzują
się szerokim zakresem nastaw prą-
du (od 0,025 do 250 A). Wersja RM
do montażu na szynie DIN 35mm
posiada 1 przekaźnik wyjściowy
z jednym zestykiem przełącznym
i jest przystosowana do pracy z ze-
wnętrznym przekładnikiem prądo-
wym toroidalnym, natomiat wer-
sja RMT, również do montażu na
szynie DIN 35 mm – 2 przekaźni-
ki wyjściowe, każdy z jednym ze-
stykiem przełącznym. Wersja RMT
ma wbudowany przekładnik prą-
dowy. Oba typy urządzeń posiada-
ją wskaźniki LED sygnalizujące za-
silanie przekaźnika i stan jego za-
działania. Dodatkowo w obu urzą-
dzeniach istnieje możliwość kon-
figuracji czasu opóźnienia wyłą-
czania.
reklama
LOVATO Electric Sp. z o.o.
51-162 Wrocław
ul. Jana Długosza 2-6
tel. 071 797 90 10
faks 071 797 90 20
info@LovatoElectric.pl
www.LovatoElectric.pl
51
 instalacje elektroenergetyczne

bezpieczeństwo użytkowania
instalacji elektrycznych
mgr inż. Andrzej Boczkowski – Stowarzyszenie Elektryków Polskich

Bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych sprowadza się do zapewnienia

ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym, prądem przeciążeniowym i zwar-
ciowym, przepięciem łączeniowym lub pochodzącym od wyładowań atmosferycznych
oraz licznymi skutkami cieplnymi. Skuteczność ochrony przed tymi zagrożeniami zale-
ży od jakości wykonania instalacji elektrycznych, zastosowanych w instalacjach zabez-
pieczeń oraz środków ochrony. Miarą skuteczności tej ochrony jest liczba śmiertelnych
wypadków porażeń prądem elektrycznym oraz liczba pożarów, będących następstwem
wad wykonania instalacji elektrycznych lub nieprawidłowej eksploatacji tych instalacji.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że liczba śmiertelnych wypadków porażeń prądem
elektrycznym w ciągu roku, przypadająca na jeden milion mieszkańców, jest w Polsce
2-, 3-krotnie większa niż w krajach Europy Zachodniej.

Z agrożenie śmiertelnymi poraże-

niami prądem elektrycznym wy-
stępuje przede wszystkim w budyn-
Rok
Liczba
wypadków
ogółem
Liczba

wśród
Liczba
wypadków wypadków
wśród
Liczba Liczba
wypadków wypadków
w mieście na wsi
k k k k k
ogółem mężczyźni kobiety miasto wieś
mężczyzn kobiet
kach mieszkalnych (mieszkaniach)
2000 176 163 13 85 91 4,6 8,7 0,7 3,6 6,2
oraz w gospodarstwach rolnych 2001 178 164 14 86 92 4,6 8,7 0,7 3,6 6,2
i ogrodniczych. Nadal najwięcej wy- 2002 186 167 19 87 99 4,9 9,0 1,0 3,7 6,8
padków śmiertelnych odnotowuje się 2003 188 169 19 78 110 4,9 9,1 1,0 3,3 7,5
na wsi, dwukrotnie więcej niż w mie- 2004 116 110 6 58 58 3,0 6,0 0,3 2,5 4,0
ście. Równie częste są przypadki po- 2005 136 128 8 46 90 3,6 6,9 0,4 1,96 6,1
wstawania pożarów spowodowanych Tab. 1 Śmiertelne wypadki spowodowane porażeniem prądem elektrycznym w Polsce w latach 2000-2005, gdzie: k – liczba
śmiertelnych wypadków na 1 milion ludności w ciągu roku
niesprawną instalacją elektryczną.
Ich procentowy udział w ogólnej licz- według informacji uzyskanych z Pań- trycznym oraz pożarów w Polsce ma na dowanych instalacji elektrycznych.
bie pożarów w budynkach jest na po- stwowej Inspekcji Pracy, podano ogół zły stan techniczny instalacji elek- Wynika to z faktu, że prawidłowość
ziomie 12 %. W tabeli 1 została poda- w tabeli 2. Liczbę pożarów w budyn- trycznych w obiektach budowlanych, wykonania instalacji leży wyłącz-
na liczba śmiertelnych wypadków kach ogółem oraz spowodowanych w tym w mieszkaniach i budynkach nie w gestii wykonawcy. Od niego
spowodowanych porażeniem prądem wadami lub nieprawidłową eksplo- mieszkalnych w mieście i na wsi oraz zależy bezpieczeństwo użytkowni-
elektrycznym w Polsce w latach atacją instalacji i urządzeń elektrycz- w gospodarstwach rolnych i ogrodni- ków wykonanej instalacji. On spo-
2000-2005, według informacji uzy- nych w Polsce w latach 2000-2005, czych, a także stosowanie niedosko- rządza protokoły, przeprowadza ba-
skanych z Głównego Urzędu Staty- według informacji uzyskanych z Ko- nałych i niewystarczających zabezpie- dania i pomiary. Ogromna większość
stycznego. Statystyki śmiertelnych mendy Głównej Państwowej Straży czeń oraz środków ochrony przed za- wykonawców wykonuje swoje prace
wypadków przy pracy spowodowa- Pożarnej, ujęto w tabeli 3. grożeniami w tych instalacjach. w sposób prawidłowy, zdając sobie
nych porażeniem prądem elektrycz- Zasadniczy wpływ na dużą liczbę Nieodpowiedni stan techniczny sprawę ze swojej odpowiedzialności
nym w Polsce w latach 2000-2005, śmiertelnych porażeń prądem elek- dotyczy niejednokrotnie nowo bu- za przyszły los użytkowników insta-
lacji. Niestety, nie brakuje i takich,
Liczba wypadków którzy nie są wystarczająco przygo-
Procent ogółu śmiertelnych Procent ogółu śmiertelnych wypadków
Rok przy pracy spowodowanych
wypadków przy pracy, w [%] porażeń prądem elektrycznym, w [%] towani do sprostania współczesnym
porażeniem prądem elektrycznym
2000 20 3,9 11,4 wymaganiom, i których profesjona-
2001 21 3,8 11,8 lizm daleki jest od doskonałości.
2002 20 3,4 10,8 Przed skutkami działalności takich
2003 20 3,5 10,6 osób należy się bronić.
2004 10 1,8 8,6 Dzięki kontaktom z francuskimi
2005 11 2,0 8,1 elektroenergetykami poznano meto-
Tab. 2 Śmiertelne wypadki przy pracy spowodowane porażeniem prądem elektrycznym w Polsce w latach 2000-2005 dę stosowaną na terenie Francji, przy-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
52

Liczba pożarów w budynkach
Rok
ogółem
2000 36 993
2001 36 159
2002 36 649
2003 40 175
2004 39 177
2005 45 658
Tab. 3 Liczba pożarów w budynkach ogółem oraz spowodowanych wadami lub nieprawidłową eksploatacją instalacji i urządzeń
elektrycznych w Polsce w latach 2000-2005
noszącą znakomite rezultaty w zakre-
sie wzrostu bezpieczeństwa użytkow-
ników energii elektrycznej. Powoła-
no tam do życia organizację pod na-
zwą „Consuel”, pochodzącą od skrótu
francuskiej wersji pełnej nazwy „Ko-
misja ds. Bezpieczeństwa Użytkowni-
ków Energii Elektrycznej”. Organiza-
cja powstała dzięki oddolnym inicja-
tywom wykonawców instalacji elek-
trycznych, organizacji użytkowników
oraz dystrybutorów energii elektrycz-
nej. Działalność kontrolna rozwija-
ła się przez około dziesięć lat, a na-
stępnie, dzięki porozumieniu sied-
miu ministerstw, dekretem powoła-
no do życia obligatoryjnego „kontro-
lera instalacji” – w dzisiejszej posta-
ci „Consuel”. Jest to organizacja typu
non profit samofinansująca się, za-
trudniająca we Francji i jej terenach
zamorskich około 230 osób. W latach
1972 - 2000 sprawdzono 13 mln insta-
lacji, a średni koszt jednej kontroli
wyniósł (w przeliczeniu na złotów-
ki) 55 zł. System dysponuje danymi
wszystkich zespołów wykonujących
instalacje elektryczne i monitoruje ja-
kość ich pracy. W ramach specjalnego
oprogramowania pozwala na sonda-
żową kontrolę każdej wykonanej in-
stalacji, a częstotliwość i dokładność
kontroli zależy od średniej oceny, jaką
uzyskał wykonawca w dotychczaso-
wej działalności zawodowej. Podział
odpowiedzialności między wykonaw-
cą i sprawdzającym, a także konse-
kwencje ponoszone w przypadku wy-
krytych błędów, czynią system nie-
zwykle skutecznym i bezpiecznym
dla odbiorców.
W 2001 r. podpisano plan współ-
pracy ze stroną francuską. Stronę
nr 9/2007
Liczba pożarów w budynkach
spowodowanych wadami lub
nieprawidłową eksploatacją
instalacji i urządzeń elektrycznych
5248
4690
4763
4615
4860
5387
polską reprezentowały Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego i Budownic-
twa oraz Stowarzyszenie Elektryków
Polskich. W dokumencie tym strona
polska wyraziła zainteresowanie:
 utworzeniem systemu kontroli
instalacji elektrycznych, zgodne-
go z kryteriami europejskimi,
 metodami kontroli instalacji
elektrycznych,
 metodami zatwierdzania świa-
dectw zgodności,
 organizacją systemu finansowa-
nia kontroli instalacji elektrycz-
nych.
Od tego momentu Stowarzyszenie
Elektryków Polskich wspólnie z Izbą
Gospodarczą Przemysłu Elektrotech-
nicznego, Śląską Izbą Inżynierów Bu-
downictwa oraz Polskim Centrum
Promocji Miedzi rozpoczęło prace
i działania w zakresie wprowadze-
nia w Polsce systemu potwierdza-
nia zgodności instalacji elektrycz-
nych z obowiązującymi przepisami
i standardami w obiektach budowla-
nych przez niezależną od wykonaw-
cy i przedsiębiorstwa energetyczne-
go stronę trzecią, przed przekaza-
niem instalacji elektrycznych do eks-
ploatacji. Celem tego przedsięwzię-
cia jest spełnienie wymagań artyku-
łu 5. Ustawy Prawo budowlane, do-
tyczącego bezpieczeństwa użytkowa-
nia instalacji elektrycznych. Uznano,
że w to tak ważne dla Polski przed-
sięwzięcie powinny włączyć się ak-
tywnie władze rządowe i samorzą-
dowe, w tym Ministerstwo Budow-
nictwa i Główny Urząd Nadzoru Bu-
dowlanego.
W związku z tym Stowarzyszenie
Elektryków Polskich zaproponowało
Zapraszamy na nasze stoisko na targach ENERGETAB 2007, Bielsko-Biała,11-13 września Pawilon „Z” , stoisko nr 16.
reklama
Procent ogółu pożarów
w budynkach spowodowanych
wadami lub nieprawidłową
eksploatacją instalacji i urządzeń
elektrycznych, w [%]
14,2
tel: 071 368 11 32
fax: 071 368 11 24
mail: idaga@idaga.pl
13,0
13,0
11,5
12,4
- blokady bezpieczeństwa do maszyn i urządzeń
11,8
- zestawy dla instalatorów i ekip remontowych
- różnorodne oznaczniki kabli i przewodów
wprowadzenie w art. 57 ust. 1 Usta-
- systemy opisu i oznakowań instalacji
wy Prawo budowlane zapisu wpro-
wadzającego obowiązek przedkła-
dania deklaracji zgodności z prze-
pisami wykonanej instalacji elek-
trycznej, potwierdzanej przez nie-
PROMOCJA DRUKAREK OZNAKOWAŃ BROTHER P-touch
zależną instytucję kontrolną. Pro-
ponowano, aby minister właściwy
do spraw budownictwa, gospodarki
przestrzennej i mieszkaniowej w po-
rozumieniu z ministrem właściwym
do spraw gospodarki określił, w dro-
dze rozporządzenia, system potwier-
www.idaga.pl
dzania deklaracji zgodności z przepi-
sami wykonanej instalacji elektrycz-
nej, szczegółowe zasady i tryb funk-
cjonowania systemu, zawartość de-
klaracji zgodności, zasady odpłat-
ności z tego tytułu oraz jednostki
organizacyjne upoważnione do po-
twierdzania deklaracji zgodności.
Propozycję tę skierowano wcześniej
do Ministra Rozwoju Regionalnego
i Budownictwa, następnie do Mini-
stra Infrastruktury oraz do Główne-
dystrybutor w Polsce firm BROTHER i BRADY
go Inspektora Nadzoru Budowlane-
go, a także do odpowiednich komi-
sji sejmowych.
Niestety, do chwili obecnej nie
uzyskano żadnych satysfakcjonują-
cych w tym zakresie rozstrzygnięć,
pomimo dalej istniejących zagro-
żeń ze strony instalacji elektrycz-
nych i skutków tych zagrożeń w po-
staci śmiertelnych porażeń prądem
elektrycznym i pożarów wynikłych
52-213 Wrocław
ul. Ułańska 78/1
wskutek wad w instalacjach. Sprawa
powinna dotyczyć instalacji elek-
IDAGA
trycznych, ale również i instalacji
gazowych. To znaczy tych instalacji,
które w trakcie ich użytkowania za-
grażają śmiercią ich użytkownikom
oraz pożarem i wybuchem.
53
 prezentacja
transformatory zalewane
Małgorzata Szymborska – Micros Sp.j.
D ynamicznie rozwijający się rynek
elektroniki oraz stale rosnące wy-
magania dotyczące jakości produkowa-
Fot. 1
nych urządzeń spowodowały koniecz-
ność wprowadzenia przez producentów
komponentów gwarantujących maksy-
malną niezawodność. Ta tendencja nie
ominęła również branży transformato-
rów. W odpowiedzi na ten trend firma
Micros wprowadziła do oferty transfor-
matory zalewane (fot. 1).
Na rynku możemy spotkać różne
typy transformatorów: energetyczne,
małej mocy i do zastosowań specjal- W produkcji transformatorów sto-
nych. W ostatnim czasie coraz większą suje się unikalne rozwiązania techno-
popularnością cieszą się transformato- logiczne, takie jak dwukomorowa kon-
ry zalewane, produkowane w obudowie strukcja uzwojenia, zastosowanie dru-
przystosowanej do montażu na płyt- tu nawojowego w podwójnej izolacji,
kach PCB. Stosuje się je we wszelkich możliwość połączenia z dodatkowy-
urządzeniach zasilanych z sieci, gdzie mi zabezpieczeniami, takimi jak zin-
z powodzeniem zastępują tradycyjne tegrowany termistor czy bezpiecznik,
transformatory o konstrukcji otwartej. by spełnić nawet najbardziej surowe
Dzięki większej odporności na czynni- kryteria stawiane przez producenta.
ki klimatyczne i mechaniczne transfor- Aby uzyskać pełną niezawodność, wy-
matory zalewane mają znacznie szer- korzystuje się niepalne żywice, umoż-
sze zastosowanie niż transformatory liwiające działanie w najbardziej wy-
otwarte. Zwarta obudowa pozwala le- magających i agresywnych środowi-
piej wykorzystać miejsce w zminiatu- skach (wilgotność, temperatura, czyn-
ryzowanych urządzeniach i zachowu- niki chemiczne). W pełni zautomaty-
je estetyczny wygląd. Wysoki stopień zowany proces produkcyjny zapewnia
ochrony IP sprawia, że nie wymagają ponadto całkowitą powtarzalność pro-
one stosowania tak rygorystycznych za- duktów pod względem wykonania i pa-
bezpieczeń. Ma to znaczenie np. w ukła- rametrów, nawet dla niedużych partii
dach sterujących przetwornicami napię- produkcyjnych. Ma to duże znaczenie
cia, gdzie sama konstrukcja transforma- wszędzie tam, gdzie parametry trans-
tora zabezpiecza przed dostępem z ze- formatora rzutują na parametry wyj-
wnątrz do wysokiego napięcia. ściowe całego urządzenia.
Zakres rozmiarów Zakres mocy
Typ produktu Klasa izolacji Certyfikaty bezpieczeństwa
rdzenia, w [mm] wyjściowej, w [VA]
Transformator mocy EI – 28 0,4 - 2
(obudowa do druku) EI – 28 - 96 0,25 - 405
EI – 28 - 114 0,4 - 500
Transformator mocy
EI – 48 maks. 20
(wyprowadzenia
EI – 57 maks. 36
w postaci przewodów)
EI – 66 maks. 60
Transformator toroidalny 24×40×70 – 30×50×95 30 - 150
Transformator zalewany
EI – 30-66 0,6 - 33
do druku
Tab. 1 Normy bezpieczeństwa dla wszystkich typów transformatorów oferowanych przez firmę Micros
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
54
Elementy te poddawane są w trakcie
projektowania i produkcji rygorystycz-
nym testom, np. w zakresie wilgotności,
udarów termicznych, prądowych i na-
pięciowych, co pozwala na spełnienie
najostrzejszych wymagań bezpieczeń-
stwa i niezawodności. Dzięki najwyższej
klasy technologii wykonania transfor-
matory utrzymują wszystkie parametry
techniczne w ciągu całego planowanego
okresu eksploatacji. Standardowo do pro-
dukcji wykorzystuje się rdzenie EI w roz-
miarach od 30 do 66 mm w obudowach
zalewanych żywicą z wyprowadzeniami
końcówek do montażu na płytkach PCB.
Zakres mocy wynosi od 0,6 do 33 VA, na-
pięcie pierwotne – od 115 do 500 VAC.
Wymiary, sposób mocowania, wypro-
wadzenia są dobierane według standar-
dowych rozwiązań lub według wymagań
klienta. Zewnętrzne oznaczenia trans-
formatorów pozwalają na trwałą iden-
tyfikację produktu, niezależnie od wa-
runków pracy. Ze względu na stały nad-
A nie www.micros.com.pl; katalog moż-
B UL, CUL
A transformatorów Micros posiada duży
E
E VDE
E Szczegółowe informacje na temat
VDE, BS, SEV, SAA, D, S,
B
N, FI, EMC, CE
B VDE, CE
Fot. 2
zór jakości dla całego procesu projekto-
wania i produkcji, przy każdej serii pro-
dukcyjnej wdrożono systemy:
 ISO 9001:2000,
 spełniają normy ROHS,
 kontrola wszystkich parametrów
elektrycznych podczas produkcji,
 stosowane normy bezpieczeństwa:
EN 61558-2-6,
 dostępne certyfikaty: UL, CUL, CSA,
VDE, TUV/GS, EMC, CE&CCC.
Na specjalne zamówienia Micros do-
starcza także transformatory mocy, toro-
idalne 1- i 3-fazowe, a także przekładniki
prądowe w dowolnie wybranej przez od-
biorcę klasie dokładności. Przekładniki
znajdują zastosowanie między innymi
w systemach pomiarowych, układach
sterowania oraz obwodach zabezpiecza-
jących układów elektronicznych. Micros
oferuje również przekładniki prądowe
firmy TAEHWATRANS, której jest jedy-
nym przedstawicielem w Polsce. Istnieje
możliwość zamówienia bezpłatnego ka-
talogu „Transformatory” (fot. 2). Formu-
larz zamówienia dostępny jest na stro-
na także zamówić telefonicznie. Oprócz
wybór cewek i dławików.
transformatorów zalewanych można
uzyskać wysyłając zapytanie na adres
mszymbor@micros.com.pl lub dzwo-
niąc pod numer 012 636 95 66, wew. 48.
nr 9/2007
nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
55
 prezentacja
WiseImage w energetyce
wykorzystanie archiwalnej dokumentacji technicznej (papierowej)
do remontów i modernizacji urządzeń elektroenergetycznych
Marek Saliszewski – APLIKOM Sp. z o.o.
W Polsce elektryfikacja rozpoczę-
ła się pod koniec XIX wieku. Od
tego czasu rośnie ilość związanej z nią
dokumentacji technicznej. Kiedyś two-
rzono ją tylko na papierze, teraz do tego
celu wykorzystujemy komputery i no-
we projekty otrzymujemy już w posta-
ci elektronicznej. Niestety, spora część
dokumentacji opisującej działające
urządzenia istnieje tylko w postaci pa-
pierowej, a więc bardzo mało podatnej
na zmiany, a jeśli już, to tylko przy wy-
korzystaniu tradycyjnych metod jak na
przykład skrobanie żyletką i nanosze-
nie nowych poprawek na desce kre-
ślarskiej, czy też wklejanie nowych ele-
mentów na kserokopii oryginału. Pro-
blemem jest również dystrybucja pa-
pierowej dokumentacji, czy to do in-
nych wydziałów zakładu, czy też do
podwykonawców z firm zewnętrz-
nych. Wymaga to wielkoformatowych
kserografów, dużej ilości papieru oraz
opłacenia firm kurierskich, które do-
starczą tę dokumentację.
Kolejną istotną przeszkodą w pra-
cy z dokumentacją papierową jest to,
że niektóre oryginały są kiepskiej ja-
kości (np. ciemne, mało czytelne od-
bitki azalitowe) i konieczna jest popra-
wa ich czytelności. Dotychczasowa po-
… i po edycji
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
56
stać starych dokumentów nie pozwa-
lała na szybką modyfikację, co wyklu-
czało ich pełnoprawne uczestnictwo
w procesie projektowania. Obecnie jed-
nak mamy rozwiązanie, które na to po-
zwoli. Kierujemy je do odbiorców, któ-
rzy nie dysponują wersją elektroniczną
dokumentacji, mając do dyspozycji tyl-
ko postać „stałą” (papier, kalka, odbitki
kserograficzne).
Konstruktorzy wkraczają do akcji,
gdy nadchodzi czas zaplanowanego lub
niezaplanowanego (awaria) remontu
danego urządzenia. Pierwszym kro-
kiem jest stworzenie nowej, poprawio-
nej dokumentacji obiektu. Pamiętając,
że jedynym dostępnym dokumentem
jest papierowy oryginał, APLIKOM pro-
ponuje wykorzystanie skanera (format
urządzenia będzie zależał od forma-
tu posiadanej dokumentacji) i progra-
mu WiseImage. Pierwsze urządzenie
umożliwi przeniesienie papierowych
oryginałów do postaci elektronicznej
(rastrowej), natomiast program Wise-
Image rozwiąże pozostałe problemy,
czyli poprawi jakość zeskanowanych
rysunków i pozwoli na szybką i ergo-
nomiczną edycję tych dokumentów.
W przypadku remontu lub przebudo-
wy istniejących urządzeń dokumentacja
Widok dokumentacji technicznej przed edycją w WiseImage…
papierowa jest skanowana, a następnie,
przy wykorzystaniu dostępnych w pro-
gramie WiseImage filtrów, poprawiana
jest jej jakość w celu polepszenia czytel-
ności i ułatwienia dalszej pracy. Część
rysunku może być w łatwy sposób usu-
wana, a nawet przy prostych popraw-
kach edytowana na poziomie rastra. Tak
obrobiony raster zapisujemy na przykład
jako dokument programu AutoCAD, na-
wet jeśli nie ma w nim jeszcze żadnego
wektora. Powstały rysunek DWG z wsta-
wionym plikiem rastrowym przekazu-
jemy konstruktorowi, który zajmuje się
danym zagadnieniem. On używając
już tylko narzędzi programu AutoCAD
może w wektorze zaprojektować zmia-
ny. Powstaje nowa jakość, projekt hybry-
dowy, czyli miks rastra i wektora. Po wy-
druku trudno jest odróżnić starą część
rysunku od nowej.
Unikalną cechą WiseImage’a, pozwa-
lającą na powstanie takiej technologii,
jest przede wszystkim możliwość bez-
pośredniej edycji obiektów rastrowych
(rysowanie, usuwanie, zmiana cech, po-
wielanie). Możliwe jest również ryso-
wanie i edytowanie obiektów wektoro-
wych, ponieważ WiseImage jest wypo-
sażony w duży wybór przeznaczonych
do tego narzędzi.
W praktyce rozwiązanie to przede
wszystkim oszczędza czas pracy kon-
struktorów. Skrócenie procesu powsta-
wania „dokumentacji remontowej” sza-
cowane jest na 30 do 40 %. Nie trzeba
chyba nikogo przekonywać, że przekła-
da się to na zwiększenie wydajności,
a co za tym idzie, na zmniejszenie kosz-
tów pracy. Takie podejście do proble-
mu pozwala również na włączenie pa-
pierowej dokumentacji w proces projek-
towania elektronicznego i podnosi jej
funkcjonalność. Nie bez znaczenia jest
również fakt stopniowego przechodze-
nia od archiwum papierowego do elek-
tronicznego (rastrowego czy rastrowo-
wektorowego), które zaczyna od tej pory
funkcjonować na wyższym i wygodniej-
szym dla użytkownika poziomie.
reklama
Sp. z o.o.
APLIKOM Sp. z o.o.
94-104 Łódź
ul. Obywatelska 137
tel. 042 250 31 00
faks 042 250 31 19
www.aplikom.com.pl
nr 9/2007
 prezentacja

POLIMERIX-IV
nowoczesny ogranicznik przepięć do aplikacji DC/AC
mgr inż. Zbigniew Achciński – PPUH Protektel

W 2007 roku firma PPUH PROTEKTEL z siedzibą w Przasnyszu uruchomiła seryjną pro-
dukcję ogranicznika przepięć typu POLIMERIX-IV. Jego projekt powstał na bazie wie-
loletnich doświadczeń zawodowych pracowników firmy Protektel, którzy wcześniej pra-
cowali w zakładach ZWAR SA, a później w ABB. Konstruktorzy wzięli także pod uwagę
wymagania i potrzeby potencjalnych użytkowników.

O granicznik zbudowany jest

z warystorów z tlenków me-
tali w technologii bezpośredniego
wtrysku silikonu na wnętrze ogra-
nicznika. Wyrób jest przeznaczony
zarówno do zastosowań napo-
wietrznych, jak i wnętrzowych.
Jego głównym przeznaczeniem jest
ochrona urządzeń trakcji elektrycz-
nej o napięciu systemu od 660 V do
3 kV DC, a także wyższych napięć
sieci do 9 kV DC. Uniwersalny cha-
rakter produktu pozwala również
na zastosowanie wyrobu do ochro-
ny przeciwprzepięciowej w syste-
mach AC, począwszy od sieci prze-
mysłowych nN, a skończywszy na
napięciu U n=6 kV (dla której
Um=7,2 kV).
W przypadku systemów prą-
du przemiennego jest szczególnie
zalecany do stosowania w ochro-
nie przeciwprzepięciowej silni-
POLIMERIX-IV został wykonany w technologii bezpo-
średniego wtrysku silikonu na wnętrze ogranicznika
ków, transformatorów, kabli i in-
nych odpowiedzialnych urządzeń,
a także wszędzie tam, gdzie wy-
Protektel jest firmą przedstawicielską dwóch firm hiszpańskich: Arteche
i Inael. Oferuje urządzenia dla elektroenergetyki i firm działających na tym
rynku. Swoją siedzibę ma w Przasnyszu, mieście z tradycjami, gdzie od wielu
magana jest niezawodna ochrona lat produkuje się urządzenia elektryczne. Protektel specjalizuje się nie tylko
przeciwprzepięciowa, ze szczegól- w dostawach aparatów elektrycznych, ale także w doradztwie, obsłudze po-
nym uwzględnieniem rozdzielnic sprzedażnej czy też doborze proponowanych rozwiązań do istniejących wa-
runków sieciowych. Kilka lat temu firma uruchomiła produkcję liczników
przemysłowych. Ze względu na wy- zadziałań do ograniczników przepięć, które znalazły nabywców nie tylko
miary, świetnie nadaje się do in- w Polsce, ale także za granicą.
stalowania w rozdzielnicach prą-
du przemiennego, dla których wy- niowy i opcjonalnie w podstawę problemowy montaż w miejsce
magana jest podziałka międzybie- z blachy nierdzewnej lub ocynko- starszych odgromników, wycofy-
gunowa 150 mm. wanej, która umożliwia jego bez- wanych z eksploatacji.
reklama
charakterystyka
techniczna produktu
Cechą podstawową wyrobu, któ-
ra wyróżnia go spośród wszystkich
ograniczników na rynku, jest to, iż
charakteryzuje się bardzo dużymi
zdolnościami pochłaniania energii
do 13,5 kJ/1 kV Uc oraz dużymi war-
tościami znamionowego prądu wy-
ładowczego, który wy-
nosi I n=20 kA 8/20 μs.
Również wysoka war-
tość prądu wyładow-
czego o amplitudzie
1350 A i czasie trwa-
nia 2000 μ s sprawia,
że wyrób charaktery-
zuje się niezawodną
pracą w środowisku
narażonym na ciągle
powtarzające się prze-
pięcia zarówno atmos-
feryczne, łączeniowe,
jak i indukowane.
Ogranicznik jest wy-
posażony w zacisk li-

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
57
 prezentacja

rozłączniki i przełączniki KATKO

Marek Gaździński – KATKO Poland Sp. z o.o.

KATKO to znany w ponad pięćdziesięciu krajach na świecie fiński producent rozłączni-

ków, rozłączników bezpiecznikowych oraz rozłączników we wszelkiego rodzaju obudo-
wach. Jego wyroby są dostępne od Europy po Australię, dokąd docierają z fabryki zlo-
kalizowanej w miejscowości Vantaa, położonej na obrzeżach Helsinek. W Polsce marka
KATKO jest obecna od 1992 r.

J edną z aplikacji wykorzystujących

rozłączniki KATKO serii KU są
układy by-pass. W nowoczesnych
systemach zasilania coraz częściej
pojawiają się układy gwarantowane-
go zasilania oparte na UPS-ach. Rów-
nież w układach zasilania silników
elektrycznych coraz częściej można
spotkać falowniki. W obu przypad-
kach zachodzi konieczność zastoso-
wania rozłącznikowego układu umoż-
liwiającego odłączenie urządzenia
(UPS, falownik) od układu zasilania
i przełączenie odbiornika na bezpo-
średnie zasilanie z sieci (rys. 1). Taka
operacja jest niezbędna przy wszel-
kiego rodzaju pracach serwisowych.
Właśnie taką funkcję „obejścia” zasi-
laniem urządzenia realizują zestawy
rozłącznikowe by-pass. Wielu insta-
latorów zestawia takie układy
z trzech niezależnych rozłączników.
Niesie to ze sobą ryzyko uszkodzenia
urządzenia (np. UPS-a) w przypadku
niezachowania właściwej kolejności
przełączania oraz zależności czaso-
wych pomiędzy poszczególnymi
przełączeniami.
Firma KATKO oferuje zarówno go-
towe zestawy by-pass oparte na roz-
łącznikach 3- lub 4-polowych od 25
do 125 A do zabudowy w rozdzielni-
cy, jak i zestawy w obudowach do nie-
zależnego zainstalowania. Układy te
zapewniają bezpieczeństwo urządze-
niom, a także ułatwiają ich obsługę
i eksploatację. Mogą też być zesta-
wione z dowolnych rozłączników se-
rii KU – takie rozwiązanie umożliwia
zbudowanie układu niesymetryczne-
go, to znaczy takiego, gdzie w torze
„przez urządzenie” zastosowano np.
rozłączniki o większym prądzie ro-
boczym, a w torze „bezpośrednim” –
o mniejszym. Zastosowane w ukła-
dzie rozłączniki mogą zostać wypo-
sażone w styki pomocnicze do ukła-
dów sygnalizacji. Mogą one posłużyć
do przekazania stosownych sygnałów
do urządzeń (UPS, falownik), unie-
możliwiających ich niekontrolowane
ponowne włączenie.
Układ by-pass do montażu w roz-
dzielnicy dostarczany jest jako goto-
wy zestaw wszystkich niezbędnych
elementów zmontowany na „trans-
portowej” szynie DIN. Takie rozwią-
zanie znacznie ułatwia przeniesienie
dostarczonego układu do rozdzielni-
cy i zapewnia poprawną pracę ukła-
du. Układy by-pass są także dostarcza-
ne w obudowach, jako gotowe do za-
instalowania bezpośrednio przy ob-
sługiwanym urządzeniu. Typowym
rozwiązaniem obudowy jest skrzyn-
ka z poliwęglanu (fot. 2). Prezento-
wany na zdjęciu układ by-pass, prze-
znaczony do obsługi falowników, zo-
stał dodatkowo wyposażony w wy-
łącznik silnikowy włączony w obwód
Rys. 1 Schemat funkcjonalny ukła-
zasilania bezpośrednio z sieci, dzięki du by-pass
czemu zabezpiecza odbiornik (silnik)
przed przeciążeniem w sytuacji zasi- ki wynika, że szczególną uwagę na-
lania bezpośredniego (z pominięciem leży zwrócić na rozmiary złączek
falownika). Konkretne rozwiązania do podłączenia przewodów, ponie-
układów by-pass w obudowach inży- waż często są stosowane przewody
nierowie firmy KATKO uzgadniają już o większych przekrojach niż wynika-
indywidualnie z klientami. Z prakty- łoby to z prądu znamionowego zasto-

Fot. 2 By-pass dla falownika w obu-

Fot. 1 Układ by-pass na rozłącznikach 4-polowych dowie Fot. 3 Rozłącznik KU z uchwytem OKA

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
58
sowanych rozłączników. Warto także
zaplanować odpowiednią ilość miej-
sca do wprowadzenia tych przewo-
dów i właściwego ich przyłączenia.
Rozłączniki serii KU od 25 do
125 A poza standardowymi aplikacja-
mi, takimi jak układy 6-, 8-polowe,
przełączniki sieć – agregat czy ukła-
dy by-pass, mogą być zamontowa-
ne w rozdzielnicach zatablicowo, jak
łączniki krzywkowe, przy wykorzy-
staniu uchwytu OKA. Pozwala on na
zamocowanie rozłącznika na drzwicz-
kach lub pokrywie obudowy, a tak-
że, i to rozwiązanie jest szczególnie
polecane, na boku rozdzielnicy. Zna-
cząco zmniejsza bowiem powierzch-
nię zabudowy na płycie montażowej,
a w wielu wypadkach ułatwia podej-
ście kablem zasilającym bezpośred-
nio na wyłącznik główny rozdzielni-
cy. Właśnie taką funkcję – wyłączni-
ka głównego – może pełnić rozłącz-
nik KU w wersji 125 A z uchwytem
OKA Y/R (wersja z pokrętłem żółto-
czerwonym). Montaż takiego zesta-
wu przebiega następująco:
nr 9/2007
 uchwyt z pokrętłem mocujemy
w wyznaczonym miejscu na obu-
dowie,
 ustalamy niezbędne długości
przewodów przyłączeniowych
oraz trasę ich ułożenia,
 przyłączamy przewody do rozłącz-
nika (rozłączniki KU 125 A wypo-
sażone są w zaciski dla przewo-
dów o przekroju do 35 mm2),
 rozłącznik z przyłączonymi prze-
wodami umieszczamy zatrzasko-
Fot. 4 Rozłączniki VKA i KU z uchwy-
wo w uchwycie. tami OKA Fot. 5 Rozłącznik KUE
Zamocowany do obudowy uchwyt
jest elementem stałym, do którego zanie uchwytu OKA dostępne jest Warto także zwrócić uwagę na
zaczepiany jest oprzewodowany roz- także w przypadku rozłączników inny produkt z asortymentu firmy
łącznik. Takie rozwiązanie znacznie serii VKA w wykonaniach 3-polo- KATKO – rozłączniki serii KUE 3-po-
ułatwia przyłączenie przewodów do wych, pozwala ono na umieszcze- lowe od 25 do 125 A w wykonaniach
rozłącznika, pozwalając na użycie nie w podobny sposób rozłączników żółto-czerwonych, przeznaczone do
właściwych sił dokręcających i wy- o prądzie roboczym do 160 A dla montażu w typowych rozdzielni-
godne operowanie narzędziami. AC22 415 V. Pokrętła zastosowane cach do aparatury modułowej wyko-
Uchwyty OKA są oferowane z po- w uchwytach OKA posiadają moż- rzystujących szynę DIN. Wersje żół-
krętłami czarnymi lub żółto-czerwo- liwość blokady kłódkami (3 sztuki) to-czerwone to typowe „wyłączniki
nymi w wykonaniach dla rozłączni- w pozycji „0 – wyłącz”, zabezpiecza- główne” przeznaczone do ogólnych
ków 3- i 4-polowych (nowość w ofer- jąc tym samym rozdzielnicę przed zastosowań. Rozłączniki w tym wy-
cie KATKO wprowadzona do sprze- nieupoważnionym załączeniem za- konaniu wyróżniają się kolorystycz-
daży w czerwcu 2007 roku). Rozwią- silania. nie wśród innych aparatów moduło-
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
59
 prezentacja

Fot. 6 Rozdzielnica z wyłącznikiem głównym KUE Fot. 7 Rozłącznik KU 4-polowy z pokrętłem bezpośrednim

wych, w których kolorystyce prze-
waża odcień szaro-beżowy, często
zlewający się z maskownicą. Oczy-
wiście poszczególni producenci in-
dywidualizują wygląd swoich pro-
duktów wprowadzając akcenty kolo-
rystyczne, ale uogólniając, aparatu-
ra modułowa zainstalowana w więk-
szej ilości w typowej obudowie jest
raczej pod tym względem mono-
tonna. O tym, jak istotna jest jed-
noznaczna identyfikacja wyłącznika
reklama
głównego w rozdzielnicy, nie trzeba
nikogo przekonywać, precyzują to
także stosowne normy i przepisy.
Jednak wyróżnienie wyraźną kolory-
styką bardzo ułatwia sprawę. Stoso-
wanie rozłączników w wersjach żół-
to-czerwonych zamiast szaro-czar-
nych z pewnością pomoże w szyb-
kiej identyfikacji wyłącznika głów-
nego. Podobnie jak rozłączniki KUE,
także rozłączniki EVA 125/160 A ofe-
rowane są w wykonaniach żółto-
czerwonych. Oba typy rozłączni-
ków KU i EVA posiadają standardo-
wo możliwość zablokowania napędu
kłódką w pozycji „wyłącz”.
Wspomnieć należy także o rozłącz-
nikach serii KU, dostępnych w wy-
konaniach 3- i 4-polowych dla prą-
dów od 25 do 125 A z pokrętłami bez-
pośrednimi żółto-czerwonymi, któ-
re także są typowymi wyłącznikami
głównymi dla rozdzielnic z aparatu-
rą modułową. Firma KATKO szcze-
gólnie rekomenduje 4-polowe wyko-
nania 125 A (dla AC22 przy 415 V), po-
nieważ zachowując gabaryty serii KU
mamy do dyspozycji rozłącznik o prą-
dzie roboczym 125 A możliwy do za-
budowania w typowej obudowie mo-
dułowej. Zastosowane w nim zaciski
umożliwiają bezpośrednie przyłą-
czenie przewodów o przekrojach do
35 mm2. Pokrętło posiada standardo-
wo możliwość blokady kłódką w po-
zycji „wyłącz”.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
60
 prezentacja
przekaźniki Riderseries II
Weidmüller
W eidmüller dwa lata temu wpro-
wadził do sprzedaży modułowe
przekaźniki z serii Riderseries. W tej
chwili oferta jest uzupełniana o nowe
pozycje. Nowością są cokoły z innowa-
cyjną techniką podłączania przewodów
Push In oraz przekaźniki RCI wyposa-
żone w przemysłowe piny.
Dotychczas seria Riderseries składa-
ła się z następujących typów:
 przekaźniki RCL z 1 zestykiem prze-
miennym (16 A) bądź 2/8 A,
 przekaźniki miniaturowe RCM (2, 3,
4 zestyki przemienne i odpowied-
nio prądy 12/10/6 A),
 przekaźniki multimodowe RRD
(2 lub 3 zestyki przemienne 10 A),
 przekaźniki mocy RPW (2 i 3 zesty-
ki przemienne, gdzie prądy wynoszą
odpowiednio 10/16 A).
Cokoły zostały wyposażone w zaci-
ski do podłączania przewodów techni-
ką Push In, dzięki którym mamy moż-
liwość podłączania przewodów zarów-
no elastycznych (z końcówką tulejkową
bądź bez niej), jak i sztywnych (w zakre-
sie od 0,75 do 1,5 mm2). Do obsługi zaci-
sków wystarczy standardowy wkrętak
z końcówką o szerokości 3,5 mm. Każ-
dy zacisk wyposażony jest w dwa otwo-
ry wprowadzeniowe. Pozwala to na za-
stosowanie mostków wtykowych do
rozprowadzania potencjałów. Sprężyna
odpowiedzialna za trzymanie przewo-
du została umieszczona w oddzielnej
części obudowy, dzięki czemu jest od-
Nowe cokoły z techniką podłączania przewodów Push In
nr 9/2007
Weidmüller rozszerzył ofertę przekaźników Riderseries o cokoły
z techniką Push In oraz moduły przekaźnikowe z „mocnymi” pinami
separowana od elementów przewodzą-
cych. Taka konstrukcja pozwala na roz-
dział funkcji mechanicznych i elektrycz-
nych. Zastosowana technika Push In zo-
stała pomyślana jako tzw. system TOP.
Oznacza to, że wprowadzanie przewodu
do zacisku oraz poruszanie się spręży-
ny mocującej odbywają się równolegle.
Jest to bardzo wygodne, zwłaszcza w sy-
tuacjach, gdy montaż odbywa się w wa-
runkach ograniczonej przestrzeni.
Nowością w ofercie firmy Weidmül-
ler są przekaźniki o nazwie RCI wypo-
sażone w „mocne” piny, które idealnie
pasują do standardowego piningu prze-
mysłowego. W przekaźnikach RCI zin-
tegrowano specjalny przycisk kontrol-
ny, umożliwiający symulację przełączeń,
np. podczas uruchamiania i sprawdza-
nia instalacji. Trwała blokada zapobie-
ga niepożądanym przełączeniom. Do-
piero jej świadome wyłamanie powo-
duje stałą zmianę położenia przycisku,
Kompletny zestaw przekaźnikowy Riderseries
Przekaźniki z przyciskami kontrolnymi
a co za tym idzie, przełączenie samego
zestyku. Ponowne odblokowanie może
się odbyć tylko ręcznie.
Opcjonalne moduły LED wskazują
stan położenia zestyków. W przypadku
cewek DC dioda jest zielona. Cewki AC
oznaczone są z kolei diodą czerwoną.
Dodatkowo istnieje również oznacze-
nie graficzne. Wszystkie typy AC mają
nadruk czerwony, a DC – niebieski. Na-
druk zawiera jeszcze inne cenne dla
użytkownika informacje, takie jak licz-
ba i typ zestyków, materiał, moc na wyj-
ściu oraz rodzaj i wartość napięcia cew-
ki. Zestyki zostały wykonane ze stopu
srebra i niklu AgNi.
Przekaźniki Riderseries pozwalają
na załączanie obciążeń od 10 V/10 mA
do 250 V/16 A. Do dyspozycji użytkow-
ników są kompletnie zmontowane ze-
stawy, tzw. kity, składające się z przekaź-
nika, cokołu, obejmy i modułu diodowe-
go. Takie rozwiązanie ułatwia zakup i re-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
dukuje koszty związane z utrzymaniem
magazynu. Cokoły z techniką podłącza-
nia przewodów Push In są także wypo-
sażone w przemyślany osprzęt. Przykła-
dem niech będą wspomniane na począt-
ku wtykowe, w pełni izolowane most-
ki 2-biegunowe. Konstruktorzy przewi-
dzieli również możliwość łączenia most-
kami zarówno na wejściu, jak i wyjściu
przekaźnika. Oprócz cokołów z techni-
ką Push In w ofercie znajdują się coko-
ły z tradycyjnymi zaciskami śrubowy-
mi. Inne elementy osprzętu to modu-
ły warystorowe oraz układy RC. Stabil-
ne trzymanie modułu przekaźnikowe-
go w cokole zapewnia obejma wykona-
na z tworzywa sztucznego, która pełni
dwie funkcje: trzyma w sposób stabil-
ny przekaźnik w cokole, a w przypad-
ku konieczności demontażu – powodu-
je szybkie wyrzucenie przekaźnika. Za-
stosowane w przekaźnikach Riderse-
ries niezawodne rozwiązania technicz-
ne w znaczny sposób skracają czas mon-
tażu urządzeń.
reklama
Weidmüller
03-302 Warszawa
ul. Golędzinowska 10
tel. 022 510 09 40
faks 022 510 09 41
www.weidmuller.pl
61
 prezentacja

obudowy do ochrony
aparatury elektrycznej
OB11, OB12 oraz OB13 i OB14
Przemysław Kubicki – SI Spamel

Spółdzielnia Inwalidów „Spamel” jest znanym i cenionym producentem wyrobów elek-

trotechnicznych niskiego napięcia do zastosowania w przemyśle elektrotechnicznym,
maszynowym, energetyce oraz budownictwie. Jej wyroby spełniają krajowe i europej-
skie wymagania dotyczące bezpieczeństwa użytkowania, posiadają certyfikaty CE, znak
bezpieczeństwa „B” oraz certyfikaty jakości Biur Badawczych Ukrainy i Rosji.

O budowy OB11, OB12, OB13 i OB14

zostały zaprojektowane do ochro-
ny aparatury elektrycznej niskiego na-
pięcia. OB11 i OB12 są przeznaczone do
łączników krzywkowych serii
SK10/16/20, natomiast OB13 i OB14 – do
łączników krzywkowych serii
SK25/32/40. Wszystkie charakteryzują
się nowym wyglądem i niewielkimi ga-
barytami. Części składowe wyrobów zo-
stały wykonane z termoplastycznego
tworzywa PA6 nadającego się do recy-
klingu. Gładkie powierzchnie zewnętrz-
ne obudów sprawiają, że dużo łatwiej- Każdy zestaw z obudową został natomiast dla OB13 i OB14 – dław- krzywkowego wchodzącego w skład
sze jest usunięcie z ich powierzchni wyposażony w komplet dławnic nice M25. zestawu.
wszelkiego rodzaju zabrudzeń, dzięki umożliwiających montaż przewo- Zgodnie z życzeniem klienta, Produkty „Spamela” są znane
czemu zachowanie ich estetycznego wy- dów zasilających do łącznika krzyw- obudowy mogą zostać wyposażone i cenione przez projektantów, in-
glądu przez cały okres użytkowania nie kowego SK. Ich liczba jest uzależ- w standardowe pokrętło lub pokrę- westorów i instalatorów krajo-
jest dla użytkowników zbyt dużym pro- niona od programu łączeń łączni- tło z możliwością zamknięcia na kłód- wych i zagranicznych, którzy sto-
blemem. Obudowy zostały wyposażo- ka wchodzącego w skład zestawu. kę, które daje możliwość ogranicze- sują wyroby spółdzielni jako pod-
ne w zaciski umożliwiające podłączenie Podstawy obudów OB11 i OB12 oraz nia dostępu dla osób niepowołanych. zespoły do swoich wyrobów final-
zarówno przewodu ochronnego PE, jak OB13 i OB14 posiadają pocienienia W przypadku każdej z obudów istnie- nych. Firma posiada wdrożony sys-
i N. Z kolei spełnienie wymagań stop- pod dławnice w czterech różnych je możliwość wyposażenia jej w lamp- tem zarządzania jakością oparty
nia ochrony IP65 zwiększa możliwości punktach. W przypadku obudów kę sygnalizacyjną (230 AC), która sy- na normach PN-EN-ISO 9001 oraz
ich zastosowań. OB11 i OB12 są to dławnice M20, gnalizuje stan załączenia łącznika PN-EN-ISO 14001.

reklama

Spółdzielnia Inwalidów „Spamel”

56-416 Twardogóra
ul. Wojska Polskiego 3
tel. 071 315 82 01
faks 071 315 80 36
spamel@spamel.com.pl
www.spamel.com.pl

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
62
 prezentacja

okablowanie strukturalne
przegląd produktów firmy Moeller
Michał Bednarski – Moeller Electric

Wszystkie stosowane i tworzone sieci teleinformatyczne składają się z części aktywnej

i pasywnej. Część aktywna sieci to urządzenia, które przesyłają i odbierają sygnały te-
leinformatyczne, pełniąc przy tym różnego rodzaju funkcje (serwery, routery, switche
itp.) Część pasywną stanowią natomiast komponenty, które łączą urządzenia aktywne,
są to m. in. panele krosowe, gniazda, różnego rodzaju kable itp.

O kablowanie strukturalne to pasyw-

na część sieci teleinformatycznych,
która została uporządkowana przez zbiór
norm. Ideą stworzenia tych zasad było
ujednolicenie rozwiązań stosowanych
przez producentów komponentów pa-
sywnych i aktywnych sieci komputero-
wych, tak aby mogły one ze sobą bezkon-
fliktowo współdziałać. W tym celu wpro-
wadzono m.in. jednakowe wymiarowa-
nie, parametry opisujące komponenty,
rodzaje wykorzystywanych mediów oraz
typy złączy. Głównym założeniem przy
tworzeniu okablowania strukturalnego
jest zapewnienie dostępu do mediów te-
leinformatycznych (głównie telefonii
i Internetu) w każdym punkcie po-
wierzchni użytkowej budynku. Dlatego
zasadą jest stosowanie złączy RJ-45 jako
uniwersalnych gniazd oraz wykorzysty-
Fot. 3
Fot. 1
wanie przewodów transmisyjnych o pa-
rametrach pozwalających przesyłać za-
równo sygnał głosu, jak i dane (mini-
mum kat. 5e).
Firma Moeller ma w ofercie komplet-
ny asortyment w zakresie okablowania
strukturalnego – system Xpatch. Pro-
dukty z grupy Xpatch spełniają wszyst-
kie niezbędne normy oraz wyróżniają
się wysoką jakością wykonania, co po-
twierdzają certyfikaty renomowanego
laboratorium 3P z Danii. W skład syste-
mu Xpatch wchodzą:
 panele krosowe – rozróżnia się wer-
sje ekranowane (FTP) i nieekrano-
wane (UTP). Najpopularniejsze są
panele kategorii 5e lub 6 (fot. 1),
które posiadają 16 lub 24 porty RJ-45
oraz panele telefoniczne (fot. 2)
(kat. 3, ISDN), które przy wysokości
1 U mieszczą 25 lub 50 gniazd RJ-45.
Te wersje paneli terminowane są za
pomocą złącz LSA (specjalne narzę-
Fot. 2
dzie wciskowe LSA). Istnieją rów-
nież panele w wersji modułowej,
gdzie każde gniazdo RJ (RJ-11, RJ-12,
RJ-45 UTP i FTP) montowane jest od-
dzielnie. Wersja modułowa pozwa-
la na bardzo łatwe rekonfigurowa-
nie torów oraz na dokładne dopaso-
wanie liczby modułów do potrzeb.
Moduły RJ są dostępne oddzielnie,
a terminowanie modułu wykonuje
się w systemie IDC (wciskowy – wy-
magana zaciskarka),
 gniazda podłączeniowe – gniazd-
ka standardowo posiadają dwa złą-
cza RJ-45 (2×RJ-45) i wykonywane
są w kategorii 5e lub 6 (fot. 3). Fir-
ma Moeller posiada gniazdka ekra-
nowane w wersji podtynkowej.
W ofercie jest również puszka na-
tynkowa. Ponadto istnieją gniazdka
wykonane w systemie 45×45 mm,
w których montuje się te same złą-
cza RJ-45 co w panelu modułowym,
 kable teleinformatyczne – wyko-
nane są w różnych kategoriach – 5e,
6 i 7 (1200 MHz) (fot. 4). Ich powło-
ki, w zależności od wersji, wykona-
ne są z PVC lub LSOH i FRNC. Rów-
nież w ich przypadku mamy wybór
wśród wersji ekranowanych i nie-
ekranowanych. Kable krosowe do-
stępne są w pełnej palecie wyko-
nań, kolorów oraz długości (0,5, 1,
1,5, 2, 3, 5, 10 m) (fot. 5),
 część światłowodowa – panele,
gniazda, złączki, patchcordy, pig-
taile, kasety spawów – wszystko
w wersji do montażu rackowego 19”.
Dzięki temu możliwe jest komplek-
sowe wykonanie sieci okablowania
strukturalnego budynku (fot. 6 i 7).
Niezbędnym uzupełnieniem ofer-
ty firmy Moeller w zakresie okablowa-
nia strukturalnego są szafy w standar-
dzie 19” i ich osprzęt, które organizują
ułożenie okablowania. Szafy 19” służą

Fot. 4 Fot. 5 Fot. 6

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
64

Fot. 7
Fot. 8
do budowania głównych i pośrednich
punktów dystrybucyjnych, w których
montuje się urządzenia aktywne. Wybór
wymiarów szafy zależy od liczby i cha-
rakteru urządzeń. Małe szafki naścien-
ne pomieszczą urządzenia do małego
biura – centralkę telefoniczną z panelem
rozdzielczym, switch i panele krosowe
do instalacji komputerowej oraz osprzęt
potrzebny do działania całości. W więk-
szych szafach stojących zmieści się od-
powiednio więcej urządzeń, a także do-
datkowo ciężkie serwery i UPS-y do zasi-
lania awaryjnego. W ofercie firmy Moel-
ler Electric dostępne są trzy rodzaje szaf
teleinformatycznych:
 szafy wiszące serii NWE (fot. 8),
o wysokości w przedziale od 6 do
nr 9/2007
Fot. 9
18 U i głębokości od 300 do 600 mm.
Dostęp do wnętrza szafy może być
jedno- lub dwustronny dla głęboko-
ści 400, 500, 600 mm. Szafki dwu-
sekcyjne umożliwiają łatwy mon-
taż urządzeń zarówno na przed-
nich, jak i opcjonalnie tylnych szy-
nach 19”. Standardowo szafy wypo-
sażone są w przednie drzwi szkla-
ne z zamkiem cylindrycznym, do-
prowadzenie okablowania umoż-
liwiają duże przepusty w dolnej
i górnej części szafy,
 szafy stojące serii NCE (fot. 9),
o wysokościach od 23 do 42 U i głę-
bokościach 600, 800 mm. Szafy po-
siadają ramową konstrukcję, która
charakteryzuje się dużą obciążal-
Fot. 10
nością i stabilnością oraz umożli-
wia szeregowe łączenie. Szafy wy-
posażone są w drzwi przednie
szklane jednoskrzydłowe oraz peł-
ne płyty boczne i tylne. Przy podej-
ściu okablowaniem od dołu war-
to pamiętać o cokołach, dostęp-
nych w dwóch wersjach 100 lub
200 mm,
 szafy serwerowe serii NWS
(fot. 10), o wysokościach 42 i 46 U
wyróżniają się głębokością o wy-
miarze 1000 mm i efektownym
czarnym kolorem, co dodatkowo
wpływa na własności szafy jako ra-
diatora. Są to szafy, w których mon-
tuje się duże serwery zarządzające
całą siecią, dlatego mają podwyż-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
szoną obciążalność (do 1000 kg,
w zależności od wyposażenia). Sza-
fy serwerowe mogą mieć drzwi
w wersji szklanej lub perforowa-
nej oraz dodatkowo są wyposażone
w tylne drzwi.
Bogaty osprzęt dodatkowy, taki jak co-
koły, szyny, listwy montażowe, uchwyty
i wieszaki kablowe, panele zaślepiające,
półki, listwy zasilające, specyfikowane
oświetlenie i wentylacja, umożliwia do-
stosowanie zabudowy szaf do indywi-
dualnych potrzeb. Dzięki temu, że obu-
dowy są dostępne w wielu gabarytach,
wszystkie elementy sieciowe będą za-
instalowane i chronione w odpowied-
ni sposób.
Produkty serii Xpatch firmy Moel-
ler umożliwiają dowolną konfigurację
i rozbudowę systemu, dzięki czemu two-
rzą solidną podstawę sieci teleinforma-
tycznych.
reklama
Moeller Electric Sp. z o.o.
02-673 Warszawa
ul. Konstruktorska 4
tel. 022 843 44 73
faks 022 843 49 92
michal.bednarski@moeller.pl
www.moeller.pl
reklama
65
 prezentacja
MGate 3000
nowoczesne bramki Modbus TCP/RTU
Cezary Kalista – Elmark Automatyka Sp. z o.o.
M odbus jest jednym z najpopular-
niejszych protokołów w automa-
tyce, który umożliwia komunikację mię-
dzy urządzeniami z interfejsem szere-
gowym (Modbus RTU) lub między urzą-
dzeniami z interfejsem Ethernet (Mod-
bus TCP). Oba standardy są bardzo po-
pularne i często pojawia się potrzeba
włączenia do jednej sieci urządzeń z in-
terfejsem szeregowym i Ethernetem.
Z uwagi na znaczne różnice pomiędzy
Modbus RTU i Modbus TCP konieczne
jest zastosowane odpowiedniej bramy,
która będzie pomostem pomiędzy tymi
interfejsami i protokołami.
Firma Moxa Technologies oferuje aż
9 różnych bramek o wspólnym ozna-
czeniu MGate (od Modbus Gateway,
czyli w dosłownym tłumaczeniu bra-
ma Modbus) (fot. 1). Urządzenia firmy
Moxa są wyposażone w interfejs Ether-
net oraz od 1 do 4 portów szeregowych
RS-232/422/485. Każdy z portów szere-
gowych ma zabezpieczenie przeciwprze-
pięciowe 15 kV, a opcjonalnie może być
również optoizolacja 2 kV. Porty szere-
gowe są niezależne od siebie. Każdy
z nich można skonfigurować na inny
interfejs (RS-232/422/485), inne parame-
try transmisji oraz inny protokół (RTU/
ASCII). Ponadto każdy z portów można
indywidualnie skonfigurować jako Ma-
ster lub Slave.
Bramki MGate w sposób przezroczy-
sty i bilateralny konwertują protokoły
Modbus TCP/RTU, dlatego można je za-
stosować praktycznie w dowolnej topo-
Fot. 1
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
66
logii. Najczęściej spotykana jest konfigu-
racja, w której Master TCP komuniku-
je się z urządzeniami z interfejsem sze-
regowym typu Slave. Do każdego por-
tu szeregowego można podłączyć jedno
urządzenie z RS-232/422 lub do 31 urzą-
dzeń z RS-485. MGate umożliwia urzą-
dzeniom typu Master TCP do 16 jedno-
czesnych połączeń z każdym portem
szeregowym (rys. 1).
W sytuacji, gdy na przykład panel
operatorski z portem szeregowym (Mod-
bus RTU Master) chcemy połączyć z roz-
proszonymi urządzeniami typu Modbus
TCP Slave, MGate umożliwia obsługę do
32 urządzeń TCP Slave, przez każdy port
szeregowy. Standard RS-485 ogranicza
liczbę urządzeń w sieci do 32, a maksy-
malny dystans transmisji do 1200 m. Za
pomocą bramek MGate możliwa jest ko-
munikacja urządzeń z interfejsem sze-
regowym poprzez sieć Ethernet. W ten
sposób Master (Modbus RTU) może ko-
munikować się ze Slave (Modbus RTU)
umieszczonym praktycznie w dowol-
nej lokalizacji. Jedyne ograniczenie to
maksymalnie 32 moduły MGate w jed-
nej sieci.
Większość podobnych bramek Mod-
bus działa na zasadzie FIFO (first in
first out), bez możliwości uwzględnie-
nia priorytetu poszczególnych komend.
Zaawansowana seria bramek MGate
3070 ma opatentowany mechanizm
przypisywania priorytetu do poszcze-
gólnych komend na podstawie adresu
IP, typu komendy lub portu TCP. Dzię-
Rys. 3
Rys. 1
Rys. 2
ki temu w aplikacjach krytycznych cza-
sowo bramki MGate ograniczają do mi-
nimum opóźnienia czasowe w przesyła-
niu najważniejszych komend (rys. 2).
Wieloportowe modele MGate mają
zaimplementowaną funkcję inteligent-
nego przekierowywania (routing), która
umożliwia wykorzystywanie tylko jed-
nego gniazda do zarządzania wszystkimi
urządzeniami wpiętymi do portów sze-
regowych. W serii MGate 3070 dostęp-
ne są dodatkowe opcje routingu, które
umożliwiają jednoczesną pracę Maste-
ra podłączonego do portu szeregowego
z Masterem TCP lub drugim Masterem
wpiętym do innego portu szeregowego,
bez zmian architektury i oprogramowa-
nia systemu. Dzięki temu w systemach
zaprojektowanych dla pojedynczego Ma-
stera można utworzyć połączenie redun-
dantne lub monitorować system zdalnie
poprzez sieć Ethernet (rys. 3).
Razem z bramkami MGate Moxa do-
starcza bardzo użyteczny program MGa-
te Manager, który umożliwia: wyszu-
kiwanie wszystkich MB3000 w sieci,
zdalną konfigurację oraz monitorowa-
nie urządzeń podłączonych do bramy.
Funkcja Monitor rejestruje wszystkie
zapytania i odpowiedzi przechodzące
przez MB3000. Zarejestrowane logi pre-
zentowane są w przejrzystym i łatwym
do zrozumienia formacie. Ponadto dane
mogą być filtrowane na kilka sposobów,
np. można przeglądać ruch tylko do lub
z konkretnego źródła (portu szeregowe-
go, adresu IP). MGate Manager ma rów-
nież możliwość automatycznego wy-
krywania czasów odpowiedzi poszcze-
gólnych urządzeń wpiętych do portów
szeregowych tzw. timeout. Dzięki temu
konfiguracja systemu jest bardzo prosta
i mniej czasochłonna. Aby uczynić opro-
gramowanie maksymalnie przyjaznym
dla użytkownika, zostało ono przetłu-
maczone na 10 języków, w tym polski.
nr 9/2007
 prezentacja
cyfrowy trójfazowy zespół
zabezpieczeń silnika MiCOM P211
Michał Paleczny – AREVA T&D Sp. z o.o.
M iCOM P211 to jeden z elementów
platformy Px1x serii MiCOM fir-
my AREVA, produkowanej w Świebodzi-
cach. Zespół zabezpieczeń silnika P211
jest stosowany w Polsce i na świecie już
od 7 lat. Teraz został wyposażony w no-
we funkcje, które pozwalają na jego wy-
korzystanie zarówno w aplikacjach ni-
skiego, jak i średniego napięcia.
Zmodernizowany przez AREVĘ (daw-
na MERA-REFA, a następnie REFA SA,
później ALSTOM) moduł MiCOM P211
posiada następujące funkcje i zabezpie-
czenia:
 przeciążeniowe I>; dwustopniowe-
go (alarm oraz wyłączenie), odwzo-
rowującego stan cieplny silnika na
podstawie analizy przepływającego
prądu (model cieplny silnika),
 zwarciowe I>> bezzwłocznego; wy-
korzystywanego w aplikacji wyłącz-
nikowej,
 przed asymetrią zasilania, z nasta-
wialnym czasem opóźnienia zadzia-
łania,
 przed zanikiem fazy, z nastawialnym
czasem opóźnienia zadziałania,
 przed utratą obciążenia – zabezpie-
czenie podprądowe I<, szczególnie
przydatne do zabezpieczania pomp
(praca na suchobiegu),
 temperaturowe, przeznaczone do
współpracy z czujnikami PTC,
 nadprądowe ziemnozwarciowe Io>
(aplikacje średniego napięcia),
 przed wydłużonym rozruchem,
utykiem oraz zablokowanym wir-
nikiem,
 przed wielokrotnymi rozruchami,
 zabezpieczenia zewnętrzne oraz
możliwość współpracy z systemem
technologicznym,
 realizację funkcji przekaźnika cza-
sowego z opóźnionym odpadem lub
zaawansowaną automatykę samo-
rozruchu (stosowaną w aplikacjach,
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
68
gdzie wykorzystuje się układy Samo-
czynnego Załączania Rezerwy),
 automatyki rozruchu gwiazda –
trójkąt,
W celu dopasowania się do wymo-
gów stawianych przez różne aplikacje,
wprowadzono 3 wersje sprzętowo-pro-
gramowe:
 wersja A – stosowana w podstawo-
wych aplikacjach niskiego napięcia
(2 wejścia opto i 2 wyjścia przekaź-
nikowe),
 wersja B – wykorzystywana w apli-
kacjach niskiego napięcia współpra-
cujących z systemami nadzoru i ste-
rowania (posiada RS-485, 2 wejścia
opto i 2 wyjścia przekaźnikowe),
 wersja C – dla pól średniego napię-
cia (jako zamiennik przekaźników
elektromechanicznych) oraz w za-
awansowanych aplikacjach niskiego
napięcia, polecana szczególnie tam,
gdzie P211 współpracuje z systema-
mi nadzoru i sterowania (4 wejścia
opto i 4 wyjścia przekaźnikowe)
Przekaźnik MiCOM P211 jest ofero-
wany w dwóch wersjach obudowy:
 do montażu na szynę 35 mm,
z możliwością bezpośredniego
podłączenia przewodów fazowych
dla prądów znamionowych silnika
poniżej 80 A (przewody zasilające
silnik przeplata się przez okna po-
miarowe),
 do montażu zatablicowego (SN
lub nN w rozdzielnicach) – zaciski
umieszczone w tylnej części obu-
dowy. P211 jest przewidziany rów-
nież do współpracy z przekładnika-
mi prądowymi.
Przy realizacji funkcji zabezpieczenio-
wych bardzo ważne jest kryterium po-
miarowe. Od metody pomiaru zależy
selektywność działania – a więc dzia-
łanie tylko wtedy, kiedy zachodzi taka
potrzeba. P211 mierzy rzeczywistą war-
tość skuteczną prądów fazowych. Po-
zwala to na jego stosowanie zarówno
przy rozruchu bezpośrednim, jak i kon-
trolowanym przez technologię półprze-
wodnikową.
funkcje dodatkowe
P211 jest wyposażony w klawiatu-
rę i wyświetlacz umożliwiający odczyt
wielkości pomiarowych i konfigurację,
bez konieczności korzystania z oprogra-
mowania komunikacyjnego. Dużą zaletą
jest możliwość odczytania zarejestrowa-
nych wielkości pomiarowych podczas
ostatniego awaryjnego wyłączenia oraz
wielkości związanych z ostatnim rozru-
chem silnika. Prezentowane dane są do-
stępne w wartościach pierwotnych. Do-
datkowo można odczytać aktualną licz-
bę dopuszczanych rozruchów oraz przy-
czynę ostatniego awaryjnego wyłącze-
nia. Każde awaryjne wyłączenie jest sy-
gnalizowane przez jedną z 7 diod LED,
a dodatkowo na wyświetlaczu podawa-
na jest bieżąca przyczyna wyłączenia.
W wielu aplikacjach istotną cechą
jest możliwość podłączenia przekaźni-
ka do systemu przez łącze RS-485. Pro-
tokołem komunikacyjnym jest MOD-
BUS RTU, powszechnie stosowany przez
technologów i służby elektryczne zakła-
dów przemysłowych. Jeżeli niezbędne
jest przesłanie większej ilości informa-
cji dwustanowych do systemu, można
zastosować dodatkowy moduł wejść/
wyjść typu EM211. Umożliwia on pod-
łączenie do 8 wejść binarnych (z usta-
wianym czasem filtracji dla sygnałów
dwubitowych). Dwa wyjścia przekaźni-
kowe mogą służyć do sterowania dowol-
nym procesem.
W P211 konfiguruje się rodzaj łącz-
nika sterującego silnikiem: wyłącznik,
stycznik w tradycyjnym układzie po-
łączeń lub stycznik sterowany przez
RS-485. Mocną stroną MiCOM P211 jest
prosta obsługa. Parametryzacja przekaź-
nika została tak zoptymalizowana, by
można było wykorzystać go w różnych
aplikacjach. Zachowano przy tym prostą
konfigurację – dzięki wykorzystaniu kla-
wiatury i wyświetlacza na płycie czoło-
wej przekaźnika (bez podłączania prze-
kaźnika do komputera przy zastosowa-
niu oprogramowania komunikacyjnego
MiCOM S1 S&R Modbus).
skuteczna ochrona silnika
Dodatkowe funkcje, które z pewno-
ścią sprawią, że urządzenie będzie bar-
dziej atrakcyjne, stanowią jednak tylko
dodatek do podstawowej funkcji prze-
kaźnika, jaką jest selektywne i skutecz-
ne zabezpieczenie silnika przed uszko-
dzeniem. Z racji złożoności procesów
cieplnych zachodzących w silniku, new-
ralgiczną funkcją przekaźnika jest za-
bezpieczenie przeciążeniowe, od które-
go przede wszystkim zależy skuteczna
ochrona silnika. Oznacza ona przy tym
z jednej strony niedopuszczenie do prze-
grzania (a w konsekwencji uszkodzenia
silnika), z drugiej zaś optymalne wyko-
rzystanie własności cieplnych silnika
(silnik nie jest wyłączany, jeśli nie ma
takiej potrzeby).
Zastosowanie prostych zabezpieczeń
(np. termik o charakterystyce zależnej)
chroni silnik przed przeciążeniem. Re-
strykcyjne stosowanie się do mniej
skomplikowanych kryteriów zabezpie-
czeniowych jest często źródłem przeko-
nania obsługi, że jeśli zadziałało zabez-
pieczenie, to silnik może być po chwili
ponownie załączony do pracy. Niestety,
czasem okazuje się, że ponowne załącze-
nie przegrzanego silnika powoduje jego
uszkodzenie. Zabezpieczenie przeciąże-
niowe powinno działać tylko wtedy, kie-
dy jest to niezbędne, a więc musi być
nr 9/2007
wyposażone w pamięć cieplną, która
dostarczy informacji, w jaki sposób był
eksploatowany silnik przed zmianą prą-
du. Model cieplny całkując prąd i wyko-
rzystując stałe czasowe oblicza stopień
obciążenia cieplnego silnika, informu-
jąc wcześniej obsługę o zbliżającym się
przeciążeniu poprzez nastawialny próg
sygnalizacji. System nastaw został po-
myślany tak, aby był prosty do przepro-
wadzenia, a jednocześnie pozwalał na
precyzyjne nastawienie zabezpieczenia
przeciążeniowego.
realizacja modelu cieplnego
W MiCOM P211 nastawia się, dla po-
trzeb realizacji modelu cieplnego, tylko
dwa parametry: prąd bazowy IB (prąd
znamionowy silnika) i czas t6xI . Wyni-
B
ka to z faktu, że najbardziej krytycznym
stanem dla silnika jest rozruch, podczas
którego prądy osiągają wartości zbliżo-
ne do 6xIB. Na podstawie czasu t6xI pro-
B
cesor wylicza stałą czasową nagrzewa-
nia oraz chłodzenia. Jeżeli spojrzy się na
charakterystykę cieplną podczas nagrze-
nr 9/2007
wania, to jest ona krzywą, ale dla prą- gdzie:
dów 6xIB aż do osiągnięcia 100% obcią- IB – prąd znamionowy silnika,
żenia cieplnego jest to odcinek prosty, Ir – prąd rozruchu (odczytany z MiCOM
którego nachylenie odzwierciedla sta- P211),
łą czasową. Wniosek jest taki, że jeżeli tr – czas trwania rozruchu (odczytany
producent silnika zezwala np. na 3 na- z MiCOM P211),
stępujące po sobie rozruchy oznacza to, nr – dopuszczalna liczba rozruchów (po-
że liniowo narastające obciążenie w cza- dana przez producenta silnika).
sie trzech rozruchów powinno osiągnąć Przy nastawieniu zabezpieczenia
stan zbliżony do 100 %. zgodnie z tą metodą można zauwa-
Dlatego jeśli nie dysponujemy stały- żyć, że wartość obciążenia cieplne-
mi czasowymi silnika, wystarczy prze- go podczas skoków obciążenia zmie-
mnożyć liczbę dopuszczalnych rozru- nia się powoli, co wynika z rzeczy-
chów przez czas pojedynczego rozru- wistej bezwładności cieplnej silni-
chu. Metoda wyliczenia nastawy mo- ka, a MiCOM P211 działa tylko wów-
delu cieplnego jest bardzo prosta, doty- czas, gdy silnik osiąga długotrwale
czy to jednak założenia, że prąd rozru- dopuszczalny przyrost temperatu-
chu jest równy dokładnie 6-krotnej war- ry. Nastawienie modelu cieplnego
tości prądu znamionowego. Jeśli jest in- w MiCOM P211 jest prostsze niż na-
aczej (najczęściej jest mniejszy), należy stawienie charakterystyk zależnych
przeliczyć zsumowany czas rozruchów i prawie tak proste, jak nastawienie
wychodząc z założenia, że musi być to „termika”.
ten sam ekwiwalent ciepła: W przekaźnikach analogowych, wy-
korzystujących najczęściej duże pojem-
(6 ⋅ IB )2 ⋅ t = (Ir )2 ⋅ tr ⋅ nr
6 xIB ności pomiarowe (kondensator elektro-
I
t > ( r )2 ⋅ tr ⋅ nr lityczny), ten stopień prostoty i dokład-
6 xIB 6 ⋅ I
B ności jest nieosiągalny, gdyż stosowa-
ne kondensatory zmieniają dość moc-
no swoją pojemność wraz z upływem
czasu. Jak pokazuje praktyka, już po 3-4
latach następuje znaczna zmiana cza-
su wyłączania, rzutująca na prawidło-
wą ochronę silnika.
Samorozruch silników jest krytycz-
nym momentem, zwłaszcza gdy wyni-
ka z chęci utrzymania napędów w ru-
chu, po zadziałaniu automatyki SZR.
Algorytm decyzyjny jest skonstruowa-
ny w taki sposób, że pozwala na sku-
teczne załączenie silnika podczas dzia-
łania automatyki SZR. Obciążenie ciepl-
ne w P211 jest redukowane tak, aby nie
doszło do wyłączenia silnika przez za-
bezpieczenie przeciążeniowe i nie do-
szło do uszkodzenia silnika.
W artykule omówiono tylko nie-
wielką liczbę funkcji i własności Mi-
COM P211. Więcej szczegółów moż-
na znaleźć w dokumentacji wyrobu.
MiCOM P211 to, ze względu na cenę
i liczbę funkcji zabezpieczeniowych,
bardzo ekonomiczne rozwiązanie sto-
sowane w wielu aplikacjach przemy-
słowych.
reklama
 prezentacja

obudowy energetyczne
Grupy ZPAS
wykonania specjalne z ochroną EMC
Ryszard Ciechanowski, Monika Flig-Gaweł – Grupa ZPAS

Ciągły wzrost zainteresowania problemem emisji pola elektromagnetycznego przez róż-

ne urządzenia wpływa na wzrastające zapotrzebowanie na wyroby spełniające określo-
ne wymagania kompatybilności elektromagnetycznej EMC (ElectroMagnetic Compatibi-
lity). Większość sprzętu elektronicznego jest wrażliwa na zewnętrzne zakłócenia, a jed-
nocześnie te zakłócenia emituje, co dotyczy nie tylko aktywnych urządzeń sektora IT,
ale również elementów okablowania strukturalnego, osprzętu telekomunikacyjnego itd.
Szczególnie istotne znaczenie mają przy tym także kwestie bezpieczeństwa danych lub
ich transmisji.

G rupa ZPAS od początku istnie-

nia zajmuje się projektowa-
niem i produkcją urządzeń prze-
znaczonych dla energetyki i auto-
matyki przemysłowej. Szczególną
uwagę zwraca również na bezpie-
czeństwo osób obsługujących in-
stalacje elektryczne oraz podłączo-
nych do tych instalacji maszyn
i urządzeń. Korzysta przy tym
z najnowocześniejszych technolo-
gii branży elektrycznej. ZPAS pro-
dukuje między innymi różnego ro-
dzaju obudowy: szafy energetycz-
ne stojące i wiszące, szafy telein-
Nowy zakład ZPAS w Nowej Rudzie – Słupcu Automatyczna linia do produkcji obudów teleinformatycznych
formatyczne stojące i wiszące, czy
wreszcie różnego rodzaju pulpity, szereg szaf energetycznych (o stop- ka ze względu na fakt, że każda nie- który można łączyć w zabudowie
stojaki i obudowy na specjalne za- niu szczelności IP64 i IP54), został dokładność w wykonaniu obudowy szeregowej lub modułowej, a jedno-
mówienie. Wśród wykonań specjal- zmodernizowany pod względem może spowodować zmianę jej para- cześnie pozwala na kompleksową
nych w tej chwili do najczęściej konstrukcji i opracowany zgodnie metrów w zakresie szczelności elek- zabudowę instalacji elektrycznych
produkowanych należą szafy ener- z zasadami zachowania kompatybil- tromagnetycznej. Trzeba dodać, że i teleinformatycznych, także z za-
getyczne kompatybilne elektroma- ności elektromagnetycznej, z pełną obudowy takie są stosunkowo dro- stosowaniem montażu urządzeń
gnetycznie EMC. Grupa ZPAS dzię- ochroną istotnych elementów sie- gie, właśnie ze względu na precyzję 19-calowych. Możliwe jest także
ki stałej i ścisłej współpracy ze spe- ci przed zakłóceniami. Miejscami wykonania i zastosowane materiały tworzenie architektury instalacji
cjalistami w dziedzinie wzornic- decydującymi o zachowaniu wy- zapewniające wymaganą jakość. odpowiadającej konkretnym, indy-
twa przemysłowego, ergonomii mogów kompatybilności w obudo- W wyniku prac podjętych nad widualnym potrzebom klienta.
i architektury wnętrz oraz do- wach są wszelkiego rodzaju otwo- tego typu obudowami został stwo- Potrzeby rynku wykraczają jed-
świadczonej ekipie wykonawczej rowania, zastosowany system oka- rzony produkt, który zapewnia bar- nak poza dostępne standardy
jest w stanie skompletować indy- blowania oraz sposób zasilania. Ele- dzo wysoką jakość użytkową w za- i przyczyniają się do powstawania
widualny projekt, przedstawić jego menty te w przypadku konstrukcji kresie kompatybilności elektroma- konstrukcji obudów niestandardo-
aranżację wizualną we wnętrzu do EMC są miejscami newralgicznymi gnetycznej, a jednocześnie posiada wych, konstruowanych i wykony-
oceny, a następnie zrealizować całą i sprawiają najwięcej problemów wszystkie walory użytkowe stan- wanych na życzenie klienta. Najczę-
inwestycję „pod klucz”. konstrukcyjnych i wykonawczych. dardowych obudów marki ZPAS. ściej powodem powstawania nie-
Nowe normy europejskie i ich Precyzja produkcji obudów w stan- Obudowy energetyczne są produk- typowych obudów są bardzo spe-
wymogi spowodowały, że cały typo- dardzie EMC musi być bardzo wyso- tem o uniwersalnej konstrukcji, cyficzne potrzeby lub zastosowa-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
70
Widok wnętrza szafy sterowniczej
nie specjalistycznych urządzeń,
których instalacja wymaga zapew-
nienia im specyficznych warunków
pracy. Często wiąże się to również
z wykonaniem badań, pozwalając
na stworzenie produktu, czy kom-
pleksowej zabudowy odpowiadają-
cej konkretnym potrzebom klien-
ta, także w zakresie indywidual-
nych wymagań i wytycznych pro-
jektowych instalacji, dotyczących
ochrony EMC.
Oprócz obudów energetycznych
w ofercie Grupy ZPAS można także
znaleźć:
 rozdzielnice niskich napięć – wy-
konawstwo rozdzielnic niskiego
napięcia na bazie szaf SZE2 pro-
dukcji ZPAS. Są to rozdzielnice
własnej produkcji przeznaczone
do rozdziału energii elektrycznej
zarówno w zakładach energetycz-
nych, jak i u odbiorców. Umożli-
wiają wykonanie pól liniowych,
transformatorowych, sprzęgło-
wych i pomiarowych. Grupa ZPAS
produkuje rozdzielnice na prądy
znamionowe do 630 A o wytrzy-
małości na prąd zwarciowy szczy-
towy do 50 kA, a w przypadku prą-
dów od 800 do 2500 A na prąd
zwarciowy szczytowy do 100 kA.
nr 9/2007
Szafa sterownicza zamknięta
Rozdzielnice 1600 i 2500 A prze-
szły badania typu w firmie Ener-
gopomiar Elektryka Gliwice, zgod-
nie z normą PN-IEC 439-1+AC, co
potwierdziło zgodność parame-
trów z wynikami badań. Rozdziel-
nice spełniają wymagania dyrek-
tyw unijnych,
 szafy sterownicze i zasilające
– wykonywane na podstawie
dokumentacji własnej lub po-
wierzonej. Grupa ZPAS preferu-
je wyposażenie szaf sterowni-
czych w aparaturę i urządzenia
sterownicze firm: Siemens, Allen
Bradley, Moeller, Phoenix, ABB,
Weidmueller itd. Produkowane
przez ZPAS-NET szafy spełniają
wymagania dyrektyw unijnych
i PN. W zależności od wymagań
klienta, oferujemy tylko montaż
według dostarczonej dokumen-
tacji, wykonanie dokumentacji
elektrycznej (schematy ideowe,
montażowe), montaże, urucho-
mienia, oprogramowanie sterow-
ników i wizualizacji.
 pulpity dyspozytorskie i sterow-
nicze, które wykonywane są od po-
czątku istnienia ZPAS (1973 r.). Są
to uniwersalne pulpity moduło-
we, przeznaczone do różnego ro-
Pole zasilania szaf sterowniczych
dzaju obiektów, m.in. elektrowni,
elektrociepłowni, centrów dyspo-
zytorni mocy, tłoczni gazu, oczysz-
czalni ścieków, zakładów karnych,
straży pożarnych, firm ochroniar-
skich itp. oraz pulpity wykonywa-
ne na indywidualne zamówienie
klientów. Uzupełnieniem oferty
jest typoszereg wykonywanych
przez ZPAS standardowych pulpi-
tów sterowniczych PSL o moduło-
wej konstrukcji, które przeznaczo-
ne są do zastosowania przy liniach
produkcyjnych, centrach obróbko-
wych itp. Blaty pulpitów wykony-
wane są z materiałów trwałych,
trudno palnych i niepalnych (la-
minaty, tworzywa mineralne).
Grupa ZPAS jest jednocześnie czo-
łowym producentem dyspozytorskich
tablic synoptycznych w Polsce, które
umożliwiają graficzne odwzorowanie
procesów technologicznych, schema-
tów sieci elektroenergetycznych, wo-
dociągowych, gazowniczych i innych
indywidualnie uzgodnionych rozwią-
zań. Tablice, pomimo że nie są obu-
dowami, stanowią jednak istotne
dla branży energetycznej uzupełnie-
nie oferty w zakresie obudów oraz
pulpitów sterowniczych i dyspozy-
torskich. Synoptyczne tablice mo-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
zaikowe występują w dwóch warian-
tach: STM o rastrze 25,15×25,15 mm
i DTM o rastrze 24,05×24,05 mm. Gru-
pa ZPAS oferuje również tablice wol-
no stojące, gablotowe – do zawiesze-
nia na ścianie, w ramkach aluminio-
wych montowane w szafach energe-
tycznych i pulpitach. Przy zastosowa-
niu nowoczesnych, rozbudowanych
i zautomatyzowanych technologii, ta-
blice synoptyczne są narzędziem wi-
zualizacji, które skutecznie wspomaga
sterowanie i zarządzanie procesami.
Więcej informacji na temat Gru-
py ZPAS znajdą Państwo na stro-
nach internetowych www.zpas.pl.
reklama
Grupa ZPAS
57-431 Wolibórz
Przygórze 209
tel. 074 872 01 00
faks 074 872 40 74
info@zpas.pl
www.zpas.pl
71
 ochrona przeciwporażeniowa

zagrożenie elektrycznością
statyczną w przemyśle
dr inż. Stefan Gierlotka – Kopalnia Węgla Kamiennego „Wujek” w Katowicach

Elektryzacja jest w przemyśle źródłem wielu problemów. Gromadzenie się ładunków

elektrostatycznych powodujących występowanie dużych lokalnych różnic potencjału elek-
trycznego jest w większości przypadków szkodliwe. Znajomość procesów tworzenia się
ładunków i wyładowań elektrostatycznych oraz stosowanych środków zaradczych może
okazać się w praktyce bardzo przydatna. W artykule omówiono podstawowe zagadnie-
nia związane z powstawaniem ładunków elektrostatycznych. Podano typowe przykłady
miejsc ich powstawania w różnych procesach technologicznych. Opisano również sposo-
by zapobiegania konsekwencjom elektryzacji.

E lektryzacja jest zjawiskiem pole-

gającym na wytwarzaniu na po-
wierzchni obiektu ładunku elektro-
statycznego, powstającego przez prze-
mieszczanie się swobodnych ładun-
ków elektrycznych w kierunku po-
wierzchni przewodnika pod wpły-
wem oddziaływania zewnętrznego.
reklama
Naładowanie danego obiektu ozna-
cza, że suma algebraiczna ładunków
jest różna od zera. Obiekt naładowa-
ny dodatnio to obiekt, w którym ist-
nieje niedobór elektronów, natomiast
obiekt naładowany ujemnie posiada
nadmiar elektronów. Powstająca
w wyniku elektryzacji różnica poten-
cjałów zależy od zgromadzonego
w danym obiekcie ładunku i jego po-
jemności w stosunku do obiektów są-
siednich.
elektryzacja statyczna
Ładunki elektryczności statycz-
nej powstają przy: wzajemnym tarciu
stykających się powierzchni, krusze-
niu materiałów o dużej rezystywno-
ści, przepływie cieczy i ich rozpylaniu.
Wartość zgromadzonego ładunku elek-
trostatycznego jest zależna od rodza-
ju stykających się materiałów, a głów-
nie od ich przenikalności elektrycznej.
Przy tarciu materiałów lub ich rozdzie-
leniu następuje proces powstawania
ładunków statycznych zwany efektem
tryboelektrycznym. Ciało przekazują-
ce elektrony ładuje się dodatnio, a ciało
otrzymujące elektrony – ujemnie. Die-
lektryk o większej przenikalności elek-
trycznej względnej ładuje się dodatnio,
dielektryk o mniejszej przenikalności
względnej – ujemnie. Materiały takie
jak: powietrze, skóra człowieka, szkło,
nylon, włosy, wełna, futra czy papier ła-
Rodzaj zjawiska
Przepływ benzenu przez szklane rury
Przepływ benzyny przez sita bawełniane
Przepływ rozpuszczalników benzynowo-asfaltowych
Tarcie gumy o podłoże (chodzenie w butach gumowych)
Polerowanie celuloidu
Lakierowanie natryskowe
Wypływ gazów technicznych z butli
Tab. 1 Powstawanie napięć elektrostatycznych przy różnych czynnościach
twiej oddają elektrony, natomiast stal,
drewno, guma, bursztyn, miedź, mo-
siądz, srebro, poliester, polietylen, te-
flon ładują się ujemnie, pobierając elek-
trony z innych materiałów.
Elektryzacja przez tarcie polega na
wielokrotnym kontakcie cząsteczek
materiału miedzy sobą oraz elektryzu-
jącą powierzchnią. Stanowi to złożony
kompleks wzajemnie powiązanych zja-
wisk mechanicznych, cieplnych, che-
micznych i elektromagnetycznych.
Jeżeli powierzchnia ciała stałego sty-
ka się ze środowiskiem gazowym, to
tworzy się w niej warstwa powierzch-
niowa złożona z cząsteczek gazu i cia-
ła stałego. W tej warstwie cząsteczki
mają specyficzne właściwości, inne niż
przypadku ciała stałego lub przestrzeni
swobodnej. Spośród gazów wchodzą-
cych w skład powietrza tylko azot jest
względnie bierny. Tlen, wodór i dwu-
tlenek węgla wykazują wpływ na elek-
trofizyczne właściwości cząstek mate-
riałów podlegających tryboelektryzacji.
Jeszcze silniej wpływa na te właściwo-
Przybliżona wartość
napięcia, w [V]
900
2500
340 000
1000 - 3000
40 000
10 000
9000
ści para wodna. Wilgotność materiału
ma duży wpływ na przebieg procesu
elektryzacji przez tarcie. Woda jest do-
brym rozpuszczalnikiem i wchodząc
w kontakt z cząstkami materiału roz-
puszcza część składników warstwy po-
wierzchniowej.
Zjawisko elektryzacji nie może być
utożsamiane ze zjawiskiem polaryza-
cji. Elektryzacja jest oddziaływaniem
na ładunki swobodne, mogące się
przemieszczać w obrębie całego obiek-
tu. Polaryzacja polega na rozdzieleniu
się ładunków dodatnich od ujem-
nych trwale związanych z cząstecz-
kami, które nie mogą się przemiesz-
czać poza ich strukturę. Istotą pola-
ryzacji jest powstawanie pod wpły-
wem zewnętrznego pola elektryczne-
go wewnętrznych odkształceń struk-
tury cząsteczek w dipole ustawiające
się wzdłuż linii pola. Ładunkiem pola-
ryzacji nie można naładować żadnego
obiektu, gdyż zawsze suma algebraicz-
na wszystkich ładunków związanych
jest równa zeru.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
72
zagrożenie
powodowane ładunkami
elektrostatycznymi
Elektryzowanie się ciał stałych wy-
stępuje na takich obiektach jak przeno-
śniki taśmowe, opony pojazdów, rucho-
me elementy izolacyjne, obuwie, wy-
kładziny itp. Duże zagrożenie stwarza-
ją instalacje technologiczne, w których
występuje przepływ cieczy przez węże
i rurociągi oraz napełnienie i opróżnia-
nie zbiorników, zwłaszcza gdy są to cie-
cze łatwo palne lub wybuchowe. Pro-
cesy technologiczne o charakterze cią-
głym są często związane z zagrożeniem
elektryzacji i gromadzenia się niebez-
piecznych ładunków elektrostatycz-
nych. Przykładem może być transport
pneumatyczny materiałów sypkich,
transport paliw czy też ciągłe prze-
mieszczanie i przewijanie wszelkiego
rodzaju taśm i taśmociągów.
Największe zagrożenie wynikające
z występowania ładunków elektrycz-
ności statycznej wiąże się z możliwo-
ścią wywołania iskrowego zapłonu
nr 9/2007
palnej atmosfery prowadzącej do po-
żaru czy wybuchu. Zapłon może mieć
miejsce, gdy proces elektryzacji wy-
twarza pole elektrostatyczne o warto-
ści mogącej przebić atmosferę, a ener-
gia uwalniana w trakcie wyładowania
jest większa od minimalnej energii za-
płonu dla danej atmosfery.
Występowanie niekontrolowanych
nadmiernych ładunków elektrosta-
tycznych oraz dużych lokalnych róż-
nic potencjałów oprócz zagrożenia po-
żarowo-wybuchowego może powodo-
wać zakłócenia pracy urządzeń elek-
tronicznych. Postępująca miniaturyza-
cja przyrządów półprzewodnikowych
zwiększa ich wrażliwość na wyładowa-
nia elektrostatyczne. Najmniej odpor-
ne na wyładowania elektrostatyczne
są półprzewodnikowe struktury, które
mogą ulec uszkodzeniu już przy napię-
ciu niewiele wyższym od 100 V.
Szczególne zagrożenie wybuchowe,
powodowane gromadzącymi się ładun-
kami elektryczności statycznej, wystę-
puje w górnictwie, zwłaszcza węgla ka-
miennego. Przy urabianiu, kruszeniu
Mieszanina Energia, w [mJ]
Acetylen 0,02
Gaz ziemny 0,2 - 0,3
Benzyna 0,15
Nafta i pochodne 0,5
Alkohol etylowy 0,4
Pył aluminiowy 1,6
Cyrkon pylisty 0,0004
Mąka 10 - 40
Bawełna 10 - 40
Nylon 20
Tab. 2 Przybliżone wartości minimalnej energii zapłonu niektórych mieszanin z po-
wietrzem
i transporcie materiałów rozdrobnio- ze środków medycznych oraz zakłóce-
nych o dużej rezystywności, powsta- nia w pracy aparatury elektronicznej.
ją warunki sprzyjające ich elektryza- W szpitalach mieszaniny wybuchowe
cji. Intensywność elektryzacji w urzą- powstają ze stosowanych środków do
dzeniach technologicznych jest uzależ- dezynfekcji, analgezacji i anestezji. In-
niona od fizyczno-chemicznych właści- nym zagrożeniem mogą być przypad-
wości urabianych minerałów oraz ma- kowe, niekontrolowane odruchy ope-
teriałów stosowanych w procesie ura- rującego chirurga powodowane wyła-
biania lub ich transportu. dowaniem elektrostatycznym.
Gromadzenie się ładunków elektro-
statycznych stanowi również zagroże- zagrożenie człowieka
nie w szpitalach i zakładach opieki me- elektrycznością statyczną
dycznej. Wyładowanie zgromadzonych
ładunków elektrostatycznych może Elektryczne ładunki statyczne
spowodować pożary i wybuchy oparów w przypadku człowieka stwarzają za-
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
73
 ochrona przeciwporażeniowa

grożenie związane z gromadzeniem
się ich w sposób niekontrolowany na
różnych obiektach oraz na noszonym
ubraniu i ciele. Wynika to z przebywa-
nia człowieka w powszechnym polu
elektrostatycznym sprzyjającym gro-
madzeniu się ładunków elektrycznych
oraz powszechnego stosowania odzie-
ży i obuwia wykonanego z materiałów
syntetycznych o dużej rezystywności.
Osoba chodząca w przewodzą-
cym obuwiu po nieprzewodzącej po-
wierzchni podłogi, powoduje zgroma-
dzenie ładunków elektrostatycznych
w pojemności ciała człowieka. Jeżeli
obuwie nie jest wykonane z materia-
łu elektroprzewodzącego, którego re-
zystancja jest mniejsza od 106 Ω, lecz
z tworzyw o dużej rezystywności, ła-
dunki elektryczne utrzymują się na cie-
le człowieka aż do ich rozładowania.
Największe ładunki powstają przy cho-
dzeniu po wykładzinie dywanowej ze
sztucznych tworzyw.
Różnica potencjału ciała człowie-
ka będącego w ruchu ulega ciągłym
zmianom. Ciało człowieka można
traktować jako kondensator elektrycz-
ny, którego pojemność zależy od odle-
głości do sąsiednich obiektów metalo-
wych. Pojemność ciała człowieka jest
tym większa, im odległość od sąsied-
nich obiektów jest mniejsza. Wartość
pojemności ciała człowieka w butach
o grubości podeszwy 5-10 mm wyno-
si 100-150 pF. Zgromadzony ładunek
elektryczny Q w pojemności elek-
trycznej ciała człowieka C powodu-
je powstanie różnicy potencjałów U,
której wartość związana jest zależno-
ścią U=Q/C.
W wyniku procesu elektryzacji moż-
liwe jest naładowanie pojemności ciała
człowieka i uzyskanie potencjału elek-
trycznego o znacznej wartości. W tej
sytuacji zbliżenie ręki do uziemionej
części metalowego urządzenia spowo-
duje przeskok iskry. Wyzwoloną ener-
gię można oszacować ze wzoru:
W=0,5·C(U12 -U22 )
gdzie:
U1 i U2 – potencjał człowieka przed wy-
ładowaniem i po wyładowaniu,
C – pojemność elektryczna człowieka.
Rozładowanie zgromadzonego
w ciele człowieka ładunku elektryczne-
go przez wyładowanie iskrowe powo-
duje u człowieka nie tylko nieprzyjem-
ne doznania, ale również wstrząs elek-
trostatyczny. Receptory bólu w opusz-
kach palców człowieka odczuwają nie-
przyjemny sygnał, gdy wyładowanie
elektrostatyczne jest o napięciu wyż-
szym od 2 kV i energii ok. 0,007 J. Uwa-
ża się, że rozładowanie elektrostatycz-
ne zgromadzonej energii człowieka
nie stanowi bezpośredniego zagro-
żenia dla życia i zdrowia, natomiast
ma ogromny wpływ na stres. Zjawi-
sko elektryzacji dla człowieka stano-
wi zazwyczaj niebezpieczeństwo po-
średnie, gdyż nieoczekiwane wyłado-
wanie elektryczności przez ciało czło-
wieka może wywołać nagły odruch bę-
dący mimowolnym skurczem mięśni
wskutek na przykład nagłego przestra-
szenia. Odruch ten może spowodować
uderzenie się lub upadek czy obraże-
nia ciała, a w przypadku ręki chirurga
podczas zabiegu operacyjnego – może
mieć tragiczne skutki.
Poważne niebezpieczeństwo sta-
nowi wyładowanie elektrostatyczne
w atmosferze wybuchowej lub łatwo
palnej. W wyniku rozładowania zgro-
madzonych ładunków w takim środo-
wisku mogą powstać wyładowania za-
płonowe inicjujące wybuch. Najwięk-
sze wartości potencjału elektryczne-
go, które mogą wystąpić na ciele czło-
wieka wskutek elektryczności statycz-
nej, wynoszą od 5 do 20 kV, natomiast
zgromadzona energia, która może wy-
dzielić się w iskrze, wynosi od kilku
do kilkudziesięciu mJ, co przekracza
minimalną energię zapłonu niektó-
rych gazów wybuchowych i par cie-
czy palnych.
Urządzenia elektryczne wysokie-
go i średniego napięcia charakteryzu-
je wytwarzanie jonów, które tworzą
chmurę ładunku przestrzennego. Zgro-
madzona energia w pojemności ciała
człowieka zależy od kwadratu napię-
cia i rezystancji obuwia. Przebywanie
w chmurze dodatnich jonów wywołu-
je u człowieka wiele objawów, jak nie-
pokój, bóle głowy, zwiększoną pobudli-
wość i przyspieszenie rytmu serca. Jed-
nym z objawów obserwowanych u pra-
cowników znajdujących się w silnym
polu elektrycznym jest subiektywne
odczuwanie „chodzenia mrówek” po
powierzchni ciała. Intensywność ob-
jawów zależy od czasu przebywania
w zjonizowanym powietrzu. Dotych-
czas nie poznano mechanizmu dzia-
łania jonów na fizjologię człowieka.
Dla procesu elektryzacji nie jest istot-
ne, czy wytworzone pole elektryzują-
ce pochodzi od urządzeń prądu stałego,
czy prądu zmiennego w czasie.
zapobieganie
gromadzeniu ładunków
elektrostatycznych
Aby zapobiec gromadzeniu ładun-
ków elektrostatycznych, wykorzystu-
je się strukturę antyelektrostatyczną
stosowanych materiałów, odpowied-
nie warunki środowiskowe oraz uzie-
mianie części przewodzących.
Strukturę antyelektrostatyczną ma-
teriału osiąga się zwiększając jego prze-
wodność elektryczną, wprowadzając
do wnętrza substancje przewodzące
lub pokrywając nimi powierzchnię.
Przykładem zwiększenia przewodno-
ści elektrycznej jest guma, której re-
zystywność wynosi ok. 1013 Ωm, a po
wprowadzeniu domieszek sadzy, moż-
na obniżyć ją do ok. 1 Ωm. Z materia-
łów antyelektrostatycznych wykonuje
się odzież, obuwie na przewodzących
podeszwach, wykładziny i posadzki.
W materiałach antystatycznych po-
wstające ładunki elektrostatyczne są
rozładowywane przez prądy upływo-
we. W procesie rozpływu ładunku
istotną rolę odgrywa również rezy-
stywność powierzchniowa. Materia-
ły antystatyczne posiadają rezystyw-
ność skrośną ρv<108 Ωm i rezystyw-
ność powierzchniową ρs<1010 Ω.
W strefie zagrożenia wybuchem
ważnym elementem bezpieczeństwa
jest posadzka, która powinna umożli-
wiać spływ ładunków z ludzi, a tym sa-
mym nieelektryzowanie. W celu speł-
nienia tego wymogu rezystancja upły-
wu powinna być mniejsza od 106 Ω .
Wymóg ten w przypadku podłóg jest
istotny w pomieszczeniach z liniami
wytwarzania i przewijania folii i włó-
kien o dużej rezystywności, takich jak
lakiernie, sale operacyjne w szpitalach,
czy też urządzenia do konfekcjowania
materiałów proszkowych.
Warunki środowiskowe są skutecz-
nym środkiem przeciwdziałającym
gromadzeniu się ładunków elektrycz-
ności statycznej. Na efekt elektryzacji
duży wpływ ma wilgotność powietrza
i zawarta w nim para wodna, która na-
wilża warstwę powierzchniową mate-
riału. Wilgotność materiału powoduje
upływ ładunków elektrostatycznych
z naładowanych obiektów, co prowa-
dzi do ich rozładowania. Wilgotność
względna powietrza większa niż 70 %
skutecznie przeciwdziała gromadzeniu
się ładunków na materiałach izolacyj-
nych, zwłaszcza higroskopijnych, po-
siadających zdolność do absorbowania
wody. Przewodność elektryczną powie-
trza można zwiększyć przez jonizację,
która skutecznie odprowadza zgroma-
dzone ładunki elektrostatyczne z po-
wierzchni izolacyjnych.
Uziemienie obudów, ekranów me-
talicznych i metalizacji powierzchni
obiektów jest środkiem uniemożli-
wiającym gromadzenie się ładunków
elektrostatycznych. Odprowadzenie
do ziemi ładunków statycznych jest
skuteczne, gdy rezystywność skro-
śna materiału nie przekracza warto-
ści 104 Ωm, a rezystywność powierzch-
niowa – 107 Ω.
podsumowanie
Elektryzacja powodująca gromadze-
nie się ładunków elektrostatycznych
występuje podczas wzajemnego tarcia
stykających się powierzchni, krusze-
nia się materiałów o dużej rezystyw-
ności, przepływie cieczy i ich rozpyla-
niu. Zgromadzone ładunki elektrosta-
tyczne mogą spowodować powstanie
dużych lokalnych różnic potencjałów
prowadzących do wyładowań iskro-
wych. Skutecznym środkiem przeciw-
działającym zjawisku elektryzacji jest
wykonanie przedmiotów z materiałów
antyelektrostatycznych.
Od redakcji: Literatura do artykułu
na www.elektro.info.pl.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
74
 Zapraszamy do odwiedzenia naszego stoiska na targach ENERGETAB 2007
w dniach 11-13 września pawilon O, stoisko 6

wiemy, co najlepsze
PRODUCENT APARATURY ELEKTROTECHNICZNEJ

Przyciski Sterownicze SP22, ST22

Łączniki Krzywkowe SK10, ŁKR16, ŁK
Łączniki Sterownicze FS10
Rozłączniki Izolacyjne RSI, RS, RSB
Rozłączniki Dźwigniowe RSD
Przełączniki Źródła Zasilania PRZK
Zestawy Instalacyjne i Odbiorcze
Rozdzielnice ROS
Złączki Montażowe

Spółdzielnia Inwalidów „Spamel”

ul. Wojska Polskiego 3
56-416 TWARDOGÓRA
(0-71) 31 58 201 tel. Centrala
(0-71) 31 59 068 tel./fax Dział sprzedaży
(0-71) 31 50 268 tel./fax Dział marketingu
www.spamel.com.pl
(0-71) 31 58 036 fax
e-mail: spamel@spamel.com.pl
 prezentacja
łączniki krzywkowe
Ewa Skóra – SN PROMET
Ł ączniki krzywkowe znajdują zasto-
sowanie w obwodach instalacji
elektrycznych jako łączniki wielotoro-
we służące do załączania i wyłączania
prądów: jako wyłączniki główne lub
awaryjne, rozłączniki izolacyjne, prze-
łączniki źródła zasilania lub łączniki
w obwodach silnikowych. Wśród przy-
kładowych zastosowań możemy wy-
mienić wykorzystanie ich jako: wyłącz-
ników mocy do wyłączania silników,
wyłączników w obwodach pomiaro-
wych i pomocniczych, do łączenia ob-
ciążeń rezystancyjnych i elementów
grzejnych, jako przełączniki w trans-
formatorach i spawarkach, przełączni-
ki kierunku obrotów do celów testo-
wych i silników jednofazowych, ele-
menty przełączające, przełączniki
gwiazda – trójkąt, czy łączniki biegu-
nowe silników wysokoobrotowych.
PROMET ma w ofercie bogaty wy-
bór łączników krzywkowych. Należą
do nich łączniki o prądzie znamiono-
wym od 10 do 160 A.
warunki pracy
Urządzenia są przygotowane do
pracy w obwodach elektrycznych
o prądach znamionowych aż do 160 A.
Pracują w szerokim zakresie tempera-
tur otoczenia od -30 do 55°C. Wszyst-
kie zaciski i połączenia łączników są
chronione przed bezpośrednim doty-
kiem (stopień ochrony IP20). Stopień
Łącznik krzywkowy typ S16JK...
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
76
ochrony części nadpulpitowej wynosi
IP40 i może być podwyższony do IP65
za pomocą dodatkowych elementów
uszczelniających. Wszystkie łączniki
krzywkowe w obudowach mają wyso-
ki stopień ochrony (IP65), zapewnia-
jący poprawną pracę łącznika nawet
w trudnych warunkach.
możliwości konfiguracji
Standardowo wykonywane łączniki
krzywkowe mają kąt przełączania po-
krętła co 60°. W zależności od potrze-
by, wykonywane są również łączniki
o innych kątach przełączania. Możliwe
kąty obrotu pokrętła to 30°, 45°, 60°
lub 90°. Z wymienionym kątem zwią-
zana jest maksymalna, możliwa liczba
położeń łącznika. Przy kącie przełącza-
nia 60° możliwe jest więc maksymal-
nie 6 położeń łącznika, a przy kącie 30°
– aż 12 położeń pokrętła! Maksymalna
liczba komór stykowych dla każdego
rodzaju łączników krzywkowych ofe-
rowanych przez PROMET wynosi 12.
Oznacza to, że możliwe jest umiesz-
czenie do 24 zestyków w pojedynczym
łączniku (po dwa zestyki w każdej ko-
morze łącznika).
Oprócz możliwości konfiguracji
liczby styków łączeniowych, wybo-
ru prądu łączeniowego oraz kąta ob-
rotu i liczby położeń łącznika moż-
liwa jest również konfiguracja we-
wnętrznego schematu połączeń. Po-
Łącznik krzywkowy typ S25JBU...
Łączniki krzywkowe
zwala to na duży wybór diagramów
połączeń. W ofercie znajdują się mię-
dzy innymi gotowe schematy połą-
czeń do układów przełączania rezy-
stancji, łączniki do przełączania kie-
runku obrotów silników jedno- i trój-
fazowych oraz bogaty wybór łączni-
ków wielostopniowych z pozycją „0”
lub bez. Oprócz standardowych pro-
gramów połączeń wykonywane są też
łączniki o dowolnych programach po-
łączeń wewnętrznych – liczba moż-
liwości jest nieograniczona. W celu
zamówienia nietypowego łącznika
z własnym programem połączeń na-
leży wypełnić „Kartę Zamówienia”,
znajdującą się na stronie internetowej
producenta oraz w katalogu.
Do licznych możliwości skonfigu-
rowania łączników należy dodać rów-
nież możliwość wyboru tabliczki czo-
Łącznik krzywkowy typ S63JPD...
łowej opisującej położenia łącznika.
Zastosowanie tabliczki czołowej jest
bardzo wygodne i umożliwia korzy-
stanie z łącznika osobom, które nie
znają wewnętrznych połączeń ka-
blowych. W ofercie znajduje się oko-
ło 200 rodzajów gotowych tabliczek
czołowych, z których można wybrać
taką, która najlepiej będzie pasować
do danego łącznika oraz jego zastoso-
wania. Możliwe jest naniesienie do-
wolnych oznaczeń na tabliczce czo-
łowej zgodnie z zapotrzebowaniem.
Na tabliczkach nanoszone są zarów-
no znaki liczbowe, oznaczające nu-
mer pozycji łącznika (np. 0-1-2-3-4-5),
jak i oznaczenia literowe (np. R-A –
przełączanie pomiędzy sterowaniem
ręcznym i automatycznym), napisy
(np. START) lub symbole (np. Y-D –
przełącznik gwiazda – trójkąt).
rodzaje wykonań
mechanicznych
Oferowane przez PROMET łączniki
mają małe rozmiary, oryginalny wygląd
oraz są wykonywane w ujednoliconych
rozmiarach. W ofercie znajduje się duży
wybór wykonań mechanicznych łącz-
ników. Wśród nich znaleźć można:
 łączniki z pokrętłem lub kluczy-
kiem,
nr 9/2007
Parametry techniczne łączników krzywkowych: Duży wybór wykonań mecha-
Znamionowe napięcie izolacji Ui: 690 V. nicznych i elektrycznych umożli-
Znamionowy prąd cieplny Ith: 10-160 A. wia przyjęcie odpowiedniego roz-
Trwałość mechaniczna (liczba cykli): od 105 (dla 160 A) do 106 (dla 10-25 A).
Śruby przyłączowe: M4 (10-25 A), M5 (32 i 63 A), M6×0,7 (100 i 160 A). wiązania do konkretnych zastoso-
Stopień ochrony: wań. Dzięki możliwości wyboru pa-
 części stykowej – IP20, rametrów łącznika (takich jak prąd
 części nadpulpitowej – IP40 – bez uszczelnienia, IP65 – z uszczelnieniem, IP65 – w obudowie. znamionowy, liczba styków) oraz
Temperatura otoczenia: -30°C … 55°C,
Wymiary elementów łączeniowych, w [mm]: dodatkowych właściwości (takich
 43×43×(13,5) – łączniki o prądzie znamionowym 10, 16 i 25 A, jak tabliczka opisowa, rodzaj pokrę-
 66×66×(18,5) – łączniki o prądzie znamionowym 32 i 63 A, tła lub opcja zablokowania dostępu
 77×84×(21) – łączniki o prądzie znamionowym 100 i 160 A. przez osoby niepowołane za pomo-
Wartość podana w nawiasie to wysokość pojedynczej komory przełącznika – z dwoma stykami łączeniowymi.
cą klucza lub kłódki) możliwe jest
 łączniki z mocowaniem przed-  łączniki do montażu w standar- prądów o natężeniach do 10, 16, dostosowanie łącznika do konkret-
nim lub tylnym (wśród wyko- dowych otworach Æ 22 mm, 25, 32, 63, 100 oraz 160 A. Wszyst- nej potrzeby w sposób prosty i eko-
nań do mocowania tylnego moż-  łączniki z mocowaniem tyl- kie wyprodukowane urządzenia są nomiczny.
na znaleźć łączniki do mocowania nym, których element napędo- oznaczone symbolem oraz datą pro-
na tylnej ścianie lub do montażu wy (pokrętło) mocowany jest na dukcji, co umożliwia łatwą identy- reklama

na szynie TH 35-7,5),
 łączniki z tabliczką czołową opi-
sującą pozycje przełączania łącz-
nika lub bez tabliczki,
 łączniki, które mogą być zabezpie-
czone przed dostępem niepowoła-
nych osób (pokrętło z możliwością
zamknięcia na kłódkę lub zamek),
 łączniki z jedną lub dwoma pozy-
cjami powrotnymi,
drzwiach bądź pokrywie – umoż-
liwia to otworzenie drzwi bez de-
montażu łącznika w każdym jego
położeniu,
 łączniki w obudowach.
Wszystkie typy łączników mogą
występować w wersji z dodatko-
wym uszczelnieniem (IP65). Ofe-
rowane łączniki są dostępne w se-
riach do załączania i wyłączania
fikację. Łączniki krzywkowe znaj-
dujące się w ofercie firmy PROMET
pozwalają na bezpieczną pracę ma-
szyn i urządzeń. Są zgodne z wyma- SN PROMET
ganiami normy PN-EN 60947-3 do- 41-200 Sosnowiec
tyczącej niskonapięciowej aparatu- ul. Lipowa 11
ry rozdzielczej i sterowniczej, za- tel. 032 269 81 00
stosowano w nich wyłącznie ma- faks 032 269 81 39
marketing@sn-promet.com.pl
teriały stykowe i izolacyjne wyso-
www.sn-promet.com.pl
kiej jakości.
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
77
 prezentacja

bezkontaktowa blokada
magnetyczna bezpieczeństwa
MZM 100
rewolucja w ryglowaniu
Łukasz Wiatrzyk – Schmersal-Polska

Kilkanaście miesięcy temu zapowiadaliśmy wprowadzenie innowacyjnej blokady elek-

tromagnetycznej MZM 100, która – dzięki nowej zasadzie działania – pracuje bezawa-
ryjnie nawet na bardzo nieprecyzyjnych osłonach, a przy tym nie zużywa się mecha-
nicznie. Dziś produkt ten jest coraz bardziej popularny wśród polskich przedsiębiorców.
Na czym polegają jego wyjątkowe właściwości?

B lokada MZM 100 (fot. 1) jest jed-

nym z produktów z grupy elek-
tronicznych urządzeń zabezpieczają-
cych. Jej historia sięga 2004 roku,
kiedy to na targach w Hanowerze fir-
ma Schmersal zaprezentowała pierw-
sze czujniki bezpieczeństwa działa-
jące na bazie nowatorskiej technolo-
gii opracowanej przez inżynierów
firmy Schmersal. Czujniki te zosta-
ły nazwane CSS 180 (fot. 2).
zasada działania
Czujnik serii CSS emituje impul-
sy elektromagnetyczne. Gdy aktywa-
tor jest zbliżony, indukuje się w nim
napięcie o określonej częstotliwości,
pod wpływem którego emitowane są
impulsy elektromagnetyczne o okre-
ślonej częstotliwości. Czujnik odbie-
rając te impulsy ocenia odległość do
aktywatora oraz sprawdza jego kod.
Aktywator poprawnie zidentyfiko-
wany przez czujnik jest interpreto-
wany jako fakt zamknięcia osłony.
Fot. 2 Czujnik bezpieczeństwa CSS 180 – pierwszy produkt w nowej technologii
Technologia ta została opatentowa-
na pod nazwą „impuls-echo”.
Do zalet opisanej zasady działania
zalicza się brak możliwości „oszuka-
nia” czujnika, dużą tolerancję prze-
sunięcia aktywatora względem czuj-
nika, duży zasięg, brak mechanicz-
nego zużycia elementów, niewrażli-
wość na wibracje itp. Jednak w prze-
ciwieństwie do czujników magne-
tycznych, montaż urządzeń serii CSS
jest niedopuszczalny za metalowy-
mi ścianami, czyli aktywator musi
być umieszczony naprzeciwko czuj-
nika (impulsy w nim wytwarzane
nie są w stanie przeniknąć przez
metal). Część elektroniczna wbu-
dowana w kompaktowe obudowy
czujników spełnia – oprócz funk-
cji związanych z wykrywaniem i in-
terpretowaniem aktywatora – wie-
le zaawansowanych zadań diagno-
stycznych, takich jak cykliczne testy
systemu czy ocena wagi wykrytego
błędu. Wynikają stąd dalsze zalety,
a wśród nich między innymi:
 praca w 4. kategorii bezpieczeń-
stwa zgodnie z PN-EN 954-1 przy
użyciu jednego czujnika zainsta-
lowanego na jednej osłonie (kon-
wencjonalny system bezpieczeń-
stwa składał się z dwóch nieza-
leżnych urządzeń montowanych
na jednej osłonie, np. blokady
elektromagnetycznej oraz wy-
łącznika bezpieczeństwa),
 możliwość szeregowego przyłą-
czenia nawet 31 urządzeń z gru-
py CSS do jednego modułu (lub
sterownika) bezpieczeństwa bez
utraty 4. kategorii bezpieczeń-
stwa. Maksymalna długość łań- Fot. 1 Bezkontaktowa blokada ma-
cucha to 200 m, gnetyczna bezpieczeństwa
MZM 100
 różnorodność sygnałów diagno-
stycznych, dzięki którym możli- bezpieczeństwa i nie wyłączy ma-
wa jest precyzyjna kontrola i wi- szyny od razu, ale generuje odpo-
zualizacja stanu każdego z ele- wiedni sygnał na wyjściu diagno-
mentów łańcucha. Jako element stycznym (poparty sygnalizacją dio-
dodatkowy dostępna jest bram- dami LED na obudowie). Bezwarun-
ka, która konwertuje sygna- kowe wyłączenie maszyny nastąpi
ły diagnostyczne do standardu dopiero po 30 minutach od wystą-
PROFIBUS, pienia błędu bądź wcześniej, jeśli
 wewnętrzna kontrola zwarć mię- pojawi się jakiekolwiek inne zakłó-
dzykanałowych, zerwania prze- cenie pracy urządzenia. Te 30 minut
wodu, jakości napięcia zasila- to czas dla obsługi na kontrolowa-
nia itp. ne wyłączenie maszyny (np. po do-
Czujniki serii CSS wyposażone są kończeniu cyklu produkcji detalu)
także w inteligentny system reak- i wykrycie usterki. W przypadku po-
cji na wykrycie błędu. Jeśli na przy- ważnego błędu, czyli takiego, który
kład nastąpi zwarcie międzykana- może powodować utratę funkcji bez-
łowe, czujnik zinterpretuje je jako pieczeństwa, sygnał do awaryjnego
błąd niepowodujący utraty funkcji zatrzymania maszyny generowany

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
78

Fot. 3 Blokada elektromagnetyczna
AZM 200 – przełom w aplika-
cjach ryglowania
jest natychmiast. Rodzaje błędów sy-
gnalizowane są odpowiednią kom-
binacją diod LED na obudowie czuj-
ników oraz odpowiednim sygnałem
diagnostycznym, który może zostać
zinterpretowany przez sterownik.
Nowa technologia spotkała się
z dużym zainteresowaniem klien-
tów europejskich, chociaż w Pol-
sce nie była tak popularna z uwagi
na początkowo wysokie ceny urzą-
dzeń oraz brak pełnego programu
produktów wykorzystujących zasa-
dę „impuls-echo”. Na szczęście fir-
ma Schmersal nie poprzestała na
czujnikach bezpieczeństwa i wkrót-
ce po targach Hannover Expo 2004
rozpoczęła prace nad wykorzysta-
niem tej technologii w innych urzą-
dzeniach.
bezpieczne ryglowanie
Czujniki bezpieczeństwa (zarów-
no tradycyjne – magnetyczne, jak i te
z serii CSS) służą do kontroli otwar-
cia ruchomych drzwi i osłon maszyn
w celu wykrycia próby dostępu do
strefy niebezpiecznej i w razie ta-
kiego przypadku natychmiastowe-
go wyłączenia maszyny. Często jed-
nak okazuje się, że samo wyłączenie
zasilania napędu nie wystarczy do
natychmiastowej i skutecznej elimi-
nacji niebezpiecznego zjawiska. Jeśli
mamy do czynienia z maszyną, któ-
ra do całkowitego zatrzymania po-
trzebuje więcej niż 1 - 2 sekundy, nie
wystarczy wykrycie próby dostępu,
nr 9/2007
ale należy taką próbę uniemożliwić.
reklama
Do tego służą tzw. blokady elektro-
magnetyczne bezpieczeństwa. Ry-
glują one osłonę aż do momentu uzy-
skania potwierdzenia ze strony ma-
szyny, że nastąpiło jej zatrzymanie
i wejście jest bezpieczne.
Dotychczasowe systemy ryglu-
jące bazują wyłącznie na zasadzie
„oddzielnego aktywatora”, którego
funkcję pełni metalowy element
(tzw. zwora), blokowana mechanicz-
nie po wprowadzeniu w otwór zam-
ka. Mechanizm ryglujący sterowany
jest napięciowo za pośrednictwem
elektromagnesu. Wyróżnia się dwa
rodzaje zadziałania blokady elektro-
magnetycznej:
 zwora po wprowadzeniu w otwór
blokady ryglowana jest sprężyną,
a do odryglowania należy podać
napięcie, lub
 w celu zaryglowania należy za-
silić elektromagnes, a odłącze-
nie napięcia umożliwia otwarcie
osłony.
Do zabezpieczenia personelu sto-
suje się najczęściej ten pierwszy typ
blokady, bo w przypadku awarii zasi-
lania wszystkie zamki pozostają za-
mknięte. Mechaniczna zasada dzia-
łania sprawdza się jednak w przy-
padku stosunkowo precyzyjnych
osłon (zwora musi trafić dokładnie
w otwór blokady – ten warunek jest
spełniony, jeśli obsługa traktuje osło-
ny w delikatny sposób, ale wszyscy
wiemy, że raczej wszystkie rucho-
me drzwi są zatrzaskiwane siłą) oraz
w „czystych” warunkach (po wyję-
ciu zwory z zamka, pozostaje otwór,
w który wnikają zanieczyszczenia,
co powoduje zacieranie się i w efek-
cie awarie mechanizmu). Nie trzeba
też tłumaczyć, jak dotkliwe mogą być
awarie maszyny, która powinna pra-
cować w trybie ciągłym.
bezkontaktowa blokada
elektromagnetyczna
W 2005 roku Schmersal zaprezen-
tował blokadę elektromagnetyczną,
którą już wtedy nazwał bezkontak-
tową. Był to typoszereg AZM 200
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
79
 prezentacja
Fot. 4 Kompaktowa, ergonomiczna
i estetyczna obudowa MZM 100
(fot. 3). Nie wyeliminowano w nim
wprawdzie wszystkich mechanicz-
nych elementów, ale ograniczono je
do niezbędnego minimum, to znaczy
tylko do samego ryglowania. Wszyst-
kie funkcje związane z wykrywa-
niem pozycji aktywatora względem
blokady oraz sprawdzeniem, czy
osłona jest zamknięta i zaryglowa-
na, przeprowadzane są przy zastoso-
waniu sprawdzonej już wtedy tech-
nologii czujników serii CSS. Z ko-
lei sam mechanizm ryglujący dzia-
ła w taki sposób, że po zamknięciu
drzwi/osłony należy obrócić klam-
kę i dopiero ta czynność powoduje
wprowadzenie zwory w otwór blo-
kady, dodatkowo konstrukcja za-
padki umożliwia przesunięcie zwo-
ry o ±5 mm w płaszczyźnie pionowej
bez wpływu na pracę systemu. Tak
znaczną niewrażliwość na przesunię-
cie można było uzyskać właśnie dzię-
ki zastosowaniu elastycznych czujni-
ków serii CSS. W odróżnieniu od blo-
kad całkowicie mechanicznych war-
to zwrócić uwagę na dwie zalety:
 wyraźnie polepszono wydajność
blokady przez umożliwienie jej
poprawnej pracy nawet po znacz-
nym „opadnięciu” drzwi,
 zastosowanie mechanizmu klam-
kowego wyeliminowało problem
siłowego zamykania osłon – ob-
sługa nie ma szans uszkodzić
blokady samym trzaśnięciem,
bo w momencie zamykania zwo-
ra jest schowana w obudowie
klamki.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
80
Fot. 5 Grupa elektronicznych czujni-
ków i blokad bezpieczeństwa
jest wciąż rozwijana. Ostatnio
do oferty dołączył uniwersalny
czujnik CSS 34
Dodatkowo zastosowanie tech-
nologii czujników serii CSS ma
wszystkie opisane już zalety, to
znaczy możliwość pracy w 4. ka-
tegorii bezpieczeństwa przy uży-
ciu tylko jednego elementu, moż-
liwość szeregowego łączenia blo-
kad i czujników do jednego modułu
bezpieczeństwa, inteligentną dia-
gnostykę itp.
Jakkolwiek wprowadzenie zam-
ka AZM 200 było swoistym przeło-
mem w realizacji aplikacji bezpiecz-
nego ryglowania, to wciąż jeszcze
brakowało zamków całkowicie po-
zbawionych mechanicznych ele-
mentów, a co za tym idzie, nada-
jących się do stosowania w warun-
kach dużego zanieczyszczenia, czy
na bardzo nieprecyzyjnych osło-
nach, bez potrzeby zmuszania per-
sonelu do wykonywania dodatko-
wych czynności.
Pomimo wciąż rosnącej popular-
ności systemu AZM 200 (wkrótce po
jego premierze pojawił się również
wyłącznik bezpieczeństwa AZ 200)
Schmersal podjął próby sprosta-
nia wymaganiom rynku. Próby te
zakończono przed Hannover Mes-
se 2006, co umożliwiło zaprezento-
wanie blokady MZM 100 wyposażo-
nej oczywiście w ten sam system
czujników serii CSS.
MZM 100
Najważniejszą cechą charaktery-
zującą nowy produkt jest brak jakie-
gokolwiek mechanizmu ryglującego
(fot. 4). Cała siła blokująca jest wy-
twarzana przez przemysłowy elek-
tromagnes o ED 100 %. Konsekwen-
cją tego są dwa aspekty, o których
należy pamiętać:
 siła ryglująca to „jedynie” 500 N,
więc MZM 100 można stosować
na pojedynczych i stosunkowo
niewielkich drzwiach. Nie nada-
ją się do stosowania w bramach,
ciężkich osłonach itp.
 uwagi na brak mechanizmu
z wiedniego modułu bezpieczeń-
blokującego, urządzenie to pra-
cuje wyłącznie w trybie „ryglo-
wania napięciem”, toteż w przy-
padku awarii zasilania osłona
jest od razu odryglowana.
Jeżeli chodzi o pierwszy aspekt, to
nawet w przypadku przezwyciężenia
500 N siły blokującej (a przecież siła
ta jest jednak na tyle duża, że nie da
się zrobić tego „przypadkiem”), nie
powodujemy mechanicznego uszko-
dzenia blokady (co jest cechą charak-
terystyczną siłowego otwarcia blo-
kad konwencjonalnych), a jedynie
system diagnostyczny bezzwłocz-
nie generuje sygnał do awaryjnego
zatrzymania maszyny i uniemożli-
wia jej ponowne uruchomienie przez
10 minut, które są wykorzystywane
do przeprowadzenia serii wewnętrz-
nych testów. Po ich zakończeniu mo-
żemy normalnie uruchomić maszy-
nę. Drugi aspekt decyduje oczywi-
ście o tym, że do szczególnie niebez-
piecznych maszyn powinniśmy wy-
brać którąś z mechanicznych blokad
(jak choćby AZM 200).
Z drugiej strony, korzyści wynika-
jących z wyboru sytemu MZM 100
jest o wiele więcej. Oprócz tych
płynących z zastosowania czujni-
ków CSS w połączeniu z mikropro-
cesorowym systemem kontroli, wy-
mienić trzeba także:
 nowoczesne, ergonomiczne wzor-
nictwo,
 łatwy montaż,
 gładkie powierzchnie ułatwiają-
ce utrzymanie czystości,
 możliwość pracy w trudnych wa-
runkach (wysokie zapylenie, wil-
gotność),
 brak mechanicznego zużycia ele-
mentów,
 blokada nie uszkadza się nawet
po przymusowym oderwaniu ak-
tywatora,
 możliwa wersja z dodatkową siłą
przytrzymującą 30 N,
 duża tolerancja przesunięcia (po-
dłużnie i poprzecznie) aktywato-
ra względem blokady,
 4. kategoria bezpieczeństwa wg
PN-EN 954-1 (przy użyciu odpo-
stwa),
 klasyfikacja SIL 3 wg IEC 61508
(PFH<4,3×10 -9h-1),
 trwałość użytkowa 20 lat.
Dzięki niewielkim wymiarom
blokada MZM 100 może być za-
montowania na konwencjonal-
nych, 40-milimetrowych profilach
maszynowych. Niewrażliwość na
wibracje doskonale predysponuje
to urządzenie do lekkich osłon bez-
pieczeństwa, np. w maszynach pa-
kujących czy zawijających. Ponie-
waż MZM 100 nie ma powierzch-
ni, na których mogłyby się odkła-
dać brud i kurz, wykazuje ogrom-
ne zalety w miejscach, gdzie mogą
wystąpić duże zanieczyszczenia lub
też muszą być spełnione wysokie
wymagania higieniczne, np. w prze-
myśle spożywczym.
Blokada MZM 100 spełnia wyma-
gania kategorii 4. wg PN-EN 954-1
oraz SIL 3 wg PN-EN 61508, a funk-
cja elektromagnetycznego ryglo-
wania jest zgodna między inny-
mi z PN-EN 60947-5-1. Ze względu
na innowacyjną zasadę działania
blokady, firma BG (niemiecka gru-
pa jednostek notyfikowanych) od-
powiedzialna za przeprowadzenie
badania typu, musiała zastosować
nowe testy w celu stwierdzenia, że
MZM 100 zapewnia wysoki poziom
bezpieczeństwa pomimo braku me-
chanicznego elementu ryglującego
z wymuszonym rozwarciem.
Więcej informacji technicz-
nych na temat nowych blokad
magnetycznych bezpieczeństwa
MZM 100 udzielają pracownicy fir-
my Schmersal-Polska.
nr 9/2007
 prezentacja

przemysł półprzewodnikowy
wkracza na rynek
energii fotowoltaicznej
Craig Addison, Eddy Blokken – Leonardo Energy
tłumaczenie na jęz. polski Michał Ramczykowski – Polskie Centrum Promocji Miedzi

W ciągu ostatnich dziesięciu lat rynek słonecznej energii fotowoltaicznej (PV) osiągnął
łączną stopę wzrostu rocznego powyżej 40 %. Niewiele gałęzi przemysłu może pochwa-
lić się podobnymi liczbami, ale przed słoneczną energią fotowoltaiczną stoją dwa duże
wyzwania. W celu zapewnienia ekonomicznie zrównoważonego wzrostu, koszty produk-
cji powinny spadać, natomiast zdolność produkcyjna musi nadal wzrastać, aby fotowol-
taika mogła stać się znaczącym graczem na światowym rynku energii.

A by przemysł fotowoltaiczny mógł znanie procesu epitaksjalnego osadza-

być w dłuższej perspektywie ren-
towny, jednostkowa cena (koszt/kWh)
energii elektrycznej wytwarzanej za
pomocą systemów fotowoltaicznych
powinna być porównywalna z rynko-
wą ceną energii elektrycznej w godzi-
nach szczytu. Koszt docelowy wynosi
20 eurocentów/kWh. Osiągnięcie tego
celu wymaga zarówno znaczącej po-
prawy efektywności procesu produk-
cyjnego, jak i zmniejszenia kosztów
pozostałej części systemu, jak np. pro-
stowniki i instalacja.
przemysł
półprzewodnikowy –
przemysł przyszłości
Na przestrzeni ostatnich czterdzie-
stu lat przemysł półprzewodniko-
wy znacznie wzbogacił wiedzę na te-
mat krzemu w różnych postaciach, jak
również jego wzajemnych oddziaływań
z innymi materiałami, takimi jak alu-
minium i miedź. Wiedza ta jest szcze-
gólnie przydatna do analizy zachowa-
nia się krzemowych ogniw słonecznych
i optymalizacji ich sprawności. Na przy-
kład, instytut badawczy IMEC (Insti-
tute of Materials and Environmental
Chemistry z siedzibą w Belgii), wyko-
rzystuje w swoich pracach nad cienko-
warstwowymi ogniwami fotowoltaicz-
nymi wiedzę z dziedziny zaawansowa-
nych technologii submikronowych. Po-
nia krzemu i jego oddziaływań z pod-
łożem umożliwiło otrzymywanie du-
żych kryształów krzemu na niskokosz-
towych podłożach i wydajnych ogniw
PV przy znacząco niższych kosztach.
Także wytwórcy urządzeń do pro-
dukcji półprzewodników wykorzystu-
ją swoje doświadczenia jako podsta-
wę do wejścia na rynek PV. We wrze-
śniu 2006 r. firma Applied Materials
ogłosiła przejęcie firmy Applied Films,
wyspecjalizowanej w dziedzinie syste-
mów naparowywania próżniowego do
nanoszenia cienkich powłok na róż-
nych podłożach. Technologia ta jest
stosowana do pokrywania szkła ele-
wacyjnego cienkimi warstwami odbi-
jającymi ciepło lub nanoszenia na folię
plastykową cienkiej warstwy alumi-
nium. Tego rodzaju technologie mają
również zastosowanie do wytwarza-
nia cienkowarstwowych układów fo-
towoltaicznych, a w przyszłości nawet
nanoszenia ich na folię metodą z ro-
li na rolę. Ten ostatni przypadek jest
uważany za ostateczny i tani system
fotowoltaiczny przyszłości. Adaptacja
procesów wytwarzania półprzewodni-
ków do potrzeb produkcji układów fo-
towoltaicznych wymaga jednak znacz-
nych nakładów na badania. W mikro-
elektronice zwykle stosowane są pro-
cesy produkcji wsadowej, które po-
zwalają producentowi na wytwarza-
nie różnych układów na tej samej linii
Fotowoltaika to sposób na pozyskanie w ekonomiczny sposób energii elektrycznej
produkcyjnej przy minimalnym czasie
przezbrojenia. W produkcji elementów
fotowoltaicznych głównym celem jest
maksymalizacja wydajności przy zało-
żonej jakości procesu. Procesy produk-
cji wsadowej są z natury mniej efek-
tywne niż procesy ciągłe, wynika to
z oczekiwania partii wyrobu między
poszczególnymi etapami procesu.
krzem do zastosowań
fotowoltaicznych
Od 2005 roku znacznie wrosło zapo-
trzebowanie na krzem w przemyśle fo-
towoltaicznym, przewyższając nawet po-
trzeby przemysłu półprzewodnikowego.
Doprowadziło to zarówno do bezprece-
densowego wzrostu cen krzemu na ryn-
ku natychmiastowym, jak również do
tego, że zakłady produkujące urządzenia
fotowoltaiczne pracują z niepełną wydaj-
www.leonardo-energy.org
nością. Rozwiązując ten problem, prze-
mysł fotowoltaiczny dostrzegł potrzebę
uzgadniania długoterminowych prognoz
zdolności produkcyjnej w celu zapewnie-
nia sobie dostaw surowca dla linii pro-
dukcyjnych. Ponieważ rozbudowa dodat-
kowej zdolności produkcyjnej surowego
krzemu zajmuje około dwóch lat, dopie-
ro w 2008 roku, lub później, można się
spodziewać powrotu cen krzemu do nor-
malnego poziomu, który dla krzemu sto-
sowanego w ogniwach fotowoltaicznych
(tzw. solar-grade) wynosi 30 - 40 USD/kg.
Dodatkową korzyścią tego rozwoju jest
większa produkcja i dostępność krzemu
do zastosowań fotowoltaicznych, który
ze względu na mniej ostre wymagania co
do czystości, będzie tańszy od krzemu do
produkcji półprzewodników.
Innym interesującym rozwiązaniem
jest stosowanie alternatywnych tań-
szych technik otrzymywania krzemu

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
82
do zastosowań fotowoltaicznych. Nie-
którzy dostawcy opracowują na skalę ko-
mercyjną metodę chemicznego oczysz-
czania krzemu, która ma być znacznie
mniej kosztowna od dotychczasowych.
Firma Dow Corning oznajmiła ostatnio,
że oferuje krzem do zastosowań fotowol-
taicznych otrzymywany z krzemu poli-
krystalicznego, będącego surowcem dla
tego procesu. Ponieważ w tym procesie
koszt produkcji może być niższy, poja-
wiają się możliwości obniżenia całko-
witego kosztu ogniwa fotowoltaiczne-
go, gdy krzem o czystości niezbędnej do
zastosowań fotowoltaicznych będzie już
dostępny w wystarczających ilościach.
W obecnej chwili nie jest jednak jasne,
jaki będzie wpływ zastosowania nowe-
go materiału na sprawność ogniwa.
fotowoltaika
w powszechnym
zastosowaniu
W 2005 roku japońska firma Sharp była
jedynym producentem ogniw fotowolta-
icznych o zdolności produkcyjnej ponad
400MW/r., co odpowiada około 25% udzia-
łu w rynku. Drugim z kolei producentem
była niemiecka firma Q-Cells, z produk-
cją 160MW/r. Q-Cells spodziewa się prze-
kroczyć próg 400MW/r. w 2007 roku, po-
dobnie jak japońskie spółki Kyocera i Sa-
nyo. Specjaliści uważają, że w ciągu czte-
rech lat wiodący producenci ogniw foto-
woltaicznych będą dysponować zakłada-
mi o zdolności produkcyjnej 500 MW/r.,
którą uważa się za progową wartość eko-
nomicznie opłacalnej produkcji ogniw fo-
towoltaicznych.
Niektórzy analitycy uważają, że w naj-
bliższych 5 - 7 latach nastąpi konsolida-
cja obecnych graczy na rynku fotowolta-
icznym. W bardziej odległej przyszłości
możemy oczekiwać konsolidacji w kilku
ogniwach łańcucha wartości tego prze-
mysłu, gdzie niewielu graczy będzie pro-
dukować gros ogniw fotowoltaicznych
powszechnego zastosowania, podczas
gdy ci mniejsi przejdą do wyspecjalizo-
wanych produktów niszowych. Innym
wyzwaniem, jakie stoi przed przemy-
słem fotowoltaicznym, jest brak norm
technicznych. Kilku większych produ-
centów ogniw fotowoltaicznych, którzy
są zintegrowani pionowo, opracowało
swoje własne standardy będące przed-
miotem prawa własności. Nowi gracze
wchodzący na rynek będą poszukiwali
niezależnych dostawców urządzeń w ce-
lu zbudowania kompletnej linii produk-
cyjnej. Takie podejście może przynieść
sukces tylko wtedy, gdy zostaną uzgod-
nione standardy przemysłowe dotyczą-
ce interfejsów stosowanych między
tymi systemami. Może to być w for-
mie zwykłych uzgodnień, dotyczących
wysokości i innych wymiarów wejścia
i wyjścia dla systemów przepływu cią-
głego lub bardziej zawansowanych in-
terfejsów, takich jak interfejsy maszyna
– maszyna i związane z nimi protokoły
oprogramowania do sterowania proce-
sem całej linii produkcyjnej.
Oprócz normalizacji, do zwiększenia
ekonomicznej opłacalności produkcji
mogą przyczynić się także usprawnienia
produkcji. Jednym z nich nadal pozo-
staje zmniejszenie grubości płytek krze-
mowych, co pozwoliłoby na zwiększe-
nie produkcji. Jeżeli, na przykład, moż-
na by zmniejszyć ilość krzemu zużywa-
nego do produkcji ogniw fotowoltaicz-
nych, to produkcja przemysłu fotowolta-
icznego z tej samej ilości surowca mogła-
by zwiększyć się z 5,6 do 8,5 GW/r. Istnie-
ją jednak czynniki ograniczające zmniej-
szanie grubości, takie jak zginanie i pę-
kanie ogniw w procesie produkcyjnym
czy rekombinacja elektronów wędrują-
cych poprzez komórkę do styków.
reklama
Polskie Centrum
Promocji Miedzi Sp. z o.o.
50-136 Wrocław
pl. Jana Pawła II 1
tel. 071 781 25 02
faks 071 781 25 04
www.miedz.org.pl
www.leonardo-energy.org
reklama

elektryczne
SILNIKI ENERGOOSZCZÊDNE
dostêpne po znacznie NI¯SZYCH CENACH
Elektryczne silniki energooszczędne to: dziêki dop³atom
• najwyższa sprawność energetyczna,
• największa trwałość i niezawodność, z Funduszu na rzecz
• większa przeciążalność,
• cichsza praca,
Globalnego Œrodowiska
• znacznie niższe koszty eksploatacji.

Silniki energooszczędne po bardzo atrakcyjnych cenach dostępne są już u producentów uczestniczących w programie PEMP.
Dane adresowe producentów oraz szczegóły dotyczące silników znajdują się na stronie internetowej www.pemp.pl

Więcej informacji uzyskać można w agencjach wdrażających projekt:

Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. (KAPE S.A.)

ul. Mokotowska 35, 00-560 Warszawa, tel.: (+48) 22 626 0910, www.kape.gov.pl

Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE)

ul. Wierzbowa 11, 40-169 Katowice, tel.: (+48) 32 203 5114, www.fewe.pl
nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
83
 prezentacja
styczniki do sterowania napędami
Bartłomiej Szydłowski – Relpol SA
W dobie układów energoelektronicznych, które w sposób bezszumowy, bezstratny i płyn-
ny sterują rozruchami praktycznie wszystkich silników elektrycznych, stycznik wydaje
się urządzeniem niepotrzebnym – nic bardziej mylnego! Systemy sterowania napęda-
mi w urządzeniach przemysłowych pracujących 10, 20 albo i nawet 30 lat opierają się
głównie na układach stycznikowych i klasycznych metodach sterowania maszynami.
K iedy przychodzi czas moderniza-
cji lub remontu, pojawia się py-
tanie: czy stosować dość drogie jed-
kach, których celem jest załącza-
nie mocy sieci na uzwojenia sil-
nika. Dobór styczników do odpo-
nak rozwiązania z układami energo- wiednich napędów często spędza
elektronicznymi? Warto zastanowić sen z powiek wielu specjalistom,
się, czy jest to opłacalne. Praktyka po- ponieważ oprócz odpowiednio do-
kazuje, że w wielu przypadkach wy- branej mocy w grę wchodzą takie
starczy jedynie wymienić przestarza- parametry jak trwałość, zabezpie-
łe elementy, bądź na nowo zaprojek- czenie termiczne oraz odpowiedni
tować układ opierając się na klasycz- sposób wykorzystania styków po-
nych metodach rozruchu silnikiem. mocniczych. W gąszczu produktów
Obwody wykonawcze klasycz- oferowanych przez wiele firm na
nych metod sterowania silnikami uwagę zasługuje nowa linia stycz-
elektrycznymi bazują na styczni- ników firmy Relpol, która dzięki
swoim parametrom jest wręcz ide-
reklama
alna do zastosowań w napędach
elektrycznych.
W układach napędowych naj-
prostszym sposobem rozruchu sil-
ników elektrycznych jest bezpo-
średnie załączenie do sieci na na-
pięcie znamionowe. Bez wątpie-
nia jest on coraz szerzej stosowa-
ny z uwagi na pojawianie się na
rynku coraz doskonalszych silni-
ków indukcyjnych o zmniejszonym
prądzie rozruchowym. Należy jed-
nak pamiętać, że według przepisów
obowiązujących w Polsce (PBUE –
Przepisy Budowy Urządzeń Elek-
troenergetycznych) maksymalna
moc silnika przy załączeniu bez-
pośrednim na napięcie trójfazowe
380 V AC wynosi 5,5 kW.
Do tego typu rozruchów moż-
na wykorzystać małe styczni-
ki z oferty firmy Relpol. Przykła-
dem jest stycznik CRNI12 do silni-
ków o mocy 5,5 kW przy napięciach
400/380 V kat. AC3 o prądzie łącze-
niowym 12 A/380 V AC. Podstawo-
wą zaletą tego stycznika jest maksy-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
84
W1
L1
1
L2
3
L3
I> I> I>
2 4 6
S1-CRNI12 1 3 5
2 4 6
PE
U V W
3~
M
Rys. 1 Bezpośrednie załączenie do sieci silnika trójfazowego z wykorzystaniem
stycznika CRNI12
malna częstość działania, która wy-
nosi 1000/1 h. Pozwala ona na sto-
sowanie tych urządzeń na przykład
do załączania napędów mniejszych
sprężarek chłodniczych.
Kolejnym przykładem zastoso-
wania styczników Relpol jest spo-
sób hamowania przeciwprądowe-
go. Polega on na zmianie kierun-
ków obrotów pola wirującego sil-
nika. Zmiany tej dokonuje się prze-
łączając dwie dowolne fazy uzwo-
jenia stojana. Czas hamowania nie
może być zbyt długi, gdyż w prze-
ciwnym razie silnik po wyhamowa-
niu zacznie obracać się w odwrot-
nym kierunku. Tego typu rodzaj
hamowania jest bardzo skutecz-
ny i bywa wykorzystywany szcze-
gólnie tam, gdzie zachodzi niebez-
pieczeństwo utraty życia lub zdro-
wia obsługi. Jednym z przykładów
jest obwód zabezpieczeń napędów
pras w przetwórstwie drzewnym.
Moce silników stosowanych w tego
typu aplikacjach w większości przy-
padków przekraczają 10 kW. Prze-
łączanie faz dla tego typu hamo-
wania może być realizowane przez
styczniki Relpol na średnie moce.
Na przykład stycznik CRNI63 może
być stosowany w obwodach z wyko-
rzystaniem silników trójfazowych
na moce 30 kW na 400/380 V w kat.
AC3. Styczniki te charakteryzują się
wysokim prądem termicznym sty-
ków 90 A pozwalającym na wyso-
ką odporność na przeciążenia sil-
ników.
W przemyśle drzewnym spoty-
ka się również bardzo często różne-
go rodzaju siłowniki, których zada-
niem jest transport przetwarzane-
go drewna. Układy te napędzane są
trójfazowymi silnikami indukcyjny-
mi, których cechą charakterystycz-
ną jest możliwość zmiany kierun-
ków obrotów. Moce tych silników
kształtują się w bardzo różnych za-
kresach, większość nie przekracza
4 kW. Do tworzenia układu automa-
tyki warto w tym przypadku zasto-
nr 9/2007
 reklama
L1
L2
L3
S1-CRNI63

S2-CRNI63
1 3 5 1 3 5

2 4 6 2 4 6

U V W

3~

Rys. 2 Hamowanie przeciwprądowe silników o mocy 30 kW z wykorzystaniem

styczników Relpol z serii CRNI63

sować styczniki serii CRMI. Dzię-
ki małym wymiarom tych urządzeń
możemy zaoszczędzić miejsce w sza-
fie sterowniczej, natomiast dzięki
stykom pomocniczym N/O można
w łatwy sposób stworzyć układ ste-
rujący siłownikiem. Na rysunku 3
został przedstawiony przykład ste-
rowania zamianą kierunku obrotów
silnika o mocy 4 kW/380 V AC z wy-
korzystaniem stycznika CRMI09.
Znamionowy prąd łączeniowy stycz-
nika w kat. AC3 to 9 A.
Przedstawione przykłady to za-
ledwie ułamek możliwości styczni-
ków firmy Relpol w układach napę-
dowych. Szeroki zakres załączanych
mocy, wysoka jakość oraz duża od-
porność na warunki pracy to kilka
głównych zalet nowej linii styczni-
ków podzielonej na trzy główne gru-
py: ministyczniki do 9 A, styczniki do
100 A oraz styczniki powyżej 100 A.
Dodatkowo w ofercie znajduje się
duży wybór przekaźników termicz-
nych, styków pomocniczych oraz do-
datkowych akcesoriów. Dostępność,
serwis oraz wsparcie techniczne spra-
wiają, że są to produkty wyjątkowo
atrakcyjne na rynku.

S2-
CRMI09
L1 U

L2 V

L3 W
S1-
N CRMI09
SPS1 SPS2

CS1 CS2

START STOP START STOP

Rys. 3 Układ sterowania zmiany kierunku obrotów silnika indukcyjnego z wykorzy-

staniem styczników CRMI09

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
85
 napędy i sterowanie

harmoniczne prądu i napięcia

w sieci zasilającej
wprowadzane przez prostowniki wejściowe
napędowych przemienników częstotliwości
dr inż. Jerzy Szymański – Politechnika Radomska

P rzemysłowe przekształtniki energo- wodu zasilania przekształtnika. Nie jest

elektroniczne są źródłami generujący-
mi dużą liczbę wyższych harmonicznych.
Pobierany przez nie ze źródła prąd znacz-
nie odbiega od przebiegu sinusoidalnego.
Zniekształcony prąd powoduje odkształ-
cenie od sinusoidy napięcia zasilającego.
Każda z harmonicznych generowanych
wskutek odkształceń prądu i napięcia za-
silającego przynosi określoną moc czynną
i bierną. Zakładając pomijalną wartość od-
kształcenia sinusoidalnego napięcia zasi-
lania, pierwsza harmoniczna prądu będzie
przenosić jedynie moc czynną, a pozosta-
łe harmoniczne – jedynie moc bierną wyż-
szych harmonicznych. Moce te są przyczy-
ną dodatkowych strat. Minimalizowanie
prądów harmonicznych wytwarzanych
przez przekształtniki jest problemem pro-
ducentów tych urządzeń, którzy powinni
spełnić wymagania wielu norm, np. PN-
EN 50178, IEC-1000-3-2 czy IEEE 519-1992,
tj. spełnić wymagania dyrektywy nisko-
napięciowej LVD 2006/95/WE dla ozna-
czenia wyrobu znakiem CE.
W celu określenia poziomu zniekształ-
ceń napięciowych spowodowanych przez
przekształtniki energoelektroniczne ko-
nieczna jest znajomość wartości znie-
kształceń prądowych oraz impedancji ob-
Rys. J. Szymański
Rys. J. Szymański
prostownik falownik
możliwe określenie zniekształceń napię- a) trójfazowy napięciowy
ciowych jedynie na podstawie znajomo- AC obwód DC DC
ści parametrów przekształtnika energo- linia
zasilająca M
elektronicznego. Akceptowany poziom AC
odkształcenia napięcia zasilania w punk- DC AC
cie dołączenia innych odbiorców energii
jest także określony normą PN-EN 50160 b)
i konsekwencje jego niedotrzymania po-
do mostka
nosi użytkownik. Dopuszczalne poziomy sieć odwracającego
zasilania DC/AC
zawartości harmonicznych w sieci zasila- AC (falownika napięcia)
jącej zostały również określone w Rozpo-
rządzeniu Ministra Gospodarki z 4 ma-
ja 2007 r. w sprawie szczegółowych wa-
Rys. 1 Podzespoły obwodu mocy przemysłowego napięciowego przemiennika
runków funkcjonowania systemu elek- częstotliwości do sterowania momentem i obrotami silników klatkowych:
troenergetycznego [DzU nr 93 z 2007 r., a) ogólny schemat blokowy obwodu mocy przemiennika napięciowego
PWM do sterowania częstotliwościowego silnika klatkowego, b) diodowy
poz. 623]. Dlatego musi on dbać o to, aby mostek prostowniczy 3F6D w układzie przemiennika napięciowego PWM
instalacja zasilająca przekształtnik ener-
goelektroniczny miała odpowiednie pa- silnik prądu przemiennego (zwykle sil- nych w przebiegach napięć lub prądów
rametry elektryczne. nik klatkowy). Sprawdzając, czy współ- wprowadzono pojęcie współczynni-
W przemyśle powszechnie stosowa- praca przekształtnika energoelektronicz- ka THD (Total Harmonic Distortion),
ne są przemienniki częstotliwości z trój- nego, np. przemiennika częstotliwości czy tj. całkowitej zawartości harmonicz-
fazowym mostkiem niesterowalnym softstartu, jest poprawna, należy zwery- nych. Jest on odpowiednio definiowa-
przetwarzającym przemienne napięcie fikować, czy odbiornik jest podłączony ny dla zawartości harmonicznych na-
zasilania na napięcie stałe, które zasila zgodnie z DTR producenta i czy wartość pięcia i prądu:
falownik napięciowy (rys. 1). współczynnika THD napięcia (Total Har- N
UK
Falownik po przekształceniu napię- monic Distortion) według rozporządzenia THDu = ∑( U
k=2
)2 (1)
1
cia stałego na przemienne o regulowa- MG z 4 maja 2007 r. ma akceptowany po-
nej wartości skutecznej napięcia i regu- ziom. W artykule nie omówiono wpływu N
Ik
lowanej częstotliwości zasila trójfazowy harmonicznych wyższych rzędów, o czę- THDi = ∑( I
k=2
)2 (2)
1
stotliwościach powyżej 150 kHz, gdyż te

częstotliwości nie przenoszą dużej ener- gdzie:

nieliniowe obciążenie
(urządzenie gii odkształcenia, a do ich tłumienia sto- Uk (lub Ik) – kolejna harmoniczna prze-
energoelektryczne)
suje się filtry radioelektryczne RFI (Radio biegu podstawowego U1 (lub I1),
impedancja układu zasilania
– moc zwarciowa
Frequency Interference). N – liczba uwzględnianych harmonicz-
nych.
zniekształcenia prądu
(sieć zasilająca)
zniekształcenia napięcia
(sieć zasilająca)
harmoniczne prądu Ze schematu przedstawionego na ry-
i napięcia w sieci sunku 2 wynika, że producent urządze-
zasilającej – definicje, nia przekształtnikowego mimo respek-
wzrost strat w układzie zasilania
zakłócenia przekazywane
dyrektywy i normy towania dopuszczalnych poziomów za-
do środowiska
wartości harmonicznych prądu dostar-
Rys. 2 Odbiornik nieliniowy jako źródło zniekształceń harmonicznych prądu powo- W celu przedstawienia dopuszczal- czanych do sieci zasilania nie może od-
duje zniekształcenia napięcia w sieci zasilania [4] nych poziomów zawartości harmonicz- powiadać za poziom zniekształceń na-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
86
pięcia zasilania w punkcie przyłącze-
nia przemiennika do sieci. Poziom znie-
kształcenia napięcia zasilającego, mie-
rzony zwykle współczynnikiem THDu
zależy od stosunku prądu znamionowe-
go przemiennika do prądu zwarciowe-
W standardzie American Institu-
te of Electrical and Electronic Engine-
ers IEEE-519-1992, na którym oparte
są normy techniczne do budowy urzą-
dzeń energoelektronicznych, przedsta-
wiono dopuszczalne poziomy odkształ-
Rodzaj obwodu wejściowego Wartość stałej HC, w [%]
Prostownik 6-pulsowy 3F6D > 350
Prostownik 6-pulsowy 3F6D z dławikiem AC lub DC 150-350
Prostownik 12-pulsowy 100-150
Tab. 1 Wartość stałej harmonicznych HC dla typowych obwodów prostowniczych
przemienników częstotliwości

go sieci zasilającej, a więc impedancji sie-
ci zasilającej. Należy zauważyć, że typo-
we wartości THDi przemienników czę-
stotliwości wahają się w granicach 45 %
dla nominalnego obciążenia i 120 % dla
przemiennika niedociążonego. Dla uzy-
skania tych poziomów harmonicznych
prądu należy stosować ok. 4 % dławi-
ki blokujące. Zakłócenia innych wraż-
liwych odbiorników dołączanych do
punktu przyłączenia przemiennika za-
leżą jedynie od poziomu odkształcenia
napięcia zasilającego (harmoniczne prą-
du występują jedynie na drodze między
przemiennikiem i transformatorem za-
silającym). Jeśli do danego węzła zasila-
jącego przyłączonych jest więcej niż je-
den przemiennik częstotliwości, to prą-
dy nominalne tych przemienników na-
leży zsumować dla oceny udziału całko-
witego prądu odkształconego.
ceń prądu pobieranego przez odbiorni- wych definiuje się stałą harmonicz- 2
∞
⎛ Ih ⎞
ki. Wymagania te dotyczą wartości ko- nych prądu odbiornika nieliniowego Hc = ∑ ⎜⎝ h I ⎟ ⋅ 100% (5)
h=2 1 ⎠
lejnych harmonicznych do rzędu 11. Do- Hc, która wiąże występujące w sieci
puszczalna wartość współczynnika har- zasilania harmoniczne prądu z har- gdzie:
monicznych prądu THDi jest uzależnio- monicznymi napięcia, w zależności ISC – prąd zwarciowy transformatora za-
na od wielkości mocy zwarciowej ukła- od wartości skutecznej prądu nomi- silającego,
du zasilania. nalnego obciążenia i wartości sku- IFL – nominalny prąd odciążenia (silni-
Warto zauważyć, że niedociążone lub tecznej prądu zwarciowego transfor- ka) przemiennika częstotliwości,
przewymiarowane przemysłowe prze- matora zasilającego przemiennik czę- HC – stała harmonicznych prądu.
mienniki częstotliwości powodują więk- stotliwości: W tabeli 1 podano wartości stałej har-
szą zawartość wyższych harmonicznych 2 monicznej prądu Hc dla różnych rodza-
∞
⎛ hX I ⎞
prądu, a THDi rośnie do ok. 120 %. Jed- THDu = ∑ ⎜⎝ V1 h ⎟⎠ ⋅
h=2
jów realizacji obwodów wejściowych
1
nak stosunek pierwszej harmonicznej przemienników częstotliwości z pro-
∞
X1
prądu zasilania I1 do jej wartości nomi- ∑ (h I ) (3) stownikiem diodowym trójfazowym
2
⋅ 100% = h ⋅
V1 h=2
nalnej I1n jest dużo mniejszy, proporcjo- – 3F6D.
∞
1
nalny do mocy czynnej dostarczanej do ∑ (I h) W tabeli 2 podano dopuszczalne po-
2
⋅ 100% = h ⋅ 100%
Isc
przemiennika – P/Pn, dlatego zwykle nie h=2
ziomy zawartości harmonicznych niepa-
ma to wpływu na zwiększenie odkształ- z równania (3) wynika, że: rzystych prądu (harmoniczne parzyste
cenia napięcia zasilania. nie występują w sieciach trójfazowych)
I FL
W celu wygodniejszego określa- THDu = H c [% ] (4) dla nieliniowych obciążeń w sieciach TN
ISC
nia poziomu zniekształceń napięcio- współpracujących z innymi obciążenia-
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
87
 napędy i sterowanie

wskazu pokazującego kierunki działań

Rys. J. Szymański

a)
Rys. 3 Schemat elektryczny (a) i budowa biernego filtru AHF010 do ograniczania harmonicznych prądu w sieci zasilania do po-
ziomu 10% dla obciążenia nominalnego In=10 A (b)
mi i przy napięciach 120 V – 69 kV we-
dług standardu IEEE-519-1992 Wymaga-
nia i zalecane środki eliminacji harmo-
nicznych w systemach elektrycznych.
Standard ten określa też wrażliwość
urządzeń elektrycznych na zakłócenia
harmoniczne oraz dopuszczalny poziom
zniekształceń harmonicznych napięcia
w sieci zasilania. IEEE-519 zawiera róż-
ne limity dla różnych typów obiektów
budowlanych. Sieciom przemysłowym
stawia się wyższe wymagania niż sie-
ciom zasilającym budynki mieszkalne
i użyteczności publicznej. Dlatego prze-
reklama
b)
mysłowe napędy z przemiennikiem czę-
stotliwości nie zawsze muszą posiadać
filtry harmonicznych prądu, np. w po-
staci dławików blokujących.
W Polsce zawartość harmonicznych
napięcia w sieci niskiego i średniego na-
pięcia określa Rozporządzenie Ministra
Gospodarki z 4 maja 2007 r. w sprawie
szczegółowych warunków funkcjono-
wania systemu elektroenergetycznego
[DzU nr 93 z 2007 r., poz. 623] i norma
PN-EN 50160 Parametry napięcia w pu-
blicznych sieciach rozdzielczych. Norma
definiuje sposób pomiaru i liczbę anali-
zowanych harmonicznych. Niemniej in-
terpretacja jej zapisów budzi wiele wąt-
pliwości. W szczególności, co do liczby
mierzonych harmonicznych, 25 czy 40,
oraz przedziałów czasowych pomiarów
i sposobu analizy danych. Ogólnie moż-
na stwierdzić, że poziom THDu nie może
przekraczać 8 % w normalnych warun-
kach pracy urządzeń. W praktyce inży-
nierskiej najczęściej pomiar ten sprowa-
dza się do dość przypadkowego pomia-
ru analizatorem harmonicznych w krót-
kim czasie, co nie wypełnia jednak wy-
magań normy PN-EN 50160 i Rozporzą-
dzenia MG z 4 maja 2007 r. Po wprowa-
dzeniu noweli ustawy o normalizacji
w 2003 roku, norma PN-EN 50160 nie
jest aktem prawnym do obowiązkowe-
go stosowania, ale stanowi rodzaj drogo-
technicznych w praktyce inżynierskiej.
Jednak rozporządzenie Ministra Gospo-
darki z 4 maja 2007 r. jest aktem praw-
nym i musi być przestrzegane. W wielu
miejscach rozporządzenia dotyczących
zawartości harmonicznych w napięciu
zasilającym (rozdz. 10) występuje zalece-
nie – „powinno być”, a nie nakaz – „musi
być”, co skutkuje odstępstwami od poda-
nych poziomów zawartości harmonicz-
nych w uzasadnionych przypadkach.
W rzeczywistych układach odbiorni-
ków nieliniowych wymagań stawianych
w IEEE-519 co do wartości THDi nie da
się spełnić bez stosowania filtrów ak-
tywnych lub innych kosztownych ukła-
dów kompensacji mocy odkształconej,
co powoduje znaczny wzrost kosztów
budowy instalacji zasilania przekształt-
nika energoelektronicznego, np. napę-
du z napięciowym przemiennikiem czę-
stotliwości.
powszechnie
stosowane techniczne
metody ograniczania
harmonicznych prądu
w sieci zasilającej
Można obniżyć zawartość harmo-
nicznych prądu przez zastosowanie za-

Izw/Iobc <20 20...50 50...100 100...1000 >1000

THDi dla n<11 4% 7% 10 % 12 % 15 %
Tab. 2 Dopuszczalne poziomy zawartości harmonicznych nieparzystych prądu
wg IEEE-519 (część wymagań wybranych przez autora)

Klasa zastosowania THDu (%)

Zastosowanie wrażliwe: lotniska, szpitale, telekomunikacja
3%
(obciążenia z przekształtnikami napędowymi AC/AC i AC/DC)
Zastosowanie ogólne: biura, szkoły
5%
(obciążenia z przekształtnikami napędowymi AC/AC i AC/DC)
Zastosowanie lokalne (dedykowane):
10 %
fabryki (obciążenia z przekształtnikami napędowymi AC/DC)
Tab. 3 Ogólne standardy dla zakłóceń harmonicznych napięcia wg IEEE-519 (część
wymagań wybranych przez autora)

Ls
0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9 % 10 %
Ldc
0 % 124,8 83,9 56,5 43,5 37,3 33,6 31,0 29 27,4 26 24,8
1 % 103,7 67,7 46,8 39,1 34,8 32,0 29,9 28,2 26,8 25,6 24,5
2% 84,2 51,7 41,1 36,1 33,0 30,8 29,0 27,6 26,3 25,2 24,2
3% 61,6 43,6 37,5 34,0 31,7 29,8 28,3 27,1 25,9 24,9 23,9
4% 48,2 39,0 35,0 32,5 36,0 29,1 27,8 26,6 25,6 24,6 23,7
5% 41,8 36,1 33,3 31,4 29,8 28,5 27,3 26,2 25,3 24,3 23,5
6% 38,2 34,2 32,1 30,5 29,2 28,0 26,9 25,9 25 24,2 23,3
Tab. 4 THDi przy zmiennych wartościach L s i L dc przy nominalnym obciążeniu pro-
stownika (stosownie do rysunku 7)

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
88
 Rys. J. Szymański
a) b) c) d)

Rys. 4 Przebiegi prądów i napięć fazowych zasilania napięciowego przemiennika częstotliwości o mocy 5,5 kW przy obciążeniu: a) In /2, c) In oraz f uwy=50 Hz (bez wejściowe-
go filtru biernego AHF010). Przebiegi prądu i napięcia fazowego na zasilaniu filtru AHF010: b) nieobciążonego, d) obciążonego nominalnie. Dane pomiarowe: 200 V/dz,
5 A/dz, 5 ms/dz

awansowanych drabinkowych filtrów
biernych typu LC, powoduje to jednak
znaczne zwiększenie udziału mocy bier-
nej w stanie pracy jałowej i przy niedo-
ciążeniu przemiennika częstotliwości.
Na rysunku 3 przedstawiono schemat
ideowy filtru AHF010 firmy Danfoss,
powodującego tłumienie harmonicz-
nych prądu do wartości THDi=10 %.
Filtr ten jest dołączany szeregowo do
sieci zasilania przed przemiennikiem
częstotliwości. Filtry pasywne wyma-
gają odstrojenia od częstotliwości re-
zonansowych. W przypadku powsta-
nia zjawiska rezonansu na dowolnej
harmonicznej niższego rzędu, filtr pa-
sywny stwarza zagrożenie pożarowe
(więcej informacji na ten temat moż-
na znaleźć w artykule „Wyższe harmo-
niczne powodem zwiększonego zagro-
żenia pożarowego w instalacjach elek-
trycznych”, J. Wiatr, E. Skiepko, „elektro.
info” 9/2005). Znacznie lepsze rezultaty
dają filtry aktywne.
Na rysunku 4 przedstawiono prze-
biegi prądów i napięć fazowych na wej-
ściu filtru AHF010 w stanie nieobcią-
żonym i przy obciążeniu nominalnym
(rys. 4b i 4d) oraz napięcia i prądu fa-
zowego na wejściu przemiennika czę-
stotliwości z wbudowanym 4 % dławi-
kiem blokującym DC (4 % Ldc) dołączo-
nego do sieci bez filtru harmonicznych
prądu AHF010 w stanie nieobciążonym
i obciążonym nominalnie (rys. 4a i 4c).
Z przedstawionych przebiegów wynika,
że następuje znaczna poprawa kształ-
tu prądu fazowego w sieci zasilania,
niemniej jest to okupione znacznym
zwiększeniem mocy biernej pobieranej
z sieci. Filtr pobiera moc bierną równą
Q=3×230 V×3,54 A×sin 90°=2,5 kvar.
Ponieważ pojemności i indukcyjno-
ści filtru są stałe niezależnie od mocy
przemiennika częstotliwości, moc bier-
na dla pracy jałowej będzie stała. Przy
mocach przemienników częstotliwo-
ści od około kilkudziesięciu kilowatów,
udział mocy biernej filtru w bilansie
mocy nie będzie miał znaczenia. W in-
stalacjach małych mocy należy bardzo
poważnie rozważyć konieczność sto-
sowania tego typu filtrów ze względu
na duży udział mocy biernej w bilan-
sie mocy układu energoelektroniczne-
go pobieranej z sieci zasilania.
W celu ograniczenia zawartości har-
monicznych prądu powszechnie sto-
suje się 3-fazowe dławiki blokujące
o rdzeniu żelaznym instalowane na
zasilaniu prostownika głównego prze-
miennika częstotliwości (rys. 5a) lub
dławik dwusekcyjny DC z rdzeniem
żelaznym instalowany na wyjściach
reklama

ENERGETAB
11-13 września 2007
Pawilon 0, stoiska 12 i 13

Breve Tufvassons Sp. z o.o.

PRODUCENT TRANSFORMATORÓW
Postępowa 25/27, 93-347 Łódź
nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
www.breve.pl
89
 napędy i sterowanie
Rys. J. Szymański

Rys. J. Szymański
a) b)
filtr
indukcyjny
AC
filtr
do falownika obwodu DC do falownika
(dławik DC)

Rys. 5 Dławiki AC (a) i DC (b) stosowane w układzie prostownikowym przemysło- Rys. 6 Wpływ dławików AC i DC na napięcie w obwodzie pośrednim DC napięcio-
wych napięciowych przemienników częstotliwości do ograniczania harmo- wego przemiennika częstotliwości przy zmianach wartości. Dławiki o para-
nicznych prądu metrach w przedziale między 1 - 10 %, zwiększane co 1 %

stałonapięciowych prostownika głów-
nego (rys. 5b). Dławik blokujący insta-
lowany w części DC układu jest zwy-
kle mniejszy i lżejszy od dławika in-
stalowanego w części AC układu, gdyż
dla przykładu, jeśli zastosujemy dławik
3 %, to musimy użyć 3 dławików po
stronie AC o wartości 3 %, a w przypad-
ku dławika instalowanego po stronie
DC układu musimy zastosować 2 dła-
wiki 1,5 %. W części DC dławiki są zwy-
kle montowane do wnętrza przemien-
nika przez producentów (Danfoss, We-
stinghause), dławiki instalowane po
stronie AC zwykle występują jako opcja
(Siemens, Lenze).
reklama
Dławik 3 % charakteryzuje się tym,
że moduł jego impedancji ωL powodu-
je spadek 3 % napięcia międzyfazowe-
go przy prądzie nominalnym obciąże-
nia In. „Dławiki AC” znajdują się po stro-
nie napięcia przemiennego, dlatego ich
nadmierne powiększanie prowadzi do
obniżenia napięcia zasilania przemien-
nika częstotliwości, a to może spowo-
dować pracę podnapięciową sterowa-
nego silnika.
Rysunek 6 przedstawia wpływ dła-
wików obydwu typów na napięcie DC
obwodu pośredniego przemiennika na-
pięciowego. Na rysunku 6 z lewej stro-
ny, najwyżej położony przebieg napię-
cia ilustruje wpływ 1 % „dławika AC”,
a przebieg położony najniżej oddziały-
wanie 10 % „dławika AC”. Natomiast po
prawej stronie zilustrowano wpływ rów-
noważnego „dławika DC” na napięcie
tego samego obwodu DC przemienni-
ka, a dławik DC 4 % powoduje najwięk-
sze oscylacje.
„Dławiki AC” pełnią ważną funk-
cję zabezpieczającą podzespoły wej-
ściowe przemiennika napięciowego.
Stanowią one „bufor izolacyjny” dla
układów elektronicznych przemien-
nika częstotliwości zabezpieczając go
przed przepięciami i innymi zaburze-
niami w linii elektroenergetycznej. Po-
wodują ograniczenie szybkości nara-
stania prądu w prostowniku wejścio-
wym przemiennika napięciowego i na
nich głównie odkłada się napięcie fali
przepięciowej.
W przemiennikach bez standardowo
zainstalowanych „dławików AC” stosuje
się warystory (MOVs – Metal Oxide Vari-
stors), aby uzyskać odpowiednią ochro-
nę przepięciową przemiennika. „Dławi-
ki DC” nie zabezpieczają prostownika
wejściowego przemiennika przed prze-
pięciami. Warystory są w tej chwili stan-
dardowo montowane jako zabezpiecze-
nie prostownika w przemienniku na-
pięciowym, z kolei „dławiki AC” zwy-
kle nie są w standardowym wyposaże-
niu przemiennika napięciowego i są ofe-
rowane jako opcja.
Skuteczność stosowania rozwiązania
z zastosowaniem „dławika AC” lub „dła-
wika DC” można ocenić na podstawie
badania symulacyjnego z uwzględnie-
niem różnych wartości dławików przy
pełnym odciążeniu obwodu prostowni-
kowego (rys. 7).
W tabeli 4 przedstawiono wyni-
ki obliczeń THDi dla pełnego obciąże-
nia I0=In i przy zmiennych wartościach
Ls= 0% - 10% i Ldc=0 % - 6 % dla prostow-
nika pokazanego na rysunku 7. Z ana-
lizy danych przedstawionych w tabeli 4
wynika, iż przy występowaniu jedynie
3 % Ls lub 4 % Ldc THDi wynosi ok. 45 %.
Przy jednoczesnym występowaniu 3 %
Ls i 4 % Ldc THDi wynosi ok. 33 %. Uzy-
skanie mniejszych zawartości THDi jest
technicznie niemożliwe do uzyskania
przy stosowaniu dławików, gdyż dła-
wiki te musiałyby mieć tak duże war-
tości indukcyjności, że uniemożliwiło-
by to poprawną pracę obwodu prostow-
nikowego.
Równoważne indukcyjności dla
dławików blokujących można okre-
ślić na podstawie rysunku 8, z któ-
rego wynika, że porównywalne tłu-
mienie harmonicznych prądu do po-
Rys. J. Szymański

Idc 1/2 Ldc I0

Usa Ls Isa
L
Usb Ls Isb o
Cdc Udc a
Usc Ls Isc
d

1/2 Ldc

Rys. 7 Obwód prostownika 3F6D przemiennika częstotliwości z uwzględnieniem

występowania dławików AC i DC. Wpływ wartości dławików AC lub DC
przedstawiono w tabeli 4.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
90
ziomu THDi=50 % uzyskujemy stosu- obliczenie współczynnika Snom 1M
Znamionowy prąd I nom = I nom = = 1, 45 kA
jąc 3-fazowy „dławik AC” o indukcyj- THDu w sieci zasilającej transformatora 3 Vnom 3 ⋅ 400
ności każdej fazy 2,5 mH i 2-sekcyj-
I nom 1, 45k
ny „dławik DC” o indukcyjności sek- Jeśli prostownik zasilający obciąży- Prąd zwarciowy transformatora Isc = Isc = = 29 kA
ex 0, 05
cji 2 mH lub dla uzyskania tłumienia my pojemnościowo, staje się on od-
harmonicznych prądu o poziomie biornikiem nieliniowym, tzn. pobiera Znamionowy prąd przemiennika Pnom 200 k
I FL = I FL = = 290 A
THDi=38 % dławiki te mają wartości z sieci zasilającej prąd niesinusoidalny. częstotliwości 3 Vnom 3 ⋅ 400
odpowiednio 3×4 mH i 2×3 mH. Prąd ten płynie między prostownikiem Stała harmonicznych 250 %
Jest jeszcze jeden ważny powód i transformatorem zasilającym. W sie- przemiennika częstotliwości (HC) (wartość szacowana wg tabeli 1)
stosowania dławików do ogranicza- ciach jednofazowych stosowane są na- Współczynnik zniekształceń THDu = H c
I FL
THDu = 250
290
= 2 .5 %
nia harmonicznych w sieci zasilania. pięciowe przemienniki częstotliwości napięciowych THDu ISC 29 k
Dotyczy on żywotności kondensato- małej mocy przetwarzające do celów na- Tab. 5 Obliczenia zawartości harmonicznych napięcia THDu, w zależności od danych
rów elektrolitycznych w baterii obwo- pędowych na napięcie 1×230 V/50 Hz na napędu przemiennikowego i sieci zasilania według rysunku 11

du pośredniego przemiennika często-
tliwości. Żywotność kondensatorów
elektrolitycznych przemiennika w du-
żym stopniu zależy od temperatury ich
pracy i di/dt – stromości prądu ładowa-
nia kondensatorów. Bateria konden-
satorów zużywa się 2,8 razy szybciej
w przemienniku pozbawionym dła-
wików ograniczających stromość prą-
du ich ładowania (rys. 9). Dodatkowo,
podniesienie temperatury otoczenia
z 30 do 45°C, w którym pracuje prze-
miennik częstotliwości, obniża jej ży-
wotność aż 28 razy.
3×0÷230 V/0÷100 Hz. Obwód wejścio-
wy takiego przemiennika jako nielinio-
wego odbiornika przedstawiono na ry-
sunku 10.
Przy braku kondensatora napięcie
na odbiorniku ma przebieg dwupołów-
kowo wyprostowanego napięcia siecio-
wego, a prąd pobierany z sieci ma prze-
bieg sinusoidalny. Po dołączeniu kon-
densatora znakomicie zmniejszającego
tętnienia napięcia na odbiorniku rezy-
stancyjnym, układ staje się odbiorni-
kiem nieliniowym, gdyż prąd jest po-
bierany impulsowo, w chwili dołado-
wywania kondensatora. Taka sytuacja
występuje zawsze przy zasilaniu napię-
ciowych przemienników częstotliwo-
ści stosowanych powszechnie do ste-
rowania prędkością i momentem silni-
ków klatkowych w instalacjach prze-
mysłowych. Dołączony do transforma-
tora zasilającego prostownik wpływa
negatywnie, odkształcając tym prądem
napięcie zasilania. Poziom odkształce-
nia napięcia zasilania musi być kon-
trolowany, jeśli tym napięciem zasi-
lane są także inne wrażliwe odbior-
niki energii.
Dla przykładu wyznaczono od-
kształcenia napięcia w obwodzie wtór-
nym transformatora SN o mocy pozor-
nej 1 MVA, przekładni 10/0,4 kV i współ-
czynniku mocy zwarciowej ex=5 %,
z którego zasilany jest 200 kW prze-
miennik częstotliwości z 6-pulsowym
diodowym prostownikiem wejściowym
3F6D, wyposażonym w dławik instalo-
wany w części DC lub AC. Schemat za-
silania przemiennika częstotliwości
przedstawiono na rysunku 11.
Bez przeprowadzania dokładnych
obliczeń można przyjąć, że dla prze-
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
91
 napędy i sterowanie
Rys. J. Szymański

Rys. J. Szymański
THD [%]
Ldc=0 3F6D Ldc
100 112 z dławikiem DC bez dławika DC

120
Lac=0
80

godziny pracy
Lac 3F6D 100

(w tysiącach)
80
60 40
60
40
40 4 1,4
20
0
20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 30°C 45°C
temperatura
równoważne – typowe indukcyjność [mH]
dławiki AC i dławiki DC

Rys. 8 Wartość indukcyjności dławików wejściowych AC i DC w zależności Rys. 9 Wpływ dławików i temperatury otoczenia na żywotność baterii kondensato-
od THDi w sieci zasilania rów elektrolitycznych obwodu pośredniego przemiennika częstotliwości

mysłowych niskonapięciowych prze-
mienników częstotliwości o wartości
THDi bliskiej 40 % przy obciążeniu no-
minalnym, uzyskujemy THDu w po-
bliżu transformatora bliskie 5 %, jeśli
wartość maksymalnej mocy czynnej
przemiennika odniesionej do wartości
mocy pozornej transformatora wynosi
40 %. Przykładowe oszacowanie pozio-
mu THDu w sieci zasilania układu na-
pędowego przedstawionego na rysun-
ku 11 pokazano w tabeli 5.
podsumowanie
Odbiorniki nieliniowe stają się co-
raz bardziej znaczącą częścią wszyst-
kich obciążeń. Współczesne napędy
przemysłowe o regulowanej prędko-
ści nie są budowane inaczej niż z za-
stosowaniem napięciowego przemien-
nika częstotliwości. W grupie niskona-
pięciowych przemienników częstotli-
wości do napędu silników klatkowych
Rys. J. Szymański
o mocach do 0,5 MW są stosowane po-
wszechnie prostowniki 6-pulsowe jako
ich wejściowe obwody mocy. Genero-
wane przez nie zakłócenia są postrze-
gane jako istotny czynnik wpływający
na zawodność wielu wrażliwych od-
biorników elektronicznych, dlatego ko-
nieczne jest zapewnienie odpowiednio
niskiego poziomu odkształcenia napię-
cia zasilającego. W przypadku obiek-
tów budowlanych bez dodatkowych
ograniczeń wynikających ze specjalnej
lokalizacji lub przeznaczenia, Rozpo-
rządzenie Ministra Gospodarki z 4 ma-
ja 2007 r. dopuszcza THDu do 8 % za-
równo w sieciach SN, jak i NN.
Obecność wyższych harmonicznych
prądu w sieci zasilania odbiorników
nieliniowych jest przyczyną niekorzyst-
nych zjawisk, m.in. zakłóceń w pracy in-
nych odbiorników, przegrzewania się
transformatorów, kabli siłowych, prze-
grzewania się przewodu neutralnego
w obwodach jednofazowych, zwiększo-
nych strat w przesyłaniu energii. Har-
moniczne napięcia sieci zasilającej po-
wodują natomiast nieprawidłową pra-
cę lub uszkodzenie innych odbiorników
elektronicznych przyłączonych do tej
sieci. Stosowanie dławików wejścio-
wych ma istotne znaczenie dla ograni-
czenia zawartości harmonicznych prą-
du w sieci zasilania. Z danych przedsta-
wionych w tabeli 4 wynika, że w insta-
lacjach z przemiennikami częstotliwo-
ści zawierającymi prostowniki wejścio-
we 3F6D nie ma możliwości obniżenia
wartości THDi poniżej ok. 40 %, jeśli tłu-
mienie harmonicznych jest wykonywa-
ne dławikami blokującymi.
Obecnie przemienniki napięciowe
z prostownikiem 3F6D zasilane z sie-
ci niskonapięciowej osiągają moce rzę-
du 1 MW. Trzeba uwzględniać gene-
rowaną przez nie moc bierną wyż-
szych harmonicznych przy określa-
niu mocy transformatorów, przekro-
jów kabli i wartości zabezpieczeń nad-
prądowych i zwarciowych. Uwzględ-
niając THDi przemienników napię-
ciowych na poziomie 40 %, co zapew-
niają praktycznie wszyscy renomo-
wani producenci dołączając dławiki
blokujące o właściwej indukcyjności,
należy dążyć do obciążenia transfor-
matora zasilającego mocą bierną wyż-
szych harmonicznych, niepowodują-
cą zniekształcenia napięcia powyżej
wartości określonej normami. Zwy-
kle THDu<3 - 5 % dla biur, szkoły, itp.
obiektów lub THDu<8 % w przypadku
budynków przemysłowych. W razie
konieczności należy stosować prze-
mienniki częstotliwości z prostow-
nikami 12-pulsowymi czy aktywne
filtry wyższych harmonicznych, albo
przemienniki częstotliwości typu AFE
(Active Front-End). Takie rozwiązania
znacznie jednak podwyższają koszt
układu napędowego.
Od redakcji: Literatura do artyku-
łu na www.elektro.info.pl.

Rys. J. Szymański

a) 10/0,4 kV 3F6D

IZR
A
UR PC

UR

b) IZR T P=200kW
1MVA
IZC B
ex=5% H0=250%
UC

UC IZC

T zniekształcenia napięciowe określone

dla innych odbiorników dołączonych do
uzwojenia wtórnego transformatora
(PPC - point common connection)
Rys. 10 Odbiornik: a) układ prostownika z obciążeniem rezystancyjnym, b) domi-
nującym pojemnościowym, gdzie: A – odbiornik liniowy – prąd sieci zasila- Rys. 11 Schemat układu zasilania przemiennika częstotliwości (z mostkiem 3F6D
nia jest sinusoidą, B – odbiornik nieliniowy – prąd sieci zasilania nie jest si- i dwusekcyjnym 2×1,5 % dławikiem blokującym DC) do sterowania pracą
nusoidą silnika klatkowego o mocy 200 kW

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
92
;67GN@6@67A>

DfnYkcXmY`Y_hfcYbYf[YhmWnbY]bghU`UWm^bY
?UV`YY`Y_hfcYbYf[YhmWnbY
?UV`Ygm[bU`]nUWm^bY
?UV`Yc[b]ccXdcfbY]VYn\U`c[YbckY
?UV`Y]dfnYkcXmX`UUihcaUhm_]]ghYfckUb]U
?UV`YHY`Y]bZcfaUhmWnbY
?UV`YHY`Y_caib]_UWm^bY

BU^kmçgnU^U_cЀ
    ?cb_ifYbWm^bYWYbm
%*")+'L^|odlcV™HiZ[Vc‹l`V)W
=GC-$$% iZa#%'',-.%)-&™[Vm%'',-.%)-*
=GC%($$% Z"bV^a/bVYZm5bVYZm#ea™lll#bVYZm#ea
 prezentacja

jak obniżyć koszty eksploatacji

napędów elektrycznych?
Jarosław Buczek – Krajowa Agencja Poszanowania Energii SA

P odczas projektowania napędów

elektrycznych, a także przy oka-
zji modernizacji układów napędo-
wych z silnikami elektrycznymi, war-
to przemyśleć kilka zagadnień, które
mogą ułatwić decyzję o wyborze, wy-
mianie lub remoncie silnika. Czeka-
nie z modernizacją do awarii i prze-
płacanie za zużywaną energię jest
praktyką częstą i – niestety – złą.
W jaki sposób możemy obniżyć
zbyt wysokie koszty eksploatacji na-
pędów elektrycznych?
zmniejszanie strat mocy
Przede wszystkim należy dobierać
silnik o możliwie największej spraw-
ności energetycznej do danego za-
stosowania. Warta przemyślenia jest
możliwość zastąpienia przestarzałe-
go silnika konstrukcją nowocześniej-
szą, o lepszej sprawności energetycz-
nej (np. z etykietą eff1), tym bardziej
że obecnie dzięki Polskiemu Progra-
mowi Efektywnego Wykorzystania
Energii w Napędach Elektrycznych –
PEMP można kupować silniki energo-
oszczędne po obniżonych cenach (wię-
cej informacji na ten temat w serwisie
internetowym poświęconym projekto-
wi http://www.pemp.pl). Na stronach
PEMP można także znaleźć bezpłatne
oprogramowanie efeMotor, ułatwiają-
Puż=7,5 kW
Rys. 1 Przykład: zapotrzebowanie mocy w układzie napędowym wynosi 7,5 kW, projektant przyjął współczynnik bezpieczeń-
stwa 1,1, więc moc znamionowa silnika wzrasta do 8,25 kW. Konstruktor urządzenia również przyjął współczynnik 1,1,
a więc moc znamionowa silnika to już 9,1 kW. Najbliższa moc produkowanego silnika to 11 kW. W efekcie zainstalowany
silnik ma moc znamionową prawie dwukrotnie większą niż moc faktycznie potrzebna. Urządzenie będzie działało, jednak
nikt nie pomyślał o efekcie ekonomicznym!
ce m.in. dobór silników czy obliczenie
możliwych oszczędności. Znajdują się
tam również dane adresowe producen-
tów energooszczędnych silników elek-
trycznych biorących udział w PEMP
oraz baza danych silników energoosz-
czędnych objętych dopłatami.
Należy też unikać przewymiarowa-
nia silnika. Silniki energooszczędne
mogą być trwale przeciążane, więc nie
ma potrzeby stosowania kilkudziesię-
cioprocentowych marginesów mocy
„na zapas”, szczególnie w przypadku
pomp i wentylatorów. Przy okazji wy-
miany uszkodzonego silnika często
okazuje się, że w jego miejsce można
zastosować silnik o mniejszej mocy
znamionowej, co nie tylko wpłynie
w perspektywie na niższe koszty eks-
ploatacji napędu, ale dodatkowo obni-
ży koszt inwestycyjny. Rysunek 1 ilu-
struje przykład tendencji często wy-
stępującej w procesie konstrukcji elek-
trycznych układów napędowych.
Powinniśmy również kontrolować,
a w razie potrzeby korygować, wartość
i jakość napięcia zasilającego silnik,
wyeliminować wahania i niesyme-
trie, zredukować wyższe harmoniczne
i poprawić współczynnik mocy. Wa-
hania i niesymetrie napięć fazowych
nie tylko pogarszają sprawność napę-
du, ale powodują szybsze zużycie ele-
mentów układu napędowego. Na przy-
kład, 2,5 % nierównomierność napięć
fazowych zasilających silnik 75 kW
pracujący 8000 godzin w roku zwięk-
szy roczne zużycie energii przez na-
pęd o prawie 10 000 kWh. Jeżeli takim
napięciem jest zasilanych więcej sil-
ników, koszty się zwielokrotnią. Nie-
symetrie zasilania wywołują bardzo
szkodliwe drgania, a temperatura sil-
nika zasilanego napięciami o 2 % asy-
metrii jest o ok. 10°C wyższa niż tem-
peratura silnika zasilanego prawidło-
wo, co skraca żywotność jego izolacji
nawet dwukrotnie.
Jeżeli silnik jest przewymiarowany
(czyli nigdy nie pracuje z mocą zna-
mionową), najprostszym i najtań-
szym sposobem osiągnięcia oszczęd-
ności jest jego przełączenie z połącze-
nia w trójkąt na połączenie w gwiaz-
dę. Na rysunku 2 przedstawiono wy-
kres obrazujący możliwe do uzyska-
nia oszczędności energii po takim
przełączeniu. Niestety, po przełącze-
niu pogorszeniu ulega współczynnik
mocy, a silnik nie może być obciążo-
ny bardziej niż 30 % Pn.
tymczasowe
wyłączanie napędu
Jeśli proces technologiczny na to
pozwala, należy wyłączać zasilanie
napędu, kiedy nie jest on używany.
Pn=11 kW
Najprostszym rozwiązaniem jest za-
stosowanie wyłącznika czasowego,
jednak w przypadkach, gdy istnieje
taka możliwość, należy kontrolować
parametry pracy napędu i wyłączać
silnik, jeżeli przez określony czas pra-
cuje w stanie jałowym lub gdy para-
metry procesu technologicznego nie
wymagają jego pracy.
W układach napędowych, w któ-
rych występuje wiele silników pra-
cujących równocześnie, warto rozwa-
żyć możliwość ich pracy sekwencyj-
nej. Na przykład, w układach pom-
powych, wentylacyjnych lub sprę-
żarkowniach, można użyć kilku sil-
ników o różnych mocach, a automa-
tyczny system sterowania będzie za-
łączał je w zależności od zapotrzebo-
wania. Mikroprocesorowe sterowniki
i przetwornice częstotliwości pozwa-
lają tak dobrać sposób sterowania, by
nie tylko zużywane było mniej ener-
gii, ale by poszczególne silniki były
obciążane równomiernie.
zmniejszenie
obciążenia silnika
Ważny jest również odpowiedni do-
bór przekładni pomiędzy silnikiem
i urządzeniem napędzanym. W przy-
padku stosowania w układzie napę-
dowym przekładni pasowych, tanim
rozwiązaniem pozwalającym na obni-
żenie kosztów pracy napędu jest od-
powiednia zmiana przełożenia prze-
kładni. Wymiana pasków napędowych
z klasycznych „V” na nowocześniejsze
może zwiększyć sprawność przekładni
o 6 %. Często jednak uzasadniona eko-
nomicznie jest wymiana starej prze-
kładni pasowej na inny typ przekładni.
Sprawność przekładni może pogorszyć
się nawet o 10 % tylko na skutek starze-
nia się pasków napędowych.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
94

1,6
1,4
1,2
straty mocy [kWh]
1 z fabrycznie zintegrowanymi falow-
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0 1
Rys. 2 Oszczędności energetyczne po przełączeniu D-Y niedociążonego silnika
o Pn=7,5 kW
Należy także zminimalizować stra-
ty mocy w liniach przesyłowych wy-
nikające z nieszczelności instalacji,
złej jakości izolacji, oporów przepły-
wu w rurociągach, dławienia, itp.
Zmniejszenie prędkości obrotowej
silnika przynosi wymierne oszczęd-
ności energii, szczególnie w przypad-
kach, gdy silnik napędza pompę lub
wentylator pracujące z niepełną wy-
dajnością. Jeśli konieczna jest płyn-
na zmiana wydajności, w miejsce dła-
nr 9/2007
silnik połączony
w gwiazdę
zielone pole
to zakres możliwych
oszczędności
silnik połączony
w trójkąt
2 3 4 5 6 7 8
moc oddawana na wale silnika [kWh]
wienia przepływu należy używać fa-
lowników. Zapewniają one dokład-
ną regulację prędkości silnika, dzięki
czemu nie tylko ograniczane jest zu-
życie energii, ale dodatkowo popra-
wia się jakość finalnego produktu.
Dzięki zastosowaniu nowoczesnych
przemienników częstotliwości spraw-
ność energetyczna i parametry pra-
cy układu napędowego oraz warunki
pracy silnika ulegają poprawie. Ogra-
niczane są jego przeciążenia i wpływ
na sieć zasilającą. Ceny falowników 7. http://energyefficiency.jrc.cec.
wciąż maleją, co powoduje, że takie eu.int/
inwestycje są coraz bardziej opłacal- 8. http://www.cda.org.uk/megab2/
ne. Warte uwagi są również silniki elecapps/elec_hom.htm
9. http://www.carbontrust.co.uk/
nikami. Jeżeli płynna regulacja pręd- energy
kości nie jest konieczna, należy sto-
reklama
sować silniki wielobiegowe.
literatura
1. Norma N SEP-E-005, Central-
ny Ośrodek Szkolenia i Wydaw-
nictw SEP, Warszawa 2006.
2. M. Bernatt, M. Piszczek, T. Zieliński,
Remontować czy wymieniać silniki
elektryczne dużej mocy, Fundacja
na rzecz Efektywnego Wykorzysta-
nia Energii, Katowice 2006.
3. http://pemp.pl/
4. http://www.oit.doe.gov/bestprac- Krajowa Agencja
tices/ Poszanowania Energii SA
5. http://www.reliance.com/prod- 00-560 Warszawa
serv/motgen/b7087_5/b7087_5_ ul. Mokotowska 35
2.htm tel. 022 626 09 10
6. http://www1.eere.energy.gov/in- faks 022 626 09 11
www.kape.gov.pl
dustry/bestpractices/iacs.html
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
95
 prezentacja

specjalista w technologii
połączeń
HARTING Grupa Technologiczna
Hanna Patalas – HARTING Eastern Europe

Minęło blisko 50 lat od momentu, kiedy HARTING wprowadził nowy trend w przemy-
śle – wykorzystywanie złącza wtykowego. Dzięki tej innowacji firma wypracowała sobie
czołową pozycję w zakresie technologii połączeń elektrycznych – złącze wtykowe typu
Han znane jest już na wielu rynkach. Również w przypadku innych produktów można po-
wiedzieć, że HARTING znajduje się w czołówce. Jak zatem wygląda przyszłość firmy?

T echnologia połączeń odgrywa

w przemyśle coraz większą rolę
i to w przypadku realizacji połącze-
Konsekwentne ukierunkowanie
Grupy Technologicznej HARTING na
to, co nazywa ona „Connectivity&Ne-
nia w sieć zarówno maszyn, parku tworks“, polega na oferowaniu roz-
maszynowego, jak i budynków fa- wiązań do najważniejszych dla prze-
brycznych. Połączenie komunikacji mysłu zastosowań: komunikacji prze-
biurowej z komunikacją w fabryce mysłowej (Ethernet, Profibus, itp.), za-
przy jednocześnie stale rosnących silania napięciem 24 V oraz zasilania
wymaganiach, np. w odniesieniu do energetycznego 400 V.
elastyczności i stabilności infrastruk-
tury zasilania energetycznego, sta- droga do złącza
wia przed technologią połączeń nowe wtykowego: pozytywka
wyzwania. i automaty do papierosów
Ostatnia ankieta, którą firma prze-
prowadziła wśród klientów, pokazała, 1 września 1945 roku Wilhelm i Ma-
że wybierają oni HARTINGA, ponie- rie Hartingowie założyli firmę o na-
waż oferuje on najwyższy poziom ja- zwie „Wilhelm Harting Mechanische
kości, niezawodności i funkcjonalno- Werkstätten”. Mała hala o powierzchni
ści rozwiązań, a przy tym – doskona- około 100 m2 znajdowała się w warsz-
łą obsługę klienta. Zdaniem Dietma- tacie napraw w Minden. Zakres pro-
Firma HARTING została założona w 1945 roku i od tego czasu znajduje się w posia-
ra Hartinga, właściciela firmy HAR- dukcji obejmował przede wszystkim daniu rodziny Harting. Na zdjęciu: Margrit i Dietmar Hartingowie
TING, to wyraźny sygnał, żeby skie- przedmioty codziennego użytku: ża-
rować działania właśnie na te moc- rówki energooszczędne, dwupłytkowe torium, warsztat do przeprowadzania ting GmbH“. Zakres produkcji obejmo-
ne strony firmy i konsekwentnie nad kuchenki elektryczne i żelazka. Rów- prób i biuro konstrukcyjne. wał wytwarzanie aparatów rentgenow-
nimi pracować. nocześnie zostały utworzone labora- W 1950 roku firma HARTING, liczą- skich oraz przyrządów do badań, nato-
ca już 180 pracowników, została prze- miast firma HARTING produkowała
Grupa Technologiczna HARTING… niesiona do Espelkamp. Jej nowa na- elektromedyczne przyrządy do diater-
 ma główną siedzibę w Espelkamp, Nadrenia Westfalia, Niemcy, zwa brzmiała „Wihelm Harting – Za- mii. Tym samym powstała kolejna ga-
 posiada spółki córki w 25 krajach, zlokalizowane w Europie, Ameryce
i Azji, a od 2004 roku również w Polsce. kład Elektrotechniki i Mechaniki”. łąź produkcji, która, jak się okazało, hi-
 jej dziesięć placówek produkcyjnych mieści się w Niemczech, Szwajcarii, W latach 50., które można nazwać erą storycznie miała decydujące znaczenie
Wielkiej Brytanii, Rumunii, USA i Chinach. zachwytu nad techniką, znalazło się dla rozwoju przedsiębiorstwa. Okre-
 Skoncentrowała się na segmencie rynku Connectivity&Networks; dzia- już na rynku miejsce dla odrobiny luk- ślono ją terminem „podzespoły elek-
łalność firmy obejmuje przede wszystkim przemysł, telekomunikację
i technikę medyczną. susu – w 1954 roku Wilhelm Harting tromechaniczne i elektromagnetycz-
 w dziedzinie komunikacji przemysłowej i połączeniu w sieć energety- otrzymał zlecenie wyprodukowania ne”. W 1959 roku HARTING jako pierw-
ki HARTING proponuje kompletną ofertę infrastruktury dla Industrial pozytywki. W 1957 roku wraz z wła- sze europejskie przedsiębiorstwo elek-
Ethernet. ścicielem znanego amerykańskiego tryczne wyprodukowało kolejną no-
 jako pierwsze przedsiębiorstwo na świecie uzyskała nowy certyfikat ja- przedsiębiorstwa założył fabrykę apa- wość – automaty do papierosów. Na po-
kości IRIS.
ratury rentgenowskiej „Picker&Har- czątku lat 60. firma zajęła się również

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
96
 jeszcze mało znaną dziedziną o dużym
potencjale rozwoju, obejmującą wyko-
rzystanie przyrządów elektromagne-
tycznych (magnesy podnoszące, obro-
towe i sterujące).
Od lat 70. produkcja złączy wtyko-
wych do płytek drukowanych rozwi-
jała się w szybkim tempie. W tym cza-
sie przedsiębiorstwo skupiło się na au-
tomatach do papierosów oraz złączach
wtykowych. 1 stycznia 1979 roku we
Francji założona została pierwsza eu-
Współpracownicy, wyroby oraz miejsca produkcji firmy HAR- Asortyment wyrobów firmy HARTING jest bardzo zróżni-
ropejska spółka córka. Kolejne przed- TING w latach 1945-1949 cowany
stawicielstwa powstały w Austra-
lii, Belgii, Brazylii, Chinach, Dreźnie, i wprowadzenie do produkcji no- dem produktów, które przyniosły elektrooptyczne złącza wtykowe do
Wielkiej Brytanii, Hongkongu, Wło- wego metrycznego systemu dla wiele korzyści klientom, są rozwią- transmisji danych o bardzo wysokich
szech, Japonii, Holandii, Norwegii, Au- złączy wtykowych stosowanych zania w dziedzinie Ethernetu, od- szybkościach. Wpłynęło to na zaanga-
strii, Rosji, Szwecji, Singapurze, Hisz- w płytkach drukowanych. W nowe powiadające wymaganiom przemy- żowanie się firmy w dziedzinę mikro-
panii, Tajwanie, Czechach i USA (obec- tysiąclecie weszła już jako Grupa słowym oraz obejmujące zarówno technologii. Przykładem tego jest też
ne siedziby niektórych z nich zostały Technologiczna HARTING, tworząc złącza wtykowe, np. na bazie RJ-45, produkcja mikroobudów, w tym two-
przedstawione na fotografiach). strukturę organizacyjną, projektu- jak i kompletne systemy okablowa- rzenie styków, np. mikroukładów sca-
jącą rozwiązania w sposób szybki nia czy przyrządy aktywne, takie lonych. Znajdują one zastosowanie
„nowe otwarcie” i elastyczny. Troszczy się o to od jak switche. na przykład w technice medycznej,
na nowe tysiąclecie 2001 roku na całym świecie sześć Do programu produkcji zostały czy przy budowie samochodów. Jako
jednostek Global Business Units wprowadzone inteligentne złącza przykład jednego z takich rozwiązań
Na początku lat 90. firma HAR- i ponad 20 spółek zajmujących się wtykowe i systemy do elastycznego można podać Micro Packaging, tzn.
TING rozpoczęła udoskonalanie sprzedażą. Doskonałym przykła- podłączenia energii w produkcji oraz tworzenie styków.
reklama

Kamera termograficzna VIGOcam v50

Polski producent, serwis i doradztwo techniczne
Idealne narzędzie pomiarowe dla:
• energetyki,
• służb utrzymania ruchu,
• do diagnostyki maszyn i urządzeń,
• w budownictwie.

Podstawowe cechy i parametry:

• 384x288 pikseli,
• częstotliwość pracy: 50/60 Hz,
• NETD@30°C: 0,06°C,
• interfejs: USB, Ethernet, wideo,
• oprogramowanie w języku polskim w cenie kamery,
• wbudowana kamera wideo i mikrofon
do notatek głosowych,
• wymienne obiektywy.

Zapraszamy do odwiedzenia
naszego stoiska na targach ENERGETAB
w Bielsku-Białej, 11 - 13 września 2007 r.
pawilon W, stoisko 5
VIGO System SA
ul. Świetlikówn r3,9 01-389
/ 2 0 0 7 Warszawa, tel. 022 666 01 45, faks 022 666 01 59 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
e-mail: mrzeczkowski@vigo.com.pl, www.v50.vigo.com.pl 97
 prezentacja
Grupa Technologiczna HARTING ma spółki córki zlokalizowane w 25 krajach, na zdjęciach oddziały firmy: (od lewej) w Polsce, Wielkiej Brytanii, siedziba główna i zakład pro-
dukcyjny w Niemczech oraz w Szwajcarii
Innym ważnym osiągnięciem fir-
my jest pasywny transponder UHF
RFID, odznaczony nagrodą Hermes
Award na targach w Hanowerze w
2006 roku. Produkt ma zasięg odbio-
ru do 5 metrów. HARTING jest w sta-
nie za pomocą trójwymiarowego pro-
cesu MID zbudować anteny ze zinte-
growanym czipem RFID, nadające się
do zastosowań w środowiskach prze-
mysłowych.
Connectivity&Industrial
Networks
Wieloletnie doświadczenie w za-
kresie elektrycznej i elektronicznej
technologii połączeń zaowocowa-
ło wysokim stopniem niezawodno-
ści przy jednoczesnym zachowaniu
innowacyjności. W dziedzinie prze-
mysłowych złączy wtykowych HAR-
TING Grupa Technologiczna zajmuje
pozycję lidera na wielu rynkach. Ro-
dzina wyrobów Han® (Han®=norma
HARTING) to światowy standard dla
elektrycznej technologii połączeń
w takich branżach, jak automatyza-
cja fabryk, budowa maszyn, techno-
logia kolejnictwa, energia wiatrowa
i w wielu innych dziedzinach. Fir-
ma projektuje rozwiązania do komu-
Elementy służące do budowy sieci
Ethernet
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
98
nikacji przemysłowej, takie jak np.
składniki Ethernetu i magistral czy
też przemysłowe interfejsy dla kom-
puterów PC. Oferuje również wydaj-
ne i niezawodne rozwiązania o bar-
dzo wysokiej integralności sygnałów
w technologii połączeń dla wysokich
i bardzo wysokich szybkości transmi-
sji danych w infrastrukturze telefonii
komórkowej oraz w niewielkim za-
kresie zajmuje się również produk-
cją złączy wtykowych dla stacji ba-
zowych.
rozwiązania dla przemysłu
motoryzacyjnego
Dzięki wieloletniemu doświadcze-
niu w zakresie elektrycznej i elek-
tronicznej technologii połączeń oraz
technologii magnetycznej HARTING
stworzył wiele rozwiązań do zastoso-
wania w motoryzacji i w przemyśle.
Firma opracowała technologię połą-
czeń wykorzystującą np. złącza wty-
kowe koncentryczne oraz mechatro-
niczne rozwiązania systemowe, ta-
kie jak sensory ABS. Oprócz tego ofe-
ruje wyroby stosowane na przykład
w systemach układów kierowniczych
czy w technologii zamknięć i zabez-
pieczeń.
Złącza wtykowe do interfejsów
Pasywny transponder RFID firmy HAR-
TING, odznaczony nagrodą Hermes
Award (Hannover Messe 2006)
narzędzia
i maszyny specjalne
Bogaty asortyment produktów
i doświadczenie w zakresie tech-
nologii połączeń, produkcji auto-
matów pozwoliły na projektowa-
nie i budowę maszyn i narzędzi
do specjalnych zastosowań. Są to
przede wszystkim narzędzia do od-
lewów wtryskowych, ciśnieniowych
i sztancowania, a także automaty
montażowe i maszyny o specjalnej
konstrukcji. Firma oferuje także
swoim klientom możliwość spraw-
dzenia własnych wyrobów.
certyfikat jakości IRIS
HARTING jako pierwsze przedsię-
biorstwo na świecie uzyskał nowy
certyfikat jakości IRIS. Standard ja-
kości IRIS (International Railway In-
dustry Standard) został sformułowa-
ny przez Europejskie Zrzeszenie Nad-
zorcze Przemysłu Kolejowego UNIFE
i łączy szeroko rozpowszechnione
ogólne wymagania dotyczące jako-
ści ISO:9001 z dodatkowymi wyma-
ganiami przemysłu kolejowego. Ce-
lem certyfikacji IRIS jest stworzenie
międzynarodowego standardu jako-
Certyfikat jakości IRIS
ściowego dla wszystkich dostawców
w dziedzinie przemysłu kolejowego,
w miejsce audytu i ewaluacji dostaw-
cy. Nowa norma została uznana przez
wszystkich największych producen-
tów taboru kolejowego i przedstawia
jak dotąd najwyższe wymogi jakościo-
we dla firm dostawczych.
HARTING Polska Sp. z o.o.
Pod koniec 2004 r. firma otwo-
rzyła biuro reprezentacyjne w Pol-
sce, w organizacji znajduje się spół-
ka HARTING Polska. Jako spółka-cór-
ka prowadzi ona własną działalność
gospodarczą, współpracując z klienta-
mi i dystrybutorami, mającymi swo-
je siedziby w tym ważnym dla Gru-
py regionie. Firma koncentruje się na
sprzedaży elementów, systemów oraz
usług związanych z przemysłowymi
i elektronicznymi złączami wtykowy-
mi. Oferuje także gotowe rozwiązania
komunikacyjne i zasilające. Realizuje
tym samym politykę Grupy Technolo-
gicznej HARTING w zakresie obsługi
klientów na rynku lokalnym.
reklama
HARTING Polska Sp. z o.o.
w organizacji
51-126 Wrocław
ul. Kamieńskiego 201-219
tel. 071 352 81 71 i 74
faks 071 320 74 44
pl@HARTING.com
www.HARTING.pl
nr 9/2007
 prezentacja

2-przewodowy system
wideodomofonowy Simplebus2
Sebastian Potrząsaj – ALARMNET

Istniejąca od pół wieku włoska firma COMELIT jest pionierem w zakresie 2-przewodo-
wych systemów wideodomofonowych. Domofonowe systemy 2-przewodowe są popu-
larne w Polsce już od wielu lat, ale technologia 2-przewodowa w systemach wideodo-
mofonowych nadal jest u nas nowością.

I nstalacja 2-przewodowa to taka,

w której 2 przewody (np. kabel
2-żyłowy lub dwa przewody jedno-
żyłowe) wystarczają do przesyłania
sygnału audio, wideo, wywołania,
zasilania i otwierania drzwi. Pierw-
szą instalację w technologii Simple-
Przykładowy schemat połączeniowy systemu z jednym panelem wejściowym
bus2 wykonano już 2003 roku. Dzi-
siaj do dyspozycji mamy sprawdzo-
ny w tysiącach instalacji, stabilny
i gwarantujący wysoką niezawod-
ność system. Ale nie tylko jakość
wyróżnia produkty COMELIT. Rów-
nie dużo uwagi poświęcono wyglą-
dowi urządzeń. Wszystkie te cechy
sprawiają, że Simplebus2 z powo-
dzeniem może być stosowany
w miejscach wymagających zarów-
no skutecznej kontroli dostępu, jak
i przyjemnej dla oka stylistyki.
Projektanci Simplebus2 pomy-
śleli zarówno o instalatorach, jak
i użytkownikach systemu. Insta-
latorom zaoferowano rozwiązanie
znacznie skracające czas instalacji
i uruchomienia systemu oraz wyeli-
minowano możliwość popełnienia
pomyłek. Użytkownicy wybierając
system firmy COMELIT otrzymują
wysokiej klasy urządzenia o bardzo
atrakcyjnej stylistyce. Dzięki usu-
nięciu zbędnych przewodów – a co
za tym idzie – krótszej i niekłopotli-
wej instalacji systemu okazuje się on
atrakcyjny również pod względem
ceny. Ciągle jeszcze są instalowane
systemy wideodomofonowe w tech-
nologii okablowania tradycyjnego.
Związane z nią przewody wieloży-
łowe, kabel koncentryczny, skom-
plikowane połączenia pomiędzy
urządzeniami, przewód wywołania
do każdego lokatora, itp., wszystko
to oznacza koszty. Biorąc pod uwa-
gę jeszcze czas poświęcony na prze-
analizowanie schematów, połącze-
nie i uruchomienie systemu czy ser-
wis, wykorzystanie okablowania tra-
dycyjnego do instalacji wideodomo-
fonowej staje się pod względem eko-
nomicznym mniej opłacalne. Niejed-
nokrotnie zdarzało się, że instalato-
rzy rezygnowali z danego projektu
z obawy, że „ugrzęzną” w obiekcie
przez dłuższy czas.
Uwzględniając pewne ogranicze-
nia lub odmienną funkcjonalność
2-przewodowego systemu wideodo-
mofonowego Simplebus2 w porów-
naniu z systemami tradycyjnymi
możliwe jest zastosowanie go w po-
nad 90 % wszystkich instalacji. Sys-
tem przynosi wiele wymiernych ko-
rzyści – przede wszystkim to tylko
dwa przewody w okablowaniu sys-
temów wideodomofonowych, co po-
zwala na szybszą, prostszą i tańszą
o ok. 50 % instalację. Ale czy to jedy-
na zaleta tego systemu?
możliwości systemu
System Simplebus2 umożliwia
realizację projektów z maksymal-
ną liczbą 240 lokatorów i odległo-
ścią do 600 m od panelu wejściowe-
go do ostatniego monitora/słuchaw-
ki. W każdym lokalu można zainsta-
lować do 3 monitorów lub słucha-
wek. Modułowa architektura sys-
temu umożliwia dobór odpowied-
nich urządzeń w zależności od po-
trzeb danego obiektu. System posia-
da praktycznie nieograniczone moż-
liwości, jeżeli chodzi o liczbę głów-
nych (wspólnych) i dodatkowych
(lokalnych) paneli wejściowych.
Istnieje możliwość zastosowania
centrali portierskiej (CP), pracują-
cej w trybie „dziennym” lub „noc-
nym”. W trybie „dziennym” wywoła-
nie dowolnego lokalu przekierowy-
wane jest do centrali portierskiej.
W takiej sytuacji portier oddzwania
do lokatora i jeżeli ten odbierze, łą-
czony jest z panelem wejściowym.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
100
 Natomiast w trybie „nocnym” połą-
czenia kierowane są bezpośrednio
do lokalu, który jest wywoływany.
Centrala portierska może ponadto
posłużyć do zestawienia połączeń
interkomowych pomiędzy lokato-
rami. Dostępne są również moduły
interkomowe umożliwiające przy-
łączenie do 8 aparatów (monito-
rów, słuchawek) i realizację bezpo-
średniej funkcji interkomu pomię-
dzy nimi.
Dzięki zastosowaniu modułów
kamer dodatkowych 1259/A możli-
we jest dołączenie do systemu ze-
wnętrznych kamer CCTV (3 kame-
ry na każdy moduł). Sekwencyjne
przełączanie obrazu z poszczegól-
nych kamer odbywa się po użyciu
odpowiedniego przycisku na moni-
torze. Dołączenie programowalne-
go modułu przekaźnikowego może
posłużyć do realizacji kilku cieka-
wych funkcji. Na przykład, w mo-
mencie wywołania z panelu wejścio-
wego moduł ten może automatycz-
nie załączyć oświetlenie w pobliżu
JAK DOBRZE CIĘ ZOBACZYĆ
2-przewodowe systemy wideodomofonowe COMELIT
Bravo Genius
Jeszcze w tym roku system w wersji kolorowej z ekskluzywnym, bezsłuchawkowym monitorem DIVA.
ALARMNET SP.J.
01-793 Warszawa
ul. Rydygiera 12
tel.: (22) 6634085,
fax: (22) 8338795
e-mail: biuro@alarmnet.com.pl
nr 9/2007
WWW.ALARMNET.COM.PL
wejścia lub wysterować jakiekolwiek
inne urządzenie po użyciu przyci-
sku monitora.
wiedomonitory
W systemie Simplebus2 można za-
stosować wideomonitory Bravo i Ge-
nius, oba z 4,5”, czarno-białym ekra-
nem. Monitor Genius wyposażony
w 3 przyciski funkcyjne i 3-pozycyj-
ny przełącznik głośności dzwonka
spełnia podstawowe funkcje sys-
temowe. Bravo dodatkowo posia-
da funkcję prywatności („nie prze-
szkadzać”) oraz możliwość wymia-
ny wkładek panelu czołowego, dzię-
ki czemu łatwo można go dopaso-
wać do każdego wnętrza. Ponadto
monitor Bravo można wyposażyć
w kartę 4 dodatkowych przycisków
funkcyjnych służących np. do ste-
rowania programowalnym przekaź-
nikiem lub pełnienia funkcji inter-
komu. Oba monitory wyposażone
są w wejście umożliwiające podłą-
czenie przycisku dzwonka lokalne-
Powercom
Diva
go oraz w wyjście dodatkowej, odda-
lonej sygnalizacji wywołania. Oczy-
wiście w systemie możliwe jest rów-
nież zastosowanie standardowych
słuchawek domofonowych równo-
legle z monitorami.
panele wejściowe
Dostępne są dwa modele paneli
wejściowych: Powercom i Vandal-
com (wandaloodporny). Oba wy-
stępują w wersji standardowej (in-
dywidualny przycisk wywołania do
każdego lokalu) oraz z elektronicz-
nym spisem nazwisk. Panele ze spi-
sem nazwisk wyposażone są w wy-
świetlacz LCD oraz klawiaturę nu-
meryczną z pamięcią 300 kodów
wejścia. Wszystkie panele wejścio-
we mają w standardzie podświetla-
ne przyciski oraz diody podczerwie-
ni oświetlające pole widzenia kame-
ry w nocy. Położenie kamery regulo-
wane jest w płaszczyźnie pionowej
i poziomej. Ramki maskujące pane-
li POWERCOM są dostępne w czte-
Vandalcom
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
rech kolorach, natomiast Vandalcom
– w dwóch.
Simplebus2 jest systemem cyfro-
wym i jak każdy taki system musi zo-
stać zaprogramowany, aby poprawnie
pracować. W większości przypadków
programowanie systemu polega na
zwykłym zaadresowaniu monitorów
lub słuchawek za pomocą umieszczo-
nych na nich przełączników. Jest to
operacja bardzo prosta, niewymaga-
jąca udziału więcej niż jednej osoby.
Ze względu na 2-żyłową, a przy tym
niepolaryzowaną magistralę, system
nie powinien sprawić problemu żad-
nemu instalatorowi.
W tej chwili do dyspozycji jest
czarno-biały system wideodomofo-
nowy w okablowaniu 2-przewodo-
wym, a pod koniec tego roku dostęp-
ny będzie Simplebus Kolor. Będzie
to 2-przewodowy, kolorowy system
wideodomofonowy o identycznych
parametrach jak Simplebus2. Rewe-
lacją będzie natomiast współpraca
z kolorowym, bezsłuchawkowym
monitorem DIVA.
reklama
Projekt i realizacja AR MEDIUM © 2007
WWW101
.COMELIT.COM.PL
 prezentacja

Ri4Power
elastyczne rozwiązania do układów sterowania i rozdziału mocy
Rittal Sp. z o.o.

Sterowanie i rozdział mocy są podstawą niezawodności funkcjonowania maszyn i sys-

temów produkcji w przemyśle. Do najważniejszych komponentów potrzebnych do za-
pewnienia energii elektrycznej w systemach produkcji należą: rozdzielnie mocy, syste-
my niskiego napięcia oraz systemy zabudowy modułowej.

P rzy wyborze komponentów i sys-

temów do instalacji niskiego na-
pięcia decydujące znaczenie ma bez-
pieczeństwo personelu, a także same-
go systemu. Jest to szczególnie istotne,
gdy obsługą zajmuje się przyuczony
personel lub gdy przy pracach konser-
wacyjnych i naprawczych nie zawsze
istnieje możliwość odłączenia zasila-
nia całego systemu. Modułowy podział
przestrzeni do zabudowy szaf sterow-
niczych gwarantuje większe bezpie-
czeństwo całego systemu. Rittal stwo-
rzył rozwiązanie systemowe, za pomo-
cą którego można zbudować rozdziel-
nie niskiego napięcia w sposób ela-
styczny i przede wszystkim bezpiecz-
ny (fot. 1). Składa się ono z trzech pod-
grup: rozdzielnic mocy Ri4Power Typ 1,
bazujących na systemie szaf sterowni-
czych Top TS 8 i szynach zbiorczych
Maxi-PLS, nowych systemów niskiego
napięcia Ri4Power Typ 2 - 4, oferują-
cych modułowy podział przestrzeni do
zabudowy w systemie szaf sterowni-
czych Top TS 8 w połączeniu z szyna-
mi zbiorczymi RiLine60 do 1600 A oraz
Fot. 3 Wsporniki szyny zbiorczej chronią przed możliwością powstawania łuku
elektrycznego
systemu zabudowy modułowej, czyli
szaf ISV-TS 8, modułów ISV i kompo-
nentów SV. Wszystkie trzy podgrupy
można zaplanować i zaprojektować za
pomocą oprogramowania Rittal Power
Engineering.
kompatybilność
z wyłącznikami głównymi
wszystkich czołowych
producentów
Wewnętrzny podział w systemie ni-
skiego napięcia Ri4Power Typ 2-4 gwa-
rantuje większe bezpieczeństwo. Do-
tyczy to zarówno montażu, urucho-
mienia, jak i późniejszej eksploata-
cji. Dużą rolę odgrywa przy tym we-
wnętrzny podział przestrzeni do za-
budowy – pozwala bowiem na przy-
kład na bezpieczne przeprowadza-
nie późniejszych modyfikacji w sys-
temie. Bezpieczeństwo nie ogranicza
się jednak wyłącznie do podziału prze-
strzeni do zabudowy. Cały system jest
zgodny z IEC PN 60439-1 i z różnymi
dostępnymi na rynku wyłącznikami
Fot. 1 Ri4Power jest całościowym rozwiązaniem Fot. 2 System posiada bada-
systemowym, dzięki któremu można ela- nie typu dla różnych do-
stycznie, szybko i bezpiecznie budować stępnych na rynku wy-
systemy rozdziału niskiego napięcia łączników głównych
głównymi, na przykład produkcji Sie- mu szyn zbiorczych są samogasnące
mens, Schneider Electric, ABB czy Mo- (palność zgodna z UL 94-V0).
eller (fot. 2). Do badań typu przepro-
wadzonych przez uznane międzyna- przemyślana konstrukcja
rodowe laboratorium badawcze nale-
żą między innymi testy ogrzewania Poza zwiększonym bezpieczeństwem,
przy różnych klasach ochrony. Spraw- nowy system oferuje również wiele in-
dzana jest również odporność syste- nowacyjnych rozwiązań konstrukcyj-
mu szyn zbiorczych na zwarcie. Sys- nych, przyczyniających się do łatwiejsze-
tem szyn zbiorczych może być instalo- go montażu i lepszej jakości całego sys-
wany w całości w izolacji, co gwaran- temu. Podczas konstruowania systemu
tuje ochronę przed przypadkowym do- szczególną uwagę przykładano do łatwo-
tykiem. Wsporniki szyny zbiorczej są ści i szybkości montażu. Celem było, aby
przy tym tak skonstruowane, że za- wszystkie części mogły być montowane
bezpieczają przed łukiem elektrycz- przez jedną osobę. Dlatego w szafie TS 8
nym (fot. 3). Zabezpieczenie syste- mostki, podziały i ścianki boczne moż-
mów szyn zbiorczych przed dotykiem na łatwo zawiesić i pozostają one zawsze
automatycznie chroni przed powsta- na swoim miejscu. Instalator może w ten
waniem wielu łuków elektrycznych. sposób wstępnie zmontować całą szafę,
Spadające narzędzia lub materiały, bę- a następnie przykręcić potrzebne śruby
dące często przyczyną łuku elektrycz- bez konieczności przytrzymywania po-
nego, nie upadną na części przewodzą- szczególnych części. Ponadto wszystkie
ce i w ten sposób, dzięki działaniom części są montowane tym samym typem
prewencyjnym, unikamy wypadków. śrub, dzięki czemu do montażu potrzeb-
Wszystkie tworzywa sztuczne syste- ne jest tylko jedno narzędzie.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
102

Fot. 4 Zawiasy montuje się w ramie,
bez konieczności wiercenia
Liczba poszczególnych części zosta-
ła znacznie zredukowana. Osiągnięto to
dzięki przemyślanej, symetrycznej kon-
strukcji poszczególnych elementów, któ-
re dzięki temu mogą mieć różne zasto-
sowania. Na przykład, dla drzwi lewych
i prawych są te same zawiasy. Komplet-
na szafa ma o ok. 40 % mniej części niż
porównywalne modele. W przypadku za-
wiasów, które można mocować bez wier-
cenia w ramie szafy Rittal TS 8, dodat-
kowo, dzięki kołnierzowi po jednej stro-
nie, uzyskuje się równą powierzchnię,
po której wokół zawiasu prowadzona
jest uszczelka drzwi (fot. 4). W ten spo-
sób utrzymana jest klasa ochrony do IP54
dla drzwi dzielonych z punktem obrotu
leżącym poza obszarem uszczelnienia.
nr 9/2007
Fot. 5 Oprogramowanie Rittal Power Engineering oferuje wsparcie przy projektowa-
niu i budowie systemów
W tym przypadku nie musimy odcinać
uszczelki, która w innych konstrukcjach
często powoduje problemy.
planowanie i projektowanie
Projektowanie i konfiguracja syste-
mów niskiego napięcia jest procesem
żmudnym i czasochłonnym. Zanim wy-
bierzemy szafę sterowniczą o odpowied-
nich rozmiarach i zamówimy wszyst-
kie potrzebne akcesoria, powinniśmy
obliczyć koszty materiału, czas monta-
żu i wydatki związane z robocizną. Pro-
gram konfiguracyjny Rittal Power Engi-
neering wspomaga projektanta systemu
w każdej fazie projektowania i konfigu-
racji (fot. 5). Rozbudowana edycja pro-
elektryczną. Jednym z elementów za-
silania jest rozdział energii elektrycz-
nej. Nowy system rozdziału niskiego
napięcia Ri4Power może być stosowany
wszędzie tam, gdzie energia elektryczna
musi być rozdzielana w bezpieczny spo-
sób. Poza przemysłem produkcyjnym,
związanym z budową maszyn czy mo-
toryzacją, są to przede wszystkim różne
dziedziny automatyki i procesów prze-
mysłowych, ale również jest to rozwią-
zanie optymalne dla przemysłów: che-
micznego i farmaceutycznego, petro-
chemicznego czy stalowego.
reklama
jektu oferuje przy tym wszystkie po-
trzebne funkcje. Dzięki nowej funkcji
eksportu w formacie Eplan P8 możliwe
jest łatwe przesłanie wszystkich danych
zebranych w Rittal Power Engineering.
Funkcje pomocy prowadzą użytkowni-
ka przez program i objaśniają niezbędne
kroki. Oprogramowanie dodatkowo ofe-
ruje możliwość indywidualnego tworze-
nia ofert przetargowych na bazie syste-
Rittal Sp. z o.o.
mu zaprojektowanego w programie.
05-825 Grodzisk Mazowiecki
ul. Królewska 6
wiele obszarów tel. 022 724 27 84
zastosowań faks 022 724 08 52
rittal@rittal.pl
W przypadku budowy nowego zakła- www.rittal.pl
du produkcyjnego, w pierwszym etapie www.fascynacja.przyszloscia.pl
infolinia 0 801 380 320
należy doprowadzić zasilanie w energię
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
103
 prezentacja

co łączy przewód z dachem?

wyroby Lapp Kabel w fabryce dachówek RÖBEN
Mariusz Pajkowski – Lapp Kabel Sp. z o.o.

Coraz większy popyt na mieszkania i domy sprawił, że jednym z częstszych tematów

rozmów między Polakami jest budownictwo. Osoby, które zdecydowały się na budo-
wę domu, zastanawiają się nad wyborem odpowiedniej technologii, izolacji termicz-
nej czy wreszcie rodzaju pokrycia dachu. Jednym z uznanych producentów stosowa-
nej do pokrycia dachów dachówki ceramicznej jest firma RÖBEN, która w wykorzysty-
wanych przez siebie urządzeniach produkcyjnych stosuje wyroby elektrotechniczne fir-
my Lapp Kabel.

H istoria dachówki ceramicznej jest

bardzo długa, liczy ponad 4 ty-
siące lat, a jej początki pochodzą ze
starożytnej Grecji. Szczególny rozkwit
ceramiki dachowej i jej popularność
w całej Europie zawdzięczamy Rzy-
mianom, którzy wraz z kolejnymi pod-
bojami przekazywali swoją technolo-
gię budowlaną nowym poddanym Ce-
zara. Dachówki wypalane były znane
także Chińczykom, gdzie dodatkowo
pokrywano je warstwą szkliwa. Przez
stulecia dachówki wyrabiano ręcznie
lub za pomocą prostych urządzeń
gniotąco-formujących. Dopiero rewo-
lucja przemysłowa przełomu XIX i XX
wieku pozwoliła gwałtownie zwięk-
szyć liczbę produkowanych wyrobów.
Obecnie nowoczesne linie produkcyj-
ne potrafią produkować ponad 100 ty-
sięcy sztuk dachówek na dobę, wszyst-
kie identycznych rozmiarów i o w peł-
ni powtarzalnych parametrach.
Jednym z uznanych producen-
tów ceramiki budowlanej jest firma
RÖBEN, której korzenie sięgają wła-
śnie początków XX wieku, kiedy to
zapotrzebowanie na materiały bu-
dowlane gwałtownie rosło. W Polsce
RÖBEN jako producent pojawił się
w 1995 roku budując fabrykę cegły
klinkierowej w Środzie Śląskiej, a już
rok później nowoczesną dachówczar-
nię. Wraz z niemieckim producentem
pojawiły się w fabryce najnowsze sys-
temy sterowania, napędy i osprzęt ka-
blowy przeniesione z rodzimego ryn-
ku. Stąd współpraca z uznanym nie-
Fot. 1 Przecierak sitowy
mieckim producentem przewodów,
firmą Lapp Kabel, której wyroby sta-
nowią znaczną część infrastruktury
elektrycznej zakładu w Środzie.
przygotowanie surowca
Przygodę z dachówką rozpocznie-
my na terenie kopalni odkrywkowej,
z której wydobywa się glinę, będącą
głównym surowcem produkcyjnym.
Instalacja elektryczna na terenie ko-
palni zbudowana jest głównie z prze-
wodów w izolacji gumowej, odpornej
na warunki pogodowe i giętkiej także
w niskich temperaturach. Ma to zna-
czenie podczas przestawiania kopa-
rek i zasilaczy w miarę eksploatowa-
nia wyrobiska. Typowym przewodem
do takich zastosowań jest zharmoni-
zowany przewód gumowy H07RN-F.
Nieco inaczej rozwiązano zasilanie
głównego, 350-metrowego taśmocią-
Fot. 2 Cięcie na galety
gu ciągnącego się od kopalni do fabry-
ki. Ponieważ taśmociąg nie jest prze-
stawiany, nie było konieczności uży-
wania przewodów gumowych. Jed-
nocześnie ze względu na duże prze-
kroje żył zasilających – 50 - 90 mm2
i ich układanie w korytach kablo-
wych, służby techniczne nie chcia-
ły używać tradycyjnych, drutowych,
czyli sztywnych kabli ziemnych. Zde-
cydowano się na użycie przewodów
ÖLFLEX®CLASSIC 110 Black w izola-
cji zewnętrznej na bazie PCV, ale w od-
różnieniu od powłok w szarym kolo-
rze, odpornej na promieniowanie UV
i warunki atmosferyczne. Jednocze-
śnie żyły tego przewodu wykonane są
w 5. klasie giętkości, czyli jak tradycyj-
ne przewody gumowe, co sprawia, że
montaż i podłączanie wykonań nawet
4G120 mm2 jest zdecydowanie wygod-
niejsze i szybsze. Ponieważ przewód
ÖLFLEX®CLASSIC 110 Black ma na-
pięcie nominalne U0/U=0,6/1 kV i wy-
stępuje także w wersji ekranowanej
ÖLFLEX®CLASSIC 110 CY Black, oka-
zuje się, że dysponujemy wszechstron-
nym przewodem zasilającym, również
do zasilania silnika z falownika, a na
dodatek znacznie tańszym niż trady-
cyjne kable gumowe.
W celu zamiany gliny w pełnowar-
tościowy surowiec do produkcji cera-
miki, dodaje się do niej piasek, mącz-
kę ceglaną i inne minerały, a tak po-
wstałą mieszaninę rozdrabnia w koło-
gniocie. Każde z dwóch kół kołogniotu
waży 20 ton, co sprawia, że wszelkie
zanieczyszczenia w postaci kamieni,
grudek czy resztek korzeni są zmiaż-
dżone. Następnie za pomocą walców
gładkich materiał jest ponownie ugnia-
tany do frakcji 0,6 mm. Mieszanka tra-
fia przenośnikami taśmowymi do ol-
brzymiego dołownika. Ten w średzkiej
fabryce mierzy 170×20×8 m i należy

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
104
Fot. 3 Prasa stemplowa odciska trzy dachówki jednocześnie
do największych w Europie. Dołownik
pełni podwójną funkcję: jest magazy-
nem surowca do produkcji, ale przede
wszystkim miejscem, gdzie mieszan-
ka, na skutek cienkowarstwowego za-
sypywania, ujednolica swoje właści-
wości fizykochemiczne.
Przemieszczające się wzdłuż całe-
go dołownika rampy zasypujące pod-
łączone są, podobnie jak to ma miejsce
w suwnicach, płaskimi przewodami
umieszczonymi na ruchomych wóz-
kach. Jednym z producentów takiego
systemu jest Lapp Kabel, gdzie w za-
leżności od warunków eksploatacji
(na zewnątrz lub wewnątrz pomiesz-
czeń), można dobrać przewody płaskie
w izolacji gumowej NEOFLEX®FLACH
lub z PCV – ÖLFLEX®FLACH. Przewa-
ga systemów opartych na przewodach
płaskich nad systemami wykorzystują-
cymi przewody okrągłe daje się poznać
w kilku aspektach. Przede wszystkim
w trakcie ruchu firanki na przewody
płaskie nie działają siły skręcające, któ-
re są najczęstszą przyczyną uszkodzeń
przewodów. Kolejna zaleta to proste łą-
czenie w jednej instalacji przewodów
sterowniczych i zasilających – po pro-
stu montuje się je równolegle w wóz-
kach jeden nad drugim, co skutecznie
zapobiega ich wzajemnemu plątaniu.
Trzeci aspekt to sposób wykorzysty-
wania przestrzeni wokół szyny nośnej.
Przewody okrągłe układają się na koń-
cu szyny prostopadle do niej, zajmu-
jąc sporo miejsca z szerokości obiektu.
Przewody płaskie wymagają co praw-
da dłuższego odcinka na tak zwany
nr 9/2007
„magazynek”, ale miejsce to zabiera-
my z długości pomieszczenia. Różni-
ca jest taka, że obecne szkieletowe sys-
temy budowania hal znacznie łatwiej
i taniej pozwalają obiekt „przedłużyć”
niż „poszerzyć”.
nabieranie kształtu
Całkowicie wymieszany materiał
podawany jest z dołownika do przy-
pominającego olbrzymią sokowirówkę
przecieraka sitowego (fot. 1), gdzie jest
przecierany przez sita o oczkach od 12
do 25 mm. Moc głównego silnika prze-
cieraka to ponad 130 kW. Ostatnim
etapem przygotowywania substancji
gotowej do produkcji dachówek jest
prasa ślimakowa z komorą próżnio-
wą. Przejście przez komorę próżnio-
wą ma na celu „wyssanie” z mieszan-
ki resztek powietrza, które tworzyłoby
wewnętrzne niejednorodności, znacz-
nie obniżające jakość produktu final-
nego. Z prasy ślimakowej wychodzi
pasmo plastycznej gliny, cięte na pół-
metrowe galety – odcinki odpowiada-
jące rozmiarom przyszłych dachówek
(fot. 2). Większość sterowania na oma-
wianych urządzeniach realizowana
jest za pomocą przewodów ÖLFLEX®
CLASSIC 110. Są to najpopularniejsze
przewody sterownicze z żyłami nume-
rowanymi produkowane przez firmę
Lapp Kabel.
Urządzeniem w ciągu produkcyj-
nym, które robi największe wrażenie
jest prasa stemplowa (fot. 3). Ona to
niekształtnej do tej pory glinie nadaje
Fot. 4 W kolejce do suszarni
postać produktu finalnego. Galeta ści-
śnięta między dwoma częściami gipso-
wej formy opuszcza prasę już jako „da-
chówka”. Proces ten przebiega z pręd-
kością ponad 20 uderzeń prasy na mi-
nutę. Produkcja na prasie wymaga
zsynchronizowania pracy kilkudzie-
sięciu napędów, czego dokonano za
pomocą sieci PROFIBUS®. Tego typu
protokoły transmisji wymagają stoso-
wania specjalnych, dedykowanych do
danej sieci, przewodów elektrycznych.
Przykładem może być seria UNITRO-
NIC® BUS, zawierająca kilka rodzajów
przewodów przeznaczonych do pracy
w odmiennych warunkach. Wszystkie
mają parametry specyficzne dla sieci
PROFIBUS (impedancja falowa, pojem-
ność robocza, kolorystyka żył), różni je
natomiast klasa giętkości żył i mate-
riał izolacji zewnętrznej. I tak, dla in-
stalacji nieruchomej można wybrać
Fot. 5 Z poziomu do pionu
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
drutowe UNITRONIC® BUS L2/FIP,
a do ciągłego zginania jego odpowied-
nik w płaszczu poliuretanowym, czy-
li UNITRONIC® BUS FD P L2/FIP. Jeże-
li dodamy do tego wersje w izolacjach
bezhalogenowych, odpornych na wa-
runki zewnętrzne czy tłuszcze, okaże
się, że jesteśmy w stanie skorzystać
z zalet sieci PROFIBUS w niemal każ-
dych warunkach przemysłowych.
suszenie i wypalanie
Odciśnięte w formie gipsowej da-
chówki układane są na poziomych pół-
kach wózków (fot. 4) po kilkaset sztuk
na wózek i transportowane do suszar-
ni. Przejście przez suszarnie ma na celu
przygotowanie dachówek do wypala-
nia w piecu, czyli przede wszystkim
obniżenie ich wilgotności do około 2 %.
Wózki są przepychane przez suszarnię
105
 prezentacja
Fot. 6 Paleta z dachówkami gotowa do wysyłki
tunelową ogrzewaną gorącym powie-
trzem pochodzącym ze strefy schładza-
nia pieca. Proces suszenia trwa oko-
ło 60 godzin, a szczytowa temperatu-
ra osiąga wartości rzędu 120°C. Pomia-
ry temperatury dokonywane są za po-
mocą termopar podłączonych prze-
wodami kompensacyjnymi. Ponie-
waż mamy do czynienia z podwyższo-
nym zakresem temperatur, stosowa-
ne przewody kompensacyjne posiada-
ją izolację silikonową, zdolną wytrzy-
mać nawet 180°C. W miejscach dodat-
kowo narażonych na uszkodzenia me-
chaniczne warto wykorzystać wersje
wzmocnione włóknem szklanym lub
pancerzem stalowym. Podobna zasa-
da dotyczy licznych przewodów zasi-
lających wentylatory czy oświetlenie,
a narażonych na stały kontakt z gorą-
cym powietrzem. W suszarni spraw-
dziły się zatem przewody SILFLEX®,
zarówno w podstawowej wersji SIL-
Fot. 7 Zestawienie produktów Lapp Kabel przedstawionych w artykule
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
106
FLEX® SiHF, jak i w oplocie stalowym
SILFLEX® SiHF/GLS. Aby zapewnić
stabilność procesu, suszarnię oplata
sieć czujników wilgotności. Podłączo-
ne są one ekranowanymi przewoda-
mi parowanymi UNITRONIC® LiYCY
(TP), przenoszącymi analogowy sygnał
proporcjonalny 4 - 20 mA, ale również
nadającymi się do przesyłania wolno
zmiennych sygnałów cyfrowych.
Po wyjściu z suszarni dachówka na-
daje się już do końcowego wypalenia.
Jednak aby poprawić jej właściwości
użytkowe i estetyczne, zostaje podda-
na angobowaniu. Angobowanie to na-
tryskiwanie na powierzchnię dachów-
ki cienkiej warstwy szlachetnej glinki
w różnych kolorach, co nadaje wyrobo-
wi oryginalny wygląd. Po nałożeniu
angoby dachówki są obracane z pozy-
cji poziomej do pionowej (fot. 5), ukła-
dane na kolejnych wózkach i czekają
na wypalenie.
Wypalanie odbywa się w piecu tu-
nelowym o długości 220 m. Całkowi-
ty czas przejścia przez poszczególne
etapy wypalania to 24 godziny. Piec
podzielony jest na strefy o zróżnico-
wanej temperaturze i atmosferze oto-
czenia. Temperatura szczytowa to
ponad 1000°C. Okablowanie pieca,
oprócz licznych przewodów pomiaro-
wych i przewodów zasilających wenty-
latory, stanowią przewody zapłonowe
do palników gazowych. Ich zadaniem
jest wytwarzanie iskry, dlatego są to
przewody wysokonapięciowe i oczy-
wiście odporne na wysoką tempera-
turę. W takim zastosowaniu spraw-
dza się SILFLEX®FZLSi o napięciu no-
minalnym 10 kV. Po wyjściu z pieca
i ochłodzeniu dachówki przechodzą
kontrolę jakości, gdzie sprawdzane są
między innymi rozmiary, waga, jedno-
litość koloru i wydawany dźwięk.
pakowanie
produktu finalnego
Ostatnim etapem produkcji jest pa-
kowanie dachówek na palety i nakła-
danie foliowego rękawa przez urzą-
dzenie zwane paletyzatorem (fot. 6).
Charakterystycznym elementem pa-
letyzatora są występujące licznie pro-
wadnice kablowe, zwane także łańcu-
chami. Poszczególne części paletyza-
tora poruszają się w 3 osiach, a wraz
z nimi musi przemieszczać się insta-
lacja elektryczna. Stanowią ją właśnie
prowadnice Brevetti Stendalto oraz
specjalne przewody do ciągłego ruchu.
Wśród produktów Lapp Kabel wystę-
puje cała seria przewodów oznaczo-
nych „FD” wytrzymujących kilka mi-
lionów cykli zginania. W zależności
od charakteru przewodu (zasilanie,
sterowanie, transmisja danych) nale-
ży wybrać go spośród grupy ÖLFLEX-
FD® lub UNITRONIC-FD®. Za wyjąt-
kową wytrzymałość tych przewodów
odpowiada między innymi specjalna
budowa żył przewodzących – 6. klasa
giętkości, ciasny splot żył wokół siebie
oraz wytrzymałe na ocieranie o pro-
wadnicę izolacje zewnętrzne. Warto
dodać, że firma Brevetti Stendalto ści-
śle współpracuje z Grupą Lapp Kabel,
aby wyroby obu producentów były ze
sobą w pełni kompatybilne.
Opisując proces produkcji starano
się przedstawić wyroby Lapp Kabel
wyjątkowe dla danego urządzenia,
nie sposób jednak w podsumowaniu
pominąć kilku produktów występu-
jących praktyczne w każdym miejscu
zakładu RÖBEN. Należy do nich bez
wątpienia ÖLFLEX® CLASSIC 100,
czyli przewód zasilający z kolorowy-
mi żyłami, stosowany przy kilku ty-
siącach (sic!) napędów. Również jego
ekranowana wersja ÖLFLEX® CLAS-
SIC 100 CY jest powszechnie stoso-
wana do łączenia falownika z sil-
nikiem. Kolejną grupą produktów
będą węże osłonowe, czyli tak zwa-
ne peszle. Dwa najpopularniejsze
typy to stosowany w strefach go-
rących poliamidowy SILVYN® RILL
oraz używany w strefie „za pie-
cem”, gdzie dachówki są już twarde,
SILVYN® LCC. Zbudowany ze stalo-
wej taśmy pokrytej olejoodpornym
PCV giętki SILVYN® LCC chroni prze-
wody elektryczne przed spadający-
mi, ostrymi odłamkami dachówek,
a także, o czym warto wspomnieć,
przed niefrasobliwością pracowni-
ków produkcyjnych.
Wiedząc teraz, jak skomplikowany
jest proces produkcji dachówek, przez
ile urządzeń przechodzi każda sztu-
ka, i że od wyrobiska gliny do otrzy-
mania finalnego produktu mija kil-
ka tygodni, z jeszcze większym podzi-
wem możemy spoglądać na dachy kry-
te ceramiką.
Dziękujemy pracownikom firmy
RÖBEN Ceramika Budowlana Spółka
z o.o. za konsultacje i udostępnienie
materiałów.
reklama
LAPP KABEL Sp. z o.o.
55-095 Mirków
ul. Wrocławska 33D
tel. 071 346 73 80
faks 071 315 22 65
info@lapppolska.pl
www.lapppolska.pl
nr 9/2007
 kable i przewody

projektowanie linii kablowej

średniego napięcia (część 4.)
budowa linii kablowych
inż. Radosław Lenartowicz – Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie, mgr inż. Julian Wiatr, inż. Marcin Orzechowski

W poprzednich częściach przedstawiliśmy podstawowe zasady, które należy wziąć pod

uwagę podczas projektowania linii kablowych SN. Tym razem omawiamy najważniejsze
wymagania dotyczące budowy linii kablowych. Uzupełnieniem cyklu jest zamieszczo-
ny na stronie 178 projekt linii kablowej SN, zasilającej budynkowe stacje transformato-
rowe SN/nN.

kable układane w ziemi warstwie piasku o grubości nie rowu kablowego dla danego typu ułożenia kabli w rowie kablowym
mniejszej niż 10 cm. kabla, przedstawiają rysunki 1 i 2.

K able średniego napięcia należy

układać na dnie rowu kablowe-
go o głębokości nie mniejszej niż
90 cm przy napięciu znamionowym
1 kV<Un≤30 kV (100 cm w przypadku
układania kabli na terenach rolnych)
oraz 110 cm w przypadku kabli o na-
pięciu znamionowym Un>30 kV, na
Dopuszcza się układanie ta-
śmy uziemiającej (bednarki) ra-
zem z kablem (w jednym wyko-
 taśmę stalową (bednarkę) nale-
pie) przy spełnieniu następują-
cych wymagań:
 głębokość wykopu musi być więk-
sza o co najmniej 10 cm w sto-
sunku do wymaganej głębokości
ży ułożyć wzdłuż wykopu, zasy-
pać warstwą piasku o grubości
nie mniejszej niż 10 cm, przy zało-
żeniu, że odległość od górnej war-
stwy piasku do powierzchni rodzi-
mego gruntu spełnia wymagania
dla określonego typu kabla. Sposób
Uwaga!
W sytuacjach, gdy niemożliwe jest
prowadzenie kabla na podanych
głębokościach, należy zabezpie-
czyć kabel za pomocą rur osłono-
wych.
Po ułożeniu, kabel należy zasypać
warstwą piasku o grubości nie mniej-
reklama

Polski producent kabli i przewodów - Zakłady Kablowe Bitner Celina Bitner

Produkuje i dostarcza kable i przewody od 1996 roku.

Oferta obejmuje 2000 kabli i przewodów zebranych w kilkanaście grup asortymentowych dla różnych
dziedzin zastosowań:

Tysiące kilometrów kabli
-telekomunikacja i informatyka
-sterowanie i automatyka przemysłowa
-napędy
-automatyka i instalacje domowe oraz warsztatowe
-energetyka
-telewizja przemysłowa
-górnictwo

oraz szeroki zakres zapewnienia bezpieczeństwa życia ludzkiego i mienia, czyli :

kable i przewody bezhalogenowe ognioodporne

o klasyfikacji według norm europejskich (E30 i E90) i polskich (PH90), testowane z systemami wsporczymi
producentów: Baks, Niedax, Cablofil, Hilti.

Nasza misja to:

“SPOJRZENIE W PRZYSZŁOŚĆ” - rozwój oraz długofalowa odpowiedzialność z prowadzonej działalności
wobec naszych partnerów, pracowników, środowiska oraz użytkowników naszych wyrobów.
Zapraszamy
na nasze stoisko Więcej informacji o nas i naszych wyrobach na stronie internetowej www.bitner.com.pl oraz w wydawnictwach
na targach firmowych.
ENERGETAB 2007
pawilon G,n stoisko
r 9 / 2 0 0 7 21 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
107
 kable i
szej niż 10 cm, a następnie warstwą
gruntu rodzimego o grubości nie
mniejszej niż 15 cm. Łączna grubość
tych dwóch warstw nie może przekro-
czyć 35 cm. Można również stosować
mieszaninę piasku i cementu w pro-
porcji nie mniejszej niż 13:1 (w prak-
tyce sposób ten znajduje zastosowa-
nie przy układaniu kabli 110 kV).
układanie kabli
wzdłuż ulic i dróg
Trasa kablowa powinna przebiegać
w odległości nie mniejszej niż 50 cm
od jezdni oraz fundamentu budynku.
W przypadku układania kabli pod jezd-
niami należy przestrzegać głębokości:
80 cm – dla kabli o napięciu znamiono-
wym nie większym niż 30 kV, 100 cm
– dla kabli o napięciu znamionowym
większym niż 30 kV oraz chronić je osło-
nami. Osłona kabla nie może utrudniać
ewentualnych napraw lub wymiany ka-
bla. Głębokość ułożenia kabli w zależ-
ności od ich napięcia znamionowego
oraz miejsca ułożenia, została przed-
stawiona na rysunkach 3 - 5.
Uwaga!
Folia lub siatka kablowa powinna
znajdować się nad kablem nie mniej
niż 25 cm i nie więcej niż 35 cm.
Sposoby oznaczania kabli:
 na całej długości trasy kablowej na-
leży stosować oznaczniki kablowe
(opaski kablowe) rozmieszczone na
kablu w odstępach nie większych
niż 10 m oraz przy mufach i w miej-
scach charakterystycznych (doty-
czy kabli układanych w ziemi),
Rys. J. Wiatr
Rys. 1 Rów kablowy – kabel przykryty folią z tworzywa sztucznego (wymiary po-
dane w [mm])
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
108
przewody
Najmniejsza dopuszczalna odległość od rurociągów, w [cm]
Rodzaje rurociągów
niewymagających okresowych wymagających okresowych
konserwacji konserwacji1)
Rurociągi powietrza sprężonego, wentylacyjne,
20 100
wodociągowe, gazów palnych o ciśnieniu do 0,04 MPa
Rurociągi cieplne izolowane wodne i parowe 50 100
Rurociągi cieplne nieizolowane wodne i parowe 120 120
Rurociągi z cieczami palnymi 100 150
Inne urządzenia technologiczne 100 150
Objaśnienia: 1) – odcinki rurociągów z zaworami, zasuwami itp. armaturą należy uważać za wymagające okresowej konserwacji.
Jeżeli zachowanie podanych wyżej odległości nie jest możliwe, wówczas kable należy chronić przed uszkodzeniami mechaniczny-
mi za pomocą osłon otaczających na całej długości skrzyżowania lub zbliżenia dodając min. 50 cm z każdej strony, lub min. 100 cm
z każdej strony – w przypadku rurociągów z płynami palnymi
Tab. 1 Odległości kabli od rurociągów w budynkach
 kable ułożone w powietrzu po- re w temperaturze 20°C ma wy- mniej 30 cm w gruncie i wystające
winny mieć oznaczniki (opaski dłużenie przy zerwaniu co naj- ponad poziom gruntu na wysokość
kablowe) przy głowicach i odbior- mniej 200 %, 20 cm. Na czołowej powierzchni nad
nikach oraz w takich miejscach  krawędzie folii lub siatki powin- gruntem oznacznik powinien zawie-
i odstępach, aby identyfikacja ka- ny wystawać co najmniej 50 mm rać wygrawerowany symbol: K – ka-
bla była jednoznaczna, poza zewnętrzną krawędź ułożo- bel, M – mufa.
 kable ułożone w tunelach i kana- nych kabli,
łach powinny mieć oznaczniki  trasa kablowa (na terenach nie- wprowadzenie
(opaski kablowe) w odstępach nie zabudowanych) powinna być kabli do budynków
większych niż 20 m. oznaczona trwałymi i widoczny-
Na oznacznikach (opaskach kablo- mi oznacznikami osadzonymi Kabel w miejscu wprowadzenia do
wych) należy umieścić trwałe napisy w gruncie: budynku należy (rys. 6):
zawierające co najmniej: numer ewi- – na prostym odcinku w odstę-  chronić osłoną otaczającą przed
dencyjny linii, typ, znak użytkowni- pach nie większych niż 100 m, uszkodzeniami mechanicznymi
ka, rok ułożenia, symbol wykonawcy, – w miejscu zmiany kierunku (doslony>1,5 ⋅ dkabla),
długość kabla. ułożenia kabla oraz w miej-  zabezpieczyć miejsce przejścia ka-
Sposoby oznaczenia trasy kabla: scach skrzyżowań i zbliżeń, bla przez fundament lub ścianę
 na całej długości trasy należy uło- – przy skrzyżowaniach z rzeka- przed wnikaniem wody.
żyć folię lub siatkę z tworzywa mi spławnymi i żeglugowymi
sztucznego (rys. 1): położenie kabla należy dodat- układanie kabli
 kolor czerwony – dla kabli na na- kowo oznaczyć na obu brze- w budynkach
pięcie Un>1 kV, gach tablicami ostrzegaw-
 grubość folii powinna być nie mniej- czymi dobrze widocznymi ze W obiektach budowlanych należy
sza niż 0,3 mm, a siatki 1,5 mm, środka rzeki. stosować kable o podwyższonej od-
 folie i siatki powinny być wyko- Oznaczniki najlepiej wykonać jako porności na rozprzestrzenianie się
nane z tworzywa sztucznego, któ- betonowe bloczki zakotwione co naj- ognia. W miejscach przejścia kabli
Rys. J. Wiatr
Rys. 2 Rów kablowy – kabel przykryty cegłami lub gąsiorami. W normie
SEP N-SEP-004 nie zdefiniowano tego sposobu układania. Jest on stosowa-
ny w praktyce sporadycznie (wymiary podane w [mm])
nr 9/2007
Rys. J. Wiatr
Rys. 3 Głębokość ułożenia kabla w zależności od jego rodzaju
przez ściany, stropy itp, należy sto-
sować osłony z materiałów trudno
palnych. Jeśli w obiekcie jest system
ochrony przeciwpożarowej, można
stosować inne kable.
Kable można układać w budyn-
kach bezpośrednio przy ścianach
i pod sufitami na specjalnie przy-
gotowanych konstrukcjach nośnych
lub w kanałach kablowych, w ścia-
nach, stropach, lub pod posadz-
kami, w osłonach lub bez osłon,
w sposób umożliwiający ich póź-
niejszy demontaż. Zabrania się na-
tomiast trwałego zamurowania ka-
bli w ścianach, stropach i posadz-
kach. Odległości kabli od rurocią-
gów w budynkach zostały przed-
stawione w tabeli 1. W przypad-
ku skrzyżowań z innymi kablami
i przewodami izolowanymi należy
zachować odległość nie mniejszą niż
15 cm dla kabli o napięciu znamio-
nowym 1 kV<Un≤30 kV. Kable o na-
pięciu znamionowym Un>30 kV po-
winny być oddzielone od innych ka-
bli przegrodą.
Rys. J. Wiatr
Rys. 4 Sposób ułożenia kabli i rur pod ziemią (głębokości w [mm])
nr 9/2007
reklama
Uwaga!
Przejście kabli przez ściany i stro-
py budynków należy uszczelnić ma-
teriałem niepalnym o odporności
ogniowej równej odporności ognio-
wej ścian. W przypadku pomiesz-
czeń zagrożonych wybuchem, prze-
pust należy wykonywać osobno dla
każdego kabla.
Uszczelnienia muszą być odporne
na oddziaływanie czynników żrą-
cych i wilgoci oraz nie mogą prze-
puszczać gazów.
dobór rur
osłonowych dla kabli
elektroenergetycznych
W praktyce projektowej i wyko-
nawczej często zachodzi potrzeba pro-
wadzenia kabli lub przewodów w ru-
rach osłonowych. W przypadku:
 przyłącza kablowego do linii na-
powietrznej – wzdłuż słupa,
 przepustów – pod drogą lub tora-
mi kolejowymi,
 zbliżenia do innych elementów
uzbrojenia terenu.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
109
 kable i przewody

 w miejscu połączenia linii napo- tu), podać liczbę przejść sprzętu

Rys. J. Wiatr

wietrznej z kablową, zagęszczającego grunt,

Rys. 5 Układanie kabli pod torami kolejowymi (trakcji nieelektrycznej)
Zastosowanie rur osłonowych
ma na celu zapewnienie ochrony
kabli przed uszkodzeniami mecha-
nicznymi oraz ułatwienie ich wy-
miany w przypadku uszkodzenia
(przepust pod drogą lub torami).
Jako rury osłonowe obecnie są sto-
sowane rury wykonane z materia-
łów nieprzewodzących, odpornych
na agresywne działanie gruntu oraz
promieniowanie UV. Rura osłonowa
oprócz odpowiedniej wytrzymało-
ści mechanicznej musi spełniać na-
stępujące warunki:
 dla jednego kabla:
– dwr≥1,5 ⋅ dk – jeżeli długość rury
jest nie większa niż 5 m,
– dwr≥(2 - 2,5) ⋅ dk – jeżeli długość
rury jest większa niż 5 m.
 przypadku kilku kabli w jed-
w dowanej linii.
nej rurze o długości do 5 m,
średnicę rury należy wyznaczyć
ze wzoru:
Rys. J. Wiatr
n
d wr ≥ 1, 75 ⋅ ∑d
i =1
3
ki
gdzie:
dwr – średnica wewnętrzna rury,
dki – średnica n-tego kabla wprowa-
dzanego do rury,
n – liczba wprowadzanych kabli do
rury.
Dla odcinków dłuższych niż 5 m
nie zaleca się układania większej licz-
by kabli niż jeden w jednej rurze. Śred-
nice zewnętrzne kabli oraz średnice
wewnętrzne rur należy przyjmować
z katalogów ich producentów.
ochrona odgromowa
linii kablowych
i napowietrznych
W liniach średniego napięcia po-
wszechnie stosuje się ograniczniki za-
worowe, które instaluje się:
 na słupach z punktem pomiaro-
wym energii elektrycznej,
 na słupach wysokich ustawia-
nych na trasie linii w celu omi-
nięcia przeszkody.
Połączenie odgromników z uzie-
mieniem powinno być wykona-
ne przewodem ze stali ocynkowa-
nej o przekroju nie mniejszym niż
35 mm2. Rezystancja uziemienia dla
napięć znamionowych większych od
1 kV, a nie wyższych niż 60 kV, powin-
na wynosić: dla rezystywności gruntu
ρ<1000 Ωm: R ≤10 Ω, dla rezystyw-
ności gruntu ρ≥1000Ωm: R≤15 Ω.
opracowanie technologii
układania kabli
Układanie kabli powinno być wy-
konane w sposób wykluczający ich
uszkodzenie przez zginanie, skręca-
nie, rozciąganie, itp. Ponadto przy
układaniu powinny być zachowa-
ne środki ostrożności zapobiegające
uszkodzeniu innych kabli lub urzą-
dzeń znajdujących się na trasie bu-
Technologia ułożenia kabli powin-
na być opracowana przez pracownika
z dużym doświadczeniem praktycz-
nym oraz odpowiednią znajomością
 w zależności od potrzeb, określić
rezystancję termiczną gruntu,
 podać miejsca ustawienia ciągar-
ki i bębnów z kablem, uwzględ-
niając kierunki zmian trasy ka-
blowej,
 określić siły potrzebne do ciągnię-
cia kabla na poszczególnych od-
cinkach trasy kablowej,
 podać metodę ciągnięcia kabli,
 obliczyć i określić niezbędną licz-
bę rolek podporowych, wspoma-
gających ciągnięcie kabli, rolek ką-
towych ustawianych na załomach
trasy,
 podać sposób przejścia kabli przez
przepusty kablowe, sposób czysz-
czenia przepustów, sprawdzenie
przepustu kablowego w zakresie
prześwitu przejścia, rodzaj sma-
ru poślizgowego, sposobu uszczel-
nienia końców przepustów lub za-
bezpieczenia przed wnikaniem
wody,
 opisać sposób zabezpieczenia wy-
kopu ziemnego w miejscu łącze-
nia kabli (mufy), wykonania na-
miotu zabezpieczającego wykop
oraz podłogi drewnianej, atmosfe-
ry panującej w miejscu wykonania
mufy (mała wilgotność, dodatnie
temperatury, czystość otoczenia,

sztuki prowadzenia kabli na miejscu brak wzniecania kurzu, zabezpie-

budowy. Technolog powinien podać
niezbędną ilość informacji potrzeb-
nych do ułożenia kabli w określonych
warunkach podanych przez projek-
tanta linii, m.in.:
 określić minimalne dopuszczalne
promienie gięcia kabli,
 wybrać odpowiednią metodę do
układania kabli w wykopie, tunelu
czy budynku, w zależności od za-
istniałych warunków terenowych,
 określić sprzęt do wykonania ro-
bót ziemnych,
 przedstawić sposób wykonania
wykopów liniowych, głębokość
wykopów, rodzaj zastosowanej
podsypki i nasypki,
Rys. 6 Wprowadzenie kabla do obiektu budowlanego, gdzie: d – średnica kabla,
 podać sposób zasypania rowów
1 – rura, 2 – uszczelnienie zewnętrzne rury, 3 – uszczelnienie wewnętrzne kablowych (uwzględniając zagru-
rury, 4 – uchwyt kabla
zowienie lub zakamienienie grun-
czenie narzędzi przed wnikaniem
piasku, czystość rąk operatora),
 w budynkach należy określić spo-
soby przejścia kabli przez ściany,
stropy budynków, sposoby wpro-
wadzania kabli na konstrukcje
wsporcze, rynienki kablowe, spo-
soby łączenia kabli, wykonanie
oznaczników linii kablowej oraz
poszczególnych faz kabli, określe-
nie miejsca ustawienia potrzeb-
nych rusztowań,
 zminimalizować liczbę przegięć
układanych kabli w pionie i po-
ziomie oraz umożliwić swobodne
poruszanie się obsługi przy ukła-
daniu kabli.
Od redakcji: Literatura do artyku-
łu na www.elektro.info.pl.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
110
 prezentacja
infrastruktura okablowania
strukturalnego dla centrum
przetwarzania danych
Przemysław Gruszczyński – Reichle&De-Massari Polska Sp. z o.o.
D ostępność i niezawodność cen-
trów przetwarzania danych ma za-
sadnicze znaczenie dla rozwoju całego
rynku, nie tylko informatycznego. Gieł-
dy papierów wartościowych, procesy
w przedsiębiorstwie, e-handel, komu-
nikacja oraz wiele innych usług opiera
się na płynnej pracy centrum przetwa-
rzania danych. Ogrom danych wyma-
gających przetworzenia stale rośnie
i wymaga maksymalnej wydajności
ośrodków obliczeniowych. Jednocze-
śnie inwestorzy muszą, minimalizując
koszty inwestycji, zwiększać wydajność
Data Center i eliminować źródła błę-
dów, które mogą prowadzić do wystą-
pienia przerw w pracy.
Reichle&De-Massari oferuje większe
możliwości dzięki systemowi okablowa-
nia strukturalnego R&Mfreenet. Dosko-
nałym uzupełnieniem systemu jest uni-
kalny na rynku trójstopniowy system
zabezpieczeń – R&M Security system.
Dodatkowo modułowa budowa syste-
mu sprzyja szybkiemu i elastycznemu
dostosowaniu centrum przetwarzania
danych do aktualnych wymagań. Do-
skonała szwajcarska jakość, precyzja i in-
nowacyjne rozwiązania gwarantują bez-
pieczeństwo transmisji oraz wysoką do-
stępność Data Center.
Rys. EMC
Rys. 2 Centra przetwarzania danych wg normy TIA 942
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
112
główny cel: zero usterek
Usługi w centrum przetwarzania da-
nych (DC) mają coraz większe znaczenie.
Liczba usług IT rośnie w tym samym
stopniu, co ilość danych wymagających
przetworzenia. Coraz częściej usługi te
muszą być dostępne w każdym momen-
cie. W centrach przetwarzania danych
coraz trudniejsze jest przeprowadza-
nie nawet zaplanowanych prac serwi-
sowych czy konserwacyjnych. Dostęp-
ność DC w każdej chwili wymagana jest
nie tylko w przypadku przedsiębiorstw
czy rynku B2B, ale również w dużej mie-
rze przez użytkowników końcowych,
którzy nie są zainteresowani technicz-
nymi aspektami tego zagadnienia.
infrastruktura
a błąd człowieka
Niezależne badania pokazują, że za-
ledwie w 7 % utrata danych spowodo-
wana jest wirusami komputerowymi,
podczas gdy 44 % strat jest wynikiem
usterki urządzeń, a 32 % błędu człowie-
ka! Specjaliści wskazują, że 59 % proble-
mów z siecią można przypisać bezpo-
średnio fizycznej, pasywnej infrastruk-
turze oraz złączom telekomunikacyj-
Rys. 1 Koszty awarii Data Center, przypadające na 1 godzinę w przypadku uster-
ki sieci, w [USD]
nym. Innymi słowy, większość usterek
spowodowanych jest prostymi proble-
mami ze sprzętem, a znaczna ich część
wynika z błędu człowieka popełnione-
go podczas instalacji, konserwacji czy
eksploatacji. Nie jest możliwe całkowite
wyeliminowanie błędów spowodowa-
nych przez człowieka. Jednak zaniedba-
nia i pomyłki można zredukować dzię-
ki prawidłowym procedurom czy zabez-
pieczeniom technicznym. Profesjonal-
ne i spójne zarządzanie okablowaniem
strukturalnym stanowi integralną część
tego procesu. Jasne oznaczenie poszcze-
gólnych kabli, złączy i portów pomaga
zapobiec błędom i zachować jednoznacz-
ny system oznakowania połączeń. Po-
nadto, przemyślane funkcje bezpieczeń-
stwa mogą zmniejszyć ryzyko pomyłki
w zarządzaniu kablami krosowymi.
klarowne struktury
pomagają uniknąć
błędów – normy
Normy TIA 942 oraz EN 50173-5 są
podstawą profesjonalnego planowania
topologii. Norma TIA 942 została już
zatwierdzona. EN 50173-5 zostanie sfi-
nalizowana najprawdopodobniej jesie-
nią 2007 roku. Oba komitety standa-
ryzacyjne zwracały szczególną uwagę
na problem wysokiej dostępności przy
Rys. Contingency Planning Research
opracowywaniu powyższych standar-
dów. Norma TIA 942 definiuje struktu-
ry i rozmieszczenie centrów przetwarza-
nia danych oraz wskazuje, jakie funk-
cje powinny być dostępne w poszcze-
gólnych pomieszczeniach. Standaryza-
cja nie oznacza, że wszystko musi znaj-
dować się na jednym poziomie. Wręcz
przeciwnie, komitet normalizacyjny za-
wsze bierze pod uwagę koszty i przewi-
duje właściwy poziom elastyczności.
Dlatego fizyczną infrastrukturę cen-
trum przetwarzania danych można po-
dzielić na różne poziomy priorytetów.
Priorytet oparty jest na ważności usług
IT oraz różnych wymagań dotyczących
dostępności. Zasadnicze kryteria to: to-
pologia, redundancja, zasilanie oraz sze-
reg innych czynników związanych z do-
stępnością DC. Norma TIA 942 definiu-
je cztery poziomy/warstwy i określa, jaki
poziom dostępności musi zapewnić każ-
dy z nich.
infrastruktura dziś i jutro
Infrastruktura okablowania musi
spełniać bardzo zróżnicowane wymaga-
nia, jeśli ma być przeznaczona dla nowo-
czesnego centrum przetwarzania. Nie-
zbędna jest wysoka wydajność. System
okablowania musi być w stanie obsłu-
giwać rosnące szybkości transmisji. Jed-
nr 9/2007
nak zdolność obsługiwania wysokich
szybkości przesyłania danych jest bez
znaczenia, jeżeli system jest zawodny.
Przy wykorzystaniu gigabitowego Ether-
netu, a w szczególności przy pracy sie-
ciowej z wykorzystaniem 10-gigabitowe-
go Ethernetu, wrażliwość na zakłócenia
drastycznie rośnie w porównaniu z od-
działywaniami zewnętrznymi.
W konsekwencji, prace instalacyjne
muszą być wykonywane z ogromną sta-
rannością, aby system był trwały i nieza-
wodny. To od fachowej wiedzy instalato-
ra w ogromnej mierze zależy, czy właści-
we wymagania zostaną spełnione. Nie
może on popełnić żadnego błędu. Sys-
temy okablowania, które nie są skom-
plikowane, są wygodne i logiczne w ob-
słudze i pomagają uniknąć błędów w in-
stalacji. Ponadto, należy zadbać o to, aby
instalacja pozostawała w dobrym stanie
przez wiele lat.
System okablowania musi również
być elastyczny tak, aby mógł obsługiwać
stale wprowadzane zmiany, przesunię-
cia oraz zmiany zarówno na małą, jak
i dużą skalę. Modularne podejście jest
tu najlepszym wyborem, ponieważ dzię-
ki niemu wprowadzanie zmian jest pro-
ste, a ryzyko błędu nadal minimalne.
W celu wyeliminowania źródeł błędów
ważne jest przestrzeganie standardów.
Systemy okablowania spełniające wła-
ściwe standardy lub przekraczające je,
ograniczają bowiem do minimum praw-
dopodobieństwo wystąpienia znaczą-
cych awarii powstałych w wyniku błę-
du człowieka.
spójne rozwiązania
zapewniające
bezpieczeństwo systemu
O bezpieczeństwie sieci centrum
przetwarzania danych można w prosty
sposób zdecydować już na poziomie oka-
blowania, które właściwie zaplanowane
i zaprojektowane można będzie w każ-
dej chwili przystosować do rosnących
wymagań. Jak już wspomniano, przej-
rzystość, klarowność oraz użyteczność
odgrywają tu istotną rolę. Przy wybo-
rze poszczególnych elementów należy
również wziąć pod uwagę stosunek zy-
sków do kosztów. Często proste, ale spój-
nr 9/2007
Fot. 1 Proste, skuteczne i tanie rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa, począwszy od kolorowych nakładek do zatrzasków na
przewodach połączeniowych kończąc
ne rozwiązanie mechaniczne jest bar-
dziej efektywne niż zastosowanie roz-
wiązania z drogimi aktywnymi elemen-
tami lub skomplikowanym oprogramo-
waniem.
Reichle&De-Massari niezmiennie
stosuje zasadę modularności w obszarze
bezpieczeństwa. Kodowanie za pomo-
cą kolorów ma tu zasadnicze znaczenie.
W centrach przetwarzania danych zwy-
kle stosowane są kolorowe kable połą-
czeniowe. Poszczególne kolory powinny
oznaczać różne rodzaje usług IT. Metoda
jest skuteczna, ale niewystarczająca, po-
nieważ trzeba wówczas trzymać w zapa-
sie różne typy przewodów. Ponadto nie
zawsze można być pewnym, czy użyte
zostały właściwe kolory, zwłaszcza po
istotnych usterkach lub po przeprowa-
dzonych modyfikacjach. Zastosowanie
niewłaściwego koloru kabla negatyw-
nie wpływa na usługi IT. W takich sy-
tuacjach reakcja łańcuchowa może osta-
tecznie doprowadzić do awarii.
Rozwiązanie R&M dotyczące bezpie-
czeństwa opiera się na oznaczaniu kolo-
rami zakończeń przewodów połączenio-
wych. W prosty sposób można je założyć
lub wymienić. Nie ma potrzeby odłącza-
nia lub wyciągania kabla. Mocowane ko-
lorowe nakładki można również stoso-
wać na panelach krosowych. W ten spo-
sób stworzony zostaje jasny podział po-
łączeń. Ponadto, takie rozwiązanie ob-
niża koszty związane z przechowywa-
niem przewodów połączeniowych.
Rozwiązania wykorzystujące schema-
ty kolorów czy mechaniczne kodowanie
stanowią element niezależnego syste-
mu bezpieczeństwa R&M Security Sys-
tem, który poza systemami okablowania
strukturalnego znajduje się w ofercie fir-
my. Dzięki temu systemowi mamy gwa-
rancję, że kable nie zostaną podłączone
do niewłaściwych portów oraz że dany
kabel, miedziany czy światłowodowy,
zawsze pozostanie na swoim miejscu.
Złącze można otworzyć jedynie za po-
mocą specjalnego klucza (Plug Guard, Fi-
ber Guard). Zastosowane łącznie wizu-
alne i mechaniczne kodowanie oraz za-
bezpieczenia przeciw wpięciu/wypięciu
zdecydowanie podnoszą poziom bezpie-
czeństwa w pasywnej części centrum
przetwarzania danych.
jakość to podstawa
W celu całkowitego wyeliminowa-
nia możliwości wystąpienia usterek,
niezbędna jest wysoka jakość na całym
łańcuchu wartości dodanej, która będzie
powiązana nie tylko z samym produk-
tem. Samo planowanie, instalacja oraz
bieżąca eksploatacja już powinny cha-
rakteryzować się najwyższą jakością. Je-
żeli chociaż jedna część nie pasuje, nie
można osiągnąć celu, którym jest per-
fekcyjne działanie. Reichle&De-Massa-
ri niezmiennie wykazuje doskonałe zro-
zumienie dla znaczenia jakości i wdraża
ją na miejscu u klienta przy wykorzysta-
niu programu partnerskiego (QPP). Orga-
nizacje, które wybierają R&M na swoje-
go dostawcę i wykorzystują ten program,
mogą być pewne, że otrzymają wspar-
cie od wszystkich zaangażowanych osób
oraz że sieć, która zostanie dla nich skon-
figurowana, będzie niezawodna i wyso-
kiej jakości. Program obejmuje regularne
sesje szkoleniowe, długoterminowe gwa-
rancje, programy certyfikacji, które gwa-
rantują, że wszystkie zaangażowane oso-
by spełniają określone standardy jako-
ści i lojalności. Dzięki połączeniu wyso-
kiej klasy produktów oraz usług R&M za-
pewnienia jakość, bezpieczeństwo oraz
rentowność instalacji sieciowych.
Podsumowując, można stwierdzić, że
rozwiązania okablowania strukturalnego
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
Fot. R&M
R&M poprawiają efektywność kosztową
centrów przetwarzania danych, zwięk-
szają dostępność i ułatwiają zarządzanie
nimi. Rozwiązania R&M gwarantują, że
dodanie nowych elementów, przesunię-
cia oraz zmiany nie wpłyną negatywnie
na aplikacje IT, ponieważ będą one mo-
gły pracować w sposób ciągły bez żad-
nych przerw. Uproszczone zarządzanie
oznacza również, że każdy detal został
wzięty pod uwagę podczas opracowywa-
nia produktu, w tym w szczególności to,
czy jest on przyjazny dla użytkownika.
W rezultacie oznacza to, że słabiej moni-
torowani dostawcy oraz zewnętrzny per-
sonel mogą pracować w centrum prze-
twarzania danych nie stwarzając zagro-
żenia dla poziomu bezpieczeństwa. Tam,
gdzie zastosowano rozwiązania mające
na celu zapewnienie bezpieczeństwa fir-
my, personel może szybko i niezawod-
nie zainstalować lub wprowadzić nową
wersję urządzeń, nie obawiając się ewen-
tualnych problemów w dostawie usług.
Dzięki innowacyjnemu systemowi ko-
dowania można obniżyć koszty maga-
zynowania przewodów połączeniowych
i utrzymać wysokie bezpieczeństwo sie-
ci przy względnie niewielkich nakładach
w trakcie bieżącej eksploatacji, nawet
w awaryjnej sytuacji.
reklama
Reichle&De Massari
Polska Sp. z o.o.
02-862 Warszawa
ul. Farbiarska 49
tel. 022 644 47 37
faks 022 643 25 54
info@rdm.com.pl
www.rdm.com.pl
113
 ochrona przeciwpożarowa

wentylacja pożarowa
w budynkach i obiektach
budowlanych
mgr inż. Elżbieta Grochowska

Prowadzone badania wskazują jednoznacznie, że największym zagrożeniem dla orga-

nizmu ludzkiego w czasie pożarów są dymy i toksyczne produkty spalania. Mogą one
w istotny sposób utrudnić działanie ekip ratowniczych, szczególnie w wielokondygna-
cyjnych i wielokubaturowych budynkach użyteczności publicznej. Niezwykle istotne jest
więc właściwe zabezpieczenie obiektów oraz ograniczenie zagrożeń powodowanych
przez dymy i gazy pożarowe.

N a przestrzeni lat kolejne wersje

przepisów techniczno-budowla-
nych coraz ostrzej traktowały ochro-
nę osób (użytkowników obiektów bu-
dowlanych oraz ekip ratowniczych)
i mienia przed negatywnym wpły-
wem tych zagrożeń.
Gazem stwarzającym największe
zagrożenie podczas pożaru jest tlenek
węgla. Jest on trujący w każdym stę-
żeniu. Przy niższych stężeniach wy-
wołuje utratę koordynacji ruchowej,
przy dużych – powoduje zgon. Pod-
czas każdego pożaru powstaje dwutle-
nek węgla, przy niższych stężeniach
po kilku minutach oddziaływania na
organizm ludzki występują objawy za-
trucia, zaś przy stężeniu ok. 12 % do-
chodzi do utraty świadomości i zgo-
nu. Podczas pożaru powstają rów-
nież inne gazy, które w sposób nega-
tywny oddziałują na organizm ludz-
ki. Są to np. tlenki azotu czy cyjano-
wodór, z kolei podczas pożarów two-
rzyw sztucznych powstają chlorowo-
dór czy aldehyd akrylowy.
Najwięcej ofiar pochłaniają poża-
ry w budynkach mieszkalnych, gdzie
bezpośrednią przyczyną śmierci są
najczęściej trujące produkty spala-
nia. Niestety, nadal mało popular-
ne jest wyposażanie lokali miesz-
kalnych w czujki dymu, dzięki któ-
rym możliwe jest szybkie ugaszenie
pożaru i tym samym ograniczenie
strat, a także szybsze opuszczenie
zagrożonego miejsca. Dzięki możli-
wości kontrolowania rozprzestrze-
niania się ognia i dymu w czasie
pożaru budynku, możemy w znacz-
nym stopniu ograniczyć liczbę wy-
padków śmiertelnych oraz strat ma-
terialnych.
Właściciele oraz zarządcy budyn-
ków zostali zobowiązani ustawą do
zapewnienia osobom przebywającym
w obiekcie bezpieczeństwa oraz moż-
liwości ewakuacji. Reguluje to roz-
porządzenie ministra w sprawie wa-
runków technicznych, jakim powin-
ny odpowiadać budynki i ich usytu-
owanie. Warunki techniczne, jakim
powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie jednoznacznie okre-
ślają, kiedy stosowanie systemów
oddymiających, czyli wentylacji po-
żarowej, jest obligatoryjne. Grupa
obiektów, w których należy wyko-
nać układ wentylacji pożarowej, jest
w myśl tej ustawy bardzo szeroka,
ponieważ obejmuje budynki wysokie
i wysokościowe, zaliczane do wszyst-
kich pięciu kategorii zagrożenia lu-
dzi. Oznacza to, że każdy budynek,
którego wysokość przekracza 25 m,
zarówno o przeznaczeniu mieszkal-
nym, jak i użyteczności publicznej
powinien być wyposażony w odpo-
wiednio zaprojektowaną i wykonaną
instalację wentylacyjną zabezpiecza-
jącą pionowe i poziome drogi ewaku-
acyjne przed zadymieniem.
zabezpieczenie przed
rozprzestrzenianiem się
pożaru pomiędzy
sąsiednimi strefami
pożarowymi – filozofia
wydzielonej strefy
Podstawowym sposobem zabezpie-
czenia przed rozprzestrzenianiem się
pożaru pomiędzy sąsiednimi strefa-
mi pożarowymi jest ich odizolowanie
za pomocą elementów budowlanych,
odpornych na działanie ognia i wyso-
kiej temperatury. Zgodnie z warunka-
mi technicznymi [1], w budynkach na
granicy stref pożarowych wymagane
jest stosowanie ścian i stropów od-
dzielenia pożarowego, wykonanych
z materiałów niepalnych, o odporno-
ści ogniowej 120 min. W obiektach,
w których przyjęto poziomy scena-
riusz ewakuacji, konieczne jest zasto-
sowanie dodatkowej ochrony przejść
pomiędzy strefami pożarowymi. Przej-
ścia te należy wyposażyć w śluzy za-
mykane obustronnie drzwiami o od-
porności ogniowej w klasie EI (co naj-
mniej 30 min).
W trakcie ewakuacji istnieje ryzy-
ko przedostania się dymu do sąsied-
niej strefy poprzez otwarte drzwi śluz,
którymi przechodzą uciekający. Unik-
nięcie tego zjawiska jest możliwe po-
przez nawiew do śluz powietrza za-
pewniającego w nich nadciśnienie
rzędu 50 Pa, w stosunku do koryta-
rza strefy objętej pożarem. Zespoły
nawiewne dla śluz wchodzą w skład
systemu wentylacji pożarowej. Kolej-
ną potencjalną drogą przemieszcza-
nia się dymu i gorących produktów
spalania pomiędzy sąsiednimi stre-
fami pożarowymi są przewody insta-
lacji wentylacyjnych i klimatyzacyj-
nych. Zgodnie z warunkami technicz-
nymi [1], przeprowadzanie tych prze-
wodów przez ściany i stropy oddzie-
lenia przeciwpożarowego jest dozwo-
lone tylko pod warunkiem ich obudo-
wania lub zastosowania przeciwpoża-
rowych klap odcinających. Odporność
ogniowa obudowanego przewodu lub
przeciwpożarowej klapy odcinającej
powinna być równa w klasie EI od-
porności przegrody.
Istotnym jest również, aby we
wszystkich strefach, poza strefą,
w której panuje pożar, stworzyć wa-
runki umożliwiające ciągłą, niezakłó-
coną pracę ich użytkowników. Jest to
niezbędne do przeprowadzenia akcji
ewakuacyjnej i uniknięcia paniki, któ-
rej wywołanie stanowi ogromne nie-
bezpieczeństwo. Spełnienie wszyst-
kich wymogów filozofii wydzielonej
strefy zapewniają:
 rozgłoszenie sygnału alarmowego
wyłącznie w strefie objętej poża-
rem,
 pełne odizolowanie tej strefy, za-
bezpieczające przed rozprzestrze-
nieniem się pożaru poza jej obręb,

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
114
  uruchomienie w strefie objętej
pożarem systemu wentylacji po-
żarowej,
 utrzymanie normalnych warun-
ków pracy instalacji wentyla-
cji bytowej i klimatyzacji w stre-
fach sąsiednich, niezagrożonych
pożarem.
Aby układ wentylacji i klimatyza-
cji w strefie objętej pożarem spełnił
swoje zadanie, a jednocześnie w po-
zostałych strefach praca tych ukła-
dów pozostała niezakłócona, koniecz-
ne jest zastosowanie przeciwpożaro-
wych klap odcinających, zachowują-
cych swoją odporność ogniową w wa-
runkach dynamicznych. Zachowanie
odporności ogniowej klap w warun-
kach dynamicznych oznacza jej utrzy-
manie przy różnicy ciśnień, jaka pa-
nuje w normalnie funkcjonującej in-
stalacji wentylacyjnej. Tego typu kla-
py podlegają kryteriom badań zgodny-
mi z Polską Normą. Zgodnie z tą nor-
mą, ocenę odporności pożarowej klap
odcinających wykonuje się na stano-
wisku do badań ogniowych.
Przeciwpożarowe klapy odcinające
są jednym z wielu elementów syste-
mu ochrony pożarowej budynku i ich
działanie musi być w pełni zsynchroni-
zowane z całym systemem. W okresie
normalnego funkcjonowania obiektu
wszystkie przeciwpożarowe klapy od-
cinające pozostają otwarte, w tzw. po-
zycji oczekiwania. W przypadku wy-
buchu pożaru w jednej ze stref poża-
rowych, system detekcyjny przekazu-
je informację do centralki pożarowej,
która automatycznie uruchamia alarm
pożarowy w strefie zagrożonej oraz ste-
ruje działaniem pozostałych urządzeń
zabezpieczających.
Pod wpływem sygnału sterującego
następuje zdalne zamknięcie przeciw-
pożarowych klap odcinających, znaj-
dujących się na granicy strefy objętej
pożarem. Stosowane są dwa rodzaje
sygnałów sterujących: przerwa prądo-
wa i impuls. Ze względu na duże praw-
dopodobieństwo chwilowego zaniku
prądu, jaki może pojawić się w trak-
cie pożaru, zaleca się stosowanie sys-
temów opartych na impulsie prądo-
wym. Wyklucza się w ten sposób ry-
zyko zamknięcia się wszystkich klap
odcinających w budynku, co doprowa-
dziłoby do wyłączenia systemów wen-
tylacji i klimatyzacji. Ponadto, prefero-
wane są niskoprądowe i niskonapię-
ciowe rozwiązania systemów sterowa-
nia, które poza większym bezpieczeń-
stwem i oszczędnością użytkowania,
umożliwiają zastosowanie rezerwo-
wych źródeł prądu.
W celu zapewnienia niezawod-
ności klap ppoż. zaleca się przepro-
wadzanie okresowych przeglądów
oraz prób. Ze względów praktycz-
nych zaleca się stosowanie klap wy-
posażonych w funkcję komfortu ob-
sługi, która umożliwia ich zdalne
przywrócenie do pozycji oczekiwa-
nia po wykonaniu testów zamykają-
cych. W przeciwnym wypadku, w ce-
lu umożliwienia ponownego urucho-
mienia systemów wentylacji i klima-
tyzacji, konieczne jest ręczne otwar-
cie wszystkich przeciwpożarowych
klap odcinających w obrębie kondy-
gnacji, na której przeprowadzono
próbny alarm pożarowy. Rozpozna-
nie, w jakiej pozycji znajduje się dana
klapa odcinająca, jest możliwe dzięki
ich wyposażeniu we wskaźniki poło-
żenia, monitorowane przez central-
kę sterującą.
wentylacja pożarowa
Podstawowa funkcja wentylacji po-
żarowej polega na wytworzeniu w bu-
dynku układu ciśnienia, dzięki które-
mu dymy pożarowe nie przedostaną
się na pionowe drogi ewakuacji, czy-
li klatki schodowe, i zostaną usunię-
te z korytarzy ewakuacyjnych. Zada-
nie to realizowane jest przez wykona-
nie nawiewu pożarowego do klatek
schodowych i ich przedsionków oraz
wykorzystanie instalacji wyciągowej
w korytarzach na kondygnacji objętej
pożarem.
O skuteczności działania syste-
mu oddymiania budynku decydo-
wać będzie poprawny dobór wszyst-
kich wchodzących w jego skład ele-
mentów:
 wentylatorów nawiewu powie-
trza zewnętrznego, odpowiadają-
cych za wytworzenie w klatkach
schodowych odpowiedniego nad-
ciśnienia,
 przeciwpożarowych klap odcinają-
cych montowanych w przewodach
nawiewnych i wyciągowych wen-
tylacji ogólnej,
 przewodowych klap dymowych
montowanych w instalacji wycią-
gu zadymionego powietrza,
 klap transferowych zapewniają-
cych przepływ powietrza pomię-
dzy klatką schodową, przedsion-
kiem i korytarzem, jeśli zamknię-
te są drzwi ewakuacyjne,
 wentylatorów pożarowych odpo-
wiedzialnych za usunięcie z wyma-
ganą skutecznością odpowiedniej
ilości mieszaniny powietrza, dymu
i gazów pożarowych.
Instalacja wentylacji pożarowej nie
spełni swojego zadania, jeżeli nie bę-
dzie uwzględniony fakt, iż w budynku
istnieją także inne instalacje zabezpie-
czenia przeciwpożarowego, tj. syste-
mów detekcji i sterowania oraz insta-
lacji tryskaczowej, a także takich ele-
mentów, jak: podział obiektu na strefy
pożarowe, jego klasę odporności ognio-
wej, kategorię zagrożenia ludzi, właści-
reklama

Flipo Energia Sp. z o.o., jako Master Distributor SDMO w Polsce, oferuje do sprzedaży agregaty w mocach FLIPO ENERGIA Sp. z o.o.
od 5 do 3300 kVA, wykonaniach do posadowienia w pomieszczeniach lub na zewnątrz w obudowach dźwiękochłon- ul. Raszyńska 13
nych typu SILENT lub CONTENERGY. Agregaty SDMO sterowane są za pomocą paneli sterujących 05-500 PIASECZNO
NEXYS, TELYS i KERYS i wyposażane w najnowszej generacji SZR-y. Dział Handlowy: tel. 022 737 59 61
Dział Techniczny: tel./fax 022 737 59 60
Oferujemy: Serwis: tel. 0507 176 949
doradztwo i pomoc w wyborze agregatu E-mail: kontakt@flipo-energia.pl
przygotowanie projektów budowlanych i elektrycznych www.flipo-energia.pl
wykonanie i instalacje czerpni, wyrzutni powietrza, kominów dla spalin
montaż dodatkowych zbiorników paliwa
uzyskanie wszelkich koniecznych pozwoleń administracyjnych do eksploatacji agregatu
zapewniamy usługi gwarancyjne, pogwarancyjne oraz dostępność do części zamiennych przez minimum 10 lat

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
115
 ochrona przeciwpożarowa

wości palne materiałów stanowiących
wyposażenie wnętrz itp.
Obecnie realizowane projekty zgod-
nie z przepisami prawa muszą być wy-
konywane na podstawie scenariusza
rozwoju zdarzeń w czasie pożaru,
uwzględniającego wymienione ele-
menty. Założenia, na których bazu-
je scenariusz, opisują jednoznacznie
sposób działania systemu wentylacji
pożarowej i kolejność uruchamiania
jego poszczególnych elementów. Obli-
czenia i bilans powietrza dla potrzeb
wentylacji pożarowej wykonuje się za-
wsze w odniesieniu do jednej strefy
pożarowej, przy założeniu temperatu-
ry obliczeniowej 20°C. Celem jest za-
pewnienie dla każdej z wydzielonych
stref różnicy ciśnień 20 - 80 Pa pomię-
dzy korytarzem ewakuacyjnym i klat-
ką schodową, w przypadku, gdy drzwi
ewakuacyjne pomiędzy nimi pozosta-
ją zamknięte, oraz zapewnienie pręd-
kości powietrza równej 0,5 m/s w świe-
tle każdych drzwi łączących korytarz
ewakuacyjny z przedsionkiem klatki
schodowej oraz ze śluzami w czasie
ich otwarcia przy trwającej ewakuacji.
Spełnienie powyższych warunków za-
pewnia ochronę przed przedostaniem
się dymu z korytarza na klatkę scho-
dową i do jej przedsionka oraz śluz.
Wszystkie zespoły nawiewne i wycią-
gowe instalacji wentylacji pożarowej
(poza nawiewem do klatki schodo-
wej, który jest najczęściej bezpośred-
nio z wentylatora) wykonane są w po-
staci pionów mających otwory na każ-
dej kondygnacji, wyposażonych w kla-
py wentylacji pożarowej.
Bardzo istotnym elementem jest wy-
sokość montażu klap wentylacji poża-
rowej. Konieczne jest tu uwzględnienie
zjawiska pionowej stratyfikacji dymu,
które narzuca umieszczanie klap wy-
ciągowych w górnej strefie korytarza
ewakuacyjnego, natomiast nawiew-
nych – możliwie najbliżej podłogi. Za-
leca się, aby górna krawędź światła kla-
py nawiewnej znajdowała się ok. 0,8 m
ponad podłogą (w wyjątkowych przy-
padkach dopuszcza się wysokość do
1 m), natomiast dolna krawędź światła
klapy wyciągowej – nie niżej niż 1,8 m
od podłogi. Prędkość przepływu po-
wietrza w otworach nawiewnych i wy-
ciągowych nie powinna przekraczać
5 m/s. Niezastosowanie się do tych za-
leceń powoduje wywołanie turbulen-
cji w strumieniu rozprzestrzeniające-
go się dymu, a co za tym idzie, spadek
efektywności oddymiania.
W skład instalacji wentylacji poża-
rowej wchodzą także klapy transfero-
we, umieszczone w ścianach oddziela-
jących przedsionek i śluzy od koryta-
rza ewakuacyjnego, których zadaniem
jest transport powietrza w czasie, gdy
drzwi pomiędzy tymi pomieszczenia-
mi pozostają zamknięte. Klapy trans-
ferowe w pozycji oczekiwania pozosta-
ją otwarte, a ich zamknięcie następuje
pod wpływem zadziałania topika, kie-
dy temperatura otoczenia przekroczy
70 ±2°C, lub zdalnie za pomocą siłow-
nika elektrycznego. Klapy te mogą być
również wyposażone we wskaźniki po-
łożenia. Zalecana wysokość montażu
klap transferowych jest taka sama, jak
w przypadku klap nawiewnych.
Widać więc, jak ważnym jest już na
etapie projektowania właściwy dobór
materiałów, z jakich wykonywana bę-
dzie konstrukcja budynku, i elemen-
tów wchodzących w skład poszczegól-
nych instalacji.
Zgodnie z warunkami techniczny-
mi, jakim powinny odpowiadać bu-
dynki i ich usytuowanie (rozporządze-
nie Ministra Infrastruktury z dnia 12
kwietnia 2002 r.) budynek i urządzenia
z nim związane powinny być zaprojek-
towane i wykonane w sposób zapew-
niający w razie pożaru:
 nośność konstrukcji przez czas wy-
nikający z rozporządzenia – ograni-
czenie rozprzestrzeniania się ognia
i dymu w budynku,
 ograniczenie rozprzestrzeniania
się ognia na sąsiednie budynki,
 zapewnienie ewakuacji ludzi z oraz
ekip ratowniczych.
Uwarunkowania prawne zawarte
w przepisach z zakresu ochrony prze-
ciwpożarowej nakładają na projektan-
tów, budowniczych i użytkowników
budynków obowiązek stosowania roz-
wiązań techniczno-budowlanych za-
pobiegających w razie pożaru rozprze-
strzenianiu się ognia i dymu w budyn-
ku oraz usuwanie dymu z pomieszczeń
i dróg ewakuacyjnych. Poprawne funk-
cjonowanie wentylacji pożarowej jest
podstawowym warunkiem przepro-
wadzenia sprawnej ewakuacji budyn-
ku podczas pożaru. Jest to szczegól-
nie istotne w obiektach wysokościo-
wych, gdzie akcja ratownicza odbywa
się przez wewnętrzne korytarze i klat-
ki schodowe. Przez wystarczająco dłu-
gi czas drogi ewakuacyjne muszą po-
zostać drożne i wolne od dymu, aby za-
pewnić ludziom możliwość bezpiecz-
nego opuszczenia budynku. W obiek-
tach tego typu muszą zatem funkcjono-
wać właściwie zaprojektowane i wyko-
nane systemy wentylacji pożarowej.
strefy pożarowe
Właściwie wykonany podział obiek-
tu na strefy pożarowe i rejony oddy-
miania rzutuje na dalszy tok projek-
towania. Szczególnie istotna jest wiel-
kość tych obszarów, a więc i rozpię-
tość instalacji wentylacji pożarowej. Im
większy zostanie przyjęty rejon oddy-
miania obsługiwany przez jedną insta-
lację, tym większe jest ryzyko jej wa-
dliwego działania. Trzeba więc projek-
tować instalacje oddymiające jak naj-
mniej rozbudowane. Należy również
pamiętać, że przyjęcie zbyt dużej po-
wierzchni strefy oddymiania może do-
prowadzić do znacznego wychłodze-
nia gazów pożarowych, co spowoduje
istotne obniżenie skuteczności oddy-
miania, szczególnie w systemach gra-
witacyjnych.
wybór systemu
detekcji dymu
Bezpieczeństwo ludzi przebywa-
jących w budynku oraz ograniczenie
strat spowodowanych pożarem w du-
żej mierze zależą od czasu uruchomie-
nia systemu ochrony przeciwpożaro-
wej. Ogromne znaczenie ma więc wła-
ściwe zaprojektowanie systemu alar-
mowego w obiekcie.
Wybór rodzaju i rozmieszczenia czu-
jek powinien być każdorazowo poprze-
dzony dokładną analizą typu pożaru,
jaki może zaistnieć w danym budyn-
ku. Często jednak na etapie projek-
tu, a nawet realizacji inwestycji nie
wiadomo, co w danym pomieszcze-
niu może się znajdować. Wtedy naj-
częściej stosuje się jonizacyjne czujki
dymu, które, jak wynika z testów po-
żarowych, są bardziej uniwersalne niż
czujki optyczne.
wybór systemu
i dobór urządzeń
wentylacji pożarowej
Podstawową zasadą działania wen-
tylacji pożarowej w budynkach wie-
lokondygnacyjnych jest zapewnienie
w nich poprawnego rozkładu ciśnie-
nia na pionowych i poziomych dro-
gach ewakuacji. Cechą wspólną dla
wszystkich systemów wentylacji me-
chanicznej jest utrzymanie nadciśnie-
nia na klatkach schodowych i w przed-
sionkach w stosunku do poziomych
dróg ewakuacji.
System mechanicznej wentylacji po-
żarowej budynków bazuje na wytwo-
rzeniu w klatkach schodowych nad-
ciśnienia rzędu 30 - 80 Pa. Zadanie to
w zależności od wysokości budyn-
ku realizowane jest przez pojedyn-
cze wentylatory nawiewne dopro-
wadzające powietrze zewnętrzne do
klatek schodowych lub zespoły tych
urządzeń. Sposób nawiewu powietrza
świeżego oraz wielkość i typ zastoso-
wanych wentylatorów muszą być do-
brane starannie, z uwzględnieniem
m.in. wysokości budynku i układu ar-
chitektonicznego klatki schodowej. In-
nymi urządzeniami zabezpieczający-
mi, montowanymi w przewodach łą-
czących pomieszczenia w różnych stre-
fach pożarowych, są klapy pożarowe.
Są one umieszczone w sieci kanałów
tzw. wentylacji bytowej, w miejscach
przejścia tych przewodów przez prze-
grody budowlane stanowiące oddzie-
lenie strefy pożarowej.
Klapa pożarowa składa się z obu-
dowy (najczęściej wykonanej z bla-
chy ocynkowanej, rzadziej ze stali
nierdzewnej), elementu sterującego
oraz przegrody odcinającej wykona-
nej z materiału ognioodpornego. Na-
leży pamiętać, że zgodnie z obowią-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
116
 zującymi polskimi przepisami [1], ele-
ment ten musi mieć klasę odporno-
ści ogniowej EI nie mniejszą niż kla-
sa odporności ogniowej samego od-
dzielenia. Co ważne, klapa pożarowa
musi być zgodnie z przepisami wypo-
sażona (niezależnie od innych rozwią-
zań) w mechanizm zamykający, uru-
chamiany za pośrednictwem topiko-
wego wyzwalacza termicznego. W za-
leżności od rodzaju obiektu, topiki wy-
cechowane są na 45 - 250°C – najczę-
ściej jest to wartość około 70°C. Obec-
ność topikowego wyzwalacza termicz-
nego gwarantuje zamknięcie klapy,
gdy temperatura w przewodzie wen-
tylacyjnym wzrośnie powyżej ustalo-
nej wartości krytycznej, nawet w wy-
padku braku sygnału z centralki poża-
rowej. W celu osiągnięcia wysokiej kla-
sy szczelności dymowej w niektórych
typach klap pożarowych zastosowa-
no termoczułe uszczelnienie przegro-
dy – uszczelki zwiększające swą obję-
tość pod wpływem wysokiej tempe-
ratury. Zmiana położenia klapy odby-
wa się poprzez:
. (022) 750 21 42 - 43, fax. (022) 750 21 39, e-mail: offi ce@wamtechnik.pl
nr 9/2007
 sterowanie mechanizmem dźwi-
gniowo-sprężynowym – pod-
czas normalnej pracy instalacji
klapa utrzymywana jest w pozy-
cji oczekiwania cięgłem sprężyno-
wym z termoelementem wyposa-
żonym w topik. Wzrost tempera-
tury towarzyszący rozwojowi po-
żaru powoduje rozpuszczenie spo-
iwa i zwolnienie mechanizmu za-
mykającego klapę. Zastosowanie
mechanizmu dźwigniowo-sprę-
żynowego jest najtańszym i sto-
sunkowo pewnym rozwiązaniem.
Jego podstawowe wady to możli-
wość przedostawania się przez od-
dzielenie pożarowe znacznych ilo-
ści dymu w początkowej fazie po-
żaru (gdy temperatura jest jeszcze
niska) oraz konieczność demonta-
żu fragmentu instalacji po każdym
zadziałaniu klapy w celu ponow-
nego ustawienia jej w pozycji ocze-
kiwania, co praktycznie wyklucza
okresowe testowanie instalacji,
 sterowanie mechanizmem dźwi-
gniowo-sprężynowym wyposażo-
nym w elektromagnes (zwalniak
elektromagnetyczny) – w momen-
cie, gdy system detekcyjny przeka-
że do centralki pożarowej informa-
cje o wybuchu pożaru, uruchamia-
ny jest alarm w zagrożonej strefie.
Pod wpływem przekazanego sy-
gnału sterującego następuje przej-
ście klapy pożarowej, zamontowa-
nej na granicy zagrożonego obsza-
ru, do pozycji bezpiecznej. Stosowa-
ne są dwa rodzaje sygnałów steru-
jących: przerwa prądowa i impuls.
Wadą systemu, tak jak w przypad-
ku zastosowania topików, jest po-
wrót do pozycji otwartej (oczeki-
wania), ponieważ wymaga on ręcz-
nego naciągnięcia sprężyny każdej
zamkniętej klapy, a także zastoso-
wania zwalniaków magnetycznych
i wykonania drogich układów ste-
rowania i okablowania, co znacz-
nie podnosi koszt instalacji,
 sterowanie siłownikiem elek-
trycznym – jest to najpraktyczniej-
szy i najwygodniejszy sposób ste-
rowania pracą klap pożarowych.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
Utrzymanie klapy w pozycji otwar-
tej wymaga stałego dostarczenia
energii elektrycznej do siłownika.
Oznacza to, że w wypadku zani-
ku zasilania, związanego chociaż-
by z awarią elektryczną w obiekcie,
wszystkie klapy pożarowe zosta-
ną zamknięte. Niewątpliwą zaletą
omawianego rozwiązania jest na-
tomiast możliwość wygodnego te-
stowania skuteczności układu od-
cinającego oraz bezobsługowy po-
wrót systemu do stanu oczekiwa-
nia po fałszywym alarmie lub alar-
mie próbnym.
Zasada działania urządzeń jest
wspólna dla wszystkich stosowanych
rozwiązań. W okresie normalnego
funkcjonowania obiektu wszystkie
przeciwpożarowe klapy odcinające po-
zostają otwarte, w tzw. pozycji ocze-
kiwania. W warunkach pożaru pod
wpływem sygnału sterującego nastę-
puje zdalne zamknięcie klap znajdu-
jących się na granicy strefy objętej po-
żarem, nazywane przejściem do po-
zycji bezpieczeństwa. Właściwe ste-
reklama
117
 ochrona przeciwpożarowa
rowanie układem klap pożarowych –
w często rozległych systemach wenty-
lacji ogólnej – możliwe jest dzięki wy-
posażeniu ich w zdalne wskaźniki po-
łożenia, monitorowane przez central-
kę sterującą. O efektywności działania
klap pożarowych decyduje także wła-
ściwy dobór materiału ognioodporne-
go przegrody.
Zadaniem klap transferowych jest
realizacja nadciśnieniowego zabez-
pieczenia przed zadymieniem klatek
schodowych, przedsionków przeciw-
pożarowych i korytarzy ewakuacyj-
nych. Tak więc klapy tego typu mogą
mieć zastosowanie zarówno jako urzą-
dzenia wentylacji ogólnej, jak i pożaro-
wej. Mechanizmem sterującym może
być wtedy element topikowy, zwal-
niak elektromagnetyczny, czasami zaś
stosowane są również urządzenia ste-
rowane różnicą ciśnienia po obu stro-
nach przegrody. Jako klapy odcinają-
ce w wentylacji ogólnej można trakto-
wać również klapy dymowe przewo-
dowe o budowie i działaniu podob-
nym jak klapy pożarowe, które jednak
ze względu na ograniczoną odporność
ogniową nie mogą spełniać funkcji
oddzielenia w przegrodzie stanowią-
cej granicę pomiędzy strefami poża-
rowymi. Urządzenia tego typu mon-
tuje się np. w przejściach przewodów
wentylacyjnych w ścianach oddziela-
jących pomieszczenia leżące w jed-
nej strefie pożarowej, a ich podsta-
wowym zadaniem jest ograniczenie
lub uniemożliwienie przemieszczania
się dymu między pomieszczeniami do
czasu, kiedy wzrastająca temperatura
wywoła deformację klapy i jej rozsz-
czelnienie.
W odróżnieniu od klap odcina-
jących, klapy wentylacji pożarowej
podczas normalnego funkcjonowa-
nia obiektu pozostają w pozycji za-
mkniętej, a otwierają się automatycz-
nie w warunkach pożaru. Za ich po-
średnictwem dostarczane jest świe-
że powietrze do pionowych i pozio-
mych dróg ewakuacyjnych lub wycią-
gane zadymione powietrze z koryta-
rzy. Pierwszy typ nosi nazwę klap na-
powietrzających, natomiast drugi –
klap oddymiających. W odniesieniu
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
118
do klap oddymiających należy wyraź-
nie rozgraniczyć klapy oddymiające
wentylacji grawitacyjnej oraz klapy
oddymiające montowane w przewo-
dach wywiewnych instalacji wenty-
lacji pożarowej.
Klapy odcinające na przewodach na-
powietrzających w założeniu nie będą
miały bezpośredniego styku z gorą-
cymi gazami pożarowymi, ponieważ
montowane są na wylocie przewodów
dostarczających świeże powietrze ze-
wnętrzne do dróg ewakuacji. Jednak
z uwagi na fakt, że muszą one praco-
wać niezawodnie w warunkach poża-
ru, charakteryzują się przynajmniej
60-minutową odpornością ogniową.
Klapy oddymiające konstrukcyjnie
zasadniczo nie różnią się od klap poża-
rowych. Normalnym położeniem pra-
cy jest pozycja zamknięta. W momen-
cie pojawienia się alarmu pożarowego
przekazany do siłownika sygnał z cen-
tralki pożarowej powoduje otwarcie
klapy i uruchomienie wentylatora po-
żarowego. Ponieważ omawiane urzą-
dzenia służą do usuwania dymu i go-
rących gazów pożarowych, a więc będą
pracować w wysokiej temperaturze od-
ciąganego, zadymionego powietrza, za-
równo klapy, jak i siłowniki obudowu-
je się izolacją ognioodporną. W odróż-
nieniu od klap pożarowych, klapy od-
dymiające muszą współpracować z si-
łownikami oraz nie mogą być wypo-
sażone w wyzwalacz termiczny, któ-
rego zadziałanie mogłoby spowodować
przerwanie procesu oddymiania dróg
ewakuacyjnych.
błędy projektowe
Aby osiągnąć efekt odpowiedniej
gradacji ciśnienia, należy spełnić sze-
reg warunków:
 starannie należy wybrać sposób
nawiewu świeżego powietrza oraz
wielkość i typ zastosowanych wen-
tylatorów. W praktyce często spoty-
ka się niewłaściwy nawiew powie-
trza do klatek schodowych, np. na-
wiew jednopunktowy dla budyn-
ków o wysokości powyżej 8 kondy-
gnacji. Takie rozwiązanie jest naj-
prostsze, ale w wysokich budyn-
kach praktycznie nie pozwala ste-
rować wielkością nadciśnienia,
 innym dość powszechnym błędem
jest projektowanie jednobiegowych
wentylatorów o zbyt niskim sprę-
żu i wydajności na potrzeby nawie-
wu powietrza do klatek schodo-
wych. Należy stosować wentylato-
ry z płynną regulacją obrotów (wy-
posażone w falownik) i z pewnym
nadmiarem mocy oraz zapewnić
sterowanie czujnikami ciśnienia
w celu dostosowania strumienia
objętości powietrza i sprężu wen-
tylatora do osiągnięcia wymaganej
skuteczności,
 problemem jest również niewy-
starczająca izolacja przewodów wy-
ciągowych lub jej całkowity brak,
co w warunkach pożaru prowadzi
do ich zniszczenia i w efekcie unie-
możliwi skuteczne oddymianie
kondygnacji objętej pożarem,
 kolejnym problemem zarówno na
etapie projektowania, jak i wyko-
nania instalacji jest niewłaściwe
umiejscowienie otworów w prze-
grodach budowlanych. Kieru-
nek przepływu powietrza w sys-
temie wentylacji pożarowej powi-
nien wspomagać działanie syste-
mu przez wypieranie zadymione-
go powietrza ze strefy przypodło-
gowej. Tymczasem np. umieszcze-
nie otworów przewałowych po-
między przedsionkiem i koryta-
rzem w górnej części ściany dzie-
lącej te pomieszczenia, będzie po-
wodować wtłaczanie zadymione-
go powietrza do przestrzeni kory-
tarza, która powinna pozostać wol-
na od dymu,
 odpowiednie umiejscowienie i wy-
konanie kratek wyciągowych; krat-
ki wyciągowe muszą zostać wyko-
nane z materiałów, które w wyso-
kiej temperaturze nie ulegną de-
formacji zmniejszając pole wolne-
go przekroju. Ponieważ podstawo-
wym zadaniem omawianej insta-
lacji na korytarzach ewakuacyj-
nych jest usunięcie dymu w ilości
pozwalającej na utrzymanie war-
stwy czystego powietrza w strefie
przypodłogowej należy koniecznie
pamiętać o właściwym usytuowa-
niu punktów wyciągowych. Wy-
ciąg powinien odbywać się z gór-
nej części pomieszczenia (min. na
wysokości 1,8 m) z zachowaniem
odległości nie większej niż 10 m
pomiędzy zespołem dwóch kra-
tek. Należy również pamiętać, że
do pojedynczego przewodu wycią-
gowego nie należy podłączać wię-
cej niż 4 kratki.
 montaż klap pożarowych w prze-
wodach wentylacyjnych, a nie
w przegrodach budowlanych,
 montaż klap nawiewu powietrza
świeżego do przedsionków klatek
schodowych bez uwzględnienia
głębokości szachów pożarowych,
co prowadzi do niepełnego otwar-
cia urządzenia,
 zabrudzenie i uszkodzenie elemen-
tu sterującego,
 brak zabezpieczenia przed skutka-
mi wydłużenia termicznego kana-
łów, co może doprowadzić do de-
formacji i rozszczelnienia przewo-
dów. Sieć przewodów wentylacji
pożarowej powinna być projekto-
wana w układzie zapewniającym
ich samokompensację,
 źle dobrana wielkość przekroju po-
przecznego przewodu. W warun-
kach pożaru przewody wyciągowe
muszą transportować wielokrot-
nie większe ilości powietrza niż
ma to miejsce w wentylacji ogól-
nej. Zaprojektowanie zbyt małych
przekrojów może doprowadzić do
wzrostu prędkości w instalacji na-
wet powyżej 20 m/s, co z kolei spo-
woduje uszkodzenia zainstalowa-
nych na przewodzie klap pożaro-
wych,
 prowadzenie pionowych fragmen-
tów instalacji szachtami niewy-
dzielonymi pożarowo. Przyjęcie
takiego rozwiązania może dopro-
wadzić do niekontrolowanego roz-
przestrzenienia się pożaru nawet
na kondygnacje położone daleko
od płonącego piętra. Szachty służą-
ce oddymianiu w myśl przepisów
muszą stanowić wydzieloną strefę
pożarową z wszelkimi tego konse-
kwencjami.
nr 9/2007
 oddymianie budynku
poprzez instalację bytową
W celu obniżenia kosztów inwe-
stycyjnych spotykane jest, zarówno
w obiektach nowo projektowanych, jak
i modernizowanych, łączenie wentylacji
pożarowej z wentylacją ogólną. Przyjęcie
takiego rozwiązania ma wiele praktycz-
nych zalet. Przede wszystkim zdecydo-
wanie obniża koszty inwestycyjne zwią-
zane z wykonaniem instalacji oddymia-
jącej, ponadto pozwala na zaoszczędze-
nie przestrzeni technicznej, co ma szcze-
gólne znaczenie w istniejących budyn-
kach. Niestety i to rozwiązanie nie jest
wolne od błędów, do których można
zaliczyć chociażby niewłaściwy dobór
wielkości i typu wentylatorów.
Czasami projektuje się na potrzeby
wentylacji ogólnej dwubiegowy wen-
tylator oddymiający, którego wydatek
w warunkach pożaru po przejściu na
drugi stopień pracy wzrasta dwukrot-
nie. Tymczasem z obliczeń wynika cza-
sami, że ilość powietrza usuwanego
z korytarzy ewakuacyjnych podczas po-
peszle
t e l . 0 2 2 n6r 92/ 250 067 5 4 1 , 6 2 5 6 6 6 0
w w w . m e r c a t o r - e 119. p l
żaru będzie np. czterokrotnie większa
od ilości powietrza na potrzeby wen-
tylacji ogólnej. Taki wentylator będzie
miał również niewystarczające ciśnie-
nie robocze do pokonania gwałtow-
nie wzrastających oporów przepływu
powietrza przy wyciągu pożarowym.
W takiej sytuacji powinno się zainsta-
lować oddzielny wentylator o wyma-
ganych parametrach jedynie na potrze-
by wentylacji pożarowej. Często zdarza
się również, że w instalacjach oddymia-
jących montuje się wentylatory, klapy
pożarowe i inne elementy bez wyma-
ganych aprobat technicznych potwier-
dzonych certyfikatami zgodności.
Jeszcze innym błędem, z którym
można się spotkać, zwłaszcza w mo-
dernizowanych obiektach, jest brak wy-
dzielonych pożarowo szachtów do od-
prowadzenia zadymionego powietrza
i gorących gazów pożarowych. Przewo-
dy wyciągowe służące zarówno wenty-
lacji ogólnej i oddymiającej prowadzone
są razem z przewodami nawiewnymi.
W sytuacji, kiedy nastąpi rozszczelnie-
nie przewodów wyciągowych, np. na
dławnice
skutek oddziaływania wysokiej tempe-
ratury i braku kompensacji, zadymione
powietrze może przedostać się do czę-
ści budynku nieobjętej pożarem.
współpraca
systemów ochrony
przeciwpożarowej budynku
Podstawowe znaczenie dla skutecz-
nej ochrony przeciwpożarowej budyn-
ku ma współdziałanie wszystkich za-
instalowanych w obiekcie systemów
ochrony pożarowej, tj. instalacji od-
dymiającej, alarmowej, tryskaczowej
itd. Nowe regulacje prawne nakłada-
ją obowiązek zarówno na projektan-
tów tych systemów, jak i rzeczoznaw-
ców do spraw zabezpieczeń przeciw-
pożarowych dostosowania ich do wy-
magań wynikających z przyjętego sce-
nariusza pożaru.
podsumowanie
W ostatnim czasie możemy zaob-
serwować wyraźną zmianę w podej-
kable
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
ściu do zagadnień związanych z ochro-
ną przeciwpożarową budynków. Pomi-
mo często występujących błędów moż-
na zauważyć znaczną poprawę jakości
projektowania i wykonania instalacji
przeciwpożarowych. Fakt ten w połą-
czeniu z nowymi regulacjami praw-
nymi i wytycznymi dla projektantów
może w najbliższym czasie zdecydowa-
nie podnieść poziom bezpieczeństwa
w obiektach tego typu, jak również
przyczynić się do ograniczenia strat.
literatura
1. Rozporządzenie Ministra Infra-
struktury z 12 kwietnia 2002 r.
[DzU nr 75, poz. 690] w sprawie
warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie (akt zmieniają-
cy DzU 2003 nr 33, poz. 270).
2. B. Mizieliński, Systemy oddymia-
nia budynków, WNT, Warszawa
1999.
3. Materiały i katalogi firm produku-
jących klapy pożarowe.
reklama
akcesoria
kablowe
 prezentacja
systemy prowadzenia przewodów
Magdalena Stankiewicz – OBO Bettermann
N owoczesne koncepcje zagospoda-
rowania budynków komercyjnych
i biurowych wymagają zastosowania
elastycznych systemów, które pozwolą
na prowadzenie instalacji zasilających
i teleinformatycznych. Firma OBO Bet-
termann jest specjalistą w zakresie pro-
wadzenia instalacji elektrycznych, dla-
tego w ofercie ma produkty pozwalają-
ce na montaż przewodów w kanałach
instalacyjnych oraz systemach podpo-
dłogowych.
przewody w systemach
kanałów instalacyjnych
OBO opracowało system produktów
opierający się na 5 głównych profilach:
 kanały instalacyjne WDK – wyko-
nane z PCV, są to listwy instalacyj-
ne dostępne w szerokim typoszere-
gu wraz z dużym wyborem akceso-
riów dodatkowych. Stosowane są
do montażu standardowego osprzę-
tu elektroinstalacyjnego w takich
miejscach jak budynki biurowe i ko-
mercyjne oraz obiekty mieszkalne.
Ich zaletą jest szybki i łatwy mon-
taż, perforacja dna ułatwiająca po-
ziomowanie, klasa palności V01
oraz perfekcyjne i solidne wykona-
nie (fot. 1),
 kanały podparapetowe GEK – wy-
konane z PCV, to kanały podpara-
petowe dostępne w 3 różnych roz-
miarach. Pozwalają na szybkie i pro-
ste prowadzenie instalacji elektrycz-
nych oraz teleinformatycznych w ta-
kich pomieszczeniach jak budynki
komercyjne oraz obiekty mieszkal-
ne. Dzięki kompletnej ofercie akce-
soriów dodatkowych istnieje moż-
liwość instalacji całego systemu
wraz z osprzętem elektroinstalacyj-
nym zarówno w standardowym roz-
miarze, jak i w module 45×45 mm,
w nowo powstałych i w modernizo-
wanych pomieszczeniach,
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
120
Fot. 1
 kanały podparapetowe Rapid 45 –
wykonane z PCV, są dostępne jako
kanały pojedyncze i podwójne.
Bardzo ważną zaletą, wyróżniają-
cą ten typ kanału spośród innych,
jest bezpośredni montaż osprzę-
tu elektroinstalacyjnego w modu-
le 45×45 mm w profilu bez użycia
dodatkowych akcesoriów, takich
jak ramki, adaptery czy puszki oraz
możliwość elastycznej zmiany in-
stalacji.
 kanały grzebieniowe VK – stosowa-
ne przede wszystkim w szafach ste-
rowniczych,
 kolumny zasilające – standardowo
wykonane z aluminium, dostępne
w wysokościach: 250, 500, 675 oraz
3000 mm. Możliwość montażu stan-
dardowego osprzętu oraz w module
45×45 mm.
Ofertę uzupełniają kanały wykona-
ne ze stali bądź aluminium. Dodatkowo,
na specjalne zamówienie, produkty z tej
grupy mogą być pomalowane na różne
kolory z palety RAL wykonane pod spe-
cjalne projekty.
przewody w systemach
podpodłogowych
Integracja dwóch firm OBO Better-
mann i Ackermann w zakresie syste-
mów podpodłogowych pozwoliła na
wprowadzenie do oferty nowych, in-
nowacyjnych produktów:
 systemy do podłóg technicznych,
Fot. 2
 kompleksowe systemy do wyle-
wek betonowych,
 puszki podpodłogowe – w różnych
wielkościach, w zależności od sze-
rokości kanałów, zalewane w beto-
nie, 3 zakresy regulacji wysokości:
70 - 120, 120 - 170 oraz 170 - 220 mm
(fot. 2).
 kasety stosowane do podłóg – wy-
konane z wykładziny dywanowej
lub PCW o grubości 5 i 10 mm lub
ze stali nierdzewnej VA, stosowane
do podłóg pokrytych parkietem lub
płytkami ceramicznymi. Różne wy-
konania oraz wielkości,
 kanały podpodłogowe – różne sze-
rokości i wysokości, duży wybór ak-
cesoriów.
Zaletą systemów jest możliwość mon-
tażu osprzętu w standardowym rozmia-
rze i w module 45×45 mm, wystarczy do
puszek instalacyjnych dobrać odpowied-
nie płytki maskujące.
Ciekawym rozwiązaniem jest kaseta
zasilająca GESRM 2 zaprojektowana do
podłóg zalewanych w betonie (z pusz-
ką podłogową UDL2), podłóg technicz-
nych oraz podniesionych. Przy zamknię-
tej pokrywie system zapewnia stopień
ochrony IP65. Kaseta została fabrycznie
wyposażona w jedno gniazdo zasilają-
ce w module 45 mm z możliwością do-
datkowego montażu dwóch modułów
przyłączeniowych typu RJ-45. Szczegól-
ną uwagę warto zwrócić na system za-
mykania pokrywy zabezpieczający wy-
stające przewody przed przecięciem lub
zniszczeniem izolacji. Zaletami są nie-
wielkie wymiary, szybki i prosty mon-
taż oraz wielofunkcyjne zastosowanie.
Może być ona wykorzystana w takich
obiektach jak: przejścia w centrach han-
dlowych, sale restauracyjne, muzea, re-
zydencje i wszędzie tam, gdzie estetycz-
ny wygląd jest wymagany.
Wszystkie systemy mają zastosowa-
nie typowo biurowe, gdzie obciążenia
nie przekraczają 150 kg. Dodatkowym
atutem są niestandardowe rozwiąza-
nia do wyższych obciążeń, z którymi
mamy do czynienia w takich obiektach
jak lotniska, salony samochodowe, cen-
tra handlowe, muzea, w przypadku pod-
łóg czyszczonych na mokro (zapewnia-
jące wyższy stopień ochrony), jak rów-
nież produkty do stosowania w takich
miejscach jak hale produkcyjne czy fa-
bryki. Uzupełnieniem oferty LFS oraz
UFS w zakresie prowadzenia instalacji
elektrycznych i teleinformatycznych jest
grupa osprzętu w module 45×45 mm.
reklama
OBO BETTERMANN
Polska Sp. z o.o.
02-255 Warszawa
ul. Krakowiaków 68/70
tel. 022 868 52 00-01
faks 022 868 51 95
www.obo.pl
nr 9/2007
 prezentacja

BAND-IT
ekspert w dziedzinie mocowania
Alicja Cwojdzińska – ASTE Sp. z o.o.

Gdy mocujemy elementy do słupów, masztów czy konstrukcji, zawsze zależy nam na
tym, żeby mocowanie było trwałe, solidne i bezpieczne. Tym bardziej, jeśli mamy do
czynienia z trudnymi warunkami eksploatacji, gdy instalacja jest narażona na silne wi-
bracje, działanie czynników atmosferycznych, promieniowanie UV, zmiany temperatur
czy też na kontakt z olejami, smarami lub innymi produktami chemicznymi.

W szystkie wymienione czynniki,

wpływając na elementy mocu-
jące, osłabiają je, co w efekcie prowadzi
do ich zniszczenia.
Bardzo popularnym i cenionym roz-
wiązaniem, które sprawdza się w naj-
trudniejszych warunkach, jest stoso-
wanie do mocowania osprzętu opasek
i taśm ze stali. Są one wyjątkowo wy-
trzymałe na zerwanie i z powodzeniem
stosuje się je między innymi do:
 mocowania znaków i tablic infor-
macyjnych na słupach,
 mocowania paneli i skrzynek połą-
czeniowych na masztach telekomu-
nikacyjnych,
 mocowania kabli i przewodów do
elementów konstrukcyjnych,
 uszczelniania połączeń węży z two-
rzyw sztucznych.
Od ponad 60 lat liderem wśród pro-
ducentów taśm i opasek ze stali jest
BAND-IT, amerykańskie przedsiębior-
stwo z koncernu IDEX. Opaski zacisko-
we i taśmy BAND-IT są wykonane ze
stali nierdzewnej lub nierdzewnej kwa-
soodpornej. Produkty te zostały pozy-
tywnie zaopiniowane przez instytu-
cje klasyfikujące i certyfikujące, takie
jak Det Norske Veritas czy Lloyds Regi-
ster. Są one odporne na działanie wie-
lu substancji chemicznych, promieni
UV i czynników atmosferycznych. Do-
datkowo charakteryzują się podwyż-
szoną odpornością na ogień (niepalne
w warunkach standardowych) oraz od-
pornością na działanie wysokich i ni-
skich temperatur.
W ofercie BAND-IT znajdują się opa-
ski stalowe, taśmy perforowane i taśmy
nieperforowane wraz z zamkami. W za-
leżności od rodzaju zamka rozróżnia się
następujące rodzaje opasek:
 opaski z zamkiem niskoprofilo-
wym, nieotwieralnym, do jednora-
zowego użycia; niskoprofilowy za-
mek pozwala na zastosowanie opa-
ski w ograniczonej przestrzeni,
 opaski z zamkiem otwieralnym,
z możliwością ponownego użycia,
 opaski z zamkiem samozamykają-
cym się, łatwe i szybkie w montażu,
bez konieczności użycia narzędzi.
W przypadku taśm oferta BAND-IT
obejmuje:
 taśmy nieperforowane niepowle-
czone oraz powleczone PPA 571,
 zamki do zapinania taśm,
 taśmy perforowane niepowleczone
oraz powleczone PPA 571.
Stosowanie opasek BAND-IT jest
bezpieczne dla izolacji mocowanych
przewodów. Większość opasek ma gład-
ką powierzchnię wewnętrzną oraz za-
okrąglone krawędzie, co nawet przy
silnych wibracjach zmniejsza ryzyko
uszkodzenia izolacji. Ponadto w ofer-
cie znajdują się też opaski powlekane
warstwą tworzywa sztucznego. War-
stwa ta stanowi dodatkowe zabezpie-
czenie izolacji przewodów przed uszko-
dzeniem oraz chroni opaski przed ko-
rozją. Wszystkie stosowane do powle-
kania opasek materiały są bezhaloge-
nowe i niskotoksyczne.
Stosując taśmy z zamkami może-
my uzyskać pętlę o dowolnej średni-
cy, podczas gdy opaski pozwalają na
stworzenie pętli o maksymalnej śred-
nicy 305 mm.
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
121
 ochrona przeciwpożarowa

urządzenia elektryczne
w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem (część 1.)
inż. Michał Świerżewski

W przestrzeniach, w których produkuje się, użytkuje lub przechowuje ciecze łatwo za-
palne, np. benzynę alkohole, eter, toluen, ksylen, rozcieńczalniki organiczne, gazy pal-
ne, np. propan-butan, wodór, czy acetylen, istnieje możliwość przenikania par tych cie-
czy i gazów do otaczającej je przestrzeni i tworzenia z powietrzem (z tlenem z powie-
trza) mieszanin. Podobnie w czasie obróbki ciał stałych lub produkcji i transportu mate-
riałów sypkich mogą do otaczającego powietrza przedostawać się pyły i tworzyć z nim
mieszaniny.

Z obserwacji przebiegu palenia się

mieszanin gazów palnych i par cie-
czy palnych i pyłów z powietrzem oraz
spalania jest stężenie ciała palnego
w mieszaninie z powietrzem.
Gdy w mieszaninie z powietrzem
ny wybuchowe. I w tym przypadku
powstanie mieszaniny wybuchowej
zależy od zawartości pyłu w miesza-
mogło to nastąpić, iskra elektryczna
musi mieć pewną minimalną energię,
poniżej której zapalenie mieszaniny
efektów uzyskiwanych podczas tego pro- zawarta jest dostateczna ilość czyn- ninie (tab. 2). nie jest możliwe (tab. 3).
cesu wynika, że przebieg spalania może nika palnego (pary cieczy palnej lub Mieszanina wybuchowa pod wpły- Energia wydzielona w iskrze elek-
być różny w zależności od stężenia czyn- gazu palnego) o stężeniu powyżej dol- wem dostarczonej energii cieplnej za- trycznej zależy od szeregu parametrów
nika palnego w mieszaninie, temperatu- nej granicy wybuchowości i poniżej pala się. Proces spalania (utleniania) obwodu elektrycznego, w którym po-
ry, ciśnienia, impulsu cieplnego, stopnia górnej granicy wybuchowości (tab. 1) tej mieszaniny przebiega z szybkością wstaje – od napięcia, natężenia prą-
czystości cieczy lub gazu, rodzaju i formy powstaje tzw. mieszanina wybucho- rzędu 1000 m/s do 4000 m/s i towa- du, indukcyjności, pojemności, szyb-
naczynia lub pomieszczenia. W stałych wa. Podobnie jak gazy palne i pary rzyszy mu gwałtowny wzrost ciśnie- kości przerywania obwodu, materiału
warunkach otoczenia najważniejszym cieczy palnych pyły materiałów pal- nia. Tego rodzaju szybki proces spa- elektrod. Znajomość minimalnej ener-
czynnikiem wpływającym na przebieg nych tworzą z powietrzem mieszani- lania nazywa się wybuchem. gii iskier elektrycznych potrzebnej do
Mieszanina wybuchowa może zapalenia określonej mieszaniny wy-
Wzór Granice wybuchowości, w [%] być zapalona – pobudzona do wybu- buchowej oraz czynników zwiększa-
Nazwa gazu lub cieczy
chemiczny DGW GGW chu, najrozmaitszymi czynnikami ze- jących i zmniejszających jej zdolność
Gazy lżejsze od powietrza dp<0,81) wnętrznymi, które dostarczą dosta- zapalającą pozwala na konstruowa-
Amoniak NH3 15 28 teczną energię do zapoczątkowania nie urządzeń i obwodów z bezpiecz-
Acetylen C2H2 2,3 82 reakcji. Czynników tych może być ną iskrą (iskrobezpiecznych).
Etylen C2H4 2,7 34 wiele, działających pojedynczo lub
Metan CH4 4,9 15,4 współdziałających, można do nich klasyfikacja przestrzeni
Wodór H2 4,0 75
Gazy cięższe od powietrza dp>1,1
zaliczyć, np. nagrzane powierzchnie, zagrożonych wybuchem
iskry w obwodach elektrycznych, wy- – ocena zagrożenia
Etan C2H6 3,0 15,5
ładowania atmosferyczne, wyładowa-
n-Butan C4H10 1,5 8,5
Butylen C4H8 1,6 9,3
nia elektryczności statycznej. Oceny zagrożenia wybuchem do-
Propan C3H8 2,1 9,5 Każda iskra wywołana zarówno konuje inwestor, projektant lub użyt-
Propylen C3H6 2,0 11,1 czynnikami elektrycznymi, jak i me- kownik decydujący o procesie techno-
Pary cieczy dp>1,1 chanicznymi jest nośnikiem energii logicznym. Ocena obejmuje wskazanie
Aldehyd octowy CH3CHO 4,0 57 cieplnej. Największą zdolność zapa- miejsc, pomieszczeń i przestrzeni ze-
Aceton C3H6O 2,1 13 lenia mieszanin wybuchowych mają wnętrznych, w których mogą tworzyć
Alkohol etylowy C2H5OH 3,1 20 iskry elektryczne, towarzyszy im bo- się mieszaniny wybuchowe, oraz źró-
Eter etylowy (C2H5)2O 1,6 48
wiem wiele dodatkowych zjawisk deł ewentualnego zainicjowania wy-
Benzen C6H6 1,4 9,5
ułatwiających zapalenie mieszani- buchu. Powinien ją przeprowadzać
Dwusiarczek węgla CS3 1,0 50
ny, np. jonizacja. Jednak nie każda zespół składający się z odpowiednich
Objaśnienia: 1) dp – gęstość względem powietrza
Tab. 1 Granice wybuchowości wybranych gazów i par cieczy palnych (stężenie ga-
iskra elektryczna jest zdolna do za- osób – technologa odpowiedzialnego
zów lub par w mieszaninie z powietrzem) palenia mieszaniny wybuchowej. Aby za proces technologiczny, specjalistów:

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
122
ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska i bezpieczeństwa pracy,
elektryka i inżyniera ds. wentylacji.
Decyzja zespołu przeprowadza-
jącego klasyfikację zagrożenia wy-
buchem powinna być ujęta w for-
mie dokumentu, który staje się
podstawą doboru urządzeń elek-
trycznych i systemów ochronnych
w sklasyfikowanych przestrzeniach
(PN-EN 60079-10). Przed przystąpie-
niem do klasyfikacji przestrzeni do
stref zagrożenia wybuchem powinny
być podjęte działania zmierzające do
ograniczenia możliwości powstawa-
nia mieszanin wybuchowych.
klasyfikacja przestrzeni
zagrożonych wybuchem
W celu określenia zakresu środków
niezbędnych do uniknięcia efektyw-
nych źródeł zapalenia, miejsca poten-
cjalnie zagrożone wybuchem są klasy-
fikowane do stref zagrożenia wybu-
chem. Pomieszczenia i przestrzenie
zewnętrzne określa się jako zagrożo-
ne wybuchem, jeżeli może się w nich
utworzyć mieszanina wybuchowa po-
wstała z wydzielającej się takiej ilo-
ści: gazów palnych, par, mgieł, aero-
zoli lub pyłów, której wybuch mógłby
spowodować przyrost ciśnienia prze-
kraczający 5 kPa. W pomieszczeniach
o dużych powierzchniach należy wy-
znaczać strefy zagrożone wybuchem,
jeżeli mogą w nich wystąpić miesza-
niny wybuchowe o objętości co naj-
mniej 0,01 m3 w wolnej przestrzeni.
W Rozporządzeniu Ministra Spraw
Wewnętrznych z 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożaro-
wej obiektów budowlanych i tere-
nów stwierdza się, że „klasyfikację
Nazwa substancji Minimalna energia zapalająca, w [mJ]
Aceton
Acetylen
Amoniak
Butan
Dwusiarczek węla
Metan
Propan
Siarkowodór
Wodór
Tab. 3 Minimalne energie zapalające wybranych mieszanin wybuchowych
nr 9/2007
Temperatura zapalenia, w [°C] Maks. ciśnienie
Rodzaj pyłu DGW, w [mg/m3]
chmura warstwa wybuchu, w [MPa]
Aluminium 650 760 45 0,51
Żelazo 320 310 105 0,29
Cynk 680 460 500 0,34
Kakao 510 200 450 0,48
Żywica fenolowa 580 b.d. 25 0,63
Octan celulozy 470 400 45 0,95
Cukier 370 400 45 0,77
Tab. 2 Charakterystyczne właściwości wybranych mieszanin pyłów z powietrzem
stref zagrożenia wybuchem określa palnych występujących w danej prze- czy palnych z powietrzem klasyfi-
polska norma dotycząca zapobiega- strzeni, zwłaszcza granice wybucho- kuje się na strefy: 0, 1. i 2. według
nia wybuchowi i ochrony przed wy- wości, temperaturę zapłonu w przy- częstości i czasu występowania ga-
buchem”. Stwierdzeniu temu odpo- padku cieczy, grupę wybuchowości zowej atmosfery wybuchowej (mie-
wiadają polskie normy: ustanowio- i temperaturę samozapalenia, charak- szaniny wybuchowej) w następują-
na w 2001 roku norma PN-EN 1127- ter procesu technologicznego, wen- cy sposób:
1 Atmosfery wybuchowe. Zapobiega- tylację w klasyfikowanej przestrze-  strefa 0 – jest to przestrzeń, w któ-
nie wybuchowi i ochrona przed wy- ni, częstość występowania i przewi- rej gazowa atmosfera wybuchowa
buchem. Pojęcia podstawowe i meto- dywany czas utrzymywania się mie- (mieszanina wybuchowa) wystę-
dologia; uznana w 2003 roku norma szaniny wybuchowej. puje ciągle, w długich okresach lub
PN-EN 60079-10:2003U Urządzenia często (ponad 1000 godzin w roku),
elektryczne w przestrzeniach zagrożo- klasyfikacja przestrzeni w czasie normalnych warunków
nych wybuchem. Część 10: Klasyfika- zagrożonych wybuchem pracy urządzeń technologicznych,
cja obszarów niebezpiecznych w zakre- mieszanin gazowych  strefa 1. – jest to przestrzeń, w któ-
sie przestrzeni zagrożonych wybuchem rej pojawienie się gazowej atmosfe-
mieszanin par i gazów z powietrzem Przestrzenie zagrożone wybuchem ry wybuchowej (mieszaniny wybu-
oraz norma PN-EN 61241-10:2005 (U) mieszanin gazów palnych i par cie- chowej) jest prawdopodobne w wa-
Wyposażenie do stosowania w obecno-
reklama
ści pyłów palnych. Część 10: Klasyfika-
cja obszarów, w których występują lub
mogą być obecne pyły palne, w zakre-
sie przestrzeni zagrożonych wybuchem
mieszanin pyłów z powietrzem.
Podstawą uznania przestrzeni za
potencjalnie zagrożoną wybuchem
jest przede wszystkim czas emisji
i utrzymywania się czynników two-
rzących z powietrzem mieszaniny wy-
buchowe. Przy klasyfikacji przestrze-
ni do odpowiedniej strefy zagrożenia
wybuchem oraz przy doborze urzą-
dzeń w wykonaniu przeciwwybucho-
wym bierze się pod uwagę m.in. wła-
ściwości fizykochemiczne czynników
0,25
0,011
6,8
0,225
0,009
0,28
0,22
0,068
0,018
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
123
 ochrona przeciwpożarowa

runkach normalnej pracy urządzeń
technologicznych (w czasie od 10
do 1000 godzin w roku),
 strefa 2. – jest to przestrzeń,
w której w warunkach normal-
nej pracy urządzeń technologicz-
nych pojawienie się gazowej at-
mosfery wybuchowej jest bardzo
mało prawdopodobne. Jeżeli jed-
nak mieszanina wybuchowa rze-
czywiście powstanie, to tylko
na krótki okres (około 10 godzin
w roku).
klasyfikacja przestrzeni
zagrożonych wybuchem
mieszanin pyłowych
Pyły palne zalegające na urządze-
niach technologicznych i wyposa-
żeniu pomieszczeń, warstwy, zwa-
ły i osady pyłowe traktuje się tak
samo, jak każde inne źródło pyłów,
które mogą utworzyć mieszaninę wy-
buchową z powietrzem. Przestrzenie
zagrożone powstawaniem miesza-
nin pyłów z powietrzem klasyfiku-
je się do stref zagrożenia wybuche-
m: 20., 21. i 22., w zależności od cza-
su i częstości występowania miesza-
nin wybuchowych:
 strefa 20. – jest to przestrzeń, w któ-
rej mieszanina wybuchowa w po-
staci obłoku pyłu palnego w po-
wietrzu występuje stale, długo lub
często (ponad 1000 godzin w cią-
gu roku) w normalnych warunkach
pracy urządzeń technologicznych,
 strefa 21. – jest to przestrzeń, w któ-
rej mieszanina wybuchowa w po-
staci obłoku pyłu palnego w powie-
trzu może wystąpić w normalnych
warunkach pracy w wyniku poder-
wania pyłu zleżałego, rozszczelnie-
nia urządzeń produkcyjnych i aspi-
racyjnych – służących do odsysania
i transportu pyłu, przy magazyno-
waniu, granulowaniu, brykietowa-
niu i podobnych operacjach techno-
logicznych (w czasie 10 do 1000 go-
dzin w ciągu roku),
 strefa 22. – jest to przestrzeń,
w której wystąpienie mieszaniny

Normy przedmiotowe budowy elektrycznych urządzeń
przeciwwybuchowych i symbole rodzaju wykonania
PN-EN 60079-0:2006 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Wymagania ogólne
PN-EN 60079-1:2004 (U)/AC:2006 (U) Urządzenia elektryczne
w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. Część 1: Osłony
ognioszczelne „d”
PN-EN 60079-2:2005 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Część 2: Obudowy ciśnieniowe „p”
PN-EN 50015:2003 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Osłona olejowa „o”
PN-EN 50017:2003 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Osłona piaskowa „q”
PN-EN 60079-7:2004 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Część 7: Stopień ochrony „e”
PN-EN 60079-11:2007 (U) Atmosfery wybuchowe.
Część 11: Urządzenia przeciwwybuchowe iskrobezpieczne „i”
PN-EN 60079-15:2006 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Część 15: Budowa, badania i znakowanie
urządzeń elektrycznych w wykonaniu „n”
PN-EN 60079-18:2006 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Wykonanie, badania i znakowanie urządzeń
z ochroną hermetyzowaną typu „m”
PN-EN 60079-25:2004 (U)/AC:2006 (U) Urządzenia elektryczne
w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. Część 25: Systemy
iskrobezpieczne „i”
PN-EN 60079-27:2006 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Część 27: Idea magistrali iskrobezpiecznej
i idea magistrali niezapalającej
PN-EN 60079-10:2003 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Część 10: Klasyfikacja przestrzeni
niebezpiecznych
PN-EN 1127-1:2001 Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi
i ochrona przed wybuchem
PN-EN 60079-14:2004 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Część 14: Instalacje elektryczne w obszarach
elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
ryzyka (innych niż zakłady górnicze)
Tab. 4 Zharmonizowane normy przedmiotowe oraz charakterystyki poszczególnych rodzajów budowy elektrycznych urządzeń przeciwwybuchowych i przykłady ich za-
stosowań
Ogólna charakterystyka
urządzeń w wykonaniu Przykłady zastosowań
przeciwwybuchowym
Wymagania ogólne w stosunku do wszystkich urządzeń Wszystkie urządzenia
elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym
Części mogące zainicjować wybuch mieszaniny
wybuchowej umieszczone są w osłonie ognioszczelnej Aparatura łączeniowa, skrzynki rozdzielcze, silniki,
zapobiegającej przeniesieniu się wybuchu powstałego transformatory, oprawy oświetleniowe
wewnątrz osłony do otaczającej atmosfery
Przedostawaniu się mieszaniny wybuchowej do wnętrza
Aparatura łączeniowa, analizatory, duże silniki,
obudowy zapobiega stałe nadciśnienie gazu ochronnego
szafy rozdzielcze, pulpity sterownicze,
w stosunku do otaczającej atmosfery. Może to być
pomieszczenia rozdzielni, sterowni
przewietrzanie lub nadciśnienie statyczne
Części urządzeń, które mogą iskrzyć
lub nagrzewać się, są zanurzone w oleju.
Transformatory, rozruszniki oporowe, łączniki
Pozostałe części mają inne wykonanie
przeciwwybuchowe
Części iskrzące i nagrzewające się urządzenia
Transformatory, kondensatory, grzejniki, skrzynki
elektryczne umieszczone są w obudowie wypełnionej
zaciskowe przewodów grzejnych
piaskiem lub kulkami szklanymi
Zastosowane są środki bezpieczeństwa, zapobiegające Silniki zwarte, oprawy oświetleniowe, skrzynki
m.in. podniesieniu się temperatury, przyłączeniowe i łączeniowe, skrzynki
powstaniu iskier i łuku elektrycznego do instalowania elementów Ex
Urządzenia te zawierają wyłącznie obwody
iskrobezpieczne. Urządzenie (obwód) jest
Urządzenia pomiarów i automatyki, czujniki,
iskrobezpieczne, jeżeli nie powstają w nim iskry i efekty
urządzenia teletechniczne, oscyloskopy
termiczne podczas normalnej eksploatacji i w czasie
prawdopodobnych uszkodzeń
Urządzenia elektryczne niezdolne do zapalenia
mieszaniny wybuchowej w normalnych warunkach Wszystkie rodzaje urządzeń przeznaczonych do pracy
pracy i w zdefiniowanych nienormalnych w strefie 2. zagrożenia wybuchem
warunkach pracy
Części, które mogą iskrzyć
lub nagrzewać się, są zalane Urządzenia automatyki, skrzynki rozdzielcze
masą izolacyjną uniemożliwiającą o małej objętości, czujniki
zapalenie mieszaniny wybuchowej
Iskrobezpieczne układy automatyki przemysłowej Urządzenia automatyki przemysłowej
Magistralne sieci przemysłowe
Systemy automatyki przemysłowej
iskrobezpieczne i niezapalające
Klasyfikacja przestrzeni
zagrożonych wybuchem mieszanin gazów Przestrzenie zagrożone wybuchem inne
i par z powietrzem – do stref 0, 1. i 2. niż w górnictwie metanowym
zagrożenia wybuchem
Pojęcia podstawowe Przestrzenie zagrożone wybuchem mieszanin
i metodologia gazowych i pyłowych
Wykonanie instalacji Dobór urządzeń elektrycznych, prowadzenie
przewodów, zabezpieczenia

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
124
 wybuchowej pyłu palnego z po-
wietrzem w normalnych warun-
kach pracy jest mało prawdopo-
dobne, jednak w przypadku wy-
stąpienia trwa krótko (poniżej
10 godzin w roku).
Strefy zagrożenia wybuchem mie-
szanin pyłów z powietrzem wyzna-
cza się we wszystkich kierunkach
od miejsca emisji substancji niebez-
piecznych. Ich wymiary zależą od ro-
dzaju źródła emisji, parametrów fi-
zykochemicznych substancji, rodza-
ju wykonywanych czynności, rodza-
ju wentylacji i jej skuteczności, ciśnie-
nia w aparaturze, temperatury itp.
dyrektywa ATEX 100a
Rozporządzenie Ministra Gospo-
darki, Pracy i Polityki Społecznej z 28
lipca 2003 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla urządzeń i systemów
ochronnych przeznaczonych do użyt-
ku w przestrzeniach zagrożonych wy-
buchem weszło w życie 1 maja 2004 r.
(z dniem wejścia Polski do Unii Euro-
pejskiej). Zostało ono zastąpione roz-
porządzeniem w tej samej sprawie
z 22 grudnia 2005 r. Rozporządzenia te
wprowadzają do polskiego prawa posta-
nowienia dyrektywy Unii Europejskiej
94/9/WE z 23 marca 1994 r. w sprawie
ujednolicenia przepisów państw człon-
kowskich dotyczących urządzeń i sys-
temów ochronnych przeznaczonych
do użytku w przestrzeniach zagrożo-
nych wybuchem, nazywanej dyrekty-
wą ATEX 100a. W treści rozporządze-
nia zostały uwzględnione poprawki do
dyrektywy opublikowane w DzU WE
nr L 21 z dnia 26.01.2000 r. oraz nr L
304 z dnia 5.12.2000 r.
Rozporządzenie dotyczy wszelkiego
rodzaju urządzeń i systemów ochron-
nych przeznaczonych do użytkowania
w przestrzeniach zagrożonych wybu-
chem zarówno elektrycznych, jak i in-
nych. Rozporządzenie określa:
 podział urządzeń na grupy i kate-
gorie,
 zasadnicze wymagania w zakre-
sie bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia dotyczące projektowa-
nia i wytwarzania urządzeń i sys-
nr 9/2007
temów ochronnych przeznaczo-
reklama
nych do użytku w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem,
 procedury oceny zgodności,
 treść deklaracji zgodności,
 warunki wprowadzania wyrobu
na wspólny rynek,
 minimalne kryteria, jakie powin-
ny być uwzględnione przy notyfi-
kowaniu jednostek odpowiedzial-
nych za przeprowadzenie oceny
zgodności,
 sposób oznakowania urządzeń
i systemów ochronnych,
 wzór oznakowania CE.
Przepisy rozporządzenia mają rów-
nież zastosowanie do aparatury za-
bezpieczającej, sterującej i regulacyj-
nej przeznaczonej do użytku na ze-
wnątrz przestrzeni (stref) zagrożo-
nych wybuchem, która jest wymaga-
na lub przyczynia się do bezpieczne-
go funkcjonowania urządzeń i syste-
mów ochronnych wewnątrz stref lub
przestrzeni zagrożonych wybuchem.
Urządzenia wyłączone z postanowień
rozporządzenia (dyrektywy) objęte są
postanowieniami innych rozporzą-
dzeń lub są przedmiotem umów mię-
dzynarodowych, których sygnatariu-
szami są kraje członkowskie Unii Eu-
ropejskiej, w tym Polska.
podział urządzeń
elektrycznych
Rozdział mocy
na grupy i kategorie w najlepszej formie:
„Urządzeniami i systemami
ochronnymi” mogą być urządzenia Rittal Ri4Power
i systemy elektryczne lub nieelek-
tryczne przeznaczone do instalowa-  Maksymalne bezpieczeństwo dzięki wewnętrzne-
nia w przestrzeniach zaliczonych do mu podziałowi (formy 2-4)
stref zagrożenia wybuchem.  Bezpieczna konserwacja i dalsza modyfikacja
W rozporządzeniu ustalono nastę-  Kompatybilność ze wszystkimi typowymi urzą-
pujące grupy urządzeń i systemów dzeniami sterującymi
ochronnych identycznie jak w nor-  Wysoka elastyczność dzięki konstrukcji modułowej
mie PN-EN 60079-0:2006 (U) Urzą-
dzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem. Wymagania
ogólne. W obrębie tych grup wydzie-
lono kategorie urządzeń: Rittal Sp. z o.o.
 grupę I – obejmującą urządzenia ul. Królewska 6
05-825 Grodzisk Mazowiecki
i systemy ochronne przeznaczone tel. (0-22) 724 27 84
fax. (0-22) 724 08 52
do pracy w zakładach górniczych, e-mail: rittal@rittal.pl
www.rittal.pl
w których występuje zagrożenie www.fascynacja-przyszloscia.pl
Tech Info 0 801 380 320
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
125
 ochrona przeciwpożarowa

metanowe lub zagrożenie wybu-
chem pyłu węglowego,
 grupę II – obejmującą urządzenia
i systemy ochronne przeznaczone
do pracy w innych miejscach za-
grożonych wybuchem niż kopal-
nie metanowe.
W grupie I, dotyczącej urządzeń
w wykonaniu przeciwwybuchowym
przeznaczonych do pracy w górnic-
twie metanowym, wydzielono katego-
rie urządzeń M1 i M2. W grupie II doty-
czącej urządzeń przeciwwybuchowych
przeznaczonych do pracy w przestrze-
niach innych niż kopalnie metanowe,
wydzielono kategorie urządzeń 1., 2.
i 3. Grupy te i kategorie dotyczą zarów-
no urządzeń elektrycznych przewidzia-
nych do instalowania w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem, jak i innych
urządzeń i systemów ochronnych, np.
mechanicznych. W obrębie grupy II
ustanowiono kategorie urządzeń:
 kategorię 1. – obejmującą urzą-
dzenia zaprojektowane i wykona-
ne tak, aby mogły funkcjonować
zgodnie z parametrami ustalonymi
reklama
przez producenta zapewniając bar-
dzo wysoki poziom zabezpieczenia
w strefie 0 zagrożenia wybuchem,
 kategorię 2. – obejmującą urządze-
nia zaprojektowane i wykonane
w taki sposób, aby mogły funkcjo-
nować zgodnie z parametrami ru-
chowymi ustalonymi przez produ-
centa w strefie 1. zagrożenia wybu-
chem, zapewniając wysoki poziom
zabezpieczenia, nawet w przypadku
częstych zakłóceń lub uszkodzeń,
 kategorię 3. – obejmującą urządze-
nia zaprojektowane i wykonane
w taki sposób, aby mogły funkcjo-
nować w strefie 2. zagrożenia wybu-
chem, zgodnie z parametrami usta-
lonymi przez producenta, zapewnia-
jąc normalny stopień zabezpiecze-
nia w czasie normalnego działania.
zasadnicze wymagania
rozporządzenia
(dyrektywy ATEX 100a)
Zasadnicze wymagania w zakre-
sie bezpieczeństwa i ochrony zdro-
wia dotyczące projektowania oraz
wytwarzania urządzeń i systemów
ochronnych sprowadzają się do wy-
magania podstawowego – urządze-
nia i systemy ochronne powinny
być projektowane zgodnie z zasada-
mi zintegrowanego bezpieczeństwa
przeciwwybuchowego; w tym celu
producent powinien podjąć działa-
nia, aby:
 zapobiec, w miarę możliwości,
wytworzeniu mieszaniny wybu-
chowej przez urządzenia i syste-
my ochronne,
 zapobiec zapaleniu mieszani-
ny wybuchowej, uwzględniając
charakter każdego źródła zapa-
lenia: elektrycznego lub nieelek-
trycznego,
 w przypadku powstania, mimo
przedsięwziętych środków ostroż-
ności, wybuchu mogącego zagrozić
swoim działaniem bezpośrednim
lub pośrednim bezpieczeństwu
osób, zwierząt domowych oraz
mieniu, natychmiast powstrzy-
mać lub ograniczyć zasięg płomie-
nia i ciśnienia wybuchu do bez-
piecznego poziomu.
W dalszej treści rozporządzenia
określone są m.in. szczegółowo kolej-
ne zasadnicze wymagania w zakresie
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia do-
tyczące projektowania oraz wytwarza-
nia urządzeń i systemów ochronnych
przeznaczonych do stosowania w stre-
fach zaliczonych do zagrożonych wy-
buchem, m.in. stosowanych materia-
łów, ich kompatybilności w połącze-
niu z innymi materiałami i czynnika-
mi stwarzającymi zagrożenie wybu-
chem, koordynacji temperatur, wypo-
sażenia w aparaturę kontrolno-pomia-
rową i zabezpieczającą.
normy zharmonizowane
Normy zharmonizowane z dyrek-
tywą (z rozporządzeniem) dotyczą-
ce elektrycznych urządzeń w wyko-
naniu przeciwwybuchowym poda-
no w tabeli 4.
Od redakcji: Literatura do artyku-
łu na www.elektro.info.pl.

Norma N SEP-E-001 Sieci elektroenergetyczne

niskiego napięcia. Ochrona przeciwporażeniowa.
Wydanie II poprawione
Zespół autorski: dr inż. Lech Danielski,
dr inż. Witold Jabłoński
str. 24

COSiW SEP przy wsparciu Polskiego Centrum Promocji Miedzi oraz we współpracy
z Polskim Towarzystwem Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej wydał poprawioną
i uaktualnioną wersję normy N SEP-E-001 Sieci elektroenergetyczne niskiego napię-
cia. Ochrona przeciwporażeniowa. Zarówno międzynarodowa organizacja normaliza-
cyjna IEC, jak i europejska CENELEC nie wydały dotychczas dokumentów dotyczących
ochrony przeciwporażeniowej w liniach (sieciach) elektroenergetycznych niskiego
napięcia. Postanowienia normy opracowano opierając się na skoordynowanych
wymaganiach, odnoszących się lub mogących się odnosić do linii elektroenergetycz-
nych, zawartych w publikacjach IEC (głównie PN-IEC 60364), CENELEC PN-E-05115
oraz w unieważnionym rozporządzeniu Ministra Przemysłu z 1990 roku w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać urządzenia elektroenergetyczne
w zakresie ochrony przeciwporażeniowej (Dz. U. Nr 81 z 1990 r. poz. 473). W obec-
nym wydaniu normy zastosowano przede wszystkim terminy i ich definicje podane
w normie PN-EN 61140 i PN-IEC 60050-195. Terminy, które nie zostały zamieszczone
w tych normach, zaczerpnięto z innych norm lub opracowano na podstawie norm
międzynarodowych. Przedmiotem normy są wymagania dotyczące ochrony przeciw-
Centralny Ośrodek porażeniowej przy uszkodzeniu (przy dotyku pośrednim) w liniach elektroenerge-
Szkolenia i Wydawnictw SEP tycznych prądu przemiennego 50 Hz, o napięciu znamionowym wyższym od 50 V,
ul. Świętokrzyska 14 lecz nieprzekraczającym 1000 V, napowietrznych z przewodami gołymi i izolowany-
00-050 Warszawa mi oraz w liniach kablowych niskiego napięcia. Wymagania normy stosuje się do linii
tel. 022 336-14-19, pracujących w układzie sieciowym TN lub TT.
336-14-20,
336-14-21 Książki dostępne również w księgarni technicznej DW MEDIUM
faks 022 336-14-22 www.ksiegarniatechniczna.com.pl,
www.cosiw.pl e-mail: eib@ksiegarniatechniczna.com.pl
tel. 022 810 65 61, 810 21 24, faks 022 810 27 42
poczta@cosiw.pl
http://sklep.cosiw.pl
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
126
 oświetlenie

świetlówki kompaktowe
dr inż. Andrzej Wiśniewski – Politechnika Warszawska

Świetlówki jednotrzonkowe zintegrowane z elektronicznym układem zasilającym po-

pularnie nazywane są świetlówkami kompaktowymi lub energooszczędnymi. Powstały
w połowie lat 80., sprzyjały temu postęp technologiczny w produkcji elektronicznych
układów zasilających źródła światła i rosnąca chęć oszczędzania energii elektrycznej.

radycyjna żarówka przetwarza ok.
5 % energii elektrycznej na światło,
świetlówka kompaktowa – ok. 25 %.
Świetlówki kompaktowe mają średnio
5-krotnie wyższą skuteczność świetlną
niż żarówki, dzięki temu na przykład
świetlówka o mocy 20 W wytwarza tyle
samo światła, co żarówka tradycyjna
o mocy 100 W. Dodając do tego fakt, że
świetlówki kompaktowe są trwalsze
od żarówek tradycyjnych (średnio od 6
do 15 razy), ich stosowanie zamiast ża-
rówek tradycyjnych jest tańsze, ponie-
waż zużywają mniej energii elektrycz-
nej i rzadziej je trzeba wymieniać.
W obecnej sytuacji, w której Komisja
Europejska ma przedłożyć propozycje
ostrzejszych wymogów dotyczących ra-
cjonalnego wykorzystania energii elek-
trycznej na cele oświetleniowe w go-
spodarstwach domowych, świetlówki
kompaktowe stają się źródłami świa-
tła, które w coraz szerszym zakresie
mogą zastąpić żarówki tradycyjne.
konstrukcja świetlówek
kompaktowych
Przykładową konstrukcję świetlów-
ki kompaktowej pokazano na rysun-
ku 1. Do podstawowych elementów
Fot. 1 i 2 OSRAM
świetlówki kompaktowej należą: rurki
świetlówki, elektroniczny układ zasila-
jący, obudowa układu zasilającego i trzo-
nek. Rurki świetlówki wykonane są ze
szkła pokrytego od wewnątrz warstwą
luminoforu. Wewnątrz rurki znajduje
się gaz wypełniający (mieszanina argo-
nu i neonu lub sam argon) i niewielka
ilość rtęci (w świetlówkach kompakto-
wych oferowanych na przykład przez
firmę OSRAM, zawartość rtęci w jednej
świetlówce nie przekracza 3 mg). Lumi-
nofor jest źródłem światła w świetlów-
ce. Wewnątrz świetlówki, po jej zapło-
nie, wytwarzane jest promieniowanie
nadfioletowe, które pobudza do świe-
cenia luminofor. Firma OSRAM produ-
kuje świetlówki z tak zwanym lumino-
forem trójpasmowym, który zapewnia
wytwarzanie światła o wysokim wskaź-
niku oddawania barw (Ra>80). Elektro-
niczny układ zasilający pozwala na za-
płon świetlówki i jej stabilną pracę po
zapłonie. Od jakości elementów elektro-
nicznych zależy trwałość całej świetlów-
ki. Obecnie produkowane świetlówki
OSRAM DULUX® EL LONGLIFE mają
średnią trwałość 15 000 godzin, a świe-
tlówki OSRAM DULUX® EL 10 000 go-
dzin. Obudowa układu zasilającego
wykonana jest z plastiku i stanowi ele-
ment łączący rurki świetlówki, elektro-
niczny układ zasilający i trzonek. Trzon-
ki świetlówek kompaktowych wy-
konywane są z aluminium. W Polsce
świetlówki kompaktowe są dostępne
w dwóch typach trzonków: E27 i E14. Są
to typowe trzonki stosowane w trady-
cyjnych żarówkach. Konstrukcja świe-
tlówki kompaktowej umożliwia zasto-
sowanie jej praktycznie we wszystkich
oprawach oświetleniowych przystoso-
wanych do tradycyjnych żarówek, dla-
tego stanowią one zamiennik żarówek
tradycyjnych.
typy świetlówek
kompaktowych
Świetlówki kompaktowe produ-
kowane są w różnych kształtach. Do
najpopularniejszych można zaliczyć:
kształt tradycyjny z odsłoniętymi rur-
kami (np. DULUX® EL LONGLIFE),
kształt żarówek tradycyjnych (np. DU-
LUX® EL CLASSIC A), kształt żarówek
świecowych (np. DULUX® EL CLAS-
SIC B), kształt żarówek kulistych
i żarówek reflektorowych (np. DU-
LUX® EL GLOBE i DULUX® EL RE-
FLECTOR). Zwykle różne kształty
świetlówek kompaktowych uzysku-
Rys. OSRAM
rurki
świetlówki
elektroniczny
układ zasilający
obudowa układu
zasilającego
trzonek
Rys. 1 Przykładowa konstrukcja świe-
tlówki kompaktowej
je się przez obudowanie tradycyjnego
kształtu świetlówki kompaktowej klo-
szem imitującym kształt tradycyjnych
żarówek. Firma OSRAM oferuje świe-
tlówki kompaktowe, których wymiary
niewiele różnią się od wymiarów tra-
dycyjnych żarówek. Świetlówki kom-
paktowe o mocach od 3 do 15 W mają
wymiary części świecącej zbliżone do
wymiarów bańki zewnętrznej trady-
cyjnych żarówek. Świetlówki o więk-
szych mocach, np. od 20 do 30 W, ma-
ją nieco większe wymiary. Typowe
kształty świetlówek kompaktowych
pokazane są na fotografii 1. Świe-
tlówki kompaktowe przypominające

kształtem tradycyjne żarówki przed-

stawione są na fotografii 2, a przykła-
dy innych kształtów świetlówek kom-
paktowych – na fotografii 3.

dlaczego warto
korzystać ze świetlówek
kompaktowych?
Świetlówki kompaktowe mają
Fot. 1 Typowe kształty świetlówek kompaktowych Fot. 2 Świetlówki przypominające kształtem tradycyjne żarówki średnio pięć razy wyższą skutecz-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
128
ność świetlną niż tradycyjne żarów-
ki oraz są od 6 do 15 razy trwalsze.
Te dwie cechy świetlówek kompak-
towych powodują, że ich zastosowa-
nie zamiast tradycyjnych żarówek
przynosi użytkownikowi wiele ko-
rzyści w postaci oszczędności ener-
gii elektrycznej i rzadszej wymiany
źródeł światła. Używanie świetlówek
kompaktowych jest tańsze niż żaró-
wek, można to prześledzić na przy-
kładzie jednej świetlówki kompak-
towej o mocy 20 W, na przykład świe-
tlówki OSRAM DULUX® EL LONGLI-
FE 20 W/827. Ten typ świetlówki wy-
twarza zbliżoną wartość strumienia
świetlnego (1200 lm) do strumienia
świetlnego, jaki wytwarza żarówka
o mocy 100 W. Świetlówka ta jest za-
miennikiem żarówki o mocy 100 W.
Średnia trwałość tego typu świetlów-
ki wynosi 15 000 godzin, co oznacza,
że jest ona 15 razy trwalsza niż trady-
cyjna żarówka o mocy 100 W. W celu
wyliczenia, jakie oszczędności przy-
niesie zastosowanie świetlówki kom-
paktowej, przyjęto następujące zało-
żenia: świetlówka DULUX® EL LONG-
LIFE 20 W/827 kosztuje 40 zł, cena tra-
dycyjnej żarówki to 1 zł, cena 1 kWh
energii wynosi 0,37 zł. Zastosowanie
świetlówki DULUX® EL LONGLIFE
20 W spowoduje zaoszczędzenie w ca-
łym okresie eksploatacji (15 000 go-
dzin) 1200 kWh energii, co przyniesie
oszczędności w postaci 444 zł. Odej-
mując koszt inwestycji w zakup świe-
tlówki i różnicę wynikającą z liczby
wymienianych żarówek w tym cza-
sie (15 żarówek), jedna świetlówka
DULUX® EL LONGLIFE 20 W/827 po-
zwoliła zaoszczędzić 419 zł. Koszt za-
kupu świetlówki zwróci się po ok.
1300 godzinach świecenia. Można
przyjąć, że w warunkach domowych
czas zwrotu zakupu świetlówki wy-
niesie od pół roku do jednego roku
użytkowania, w zależności od miej-
sca zastosowania świetlówki. Ze-
stawienie oszczędności (w wylicze-
niach nieuwzględniono różnicy w ce-
nie świetlówki i ceny 15 żarówek) wy-
nikające ze stosowania świetlówek
kompaktowych wybranych mocy po-
kazano w tabeli 1.
nr 9/2007
wpływ stosowania
świetlówek kompaktowych
na środowisko naturalne
Oszczędność energii elektrycznej
wpływa bezpośrednio na zmniejsze-
nie emisji dwutlenku węgla do środo-
wiska. Zastosowanie tylko jednej świe-
tlówki kompaktowej o mocy 20 W przez
cały jej okres trwałości (15 000 godzin)
spowoduje zmniejszenie emisji CO2
do atmosfery o 739 kg [2]. Stosowanie
świetlówek kompaktowych zamiast
żarówek przynosi wymierne korzyści
nie tylko użytkownikowi, ale przyczy-
nia się również do ochrony środowiska
naturalnego.
podstawowe dane
techniczne i eksploatacyjne
świetlówek kompaktowych
Do podstawowych danych technicz-
nych i eksploatacyjnych, na jakie nale-
ży szczególnie zwracać uwagę przy wy-
borze świetlówki kompaktowej lub po-
równywaniu jakości świetlówek kom-
paktowych, można zaliczyć: skutecz-
ność świetlną, ogólny wskaźnik od-
dawania barw wytwarzanego światła,
barwę wytwarzanego światła, średnią
trwałość, a także odporność na włącze-
nia. Skuteczność świetlna świetlówek
dobrej jakości waha się w granicach od
33 lm/W (świetlówki małej mocy 3, 5 W)
do 65 lm/W (świetlówki większej mocy
23, 30 W). Skuteczność świetlna świet-
lówek zależy głównie od typu stoso-
wanego luminoforu i jakości elektro-
nicznego układu zasilającego. Niektó-
re typy świetlówek mają bardzo niską
skuteczność świetlną i należą do nich
głównie tanie świetlówki kompaktowe,
w których oszczędzono na luminoforze
i elementach elektronicznych. Wszyst-
kie świetlówki kompaktowe produko-
wane przez OSRAM wytwarzają świa-
tło o ogólnym wskaźniku oddawania
barw Ra>80. Ogólny wskaźnik odda-
wania bar wytwarzanego światła zale-
ży od typu stosowanego luminoforu.
W świetlówkach kompaktowych stoso-
wany jest głównie luminofor trójpasmo-
wy (LUMILUX), który zapewnia rów-
nież wysoką skuteczność świetlną.
Fot. 3 OSRAM
Fot. 3 Przykłady innych kształtów świetlówek
W Polsce oferowane są głównie wnioski
świetlówki, które wytwarzają świa-
tło barwą zbliżone do barwy świa- Zastosowanie świetlówek kompak-
tła wytwarzanego przez żarówki tra- towych rośnie w dość szybkim tem-
dycyjne (Tc=2700 K). Firma OSRAM pie, pomimo że podstawowa kon-
oferuje również świetlówki wytwa- strukcja świetlówki kompaktowej ma
rzające światło o innej barwie, na już ponad 20 lat. Powstają coraz nowo-
przykład o temperaturze barwo- cześniejsze konstrukcje świetlówek
wej Tc=4000 K lub Tc=6000 K. Śred- kompaktowych, charakteryzujące się
nia trwałość świetlówek kompakto- wysoką skutecznością świetlną, trwa-
wych waha się w granicach od 6000 łością i niezawodnością działania.
do 15 000 godzin i jest uzależniona W dobie konieczności oszczędzania
od trwałości elementów statecznika energii elektrycznej coraz szersze sto-
elektronicznego. Wiele typów świet- sowanie świetlówek kompaktowych
lówek, zwłaszcza bardzo tanich, ma zamiast zwykłych żarówek wydaje
bardzo krótką trwałość, znacznie krót- się uzasadnione. A ponieważ na cele
szą niż deklarowana przez producen- oświetleniowe zużywana jest znaczna
ta. Jest to konsekwencja oszczędzania część energii elektrycznej, wymiana
na cenie elementów elektronicznych, żarówki na świetlówkę kompaktową
które szybciej się zużywają. Wpływ jest najprostszym i najbardziej efek-
na trwałość świetlówki ma także to, tywnym sposobem zmniejszenia zu-
ile razy jest ona włączana. Odporność życia energii elektrycznej w gospodar-
na liczbę włączeń zależy od sposobu stwach domowych.
włączania świetlówki („na zimno” lub
„na gorąco”) i jakości elementów uży- literatura
tych w stateczniku elektronicznym.
Świetlówki, w których jest zastosowa- 1. Katalog firmy OSRAM – Licht-
ny tak zwany „gorący start”, są odpor- programm 2006/2007.
niejsze na liczbę włączeń w porówna- 2. Strona internetowa firmy VAT-
niu ze świetlówkami, w których zasto- TENFALL – kalkulator emisji
sowano tak zwany „zimny start”. dwutlenku węgla.
Uwaga!
Świetlówki kompaktowe są źródłem generującym wyższe harmoniczne, dla-
tego w przypadku większej liczby tego rodzaju źródeł, mogą one wprowa-
dzać duże zakłócenia do sieci elektroenergetycznej.
Moc świetlówki, w [W] Oszczędności w całym okresie trwałości, w [zł]
11 272
15 333
20 444
23 538
30 666
Tab. 1 Oszczędności wynikające ze stosowania świetlówek kompaktowych różnych
mocy
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
129
 prezentacja

słupy oświetleniowe
z aluminium i laminatu poliestrowego
Marek Raszka – ALUMAST SA

ALUMAST SA jest producentem słupów oświetleniowych i masztów flagowych praktycz-

nie wszystkich kształtów i rozmiarów. Słupy oświetleniowe są produkowane z wysokiej
klasy aluminium, co w powiązaniu z zaletami tego materiału, takimi jak: bezproblemo-
wa eksploatacja, odporność na uderzenia i 100 % recykling wpływa na jego wysoką ja-
kość. Jej potwierdzeniem oraz dowodem spełnienia wymogów wszystkich niezbędnych
norm jest znak CE na oferowane przez firmę słupy oświetleniowe.

O ferta produkowanych przez fir-

mę słupów oświetleniowych
składa się z następujących grup pro-
duktów: stożkowe słupy oświetlenio-
we z częścią wkopywaną w ziemię
lub z podstawą do montażu na fun-
damencie, anodowane słupy segmen-
towe z częścią wkopywaną w ziemię
bądź z podstawą do montażu na fun-
damencie.
W dziedzinie opraw oświetlenio-
wych ALUMAST współpracuje z fir-
mą ES-SYSTEM. Dzięki temu oferowa-
ne przez nią produkty są wyposażo-
ne w wysokiej klasy oprawy oświetle-
niowe spełniające wszystkie niezbęd-
ne warunki bezpieczeństwa określo-
ne normą CE. Słupy oświetleniowe
wyróżniają się przede wszystkim: za-
stosowaniem wysokiej jakości alumi-
nium, zabezpieczeniem antykorozyj-
nym poprzez anodowanie, jakością
wykonania, nowoczesną i lekką kon-
Hala sportowa w Popradzie
strukcją, czy łatwym transportem.
Aluminiowe słupy oświetleniowe
mają wiele zalet:
 aluminium jest 3-krotnie lżejsze
od stali, co pozwala na oszczędno-
ści przy instalacji słupów oświe-
tleniowych związane m.in. z bra-
kiem konieczności użycia cięż-
kiego sprzętu, tańszym i łatwiej-
szym transportem, szybszą insta-
lacją słupa aluminiowego,
 100 % recykling – aluminium cha-
rakteryzuje się możliwością ła-
twej utylizacji i odzyskania części
kosztów zakupu, ponadto jest su-
rowcem do produkcji słupów alu-
miniowych w dużej mierze po-
chodzącym z recyklingu,
 trwałość aluminium – słupy oświe-
tleniowe narażone są na działanie
niekorzystnych czynników atmos-
ferycznych. Zastosowanie alumi-
nium jako podstawowego mate-
Słupy drogowo-uliczne
riału do budowy słu-
pa pozwala na zmi-
nimalizowanie tego
wpływu. Aluminium
ma ponadto właści-
wości tworzenia po-
włoki ochronnej na
swojej strukturze ze-
wnętrznej oraz nie
wymaga powłoki za-
bezpieczającej (malo-
wania, cynkowania)
jak w przypadku słu- Słup parkowo-ogrodowy
pów stalowych,
 dostępność różnych form wykoń- dlenie w przyjętych normach doty-
czenia powierzchni aluminiowej czących bezpieczeństwa w ruchu dro-
– standardowo słupy aluminiowe gowym: PN-EN 12767 Bierne bezpie-
są szczotkowane, mogą być rów- czeństwo konstrukcji wsporczych dla
nież malowane na dowolny kolor urządzeń drogowych oraz PN-EN 40-7
z palety RAL oraz anodowane na Słupy polimerowe z kompozytów
kolor naturalny – srebrny. wzmacnianych włóknem szklanym
Opierając się na doświadcze- – wymagania. Słupy polimerowe
niach uzyskanych podczas produk- oferowane przez ALUMAST są zgod-
cji masztów flagowych z włókna ne z wymaganiami zdefiniowanymi
szklanego ALUMAST rozpoczął ba- w obu normach.
dania nad wprowadzeniem do pro-
reklama
dukcji stożkowych słupów oświetle-
niowych z laminatu poliestrowego.
Słup oświetleniowy wykonany z la-
minatu poliestrowego to rozwią-
zanie uznane przez Joint European
Standard Institution za preferowane
w sektorze drogowym całej Europy. ALUMAST SA
Jest on znacznie bezpieczniejszy dla 44-300 Wodzisław Śląski
użytkowników dróg niż obecnie sto- ul. Marklowicka 30a
sowane słupy z aluminium i stali, od- tel. 032 453 03 14 - 17
porny na korozję, tani w eksploata- tel./faks 032 456 02 48
cji oraz wytrzymały na akty wandali- info@alumast.eu
www.maszty.com.pl
zmu. Decyzja ta znalazła odzwiercie-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
130
 prezentacja
system monitoringu oświetlenia
firmy MY-SOFT
mgr inż. Mirosław Maksymiuk, mgr Leszek Karliński – MY-SOFT Sp. z o.o.
W raz z rozwojem systemów
oświetleniowych, rosnącym
poziomem ich złożoności i różnorod-
ności oraz wdrażaniem kolejnych za-
stosowań zwiększa się potrzeba kon-
troli ich działania i sterowania. Firma
MY-SOFT opracowała system spełnia-
jący te wymagania.
Rozdzielnica monitoringu oświetle-
nia (RMO) służy do zasilania i moni-
toringu stanu lamp oświetlenia. Sys-
tem składa się z kilku współpracują-
cych modułów, z których głównym
elementem jest moduł MS-GUARD.
 moduł MS-GUARD
Moduł ten monitoruje stan lamp
poprzez pomiar mocy czynnej po-
bieranej przez lampy w czasie pracy.
Za każdym razem w trakcie monta-
żu rozdzielnicy systemu monitoru-
jącego w obiekcie należy zautokali-
brować moduł MS-GUARD na potrze-
by konkretnej instalacji oświetlenio-
wej. W trakcie tego procesu wartości
mocy są uśredniane i zapisywane jako
prawidłowe. W trybie pracy aktual-
nej wartości są porównywane z war-
tościami uzyskanymi przy autokali-
bracji. Zaletą takiego rozwiązania jest
to, że bezwzględne wartości mocy po-
bieranej przez lampy nie muszą być
ręcznie wprowadzane do urządzenia
i dokładnie znane. W celu uniknię-
cia zakłóceń odczytu, tolerancja mo-
nitoringu na zmiany mocy może być
ustawiana wstępnie, za pomocą pre-
definiowanych wartości, co pozwa-
la na obsługę lamp, których moc po-
bierana waha się w większym zakre-
sie. W przypadku lamp, których po-
bór mocy zmienia się znacznie w za-
leżności od temperatury otoczenia,
twórcy systemu przewidzieli możli-
wość wbudowania odpowiedniego al-
gorytmu, wiążącego dopuszczalne po-
ziomy mocy pobieranej i temperatury
rejestrowanej przez czujnik. Zmiany
nr 9/2007
trybu pracy modułu (tryb kalibracji/
tryb pracy) są regulowane za pomocą
ustawienia zworek.
Moduł MS-GUARD ma obudowę
o szerokości 9 modułów (9×17,5 mm)
montowaną na szynie TH35. Zasto-
sowane w rozdzielnicy RMO rozwią-
zania pozwalają monitorować i sy-
gnalizować określone stany, takie
jak np. obecność zasilania sieciowe-
go (230/400 V AC), czy zabezpiecze-
nie jednofazowego obwodu zasila-
nia lamp sprawnych. System został
także wyposażony w łącze światło-
wodowe służące do łatwego wprowa-
dzenia sygnałów alarmowych. W celu
pełnego monitoringu opraw przeszko-
dowych o mocy całkowitej do 1600 W,
rozdzielnica zawiera także elemen-
ty wykonawcze i sterujące: stycznik
LC1K09, automat zmierzchowy AZ-B,
przełącznik faz PF 431 oraz wyłączni-
ki nadprądowe typu S301. Mimo że
w podstawowym założeniu rozdziel-
nica RMO jest zasilana napięciem jed-
nofazowym, możliwe jest jej wykona-
nie w wersji dla instalacji odbiorczych
trójfazowych, o większych mocach.
 moduł MS-SMS
W skład systemu monitorowania
oświetlenia wchodzi także moduł
MS SMS, który pozwala na powia-
domienie użytkownika za pomocą
SMS-a o zaistniałych alarmach. Prze-
kazywany tą drogą komunikat za-
wiera również podstawowe parame-
try monitorowanej instalacji. Moduł
ma wyjście zewnętrznej anteny GMS
i komunikuje się z urządzeniem mo-
nitorującym MS-GUARD za pomocą
światłowodu. Połączenie komunika-
cyjne między urządzeniami jest moni-
torowane i w razie wystąpienia prze-
rwy w komunikacji zostaje wysłana
informacja o tym zdarzeniu. MS-SMS
wysyła SMS-y pod numery telefonów
wpisane do pamięci urządzenia. In-
Rozdzielnica monitoringu oświetlenia (RMO) służy do zasilania i monitoringu stanu lamp
formacje te mogą być konfigurowa-
ne z zewnętrznego komputera. Mo-
duł MS-SMS wysyła SMS-a zawierają-
cego aktualny stan przekaźników wyj-
ściowych modułu MS-GUARD. Przeka-
zuje też informację o aktualnej war-
tości mocy pobieranej przez instala-
cję oświetleniową.
 moduł MS-LINK
Moduł MS-LINK jest zasilany na-
pięciem DC 24 V, ma osiem parame-
trycznych wejść alarmowych, w tym
cztery z izolacją galwaniczną i cztery
bez izolacji, do których można podłą-
czyć czujniki oraz wejście światłowo-
dowe. Wejścia alarmowe umożliwia-
ją rozróżnienie stanu alarmu oraz sa-
botażu czujnika. Na obudowie modu-
łu MS-LINK znajdują się diody LED
opisujące stany wejść, zasilanie oraz
stan pracy modułu. Obudowa modu-
łowa wykonana z tworzywa sztuczne-
go ma szerokość 158 mm i jest monto-
wana jest na szynie TH35.
 moduł MS-TRAF
Moduł MS-TRAF zasila urządze-
nia monitorujące prądem 24 V DC.
Sam moduł zasilany jest napięciem
230/400 V AC. Na obudowie zainstalo-
wano diody LED opisujące obecność
napięcia zasilającego 230/400 V AC
oraz napięcia wyjściowe 24 V DC.
Obudowa modułowa wykonana jest
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
z tworzywa sztucznego. Ma szero-
kość 105 mm i jest montowana na
szynie TH35.
Do zalet systemu monitorowania
oświetlenia można zaliczyć jego uni-
wersalność, modułową konstrukcję,
prosty montaż i sprawną komunika-
cję. System może być wykorzystywa-
ny do monitorowania dowolnych in-
stalacji oświetleniowych, jednak jego
podstawowym przeznaczeniem jest
monitoring oświetlenia w obiektach
bezobsługowych. Znacznie skraca to
drogę informacji o awarii i przyśpie-
sza jej usunięcie. Jest to szczególnie
istotne w przypadku obiektów wy-
korzystywanych do celów nawigacyj-
nych przez lotnictwo oraz ogólnych
systemów monitorowania oświetle-
nia używanych w miastach.
reklama
MY-SOFT Sp. z o.o.
03-310 Warszawa
ul. Staniewicka 18
tel. 022 519 41 50
faks 022 814 54 32
mysoft@mysoft.com.pl
www.mysoft.com.pl
131
 prezentacja
projekty dopasowane
do indywidualnych potrzeb
Marek Łański – Elektromontaż Rzeszów SA
E lektromontaż Rzeszów to jedna
z największych firm elektroin-
stalacyjnych w Polsce. Jej misją jest
dostarczenie najwyższej jakości
usług elektromontażowych oraz two-
rzenie produktów dopasowanych do
indywidualnych potrzeb klientów.
Potencjał firmy, jakim są doświad-
czeni pracownicy, nowoczesne wy-
posażenie oraz organizacja, pozwa-
lają na realizację projektów dla
wszelkiego typu obiektów w przemy-
śle: energetycznym, ochrony środo-
wiska, spożywczym, telekomunika-
cyjnym, farmaceutycznym, chemicz-
nym, rafineryjnym, petrochemicz-
nym, telekomunikacyjnym oraz pa-
pierniczym. Firma zajmuje się także
wykonawstwem obiektów biuro-
wych, hotelowych, mieszkalnych,
użyteczności publicznej i admini-
stracji. Potwierdzeniem wysokiej ja-
kości usług są zdobyte przez firmę
certyfikaty, w tym Certyfikat Zinte-
growanego Systemu Zarządzania
w zakresie wymagań norm ISO:9001,
PN-N 18001, ISO:14001 oraz systemu
AQAP-2110.
Od wielu lat firma jest obecna na
rynku warszawskim, gdzie zrealizowa-
ła już wiele projektów, wśród których
możemy wyróżnić m.in. budynki biu-
Oświetlenie uliczne w Mielcu
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
132
Zakład Kirchoff w Mielcu
rowe Metropolitan, Warsaw Trade To-
wer, TP SA, Warty, Agory, Hector, Ri-
verside. W ostatnim czasie firma roz-
poczęła realizację projektu Grzybow-
ska Park w Warszawie. Zakres prac
obejmuje instalacje elektryczne i ni-
skoprądowe. Budynek przy ul. Grzy-
bowskiej to nowoczesny, siedmiokon-
dygnacyjny obiekt biurowy klasy A. Po-
wierzchnia całkowita budynku wyno-
si ponad 10 000 m2, a typowego piętra
– 1360 m2. Budynek oferuje prestiżową
lokalizację, wysoki standard instalacji
technicznych oraz możliwość efektyw-
nego rozplanowania powierzchni biu-
rowej. Zakończenie projektu planowa-
ne jest na I kwartał 2008 roku.
Rozpoczęła się również budowa
kompleksu biurowego Adgar Plaza zlo-
Centrum Biznesu i Sztuki „Stary Browar” w Poznaniu
kalizowanego przy ulicy Postępu 15
w Warszawie, gdzie firma wykona in-
stalacje elektryczne wewnętrzne i ze-
wnętrzne oraz dokumentację powy-
konawczą. Biurowiec Adgar Plaza bę-
dzie nowoczesnym kompleksem, na
który składać się będą dwa dziesięcio-
piętrowe budynki biurowe klasy A.
Będą one spełniać najwyższe między-
narodowe standardy. Zainstalowane
zostaną nowoczesne systemy zarzą-
dzania obiektem, klimatyzacja oraz
system monitoringu CCTV. W lipcu
tego roku zakończyła się z kolei bu-
dowa zakładu Heesung Electronics
Poland w Biskupicach Podgórnych
koło Wrocławia, produkującego pod-
zespoły do monitorów LCD. Zakres
prac Elektromontażu Rzeszów obej-
mował m.in. wykonanie i montaż sta-
cji transformatorowych, montaż roz-
dzielnic głównych niskiego napięcia,
dostawę i ułożenie linii kablowych
SN i nN, wykonanie oświetlenia we-
wnętrznego i zewnętrznego, instala-
cji uziemienia, instalacji struktural-
nej, przeprowadzenie prac kontrol-
no-pomiarowych i rozruchowych
oraz wykonanie projektu elektrycz-
nego i dokumentacji powykonawczej.
Wszystkie wykonane prace zyskały
doskonałe oceny od inwestora i ge-
neralnego wykonawcy.
Elektromontaż Rzeszów specja-
lizuje się także w wykonawstwie
obiektów handlowo-rozrywko-
wych. Pracownicy firmy brali udział
w budowie Centrum Biznesu i Sztu-
ki „Stary Browar” w Poznaniu, cen-
trum wielofunkcyjnego „Manufak-
tura” w Łodzi i City Point w Ty-
chach. Firma od wielu lat współ-
pracuje z sieciami Geant i Carrefour
przy budowie hipermarketów na te-
renie Polski.
Jako jeden z czołowych krajo-
wych producentów słupów i masz-
tów oświetleniowych Elektromon-
taż Rzeszów bierze czynny udział
w budowie i modernizacji polskich
dróg, autostrad, przejść granicznych,
mostów i lotnisk dostarczając, oprócz
wykonawstwa, wysokiej jakości sys-
temy oświetleniowe.
reklama
Elektromontaż Rzeszów SA
35-060 Rzeszów
ul. Słowackiego 20
tel. 017 864 05 30
faks 017 853 67 60
marketing@elektromontaz.com.pl
www.elektromontaz.com.pl
nr 9/2007
 prezentacja
AutoCAD Electrical
inteligentne projektowanie elektryczne w AutoCADzie
Maciej Cieślik – APLIKOM Sp. z o.o.
U żytkownicy oprogramowania Auto-
CAD pracujący w branży elektrycz-
nej prawie zawsze poszukują rozwiązań,
które pomogłyby im przyspieszyć pracę
nad tworzeniem schematów i planów in-
stalacji na rzutach budowlanych kondy-
gnacji budynku. Biorąc pod uwagę ich po-
trzeby Autodesk wprowadził na polski
rynek oprogramowanie AutoCAD Elec-
trical – narzędzie przeznaczone do wy-
konywania projektów elektrycznych.
Kontrolę nad całością projektu uła-
twia menadżer projektu, z którego pomo-
cą możemy opisać projekt oraz przenieść
automatycznie wszelkie niezbędne infor-
macje do tabliczki rysunkowej każdego
schematu. Narzędzie na bieżąco nadzo-
ruje, jakie rysunki wchodzą w skład ca-
łego projektu, bez względu na ich fizycz-
ną lokalizację. Śledzone są także wszyst-
kie zmiany w dokumentacji.
AutoCAD Electrical zawiera wbudo-
waną obszerną bibliotekę symboli elek-
trycznych, takich jak bezpieczniki, apa-
ratura silnikowa, transformatory, styki,
przełączniki, itp. Program jest wyposażo-
ny dodatkowo w parametryczną bibliote-
kę sterowników PLC, umożliwiającą wsta-
wianie gotowego modułu danego produ-
centa lub stworzenie modułu od podstaw
za pomocą odpowiedniego kreatora. Do-
stępna jest też biblioteka rzutów apara-
tów elektrycznych wielu czołowych pro-
ducentów. Biblioteki są bardzo elastycz-
ne w konfiguracji i umożliwiają dodawa-
nie kolejnych symboli oraz tworzenie wła-
nr 9/2007
snych rzutów aparatury. Symbole na sche-
macie skojarzone są z ich odpowiednika-
mi na rzutach aparatury, dlatego jakakol-
wiek zmiana na schemacie lub rzucie po-
woduje zaktualizowanie wszystkich sko-
jarzonych dokumentów. Program doko-
nuje też automatycznego adresowania
krosowego między cewkami przekaźni-
ków a stykami oraz pozwala szybko prze-
mieszczać się między nimi. Obok samych
symboli rysunkowych AutoCAD Electri-
cal posiada wiele narzędzi do łatwego ry-
sowania i edycji przewodów, w tym prze-
wodów wielofazowych. Tworzenie sche-
matów z wykorzystaniem tych narzędzi
w ogromnej mierze skraca czas wykona-
nia rysunków elektrycznych.
Zmorą większości dużych projektów
jest utrzymanie jednolitej numeracji prze-
wodów i komponentów. AutoCAD Elec-
trical umożliwia szybkie i automatycznie
numerowanie zarówno w obszarze po-
jedynczego rysunku, jak i całego projek-
tu. Mamy możliwość wpływu na to, we-
dług jakiego wzorca odbędzie się nume-
racja. Trudności nie nastręcza też jakakol-
wiek edycja nadanych numerów. Podczas
wstawiania kolejnych komponentów da-
nej rodziny (np. przełączników) program
„pilnuje”, aby wstawiany komponent nie
miał powtórzonego numeru. Eliminuje
to praktycznie do zera jakiekolwiek błęd-
ne oznaczenia w projekcie.
Realizacja projektu obok sporządzenia
samych rysunków wymaga stworzenia
dodatkowej dokumentacji zawierającej li-
stę komponentów, materiałów, czy raport
połączeń. AutoCAD Electrical dostarcza
moduł umożliwiający szybkie wygenero-
wanie raportu i przedstawienie go w po-
staci tabeli na rysunku lub wyeksporto-
wanie na przykład do arkusza kalkulacyj-
nego. Dodatkową możliwością jest aktu-
alizowanie projektu za pomocą nanosze-
nia zmian w wyeksportowanym rapor-
cie. Raporty dotyczące zacisków może-
my sporządzać także posługując się edy-
torem listew zaciskowych. Narzędzie to
umożliwia ponadto skrupulatną analizę
połączeń na listwie, przenumerowywa-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
nie zacisków, tworzenie fizycznej repre-
zentacji listwy w szafach sterowniczych,
czy zarządzanie poszczególnymi sekcja-
mi dla listew wielopoziomowych.
AutoCAD Electrical to aplikacja w peł-
ni kompatybilna z oprogramowaniem
AutoCAD, dlatego wymiana dokumen-
tacji rysunkowej pomiędzy użytkowni-
kami tych dwóch systemów jest łatwa
i bezkonfliktowa. Z kolei firmy produku-
jące urządzenia mechaniczne sterowane
elektrycznie i korzystające z oprogramo-
wania Autodesk Inventor mogą wykorzy-
stać dokumentację elektryczną wykona-
ną w AutoCAD Electrical do zaprojekto-
wania przebiegu wiązek na trójwymia-
rowym modelu urządzenia.
Wykorzystanie oprogramowania
AutoCAD Electrical przez biura projek-
towe znacznie przyśpiesza proces tworze-
nia projektu, eliminuje wiele błędów oraz
ułatwia nanoszenie wszelkich zmian, co
zwiększa wydajność pracy i czyni ją przy
okazji bardziej przyjemną.
reklama
Sp. z o.o.
APLIKOM Sp. z o.o.
94-104 Łódź
ul. Obywatelska 137
tel. 042 250 31 00
faks 042 250 31 19
www.aplikom.com.pl
133
 prezentacja
VIGOcam v50
współczesne narzędzia pomiarowe dla energetyki
Maciej Rzeczkowski – VIGO System SA
T ermografia od lat jest niezastą-
pioną metodą pomiarową wyko-
rzystywaną w diagnostyce maszyn
i urządzeń. Intensywny rozwój współ-
czesnej elektroniki oraz spadek cen
detektorów mikrobolometrycznych
spowodowały obniżenie cen kamer,
co sprawiło, że cieszą się one coraz
większą popularnością i coraz częściej
są wykorzystywane do badań diagno-
stycznych w elektroenergetyce.
VIGO System SA to polski produ-
cent detektorów podczerwieni (na
bazie HgCdTe) oraz urządzeń opto-
elektronicznych, w tym kamer ter-
mograficznych. Wprowadzona na ry-
nek na początku 2007 roku kamera
VIGOcam v50 (fot. 1) zbudowana jest
na podstawie detektora mikrobolo-
metrycznego 384×288, a w jej kon-
strukcji wykorzystano rozwiązania
elektroniczne najnowszej generacji.
Wymienne obiektywy o wysokiej
jasności pozwalają na otrzymanie
podczas pomiarów doskonałej jako-
ści obrazu termograficznego (NETD
@30°C: 0,06°C). Umożliwia to wy-
krycie i wizualizację bardzo subtel-
nych różnic temperatury obiektów
położonych daleko i o niewielkich
wymiarach. Kamera została wyposa-
żona we wszystkie typowe, niezbęd-
ne rozwiązania stosowane w tej kla-
sie kamer przenośnych.
Fot. 2 System chłodzenia transformatora 110 kV
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
134
Ważną cechą urządzenia obok
jego parametrów i funkcji użytko-
wych jest elastyczność i możliwość
modyfikacji oprogramowania i wy-
posażenia według indywidualnych
potrzeb. Blisko 10 lat doświadczeń
i współpracy z użytkownikami ka-
mer wcześniejszej serii V-20 pozwo-
liło VIGO System na przemyślenie
oraz analizę ich uwag. Dzięki temu
powstał system doskonale dostoso-
wany do potrzeb rynku.
Urządzenie rejestruje obrazy za-
równo termograficzne, jak i w świe-
tle widzialnym na karcie SD (1 GB)
lub w pamięci wewnętrznej Flash.
Obrazy te można oglądać i porów-
nywać na dużym 3,5” LCD, operu-
jąc typowym manipulatorem. Ist-
nieje także możliwość rejestracji
sekwencji wideo i notatek głoso-
wych. Połączenie kamery z PC po-
przez Ethernet umożliwia z kolei
zapis obrazów termograficznych
on-line. Wymienny akumulator
pozwala na autonomiczną pracę
kamery przez 2 - 3 godziny. Ergo-
nomiczna obudowa oraz regulowa-
ne pochylenie LCD zapewniają wy-
godną pracę.
Przemyślany układ przycisków na
obudowie ułatwia szybkie wywoła-
nie najpotrzebniejszych funkcji oraz
intuicyjne poruszanie się w przyja-
Fot. 3 Zespół przycisków na obudowie ułatwia szybkie wy-
wołanie najpotrzebniejszych funkcji
Fot. 1 Kamera termograficzna VIGOcam v50
znym oprogramowaniu (fot. 3). Uni-
kalną cechą kamery jest jej wyposaże-
nie w bezprzewodowego pilota, za po-
mocą którego użytkownik może wy-
wołać zdalnie funkcję NUC lub zareje-
strować termogram. Do pilota można
podłączyć zewnętrzny wzorzec, które-
go temperatura drogą radiową wysyła-
na jest do kamery. Powierzchnia wzor-
ca pokryta jest powłoką o emisyjności
powyżej 99 %. Rozwiązanie to ułatwia
przeprowadzenie specjalistycznych
pomiarów tam, gdzie wymagana jest
bardzo wysoka dokładność. Oprogra-
mowanie THERM v50 w pełnej wer-
sji dostarczane jest razem z kamerą.
Umożliwia ono akwizycję i analizę da-
nych termograficznych oraz automa-
tyczne generowanie raportów z prze-
prowadzonych badań.
Głównymi odbiorcami v50 są
sektor energetyki, służby utrzy-
mania ruchu, budownictwa oraz
uczelnie. Jest to narzędzie przezna-
czone dla bardziej wymagających
użytkowników. Możliwości zasto-
sowania kamery są jednak znacz-
nie szersze. Niewielkie wymiary
i mała masa kamery w połączeniu
z wysoką rozdzielczością i para-
metrami obrazu oraz umiarkowa-
ną ceną sprawiają, że VIGOcam v50
jest bardzo konkurencyjnym urzą-
dzeniem. VIGO System oferuje przy
tym szybki serwis producenta, bez-
płatne szkolenia w zakresie obsłu-
gi i wsparcie techniczne. Firma or-
ganizuje także bezpłatne prezen-
tacje możliwości działania kame-
ry w siedzibie zainteresowanych
osób. Połączone są one z praktycz-
nym sprawdzeniem kamery w da-
nej aplikacji.
Zapraszamy do współpracy!
reklama
VIGO System SA
01-389 Warszawa
ul. Świetlików 3
tel. 022 666 01 45
faks 022 666 01 59
mrzeczkowski@vigo.com.pl
www.v50.vigo.com.pl
nr 9/2007
 termowizja

termowizja – nowoczesna
metoda diagnostyki technicznej
przykłady aplikacji w BOT Elektrowni Bełchatów
Marian Ciećko – BOT Elektrownia Bełchatów SA

Termowizja jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną nauki, mającą wiele zastosowań
praktycznych. Uważana jest obecnie za jedną z najbardziej atrakcyjnych metod diagno-
styczno-obserwacyjnych dla wojska, do badań naukowych, w przemyśle, energetyce,
budownictwie, medycynie i wielu innych dziedzinach. W literaturze często spotyka się
oprócz pojęcia „termowizja” termin „termografia”, często traktowane wymiennie. W za-
sadzie oba określają badawczą metodę otrzymywania widzialnych obrazów ciał pro-
mieniujących w podczerwieni. Różnica między nimi polega na kolejności otrzymywania
obrazu i jego rejestracji.

Rys. M. Ciećko
edług przyjętych ustaleń ter- czym jest termowizja?
mografią nazwano metodę,
X-Ray widzialne mikrofale
w której procesem pierwotnym jest Każdy obiekt o temperaturze wyż- UV podczerwień fale radiowe
rejestracja obrazu, np. na kliszy fo- szej niż zero absolutne (-273,15°C)
tograficznej, i dopiero potem jego ob- emituje energię. Wartość wypro- 10 nm 100 nm 1 μm 10 μm 100 μm 1 mm 10 mm 100 mm 1 m 10 m 100 m 1 km

serwacja. Natomiast w metodzie ter- mieniowanej energii rośnie wraz

mowizyjnej najpierw obserwuje się ze wzrostem temperatury obiektu.
otrzymany obraz i dopiero w razie Detekcja promieniowania cieplne-
potrzeby dokonuje jego rejestracji. go, rejestracja, przetwarzanie i wi- 2 μm 13 μm

Należy zauważyć, że określenie „ter- zualizacja niewidzialnego promie-

mografia” jest nazwą starszą.
W ostatnich latach oprócz pojęć
„termografia” i „termowizja” spoty-
ka się również termin „zobrazowa-
nie termalne”, stanowiący uprosz-
czony wariant omawianych metod.
Różni się ona od już wspomnianych
tym, że nie daje ilościowego ujęcia
temperaturowych odwzorowań ba-
danych ciał [1].
niowania podczerwonego emito-
wanego przez obiekty to istota po-
miarów termowizyjnych. Otrzyma-
ny obraz kolorowy lub czarno-biały
jest odwzorowaniem rozkładu tem-
peratury na powierzchni obserwo-
wanego obiektu. Obraz nazywany
jest termogramem.
Widmo elektromagnetyczne jest
podzielone na szereg obszarów dłu-
Rys. 1 Widmo elektromagnetyczne [1]
gości fal, nazywanych zakresami,
które rozróżniane są poprzez me-
tody wykorzystywane do detekcji
promieniowania. Nie ma zasadni-
czej różnicy pomiędzy promienio-
waniem w różnych pasmach wid-
ma elektromagnetycznego. Wszyst-
kie one podlegają tym samym pra-
wom, a jedyna różnica polega na
długości fali (rys. 1).
Termografia wykorzystuje za-
kres podczerwieni. Na krótkofalo-
wym końcu zakresu znajduje się
granica obszaru widzialnego, czy-
li głęboka czerwień. Granica dłu-
gofalowa łączy się z zakresem mi-
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
135
 termowizja

Fot. 1 Termogram przedstawiający niedrożne rury kotła oraz profil temperatury na linii LI01 Fot. 2 Niedrożne rury ekranowe widoczne na „garbie” oraz w okolicy włazu do kotła

Fot. 3 Izolacja zbiornika wody zasilają- Fot. 6 Izolacja wentylatora powietrza

cej przed remontem Fot. 4 Izolacja reaktora w spalarni śmieci Fot. 5 Izolacja rurociągu parowego w spalarni śmieci

krofalowym fal radiowych (mili-
metrowych).
Zakres podczerwieni jest często
dzielony na cztery mniejsze pod-
zakresy, których granice są umow-
nie określone. Zawierają one „bli-
ską podczerwień” (0,75 - 3 μ m),
„średnią podczerwień” (3 - 6 μ m),
„daleką podczerwień” (6 - 15 μ m)
oraz „bardzo daleką podczerwień”
(15 - 100 μm).
budowa i parametry
kamer termowizyjnych
Kamera termowizyjna to urzą-
dzenie do rejestracji i wizualiza-
cji rozkładu temperatury na po-
wierzchniach obiektów (odwzoro-
wania obrazu termalnego obiek-
tów). Graniczne możliwości po-
miarowe lub obserwacyjne kame-
ry termowizyjnej określają przede
wszystkim parametry detektora
reklama
podczerwieni (matrycy). Kamera
działa na zasadzie przetwarzania
promieniowania podczerwonego
emitowanego lub odbitego przez
te obiekty na sygnał elektryczny,
a następnie na obraz oglądany na
ekranie. Składa się z układu optycz-
nego (kiedyś wspomaganego ukła-
dem skanującym), detektora pro-
mieniowania podczerwonego (np.
mikrobolometr, półprzewodniko-
wy InSb-antymonek indu, CdHgTe-
tellurek kadmowo-rtęciowy, PtSi-
krzemek platyny) wraz z układem
chłodzenia, elektronicznego toru
wzmacniania, przetwarzania i wi-
zualizacji (w kolorach lub w odcie-
niach szarości).
Najnowsze detektory to tzw. ma-
trycowe detektory ze „studniami
kwantowymi”. Materiałem pół-
przewodnikowym do ich produkcji
jest najczęściej arsenek galu GaAs.
Do przedstawiania obrazu termal-
nego badanego obiektu służą mo-
nitory kolorowe lub monochroma-
tyczne, ekrany ciekłokrystaliczne
i diodowe. W zależności od zakre-
su spektralnego, w którym dzia-
łają, kamery termowizyjne dzieli
się na krótkofalowe (zakres pracy
od 3 do 5 μm) i długofalowe (od 8
do 15 μm). W zależności od zasto-
sowania kamery możemy podzielić
na pomiarowe (dokładny pomiar
rozkładu temperatury) i obserwa-
cyjne (wierne odwzorowanie obiek-
tu, np. scenerii obserwowanego te-
renu, przy tylko jakościowej ocenie
rozkładu temperatury).
Plany rozwojowe firm produku-
jących detektory podczerwieni naj-
częściej nie są jawne. Wydaje się
jednak, że tendencje rozwojowe ich
produkcji będą dotyczyć:
 stworzenia większych matryc,
np. 1024× 1024 pikseli – obec-
ne standardy to 320×240 pikse-
li oraz właśnie zaobserwowany
na rynku 640×480,
 opracowania detektorów dwu-
lub wielopasmowych, tj. sca-
lonych detektorów krótkofa-
lowych (SW) i długofalowych
(LW) [3].
zastosowania
Możliwości termowizji są bardzo
duże, dlatego niełatwo jest określić
wyraźną granicę potencjalnych za-
stosowań. Rozwijająca się technika
termowizyjna znajduje zastosowa-
nie w różnych obszarach życia, po-
cząwszy od praktyki przemysłowej
poprzez diagnostykę medyczną na
badaniach naukowych kończąc [4]:
 przemysł chemiczny, mineral-
ny, papierniczy, np. wykrywa-
nie miejsc pogorszonego sta-
nu wymurówek w reaktorach
i kolektorach (erozja, spęka-

Oprawy oświetleniowe firmy IMT z wykorzystaniem indukcyjnych źródeł światła QL to:

tylko komponenty najwyższej jakości i materiały długotrwałej żywotności,

wysoka odporność na wibracje i brak żarnika,
wysoka jakość światła,
wydajność i oszczędność energii,
CENELEC standard EN60079-17, oprawy dostępne również w wersji
oraz…
10-letnia gwarancja, która obejmuje także źródło światła!
Dystrybutorem lamp holenderskiej firmy IMT b.v. od 2006 r. jest firma PIOnet Sp. z o.o.

Biuro Handlowe
ul. Balladyny 3, 81-524 Gdynia
tel. 058 622 02 08
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l n r 9 / 2 0 0faks
7 058 622 01 85
136 pionet@pionet.pl
www.imt.com.pl www.imt.com.pl

Fot. 7 Przykładowe termogramy pozwalające określić stan techniczny zaworów
nia) i określanie na tej podsta-
wie konieczności i zakresu re-
montów, wykrywanie uszko-
dzeń wymurówki pieców ob-
rotowych, wykrywanie zastoju
w rurociągach pyłowych, okre-
ślenie jakości pracy wymienni-
ków ciepła, określenie stopnia
wysuszenia wstęgi papieru,
 hutnictwo, np. określanie roz-
kładu temperatur w piecach i na
ich powierzchni, badanie jakości
odlewów (wady materiałowe),
określanie rozkładu temperatur
podczas walcowania, określanie
stanu izolacji termicznej pieców,
kadzi itd., ocena stanu przewo-
dów doprowadzających gazy, ba-
danie wanien elektrolitycznych,
badania wanien szklarskich,
 budownictwo, np. wykrywa-
nie i lokalizacja miejsc powięk-
szonych strat ciepła, wykrywa-
nr 9/2007
nie miejsc o podwyższonej wil-
goci, określanie ogólnego stanu
szczelności otworów okiennych,
określanie jakości materiałów
użytych do budowy, lokalizacja
rur z ciepłą i zimną wodą,
 elektronika, np. poszukiwa-
nie uszkodzonych elementów
w aparaturze elektronicznej,
badanie jakości układów scalo-
nych, określanie rozpływu cie-
pła w aparaturze elektronicz-
nej, ocena jakości chłodzenia
podzespołów czy urządzeń,
 środowisko, np. skażenie at-
mosfery dymami i pyłami, ska-
żenie cieplne wód i gruntów,
skażenie chemiczne wód i grun-
tów, samozapłony hałd węglo-
wych i śmieci,
 rolnictwo i leśnictwo, np. sto-
pień nawodnienia czy zasolenia
terenu, zanieczyszczenia powie-
Fot. 8 Prądy płynące przez wspornik konserwatora oleju, wywołane rozproszonym
strumieniem magnetycznym
Fot. 9 Prądy płynące przez śruby łączące kadź z pokrywą, wywołane rozproszonym
strumieniem magnetycznym
trza, gleby, wody, przebieg wód
gruntowych i złóż minerałów, ro-
dzaj i obszar występowania ro-
ślin, ich stopień rozwoju i atako-
wania przez szkodniki i choroby,
wykrywanie ognisk pożarów le-
śnych.
termowizja w energetyce
Wyniki pomiarów termowizyj-
nych mają wiele zastosowań i mo-
gą być wykorzystywane w audytin-
gu energetycznym obiektów prze-
mysłowych oraz w diagnostyce pra-
cy urządzeń, czyli wszędzie tam,
gdzie na podstawie rozkładu tempe-
ratury na powierzchni można wnio-
skować o prawidłowym lub niepra-
widłowym funkcjonowaniu urzą-
dzenia. Można wyróżnić następu-
jące obszary zastosowań związane
z energetyką:
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
 badania korpusów urządzeń
energetycznych,
 badania izolacji cieplnej ruro-
ciągów wodnych i parowych,
 badania izolacji cieplnej i szczel-
ności elektrofiltrów,
 badania ścian kotłów oraz in-
nych urządzeń cieplnych,
 badania stanu cieplnego komi-
nów i kanałów odprowadzających
spaliny,
 badania stanu izolacyjności
ścian chłodni przemysłowych,
 badania rozpływu czynników w wy-
miennikach ciepła, skraplaczach
i parowaczach urządzeń ziębiących,
instalacjach doprowadzających czyn-
niki robocze do tych urządzeń,
 badania układów chłodzenia
urządzeń przemysłowych oraz
instalacji wody chłodzącej,
 lokalizacja pęknięć w sieciach
grzewczych i wodociągowych,
reklama
137
 termowizja
reklama
Fot. 10 Podwyższona temperatura
na styku linia – izolator
 lokalizacja podziemnych sieci
energetycznych i cieplnych,
 diagnostyka pracy urządzeń
elektrycznych, w tym transfor-
matorów, wyłączników, konden-
satorów, bezpieczników, stanu
izolatorów i innych urządzeń,
 diagnostyka łożysk maszyn wi-
rujących,
 diagnostyka stanu techniczne-
go elektrycznych sieci kablo-
wych i napowietrznych,
 badania składów węgla w ce-
lu zapobiegania powstawaniu
ognisk samoczynnego zapłonu,
 badania stanu izolacyjności ciepl-
nej ścian i okien budynków.
Wyniki wymienionych badań
mogą być wykorzystane do okre-
ślenia strat ciepła z urządzeń ener-
getycznych i innych obiektów lub
do oceny stanu izolacji cieplnych.
Dane te są przydatne przy opraco-
wywaniu audytów energetycznych,
szczególnie przy ocenie efektywno-
ści energetycznej i ekonomicznej
przedsięwzięć modernizacyjnych
rozpatrywanych w ramach audy-
tingu. Wyniki tych badań mogą
też służyć do diagnostyki urządzeń,
w tym do wykrywania nieprawi-
dłowości w ich działaniu, oceny
stanu technicznego poszczegól-
nych ich elementów przed remon-
tem lub oceny jakości wykonanej
naprawy remontowej [5].
Fot. 12 Asymetria obciążenia faz
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
138
Fot. 11 Poziom oleju w konserwatorze oleju
aplikacje w BOT
Elektrowni Bełchatów SA
Termowizyjna kontrola drożności
rur ekranowych
Kontrola drożności rur ścian
ekranowych prowadzona jest
w trakcie prób uruchomieniowych
kotła – nowego lub po remoncie.
Polega na wykorzystaniu znanej
w technice badań nieniszczących
metody przepływu ciepła, czyli wy-
muszeniu przepływu ciepła przez
badany obiekt i analizie uzyskane-
go w ten sposób na jego powierzch-
ni pola temperaturowego.
Kontrolę drożności rur parow-
nika wykonuje się przy wymuszo-
nym za pomocą pomp cyrkulacyj-
nych obiegu wody ogrzanej do odpo-
wiedniej temperatury. W przypad-
ku zmniejszonej drożności badanych
rur, lub jej całkowitego braku na ich
powierzchni zarejestruje się niższe
temperatury niż na powierzchniach
rur całkowicie drożnych.
Z doświadczeń Zespołu Pomiarów
Termowizyjnych Energopomiaru Gli-
wice (prekursor metody) oraz z wie-
loletnich własnych badań wynika, że
już różnice ok. 0,2 - 2°C są niezwykle
istotne. O konkretnych wartościach
trudno mówić, można jednak stwier-
dzić, że rura, która jest chłodniejsza
o więcej niż 2°C, będzie przyczyną
poważnej awarii kotła (fot. 1 i 2).
Fot. 13 Przegrzany zacisk jednej z faz
nr 9/2007

Fot. 14 Różnie obciążone kable
Termowizyjna kontrola izolacji
cieplnej
Zły stan izolacji termicznej to nie
tylko bardzo duże straty wynikają-
ce z „ucieczki” ciepła, ale również
możliwość strat powodowanych za-
kłóceniami procesów technologicz-
nych zachodzących w izolowanych
urządzeniach. Wskutek przepływu
ciepła przez izolację powstaje na jej
powierzchni pole temperaturowe ty-
powe dla stanu danej izolacji.
Zastosowanie kamery termo-
wizyjnej pozwala na szybką i do-
kładną lokalizację miejsc, w któ-
rych występują braki izolacji ciepl-
nej bądź nastąpiło jej istotne po-
gorszenie – niejednorodność, nie-
nr 9/2007
Fot. 15 Przeciążony napęd
ciągłość, zmiany grubości, zawil-
gocenie. Kontrolę termograficzną
można stosować zarówno na po-
czątku eksploatacji, do kontroli wy-
konawstwa, jak i okresowo w cza-
sie eksploatacji (fot. 3 - 6).
Termowizyjne badanie szczelno-
ści zaworów
Wykorzystując znaną w technice
badań nieniszczących metodę prze-
pływu ciepła można również badać
stan techniczny zaworów. Dzięki roz-
poznaniu ich stanu termicznego moż-
na wnioskować o ich szczelności, pra-
widłowym ustawieniu oraz drożności.
Termowizja w tym przypadku pomoże
w wytypowaniu obiektu do wymiany,
znalezieniu przyczyny wadliwej pracy
Fot. 16 Rozkład temperatury stojana podczas indukcyjnego grzania – wykryte lokal-
ne zwarcia blach
oraz podjęciu decyzji o kolejności i za-
kresie remontu lub dalszej pracy bez
konieczności remontu (fot. 7).
Termowizyjna kontrola transfor-
matorów
Transformatory są jednym z naj-
ważniejszych elementów systemu
elektroenergetycznego. Dość duża
liczba transformatorów blokowych
i sieciowych ma za sobą około
25-letni okres eksploatacji.
Badania termowizyjne transfor-
matorów są wykonywane podczas
produkcji lub remontu, jak również
podczas ich normalnej eksploata-
cji. W czasie rutynowych pomiarów,
oprócz sprawdzenia osprzętu, izola-
torów przepustowych oraz stanu za-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
cisków przyłączowych, oględzinom
podlegają zewnętrzne powierzchnie
kadzi i pokrywy. Pozwalają one na
wczesne wykrycie uszkodzeń we-
wnętrznego ekranu magnetycznego.
Przy braku właściwego ekranowa-
nia wnętrza kadzi transformatora
występujący rozproszony strumień
magnetyczny wywołuje powstanie
i przepływ przez śruby łączące kadź
z pokrywą bardzo dużych prądów
przekraczających nieraz wartość kil-
ku kA [4] (fot. 8 - 11).
Termowizyjna kontrola rozdzielnic
Zastosowanie techniki termowizyj-
nej do badania złączy prądowych urzą-
dzeń elektroenergetycznych ma tę nie-
wątpliwą zaletę, że nie wymaga ona wy-
reklama
139
 termowizja
Fot. 17 Indukcyjne grzanie stojana silnika – rozkład temperatury
łączenia badanego urządzenia, a badany
obiekt – wstępnego przygotowania. Po-
miary wykonuje się zdalnie z kilku lub
kilkunastu metrów w czasie normalnej
pracy urządzenia.
W zastosowanej metodzie diagno-
stycznej jest wykorzystywany fakt, że
przepływający przez zaciski prąd elek-
tryczny powoduje wydzielenie pew-
nej ilości ciepła zależnej od rezystan-
cji połączenia. Im rezystancja większa,
tym większa ilość ciepła jest wydzie-
lana, powodując wzrost temperatury
całego elementu (fot. 12 - 15).
Termowizyjna lokalizacja zwarć pa-
kietów blach w stojanach silników
Pomiary termowizyjne wykonywane
na stojanach silników mają za zadanie
wykrycie miejsc zwarć pakietów stoja-
reklama
na. Pomiar wykonuje się podczas próby
indukcyjnego grzania stojana poprzez
wymuszenie strumienia magnetyczne-
go w rdzeniu, wywołanego przepływem
prądu w odpowiednio nawiniętej pętli
[4]. Ewentualne zwarcia pakietów po-
wodują lokalne przyrosty temperatury,
które dzięki tej metodzie mogą zostać
rozpoznane i dokładnie zlokalizowane.
Tego typu badania wykonywane są rów-
nież na odsłoniętych rdzeniach transfor-
matorów podczas grzania (fot. 16 i 17).
Termowizyjne badanie maszyn wi-
rujących
Badania intensywności zjawisk
cieplnych towarzyszących pracy ma-
szyn dawno zostały uznane jako wy-
soce przydatne dla oceny poprawności
ich działania. Analiza obrazów termal-
Fot. 18 Rozkład temperatury na łożyskach generatora
nych może być bogatym źródłem infor-
macji o stanie technicznym maszyny,
jakości wykonania i montażu par kine-
matycznych stanowiących obciążenie
cieplne korpusów, a także źródłem in-
formacji o cechach, np. turbiny, od któ-
rych zależą jej funkcje użytkowe.
Dla większości maszyn i urządzeń
przemysłowych można określić stan
termiczny wzorcowy, charakterystycz-
ny przy prawidłowo przebiegającej pra-
cy [6]. Stan ten będzie punktem wyjścia
do tworzenia „termalnej mapy maszy-
ny”, zapisanej w postaci termogramów
stanowiących elementy odpowiednio
zorganizowanej bazy danych. Termogra-
my przeznaczone do umieszczenia w ta-
kiej bazie danych powinny być rejestro-
wane na charakterystycznych etapach
„życia maszyny”. Tak stworzoną bazę
można wykorzystać do oceny zdatno-
ści lub jej braku wszystkich innych ma-
szyn tego samego typu oraz dość pre-
cyzyjnie określić czas, po jakim nale-
ży maszynę remontować lub wymienić
[4] (fot. 18).
Wykrywanie nieszczelności w ogrze-
waniu podłogowym
Ogrzewanie podłogowe polega na
oddawaniu ciepła nagromadzonego
w grubej, kilkucentymetrowej war-
stwie wylewki, która ogrzewa się od
zatopionych w niej elementów grzej-
nych: rur transportujących ciepłą
wodę lub elektrycznych przewodów
oporowych. Elementy grzejne ukła-
da się na odpowiednio grubej war-
stwie izolacji cieplnej, która ograni-

Fot. 19 Przebieg trasy ogrzewania
podłogowego
cza przenikanie ciepła w dół. Nieza-
wodność ogrzewania podłogowego
bardzo często zależy od jakości ma-
teriałów i kultury montażu.
Badania termowizyjne pomagają
w lokalizacji wad ogrzewania pod-
łogowego, w wyznaczeniu przebie-
gu czy umiejscowieniu elementów
grzejnych (fot. 19 - 21).
Wykrywanie nieszczelności podziem-
nych rurociągów ciepłowniczych
Istniejące sieci ciepłownicze wyma-
gają metody do szybkiej kontroli jej sta-
nu i lokalizacji miejsc ulotów ciepła.
O ile lokalizacja ulotów ciepła na sie-
ci ciepłowniczej biegnącej nad ziemią
nie sprawia większych trudności, o tyle
w przypadku rurociągów podziemnych
kontrola ich stanu jest dużo bardziej
skomplikowana i wymaga uwzględnie-
nia wielu dodatkowych czynników, ta-
kich jak rodzaj podłoża (asfalt, trawa
itp.), rodzaj gleby (glina piach itp.) oraz
głębokości ułożenia rurociągu. Bardzo
często badania tego typu muszą być
przeprowadzane nocą, gdyż nagrzane
przez słońce gleba, trawa, kamienie bar-
dzo utrudniają pomiar. Pomimo to lo-
kalne, niewielkie obszarowo podwyż-
szone temperatury gruntu, zlokalizo-
Fot. 21 Wykryte nieszczelności ogrzewania podłogowego
Fot. 22 Wykryta nieszczelność podziemnego rurociągu ciepłowniczego
nr 9/2007
reklama
Fot. 20 Wykryta nieszczelność ogrze-
wania podłogowego
wane za pomocą kamery termowizyj-
nej, mogą być potencjalnym miejscem
uszkodzenia rurociągu.
Termogramy pokazane na foto-
grafii 22 przedstawiają zlokalizo-
wane miejsce nieszczelności ru-
rociągu ciepłowniczego ułożone-
go pod betonową drogą. Inspekcja
była przeprowadzona nocą.
Termowizyjne wykrywanie zarze-
wi ognia
W energetyce większość konstruk-
cji nie jest palna. Jednak ze względu
na samą technologię produkcji ener-
gii, znaczne skoncentrowanie materia-
łów łatwo palnych i wybuchowych (wę-
giel i jego pyły, oleje, rozpuszczalniki,
gazy) oraz różnorodność prowadzonych
prac niebezpiecznych (spawanie, cięcie)
może dojść do powstania ognia. Narażo-
ne na to są szczególnie obiekty zajmu-
jące się przygotowaniem węgla. Do po-
wstania zarzewi ognia dochodzi w izo-
lacji ścian zewnętrznych lub w stropie.
Od pyłu węglowego zapala się izolacja
i powoli się tli. Powstałe ogniska bardzo
łatwo zlokalizować za pomocą kamery
termowizyjnej i ugasić w zarodku, co
pokazano na termogramach przedsta-
wionych na fotografii 23.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
141
 termowizja
reklama
Jestem zadowolony z mojej
nowej pracy. Znalazłem ją
w ogłoszeniach na wortalu
AutomatykaOnLine”
Fot. 23 Zlokalizowane zarzewia ognia oraz ich likwidacja
korzyści z zastosowania
systemów termowizyjnych
Do podstawowych korzyści płyną-
cych z zastosowania systemów termo-
wizyjnych w energetyce możemy zali-
czyć:
 krótszy czas i mniejsze koszty prze-
stojów,
 tańszą eksploatację,
 mniejsze koszty kontroli urządzeń,
 usprawnioną i tańszą obsługę,
 zwiększone bezpieczeństwo pracy,
 bezinwazyjną diagnostykę pod peł-
nym obciążeniem.
Największe korzyści przynosi zasto-
sowanie termografii do badań następu-
jących kategorii urządzeń:
 wyposażenie specjalne, którego
przestój powoduje wysokie straty
w procesie produkcji,
 urządzenia średniego i wysokiego
napięcia, których awaria może spo-
wodować katastrofalne skutki o du-
żym zasięgu,
 starsze urządzenia, które nie prze-
chodziły regularnych przeglądów,
 urządzenia pracujące w obszarach
silnych wibracji (drgań), a więc szcze-
gólnie narażone na utratę styczności
www. AutomatykaOnLine pl połączeń.
W O R TA L A U T O M AT Y K I P R Z E M Y S ŁO W E J
podsumowanie
Wortal AutomatykaOnLine jest źródłem cennych infor- Termograficzna kontrola urządzeń
macji z zakresu automatyki. Codziennie aktualizowane odbywa się podczas ich normalnej pra-
wiadomości gospodarcze. Nowinki techniczne. Baza cy, przy użyciu aparatury niewymagają-
wiarygodnych podwykonawców. Informacje o produktach. cej bezpośredniego kontaktu z badany-
mi urządzeniami i stanowi nieniszczą-
Ogłoszenia pracodawców i poszukujących pracy. Forum
cą metodę testowania. Zagrożenia wy-
wymiany doświadczeń. Rozwiązania techniczne.
Twój partner w biznesie. krywane są we wczesnej fazie ich po-
wstawania, co pozwala jeszcze na unik-
Wortal AutomatykaOnLine
ul. Puławska 303, 02-785 Warszawa, tel./fax: 046 857 73 72
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
e-mail: redakcja@automatykaonline.pl
142
nięcie poważniejszych awarii. Często
„przegrzany” element może być łatwo
naprawiony, podczas gdy w przypadku
poważniejszego uszkodzenia koniecz-
ne jest już zastąpienie go nowym i zło-
mowanie starego.
Wczesne wykrywanie zagrożeń wpły-
wa na poprawę możliwości planowania
napraw i składania zamówień na nowe
części, a więc na bardziej ekonomiczną
gospodarkę materiałową. Termografia
pozwala też skontrolować jakość wy-
konania izolacji cieplnej i oszacować
efekty finansowe wynikające z ograni-
czenia strat ciepła. Działania persone-
lu remontowego podczas okresów wy-
łączeń poszczególnych urządzeń z eks-
ploatacji mogą być lepiej zaplanowane,
a dostępne siły i środki wykorzystane
w sposób bardziej efektywny. Bezpie-
czeństwo pracy jest dużo wyższe, z uwa-
gi na fakt, że wiemy o danym obiekcie
więcej niż jest to widoczne.
Od redakcji: Literatura do artykułu
na www.elektro.info.pl
reklama
Przedstawicielstwo Handlowe
FLIR Systems AB
05-509 Piaseczno, Nowa Iwiczna
ul. Zimowa 13/18
tel. 022 703 36 30 do 32
faks 022 703 36 34
agema@flir.com.pl
www.infracam.pl
www.flir.com.pl
www.p640.pl
nr 9/2007
K6!sK6!
0OTRZEBUJESZAGREGATU
.IEZALEœNIEJAKIEJMOCYPOTRZEBUJESZ
.IEZALEœNIECZYCHCESZZAPEWNIÃBEZPIECZEÎSTWOENERGETYCZNE4WOJEGODOMUBIURACZYFABRYKI
2OZUMIEMYTO
$LATEGOPROPONUJEMY#ISZEROK–GAMÇAGREGATÐWPR–DOTWÐRCZYCH#!4%20),,!2‹I/,9-0)!.v
.IEZAWODNYCHWYTRZYMAYCHIZDOSKONAYMWSPARCIEMTECHNICZNYM
$ZIÇKINIMMASZPEWNOyÃœENIEZALEœNIEODSYTUACJIPOSIADASZSPRZÇTNAKTÐRYMMOœESZZAWSZEPOLEGAÃ

:ADZWOÎIPOZNAJSZCZEGАYNASZEJOFERTY

3ERDECZNIEZAPRASZAMYNATARGI%.%2'%4!"
 "IELSKO "IAASTOISKONRWSEKTORZE,

%NERIA3PZOO
)ZABELIN$ZIEKANÐWEK €OMIANKI
TELFAX
WWWENERIAPL
 prezentacja

system zasilania gwarantowanego

serii TRIMOD®
Wojciech Jarząbski – EST Energy Sp. z o.o.

Współcześni konstruktorzy urządzeń energoelektronicznych zwracają szczególną uwa-

gę na innowacyjność w upraszczaniu czynności wykonywanych podczas transportu i in-
stalacji urządzeń w obiekcie. W opinii wielu instalatorów system TRIMOD® jest jednym
z najbardziej kompaktowych i elastycznych w transportowaniu i montażu systemów za-
silania gwarantowanego na rynku urządzeń zasilających.

T RIMOD® jest uniwersalnym za-

silaczem (jedno- lub trójfazo-
wym) o konstrukcji modułowej,
a) b) c)

przystosowany do pracy w układzie

redundantnym zaprojektowanym
i produkowanym we włoskiej firmie
MetaSystem. To idealny UPS do
wszelkiego rodzaju aplikacji wyma-
gających maksymalnej niezawodno-
ści w stosunku do źródła zasilania
gwarantowanego o mocy do 30 kVA.
Zastosowana technologia (VFI SS 111)
oraz parametry techniczno-eksplo-
atacyjne spełnią praktycznie każde
wymagania zarówno instalatorów,
jak i użytkowników sprzętu zasila-
jącego w zakresie mocy od 2,7 do
30 kVA, bez względu na warunki pa-
nujące w obiekcie.
Unikalną cechą systemu jest za-
stosowanie podwójnego układu
sterowania i oddzielnych obwodów
obejściowych by-pass. Główny ste-
rownik mikroprocesorowy systemu
kontroluje pracę wszystkich modu-
łów mocy, z których każdy jest wy-
posażony we własny mikroproceso-
rowy kontroler parametrów. TRI-
MOD® posiada dwa główne ukła-
dy obejściowe dla całego systemu
UPS: automatyczny i ręczny by-
pass serwisowy. Oprócz tego każ-
Znamionowa
Model
moc wyjściowa
TRIMOD 8 8000
TRIMOD 10 10 000
TRIMOD 16 16 000
TRIMOD 20 20 000
TRIMOD 30 30 000
Tab. 1 Kombinacje konfiguracji fazowej UPS-ów serii TRIMOD®
TRIMOD to idealny UPS do wszelkiego
rodzaju aplikacji wymagających mak-
symalnej niezawodności w stosunku
do źródła zasilania gwarantowanego a) TRIMOD 8 (3×2,7 kVA/45 min), b) TRIMOD 20 (6×3,3 kVA/6 min), c) TRIMOD 30
o mocy do 30 kVA (9×3,3 kVA/9 min)
da jednostka mocy jest wyposażo- ziom obciążenia, poniżej którego ki mocy (i/lub moduły bateryjne)
na w automatyczny by-pass elek- UPS bezprzerwowo przełącza za- bez instalacji dodatkowej kosztow-
troniczny, którego zadaniem jest silanie odbiorów z falowników na nej zewnętrznej szafy UPS. Dzięki
ochrona urządzenia przed skutka- sieć elektroenergetyczną (poprzez zaawansowanemu układowi łado-
mi przeciążeń lub zwarć po stro- tor obejściowy). wania baterii Smart Charger, które-
nie odbiorów, zbyt wysokiej tem- Struktura modułowa pozwoli- go funkcje maksymalnie opóźniają
peratury pracy oraz ochrona od- ła na zaprojektowanie równoległe- efekt starzenia się baterii akumu-
biorów przed awarią falownika lub go-redundancyjnego układu zasi- latorów, znacznie zmniejszają się
pojawieniem się składowej stałej lania, w którym awaria jednej jed- koszty użytkowania systemu.
na wyjściu. Unikalną cechą ukła- nostki zasilającej nie wpływa na UPS TRIMOD ® jest wyposażo-
du obejściowego jest automatycz- funkcjonowanie całego systemu ny w jedno- lub trójfazowe wej-
na blokada by-passu w przypad- UPS (pozostałe jednostki przejmu- ście i jedno- lub trójfazowe wyj-
ku braku synchronizacji falowni- ją obciążenie modułu uszkodzone- ście, dzięki czemu jest wyjątkowo
ka z siecią oraz tryb pracy ekono- go). Ze względu na układ moduło- elastyczną konstrukcją do zasilania
micznej waiting for load. W trybie wy użytkownik może rozbudować gwarantowanego bez względu na
tym użytkownik konfiguruje po- system zasilania o kolejne jednost- istniejący stan instalacji elektrycz-
nej w obiekcie. Zastosowane modu-
Zainstalowane ły mocy i moduły bateryjne zosta-
Konfiguracja wejścia/wyjścia
moduły mocy
3×2700 VA 3-fazy/1-fazę, 1-faza/1-fazę, 1-faza/3-fazy, 3-fazy/3-fazy,
ły tak zaprojektowane, że ich ciężar
3×3400 VA 3-fazy/1-fazę, 1-faza/1-fazę, 1-faza/3-fazy, 3-fazy/3-fazy, nie przekracza 15 kg. Oznacza to, że
6×2700 VA 3-fazy/1-fazę, 1-faza/1-fazę, 1-faza/3-fazy, 3-fazy/3-fazy, instalację kompletnego systemu za-
6×3400 VA 3-fazy/1-fazę, 1-faza/1-fazę, 1-faza/3-fazy, 3-fazy/3-fazy, silania może wykonać jedna oso-
9×3400 VA 3-fazy/3-fazy ba. W celu zapewnienia najwyższe-
go poziomu bezpieczeństwa monta-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
144

Moduł UPS-a (2,7 kVA/3,3 kVA)
żu i obsługi eksploatacyjnej napię-
cie pojedynczego modułu bateryj-
nego (60 V DC) składa się z dwóch
obwodów DC o bezpiecznym napię-
ciu (24+36 V DC) połączonych szere-
gowo. Tym samym spełnione są za-
lecenia normy CEI-EN 60950 w za-
kresie bezpieczeństwa kontaktu
bezpośredniego ze źródłem napię-
cia stałego (<50 V DC). Do wszyst-
kich parametrów techniczno-eks-
ploatacyjnych jest szybki i łatwy
dostęp. Serwis fabryczny, instala-
tor lub personel utrzymania ruchu
wykorzystuje do tego specjalny ko-
munikacyjny port szeregowy prze-
znaczony tylko dla personelu tech-
nicznego. Mając do dyspozycji tyl-
ko trzy elementy (szafę systemową,
moduły mocy 2,7/3,3 kVA i modu-
ły bateryjne) można konfigurować
UPS-a jako system jedno- lub trój-
fazowy na wejściu oraz jedno- lub
trójfazowy na wyjściu (z wyjątkiem
systemu 30 kVA).
nr 9/2007
Moduł bateryjny 60 V DC (7,2 Ah lub 9 Ah)
Pokazane w tabeli 1 kombina-
cje konfiguracji fazowej można wy-
konać bez zmiany wersji produktu,
bezpośrednio w obiekcie. Rezulta-
tem tego są oczywiste korzyści logi-
styczne zarówno po stronie sprzeda-
jącego, jak i końcowego użytkowni-
ka. Dodatkową korzyścią posiadania
UPS-a TRIMOD® jest sprawna obsłu-
ga serwisowa. Mając do dyspozycji
zapasową jednostkę UPS (lub nad-
miarową w innym posiadanym sys-
temie TRIMOD®) użytkownik może
natychmiast, samodzielnie, wymie-
nić uszkodzony moduł (nie ma to
wpływu na bezpieczeństwo zasila-
nia odbiorów) i wysłać go do pol-
skiego centrum serwisowego (kon-
takt: serwis@estenergy.pl). Serwis
po otrzymaniu zgłoszenia natych-
miast wysyła do użytkownika nową
zapasową jednostkę (nie czekając na
otrzymanie uszkodzonej).
UPS jest ważną pozycją na liście
produktów inwestycyjnych w każ-
dej firmie czy instytucji. Jego zada-
niem jest poprawa jakości energii
elektrycznej dostarczanej do naj-
bardziej krytycznych odbiorów, ale
nie tylko. Użytkownicy UPS-ów co-
raz częściej kładą nacisk na:
 dalszy wzrost niezawodności
systemów UPS (redundancja) –
wzrost wskaźnika niezawodno-
ści MTBF,
 sprawność energetyczną ele-
mentów przet wa rzając yc h
(oszczędność),
 bardzo dobrą współpracę z pod-
stawowym źródłem zasilania
(sieć/agregat) – konstrukcja
prostownika sprawia, że TRI-
MOD® widziany jest przez źró-
dło jako odbiór prawie liniowy
(THDi<3 % i PF > 0,99 w całym
zakresie obciążenia roboczego),
 szerokie wejściowe okno na-
pięciowe (dolne napięcie min.
110 V AC) – UPS rzadziej prze-
chodzi w tryb pracy bateryjnej
(ochrona baterii akumulato-
rów),
 uniwersalność i elastyczność
zastosowań (do wszystkich ty-
pów sieci i istniejących konfi-
guracji fazowych w obiekcie),
 bezpieczeństwo prowadzenia
prac serwisowych – możliwość
natychmiastowej interwencji
serwisowej (maksymalne skró-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
cenie czasu reakcji serwisu
i przywrócenia pełnej spraw-
ności systemu zasilającego –
zmniejszenie wskaźnika czasu
naprawy MTTR),
 zmniejszenie kosztów obsługi
serwisowej,
 zaawansowane możliwości ko-
munikacyjne (port do PC, port
przeznaczony tylko dla perso-
nelu serwisowego/instalatora,
port logiczny, styki beznapięcio-
we, EPO, port sieciowy SNMP).
Nowa rodzina UPS-ów serii
TRIMOD ® jako jedyna na rynku
spełnia wszystkie powyższe wy-
magania i jest idealnym rozwią-
zaniem zapewniającym moduło-
wość, redundancję, skalowalność,
elastyczność zastosowań i najwyż-
szą sprawność systemu zasilania
gwarantowanego.
reklama
EST Energy Sp. z o.o.
05-400 Otwock
ul. Kołłątaja 1
tel. 022 788 68 64
faks 022 788 68 73
estenergy@estenergy.pl
www.estenergy.pl
reklama
145
 systemy gwarantowanego zasilania

bezpieczne zasilanie średnich

i dużych sieci komputerowych
dr inż. Paweł Piotrowski – Politechnika Warszawska

sieć lokalna LAN tralnym w postaci routera ze stacja- wykorzystuje technologię HotSync

Fot. Powerware
średniej wielkości mi roboczymi oraz głównym serwe- (opisaną w numerze 6/2007 przez
rem z danymi. Cała sieć komputero- mgr. inż. Mirosława Miegonia) oraz

S ieć lokalna LAN średniej wielko-

ści obejmuje najczęściej jedno pię-
tro budynku i zawiera od kilkunastu
do kilkudziesięciu komputerów. Wy-
maga też stosunkowo dużej nieza-
wodności zasilania.
Ze względów technicznych i eko-
nomicznych najbardziej korzystne
jest przyjęcie centralnego zasilacza
UPS, z którego zasilane są wszystkie
stanowiska komputerowe. Przykład
struktury sieci zasilającej kompute-
ry dla tego typu rozwiązania poka-
zano na rysunku 1.
Ten rodzaj konfiguracji składa się
z sieci lokalnej w logicznej topologii
gwiazdy z sieciowym punktem cen-
Rys. P. Piotrowski
wa może być chroniona np. przez trój-
fazowy UPS Powerware 9355 z serii 9
(ochrona przed zakłóceniami od 1 do
9 – więcej informacji na temat rodza-
jów zakłóceń znajdą Państwo w arty-
kule „Bezpieczne zasilanie małych
sieci komputerowych”, „elektro.info”
6/2007). W przypadku zasilania trój-
fazowego sieci komputerowej istot-
ne jest równomierne rozłożenie ob-
ciążeń na poszczególne fazy. UPS Po-
werware 9355 wykorzystuje techno-
logię podwójnej konwersji on-line
(zerowy czas załączenia baterii), do-
starczając napięcia o czystej sinuso-
idalnej fali. Jest dostępny w wersjach
o mocach od 8 do 30 kVA. Zasilacz
technologię ABM (nieciągłego łado-
wania zasilacza). Ten zaawansowany
prostownik IGBT z korekcją współ-
czynnika mocy rzędu 0,99 (całkowi-
te zniekształcenia harmoniczne po-
niżej 5 %) ma możliwość monitorowa-
nia przez systemy zarządzania siecią
za pośrednictwem SNMP/WWW, na-
tomiast zewnętrzny by-pass ułatwia
serwis i konserwację. Dzięki wyko-
rzystaniu zewnętrznych szaf bateryj-
nych połączonych z UPS-em, można
regulować czas podtrzymania zasila-
nia bateryjnego. Wyposażenie opcjo-
nalne to m.in. transformator izolacyj-
ny, baterie o przedłużonej żywotno-
ści (10 lat), moduły HotSync wykorzy- Fot 1 UPS Powerware 9355 o mocy
15 kVA [5]
stywane przy pracy równoległej 2 - 4

zasilaczy UPS oraz opcje komunikacji
X-slot. Powerware 9355 wykorzystuje
oprogramowanie Powerware Softwa-
re Suite umożliwiające kontrolowane
wyłączenie urządzeń w przypadku
długiej przerwy w dostawie energii
z sieci elektroenergetycznej, gdy na-
pięcie baterii obniży się do dopusz-
czalnego poziomu. W tabeli 1 zostały
przedstawione wybrane parametry
eksploatacyjne zasilacza UPS Power-
ware 9355 o mocy 15 kVA (fot. 1).
Innym rozwiązaniem stosowa-
nym szczególnie w przypadku nie-
wielkiej liczby komputerów w sieci
LAN jest konfiguracja rozproszo-
na, w której każdy element w sieci
komputerowej jest chroniony osob-
nym urządzeniem UPS, klasy off-li-
ne lub line-interactive, np. UPS Po-
werware 5110. Urządzenia wyma-
gające zwiększonej pewności zasi-
lania, takie jak np. serwer, można
Rys. 1 Przykładowa topologia sieci zasilającej struktury LAN z wykorzystaniem chronić zasilaczem UPS o wyższej
centralnego zasilacza UPS
jakości, na przykład klasy true on-
line, np. Powerware 9120. Przykład
takiej konstrukcji zasilania sieci
LAN pokazano na rysunku 2.
W przypadku, gdy występuje dys-
lokacja urządzeń komputerowych,
stosuje się mieszaną konfigurację
zasilania. W takim przypadku część
sieci LAN zasilana jest z centralne-
go zasilacza UPS, a odległe pojedyn-
cze urządzenia komputerowe mogą
być zasilane z indywidualnych zasi-
laczy UPS. Przykład takiej konfigu-
racji zasilania sieci LAN przedsta-
wiono na rysunku 3.
wady i zalety
poszczególnych
konfiguracji zasilaczy
UPS w sieciach
komputerowych [1, 2]
Konfiguracja centralna
Jeden UPS dużej mocy zabezpie-
cza wszystkie komputery i urządze-
nia sieci komputerowej. Powinni-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
146
Rys. P. Piotrowski
Rys. 2 Konfiguracja rozproszona zasilaczy UPS dla średniej wielkości sieci LAN
śmy pamiętać, że na etapie projek-
towania sieci należy uwzględnić
ewentualny wzrost zapotrzebowa-
nia mocy przez urządzenia wsku-
tek rozbudowy sieci.
Zalety: łatwy serwis zasila-
cza UPS (mniej urządzeń do kon-
serwacji i przeglądów); optymal-
ne wykorzystanie mocy i energii
baterii; bardzo wysoka jakość za-
silacza i wysoki stopień ochrony
(skuteczniej eliminuje więcej ro-
dzajów zakłóceń niż UPS klasy off-
line, często stosowany w konfigu-
racji rozproszonej); możliwość re-
dundancji – pracy równoległej UPS-
ów (wzrost niezawodności), a tak-
że możliwość współpracy z agre-
gatem prądotwórczym (czas pod-
trzymania zasilania wydłużony do
wielu godzin); możliwość włącze-
nia innych odbiorów do sieci na-
pięcia gwarantowanego oraz rów-
nomierne obciążenie poszczegól-
nych faz zasilających UPS.
Wady: jednorazowy duży wyda-
tek (koszt 1 VA jest większy w przy-
padku dużych zasilaczy UPS niż
jednostek małych); stosunkowo
duży koszt wykonania dodatko-
wej instalacji elektrycznej prze-
znaczonej do zasilania tylko sie-
ci komputerowej, sięgający nawet
kilkunastu procent ceny zasilacza
(jeśli istnieje potrzeba jej wykona-
nia), szczególnie, gdy sieć kompu-
terowa jest mocno rozproszona; po-
tencjalne problemy z kontrolowa-
nym wyłączaniem komputerów –
identyczny czas podtrzymania za-
silania dla wszystkich komputerów
nr 9/2007
Obciążenie 15/13,5 kVA/kW
Wejściowy współczynnik mocy 0,99 (5 % THDi)
Wymiary 817×305×702 mm
Połączenia wyjściowe 3-fazowe stałe
5 min (UPS+1 bateria),
Typowy czas podtrzymania
15 min (UPS+2 baterie)
150 % przez 5 s, 125 % przez 1 min (on-line),
Przeciążalność
1000 % przez 20 ms (by-pass)
Sprawność 92 % (obciążenie komputerami)
1×RS-232 do zastosowań lokalnych,
2×X-slot, 1×styk przekaźnikowy,
Porty komunikacyjne
1×wejście wyłącznika awaryjnego,
2×wejście monitorowania środowiska
Hałas słyszalny w odległości 1 m <53 dB zgodnie z ISO 7779
Tab. 1 Wybrane parametry trójfazowego UPS-a Powerware 9355 o mocy 15 kVA [5]
i urządzeń sieciowych (istnieją jed- trzymania każdego urządzenia inne urządzenia w pobliżu kompu-
nak mechanizmy oprogramowania przez UPS (dłuższy dla sekcji, któ- tera zabezpieczanego, np. drukarki,
UPS-ów, potrafiące ten dyskomfort re powinny mieć zapewnioną jak skanery itp.; brak kosztów związa-
w pewnym stopniu minimalizo- najdłuższą ciągłość pracy), dosto- nych z adaptacją pomieszczenia na
wać); awaria UPS-a stanowi zagro- sowany do jego znaczenia w sieci duży zasilacz UPS.
żenie dla całej sieci komputerowej komputerowej, tania obsługa ser- Wady: osobny dedykowany zasi-
(ta wada może być w dużym stop- wisowa pojedynczego UPS-a; awaria lacz ma zazwyczaj spory nadmiar
niu wyeliminowana dzięki zasto- pojedynczego UPS-a nie ma zazwy- mocy, co eliminuje przewagę tego
sowaniu dwóch lub więcej UPS-ów czaj wpływu na pracę całości sieci rozwiązania nad konfiguracją cen-
pracujących równolegle, co jednak komputerowej; bezproblemowe wy- tralną, gdzie koszt 1 VA jest wyższy,
zwiększa koszty takiej konfigura- łączanie komputerów przez opro- ale za to bez tak dużego nadmiaru
cji); konieczność klimatyzacji po- gramowanie UPS-a, lokalne nadwyż- mocy; trudniejszy serwis w przy-
mieszczenia z UPS-ami; uwzględ- ki mocy pozwalające zabezpieczyć padku awarii wielu UPS-ów, kło-
nienie skalowalności w przypad-
reklama
ku wykonania dodatkowej instala-
cji elektrycznej przystosowanej do
planowanych potrzeb zapotrzebo-
wania na moc na kilka lat sprawia,
że koszt inwestycji rośnie (a jeśli
np. sieć komputerowa nie ulegnie
powiększeniu, oznacza to niepo-
trzebny wydatek); duży koszt ener-
gii (ograniczona sprawność i cią-
gły czas pracy); głośna praca zasi-
lacza.
Konfiguracja rozproszona
Każdy komputer w sieci kompu-
terowej jest zasilany przez indywi-
dualny zasilacz UPS.
Zalety: niski koszt pojedynczego
zasilacza (możliwość rozłożenia in-
westycji w czasie); prosta w wyko-
naniu (w przypadku wykorzystania
istniejącej już instalacji elektrycz-
nej); stopniowe instalowanie urzą-
dzeń UPS, zaczynając od urządzeń
najważniejszych w sieci kompute-
rowej – serwerów, sieciowych urzą-
dzeń aktywnych (uniknięcie jedne-
go dużego wydatku); elastycznie, bo
indywidualnie dobrany czas pod-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
147
 systemy gwarantowanego zasilania
Rys. P. Piotrowski
Rys. 3 Konfiguracja mieszana zasilaczy UPS dla średniej wielkości sieci LAN
potliwa wymiana dużej liczby ba-
terii w wielu UPS-ach; krótsza ży-
wotność baterii niż w przypadku
UPS-ów dużej mocy w konfiguracji
centralnej; kosztowna konfiguracja
w przypadku wykorzystania zasila-
cza wysokiej jakości, np. true on-li-
ne, line-interactive; niższy poziom
ochrony spowodowany zazwyczaj
wykorzystaniem UPS-a gorszej jako-
ści (UPS-y true on-line z podwójnym
przetwarzaniem energii są stosun-
kowo drogie); skomplikowane zarzą-
dzanie programowe spowodowane
dużą liczbą zasilaczy.
Fot. 2 i 3 Powerware
Fot. 2 UPS Powerware 9390 [5]
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
148
Konfiguracja mieszana
Część komputerów w sieci kom-
puterowej jest chroniona pojedyn-
czym zasilaczem UPS większej
mocy, pozostałe są chronione indy-
widualnie osobnymi UPS-ami. Naj-
częściej centralnie chronione jest
około 50 - 60 % urządzeń.
Zalety: w przypadku tego rodza-
ju konfiguracji zalety są podobne
jak w obu wcześniej opisanych ro-
dzajach konfiguracji – centralnej
i rozproszonej, poza tym: inwesty-
cja może być rozłożona w czasie; po-
nosimy niższe wydatki na wykona-
Fot. 3 Wyświetlacz graficzny LCD UPS Powerware 9390 [5]
Rys. 4 Konfiguracja centralna zasilacza UPS dla dużej sieci LAN
nie dedykowanej sieci zasilającej
tylko sieć komputerową (jeśli jest
taka konieczność); bardziej indywi-
dualnie podchodzimy do ochrony
niż w przypadku konfiguracji cen-
tralnej, co sprawia, że do problemu
kosztów i czasu inwestycji można
podejść bardziej elastycznie.
Wady: takie, z jakimi mamy do
czynienia w przypadku konfigura-
cji centralnej i rozproszonej.
Niestety, jak wynika z tego zesta-
wienia, nie ma idealnego rozwiąza-
nia, w przypadku projektowania sie-
ci zasilającej zawsze należy przepro-
Rys. P. Piotrowski
wadzić rachunek ekonomiczny, bio-
rąc pod uwagę, oprócz kosztów zwią-
zanych z zasilaczami UPS, także ele-
menty trudniejsze do oszacowania,
np. koszty awarii (cała sieć kompu-
terowa jest wyłączona lub jej część),
koszty napraw po skutkach awarii,
roszczenia klientów, firm, które po-
niosły straty z powodu awarii itp.
Można stwierdzić, że im większa
sieć komputerowa, tym częściej sto-
suje się konfigurację centralną, a im
mniejsza, tym częściej projektanci
wybierają konfigurację rozproszoną.
Popularnym rozwiązaniem są konfi-
guracje mieszane, często optymalne
z punktu widzenia ekonomicznego
i technicznego. Dzięki takiemu po-
dejściu można często rozłożyć w cza-
sie budowę systemu ochrony sieci
komputerowej i dużo bardziej ela-
stycznie i ekonomicznie podejść do
ochrony poszczególnych urządzeń
w sieci komputerowej.
sieć LAN dużej wielkości
Duża sieć LAN może liczyć nawet
kilkaset komputerów i obejmować
swoim zasięgiem budynek wielo-
nr 9/2007
 Fot. Powerware
Obciążenie 160/144 kVA/kW
Wejściowy współczynnik mocy 0,99 (5 % THDi)
Wymiary 900×1872×804 mm
Połączenia wyjściowe 3-fazowe stałe
Typowy czas podtrzymania 12 min (UPS+1 bateria 125 Ah)
101 - 110 % przez 10 min, 111 - 125 % przez 1 min,
Przeciążalność
1000 % przez 1 cykl (by-pass)
Sprawność do 94 %
2× (lub 4×) X-slot, 1×styk przekaźnikowy,
Porty komunikacyjne 1×wejście wyłącznika awaryjnego,
2×wejście monitorowania środowiska
Hałas słyszalny w odległości 1 m 70 dB
Tab. 2 Wybrane parametry trójfazowego UPS-a Powerware 9390 o mocy 160 kVA [5] Fot. 4 Agregat prądotwórczy Montana o mocy 200 kVA [5]

kondygnacyjny. W przypadku takich
sieci często najlepiej sprawdza się
koncepcja zasilania z wykorzysta-
niem konfiguracji centralnej. Zale-
cane jest wykorzystanie dodatkowo
agregatu prądotwórczego gwarantu-
jącego nieprzerwany czas pracy sieci
komputerowej w przypadku długo-
trwałych awarii. W takim przypad-
ku UPS i agregat prądotwórczy będą
się uzupełniać, tworząc bardzo nie-
zawodny system zasilania sieci kom-
puterowej [2]. Schemat takiej kon-
cepcji zilustrowano na rysunku 4.
Zastosowanie agregatu prądo-
twórczego pozwala ograniczyć licz-
bę baterii współpracujących z zasila-
czem UPS, ponieważ jego pełny roz-
ruch trwa stosunkowo krótko. UPS
w takiej konfiguracji to wysokiej ja-
kości zasilacz klasy true on-line, wy-
posażony w efektywny filtr reduku-
jący zawartość harmonicznych do
wartości co najwyżej 10 % [2]. Cała
sieć komputerowa może być chro-
niona w takim przypadku na przy-
kład przez trójfazowy UPS Powerwa-
re 9390 z serii 9. Zintegrowane za-
rządzanie energią to m.in. przedłu-
żenie żywotności baterii akumula-
torów oraz zoptymalizowanie czasu
ich ładowania dzięki wykorzystaniu
technologii ABM, opcjonalne łado-
wanie z kompensacją temperaturo-
wą monitorujące temperaturę aku-
mulatorów i przedłużające ich ży-
wotność oraz zdalne monitorowa-
nie systemu UPS i baterii akumu-
latorów. Urządzenie charakteryzuje
ponadto prosta instalacja i serwis.
Opcjonalny wyłącznik REPO po-
zbawia zasilania odbiory krytycz-
ne i niezwłocznie wyłącza UPS, bez
żądania potwierdzeń. UPS łącznie
z torem obejściowym pozostają wy-
łączone dopóty, dopóki nie nastą-
pi ponowne ręczne załączenie [5].
Moduł interfejsu przekaźnikowego
(RIM – relay interface module) po-
zwala na zamykanie wielu kompu-
terów oraz wykorzystanie styków
zewnętrznych (styki zamykające ty-
pu C) w celu obsługi zwielokrotnio-
nych odbiorów krytycznych. UPS
może współpracować z oprogramo-
waniem LanSafe i bardziej rozbudo-
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
149
 systemy gwarantowanego zasilania
Fot. Powerware
Fot. 5 Osłona akustyczna M 227 do agregatu Montana [5]
wanym PowerVison, mogącym kon-
trolować także stan pracy innych
urządzeń elektrycznych. Wybrane
parametry zasilacza UPS Powerwa-
re 9390 o mocy 160 kVA (fot. 2) zo-
stały przedstawione w tabeli 2. Na
fotografii 3 pokazano wyświetlacz
graficzny LCD, który pozwala ope-
ratorowi komunikować się z urzą-
dzeniem.
Przykładem zespołu prądotwór-
czego, który można zastosować jako
źródło awaryjne do zasilania sieci
LAN zbudowanej na podstawie opi-
sanej koncepcji, może być agregat
Powerware z serii Montana produk-
cji SDMO Montana [5]. Przedstawio-
na na fotografii 4 jednostka o mocy
200 - 220 kVA to Montana JS 200 z sil-
nikiem wysokoprężnym John Deere
i prądnicą synchroniczną Leroy So-
mer. Wymiary urządzenia w wersji
EuroSilent: 404×139×210 cm, masa
Fot. Powerware
Fot. 6 Okno kontrolne stanu pracy programu LanSafe [5]
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
150
2880 kg, a pojemność zbiornika to
340 l (10 godzin pracy). W skład
urządzenia wchodzi m.in. silnik
Diesla 6-cylindrowy chłodzony pły-
nem, chłodnica z wentylatorem me-
chanicznym napędzanym paskiem
klinowym, rozrusznik elektryczny
12 V, bateria akumulatorów 12 V, al-
ternator ładowania baterii akumu-
latorów 12 V napędzany paskiem
klinowym, suchy filtr powietrza
do silnika, jednołożyskowy alter-
nator synchroniczny IP21 H, kon-
strukcja kompaktowa na stalowej
spawanej ramie, agregat mocowa-
ny do ramy za pośrednictwem si-
lent-blocków, zbiornik paliwa sta-
lowy zamocowany w ramie agrega-
tu, panel sterowania agregatem typu
NEXYS model 2004, wyłącznik toru
prądowego 3-4-biegunowy, standar-
dowa szafa systemu SZR ze stycz-
nikami 3-4-biegunowymi z bloka-
dą mechaniczną i elektryczną przy-
stosowana do współpracy z tablicą
NEXYS i TELYS.
Uzupełnieniem urządzenia w za-
kresie redukcji hałasu jest osłona aku-
styczna M 227 (fot. 5). Interesującą
opcją jest zastosowanie w urządzeniu
rozbudowanego panelu sterowania
agregatem TELYS. Zawiera on m.in.
ekran komunikacji LCD wskazujący
parametry elektryczne oraz mecha-
niczne, diody LED sygnalizujące alar-
my i blokady, przyciski sterowania
ręcznego i wyboru trybu pracy, przy-
cisk awaryjny STOP, zestaw styków
monitorowania alarmów i blokad,
stanów pracy, blok sterowania grzał-
ką bloku silnika i ładowarką akumu-
latora. Elementem opcjonalnym jest
również program WIN TELYS umoż-
liwiający monitoring pracy agregatu
na ekranie komputera.
monitoring zasilaczy UPS
Istotnym elementem bezpiecz-
nego zasilania jest oprogramowa-
nie wspomagające funkcjonalność
zasilaczy UPS. Podstawowe opro-
gramowanie UPS Powerware zarzą-
dzające zarówno grupą kompute-
rów, jak i pojedynczym kompute-
rem to LanSafe v.5.0. Na fotogra-
fii 6 pokazano okno stanu pracy
urządzenia UPS w programie, któ-
rego podstawowe funkcje to zarzą-
dzanie energią i monitorowanie.
Wykres zmian napięcia w funkcji
Fot. 7 Wykres zmian napięcia w funkcji czasu [5]
czasu w programie został pokaza-
ny na fotografii 7, a na fotogra-
fii 8 – okno historii zdarzeń i pla-
nowanie pracy UPS-a. Komunikacja
pomiędzy punktami sieci odbywa
się przez interfejs szeregowy, USB
lub inne sieciowe opcje łączenio-
we. W przypadku uszkodzenia za-
silania, LanSafe automatycznie ini-
cjuje sekwencyjne zamykanie sys-
temów, zapisując dotychczas wyko-
nywaną pracę na wszystkich sta-
cjach roboczych. Tradycyjne opro-
gramowanie zamykające komuni-
kuje się tylko z systemem bezpo-
średnio podłączonym do UPS-a,
natomiast LanSafe wykonuje pro-
ces zamykania systemów operacyj-
nych na wszystkich zabezpiecza-
nych komputerach. Inne istotne ce-
chy oprogramowania to m.in. moż-
liwość testowania i zarządzania za-
silaczami UPS pracującymi w sie-
ci z jednego węzła, automatyczne
alarmowe powiadamianie o statu-
sie UPS przez e-mail, konfigurowa-
nie podejmowanych akcji w zależ-
ności od stanu zasilania, analizo-
wanie jakości zasilania na podsta-
wie zarejestrowanych wartości na-
pięcia oraz sterowanie segmentacją
odbiorów umożliwiające elastyczne
zarządzanie energią [5].
NetWatch to oprogramowanie
klienta przeznaczone dla kart Con-
nectUPS Web/SNMP. Na karcie Web
znajdują się ustawienia do sterowa-
nia zamykaniem systemów, powia-
Fot. Powerware
nr 9/2007
Fot. Powerware
Fot. 8 Historia zdarzeń i planowanie pracy UPS [5]
damianie przez e-mail oraz SNMP
i inne funkcje dostępne w systemie,
pozwalające na uproszczenie działa-
nia NetWatch i ograniczenie opcji
konfiguracyjnych do tych, które do-
tyczą tylko danego komputera. Do-
datkowo, wszystkie programy klient
NetWatch są równoważne i nieza-
leżne od siebie. NetWatch ma ela-
styczne możliwości konfiguracji lo-
kalnych, zawierających specjalne ko-
munikaty dla użytkownika, możli-
wość wykonywania zdefiniowanych
przez użytkownika komend przed
zamknięciem systemu, np. zamknię-
cie aplikacji specjalnych. Istnieje
również możliwość wyboru jedne-
go spośród 6 języków za pomocą pa-
nelu sterowania programu. Pojedyn-
cza 100-Mbitowa karta internetowa
ConnectUPS jest w stanie kontrolo-
Fot. Powerware
Fot. 9 Okno instalacji programu NetWatch – wprowadzanie adresu IP komputera [5]
nr 9/2007
reklama
NIE
JESTEŚ
WIELBŁĄDEM!
wać do 256 klientów programu Net-
Watch [5]. Na fotografii 9 pokazano
jeden z kolejnych kroków instalacji
programu NetWatch – wprowadza-
nie adresu IP komputera.
literatura
1. Vademecum teleinformatyka,
część 3, wydanie specjalne mie-
sięcznika „Networld”.
NIE GROMADŹ ENERGII W GARBACH
2. Zasilanie internetu – rozwiąza-
nia firmy BPS do zasilania sieci Energię magazynuj w Socomec UPS Delphys MP i Delphys MX
z bateriami o sprawdzonej jakości, nadzorowanymi przez systemy Expert
tworzących internet, broszura Battery System®*, Battery Health Check®*, lub z VSS+DC*.
informacyjna firmy BPS. UPS-y Delphys zapewniają najwyższą na rynku niezawodność zasilania
i niskie całkowite koszty eksploatacji.
3. K. Krysiak, Sieci komputerowe,
Helion, Gliwice 2005.
4. F. Derfler, L. Freed, Okablowa-
nie sieciowe w praktyce, He-
lion, Gliwice 2000.
5. www.powerware.com/polska/
* Expert Battery System® – układ mierzący parametry baterii i środowiska,
dostosowujący charakterystykę ładowania baterii, zapewnia pełne wykorzystanie
żywotności baterii (ograniczenie kosztów wymiany baterii).
* Battery Health Check® – układ wczesnego ostrzegania o złym stanie baterii,
zapobiega nieoczekiwanej awarii baterii (wzrost niezawodności zasilania).
* VSS+DC – system kinematycznego magazynowania energii z kołem wirującym
54000 razy na minutę, naładowanym w 20 sekund, pracującym w temperaturze
od -20 do +50°C i serwisowanym co 7 lat (redukcja obsługi i ograniczenie
całkowitego kosztu posiadania).
Sprawdź na www.socomec-ups.pl
tel./faks 022 234 52 23, e-mail: ups.poland@socomec.com
Dystrybucja:
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
151
 prezentacja

wskaźniki elektryczne
Leszek Halicki – Labimed Electronics

Do sprawdzania stanu instalacji elektrycznych i wyszukiwania występujących w nich uszko-

dzeń nie zawsze jest potrzebny kosztowny sprzęt pomiarowy, często wystarczy pro-
sty wskaźnik. W poprzednim artykule omawiającym przyrządy tego typu przedstawio-
no wskaźniki elektryczne z wyświetlaczem diodowym. W tym numerze zaprezentujemy
wskaźniki z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym ST-9903N i ST-9130, umożliwiające w po-
równaniu ze wskaźnikami „diodowymi” nie tyle wskazanie, ile pomiar napięcia.

O ba urządzenia mają kształt son-

dy, ponieważ jedno wyprowa-
dzenie pomiarowe jest zintegrowane
z obudową. Wskaźniki są produkowa-
ne przez firmę Standards Instru-
ments, a ich dystrybucją w Polsce zaj-
muje się firma Labimed Electronics.
wskaźnik
elektryczny ST-9903N
ST-9903N (fot. 1) ma duży wy-
świetlacz ciekłokrystaliczny o mak-
symalnym wskazaniu 1999. Jedna
z dwóch sond pomiarowych wskaź-
nika (dodatnia, przy sprawdzaniu
napięcia stałego) jest zintegrowa-
na z jego obudową i oddzielona
od reszty przyrządu specjalnym
występem. Druga sonda (ujemna)
jest połączona z obudową przewo-
promocja
PREMIERA
dem. Występ chroni rękę operato-
ra przed zsunięciem i dotknięciem
metalowego zakończenia pomiaro-
wego sondy. Przed mechanicznym
uszkodzeniem miernika, np. w wy-
niku upuszczenia, chroni czerwo-
na osłona gumowa. Ma ona wycię-
cie, w które można włożyć sondę
ujemną.
Przyrząd mierzy napięcie prze-
mienne i stałe oraz sprawdza ciągłość
obwodu. Choć dokładność wskaza-
nia wynosząca przy sprawdzaniu na-
pięcia przemiennego ±3 % (w zakre-
sie częstotliwości od 50 do 400 Hz)
jest prawie trzykrotnie gorsza niż
typowego multimetru cyfrowego,
to w wielu sytuacjach wystarcza. Po-
dobnie jest przy sprawdzaniu na-
pięcia stałego (dokładność pomiaru
±1,5 %). Szybkość pomiaru wynosi
2 pomiary na sekundę, a impedan-
cja wejściowa układu pomiarowego –
400 kΩ. Wskaźnik sygnalizuje też po-
laryzację napięcia stałego (dodatnią
lub ujemną) oraz fakt przekroczenia
zakresu pomiarowego napięcia.
Aby sprawdzić, czy w danym punk-
cie instalacji nie występuje napięcie,
nie trzeba dotykać go zakończeniem
sondy. Wystarczy tylko zbliżyć do nie-
go sondę. Przyrząd zdalnie wykrywa
obecność napięcia, podświetlając
izolowaną nasadę sondy. Wskaźnik
ST-9903N sprawdza też ciągłość ob-
wodu. Gdy rezystancja obwodu jest
mniejsza od pewnej wartości progo-
wej, to przyrząd uznaje to jako stan
ciągłości, sygnalizując go dźwiękiem
o częstotliwości 2 kHz. Do zasilania
wskaźnika służą dwie baterie R6.
Gdy na wyświetlaczu pojawi się na-
pis „BATT”, należy je wymienić na
nowe. Sygnalizuje to wyświetlający Fot. 1 Wskaźnik elektryczny
ST-9903N
się symbol BAT.
ST-9903N jest dobrze zabezpieczo- sondą pomiarową, a sonda ujemna

11-13 września 2007 ny nie tylko pod względem mecha-
ENERGETAB nicznym, ale i elektrycznym. Przy-
rząd spełnia wymagania normy
pawilon K, stoisko 29 EN 61010-1 dla III kategorii przepię-
ciowej 600 V. Zakres temperatur pra-
cy rozciąga się od -10 do 50°C. Wymia-
ry wskaźnika to: 215×72×36,7 mm,
a masa – 235 g.
wskaźnik
elektryczny ST-9130
Wskaźnik elektryczny ST-9130
(fot. 2) to nowość na rynku. Podob-
nie jak wskaźnik ST-9903N ma on
obudowę zintegrowaną z dodatnią
jest połączona ze wskaźnikiem prze-
wodem. Obudowa ma klasę szczel-
ności IP64. Przyrząd nie ma tradycyj-
nej, nakładanej osłony gumowej, lecz
żółtą gumową wykładzinę zintegro-
waną z obudową wskaźnika i sondą
ujemną. Wykładzina chroni wskaźnik
i sondę przed uszkodzeniem w wy-
niku upuszczenia, poprawia też wła-
sności izolacyjne obudowy pod wzglę-
dem elektrycznym (wytrzymałość na
przebicie).
Przed dotknięciem ręką meta-
lowego zakończenia sondy chroni
operatora, podobnie jak we wskaź-
niku ST-9903N, występ izolacyj-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
152
ny, umieszczony w tym przyrzą-
dzie pod wyświetlaczem. Przyrząd
jest pozbawiony tradycyjnego wy-
łącznika zasilania, a wyboru danej
funkcji dokonuje się automatycz-
nie, tj. natychmiast po przyłożeniu
sond wskaźnika do punktów pomia-
rowych. Miejsce pomiaru można po-
nadto oświetlić włączając zintegro-
waną latarkę.
Wskaźnik ma podświetlany wy-
świetlacz ciekłokrystaliczny z polem
cyfrowym o maksymalnym wskaza-
niu 1999 i z analogowym bargrafem.
Podświetlenie wyświetlacza włącza
się automatycznie po zwarciu sond
pomiarowych wskaźnika lub do-
tknięciu nimi do punktów pomiaro-
wych, wyłącza się też automatycznie
po zakończeniu pomiaru. Pod wy-
świetlaczem są umieszczone trzy
diody sygnalizujące: stan ciągłości,
napięcie niebezpieczne oraz przewód
fazowy. ST-9130 wskazuje napięcie
przemienne i stałe na podzakresach
6, 12, 24, 50, 120, 230, 400, 690 V
(z rozdzielczością 1 V), sygnalizuje
nr 9/2007
ciągłość obwodu i kolejność faz, wy-
krywa też przewód fazowy. Wyboru
podzakresu pomiarowego dokonuje
się automatycznie, tj. bez naciskania
jakiekolwiek przycisku. Wykrywany
i wyświetlany jest też rodzaj napię-
cia (stałe, przemienne) oraz polary-
zacja (przy pomiarze napięcia stałe-
go). Dokładność pomiaru napięcia
przemiennego wynosi ±1,5 % i jest
tylko nieco gorsza od dokładności
średniej klasy multimetru cyfrowe-
go, przy pomiarze zaś napięcia sta-
łego jest równa ±1,0 %. Impedancja
wejściowa wynosi 1 MΩ, a wskaza-
nie wyświetlacza jest odświeżane
co 2 - 3 s.
Nową funkcją wskaźnika ST-9130
jest, w porównaniu ze wskaźnikiem
ST-9903N, wskaźnik kolejności faz.
Kolejność sygnalizuje odpowiedni
symbol wyświetlany na wyświetla-
czu wskaźnika. Przyrząd sygnalizu-
je stan ciągłości obwodu, przewód
fazowy oraz napięcie niebezpiecz-
ne zaświeceniem się odpowied-
niej diody LED, włącza też sygnał
dźwiękowy różny dla każdej z tych
funkcji. Za stan ciągłości urządze-
nie uważa rezystancję mniejszą od
300 k Ω , przy czym prąd testowy
jest mniejszy od 5 μ A. Test prze-
wodu fazowego nazwany w tym
przypadku jednobiegunowym słu-
ży wyłącznie do szybkiego spraw-
dzania. Dioda sygnalizująca napię-
cie niebezpieczne dla operatora za-
świeca się, gdy mierzone napięcie
jest większe od 50 V.
Przed użyciem wskaźnika zaleca
się sprawdzenie jego poprawnego
działania, naciskając przycisk „te-
stu własnego”. Gdy przyrząd jest
sprawny, to na jego wyświetlaczu
pojawia się bargraf, wskazanie pola
cyfrowego wynosi „000”, zaświeca
się dioda testu ciągłości oraz włącza
sygnał dźwiękowy. Wskaźnik jest Fot. 2 Wskaźnik elektryczny ST-9130
z testerem kolejności faz
zasilany z dwóch baterii LR03, przy
czym konieczność ich wymiany na temperaturze od -10 do 55°C. Speł-
nowe sygnalizuje wyświetlony sym- nia wymagania europejskiej nor-
bol baterii. Wskaźnik ST-9130 ma my bezpieczeństwa EN 61010-1, ma
wymiary 240×78×40 mm oraz masę kategorie przepięciowe III – 1000 V
237 g. Przyrząd pracuje poprawnie w i IV – 600 V.
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
153
 prezentacja

miernik rezystancji
izolacji MIC-5000
mgr inż. Marcin Szkudniewski – SONEL SA

Firma SONEL SA od wielu lat ma w ofercie cyfrowe mierniki do pomiaru rezystancji izola-
cji. Najnowszym produktem uzupełniającym serię tych urządzeń jest przyrząd MIC-5000,
przeznaczony do wykonywania pomiarów napięciem probierczym do 5000 V.

P omiary rezystancji izolacji służą

do zbadania stanu izolacji insta-
lacji oraz odbiorników energii elek-
trycznej. Stan izolacji ma decydujący
wpływ na bezpieczeństwo obsługi
i prawidłowe funkcjonowanie urzą-
dzeń elektrycznych. Dobra izolacja
jest gwarancją ochrony przed doty-
kiem bezpośrednim. Systematyczne
wykonywanie badań jest niezbędne
w celu wykrycia pogarszającego się
stanu izolacji i jest stałym elementem
prac kontrolno-pomiarowych. Istnie-
je pięć podstawowych elementów
mających wpływ na degradację izola-
cji: narażenia elektryczne i mecha-
niczne, agresja chemiczna, narażenia
termiczne oraz zanieczyszczenie śro-
dowiska. W czasie normalnej pracy
instalacji i urządzeń elektrycznych
izolacja starzeje się na skutek ich od-
działywania.
Cyfrowy miernik rezystancji izola-
cji MIC-5000 (fot. 1) jest przeznaczo-
ny do bezpośrednich pomiarów rezy-
stancji izolacji linii kablowych, trans-
formatorów, silników i innych urzą-
dzeń elektroenergetycznych. Napięcie
5 kV coraz częściej wykorzystywane
a)
Rys. 1 Zależność rezystancji izolacji od: a) temperatury, b) czasu pomiaru, c) napięcia
jest w energetyce do dokładniejsze-
go sprawdzania stanu izolacji kabli.
Zdarza się, że przy napięciu 2,5 kV ka-
bel przejawia jeszcze dobrą rezystan-
cję, a przy wyższym napięciu (5 kV)
izolacja zostaje przebita. Dodatko-
wo przyrząd umożliwia pomiar na-
pięć stałych i przemiennych. Wszyst-
kie wejścia pomiarowe wyposażone
są w układy zabezpieczające mier-
nik. Dzięki temu użytkownik może
mieć pewność, że wskutek przypad-
kowego pojawienia się napięcia sie-
ciowego (do 600 V), miernik nie zo-
stanie uszkodzony. Przyrząd jest
skonstruowany zgodnie z normą
EN-IEC 61557. Do najważniejszych
cech MIC-5000 należą:
 napięcia pomiarowe wybierane
Fot. 1 Miernik MIC-5000
w zakresie 250...5000 V co 50 V,
 pomiar rezystancji izolacji w za- zakończeniu pomiaru rezystancji  zapamiętywanie ustawionych
kresie 250 kΩ…5 TΩ, izolacji, wartości napięcia pomiarowego
 pomiar prądu upływu,  bezpośredni pomiar jednego lub i czasów T1, T2 i T3,
 ustawiane czasy pomiaru T1, T2 dwóch współczynników absorpcji,  wskazania rzeczywistego napięcia
i T3, w zakresie 6...600 s,  akustyczne wyznaczanie pięciose- pomiarowego podczas pomiaru,
 automatyczne dobieranie zakre- kundowych odcinków czasu uła-  pamięć 999 wyników pomiarów
sów pomiarowych, twiające zdjęcie charakterystyk (rezystancja izolacji, prąd upływu,
 samoczynne rozładowywanie po- czasowych przy pomiarze rezy- współczynniki absorpcji, napię-
jemności mierzonego obiektu po stancji izolacji, cie pomiarowe) i możliwość prze-
słania zapamiętanych danych do
b) c) komputera PC,
 duży, czytelny wyświetlacz z łu-
kowym bargrafem,
 zasilanie pakietem akumulato-
rów (niskie koszty eksploatacji),
 sygnalizacja stopnia naładowania
akumulatorów,
 wbudowany układ automatyczne-
go ładowania wewnętrznych aku-
mulatorów zapewniający opty-
malne ich wykorzystanie i prze-
dłużoną żywotność,

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
154
 samoczynne wyłączanie się nie-
używanego przyrządu (AUTO-
OFF),
 ergonomiczna obsługa.
Obsługa przyrządu jest bardzo pro-
sta, co jest szczególnie ważne przy
wykonywaniu większej liczby po-
miarów. Wszelkie ustawienia try-
bów pomiarowych wybiera się prze-
łącznikiem obrotowym. Można wy-
brać jeden ze standardowych pozio-
mów napięcia, czyli 250, 500, 1000,
2500 i 5000 V, lub, jeśli zachodzi po-
trzeba wyboru napięcia niestandardo-
wego, można płynnie (co 50 V) usta-
wić dowolne napięcie z przedziału
250…5000 V.
teoria pomiarów
rezystancji izolacji
Rezystancja izolacji jest połą-
czeniem równoległym rezystancji
skrośnej zależnej od rodzaju mate-
riału izolacyjnego i rezystancji po-
wierzchniowej zależnej od czystości
powierzchni. Jej wartość zależy od
wielu czynników, takich jak tempe-
ratura czy napięcie (rys. 1). Czynni-
kami wpływającymi na pomiar pa-
rametrów charakteryzujących rezy-
stancję izolacji są: wilgotność, tem-
peratura, napięcie pomiarowe, czas
pomiaru oraz czystość powierzchni
materiału izolacyjnego.
nr 9/2007
Rys. 2 Prąd w izolacji podczas pomia-
ru: 1 – prąd całkowity,
2 – prąd ładowania pojemno-
ści, 3 – prąd absorpcji, 4 – prąd
upływu
Prąd upływu izolacji jest to mały
prąd o charakterze rezystancyjnym,
z którego można wyróżnić dwie skła-
dowe, czyli prąd płynący przez materiał
izolacyjny i po powierzchni materia-
łu izolacji. Prąd ten narasta szybko do
stałej wartości i pozostaje niezmienny
dla określonego napięcia pomiarowego.
Zwiększenie prądu upływu może stać
się w przyszłości źródłem uszkodzeń.
Prąd upływu powinien być mierzony,
gdy pojemność izolacji zostanie nałado-
wana, a zjawiska absorpcji ustaną. Prąd
absorpcji, początkowo o znacznej war-
tości, po określonym czasie (dłuższym
niż prąd pojemnościowy) dąży do zera
(rys. 2). Przyrząd MIC-5000 umożliwia
pomiar dwóch współczynników ab-
sorpcji dla trzech dowolnych interwa-
łów czasowych, co daje wiele istotnych
informacji na temat stanu izolacji.
Rys. 3 Pomiar rezystancji izolacji
pomiar rezystancji izolacji
Pomiar rezystancji izolacji polega na
podaniu na zaciski mierzonego obiektu
stałego napięcia pomiarowego U i okre-
śleniu płynącego w obwodzie pomiaro-
wym prądu (rys. 3). Z otrzymanych da-
nych procesor przyrządu wylicza war-
tość rezystancji izolacji. Napięcie po-
miarowe jest wytwarzane przez progra-
mowalną przetwornicę o dużej spraw-
ności i dobrej stabilności, nawet przy
szerokiej dynamice obciążeń o charak-
terze rezystancyjno-pojemnościowym
(transformatory, kable). Przyrząd dys-
ponuje dużą mocą przetwornicy, co
sprawia, że znakomicie sprawdza się
podczas pomiarów obiektów o bardzo
dużej pojemności (długie odcinki ka-
bli itp.). Miernik posiada wbudowane
zabezpieczenie uniemożliwiające po-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
U, R ( )
Rx
COM
miar w przypadku wykrycia napięcia
w obiekcie. Ma także wbudowany sto-
per do kontroli czasu pomiaru, a czas
można zaprogramować z rozdzielczo-
ścią jednej sekundy.
Podczas pomiaru rezystancji izo-
lacji jej wartość początkowo szybko
wzrasta, po czym ustala się przy pew-
nej wartości (rys. 2). Zjawisko to jest
spowodowane zmianami fizyczny-
mi i strukturalnymi zachodzącymi
w materiale izolacyjnym pod wpły-
wem pola elektrycznego i przepływa-
jącego prądu. Izolowane części meta-
lowe (np. kabel) stanowią kondensa-
tor i początkowo płynący prąd pojem-
nościowy posiada znaczną wartość.
Prąd ten po pewnym czasie maleje
do zera, a szybkość jego zanikania za-
leży od pojemności badanego obiek-
tu. Duże obiekty z większą pojemno-
reklama
155
 prezentacja

U, R ( )
E
COM
U, R ( )

E
COM

żyła przewodząca
płaszcz kabla
folia metalowa nawinięta na izolację żyły

Rys. 4 Pomiar rezystancji izolacji kabla metodą trójzaciskową Rys. 5 Pomiar rezystancji izolacji transformatora metodą trójzaciskową

ścią, np. kable elektroenergetyczne,
ładują się w dłuższym czasie. Zgro-
madzony ładunek w obiektach mie-
rzonych stanowi źródło zagrożenia
dla ludzi i zwierząt, dlatego po pomia-
rze powinien być bezwzględnie rozła-
dowany. MIC-5000 posiada układ sa-
moczynnego rozładowania mierzone-
go obiektu po zakończeniu pomiarów.
Rozładowywanie jest sygnalizowane
odpowiednim komunikatem na wy-
świetlaczu miernika.
Bardzo często pomiary rezystancji
izolacji wykonuje się w warunkach
reklama
ciężkich środowiskowo. W celu wy-
eliminowania wpływu rezystancji
powierzchniowych w transformato-
rach, kablach, itp. stosuje się pomiar
trójzaciskowy (rys. 4 i 5).
Przy pomiarze rezystancji izolacji
kabla między jedną z żył a płaszczem
kabla (rys. 4), wpływ rezystancji po-
wierzchniowych eliminuje się łącząc
folię metalową nawiniętą na izolację
mierzonej żyły z odpowiednim wej-
ściem pomiarowym miernika. Dzięki
temu ewentualny prąd, który płynąłby
po powierzchni kabla i fałszował wy-
nik pomiaru, natrafi na ekran z folii
i zostanie zniwelowany przez miernik.
Podobnie postępuje się podczas pomia-
rów rezystancji izolacji między dwiema
żyłami kabla. Wówczas żyły niebiorące
udziału w pomiarze dołącza się do do-
datkowego wejścia w mierniku.
W przypadku pomiarów rezystan-
cji uzwojeń transformatorów, dodat-
kowy przewód należy podłączyć do
kadzi, aby wyeliminować prąd po-
wierzchniowy (rys. 5).
pomiar napięcia
stałego i przemiennego
W celu zbadania przed pomiarem,
czy obiekt jest pozbawiony napięcia,
użytkownik może wybrać przełączni-
kiem obrotowym rodzaj mierzonego
napięcia (stałe lub zmienne). Jest to
ważna czynność ze względu na bez-
pieczeństwo użytkownika (rys. 6).
Pomiar napięcia wykonywany jest
również automatycznie, po ustawie-
niu przełącznika w położenie pomia-
ru rezystancji izolacji. W przypadku
wykrycia napięcia wyświetlana jest
jego wartość i uniemożliwione jest
rozpoczęcie pomiaru rezystancji.
Dodatkowo przyrząd jest odpor-
ny na występowanie na mierzo-
nych obiektach napięć szczątko-
wych (resztkowych) znacznie bar-
dziej niż analogiczne mierniki spo-
tykane na rynku.
wyposażenie, akcesoria
Miernik posiada w wyposażeniu
standardowym pakiet akumulatorów
wraz z przewodem zasilającym do wbu-
dowanej ładowarki, przewody pomia-
rowe 1,8 m przystosowane do napięć
5 kV, przewód ekranujący do metody
trójzaciskowej, trzy krokodylki, szelki
oraz przewód RS-232. Akcesoria wraz
z miernikiem są w poręcznym futera-
le. Przyrząd standardowo ma w zestawie
certyfikat kalibracji. Dodatkowo moż-
na kupić program komputerowy SO-
NEL PE do tworzenia dokumentacji po-
miarowej. Podobnie jak inne produko-
wane przez SONEL przyrządy pomiaro-
we, również MIC-5000 objęty jest trzy-
letnią gwarancją.
Przemyślana konstrukcja oraz bar-
dzo dobre parametry metrologiczne
w połączeniu z ergonomiczną ob-
sługą i korzystną ceną powodują, że
przyrząd MIC-5000 jest bardzo cie-
kawą propozycją dla osób wykonu-
jących badania rezystancji izolacji
w energetyce.

U, R ( )

Ux

COM

Rys. 6 Pomiar napięcia przed pomiarem

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
156
 ...specjaliści w systemach zasilania

Jest nam niezmiernie miło zaprosić wszystkich Czytelników

„elektro.info” do odwiedzenia naszego stoiska
pawilon U nr 31 na tegorocznych targach ENERGETAB,
które odbędą się w dniach 11-13 września 2007 r.
w Bielsku-Białej.

ROMI Spółka Jawna to nowoczesna, dobrze zorganizowana firma świadcząca usługi w zakresie systemów awaryjnego zasilania (agregatów, UPS-ów, klimatyzatorów), sprzętu elek-
trotechnicznego, a także wykonywania projektów, instalacji i obsługi technicznej na terenie całego kraju.
ROMI SJ dysponuje bogatą siecią podwykonawców, przedstawicieli handlowych i serwisowych w całej Polsce. Firma dąży do poszerzenia zakresu swojej działalności i nieustannie pogłębia
kwalifikacje swoich pracowników. Dzięki ciągłemu rozwojowi i uczestniczeniu w szkoleniach, konferencjach, świadczy usługi na bardzo wysokim poziomie.
Bogaty asortyment Hurtowni Elektrotechnicznej umożliwia prowadzenie usług w zakresie wykonywania wszelkiego rodzaju instalacji elektrycznych, co w połączeniu z wieloletnim
doświadczeniem całej kadry pracowniczej pozwala spełnić oczekiwania nawet najbardziej wymagających Klientów.

Wśród oferty firmy ROMI SJ w zakresie sprzętu zasilającego, szczególną uwagę warto zwrócić na:
• UPS-y General Electric (jedno- i trójfazowe o mocach od 350 VA, czy systemy o mocach do 4 MVA,
• baterie akumulatorów takich firm jak: YUASA, SUNLIGHT, EUROPOWER,
• szafki bateryjne, stojaki, przewody, końcówki kablowe, rozdzielnie, by-passy oraz cały osprzęt elektrotechniczny
niezbędny do wykonania kompleksowej instalacji elektrycznej obwodów gwarantowanych,
• agregaty prądotwórcze wykonane na silnikach: IVECO, VOLVO, JOHN DEERE
• systemy wentylacji,
• klimatyzatory: GE, York, MDV,
• usługi związane z uruchomieniem, podłączeniem UPS-a, serwisem wraz z wykonaniem lub przystosowaniem instalacji elektrycznej zgodnie z potrzebami Klienta.

ROMI Systemy zasilania awaryjnego ROMI Hurtownia Elektrotechniczna

tel. (022) 499 23 22, fax (022) 425 98 05 ul. Obrzeżna 3, 02-691 Warszawa
e-mail: biuro@geups.pl tel. (022) 499 23 21, fax (022) 425 98 07

www.romisj.pl www.geups.pl e-mail: hurtownia@romisj.pl

UWAGA KONKURS!

Każdy, kto odwiedzi nasze stoisko nr 31 w pawilonie U, a następnie wypełni kupon konkursowy, może stać się szczęśliwym posiadaczem UPS-a ML 350.
KUPON KONKURSOWY

Nie przegap takiej szansy! Ten UPS może być Twój!

Nazwa firmy:......................................................................... Stanowisko: ..................................... Adres: ...........................................................................

NIP: ...................................................................................... Tel./e-mail: ..............................................................................................................................

1. Czy znasz ofertę firmy ROMI SJ? 3. Interesują Cię jednostki mocy:
TAK NIE od 300 VA do 3000 VA
2. Czy korzystasz, bądź planujesz zakup UPS-a? od 3000 VA do 30 kVA
TAK NIE od 30 kVA do 120 kVA
Podane dane zostaną zarchiwizowane tylko i wyłącznie w firmie ROMI SJ.

Odwiedź nasze stoisko nr 31 w pawilonie U, wypełnij kupon i wygraj UPS-a !

 prezentacja

analizatory i rejestratory
parametrów sieci
PQA823 i PQA824
Tomasz Koczorowicz – TOMTRONIX

Włoska firma HT Italia wprowadziła do oferty nowe analizatory i rejestratory parame-

trów sieci elektrycznej. Przyrządy mierzą i rejestrują wszystkie parametry wymienione
w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 4 maja 2007 r. [DzU nr 93 z 2007 r. poz. 623]
w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego
oraz w normie PN-EN 50160.

A by zrozumieć, jak działa reje-

strator, należy poznać sposób
gromadzenia przez niego danych.
Mierniki PQA823 (fot. 1) i PQA824
próbkują z częstotliwością 12,8 kHz
wyznaczając przebieg analizowane-
go sygnału. Odpowiada to 256 punk-
tom na cykl pomiarowy, który trwa
20 ms i jest równy okresowi prze-
biegu sygnału. Przyrządy podczas
jednego cyklu pomiarowego reje-
strują w swojej pamięci podręcznej
wszystkie parametry wybrane przez
użytkownika do rejestracji. Opera-
tor ustala tzw. okres uśredniania
w zakresie od 1 sekundy (minimal-
ny) do 60 minut (maksymalny).
Analizatory spośród danych zgro-
madzonych w pamięci podręcznej
w okresie uśredniania (np. dla
okresu uśredniania 5 s jest to
250 wyników) wyszukują i oblicza-
ją dla każdego parametru wartość
minimalną, maksymalną oraz śred-
nią. Właśnie te trzy informacje, po
upływie każdego kolejnego okresu
uśredniania, są zapisywane w pa-
mięci głównej przyrządu, a następ-
nie, po zakończeniu procesu reje-
stracji, udostępniane operatorowi.
Taka metoda kompresji danych
znacznie wydłuża czas, w którym
można rejestrować parametry sys-
temu elektrycznego i jest zgodna
z wymaganiami obowiązujących
przepisów.
sprawdzenie jakości
zasilania zgodnie
z obowiązującym prawem
Rozporządzenie Ministra Gospo-
darki z 4 maja 2007 r. w sprawie
szczegółowych warunków funk-
cjonowania systemu elektroener-
getycznego, nazywane dalej rozpo-
rządzeniem [1], określa parametry
techniczne energii elektrycznej dla
poszczególnych grup przyłączenio-
wych. W dalszej części artykułu po-
kazano, jak korzystając z analizato-
ra PQA823 (PQA824) można spraw-
dzić parametry związane z jakością
zasilania wymienione we wspo-
mnianym rozporządzeniu. Mier-
nik w przypadku systemów elek-
troenergetycznych średnich i wy-
sokich napięć jest podłączany do
przekładnika napięciowego. Opera-
tor wprowadza w nastawach przy-
rządu odpowiednią wartość prze-
kładni napięciowej, a podczas ana-
lizy uzyskanych wyników uwzględ-
nia deklarowany błąd przekładni-
ka napięciowego. Przyrząd automa-
tycznie przelicza zmierzone warto-
ści napięcia na rzeczywiste, wystę-
pujące w sieci średniego lub wyso-
Fot. 1 Rejestrator PQA823
kiego napięcia.
Operator wybiera do rejestracji pa-
Rozporządzenie [1], pkt 1.: rametry – napięcie i częstotliwość.
Wartość średnia częstotliwości, Ustala okres uśredniania – 10 sekund
mierzonej przez 10 sekund w miej-
oraz czas rejestracji – jeden tydzień.
scach przyłączenia powinna być za-
warta w przedziale: Po zakończeniu rejestracji zapozna-
 50 Hz ±1 % (od 49,5 do 50,5 Hz) je się z wynikami pomiaru wartości
przez 99,5 % tygodnia, średniej częstotliwości zobrazowany-
 50 Hz +4/-6 % (od 47 do 52 Hz) mi w formie wykresu (fot. 2) lub ta-
przez 100 % tygodnia. beli (fot 3).

Fot. 2 Wykres zmiany częstotliwości w czasie Fot. 3 Tabela z wynikami pomiaru częstotliwości Fot. 4 Tabela z wynikami pomiaru napięcia

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
158
Rozporządzenie [1] (dla podmio- oraz czas rejestracji – jeden tydzień. Parametr Zakres pomiarowy Dokładność
tów zaliczanych do grup przyłącze- Po zakończeniu rejestracji zapoznaje Napięcie 1000 V ±(0,5 % + 2 cyfry)
niowych I-II), pkt 2.: się z wynikami pomiaru wartości śred- Anomalie napięciowe 1000 V ±(1,0 % + 2 cyfry)
W każdym tygodniu 95 % ze zbio- niej skutecznej napięcia zasilającego Przepięcia (tylko PQA824) 6000 V ±(10,0 % + 100 V)
ru 10-minutowych średnich warto- zobrazowanymi w formie wykresu lub Prąd 3000 A ±(0,5 % + 0,06 % zakresu)
ści skutecznych napięcia zasilające- Prąd rozruchowy 3000 A ±(1,0 % + 0,4 % zakresu)
go powinno mieścić się w przedzia- tabeli (fot. 4).
Moc czynna 9,999 kW ±(1,0 % + 6 cyfr)
le odchyleń: Rozporządzenie [1], pkt 3.: Moc bierna 9,999 kvar ±(1,0 % + 6 cyfr)
 ±10 % napięcia znamionowego Przez 95 % czasu każdego tygodnia Moc pozorna 9,999 kVA ±(1,0 % + 6 cyfr)
dla sieci o napięciu znamiono- wskaźnik długookresowego migota- Energia czynna 9,999 kWh ±(1,0 % + 6 cyfr)
wym 110 i 220 kV, nia światła Plt spowodowanego wa- Energia bierna 9,999 kvarh ±(1,0 % + 6 cyfr)
 +5/-10 % napięcia znamionowe- haniami napięcia zasilającego nie Energia pozorna 9,999 kVAh ±(1,0 % + 6 cyfr)
go dla sieci o napięciu znamio- powinien być większy niż 0,8 (dla od 0,20 do 0,50 1,0°
nowym 400 kV. podmiotów zaliczanych do grup cosϕ od 0,50 do 0,80 0,7°
Rozporządzenie [1] (dla podmio- przyłączeniowych I - II) lub 1,0 (dla od 0,80 do 1,00 0,6°
tów zaliczanych do grup przyłącze- podmiotów zaliczanych do grup Harmoniczne DC, AC do 49. ±(5,0 % + 5 cyfr)
niowych III-V), pkt 2.: przyłączeniowych III - V). Częstotliwość 42,5÷69,0 Hz ±(0,2 % + 1 cyfra)
W każdym tygodniu 95 % ze zbio-
Wskaźniki migotania Pst, Plt 0,0÷10,0 zgodnie z PN-EN 50160
ru 10-minutowych średnich warto- Operator wybiera do rejestracji para-
ści skutecznych napięcia zasilające- Tab. 1 Wybrane parametry PQA823 i PQA824
metr – napięcie oraz wskaźnik migota-
go powinno mieścić się w przedzia-
le odchyleń ±10 % napięcia znamio- nia światła (tzw. flicker). Ustala okres sowego migotania światła na podsta- gdzie:
nowego. uśredniania – 10 minut oraz czas reje- wie sekwencji 12 kolejnych wartości Psti – wskaźnik krótkookresowego mi-
stracji – jeden tydzień. Po zakończeniu wskaźników krótkookresowego mi- gotania światła,
Operator wybiera do rejestracji pa- rejestracji zapoznaje się z wynikami gotania światła Pst mierzonych przez Plt – wskaźnik długookresowego migo-
rametr – napięcie. W zależności od ro- pomiaru wskaźników krótkookreso- 10 minut (fot. 6) występujących w cza- tania światła.
dzaju sieci (jednofazowa, trójfazowa wego Pst oraz długookresowego Plt mi- sie 2 godzin, według wzoru: Obliczenia wykonywane są zgodnie
trójprzewodowa lub trójfazowa czte- gotania światła dla każdej fazy w for- z zaleceniami normy PN-EN 50160 oraz
12
Psti3
roprzewodowa) są to różne napięcia. mie wykresu (fot. 5) lub tabeli (fot. 6). Plt = 3
∑ 12 Rozporządzenia Ministra Gospodarki
Ustala okres uśredniania – 10 minut Miernik oblicza wskaźnik długookre- i =1 z dnia 4 maja 2007 r. [1].
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
159
 prezentacja
Fot. 5 Wykres zmiany współczynnika migotania
w czasie
Rozporządzenie [1], pkt 4.:
W ciągu każdego tygodnia 95 %
ze zbioru 10-minutowych średnich
wartości skutecznych:
 składowej symetrycznej kolej-
ności przeciwnej napięcia za-
silającego powinno mieścić się
w przedziale od 0 % do 1 % (gru-
py przyłączeniowe I i II) lub
do 2 % (grupy przyłączeniowe
III - V) wartości składowej kolej-
ności zgodnej,
 dla każdej harmonicznej napię-
cia zasilającego powinno być
mniejsze lub równe wartościom
określonym w tabeli.
Operator wybiera do rejestracji pa-
rametr – niezrównoważenie. Ustala
okres uśredniania – 10 minut oraz czas
rejestracji – jeden tydzień. Po zakoń-
czeniu rejestracji zapoznaje się z wyni-
kami pomiaru jednego ze wskaźników
asymetrii NEG%, czyli ilorazu średnich
(w okresach 10-minutowych) wartości
skutecznych składowej symetrycznej
kolejności przeciwnej napięcia zasila-
jącego do wartości składowej kolejno-
ści zgodnej w formie wykresu (rys. 7)
lub tabeli. Przyrząd mierzy i oblicza ten
parametr zgodnie z zaleceniami normy
PN-EN 50160 oraz rozporządzenia, we-
dług wzoru:
Fot. 8 Tabela z wynikami pomiaru harmonicznych
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
160
Fot. 6 Tabela z wynikami pomiaru współczynnika mi-
gotania
Er
NEG % = ⋅100
Ed
gdzie:
Er – składowa symetryczna kolejności
przeciwnej napięcia,
Ed – składowa symetryczna kolejności
zgodnej napięcia.
Operator wybiera do rejestracji pa-
rametr – napięcie oraz wszystkie har-
moniczne napięcia. Ustala okres uśred-
niania – 10 minut oraz czas rejestracji –
jeden tydzień. Po zakończeniu rejestra-
cji zapoznaje się z wynikami pomiaru
zawartości poszczególnych harmonicz-
nych w sygnale w formie wykresu lub
tabeli (fot. 8).
Rozporządzenie [1], pkt 5.:
Współczynnik odkształcenia har-
monicznymi napięcia zasilające-
go THD, uwzględniający wyższe
harmoniczne do rzędu 40., po-
winien być mniejszy lub równy
3 % (grupy przyłączeniowe I - II)
lub 8% (grupy przyłączeniowe
III - V).
Operator wybiera do rejestracji pa-
rametr – napięcie oraz harmoniczne
napięcia THDU. Ustala okres uśred-
niania – 10 minut oraz czas rejestracji
– jeden tydzień. Po zakończeniu reje-
Fot. 9 Wykres zmiany współczynnika odkształcenia
harmonicznymi THDU w czasie
Fot. 7 Wykres zmiany wskaźnika asymetrii NEG%
w czasie
stracji zapoznaje się z wynikami po-
miaru współczynnika odkształcenia
harmonicznymi napięcia zasilające-
go THDU w formie wykresu (fot. 9)
lub tabeli. Przyrząd podczas obli-
czania współczynnika uwzględnia
wyższe harmoniczne do 40. włącz-
nie, zgodnie z zaleceniami normy
PN-EN 50160 oraz rozporządzenia
[1], według wzoru:
40
THDU = ∑ (u
h= 2
h )2
gdzie:
uh – wartość względna napięcia w pro-
centach składowej podstawowej,
h – rząd wyższej harmonicznej na-
pięcia.
Rozporządzenie [1], pkt 6.:
Warunkiem utrzymania parame-
trów napięcia zasilającego w grani-
cach określonych w pkt. 1 - 5 jest po-
bieranie przez odbiorcę mocy nie
większej od mocy umownej, przy
współczynniku tgϕ nie większym
niż 0,4.
Operator, aby sprawdzić, czy waru-
nek ten był spełniony podczas reje-
stracji dowolnego parametru spośród
wymienionych w rozporządzeniu, po-
Fot. 10 Ekran konfiguracji rejestratora zgodnie z nor-
mą PN-EN50160
winien jednocześnie rejestrować moc
czynną i cosϕ.
W analizatorach i rejestrato-
rach PQA823 i PQA824 przewidzia-
no możliwość automatycznej kon-
figuracji przyrządu pod kątem reje-
strowania wszystkich tych parame-
trów związanych z jakością zasila-
nia, które zostały wymienione w nor-
mie PN-EN 50160. Operator wybie-
ra z menu konfigurację „EN 50160”
(fot. 10) – przyrząd jest przygotowa-
ny do rejestracji.
charakterystyka
PQA823 i PQA824
Możliwości funkcjonalne PQA823
i PQA824 znacznie wykraczają poza
opisane funkcje pomiarowe. Pracę
przyrządów nadzoruje system ope-
racyjny Windows CE. Przyrządy wy-
posażono w kolorowy, podświetla-
ny, dotykowy wyświetlacz graficz-
ny TFT VGA (320×240 pikseli, 65536
kolorów) oraz dużą 15 MB wewnętrz-
ną pamięć z możliwością rozbudowy
o pamięć zewnętrzną, np. pendrive
czy compact flash (fot. 11). Urządze-
nia należy traktować jako analizatory
i rejestratory parametrów sieci (m.in.
nr 9/2007
Fot. 11 Gniazda wyjściowe analizatora
migotanie i asymetria napięcia), ana-
lizatory i rejestratory harmonicznych
(do 49.), rejestratory anomalii napię-
ciowych, rejestratory prądów rozru-
chowych, rejestrator przepięć (tylko
PQA824) oraz oscyloskopy przemysło-
we. Przyrządy mogą jednocześnie re-
jestrować do 251 parametrów syste-
mu elektroenergetycznego. Pamięć we-
wnętrzna o pojemności 15 MB umożli-
wia zapis wszystkich 251 parametrów
z okresem uśredniania 10 minut przez
okres około 2 miesięcy.
Mierniki są przystosowane do ana-
lizy instalacji jednofazowych, trójfa-
zowych trójprzewodowych oraz czte-
roprzewodowych. Zostały wyposa-
żone w 4 wejścia prądowe, dzięki
czemu mierzą rzeczywistą wartość
prądu w przewodzie neutralnym,
oraz w 5 wejść napięciowych. Mogą
współpracować zarówno ze standar-
dowymi, sztywnymi przekładnikami
tzw. cęgami Dietza, jak i przekładni-
kami elastycznymi, tzw. pasami Ro-
gowskiego, z własnym zasilaniem
(FlexEXT) lub zasilanymi z miernika
(FlexINT). Komplet 4 pasów Rogow-
Fot. 13 Przykładowe ekrany miernika
nr 9/2007
skiego FlexINT (fot. 12) z zakresem
prądowym 3000 A wchodzi w skład
wyposażenia standardowego przy-
rządów. Operator podczas trwania
procesu rejestracji może niezależnie
obserwować on line na monitorze
przyrządu dowolne parametry syste-
mu elektroenergetycznego, mając do
dyspozycji kilka ekranów miernika,
ekran oscyloskopu (przebiegi napięć
i prądów), ekran z wykresem wska-
zowym lub ekran ze wskaźnikiem
słupkowym harmonicznych (histo-
gram) (fot. 13). Ma również w do-
wolnym momencie dostęp do infor-
macji o zawartości, rozmiarze zapisa-
nych danych oraz stopniu zapełnie-
nia pamięci. Przyrządy, uwzględnia-
jąc bieżący stan nastaw (liczbę reje-
strowanych parametrów oraz okres
uśredniania), przeliczają ilość wolne-
go miejsca w pamięci na czas rejestro-
wania, który pozostaje do zapełnie-
nia pamięci. Każdy ekran przyrządu
posiada swoją pomoc kontekstową,
która pełni funkcję instrukcji obsłu-
gi. Operator może zabezpieczyć się
przed niepowołaną ingerencją osób
Fot. 12 Elastyczny przekładnik prądowy 3000 A
postronnych w konfigurację mierni-
ka uaktywniając hasło dostępu.
Przyrządy wyposażono w akumula-
tor litowo-jonowy oraz w możliwość za-
silania zewnętrznego. Przy zaniku zasi-
lania przyrząd automatycznie przełącza
się na zasilanie akumulatorowe. Anali-
zator PQA824 jest najbardziej rozbudo-
wanym funkcjonalnie przyrządem se-
rii. Od PQA823 różni się możliwością
rejestracji przepięć w dwóch trybach –
wolnym, z próbkowaniem 256 razy na
okres, oraz szybkim, z próbkowaniem
4000 razy na okres (co 5 μs).
W skład wyposażenia mierników
wchodzi specjalistyczne oprogramo-
wanie TopView w języku polskim do
współpracy z komputerem. Wyniki po-
miarów mogą być przeglądane w po-
staci tabel lub wykresów, filtrowane
oraz drukowane. Każdy użytkownik
doceni możliwość programowania na-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
staw przyrządu z poziomu PC oraz ak-
tualizacji oprogramowania przez Inter-
net. Mierniki współpracują z kompute-
rem przez złącze USB. Wyniki pomia-
rów można także przenosić na kompu-
ter za pomocą pendrive’a.
Każdy przyrząd standardowo zaopa-
trzony jest w indywidualne świadectwo
sprawdzenia wykonane przez laborato-
rium producenta, pracujące w systemie
ISO:9001, co jest istotne z punktu wi-
dzenia wszystkich tych użytkowników,
którzy funkcjonują na podstawie syste-
mu kontroli jakości ISO. Świadectwo za-
wiera wyniki pomiarów parametrów
mierzonych przez przyrząd. Urządzenia
spełniają wymagania dyrektyw nowe-
go podejścia 73/23/EEC, 93/68/EEC Unii
Europejskiej i zostały oznaczone sym-
bolem zgodności CE.
Od redakcji: Literatura do artykułu
na www.elektro.info.pl.
reklama
161
 prezentacja

mierniki do badania
rezystancji izolacji
Piotr Justyński – ERA-GOST Sp. z o.o.

Rezystancja izolacji to jeden z parametrów, który ma istotny udział w bezpieczeństwie

i niezawodności urządzeń oraz instalacji elektrycznej. Przy określeniu stopnia bezpie-
czeństwa zajmuje ona bez wątpienia pierwsze miejsce, ponieważ każdy stan uszkodze-
nia izolacji, nawet ten nieprowadzący bezpośrednio do zwarcia, powoduje obniżenie
wytrzymałości napięciowej instalacji i może w efekcie skutkować porażeniem lub za-
grożeniem pożarowym. Odpowiednie przepisy narzucają wartości dopuszczalnych re-
zystancji izolacji (tab. 1 i 2).

P omiar rezystancji izolacji wraz

z wyznaczeniem współczynnika
absorpcji uwzględniającego stopień jej
zawilgocenia, pozwoli na prawidłowe
wydanie opinii o jej stanie. Dla więk-
szości przypadków:
R 60
Ka =
R15
gdzie:
Ka – współczynnik absorpcji,
R60 – rezystancja zmierzona po 60 s od
czasu przyłożenia napięcia pomiaro-
wego,
R15 – rezystancja zmierzona po 15 s od
czasu przyłożenia napięcia pomiaro-
wego.
reklama
Fot. 1
Rezystancję izolacji bada się
przyrządami zwanymi miernikami
izolacji. Wyróżnia się dwa ich pod-
stawowe rodzaje: mierniki induk-
torowe i elektroniczne. Te pierw-
sze ze względu na zastosowany
układ i ustrój pomiarowy dodat-
kowo dzieli się na: ilorazowe i sze-
regowe.
Fot. 2
ERA-GOST Sp. z o.o. ma w ofer- nocześnie z wymogami odpowied-
cie zarówno induktorowe mierniki nich norm.
z odczytem analogowym, jak i elek-
troniczne mierniki z odczytem cy- mierniki induktorowe
frowym, o zróżnicowanych zakre-
sach i napięciach pomiarowych Wspólną cechą rodziny tych mier-
dostosowanych do różnych napięć ników jest źródło prądu stałego, czyli
znamionowych badanych obwo- prądnicy prądu przemiennego napę-
dów elektrycznych, zgodnych jed- dzanej ręcznie współpracującej z ukła-
Napięcie znamionowe Napięcie Najmniejsza dozwolona wartość
instalacji, w [V] pomiarowe, w [V] rezystancji izolacji, w [MΩ]
Do 50 (SELV, PELV) 250 0,25
Do 500 włącznie 500 0,50
Powyżej 500 1000 1,00
Tab. 1 Wartości rezystancji izolacji instalacji elektrycznych w obiektach budowla-
nych

Napięcie znamionowe Napięcie Najmniejsza dozwolona wartość

linii kablowej, w [kV] pomiarowe, w [kV] rezystancji izolacji, w [MΩ]
75 – kabel o izolacji gumowej,
20 – kabel o izolacji papierowej,
Un≤1 2,5
20 – kabel o izolacji polwinitowej,
100 – kabel o izolacji polietylenowej
50 – kabel o izolacji papierowej,
40 – kabel o izolacji polwinitowej,
100 – kabel o izolacji polietylenowej
Un≥1 ≥2,5 (dla napięć znamionowych ≤30 kV),
1000 MΩ – kabel o izolacji
polietylenowej (dla napięć
znamionowych >30 kV)
Objaśnienia: wartości rezystancji dotyczą linii kablowych o długości do 1 km; dla ka-
bli o długości większej niż 1 km wartość rezystancji przeliczona na 1 km linii nie powin-
na być mniejsza od wartości rezystancji podanych w tabeli.
Tab. 2 Wartości rezystancji izolacji kabli elektroenergetycznych

nr 9/2007
162
 reklama
Fot. 3 Fot. 4

EMI-2500C EMI-5000C
Napięcie pomiarowe, w [V] Zakres pomiarowy w [Ω] Napięcie pomiarowe, w [V] Zakres pomiarowy, w [Ω]
250 Zakresy pomiarowe wybierane 25 000 Zakresy pomiarowe wybierane
500 automatycznie 5000 automatycznie
1000
2500 0...20 000 M 0...20 000 M
4 0...20 4 0...20
Tab. 3 Podstawowe dane techniczne miernika EMI-2500C i EMI-5000C

dem prostowniczym oraz magneto-
elektrycznego ustroju pomiarowego.
Mierniki ilorazowe (logometryczne)
Są to mierniki o wskazaniach nieza-
leżnych od napięcia zasilającego. Wypad-
kowe odchylenie organu ruchomego za-
leży tylko od stosunku prądów płyną-
cych w dwóch skrzyżowanych pod pew-
nym kątem i umieszczonych względem
siebie współosiowo cewkach. Wychyle-
nie miernika zależy więc od wartości
mierzonej rezystancji. ERA-GOST pro-
dukuje dwa typy przyrządów opartych
na podstawie układu logometrycznego,
tj. IMI-33 (fot. 1) oraz IMI-341 (fot. 2),
który oprócz funkcji pomiaru rezystan-
cji izolacji mierzy także małe rezystan-
cje, tak istotne na przykład przy bada-
niu ciągłości przewodów ochronnych.
Podstawowe dane techniczne mierni-
ków IMI-33 i IMI-341 zestawiono w ta-
belach 4 i 5.
Napięcie pomiarowe, w [V]
250
500
1000
Tab. 4 Podstawowe dane techniczne miernika IMI-33
Mierniki szeregowe
To mierniki o wskazaniach zależnych
od napięcia zasilającego. Przy zastoso-
waniu stabilizatora napięcia, wychyle-
nie miernika jest tylko funkcją mierzo-
nej rezystancji. Miernikiem zbudowa-
nym na podstawie magnetoelektrycz-
nego ustroju szeregowego jest IMI-413Z
(fot. 3). Podstawowe dane miernika zo-
stały przedstawione w tabeli 6. Mier-
nik, ze względu na typowe zastosowa-
nie do linii kablowych, do pomiarów
może wykorzystywać także metodę trój-
zaciskową, pozwalającą na eliminację
wpływu rezystancji powierzchniowej
na wynik pomiaru i właściwy odczyt
rezystancji skrośnej.
Niezawodność, prostota obsługi, nie-
zależność od zewnętrznych źródeł zasi-
lania oraz możliwość natychmiastowego
stwierdzenia błędów pomiaru (zwięk-
szony opór napędu prądnicy) powodu-
Zakres wskazań, w [MΩ]
0...25
0...50
0...100
ją, że zapotrzebowanie na mierniki in-
duktorowe produkcji firmy ERA-GOST
utrzymuje się na stałym, wysokim po-
ziomie. Przyrządy cieszą się także po-
pularnością poza granicami Polski. Pro-
ducent eksportuje je na rynek niemiec-
ki, amerykański, a nawet południowo-
afrykański.
mierniki elektroniczne
ERA-GOST oprócz mierników ana-
logowych ma w ofercie także cyfrowe
mierniki rezystancji izolacji z zasila-
niem bateryjnym – EMI-2500C (fot. 4)
i EMI-5000C. Oprócz pomiaru rezystan-
cji izolacji metodą dwu- i trójzaciskową
oraz małych rezystancji mierzą one
współczynnik absorpcji (dla 60 i 15 s),
napięcie stałe i przemienne do 1000 V.
Spełniają wymagania norm PN-EN i po-
siadają certyfikat CE. Podstawowe dane
mierników EMI-2500C i EMI-5000C zo-
stały zestawione w tabeli 3.
reklama

IMI-341 [opcja I] IMI-341 [opcja II]

Napięcie Zakres wskazań, Napięcie pomiarowe, Zakres wskazań,
pomiarowe, w [V] w [Ω] w [V] w [Ω]
250 0...50 M
500 0...100 M 500 0...100 M
1000 0...200 M 1000 0...200 M ERA-GOST Sp. z o.o.
15 0...50 15 0...50
09-500 Gostynin
Tab. 5 Podstawowe dane techniczne mierników IMI-341 [opcja I] oraz IMI-341 [opcja II] ul. Płocka 37
Napięcie pomiarowe, w [V] Zakres wskazań, w [MΩ]
tel. 024 235 20 11
faks 024 235 33 81
0...300
2500
180...20 000 eragost@eragost.pl
www.eragost.pl
Tab. 6 Podstawowe dane techniczne mierników IMI-413Z

nr 9/2007
163
 prezentacja
poprawa niezawodności sieci
w układzie IT
mgr inż. Maciej Sałasiński – PRO-MAC Biuro Projektów i Usług Inwestorskich
U kład TN jest najpowszechniej
stosowanym układem siecio-
wym w naszym codziennym życiu,
dlatego też spotykamy się z nim prak-
tycznie wszędzie, zarówno w pracy,
w domu, jak i w miejscach często od-
wiedzanych, takich jak sklepy, kina,
teatry itp. Jednak niektóre obiekty
czy też wybrane instalacje muszą być
obligatoryjnie wykonane w układzie
IT (z izolowanym punktem neutral-
nym) ze względu na występujące za-
grożenia, podwyższoną pewność za-
silania, zwiększoną ochronę przeciw-
porażeniową i przeciwpożarową oraz
bezpieczeństwo procesów technolo-
gicznych. Do takich obiektów należą
pomieszczenia grupy 2. w szpitalach
(sale operacyjne, intensywna opieka
medyczna, angiografia itp.), wszyst-
kie obiekty górnicze zarówno doło-
we, jak i powierzchniowe czy też od-
krywkowe, niektóre zakłady przemy-
słowe, sieci sterownicze i zabezpie-
czeniowe, instalacje w obiektach za-
grożonych wybuchem i pożarem oraz
a)
b)
Rys. 2 Porównanie układów sieciowych: a) IT – żaden przewód aktywny nie ma
przewodzącego niskoomowego połączenia z ziemią, b) TN/TT – przewód
neutralny jest bezpośrednio połączony z ziemią
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
164
inne sieci o zwiększonej pewności
i bezpieczeństwie zasilania.
Każda instalacja elektryczna bez
względu na to, w jakim układzie sie-
ciowym pracuje, musi spełniać dwa
podstawowe kryteria: zapewnić użyt-
kownikom odpowiedni stopień pew-
ności (ciągłości) zasilania oraz spowo-
dować, że jej użytkowanie będzie bez-
pieczne zarówno dla ludzi, jak i urzą-
dzeń oraz zmniejszy do minimum ry-
zyko wystąpienia pożaru.
Uszkodzenia izolacji są jednym
z najpowszechniejszych rodzajów
uszkodzeń sieci zasilających i sterow-
niczych powstających niezależnie od
konfiguracji, w jakiej pracują. Przyj-
muje się, że 80 % uszkodzeń izolacji
powoduje w układach TN i TT natych-
miastowe zadziałanie urządzeń zabez-
pieczających (bezpieczniki, wyłączni-
ki instalacyjne czy też wyłączniki róż-
nicowoprądowe). Ich zadziałanie nie
jest możliwe do wcześniejszego prze-
widzenia, dlatego też prawie wszyst-
kie spowodowane przez nie wyłącze-
a) b)
d) e)
Rys. 1 Zalety sieci IT: a) wyższa rentowność utrzymania, b) wyższe bezpieczeń-
stwo pracy, c) optymalna konserwacja, d) wyższe bezpieczeństwo poża-
rowe, e) większe bezpieczeństwo wypadkowe, f) wyższa rezystancja uzie-
mienia
nia zasilania stanowią dla użytkow-
nika sieci przykrą niespodziankę. Dla-
tego tam, gdzie wymagana jest wyjąt-
kowo wysoka pewność zasilania, po-
winny zostać wykorzystane sieci IT.
Ten rodzaj sieci oprócz pewności za-
silania charakteryzuje się jeszcze kil-
koma ważnymi zaletami, które zobra-
zowano na rysunku 1.
znaczenie
rezystancji izolacji
Awaria systemu zasilającego czy też
sterowniczego powstaje w wyniku
splotu okoliczności stanowiących ele-
menty ryzyka w całym łańcuchu zda-
rzeń. Wystarczy często wyeliminować
jedno – najsłabsze – ogniwo tego łań-
cucha, aby szkodzie zapobiec.
Stan i jakość izolacji elektrycznej
jest takim newralgicznym ogniwem.
Konsekwentne działania konserwa-
cyjne i profilaktyczne zasadniczo
wpływają korzystnie na poprawę pa-
rametrów sieci. Podczas eksploatacji,
w wyniku działania różnorodnych za-
grożeń, izolacja traci stopniowo swoje
właściwości elektryczne i mechanicz-
ne. Do zagrożeń pochodzenia elek-
trycznego należy zaliczyć przepięcia,
c)
f)
przetężenia, zmiany częstotliwości,
udary piorunowe oraz wpływ pola
magnetycznego. Zagrożeniem me-
chanicznym mogą być udary, drga-
nia, zginanie, zgniatanie oraz prze-
dostawanie się ciał obcych. Wpływ
otoczenia poprzez oddziaływanie wil-
gotności, temperatury, agresywnych
oparów i zabrudzeń również przyczy-
nia się w znacznym stopniu do degra-
dacji izolacji. W poważnym stopniu
zagrażają jej także rośliny i zwierzę-
ta, w tym powodujące szereg uszko-
dzeń gryzonie czy ptaki.
Odzwierciedleniem działania wy-
mienionych zagrożeń jest w prakty-
ce wartość rezystancji izolacji, któ-
ra w całym okresie eksploatacji sie-
ci stopniowo maleje. Po osiągnięciu
wartości krytycznej lub po wystąpie-
niu drugiego doziemienia odpowie-
dzią wyłączających układów ochrony
nad- lub różnicowoprądowej jest na-
gła i niespodziewana przerwa w za-
silaniu. Zadziałanie zabezpieczeń
może spowodować zatrzymanie pro-
cesu technologicznego, utratę danych
czy produktu. Szkody i koszty osią-
gają wtedy znaczne rozmiary. Można
temu zapobiec dzięki ciągłej kontro-
li stanu izolacji i jak najwcześniejsze-
nr 9/2007
 Sub distribution
F1 L1

intensywność i czas użytkowania

odbiornik

F2 L2
podrozdzielnica

RF główna rozdzielnica
RF
<R
zasilanie

PE

x1 współczynnik ryzyka x 1000

Rys. 4 Wzrost ryzyka wystąpienia awarii w sieci w funkcji jej rozległości i inten-
Rys. 3 Podwójne doziemienie w sieci IT jest tym samym, co pojedyncze w układzie TN/TT sywności użytkowania

mu wykrywaniu i lokalizowaniu od- średnio połączony z ziemią (najczę- łane uszkodzeniem izolacji powodu- W sieciach izolowanych (układ IT)
pływów, w których zachodzą nieko- ściej jest to punkt neutralny), nato- je przepływ dużego prądu ograniczo- przy pierwszym doziemieniu wywo-
rzystne zmiany. miast w sieci IT wszystkie aktywne nego jedynie rezystancją uziomu i re- łanym uszkodzeniem izolacji płynie
Jedynie stałe monitorowanie stanu części są od ziemi odizolowane lub zystancją miejsca uszkodzenia. Jeżeli prąd, który jest ograniczony całkowi-
izolacji sieci jest w stanie dać wystar- jeden punkt połączony jest z ziemią prąd ten jest większy od prądu zadzia- tą pojemnością aktywnych części sie-
czająco wcześnie informację ostrze- przez impedancję (rys. 2). łania bezpiecznika, mamy do czynie- ci względem ziemi, rezystancją miej-
gawczą o zachodzących zmianach, Z tych właśnie różnic wynika bar- nia z nagłą i nieprzewidzianą prze- sca uszkodzenia oraz rezystancją uzie-
a przez to umożliwić podjęcie od- dzo ważny fakt, a mianowicie, dro- rwą w zasilaniu, czemu zwykle towa- mienia. Wartość pojemności zwykle
powiednio szybko działań zapobie- ga, jaką zamyka się ścieżka prądu do- rzyszą nieplanowane, często znacz- nie przekracza pojedynczych mikro-
gawczych i niedopuszczenie do osią- ziemnego. W przypadku sieci uzie- ne koszty dodatkowe. Duże prądy do- faradów i tylko w specyficznych wa-
gnięcia stanu, przy którym konieczne mionych następuje to poprzez prze- ziemieniowe grożą porażeniem ludzi runkach (bardzo rozległe sieci prze-
jest działanie zabezpieczeń i przerwa wód PE i rezystancję uziemienia, i uszkodzeniem kosztownych nieraz mysłowe, rozbudowane instalacje po-
w dostawie energii. Ten środek profi- w sieciach IT może nastąpić wyłącz- urządzeń. Z tego powodu w sieci TN kładowe dużych jednostek pływają-
laktyczny jest właściwą drogą do osią- nie przez pojemności doziemne cało- stosuje się uziomy o niskiej rezystan- cych, rozległe sieci kopalniane czy za-
gnięcia podstawowego celu ochrony, ści instalacji. W związku z tym w sie- cji, co jest kosztownym i często trud- stosowanie falowników) może docho-
którym jest wysokie bezpieczeństwo ciach IT spotykamy się z małymi – za- nym do realizacji przedsięwzięciem. dzić do kilkudziesięciu, a nawet kil-
elektryczne ludzi i urządzeń. leżnymi od ich pojemności – prąda- Z kolei, jeżeli prąd doziemienia jest kuset mikrofaradów.
mi doziemnymi. ograniczony przez dostatecznie wy- Z powodu małej wartości doziem-
specyfika sieci izolowanych soką rezystancję doziemną i bezpiecz- nego prądu pojemnościowego zabez-
(układy IT) skutki doziemień nik nie zadziała, pojawia się zagro- pieczenia nadprądowe zwykle nie
w sieciach z izolowanym żenie pożarowe. W sprzyjających wa- działają i sieć mimo pełnego dozie-
Podstawowa różnica między sie- punktem neutralnym runkach do inicjacji pożaru wystar- mienia może być nadal eksploatowa-
ciami uziemionymi (układ TN i TT) czy zaledwie 60 W mocy ciągłej tra- na. Zagrożenie porażeniowe i pożaro-
a sieciami izolowanymi (IT) polega na Pierwsze doziemienie w sieciach conej w miejscu doziemienia (w sieci we jest dużo mniejsze niż w sieci TN
relacji między siecią a ziemią. W sie- pracujących z uziemionym punktem 230 V odpowiada to prądowi doziem- i TT, w związku z tym można zastoso-
ciach TN i TT jeden punkt jest bezpo- neutralnym (układ TN i TT) wywo- nemu około 260 mA). wać uziomy o wyższych wartościach
reklama

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
165

IRDH575
EDS460L
EDS165...
PSA...
Rys. 5 Idea systemu lokalizacji doziemień
rezystancji. Należy przy tym pamię-
tać, że po pierwszym doziemieniu
sieć IT przekształca się w sieć uzie-
mioną TN lub TT, a więc drugie do-
ziemienie nieuchronnie prowadzi do
wyłączenia sieci z pełnymi tego fak-
tu konsekwencjami, co pokazano na
rysunku 3.
Dlatego też to pierwsze doziemie-
nie, czyli powstanie pierwszego błę-
du w sieci, trzeba jak najszybciej wy-
kryć, zlokalizować i usunąć. Służą do
tego urządzenia do kontroli stanu izo-
lacji i lokalizacji doziemień.
metody
kontroli stanu izolacji
Do monitoringu stanu izolacji
w sieciach systemu IT wykorzystu-
je się przekaźniki kontroli stanu izo-
lacji. Ich zadaniem jest ciągły pomiar
rezystancji między aktywnymi czę-
ściami sieci a ziemią, który polega na
przyłożeniu odpowiedniego napięcia
pomiarowego i analizie wynikającego
koszty
systemu
kontroli
koszty jednostkowe
obecne
koszty
konserwacji
Rys. 6 Zwrot kosztów montażu systemów lokalizacji doziemień po stosunkowo
krótkim czasie eksploatacji
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
166
prezentacja
kształt napięcia pomiarowego. W naj-
prostszym przypadku może to być na-
pięcie stałe. Jednak takie rozwiązanie
e-mail www sms
powoduje, że przekaźnik może być sto-
klient OPC
EDS460D OPC
internet
provider sowany jedynie w czystych sieciach prą-
router
du przemiennego. Jeżeli do sieci dołą-
ethernet czony zostanie prostownik i po stronie
FTC470XET
stałoprądowej wystąpi doziemienie, to
do sieci przedostanie się składowa sta-
FTC470X... ła napięcia, która wpływa na napięcie
EDS460L
pomiarowe. Jeżeli napięcia się zsumują,
Modbus, Profibus
wtedy doziemienie zostanie zasygnali-
zowane zbyt wcześnie, jeżeli się odejmą
– zbyt późno lub wcale. Izometry wy-
stąd prądu testującego – jest to tzw. korzystujące napięcie pomiarowe stałe
metoda czynna pomiaru. Stosowana nie mają więc zastosowania w sieciach
jeszcze do dzisiaj metoda bierna, ba- DC, a więc na przykład w typowych sie-
zująca na wykrywaniu zmiany syme- ciach zabezpieczeniowych stosowanych
trii rozkładu napięć w wyniku dozie- w energetyce i przemyśle. Także w prze-
mienia, jest niewrażliwa na doziemie- twornicach częstotliwości energia prze-
nia symetryczne, a stosując ją nie je- kształcana jest za pośrednictwem bloku
steśmy w stanie podać wartości rezy- DC, mogącego, w przypadku uszkodze-
stancji izolacji. Dlatego obecne normy nia izolacji, być źródłem napięcia stałe-
dopuszczają stosowanie jedynie prze- go o wysokiej wartości. Dlatego w in-
kaźników kontroli stanu izolacji wy- stalacjach napędowych konieczne jest
korzystujących metodę czynną. stosowanie przekaźników stanu izolacji
O możliwościach zastosowania da- niewrażliwych na składowe stałe.
nego izometru w konkretnej instalacji Kolejnym zjawiskiem utrudniają-
decyduje zastosowana metoda pomia- cym przeprowadzenie pomiaru jest
rowa. Podczas pomiaru należy uwzględ- pojemność doziemna sieci kontrolo-
nić pewne zjawiska zakłócające wystę- wanej. Pewna część prądu sieci i prą-
pujące w kontrolowanej sieci, m.in. du pomiarowego przepływa przez te
składowe stałe napięć w sieci, pojemno- pojemności. W Europie jako para-
ści doziemne i zmiany napięcia i często- metr oceny stanu izolacji przyjmu-
tliwości. Wykorzystywanie przekształt- je się wartość rezystancji, a nie całej
ników energoelektronicznych powodu- impedancji izolacji. Dlatego w cza-
je szczególne nasilenie wymienionych sie pomiaru należy rozpatrywać je-
zjawisk. Ich wpływ można wyelimino- dynie część czynną prądu upływa-
wać stosując odpowiednią metodę po- jącego przez izolację. Zastosowana
miarową i wynikający z jej algorytmu metoda pomiarowa powinna w swo-
im algorytmie uwzględniać fakt po-
wstawania prądu pojemnościowego
możliwe i poprawnie zmierzyć rezystancję
obniżki kosztów
izolacji i w szerokim zakresie war-
tość pojemności doziemnej sieci kon-
trolowanej. Rozpatrując energoelek-
troniczne układy przekształtniko-
we należy pamiętać, że powszech-
koszty konserwacji przyszłe nie stosowane filtry przeciwzakłó-
fazy przejściowej koszty
konserwacji ceniowe wykorzystują kondensato-
ry połączone do ziemi. Dlatego na-
czas
wet stosunkowo mała sieć z wielo-
ma przekształtnikami wyposażony-
mi w filtry RFI może mieć dużą po-
jemność doziemną.
Czynnikiem zakłócającym pomiar są
zmiany napięcia i częstotliwości w sieci
kontrolowanej. Zjawisko to jest istotne
zwłaszcza w przypadku układów prze-
kształtnikowych, wprowadzających
szczególnie dużo zakłóceń do sieci.
Wpływają one niekorzystnie na ukła-
dy pomiarowe izometrów i wymagają
filtrowania prądu pomiarowego, zwy-
kle mającego niewielką wartość. Istot-
ne są zwłaszcza zakłócenia o wysokich
częstotliwościach lub częstotliwościach
bardzo niskich na poziomie kilku he-
rzów. Wymaganie odporności izometru
na składową stałą i niezależność pomia-
ru od pojemności doziemnej sieci najła-
twiej uzyskać stosując zmienne napięcie
pomiarowe. Może się jednak okazać, że
okresowe wahania napięcia sieci mogą
mieć tę samą częstotliwość, co zmienne
napięcie pomiarowe, powodując zjawi-
sko rezonansu i, co za tym idzie, błęd-
ne odczyty. Algorytm pomiarowy musi
więc uwzględniać mechanizmy „obro-
ny” przed takimi sytuacjami.
lokalizacja doziemień
w sieciach IT
Jak już wspomniano, po wykry-
ciu pierwszego doziemienia należy
jak najszybciej zlokalizować je i usu-
nąć tak, aby następne nie doprowa-
dziło do przerwy w zasilaniu, pożaru
lub porażenia. Punkt 413.1.5.4 normy
PN-IEC 60364-4-41 wyraźnie wymaga,
aby pierwsze doziemienie było usuwa-
ne z możliwie najkrótszym opóźnie-
niem. Ponadto należy wziąć pod uwa-
gę fakt, że współczesne sieci zasilające
są coraz bardziej rozległe, w związku
z czym wzrasta ryzyko awarii, w tym
również wystąpienia doziemienia, co
pokazuje rysunek 4.
Zastosowanie najbardziej nawet
wyrafinowanego technicznie izome-
tru nie wystarczy, jeżeli kontrolowa-
na sieć jest rozległa i zawiera dziesiąt-
ki lub setki odpływów. Nakład cza-
su i kosztów przy tradycyjnej „meto-
dzie” lokalizacji doziemionego odpły-
wu jest bardzo wysoki, sprowadza się
ona bowiem do kolejnego wyłączania
poszczególnych odpływów, co w kon-
sekwencji powoduje czasowe wyłą-
nr 9/2007
czenie odbiorów i wstrzymanie za-
silania na mniejszym lub większym
odcinku. W pełni uzasadnione jest
więc umieszczenie już na etapie pro-
jektowania lub jeżeli mamy do czy-
nienia z układem pracującym w cza-
sie eksploatacji, automatycznej loka-
lizacji doziemień poprzez zastosowa-
nie odpowiedniego systemu.
W układzie sieci IT przy pierwszym
uszkodzeniu izolacji płynie prąd dozie-
mienia, którego wartość zależy głów-
nie od pojemności sieci. Zasada lokali-
zacji uszkodzonego odpływu polega na
tym, aby w możliwie krótkim czasie
zamknąć obwód prądu doziemienio-
wego poprzez określoną, odpowied-
nio dużą oporność. Powoduje to prze-
pływ prądu probierczego, który wyko-
rzystany zostaje jako sygnał pomiaro-
wy. Rysunek 5 obrazuje ideę systemu
lokalizacji doziemień, umożliwiające-
go precyzyjne określenie w krótkim
czasie uszkodzonego odpływu.
W celu uniknięcia przypadkowych
awarii urządzeń i powstania dodat-
kowych zakłóceń, co jest szczególnie
nr 9/2007
ważne w nowoczesnych sieciach ste-
rowniczych i zabezpieczeniowych za-
wierających elementy wykonawcze
o bardzo małych mocach, prąd pro-
bierczy powinien być tak ograni-
czony, aby nie powodować nieprze-
widzianych zadziałań tych elemen-
tów. W układach elektroenergetycz-
nych niezawierających czułych urzą-
dzeń dopuszczalne są znacznie wyż-
sze wartości prądu probierczego.
Bardzo cennym uzupełnieniem ist-
niejących urządzeń kontroli izolacji jest
przenośny system lokalizacji dozie-
mień: może stanowić dopełnienie sys-
temu stacjonarnego w przypadku bar-
dzo rozgałęzionych odpływów, a także
pełnić samodzielną funkcję jako urzą-
dzenie umożliwiające ręczne lokalizo-
wanie uszkodzonych odpływów bez ko-
nieczności ich wyłączania. Jest on uni-
wersalny i może realizować swoje funk-
cje pomiarowe zarówno w sieci z uzie-
mionym, jak i izolowanym punktem
neutralnym. W pierwszym przypadku
służy do lokalizacji doziemień w sie-
ciach IT, w drugim dokonuje pomiarów
prądów różnicowych w poszczególnych
obwodach sieci TN lub TT.
podsumowanie
Ciągły nadzór stanu izolacji jest jed-
nym z podstawowych środków zapo-
biegawczych przed nagłymi wyłącze-
niami instalacji elektrycznych. Wła-
ściwie dobrane elementy i systemy
monitoringu pozwalają nie tylko wy-
kryć osiągnięcie stanu awaryjnego, ale
także dostarczyć informację wyprze-
dzającą, pozwalającą na podjęcie zapo-
biegawczej akcji serwisowej. Przy do-
borze urządzeń i systemów monitoru-
jących należy jednak zawsze pamiętać
o zjawiskach, jakie występują w sie-
ciach kontrolowanych, aby uzyskana
z nich informacja była rzetelną pod-
stawą do oceny stanu instalacji.
Należy również zwrócić uwagę na
aspekt ekonomiczny tego zagadnie-
nia. Wyniki analiz wskazują, że kosz-
ty poniesione na montaż systemów
lokalizacji doziemień w dość krótkim
czasie zwracają się, nawet w przypad-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
ku, gdy nie nastąpi żadna drastyczna
awaria. Zmniejszenie kosztów eks-
ploatacji, natychmiastowa informa-
cja o zaistniałych awariach i stanach
przedawaryjnych oraz prowadzenie
bardziej racjonalnej gospodarki ma-
gazynowej powoduje znaczne ogra-
niczenie kosztów eksploatacyjnych
i ruchowych (rys. 6).
Opisane urządzenia i całościowe
systemy sprawujące nadzór nad sta-
nem izolacji sieci przemysłowych są
już od kilku lat stosowane w polskich
obiektach przemysłowych. Realizo-
wana poprzez ciągłą kontrolę sieci
strategia, dająca priorytet wczesnemu
ostrzeganiu o możliwości utraty zasi-
lania lub powstania niebezpieczeń-
stwa dla ludzi i maszyn, daje wymier-
ne efekty. Zapewnienie bezpieczeń-
stwa oraz pewności zasilania pozwa-
la uniknąć znacznych szkód i związa-
nych z tym wysokich kosztów wyni-
kających z nagłych i nieprzewidzia-
nych przerw w zasilaniu spowodowa-
nych działaniem klasycznych urzą-
dzeń ochronnych.
reklama
167
 prezentacja

sposoby ochrony odgromowej

i przepięciowej w sieciach,
instalacjach i urządzeniach
oświetlenia zewnętrznego
Sylwester Jężak – DEHN Polska Sp. z o.o.

Oświetlenie zewnętrzne występuje nie tylko na budynkach, ale także w otwartym te-
renie. Ze względu na miejsce zainstalowania lamp i reflektorów (m.in. wysokie słupy,
szczyt ściany budynku, itp.) są one szczególnie narażone na skutki uderzenia piorunów.
Obecna technologia stwarza wiele możliwości ochrony odgromowej i przeciwprzepię-
ciowej infrastruktury oświetleniowej.

S tosowanie Strefowej Koncepcji

Ochrony Odgromowej (PN-IEC
61312-1:2001) dotyczy również
oświetlenia i wymaga sprawdze-
nia, w jakiej strefie się ono znajdu-
je. Rozróżnia się tu strefy 0A i 0B.
Maszty oświetlenia zewnętrznego
znajdujące się z strefie 0A są nara-
żone na bezpośrednie trafienie pio-
runa. Natomiast maszty znajdują-
ce się w strefie 0 B są chronione
przed bezpośrednim trafieniem,
np. przez sąsiedni wysoki budynek.
Z praktyki wiadomo, że ta różnica
jest istotna, a wyznaczenie stref
ochronnych dla terenu z oświetle-
niem zewnętrznym – konieczne.
Uziomy masztów w strefie 0A po-
winny być połączone z uziomem
sąsiednich obiektów (budynku).
Minimalne wymagane wymiary ta-
kich połączeń określa norma
PN-IEC 61024-1:2001 w tabeli 5
oraz najnowsza norma PN-EN
62305-3 (DIN EN 62305-3) w tabe-
li 7. Wyciąg z tych danych przed-
stawiono w tabeli 1.
Liczba i trasy połączeń między
uziomami masztów a budynków
wymagają indywidualnej oceny
projektanta, która musi uwzględ-
niać ryzyko porażenia osób napię-
ciem krokowym lub dotykowym
w chwili trafienia pioruna w jeden
z obiektów. Jednym ze środków
chroniących osoby przed wystą-
pieniem niebezpiecznego napięcia
krokowego, jakie wskazuje norma
62305-3, jest zastosowanie chodni-
ków asfaltowych o grubości min.

ogranicznik przepięć typ 1

układ sieci TN
DB 1 255 H (2x) nr kat. 900 120
układ sieci TT
DB 1 255 H nr kat. 900 222
DGP BN 255 nr kat. 900 132
ogranicznik przepięć
kombinowany typ 1 i typ 2
układ sieci TN
DV M TN 255 nr kat. 951 200
układ sieci TT
DV M TT 2P 255 nr kat. 951 310

Rys. 1 Izolowanie miejsca posadowienia masztu jako ochrona przed napięciem do-
tykowym i krokowym, jakie wystąpią w chwili trafienia pioruna Rys. 3 Oprawa oświetleniowa ścienna w strefie 0A , zasilana z instalacji wewnętrz-
nej budynku 230 V

ogranicznik przepięć typ 1

układ sieci TNC
DB 3 255 H nr kat. 900 120
układ sieci TNS
DB 3 255 H nr kat. 900 120
DB 1 255 H nr kat. 900 222
układ sieci TT
DB 3 255 H nr kat. 900 120
DK 35 nr kat. 900 699
DGP BN 255 nr kat. 900 132
ogranicznik przepięć
kombinowany typ 1 i typ 2
układ sieci TNC
DV M TNC 255 nr kat. 951 300
układ sieci TNS
DV M TNS 255 nr kat. 951 400
układ sieci TT
DV M TT 255 nr kat. 951 310

Rys. 2 Wysterowanie potencjałów wokół masztu jako ochrona przed napięciem

krokowym Rys. 4 Maszt oświetleniowy zasilany 3×230/400 V znajdujący się w strefie 0A

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
168
 reklama
układ sieci TNC
DG M TNC 275 nr kat. 952 300
układ sieci TN układ sieci TNS
DG M TN 275 nr kat. 952 200 DG M TNS 275 nr kat. 952 400
układ sieci TT układ sieci TT
DG M TT 2P 275 nr kat. 952 110 DG M TT 275 nr kat. 952 310

Rys. 5 Oprawa oświetleniowa ścienna Rys. 6 Maszt oświetleniowy zasila-

w strefie 0B, zasilana z instala- ny 3×230/400 V, znajdujący się
cji wewnętrznej budynku 230 V w strefie 0B

Materiał Forma Uziom Uwagi

linka 50 mm2 min. ∅ jednego drutu 1,7 mm
Miedź drut 50 mm2 ∅ 8 mm
taśma 50 mm2 minimalna grubość 2 mm
drut z ocynkiem 50 mm ∅ 10 mm, –
Tal
taśma z ocynkiem 70 mm 100 mm2 minimalna grubość 3 mm
Stal drut ∅ 10 mm, –
nierdzewna taśma 100 mm2 minimalna grubość 2 mm
Tab. 1 Minimalne wymiary połączeń uziemiających pomiędzy masztami w strefie 0A
a uziemieniem budynków

5 cm i na szerokości 3 m obok ta- pieczeniem instalacji zasilania są

kiego masztu. Innym środkiem jest
wysterowanie potencjału, polegają-
ce na umieszczaniu czterech uzio-
mów wokół masztu, gdzie każdy
następny jest umieszczony o 0,5 m
głębiej i o 3 m dalej od poprzednie-
go. Takie cztery pierścienie łączy
się ze sobą promieniowo 4 przewo-
dami (co 90 stopni). Konsekwent-
nie stosuje się ograniczniki prze-
pięć przy przejściu ze strefy 0A do
1 lub 0B do 1. Wszystkie instalacje
masztów znajdujących się w strefie
0A należy wyposażyć w ogranicz-
niki przepięć typu 1 (oznaczenie
wg PN-EN 61643-11).
Sposób wyznaczenia strefy me-
todą toczącej się kuli dla urządzeń
oświetlenia zewnętrznego pokaza-
no na rysunkach 3 i 4. Przy podłą-
czaniu ograniczników typu 1 nale-
ży również sprawdzić warunki ko-
ordynacji ich działania z umiesz-
czonymi ewentualnymi ograniczni-
kami typu 2 w rozdzielnicy oświe-
tlenia zewnętrznego. Dla masztów
oświetleniowych znajdujących się
w strefie 0B wystarczającym zabez-
ograniczniki przepięć typu 2 zain-
stalowane przy wejściu do budyn-
ku lub w budynku.
Prawidłowe wyznaczenie stref
wspomnianą metodą wymaga
„przetaczania” kuli we wszystkich
możliwych kierunkach dla spraw-
dzenia, że nie dotyka ona dane-
go urządzenia elektrycznego (tu
oprawy oświetlenia zewnętrzne-
go) (rys. 5 i 6).
reklama
DEHN Polska Sp. z o.o.
02-822 Warszawa
ul. Poleczki 23
Platan Park, wejście F
tel./faks 022 335 24 66-69
dehn@dehn.pl
www.dehn.pl

nr 9/2007
169
 ssyysstteem
myy kkoom
mppuutteerroow
wee

kurs praktycznego wykorzystania

programu ATP – EMTP (część 4.)
podstawowe elementy systemu elektroenergetycznego – transformatory
mgr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka

W czwartej części kursu zostaną szczegółowo scharakteryzowane transformatory i auto-

transformatory. W obliczeniach przeprowadzanych za pomocą pakietu ATP wykorzy-
stywane są wyniki prób stanu jałowego i zwarcia powszechnie dostępne na tabliczkach
znamionowych i w katalogach.

T ransformatory stanowią ważny element systemu elektroenergetycznego. Głów-

Rys. J. Wiater
nym ich zadaniem jest przenoszenie energii elektrycznej prądu przemienne-
go drogą indukcji z jednego poziomu napięcia na drugi. Uzwojenia pierwotne i wtór-
ne są galwanicznie od siebie odseparowane. Wyróżniamy transformatory jedno-
i trójfazowe, dwu- i trzyuzwojeniowe, z różną konstrukcją rdzenia i typem izola-
cji. Program ATP umożliwia odwzorowanie większości typów transformatorów
z uwzględnieniem różnych grup połączeń – trójkąt, gwiazda, zygzak.
W przypadku korzystania z jakiegokolwiek elementu odwzorowującego
transformator należy pamiętać o jednym bardzo ważnym szczególe – nie wol-
no pozostawiać niepołączonych wejść/wyjść transformatora! (przykład błęd-
nych obliczeń zamieszczony pod koniec artykułu). W przypadku, gdy transfor-
mator ma pracować w układzie na biegu jałowym, należy na wyjście podłą-
czyć obciążenie o bardzo dużej rezystancji, np. 100 MΩ. Zwieranie wyjść rów-
nież powinno być przeprowadzane przez odpowiednio małą rezystancję, np.
Rys. 1 Schematyczne przedstawienie idealnego transformatora [1]
0,001 Ω. Jest to wymagane ze względu na założenia przyjęte w ATP.
U1
transformator idealny n=
U2

W przypadku, gdy chcemy przeprowadzić proste obliczenia, pakiet ATP gdzie:

daje do dyspozycji użytkownikowi element o nazwie „Ideal 1 Phase” (trans-
formator 1-fazowy)/„Ideal 3 Phase” (transformator 3-fazowy, uzwojenia połą-
czone w gwiazdę) z grupy Transformers. Odzwierciedla on idealny transfor-
mator, w którym pominięto wszystkie parametry uzwojeń (rezystancję, in-
dukcyjność, pojemność wzajemną, grupę połączeń, itp.). Pierwszym i najważ-
niejszym parametrem dla obu tych elementów, który użytkownik musi wpro-
wadzić, jest przekładnia:
Rys. J. Wiater
n – przekładnia transformatora (zgodnie z oznaczeniami w ATP),
U1 – napięcie znamionowe pierwszego uzwojenia transformatora,
U2 – napięcie znamionowe drugiego uzwojenia transformatora.
Idealny transformator w pakiecie ATP zbudowany jest przy wykorzystaniu
dwóch zależnych od siebie źródeł napięcia AC Type 14 i 18. Parametr o nazwie
BRANCH odzwierciedla częstotliwość znamionową tych źródeł. Gdy BRANCH=0
wtedy pobierana jest jej wartość (FREQ) z zakładki ATP|Settings/Simulation –

Rys. J. Wiater

R1 X1 R 2’ X2 ’
I1 I 2’

I0

I Fe Iμ

U1 Xμ U 2’
R Fe

Rys. 2 Przykładowy schemat obwodu z wykorzystaniem elementu „Ideal 1 Phase” Rys. 3 Schemat zastępczy rzeczywistego transformatora

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
170
 Symbol Nazwa w ATP Opis Możliwe układy połączeń Przesunięcie godzinowe

Ideal 1 Phase Idealny transformator 1-fazowy – 0

Ideal 3 Phase Idealny transformator 3-fazowy Yy 0

Saturable 1 Phase Transformator 1-fazowy z nasycającym się rdzeniem – 0

Transformator 3-fazowy z nasycającym się rdzeniem Y, D, Z

2-3-uzwojeniowy, o różnej konstrukcji rdzenia (wszystkie kombinacje) Wszystkie dostępne
Saturable 3 Phase
Autotransformator 1-fazowy lub 3-fazowy, dla danej konfiguracji
2-3-uzwojeniowy A – autotransformator

Transformator 3-fazowy z nasycającym się rdzeniem

#Sat. Y-Y 3-leg Yy 0
2-uzwojeniowy, 3-kolumnowy rdzeń

Transformator 1-fazowy lub 3-fazowy Y, D

z nasycającym się rdzeniem, 2-3-uzwojeniowy, (wszystkie kombinacje)
Wszystkie dostępne
BCTRAN o różnej konstrukcji rdzenia
dla danej konfiguracji
Autotransformator 1-fazowy lub 3-fazowy,
2-3-uzwojeniowy A – autotransformator
Y, D
Transformator 3-fazowy z nasycającym się rdzeniem,
(wszystkie kombinacje)
2-3-uzwojeniowy, o różnej konstrukcji rdzenia, Wszystkie dostępne
Hybrid Model
z wewnętrzną bazą parametrów dla danej konfiguracji
Autotransformator 3-fazowy, 2-3-uzwojeniowy
A – autotransformator
Tab. 1 Różnego rodzaju modele transformatorów możliwe do wykorzystania w pakiecie ATP z grupy elementów TRANSFORMERS

nawet w przypadku, gdy opcja POWER FREQENCY jest odznaczona. Częstotli- Program ATP automatycznie uwzględnia możliwe do uzyskania przesunię-
wości znamionowe innych źródeł w obwodzie muszą być równe zarówno sobie, cia godzinowe dla danego sposobu połączenia uzwojeń i daje użytkowniko-
jak i wspomnianemu parametrowi FREQ. W przypadku, gdy BRANCH=1, często- wi do wyboru odpowiednie wartości (np. Yy – 0/120/240) – przesunięcie po-
tliwość określana jest automatycznie – nie ma ograniczenia co do częstotliwości dawane jest w stopniach, gdzie:
źródła wykorzystywanego w innym miejscu analizowanego obwodu. D – uzwojenie połączone w trójkąt,
Y – uzwojenie połączone w gwiazdę,
transformator z nasycającym się rdzeniem Z – uzwojenie połączone w zygzak,
A – autotransformator (uzwojenie pierwsze i drugie jednakowo ustawione,
Dokładniejsze odwzorowanie transformatora w ATP umożliwiają kolejne np. AA).
elementy z grupy Transformers – Saturable 1 Phase/3 Phase. Uwzględniają one

Rys. J. Wiater
zjawisko nasycania się rdzenia transformatora, które występuje przy wzro-
ście napięcia ponad wartość znamionową lub przy zmianie jego częstotliwo-
ści poniżej wartości znamionowej. Typowy schemat zastępczy rzeczywiste-
go transformatora przedstawia rysunek 3 – parametry transformatora spro-
wadzone są na stronę pierwszą. W przypadku programu ATP schemat zastęp-
czy elementu „Saturable 1 Phase” jest przedstawiony na rysunku 4. Różni-
ca między nimi polega na wprowadzeniu nieliniowej indukcyjności i na nie- Rys. 4 Schemat zastępczy elementu „Saturable 1 Phase” [3]

przeliczaniu parametrów na jedną ze stron. Wartości niezbędne do wprowa-

Rys. J. Wiater

dzenia, aby móc wykorzystać element, podano w tabeli 2.

W przypadku transformatora trójfazowego schematy zastępcze są podob-
ne, z tą różnicą, iż 3-krotnie się powtarzają dla 3 kolejnych faz. Muszą też
być odpowiednio między sobą połączone, w zależności od grupy połączeń
transformatora. Wszystko to zawiera w sobie element o nazwie „Saturable
3 Phase”. Umożliwia on modelowanie w ATP zarówno transformatorów, jak
i autotransformatorów. Dla transformatorów 3-fazowych poza parametra-
mi wymienionymi w tabeli 1 należy zdefiniować także sposób połączenia
uzwojeń (Coupling) i grupę połączeń/przesunięcie godzinowe (Phase shift). Rys. 5 Uzwojenia połączone w gwiazdę i w trójkąt

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
171
 systemy komputerowe

Parametr w ATP Jednostka podstawowa Opis Wzór obliczeniowy/źródło danych

P0
I Fe =
U10

I μ = I10
2
− I Fe
2
⋅ 2
Io A Prąd magnesujący transformatora (wartość szczytowa)
gdzie:
P0 – moc pobierana przez transformator pracujący na biegu jałowym,
U10 – napięcie znamionowe,
I10 – prąd biegu jałowego transformatora,
IFe – składowa czynna prądu jałowego transformatora,
Iμ – wartość szczytowa prądu magnesującego transformatora
U10
φm ≅
4, 44 ⋅ f
Fo Wb Strumień magnetyczny w rdzeniu (wartość maksymalna)
gdzie:
f – znamionowa częstotliwość pracy transformatora,
φm – strumień magnetyczny w rdzeniu
Rezystancja w gałęzi poprzecznej – zawsze w odniesieniu 2
U10
Rmag Ω do uzwojenia pierwszego (wartość zerowa tego parametru R Fe ≅
rozumiana jest przez ATP jako nieskończoność) P0
Rp Ω Rezystancja uzwojenia pierwszego Na podstawie wyników pomiaru metodą mostkową/dane katalogowe
Lp mH lub Ω (jeśli Xopt=1) Indukcyjność reaktancja uzwojenia pierwszego Na podstawie wyników pomiaru metodą mostkową/dane katalogowe
Vrp kV Napięcie znamionowe uzwojenia pierwszego Dane katalogowe
Rs Ω Rezystancja uzwojenia drugiego Na podstawie wyników pomiaru metodą mostkową/dane katalogowe
Ls mH lub Ω (jeśli Xopt=1) Indukcyjność reaktancja uzwojenia drugiego Na podstawie wyników pomiaru metodą mostkową/dane katalogowe
Vsp kV Napięcie znamionowe uzwojenia drugiego Dane katalogowe
0 – definiujemy charakterystykę magnesowania Na podstawie próby biegu jałowego – zawsze dla pierwszego uzwojenia. Nie
RMS –
φ=f(I) 1 – jw. U=f(I) należy podawać punktu (0,0), gdyż jest automatycznie uwzględniony przez ATP
Tab. 2 Parametry 1-fazowego transformatora z nasycającym się rdzeniem w ATP (Saturable 1 Phase)

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na parametry uzwojeń wprowadza- gdzie:

nych dla połączenia uzwojeń w trójkąt. Zgodnie ze schematem zastępczym
Za = Ra + jXa; Zb = Rb + jXb; Zc = Rc + jXc
transformatora podajemy wartości rezystancji i indukcyjności poszczególnych
Zab = Rab + jXab; Zbc = Rbc + jXbc; Zac = Rac + jXac
uzwojeń, zaś przy połączeniu w trójkąt w trakcie pomiarów uzyskujemy war-
tości rezystancji i indukcyjności między fazą A i B, A i C, B i C. Należy wów- Jeśli przyjmujemy, iż transformator jest całkowicie symetryczny, wtedy:
czas skorzystać z zależności:
1
Zab ⋅ Zac Zab ⋅ Zbc Zi = Zij
Za = ; Zb = 3
Zab + Zac + Zbc Zab + Zac + Zbc
Domyślnie w modelu wykorzystywany jest rdzeń 5-kolumnowy. Można rów-
Zbc ⋅ Zac
Zc = nież wybrać rdzeń 3-kolumnowy. Parametr RMS wskazujący typ wprowadza-
Zab + Zac + Zbc nej charakterystyki magnesowania jest w przypadku transformatora wybie-
Rys. J. Wiater

Rys. J. Wiater

Rys. 6 Definiowanie parametrów elementu Saturable 3 Phase Rys. 7 Definiowanie parametrów elementu #Sat. Y/Y 3 leg.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
172
Rys. J. Wiater

Rys. J. Wiater
Rys. 8 Przekrój typowego transformatora z rdzeniem 3-kolumnowym [2] Rys. 9 Definiowanie parametrów elementu BCTRAN – podstawowe dane

rany. I tak, odpowiednio dla niezaznaczonego pola RMS=0, zaś dla zaznaczo-
nego RMS=1. Parametr Rmag w przypadku transformatora 3-fazowego ozna-
czono jako Rm. Użytkownik może również stworzyć transformator 3-uzwoje-
niowy. Należy wtedy wprowadzić parametry 3 uzwojenia (Tert.). Charaktery-
stykę magnesowania wprowadzamy po przejściu do zakładki Characteristic.
Dodajemy odpowiednią liczbę punktów w zależności od tego, iloma dyspo-
Procedurę zaczynamy od umieszczenia na schemacie elementu BCTRAN.
Przechodzimy do wprowadzania parametrów (rys. 8). Wybieramy rodzaj
transformatora: 3-fazowy (Number of phases=3), 2-uzwojeniowy (Number
of windings=2), 3-kolumnowy rdzeń (Type of core: 3-legged stacked core),
częstotliwość znamionowa (Test frequency [Hz] – 50). Wprowadzamy kolej-

Rys. J. Wiater
nujemy – maksymalnie 9. Istotna jest kolejność. Zawsze należy wprowadzać
wartości od najmniejszych do największych.
W przypadku transformatorów z uzwojeniami połączonymi w zygzak użyt-
kownik może wybrać przesunięcie godzinowe w granicach od -60° do 60°.
Wartości -60°, 0° i 60° są niedozwolone. Szczegóły można znaleźć w pomo-
cy do programu.
Uproszczoną wersją modelu Saturable 1 Phase jest element o nazwie #Sat.
Y/Y 3 leg. Jest to 3-fazowy model transformatora z założoną z góry konfigura-
cją połączeń uzwojeń gwiazda – gwiazda, z 3-kolumnowym nasycającym się
rdzeniem, przesunięciem godzinowym=0. Aby móc z niego skorzystać, wy-
magane jest wprowadzenie parametrów zamieszczonych w tabeli 3.

element BCTRAN
Kolejny element z grupy TRANSFORMERS o nazwie BCTRAN umożliwia
zamodelowanie w ATP transformatora na podstawie danych z tabliczki zna-
mionowej. Schemat zastępczy elementu BCTRAN jest dość skomplikowa-
ny i nie zostanie szczegółowo w tym miejscu omówiony. Rozważania zosta- Rys. 10 Definiowanie parametrów elementu BCTRAN – procentowe napięcie zwarcia
ną ograniczone tylko do sposobu jego praktycznego wykorzystania. Element
Rys. J. Wiater

BCTRAN nie pozwala na odwzorowanie transformatorów z uzwojeniami po-

łączonymi w zygzak. Pozostałe możliwości udostępniane użytkownikowi są
identyczne jak w przypadku elementu SATURABLE 1/3 PHASE. Poniżej zo-
stanie przedstawiony praktyczny przykład jego wykorzystania. Modelowa-
ny będzie transformator o następujących parametrach (odczytanych z ta-
bliczki znamionowej):
Moc: 400 kVA; Napięcie GN: 6300 V; Napięcie DN: 400 V; Prąd GN: 36,7 A;
Prąd DN: 577 A; Napięcie zwarcia: 4,61 %; Starty biegu jałowego: 1109 W;
Straty obciążeniowe: 1841 W; Grupa połączeń: Dyn5; Prąd biegu jałowe-
go: Io%=1,28 % Rys. 11 Przykład zastosowania elementu BCTRAN

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
173
 systemy komputerowe

Parametr w ATP Jednostka podstawowa Opis

f Hz Częstotliwość, przy której przeprowadzono pomiary parametrów transformatora
So VA Moc znamionowa transforamtora
Vh V Napięcie znamionowe uzwojenia pierwszego
Vl V Napięcie znamionowe uzwojenia drugiego
Ped W Straty biegu jałowego – w żelazie (przy zasilaniu od strony DN)
Ied A Prąd biegu jałowego (przy zasilaniu od strony DN)
Ued V Napięcie, przy którym wyznaczono Ped i Ied (strony DN)
Psd W Straty podczas próby zwarcia (przy zasilaniu od strony DN)
Isd A Prąd podczas próby zwarcia (przy zasilaniu od strony DN)
Usd V Napięcie panujące na stronie DN podczas zwarcia
Straty biegu jałowego dla składowej zerowej (pomiary przeprowadza się dla zwartych uzwojeń DN, napięcie zasilania podawane jest
Peh W
na zwarte uzwojenia i punkt neutralny transformatora, zwiększane aż do momentu, gdy napięcie GN osiągnie wartość znamionową)
Ieh A Prąd biegu jałowego dla składowej zerowej
Ued V Napięcie, przy którym wyznaczono Peh i Ieh (strony DN)
Straty podczas próby zwarcia dla składowej zerowej (wyznaczane przy zwartych uzwojeniach DN i GN, napięcie podawane między
Psh W
zwarte zaciski DN i punkt neutralny transformatora, napięcie zwiększane aż do osiągnięcia znamionowego prądu po stronie GN)
Ish A Prąd, przy którym wyznaczono Psh
0 – definiujemy charakterystykę magnesowania φ=f(I)
RMS —
1 – jw. U=f(I) (tab. 1)
Tab. 3 Parametry 3-fazowego transformatora z nasycającym się rdzeniem w ATP (#Sat. Y/Y 3 leg.)

no napięcie strony górnej (HV voltage [kV]=6.3 – z ang. HV strona górne-
go napięcia) i dolnej (LV voltage [kV]=0.4 – z ang. LV strona dolnego napię-
cia), moc znamionową (Power[MVA]=0.4). Transformator jest w konfigura-
cji Dyn5 – wobec tego wybieramy sposób połączenia uzwojeń (DY) i prze-
sunięcie godzinowe, gdzie 1h=30° stąd Phase Shift =150°. W dalszej kolej-
ności wprowadzamy kolejne dane transformatora, takie jak: prąd biegu ja-
łowego (Curr[%]=1.28), straty biegu jałowego (Loss[kW]=1.109). W praktyce
próbę biegu jałowego transformatora przeprowadza się zasilając go od stro-
ny dolnego napięcia, stąd Preformed=LV i Connected=LV. Należy jeszcze
nadmienić, że możliwe jest prowadzenie własnej charakterystyki magne-
sowania transformatora uzyskanej na drodze pomiarów. Można również
wykorzystać do tego celu charakterystyki zaimplementowane do poziomu
ATP. Należy wówczas wybrać opcję External Lm||Rm i zaznaczyć Auto-Add
Nonlinearities (rys. 8).
W przypadku, gdy jedno z uzwojeń połączone jest w gwiazdę, pojawia się
składowa zerowa prądu transformatora związana z jego niesymetrią. Koniecz-
ne jest w takim przypadku wprowadzenie danych dla składowej zerowej (Zero
Sequence Data) wyznaczonych na biegu jałowym. Należy wprowadzić do ATP
procentowy prąd biegu jałowego i straty mocy – wymagane (inaczej ATP nie
przeprowadzi w ogóle obliczeń).
Rys. J. Wiater
W praktyce dla układu 3-fazowego 4-przewodowego włączenie amperomierza do
przewodu neutralnego pozwala stwierdzić, czy istnieje składowa zerowa prądów.
Prąd w przewodzie neutralnym jest równy potrojonej wartości składowej zerowej
prądów przewodowych. Amperomierz spełnia funkcję filtru składowej zerowej.
Jeśli nie dysponujemy takimi danymi, wprowadzamy dane zbliżone do zera. Za-
znaczamy opcję Zero Sequence Data Available. Dla znamionowego napięcia pra-
cy Volt[%]=100 prąd biegu jałowego dla składowej zerowej przyjmujemy równy
Curr[%]=0.01 oraz straty mocy Loss[kW]=0.001 – jest to pewnego rodzaju założe-
nie upraszczające, w którym praktycznie rzecz biorąc pomijamy wartości prądu bie-
gu jałowego i strat dla składowej zerowej. W rzeczywistości należałoby zwrócić się
do producenta o szczegółowe dane dotyczące transformatora. W zakładce Short Cir-
cuit wprowadzamy procentowe napięcie zwarcia transformatora Imp.[%]=4.61. Po-
nownie moc transformatora Pow[MVA]=0.4 i straty obciążeniowe Loss[kW]=1.841
(rys. 9). Można, ale niekoniecznie, wprowadzać dane dla składowej zerowej wy-
znaczonej przy próbie zwarcia. W analizowanym przypadku zostały one pominię-
te. Po wprowadzeniu danych włączamy wstępne obliczenia – RunATP. Wpisujemy
8-literową nazwę dla modelowanego transformatora. ATP powinien zakomuniko-
wać, iż obliczenia zostały wykonane poprawnie. Zatwierdzamy wybór i przecho-
dzimy do schematu układu. W ten sposób konkretny transformator został zaim-
plementowany do poziomu ATP.

Rys. J. Wiater

6000 70,0
[V] [A]
52,5
4000
35,0
2000
17,5

0 0

-17,5
-2000
-35,0
-4000
-52,5

-6000 -70,0
0 10 20 30 40 [ms] 50 0 10 20 30 40 [ms] 50
(file tr2.pl4; x-var t) v:X0001A v:X0001B v:X0001C v:X0002A v:X0002B v:X0002C (file tr2.pl4; x-var t) c:X0001A-XX003 c:X0001B-XX003 c:X0001C-XX0003

Rys. 12 Napięcie na wejściu i wyjściu transformatora Rys. 13 Prąd w fazach ABC analizowanego obwodu

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
174
nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
175
 systemy komputerowe
Rys. J. Wiater
Rys. 14 Definiowanie parametrów elementu HYBRID MODEL
Na rysunku 11 przedstawiono schemat układu w ATP z wykorzystaniem
elementu BCTRAN. Szczegółowe parametry użytych elementów:
 AC 3Ph. Type 14 – U=5143 V (wartość maksymalna napięcia fazowego
w analizowanej sieci/UGN=6,3 kV<-napięcie międzyfazowe), F=50 Hz,
Pha=0, A1=0, tSTART=-1, tSTOP=1000,
 Z1 – R1=R2=R3=0.1 Ω, L1=L2=L3=0.001 mH, C1=C2=C3=0,
 Zobc – R1=R2=R3=5 Ω, L1=L2=L3=0.001 mH, C1=C2=C3=0,
 Rn – Res=0.1 Ω
 Rgnd – Res=2 Ω,
 Parametry symulacji – DeltaT=1E-6, Tmax=0.05.
W trakcie przeprowadzania obliczeń w programie ATP z wykorzystaniem
elementów BCTRAN nie należy zapominać o przeprowadzeniu wstępnych ob-
liczeń po zmianie jego nazwy. W przypadku, gdy taka operacja nie zostanie
przeprowadzona, możemy nie uzyskać żądanych wyników.
zaawansowany model
Najbardziej zaawansowanym modelem transformatora w pakiecie ATP
jest element o nazwie HYBRID MODEL. Dostosowany jest on do typo-
Rys. J. Wiater
Rys. 15 Przykład zastosowania elementu HYBRID MODEL
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
176
wych 3-fazowych transformatorów i autotransformatorów energetycznych.
Uwzględnia różne konfiguracje połączenia uzwojeń (gwiazda, trójkąt). Wy-
magane jest w tym przypadku wprowadzenie następujących danych: typu
transformatora (2-3-uzwojeniowy), napięcia znamionowego strony GN, DN
i ewentualnie SN (dla 3-uzwojeniowego transformatora), układ połączeń
poszczególnych uzwojeń, przesunięcia godzinowego, mocy znamionowej,
częstotliwości znamionowej, typu konstrukcji rdzenia.
Na tej podstawie program umożliwia oszacowanie typowych parametrów
transformatora. Korzysta z własnej bazy danych. Oczywiście możliwe jest
ręczne korygowanie wszystkich wartości lub tylko wybranych, w zależno-
ści od tego, jaką liczbą użytkownik dysponuje. Istnieje też możliwość wpro-
wadzenia konkretnych danych z projektu transformatora i na tej podstawie
oszacowanie jego parametrów. Definiuje się wówczas np. liczbę zwojów, ma-
teriał, z którego je wykonano, sposób ułożenia itp. Oczywiście istnieje rów-
nież możliwość wprowadzenia wyników przeprowadzonych pomiarów i na
tej podstawie wykonywanie dalszych obliczeń w ATP. Bardzo ciekawą funkcją
jest możliwość podania kilku parametrów transformatora z jednej grupy, np.
z pomiarów, danych projektowych czy z wewnętrznej bazy programu.
Element ten jest przeznaczony dla wszystkich, od amatorów do profesjona-
listów. Szczególnie polecany jest on osobom, które zaczynają przygodę z trans-
formatorami energetycznymi w ATP.
podsumowanie
W czwartej części kursu został omówiony sposób modelowania transfor-
matorów w ATP. Opanowanie tego etapu kursu będzie miało kluczowe zna-
czenie w przyszłości, gdyż transformatory pełnią bardzo ważną rolę w sys-
temie elektroenergetycznym. W czterech dotychczasowych częściach kur-
su zostały scharakteryzowane podstawowe elementy systemu. Użytkow-
nik ma możliwość przeprowadzenia obliczeń, których wyniki może wyko-
rzystać w praktyce.
literatura
1. http://pl.wikipedia.org/wiki/Transformator
2. http://www.sgb-trafo.de/
3. ElectroMagnetic Transients Program (EMTP) Rule Book, http://www.
eeug.org
Rys. J. Wiater
1000
[V]
750
500
250
-250
-500
-750
-1000
0 15 30 45 60 75 [ms] 90
(file kkk.pl4; x-var t) v:D22A v:D22B v:D22c
Rys. 16 Przykład błędnie zdefiniowanego obwodu – po obliczeniach napięcie na
wyjściu transformatora UA=0 (niepodłączone wyjście transformatora)
nr 9/2007
 Dystrybutor i producent transformatorów
olejowych oraz osprzętu kablowego

Firma Nowa Plus Sp. z o.o. z siedzibą w Suchym Lesie

Transformatory TPC k. Poznania jest producentem i dystrybutorem osprzętu
stacyjne
kablowego oraz materiałów elektroizolacyjnych. Od 2003
roku jest głównym dystrybutorem transformatorów fran-
cuskiej firmy Transfix Toulon, produkującej transformatory
rozdzielcze SN o mocach od 40 do 2000 kVA oraz trans-
formatory TPC z funkcją zabezpieczenia/rozłączenia. Trans-
formatory rozdzielcze SN zostały przebadane przez Instytut
Energetyki w Warszawie i posiadają dopuszczenie do sto-
sowania w krajowych przedsiębiorstwach energetycznych.

Transformatory T3O
i T3OE stacyjne i słupowe
TPC to opracowane i opatentowane przez firmę TRANS-
FIX rozwiązanie integrujące transformator z układem za-
pewniającym odłączenie zasilania z sieci SN w przy-
padku wystąpienia zwarcia wewnętrznego transformatora.
Transformatory TPC są szczególnie zalecane:
• w stacjach usytuowanych blisko zabudowań,
• w strefach ochronnych, np. skupiska ludzi,
zbiorniki wodne, parki, lasy itp.,
• w sieciach SN o dużych prądach zwarciowych.

Transformatory TPC instalowane na stacjach słupowych

nie wymagają stosowania bezpieczników napowietrz-
nych po stronie SN. W stacjach kontenerowych po-
zwala to na uproszczenie instalacji SN przez zastąpienie
funkcji zestawu rozłącznika z bezpiecznikami układem
Transformatory TPC
nasłupowe wiszące
„zabezpieczenie – rozłączenie”.

Nowa Plus Sp. z o.o.

ul. Klonowa 7,
62-002 Suchy Las k. Poznania
tel. +48 61 652 59 58 Ulgowa infolinia - 0 801 34 34 01
tel. +48 61 652 59 59 e-mail: biuro@nowaplus.com.pl

w w w . n o w a p l u s . c o m . p l
 pdrzoi aj eł k t

projekt zasilania osiedlowych

stacji transformatorowych SN/nN
mgr inż. Julian Wiatr

stan istniejący i wyciąg z warunków technicznych  budynek nr 1: PZ1=87 kW,

przyłączenia wydanych przez zakład energetyczny  budynek nr 2: PZ1=87 kW,
 budynek nr 3: PZ1=87 kW,

W odległości 100 m od projektowanego osiedla przebiega napowietrzna li-

nia elektroenergetyczna SN 3×15/8,7 kV 3×120 mm2 AFl. Linia jest wy-
konana na słupach ŻN12. Moc zwarciowa obliczana dla punktu określonego



budynek nr 4: PZ1=87 kW,
budynek nr 5: PZ2=108 kW,
budynek nr 6: PZ1=87 kW,
przez słup nr 20/96 linii napowietrznej SN wynosi SkQ=250 MVA. Czas trwania  budynek nr 7: PZ2=108 kW.
zwarcia w linii SN: Tk=1 s. Linia SN pracuje jako izolowana od ziemi. Niekom- Przy współczynniku mocy cosϕ=0,95. Oświetlenie terenu osiedla: 10 kW
pensowany prąd ziemnozwarciowy w linii SN wynosi Icr=15 A. Moc przyłącza- przy współczynniku mocy cosϕ=0,8. Osiedle należy zasilać z dwóch budyn-
nych do linii SN stacji transformatorowych nie może przekraczać 800 kVA. kowych stacji transformatorowych SN/nN o mocy dobranej do obciążenia.
Na podstawie programu organizacyjno-użytkowego ustalono, że wznoszo-
nych będzie 7 budynków, dla których moc zapotrzebowana ustalona na pod- opis techniczny zamierzenia budowlanego
stawie N-SEP-E 002:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania, wy- W miejscach wskazanych na rysunku 2 (schemat zasilania stacji transfor-
nosi odpowiednio: matorowych został przedstawiony na rysunku 1 (www.elektro.info.pl)), nale-
Rys. J. Wiatr

R < 3Ω
SkQ’’ = 250 MVA

3 x QT II - Pb
nr 20/96

SZ 24/4
OUN 3

3 x YHAKXS 120/50 - 12/20

ZN 12

dł. 200 m BST 400 kVA

„FORMANNA 1”
R < 3Ω

R<3Ω

Dy5 15/0,42 kV
B
A

3 x GXB20
3 x przepust ∅ 160 ul. Parkowa
C

D
3x120 mm2 AFL-6
3x15/8,7 kV
napowietrzna
istniejąca linia

3 x przepust ∅ 160
E

budynek 3 budynek 2 budynek 1

Pz = 87 kW Pz = 87 kW Pz = 87 kW
Qz = 28,71 kvar Qz = 28,71 kvar Qz = 28,71 kvar
Qz = 28,71 kvar
Pz = 87 kW

3 x przepust ∅ 160
im. M. Formanna

Qz = 35,64 kvar
Pz = 108 kW
Projektowane
budynek 4
ul. Sanguszki

budynek 7
osiedle
nr 21/96

ul. Partyzantów

3 x przepust ∅ 116
budynek 5 budynek 6
Pz = 108 kW Pz = 87 kW
R<3Ω

Qz = 35,64 kvar Qz = 28,71 kvar

F

ul. Kamińskiego
G

3 x przepust ∅ 160
3 x przepust ∅ 160 BST 400 kVA
nr 22/96

„FORMANNA 2”
dł. 500 m
3 x YHAKXS 120/50 - 12/20

Dy5 15/0,42 kV
Pn

Uwaga! Wszystkie dostępne części przewodzące słupa, z którego zostanie wykonane projektowane przyłącze kablowe SN, oraz żyły powrotne kabli SN należy objąć uzie-
mieniem ochronnym. Nieopisane rury osłonowe kabla SN ∅160. Wszelkie przepusty kablowe należy uszczelnić przed przedostawaniem się wody. Linie kablowe nN stanowią
osobne opracowanie. Budowę linii kablowych należy prowadzić zgodnie z wymaganiami N-SEP-E 004:2004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie
i budowa. Pręty uziomowe pogrążać w odstępach nie mniejszych niż 10 m. Liczbę pogrążonych prętów należy ustalić doświadczalnie podczas wykonywania uziomów (metodą
pomiarową). Zaleca się wykonanie uziomów kombinowanych.

Rys. 2 Plan lokalizacji stacji Tr 15/0,42 kV (rysunek dostepny również na www.elektro.info.pl)

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
178
 o grubości 10 cm, warstwą rodzimego gruntu o grubości 15 cm, ułożyć taśmę
Rys. J. Wiatr

6 kablową koloru czerwonego i zasypać wykop. Plan linii kablowych przedsta-

5 wia rysunek 2.
min. 5 min. 5 Pomiar kontrolny energii elektrycznej należy wykonywać w układzie pół-
4
00 pośrednim. Pomiar zużytej energii czynnej do celów oświetleniowych nale-
3
ży zlokalizować wspólnie z licznikiem kontrolnym. Liczniki energii czynnej
i biernej powinny być zainstalowane na budynku stacji w nieprzewodzącej
90 2 obudowie wykonanej z tworzyw termoutwardzalnych.

obliczenia
25

120

Dobór stacji transformatorowych do zasilania projektowanych budyn-

min. 15

min. 15
1

500
ków osiedla:

Uwaga!
Objaśnienia: 1 – pręt uziomowy ∅16, 2 – taśma FeZn 30×5, 3 – kabel
Dokładne obliczenie współczynnika mocy cosϕ wymaga obliczenia warto-
3×HAKXS 120/150 12 - 20, 4 – piasek, 5 – taśma kablowa koloru czerwonego, ści mocy zapotrzebowanej czynnej oraz mocy zapotrzebowanej biernej. Na
6 – rodzimy grunt. ich podstawie wyznacza się współczynnik mocy zapotrzebowanej:
Rys. 2a Przekrój poprzeczny rowu kablowego
∑
n
Qz Q zi 1
tg ϕz = = i =1
⇒ cos ϕz =
∑ tg 2 ϕ z + 1
n
ży zainstalować dwie budynkowe stacje transformatorowe SN/nN (15/0,42 kV) Pz P
i =1 zi

typu MRw-b1 o mocy 400 kVA każda, produkcji ZPUE Włoszczowa (prefabry- Na podstawie programu organizacyjno-użytkowego ustalono:
kowane stacje transformatorowe muszą posiadać aprobatę techniczną wyda-
1
ną przez ITB w Warszawie oraz atest wydany przez Instytut Energetyki po- cos ϕ Z ≅ 0, 95 ⇒ tgϕ Z = − 1 ≅ 0, 33
cos2 ϕ z
twierdzający zgodność z wymaganiami normy PN-EN 61330).
Budynki stacji należy ustawić na podłożu wykonanym zgodnie z zalecenia- Dodatkowym obciążeniem stacji jest oświetlenie terenu o współczynniku
mi instalacyjnymi firmy ZPUE Włoszczowa. Uziemienia stacji należy wyko- mocy cosϕ=0,8. Ze względu na nieznaczną moc oświetlenia do dalszych
nać w następujący sposób (rys. 5): obliczeń przyjęty zostanie współczynnik mocy cosϕ=0,95.
 w odległości 1 m od obrysu budynku należy pogrążyć w gruncie cztery Moc zapotrzebowana ze stacji Formanna 1:
pręty uziomowe ∅ 16 produkcji firmy Galmar (dolny koniec uziemienia
na głębokości nie mniejszej niż 5 m poniżej poziomu gruntu), Pz = k z ⋅ 4 ⋅ Pz1 + Posw = 0, 75 ⋅ 4 ⋅ 87 + 5 = 266 kW
 osadzone uziomy pionowe należy połączyć taśmą FeZn 50×5, do taśmy Q z = tg ϕ z ⋅ P z = 266 ⋅ 0, 33 = 86,13 kwar
należy przyspawać przewody uziemiające wykonane z taśmy FeZn 50×5. SZ = PZ 2 + Q Z 2 = 266 2 + 86,132 ≈ 279, 60 kVA
Ponieważ uziemienie będzie wykonane jako wspólne dla transformatora
oraz punktu neutralnego transformatora, przewody uziemiające należy po- Na tej podstawie należy przyjąć transformator o mocy 400 kVA, o następują-
malować w następujących kolorach: kolor żółto-zielony – uziemienie trans- cych parametrach (podstawa – katalog producenta transformatorów):
formatora, kolor jasnoniebieski – uziemienie punktu neutralnego transfor-
reklama
matora. Schemat ideowy stacji transformatorowych SN/nN (15/0,42 kV) przed-
stawiają rysunki 3 i 4 (www.elektro.info.pl) (przekrój poziomy budynku sta-
cji przedstawia rysunek 6).
Zasilanie stacji należy wykonać kablem średniego napięcia typu
3×YHAKXS 120/50 – 12/20, który należy przyłączyć do istniejącej linii SN.
Przyłączenie powinno być wykonane zgodnie z katalogiem „Stanowiska
słupowe z zejściami kablowym SN – tom I” – opracowanym przez ZPUE
Włoszczowa (rys. 6.8 na str. 24 oraz karta katalogowa W-001 na str. 26) –
rysunek 1a (www.elektro.info.pl).
Wszystkie elementy konstrukcyjne projektowanego przyłącza należy połą-
czyć z uziomem, którego rezystancja nie może być większa niż 3 Ω. Przewody
uziemiające należy pomalować w kolorze żółto-zielonym. Kabel SN 3×YHA-
KXS 120/50 – 12/20 należy wprowadzić do przedziału SN i połączyć z zaciska-
mi SN zgodnie z zaleceniami producenta stacji nr 1, z której należy wyprowa-
dzić taki sam kabel do stacji nr 2 i przyłączyć do zacisków SN. Kable zasilają-
ce należy układać na podsypce z piasku w wykopie o głębokości 0,9 m. Po uło-
żeniu kabli w wykopie należy na nich, w odstępach co 10 m, nałożyć opaski
kablowe zawierające następujące informacje: typ kabla∗długość∗rok ułoże-
nia∗trasę∗symbol wykonawcy. Następnie należy je zasypać warstwą piasku

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
179
 projekt

Sn – moc znamionowa transformatora, w [kVA],

Rys. J. Wiatr

min. 5 min. 5
SZ – moc pozorna zapotrzebowana, w [kVA],
00 uk – względna wartość napięcia zwarcia transformatora, w [-],
i0 – względna wartość prądu stanu jałowego transformatora, w [-],
ΔPO – straty jałowe czynne (w żelazie) transformatora, w [kW],
90 ΔPobc zn – straty obciążeniowe czynne (w miedzi) transformatora, w [kW],
ΔQO – straty jałowe bierne transformatora, w [kvar],
ΔQobc zn – straty obciążeniowe bierne transformatora, w [kvar],
25

120
STr – wymagana minimalna moc transformatora, w [kVA],
min. 15

min. 10 min. 15 ΔPTr – całkowite straty mocy czynnej w transformatorze, w [kW],

500 ΔQTr – całkowite straty mocy biernej w transformatorze, w [kvar].
Należy uznać dobór mocy transformatora za poprawny.
Dobór linii SN oraz zabezpieczenia transformatora 15/0,42 kV:
Rys. 2b Przekrój poprzeczny rowu kablowego na odcinku C-D lub D-E

S" kQ 250 ⋅ 10 6
u k = 0, 045; i o = 0, 01 I"k 3 = = = 9622, 50 A ≈ 9623 A
3 ∗ Un 3 ⋅ 15 ⋅ 10 3
ΔPo = 1, 0 kW; ΔPobc zn = 4, 60 kW
c ⋅ U2n 1,1⋅ 15000 2
⎛S ⎞
2
⎛ 279, 60 ⎞
2 Z kQ = = = 0, 99 Ω
ΔPTr = ΔPo + ΔPobc zn ⋅ ⎜ Z ⎟ = 1 + 4, 6 ⋅ ⎜ ≅ 3, 25 kW S" kQ 250 ⋅ 10 6
⎝ Sn ⎠ ⎝ 400, 00 ⎟⎠
X kQ = 0, 995 ⋅ Z kQ = 0, 995 ⋅ 0, 99 = 0, 97520 Ω
2 2
⎛S ⎞ ⎛ 279, 60 ⎞ R kQ = 0,1⋅ X kQ = 0,1⋅ 0, 9752 = 0, 09752 Ω
ΔQ Tr = ΔQ o + ΔQ obc zn ⋅ ⎜ Z ⎟ = 4, 0 + 18 ⋅ ⎜ ≅ 12, 80 k var
⎝S ⎠ ⎝ 400, 00 ⎟⎠
n R kQ 0, 09752
ΔPo = ΔPFe ; ΔPobc zn = ΔPCu κ = 1, 02 + 0, 98 ⋅ exp[ −3 ] = 1, 02 + 0, 98 ⋅ exp[ −3 ] = 1, 75
X kQ 0, 97520
4, 5
ΔQ o = i o ⋅ Sn = 4, 0 k var ; ΔQ obc zn = u k ⋅ Sn = ⋅ 400 = 18 k var ip = 2 ⋅ κ ⋅ I "
k3 = 2 ⋅ 1, 75 ⋅ 9623 ≈ 23816 A = 24 kA
100
X kQ 0, 97520
P = ΔPTr + Pz = 3, 25 + 266 = 269, 25 kW T= = ≈ 0, 032 s
ω ⋅ R kQ 2 ⋅ π ⋅ 50 ⋅ 0, 09752
Q = ΔQ Tr + Q z = 12, 80 + 86,13 = 99, 93 k var
Tk > 10T ⇒ I th = I"k 3
STr ≥ P2 + Q 2 = 269, 252 + 98, 932 ≈ 286, 85 < 400 kVA
τ pz + τ dz
90 + 250
Moc zapotrzebowana ze stacji Formanna 2: τsr = = = 170 0 C
2 2
Pz = k z ⋅ ( 2 ⋅ Pz 2 + Pz1 ) + Posw = 0, 75 ⋅ ( 2 ⋅ 108 + 87 ) + 5 = 232, 25 kW γ 20 35
γ sr = = = 21, 88 m /( Ω ⋅ mm2 )
Q z = tg ϕ z ⋅ P z = 232, 25 ⋅ 0, 33 = 76, 65 kwar 1 + α ⋅ ( τsr − 20 ) 1 + 0, 0040 ⋅ (170 − 20 )
τ dz − τ pz 250 − 90
SZ = PZ 2 + Q Z 2 = 232, 252 + 76, 652 ≈ 244, 58 kVA k = γ sr ⋅ c w ⋅ = 21, 88 ⋅ 2, 48 ⋅ = 93,18 A / mm2
Tk 1
Na tej podstawie należy przyjąć transformator o mocy 400 kVA, o następują- 1 I 2th ⋅ Tk 1 9622, 50 2
cych parametrach: S≥ = = 103, 27 mm2
k 1 93,18 1
u k = 0, 045; i o = 0, 01
gdzie:
ΔPo = 1, 0 kW; ΔPobc zn = 4, 60 kW
S”kQ – moc zwarciowa w miejscu przyłączenia kabla do napowietrznej linii
2 2
⎛S ⎞ ⎛ 244, 58 ⎞ SN, w [MVA],
ΔPTr = ΔPo + ΔPobc zn ⋅ ⎜ Z ⎟ = 1 + 4, 6 ⋅ ⎜ ≅ 2, 72 kW
⎝ Sn ⎠ ⎝ 400, 00 ⎟⎠ ZkQ – impedancja zastępcza w miejscu przyłączenia kabla do napowietrznej
2 2 linii SN, w [Ω],
⎛S ⎞ ⎛ 244, 58 ⎞
ΔQ Tr = ΔQ o + ΔQ obc zn ⋅ ⎜ Z ⎟ = 4, 0 + 18 ⋅ ⎜ ≅ 10, 73 k var RkQ – rezystancja zastępcza w miejscu przyłączenia kabla do napowietrznej
⎝ Sn ⎠ ⎝ 400, 00 ⎟⎠
linii SN, w [Ω],
ΔPo = ΔPFe ; ΔPobc zn = ΔPCu XkQ – reaktancja zastępcza w miejscu przyłączenia kabla do napowietrznej
4, 5 linii SN, w [Ω],
ΔQ o = i o ⋅ Sn = 4, 0 k var ; ΔQ obc zn = u k ⋅ Sn =
⋅ 400 = 18 k var
100 T – elektromagnetyczna stała czasowa zastępczego obwodu zwarciowego, w [s],
P = ΔPTr + Pz = 2, 72 + 244, 58 = 247, 30 kW γSr – konduktywność w temperaturze τśr, w [m/(Ω⋅mm2)],
Q = ΔQ Tr + Q z = 10, 73 + 76, 65 = 87, 38 k var γ20 – konduktywność przewodów kabla w temperaturze 20°C, w [m/(Ω⋅mm2)],
τpz – początkowa temperatura przewodów kabla podczas zwarcia, w [°C],
STr ≥ P2 + Q 2 = 247, 30 2 + 87, 38 2 ≈ 262, 30 kVA < 400 kVA
τdz – dopuszczalna końcowa temperatura kabla podczas zwarcia, w [°C],
gdzie: cw – ciepło właściwe aluminium, w [J/cm3K],
PZ – moc czynna zapotrzebowana, w [kW], α – rozszerzalność cieplna aluminium, α=0,004, w [1/ K],
QZ – moc bierna zapotrzebowana, w [kvar], Tk – czas trwania zwarcia, w [s],

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
180
τsr – średnia temperatura przewodów kabla, w [°C],

Rys. J. Wiatr
przewód uziemiający FeZn 30x5
żólto - zielony

I”k3 – początkowy prąd zwarcia symetrycznego, w [A], 00

ip – prąd udarowy, w [A], wykop

k – jednosekundowa dopuszczalna gęstość prądu zwarciowego, w [A/mm2]. 00

Na podstawie przeprowadzonych obliczeń należy dobrać kabel 3×YHAKXS 50/120 100

00
– 12/20, można też wyciągnąć wniosek, że aparatura stanowiąca wyposażenie sta-

20
Ø 17,2 Galmar
500 min.
nowiska słupowego dla przyłącza kablowego oraz aparatura wyposażenia stacji
100 podsypka żwirowa
transformatorowej spełnia warunek obciążalności zwarciowej (patrz katalog pro-
100
ducenta – ZPUE Włoszczowa). uziom otokowy FeZn 30x5

przewód uziemiający FeZn 30x5

Sprawdzenie odporności zwarciowej żyły powrotnej kabla: podsypka piaskowa jasnoniebieski

500 min. 500 min.

Uwaga! Ø 17,2 Galmar Ø 17,2 Galmar
Sprawdzenie odporności żyły powrotnej na warunki zwarciowe nie jest wymaga-
ne przez normy. Niemniej jednak żyła ta pełni ważną rolę w kablu średniego na- Objaśnienia: Budynek jest zakrywany dachem betonowym wg technologii producenta. Przyłą-
czenie przewodów uziemiających wykonać zgodnie z DTR producenta. Połączenia poszczegól-
pięcia, dlatego musi mieć odpowiednią odporność na prądy zwarciowe. nych elementów uziemienia chronić przed korozją.
Projektowana linia kablowa wykonana będzie trzema kablami jednożyłowymi, Rys. 5 Sposób posadowienia stacji na gruncie oraz uziemienia
dlatego wymagane jest też wyznaczenie prądu jednofazowego zwarcia z ziemią.
Do tego celu konieczna jest znajomość parametrów obwodu zwarciowego. Ponie- Warunek spełniony.
waż w tym przypadku tych danych brakuje, wyznaczenie prądu jednofazowego  do drugiej stacji Formanna 2:
zwarcia z ziemią jest niemożliwe. Natomiast podana moc zwarciowa w miejscu l 800
przyłączenia projektowanej linii do istniejącej linii napowietrznej SN (z takim sta- Rl = = ≈ 0,190 Ω
γ ⋅ S 35 ⋅ 120
nem wiedzy projektant ma najczęściej do czynienia w praktyce) umożliwia ob-
R = R Q + R l ≈ 0, 098 + 0,190 = 0, 288 Ω ≈ 0, 29 Ω
liczenie prądów zwarcia dwufazowego. Prąd zwarcia dwufazowego jest większy
niż prąd zwarcia jednofazowego z ziemią, co dzięki spełnieniu przez dobrany ka- X = X Q + X l = 0, 98 + 0,1⋅ l = 0, 98 + 0,1⋅ 0, 8 = 1, 78 Ω ≈ 1, 80 Ω
bel warunku odporności zwarciowej żyły powrotnej dla zwarć dwufazowych na- 3 ⋅ 100
ΔU = 0,17 + ⋅ I BTr ⋅ ( R ⋅ cos ϕ + X ⋅ sin ϕ ) =
leży uznać za wystarczające. Un
I ZP ≥ 0, 033 ⋅ S"kQ = 0, 033 ⋅ 250 = 8, 25 kA < I dop = 9, 80 kA 3 ⋅ 100
= ⋅ 15, 40 ⋅ ( 0, 29 ⋅ 0, 95 + 1, 80 ⋅ 0, 31) ≈
15000
gdzie:
≈ 0, 32% << 1%
IZP – wymagana minimalna odporność zwarciowa żyły powrotnej, w [kA],
Idop – dopuszczalna zwarciowa obciążalność zwarciowa żyły powrotnej, w [kA]. Warunek spełniony.
Dobór zabezpieczenia transformatora SN/nN:
Uwaga!
S 400 ⋅ 10 3 Podane w części 1. artykułu „Projektowanie linii kablowej SN”, zamiesz-
I BTr = nTr = ≈ 15, 40 A czonej w numerze 5/2007 „elektro.info”, dopuszczalne spadki napięć w li-
3 ⋅ Un 3 ⋅ 15 ⋅ 10 3
niach SN odnoszą się do źródła, którym jest GPZ. W tym przypadku brak
I nTr =k b ⋅ I BTr =1,6 ⋅ 15,40=30,80 A jest danych dotyczących obciążenia linii napowietrznej w poszczególnych
gdzie: punktach jej rozgałęzienia, dlatego przyjęto uproszczone wymagania do-
IBTr – prąd obciążenia transformatora obliczony przy nominalnym obciąże- puszczalnego spadku napięcia ΔU≤1 %, często stosowane w praktyce w ta-
kich przypadkach.
niu, w [A],
kb – współczynnik bezpieczeństwa, przyjmowany z zakresu (1,6 - 2), w [-], Rezystancja uziemienia dla urządzeń SN oraz żył powrotnych kabli SN:
InTr – prąd znamionowy bezpiecznika zabezpieczającego transformator, w [A].
UF 90
Należy przyjąć bezpiecznik topikowy SN typu VVC 32. RB ≤ = = 6Ω > 3Ω
I cr 15
Sprawdzenie dobranego kabla SN na warunek spadku napięcia:
 do pierwszej stacji Formanna 1: Icr – niekompensowana wartość prądu ziemnozwarciowego w sieci średniego
napięcia, w [A] (patrz wyciąg z warunków przyłączenia),
l 300 UF – odczytane z charakterystyki UF=f(Tk) wartości dopuszczalnej napięcia doty-
Rl = = ≈ 0, 072 Ω
γ ⋅ S 35 ⋅ 120 kowego przy Tk=1 s, w [V],
R = R Q + R l ≈ 0, 098 + 0, 072 = 0,17 Ω RB – wymagana rezystancja uziemienia, w [Ω].
X = X Q + X l = 0, 98 + 0,1⋅ l = 0, 98 + 0,1⋅ 0, 3 = 1, 01 Ω Należy zatem przyjąć dopuszczalną wartość uziemienia RB=3 Ω.
Dobór przekładników prądowych do kontrolnych układów pomiarowych
3 ⋅ 100 instalowanych w stacjach transformatorowych:
ΔU = ⋅ 2 ⋅ I BTr ⋅ ( R ⋅ cos ϕ + X ⋅ sin ϕ ) =
Un Prąd płynący przez przekładniki:
3 ⋅ 100 – stacja Tr Formanna 1:
= ⋅ 30, 80 ⋅ ( 0,17 ⋅ 0, 95 + 1, 01⋅ 0, 31) ≈
15000
Sz 297600
≈ 0,17% << 1% IB = = ≅ 429, 55 A
3 ⋅ Un 3 ⋅ 400

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
181
 projekt

– stacja Tr Formanna 2: RT – rezystancja transformatora, w [Ω],

ZT – impedancja transformatora, w [Ω],
Sz 244580
IB = = ≅ 353, 03 A ST – moc znamionowa transformatora (oznaczana również jako Sn), w [kVA],
3 ⋅ Un 3 ⋅ 400
UT – napięcie znamionowe transformatora, przy którym oblicza się impedan-
Na podstawie tych obliczeń należy przyjąć przekładniki prądowe o przekład- cję zwarcia, w [V].
ni 400/5 A/A dla każdej stacji (przekładnik w układzie pomiarowym zacho- Prąd zwarciowy początkowy oraz udarowy:
wuje wymaganą dokładność w przedziale obciążeń określonym wzorem:
c max ⋅ Un 2 c max ⋅ Un 2 c max ⋅ Un 2
0,2⋅IPn≥IB≤1,2⋅IPn). I"k 3( 2 ) = = = =
3 ⋅ Zk 3 ⋅ Xk + R 2 2
k 3 ⋅ ( X kQ + X kT )2 + ( R kQ + R kT )2
Prąd zwarciowy (początkowy oraz udarowy) na zaciskach dolnego napię-
cia transformatora: 1, 00 ⋅ 400
= ≈ 11, 21 kA *
Parametry zwarciowe systemu elektroenergetycznego w miejscu przyłącze- 3 ⋅ ( 0, 000772 + 0, 0192)2 + ( 0, 0000772 + 0, 0051)2
nia kabla SN do napowietrznej lini SN, przeliczone na napięcie dolnej stro- Xk 0, 0199720
tg ϕ k Rk
ny transformatora: T= = = 0, 0051772 ≈ 0, 012 s
ω 2 ⋅ π ⋅ f 2 ⋅ 3,14 ⋅ 50
c max ⋅ Un1 UT1 2 1,10 ⋅ 15000 2 420 2
Z kQ = ⋅( ) = ⋅( ) = 0,, 000776 Ω −3
Rk
−3
0,0051772

SkQ UT 2 250 ⋅ 10 6 15000 κ = 1, 02 + 0, 98 ⋅ e Xk

= 1, 02 + 0, 98 ⋅ e 0,0199720
≈ 1, 47
X kQ = 0, 995 ⋅ Z kQ = 0, 995 ⋅ 0, 000776 = 0, 000772 Ω ip = κ ⋅ 2 ⋅ I "
k3 = 1, 47 ⋅ 2 ⋅ 11, 21 ≈ 23, 24 kA
R kQ = 0,1⋅ X kQ = 0,1⋅ 0, 000772 = 0, 0000772 Ω * Przy dokładnych obliczeniach należy uwzględnić rezystancję i reaktancję ka-

gdzie: bla zasilającego transformator. Rezystancję oraz reaktancję należy przeliczyć na

ZkQ – impedancja zwarciowa układu poprzedzającego (systemu elektroener- poziom napięcia 400 V: RL/0,4 = RL(Un2 / Un1)2; XL/0,4 = XL(Un2 / Un1)2. Uwzględnie-
getycznego), w [Ω], nie parametrów spowoduje, że uzyskany z obliczeń prąd IK3(2) będzie mniejszy
XkQ – reaktancja zwarciowa układu poprzedzającego, w [Ω], od wyznaczonego w treści obliczeń.
RkQ – rezystancja zwarciowa układu poprzedzającego, w [Ω], Zwarciowy zastępczy prąd cieplny po stronie niskiego napięcia transfor-
SkQ – moc zwarciowa w miejscu przyłączenia projektowanego kabla SN do syste- matora:
mu elektroenergetycznego, określona przez zakład energetyczny, w [MVA]. Na podstawie obliczonego początkowego prądu zwarcia na zaciskach dol-
Parametry zwarciowe transformatorów: nych transformatora: I”k3=11,21 kA, po uwzględnieniu przekładni transforma-
tora, prąd po stronie górnego napięcia transformatora wyniesie:
ΔPobc zn 4, 60
uR = = = 0, 0115
ST 400 Un1 15000
ϑ= = ≈ 35, 71
u X = u − u = 0, 045 − 0, 0115 = 0, 0435
2 2 2 2 Un 2 420
k R

U2T 420 2
XT = uX ⋅ = 0, 0435 ⋅ ≈ 0, 0192 Ω I"k 3( 2 ) 11, 21
ST 400 ⋅ 10 3 I"k 3(1) = = ≈ 0, 32 kA
ϑ 35, 71
UT2 420 2
R T = uR ⋅ = 0, 0115 ⋅ = 0, 0051 Ω gdzie:
ST 400 ⋅ 10 3
ϑ – przekładnia transformatora, w [-],
U2T 420 2
ZT = uk ⋅ = 0, 045 ⋅ = 0, 0198 Ω I”k3(1) – początkowy prąd zwarciowy po stronie górnego uzwojenia transfor-
ST 250 ⋅ 10 3
matora, w [kA],
gdzie: I”k3(2) – początkowy prąd zwarciowy po stronie dolnego uzwojenia transfor-
uR – składowa rzeczywista napięcia zwarcia transformatora, w [-], matora, w [kA],
uX – składowa bierna napięcia zwarcia transformatora, w [-], T – stała czasowa obwodu zwarcia, w [s],
XT – reaktancja transformatora, w [Ω], I”k3 – początkowy prąd zwarcia, w [kA],
ip – prąd zwarciowy udarowy, w [kA],
Rys. J. Wiatr

κ – współczynnik udaru, w [-],

rozdzielnica SN
Xk – reaktancja obwodu zwarcia, w [Ω],
typu TPM-C (TPM 24)
Rk – rezystancja obwodu zwarcia, w [Ω],
ω – pulsacja, w [rad/s],
transformator 400 kVA

Un1 – napięcie górnej strony transformatora, w [V],

Un2 – napięcie dolnej strony transformatora, w [V],
f – częstotliwość napięcia zasilającego, w [Hz].
Na podstawie charakterystyki t=f(Ik), bezpieczników średniego napięcia
rozdzielnica nN
typu RN-W
typu V VC 32, czas trwania zwarcia wynosi Tk=0,1 s. Ponieważ Tk<10 T, nale-
ży obliczyć skutek cieplny wywołany prądem zwarciowym po stronie niskie-
szafka licznikowa
go napięcia transformatora.
Taki sposób postępowania został przyjęty ze względu na to, że jedynym
Rys. 6 Rozmieszczenie urządzeń w budynku stacji zabezpieczeniem zwarciowym poprzedzającym przekładniki prądowe są

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
182
nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
183
 projekt

bezpieczniki topikowe V V C 32, stanowiące zabezpieczenie transformato-  Przed przystąpieniem do wykonywania prac budowlanych w rejonie ulicy
ra. Zatem zastępczy zwarciowy prąd cieplny, jaki wystąpi w czasie zwarcia należy uzgodnić organizację ruchu w wydziale komunikacji starostwa po-
po stronie niskiego napięcia transformatora, wyniesie: wiatowego (Zarządzie Dróg Publicznych) i wydziale ruchu drogowego wła-
T 2 ⋅ Tk 0, 012 2 ⋅ 0,1 ściwej komendy policji.
m= ⋅ [1 − exp( − )] = ⋅ [(1 − exp( − )] = 0,12
Tk T 0,1 0, 012  Kable po ułożeniu w wykopie, a przed ich zasypaniem, należy poddać in-
wentaryzacji geodezyjnej.
I th = I"k 3( 2 ) 1 + m = 11, 21⋅ 1 + 0,12 = 11, 87 kA
 Przepusty kabli przez ściany konstrukcyjne stacji należy uszczelnić zgod-
gdzie: nie z wymaganiami producenta określonymi w DTR stacji.
m – współczynnik uwzględniający skutek cieplny składowej nieokresowej  Po wykonaniu prac instalacyjnych należy przeprowadzić procedury od-
prądu zwarciowego, w [-], biorcze zgodnie wymaganiami zakładu energetycznego.
Ith – zwarciowy zastępczy prąd cieplny, w [kA],  Prefabrykowane stacje transformatorowe muszą posiać aprobatę tech-
Tk – czas trwania zwarcia, w [s]. niczną wydaną przez ITB w Warszawie oraz atest wydany przez In-
Moc znamionowa przekładników: stytut Energetyki potwierdzający zgodność z wymaganiami normy
Strata mocy w przewodach: PN-EN 61330 Prefabrykowane stacje transformatorowe.
 Przed przystapieniem do robót budowlanych należy opracować plan
2
Isn ⋅l 52 ⋅ 5
Spz = = ≅ 0, 91 VA BIOZ.
γ ⋅ S 55 ⋅ 2, 5 Przed zakupem transformatora należy żądać od producenta atestu zgod-
Moc zapotrzebowana przez przekładnik, w [VA]: ności z wymaganiami normy PN-EN 61330:2001 Prefabrykowane stacje
SS = Spz + Sap1 + Sap 2 + SZ = 0, 91 + 2, 5 + 2, 5 + 1, 25 = 7,16 VA transformatorowe, wydanego przez Instytut Energetyki, oraz aprobaty
technicznej wydanej przez Instytut Techniki Budowlanej.
Na tej podstawie należy przyjąć przekładniki prądowe 400/5 A/A kl 0,5S o mo-
cy 7,5 VA, produkcji firmy Polcontact, o parametrach zwarciowych: Uwaga!
W prezentowanym artykule został opracowany uproszczony plan (szkic)
– znamionowy krótkotrwały prąd cieplny (1-sekundowy):
linii kablowych. Podczas projektowania w warunkach rzeczywistych ko-
I 2th ⋅ Tk2 11870 2 ⋅ 0,1 nieczna jest mapa geodezyjna przeznaczona do celów projektowych. Na-
I thT1 = 60 ⋅ I Pn = 60 ⋅ 400 = 24 kA ≥ = ≈ 3, 8 kA niesiona na niej trasa linii podlega uzgodnieniu w Zespole Uzgodnień
1 1
Dokumentacji Projektowej (wymagania w zakresie uzgadniania projektu
– znamionowy prąd dynamiczny tego przekładnika wynosi: elektroenergetycznej linii kablowej znajdą Państwo w artykule pt. „Pro-
I dyn = 2, 5 ⋅ I thT1 = 2, 5 ⋅ 24 = 60 kA > i p = 23, 24 kA jektowanie elektroenergetycznych linii kablowych SN”, opublikowanym
w numerze 5-9/2007 „elektro.info”). Przyjęte kable nN oraz ich zabezpie-
gdzie: czenia przedstawione na rysunkach 3 i 4 (www.elektro.info.pl), zostały
l – długość przewodów łączących zaciski przekładnika z aparatem, w [m], dobrane zgodnie z PN-IEC 60364-5-523. Zabezpieczenia te zachowują se-
Sap – moc pobierana przez licznik, w [VA] – tutaj Sap1=2,5 VA; Sap2=2,5 VA, lektywność w stosunku do zabezpieczenia transformatora wykonanego
bezpiecznikiem V V C 32 (tabela 3.4.2. – str. 79 J. Wiatr, M. Orzechow-
SZ – strata mocy w miejscach połączeń, w [VA] – tutaj SZ=1,25 VA,
ski, „Poradnik projektanta elektryka. Podstawy zasilania budynków
Isn – znamionowy prąd wtórny przekładnika, w [A], mieszkalnych, użyteczności publicznej i innych obiektów nieprzemy-
S – przekrój przewodów łączących zaciski przekładnika, w [mm2], słowych w energię elektryczną”, DW Medium 2006, 2007).
IPn – znamionowy prąd pierwotny przekładnika, w [A]. Projekt elektroenergetycznych linii kablowych nN zasilających poszcze-
gólne budynki oraz projekt oświetlenia terenu osiedla stanowi osobne
Uwaga! opracowanie i zostanie przedstawiony w jednym z kolejnych numerów
Bateria kondensatorów do kompensacji biegu jałowego transformatora przed-
„elektro.info”. Ponadto podczas opracowywania projektu budowlane-
stawiona na rysunkach 3 i 4 i została przyjęta na podstawie katalogu firmy
go (budowlano-wykonawczego) należy pamiętać o dołączeniu do nie-
OLMEX.
go specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych
(przykłady specyfikacji znajdzie czytelnik na płycie CD dołączonej do
uwagi końcowe wznowionego wydania „Poradnika projektanta elektryka” – wydanie
z 2007 roku) oraz o zamieszczeniu informacji o planie BIOZ, jeżeli jest
 Przyłączenie kabla SN do istniejącej linii napowietrznej należy wykonać zgod- on wymagany podczas prowadzenia robót budowlanych.
nie z katalogiem „Stanowiska słupowe z zejściami kablowym SN – tom I” –
opracowanym przez ZPUE Włoszczowa (rys. 6.8 na str. 24 oraz karta katalogo- Zestawienie podstawowych materiałów:
wa W-001 na str. 26). 1. Stacja transformatorowa MRw-b1 – 2 szt., 2. kabel YHAKXS 120/50
 Montaż stacji transformatorowych należy wykonać zgodnie z DTR produ- – 12/20 – 2400 m, 3. głowica kablowa QT II – Pb – N – 3 szt., 4. izolator
centa. wsporczy LWP 8/24 – 3 szt., 5. ogranicznik przepięć GXB – 20 – 3 szt.,
6. napęd ręczny NRV – 1 szt., 7. odłączniko-uziemnik OUN3 SZ24/4 –
 Budowę linii kablowej SN należy wykonać zgodnie w wymaganiami 1 szt., 8. rura osłonowa nieprzewodząca ∅ 160 – 138 m, 9. taśma kablo-
N-SEP-E 004:2003 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. wa koloru czerwonego – 800 m, 10. oznaczniki balowe – 80 szt., 11. pia-
Projektowanie i budowa. sek na podsypki – 40 m3, 12. elementy mocujące niezbędne do przyłą-
 Przed przystąpieniem do prac budowlanych należy przeprowadzić geode- czenia kabla do linii napowietrznej wg potrzeb, 13. pręty uziomowe ∅
zyjne wyznaczenie trasy projektowanej linii kablowej oraz miejsce posa- 16 prod. GALMAR wg potrzeb, 14. taśma Fe Zn 30×5 wg potrzeb, 15. po-
dowienia projektowanych stacji transformatorowych. zostałe drobne materiały instalacyjne wg potrzeb.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
184
 porady

jak zaprojektować układ współpracy awaryjnego

zespołu prądotwórczego z siecią elektroenergetyczną?
mgr inż. Julian Wiatr

W wielu obiektach budowlanych zachodzi konieczność projektowania współpracy z siecią elektroenergetyczną

stwarza zagrożenie dla ludzi pracujących
układów zasilających o zwiększonej pewności dostaw energii elektrycz-
na „wyłączonej” linii (znane są przypadki
nej. Są to między innymi banki, centra przetwarzania danych, szpitale,
śmierci członków ekip remontowych). Je-
komendy policji i straży pożarnej, a także obiekty łączności, kompleksy żeli zespół prądotwórczy będzie pracował
wojskowe itp. Niejednokrotnie zastosowanie zasilania dwustronnego w publicznej sieci elektroenergetycznej
z sieci elektroenergetycznej jest niewystarczające – wówczas musimy nN, nie tylko będzie zasilał tę sieć, ale
zainstalować awaryjne źródło energii – zespół prądotwórczy. również (poprzez transformatory) sieć SN.
Przełączanie źródła zasilającego może być

T akie rozwiązanie jest poprawne pod

warunkiem spełnienia podstawo-
wych zasad współpracy zespołu prądo-
twórczego z siecią elektroenergetyczną
i zachowania ochrony przeciwporażenio-
wej w zasilanych odbiornikach energii
ja 2007 roku w sprawie szczegółowych
warunków funkcjonowania systemu elek-
troenergetycznego [DzU nr 93/2007, poz.
wykonane ręcznie lub automatycznie.
W przypadku zastosowania przełącznika
ręcznego, powinien on posiadać trzy po-
623]. Zespół prądotwórczy należy uznać zycje: źródło podstawowe, pozycja
za urządzenie przyłączane do sieci, mimo neutralna, źródło awaryjne. Przykładowy
że znajduje się na te-

Rys. J. Wiatr
elektrycznej. Doświadczenie wyniesione renie majątku odbior-
przez autora z kontroli prowadzonych cy, za układem po-
w różnych obiektach wojskowych podczas miarowym.
pracy w Wojskowej Inspekcji Gospodarki Właściciel publicz-
Energetycznej pozwala wyciągnąć wnio- nej sieci elektroener-
sek, że właściciele lub zarządcy budyn- getycznej musi posia-
ków instalują zespoły prądotwórcze bez dać informacje o przy-
uzgodnienia z właścicielem sieci elektro- łączonych zespołach
energetycznej i sprawdzenia warunków prądotwórczych oraz
zasilania odbiorników z awaryjnego źró- mieć pełną gwarancję
dła zasilania (często instalowany zespół zabezpieczenia przed
prądotwórczy nie pokrywa mocy zapo- wstecznym podaniem
trzebowanej przez odbiorniki i nie speł- napięcia z pracujące-
nia podstawowych zasad ochrony prze- go generatora do wy-
ciwporażeniowej). łączonej spod napięcia
Obowiązek uzgodnienia z właścicielem sieci elektroenerge-
Objaśnienia: 1) zgodnie z przepisami – przeciwpożarowy wyłącznik prądu
sieci elektroenergetycznej wynika z Roz- tycznej. Nieprawidło-
porządzenia Ministra Gospodarki z 4 ma- wo wykonany układ Rys. 1 Ręczny przełącznik sieć/zespół prądotwórczy
promocja

Szybki dostęp...

...do sprawdzonych informacji

186
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
www.elektro.info.pl nr 9/2007
Rys. J. Wiatr

reklama
zgodnym z układem
sieci zasilającej.
Częsty m błędem
popełnianym przez
projek ta ntów jest
zmiana układu zasila-
nia TN na układ IT
przy zasilaniu z ze-
społu prądotwórcze-
go. Może ona spowo-
dować wyeliminowa-
nie skutecznej ochro-
ny przeciwporażenio-
wej w zasilanych od-
biornikach. Brak uzie-
mienia źródła zasila-
Objaśnienia: 1) zgodnie z przepisami – przeciwpożarowy wyłącznik prądu
jącego w przypadku
Rys. 2 Układ automatyki SZR sieć/zespół prądotwórczy
n ierów nom ier nego
układ współpracy zespołu prądotwórcze- obciążenia poszczególnych faz może być
go z ręcznym przełącznikiem źródła zasi- powodem pojawiania się napięcia niezrów-
lania pokazano na rysunku 1. noważenia, które powoduje wzrost napię-
W przypadku zespołu prądotwórczego cia w fazach niedociążonych, a w konse-
z automatycznym samostartem i samoza- kwencji prowadzi do uszkadzania się za-
trzymaniem należy stosować układ auto- silanych odbiorników. Dlatego wartość re-
matyki SZR sieć/zespół prądotwórczy wy- zystancji uziemienia punktu neutralnego
posażony w dwie blokady: elektryczną generatora zespołu prądotwórczego pra-
i mechaniczną. Na rysunku 2 przedsta- cującego jako źródło awaryjne powinna
wiono przykładowy układ współpracy ze- być nie większa niż 5 Ω.
społu prądotwórczego z układem automa- Należy również pamiętać, że zgodnie
tyki SZR. z wymaganiami rozporządzenia Ministra
W przypadku zespołów prądotwórczych Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 roku
wyposażonych w automatykę samorozru- w sprawie warunków technicznych, ja-
chu i samozatrzymania należy pamiętać, kim powinny odpowiadać budynki i ich
że część układów automatyki zainstalo- usytuowanie [DzU nr 75/2002, poz. 690
wana jest w zespole i w przypadku pozo- z późniejszymi zmianami], w budynkach
stawania zespołu w warunkach gotowo- o kubaturze większej niż 1000 m 3 oraz
ści do pracy wymaga zasilania z sieci innych zagrożonych wybuchem należy in-
elektroenergetycznej (grzałki, detektor stalować przeciwpożarowy wyłącznik
zaniku faz, itp.). Obwody te należy zabez- prądu. Zadziałanie tego wyłącznika nie
pieczyć przed przeciążeniami, przepięcia- może spowodować uruchomienia źródła
mi i porażeniami i wykonać w układzie rezerwowego lub awaryjnego (zespołu
TN-S. Ze względu na pewność zasilania prądotwórczego). Sposób włączenia prze-
nie należy do ich zabezpieczania stoso- ciwpożarowego wyłącznika prądu w in-
wać wyłączników różnicowoprądowych. stalacji posiadającej możliwość zasilania
Przekroje przewodów należy dobierać tak, ze źródła awaryjnego został przedstawio-
by został spełniony warunek samoczyn- ny na rysunkach 1 i 2.
nego w y łączen ia zgod ny z nor m ą Więcej informacji na ten temat Czytel-
PN-IEC 60364-4-41 oraz zrealizowane nicy znajdą w „Poradniku projektanta
wymagania normy PN-IEC 60364-5-523. elektryka. Podstawy zasilania budynków
Podczas projektowania układu współpra- mieszkalnych, użyteczności publicznej
cy zespołu prądotwórczego z siecią elek- i innych obiektów nieprzemysłow ych
troenergetyczną należy pamiętać, że w energię elektryczną” (J. Wiatr, M. Orze-
układ ten powinien być zainstalowany za chowski), którego drugie wydanie zosta-
układem pomiarowym i umożliwiać zasi- ło wznowione przez Dom Wydawniczy
lanie instalacji odbiorczej w układzie MEDIUM w lipcu 2007 roku.

nr 9/2007
187
 normy
sieci i urządzenia średniego napięcia
Polskie Normy w branży elektrycznej
Z estawienie zawiera wybrane Polskie Normy dotyczące wymienionego zakresu
tematycznego, które zostały ustanowione lub przyjęte na podstawie odpowied-
nich uchwał Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Zakres Polskich Norm dotyczą-
cych instalacji elektroenergetycznych jest ujęty w następujących katalogowych
grupach i podgrupach klasyfikacji ICS: 29.060.10, 29.060.20, 29.120.50, 29.170,
29.130.99, 29.160, 29.180, 29.240, 29.280.
W zestawieniu zamieszczono również wykaz norm z zakresu sieci i instalacji śred-
niego napięcia wycofanych i zastąpionych przez nowe normy. Z uwagi na ciągłą
nowelizację i aktualizację Polskich Norm zachęcamy Czytelników do odwiedzenia
strony internetowej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego www.pkn.pl i zbadania
możliwości zastosowania najnowszego wydania tych norm.
Polskie Normy dotyczące sieci i urządzeń SN
oraz wybranych urządzeń nN i WN
PN-EN 502166-3:2004/A2:2007 (U) Wyposażenie transformatorów i dławików.
Część 3: Przekaźnik zabezpieczający do transformatorów i dławików olejowych
bez poduszki powietrznej. Power transformer and reactor fittings. Part 3: Protecti-
ve relay hermetically sealed liquid-immersed transformers and reactors without ga-
seous cushion.
PN-EN 502166-5:2004/A2:2007 (U) Wyposażenie transformatorów i dławików.
Część 5: Wskaźnik poziomu cieczy, manometry i wskaźniki przepływu cieczy.
PN-EN 502166-5:2004/A3:2007 (U) Wyposażenie transformatorów i dławików.
Część 5: Wskaźnik poziomu cieczy, manometry i wskaźniki przepływu cieczy. Po-
wer transformer and reactor fittings. Part 5: Liquid level, pressure and flow indica-
tors, pressure relief devices and dehydrating breathers.
PN-EN 502166-8:2005/A1:2007 (U) Wyposażenie transformatorów i dławików.
Część 8: Zawory motylkowe do obwodów z cieczą izolacyjną. Power transformer
and reactor fittings. Part 8: Butterfly valves for insulating liquid circuits.
PN-EN 50299:2007 Olejowe zespoły przyłączeniowe kabli do transformatorów
i dławików o najwyższym napięciu urządzenia Um od 72,5 kV do 550 kV. Zastępu-
je PN-EN 50299:2003 (U).
PN-EN 50329:2003/AC:2007 (U) Zastosowania kolejowe. Urządzenia stacjonar-
ne. Transformatory trakcyjne. Railway applications. Fixed installations. Traction
transformers.
PN-EN 50336:2006 Izolatory przepustowe do skrzynek kablowych przy transfor-
matorach i dławikach na napięcie do 36 kV.
PN-EN 50397-1:2007 (U) Przewody elektroenergetyczne w osłonie do linii napo-
wietrznych oraz sprzęt do nich na napięcie znamionowe przemienne wyższe od
1 kV i nieprzekraczające 36 kV. Część 1: Przewody w osłonie. Covered conductors
for overhead lines and the related accessories for rated voltages above 1 kV a.c.
and not exceeding 36 kV a.c. Part 1: Covered conductors.
PN-EN 50341-2:2002/AC:2007 (U) Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu
przemiennego powyżej 45 kV. Część 2: Wykaz normatywnych warunków krajo-
wych. Overhead electrical lines exceeding AC 45 kV. Part 2: Index of National Nor-
mative Aspects.
PN-EN 50341-3:2002/AC:2007 (U) Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu prze-
miennego powyżej 45 kV. Część 2: Zbiór normatywnych warunków krajowych. Over-
head electrical lines exceeding AC 45 kV. Part 3: Set of National Normative Aspects.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
188
PN-EN 50423-1:2007 Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemienne-
go powyżej 1 kV do 45 kV. Część 1: Wymagania ogólne. Specyfikacje wspólne.
PN-EN 60076-1:2001/A1:2007 Transformatory. Wymagania ogólne.
PN-EN 60076-5:2006 Transformatory. Część 5: Wytrzymałość zwarciowa. Power
transformers. Part 5: Ability to withstand short-circuit.
PN-EN 60076-11:2006 Transformatory. Transformatory suche.
PN-EN 60076-13:2007 Transformatory. Część 13: Transformatory olejowe z wła-
snym wewnętrznym zabezpieczeniem. Power transformers. Part 13: Self protec-
ted liquid – filled transformes.
PN-EN 60282-1:2006 (U) Bezpieczniki topikowe wysokonapięciowe. Część 1: Bez-
pieczniki ograniczające prąd. High-voltage fuses. Part 1: Current limiting fuses.
PN-EN 60439-2:2004/A1:2007 Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe.
Część 2: Wymagania dotyczące przewodów szynowych.
PN-EN 60439-5:2007 Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe. Część 5: Wy-
magania dotyczące zestawów do rozdziału energii w sieciach.
PN-EN 60664-3:2006 Koordynacja izolacji urządzeń elektrycznych w układach ni-
skiego napięcia: Część 3: Stosowanie pokrywania, zalewania lub prasowania do
ochrony przed zanieczyszczeniem.
PN-EN 60715:2007 Wymiary aparatury rozdzielczej i sterowniczej niskonapięcio-
wej. Znormalizowany montaż na szynach w celu mechanicznego mocowania apa-
ratury elektronicznej w instalacjach rozdzielczych i sterowniczych. Zastępuje
PN-EN 60715:2006 (U).
PN-EN 60947-1:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa.
Część 1: Postanowienia ogólne.
PN-EN 60947-2:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa. Część 2:
Wyłączniki. Low-voltage switchgear and controlgear. Part 2: Circuit-breakers.
PN-EN 60947-3:2002/A2:2007 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięcio-
wa. Część 3: Rozłączniki, odłączniki, wyłączniki izolacyjne i zestawy łączników
z bezpiecznikami topikowymi.
PN-EN 60947-4-1:2001/Ap2:2007 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskona-
pięciowa. Część 4-1: Styczniki i rozruszniki do silników. Mechaniczne styczniki
i rozruszniki do silników.
PN-EN 60871-1:2006 (U) Kondensatory do równoległej kompensacji mocy bier-
nej w sieciach elektroenergetycznych prądu przemiennego o napięciu znamiono-
wym powyżej 1000 V. Część 1: Wymagania ogólne.
PN-EN 60728-3:2006 (U) Sieci kablowe służące do rozprowadzania sygnałów: te-
lewizyjnych, radiofonicznych i usług interaktywnych. Część 3: Aktywne urządze-
nia szerokopasmowe dla współosiowych sieci kablowych. Cable networks for te-
levision signals, sound signals and interactive services. Part 3: Active wideband
equipment for coaxial cable networks.
PN-EN 60728-10:2006 (U) Sieci kablowe służące do rozprowadzania sygna-
łów: telewizyjnych, radiofonicznych i usług interaktywnych. Część 10: Para-
metry systemowe dotyczące toru zwrotnego. Cable networks for television si-
gnals, sound signals and interactive services. Part 10: System performance for re-
turn paths.
PN-EN 60947-4-2:2004/A2:2007 (U) Aparatura rozdzielcza i sterownicza nisko-
napięciowa. Część 4-2: Styczniki i rozruszniki. Półprzewodnikowe sterowniki i roz-
ruszniki do silników prądu przemiennego.
PN-EN 60947-4-3:2002/A1:2007 (U) Aparatura rozdzielcza i sterownicza ni-
nr 9/2007
 skonapięciowa. Część 4-3: Styczniki i rozruszniki prądu przemiennego do ob-
ciążeń innych niż silniki. Low-voltage switchgear and controlgear. Part 4-3:
Contactors and motor-starters. AC semiconductor. Controllers and contactors
non-motor loads.
PN-EN 60947-5-1:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa. Część
5-1: Aparaty i łączniki sterownicze. Elektromechaniczne aparaty sterownicze.
PN-EN 60947-5-3:2002/A1:2007 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskona-
pięciowa. Część 5-3: Aparaty i łączniki sterownicze. Wymagania dotyczące urzą-
dzeń zbliżeniowych o określonym sposobie zachowania się w warunkach de-
fektu (PDF).
PN-EN 60947-5-5:2002/A1:2007 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapię-
ciowa. Część 5-5: Aparaty i łączniki sterownicze. Elektryczne urządzenia zatrzy-
mania awaryjnego z funkcją blokady mechanicznej.
PN-EN 60947-5-8:2007 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa.
Część 5-8: Aparaty i łączniki sterownicze. Trójpołożeniowe łączniki sterownicze do
urządzeń zezwolenia. Low-voltage switchgear and controlgear. Part 5-8: Control
circuit devices and switching elements. Three-position enabling switches.
PN-EN 60947-7-1:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa.
Część 7-1: Wyposażenie pomocnicze. Listwy zaciskowe do przewodów mie-
dzianych.
PN-EN 60947-7-2:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa.
Część 7-2: Wyposażenie pomocnicze. Listwy zaciskowe do przewodów ochron-
nych miedzianych.
PN-EN 61325:2006 Izolatory do linii napowietrznych o znamionowym napięciu po-
wyżej 1000 V. Ceramiczne i szklane izolatory do sieci prądu stałego. Definicje, me-
tody badań i kryteria oceny wyników.
PN-EN 61558-1:2006/AC:2006 (U) Bezpieczeństwo transformatorów mocy, jed-
nostek zasilających, dławików i urządzeń podobnych. Część 1: Ogólne wymaga-
nia i badania. Safety of power transformers, power supplies reactors and similiar
products. Part 1: General requirements and tests.
PN-EN 61643-11:2006 Niskonapięciowe urządzenia do ograniczania przepięć.
Część 11: Urządzenia do ograniczania przepięć w urządzeniach rozdzielczych ni-
skiego napięcia. Wymagania i próby.
PN-EN 62217:2006/AC:2007 (U) Wnętrzowe napowietrzne izolatory polimerowe
do sieci o znamionowym napięciu powyżej 1000 V. Ogólne definicje, metody badań
P O R A D N I K
P R O J E K T A N T A
E L E K T R Y K A
tak, zamawiam książkę PORADNIK PROJEKTANTA ELEKTRYKA
imię
zawód wykonywany
nazwisko
NIP:
firma
kod miejscowość
ulica
tel./faks e-mail
Wyrażam zgodę na wystawienie faktury VAT bez mojego podpisu
data podpis
Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać pod adres: DW MEDIUM, 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3, lub przesłać faksem (0-22) 810 27 42
KSIĘGARNIA TECHNICZNA
DW MEDIUM
Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy MEDIUM moich danych w celach marketingowych,
zgodnie z Ustawą z 29.08.1997 o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926, z późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktualizacji.
nr 9/2007
www.ksiegarniatechniczna.com.pl
i kryteria odbioru. Polimeric insulators for indoor and outdoor use with a nominal
voltage >1000 V. General definitions, test methods and acceptance criteria.
PN-EN 62231:2007 (U) Kompozytowe stacyjne izolatory wsporcze na napięcia prze-
mienne od powyżej 1000 V do 245 kV. Definicje, metody badań i kryteria oceny wy-
ników. Composite stadion post insulators for substantions with a.c. voltages grater,
than 1000 V up to 245 kV. Definitions test methods and acceptance criteria.
PN-EN 62271-100:2006/A2:2006 (U) Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza
i sterownicza. Część 100: Wyłączniki wysokiego napięcia prądu przemiennego.
High-voltage switchgear and controlgear. Part 100: High-voltage alternating cur-
rent circuit breakers.
PN-EN 62271-101:2006 (U) Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterowni-
cza. Część 101: Badania syntetyczne. High-voltage switchgear and controlgear.
Part 101: Syntetic testing.
PN-EN 62271-110:2007 Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza.
Część 110: Łączenie obciążenia indukcyjnego.
PN-EN 62271-200:2006/A2:2007 Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i ste-
rownicza. Część 200: Rozdzielnice prądu przemiennego w osłonach metalowych
na napięcia znamionowe powyżej 1 kV do 52 kV włącznie.
PN-EN 62271-201:2006 Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza.
Część 201: Rozdzielnice prądu przemiennego w osłonach izolacyjnych na napię-
cia znamionowe powyżej 1 kV do 52 kV włącznie. High-voltage switchgear and con-
trolgear. Part 201: AC insulation-enclosed switchgear and controlgear for rated vol-
tages above 1 kV and up to and including 52 kV.
PN-EN 62271-203:2007 Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza.
Część 203: Rozdzielnice z izolacją gazową w osłonach metalowych na napięcia
znamionowe wyższe niż 52 kV.
PN-EN ISO 5826:2007 Sprzęt do zgrzewania rezystancyjnego. Transformatory.
Ogólne warunki techniczne stosowane do wszystkich transformatorów. Zastępuje
PN-EN ISO 5826:2004 (U).
PN-HD 21.15 S1:2006 (U) Przewody o izolacji termoplastycznej na napięcie zna-
mionowe nieprzekraczające 450/750 V. Część 15: Przewody jednożyłowe o izola-
cji z bezhalogenowych mieszanek termoplastycznych do układania na stałe. Ca-
bles of rated voltages up to and including 450/750 V and having thermoplastic in-
sulation. Part 15: Single care cables, insulated with halogen-free thermoplastic
compound, for fixed wiring.
promocja
cena
w liczbie egz., w cenie 75 zł
75 zł
nr lok.
tel. (0-22) 810 21 24 eib@ksiegarniatechniczna.com.pl
faks (0-22) 810 27 42 www.ksiegarniatechniczna.com.pl
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
189
 normy
Projekt PN-EN 50216-3:2004/prAA Wyposażenie transformatorów i dławików.
Część 3: Przekaźnik zabezpieczający do transformatorów i dławików hermetycz-
nych olejowych bez poduszki powietrznej. Power transformers and reactor fittings.
Part 3: Protective relay for hermetically and reactors without gaseous cushion.
Wprowadza EN 50216-3:2002/prAA.
Projekt PN-EN 50216-5:2004/A2 Wyposażenie transformatorów i dławików.
Część 5: Wskaźnik poziomu cieczy, manometry i wskaźniki przepływu cieczy. Po-
wer transformer and reactor fittings. Part 5: Liquid level, pressure devices and flow
indicators. Wprowadza EN 50216-5:2002/A2:2005.
Projekt PN-EN 50395 Metody badania właściwości elektrycznych przewodów ener-
getycznych niskiego napięcia. Electrical test methods for low-voltage energy ca-
bles. Wprowadza EN 50395:2005, zastąpi PN-EN 50395:2005 (U).
Projekt PN-EN 50423-1 Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemienne-
go powyżej 1 kV do 45 kV włącznie. Część 1: Wymagania ogólne. Specyfikacje
wspólne. Overhead electrical lines exceeding AC up to and including AC 45 kV. Part 1:
General requirements. Common specifications. Wprowadza EN 50 423-1:2005, za-
stąpi PN-EN 50423-1:2005 (U).
Projekt PN-prEN 50508 Wielofunkcyjne drążki izolacyjne do prac przy instalacjach
wysokiego napięcia. Multi-purpose insulating sticks for electrical operations on
high voltage installations. Wprowadza prEN 50508.
PN-HD 22.7 S2:2004/A2:2007 Przewody o izolacji gumowej na napięcie znamio-
nowe nieprzekraczające 450/750 V. Część 7: Przewody o podwyższonej ciepłood-
porności do połączeń wewnętrznych o temperaturze żyły 110°C.
Projekt PN-prEN 62026-1 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa. In-
terfejsy sterowników (CDI). Część 1: Postanowienia ogólne. Low-voltage switch-
gear and controlgear. Controller-device interfaces (CDIs). Part 1: General rules.
Wprowadza prEN 62026-1, zastąpi PN-IEC 62026-1:2004.
Projekt PN-prEN 62026-2 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa. In-
terfejsy sterowników (CDI). Część 2: Interfejsy czujnika napędu (AS-i). Low-vol-
tage switchgear and controlgear. Controller-device interfaces (CDIs). Part 2: Actu-
ator sensor interface (AS-i). Wprowadza prEN 62026-2.
Projekt PN-prEN 62026-3 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa. Interfej-
sy sterowników (CDI). Część 3: Sieć urządzeń. Low-voltage switchgear and controlgear.
Controller-device interfaces (CDIs). Part 3: Device Net. Wprowadza prEN 62026-3.

Polskie Normy wycofane (przez zastąpienie) z zakresu sieci i urządzeń

średniego napięcia SN oraz wybranych urządzeń nN i WN
Lp. Normy wycofane Zastąpione przez
PN-EN 50336:2006 Izolatory przepustowe do skrzynek kablowych
1. PN-EN 50336:2003 (U)
przy transformatorach i dławikach na napięcie do 36 kV.
PN-EN 50423-1:2007 Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemiennego
2. PN-EN 50423-1:2005 (U)
powyżej 1 kV do 45 kV. Część 1: Wymagania ogólne. Specyfikacje wspólne.
3. PN-EN 60076-5:2001 PN-EN 60076-5:2006 (U) Transformatory. Część 5: Wytrzymałość zwarciowa.
PN-EN 60282-1:2006 (U) Bezpieczniki topikowe wysokonapięciowe.
4. PN-EN 60282-1:2003 (U)
Część 1: Bezpieczniki ograniczające prąd.
PN-EN 60298:2000/A11:2002 (U) Rozdzielnice prądu przemiennego w osłonach
metalowych na napięcia znamionowe powyżej 1 kV do 52 kV włącznie PN-EN 62271-200:2006/A2:2007 Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza.
5. (zmiana A11). AC metal-enclosed switchgear and controlgear for rated voltages Część 200: Rozdzielnice prądu przemiennego w osłonach metalowych
above 1 kV and up to and including 52 kV (amendment A11) na napięcia znamionowe powyżej 1 kV do 52 kV włącznie.
oraz PN-EN 60298:2000, PN-EN 62271-200:2005 (U)
PN-EN 60517:1999/A11:2002 (U) Rozdzielnice z izolacją gazową
w obudowach metalowych na napięcia znamionowe 72,5 kV i wyższe PN-EN 62271-203:2007 Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza.
6. (zmiana A11). Gas insulated metal-enclosed switchgear Część 203: Rozdzielnice z izolacją gazową w osłonach metalowych
for rated voltages above of 72,5 kV and above (amendment A11) na napięcia znamionowe wyższe niż 52 kV.
oraz PN-EN 60517:1999, PN-EN 62271-203:2005 (U)
PN-EN 60439-5:2007 Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe.
7. PN-EN 60439-5:2002 oraz PN-EN 50300:2006
Część 5: Wymagania dotyczące zestawów do rozdziału energii w sieciach.
PN-EN 60664-3:2006 Koordynacja izolacji urządzeń elektrycznych w układach niskiego napięcia.
8. PN-EN 60664-3:2003 (U)
Część 3: Stosowanie pokrywania, zalewania lub prasowania do ochrony przed zanieczyszczeniem.
PN-EN 60871-1:2006 (U) Kondensatory do równoległej kompensacji mocy biernej w sieciach
9. PN-EN 60871-1:2001 elektroenergetycznych prądu przemiennego o napięciu znamionowym powyżej 1000 V.
Część 1: Wymagania ogólne.
PN-EN 60947-1:2005 (U),
PN-EN 60947-5-1:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa.
10. PN-EN 60947-1:2002,
Część 5-1: Aparaty i łączniki sterownicze. Elektromechaniczne aparaty sterownicze.
PN-EN 60947-1:2002/A2:2004
PN-EN 60947-7-1:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa.
11. PN-EN 60947-7-1:2003 (U)
Część 7-1: Wyposażenie pomocnicze. Listwy zaciskowe do przewodów miedzianych.
PN-EN 60947-7-2:2006 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa.
12. PN-EN 60947-7-2:2003 (U)
Część 7-2: Wyposażenie pomocnicze. Listwy zaciskowe do przewodów ochronnych miedzianych.
PN-EN 61325:2002 (U) Izolatory do linii napowietrznych o znamionowym PN-EN 61325:2006 Izolatory do linii napowietrznych o znamionowym napięciu powyżej 1000 V.
13. napięciu powyżej 1000 V. Izolatory ceramiczne lub szklane do sieci prądu Ceramiczne i szklane izolatory do sieci prądu stałego.
stałego. Definicje, metody badań i kryteria odbiorów. Definicje, metody badań i kryteria oceny wyników.
PN-EN 62271-110:2007 Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza.
14. PN-EN 62271-110:2006 (U)
Część 110: Łączenie obciążenia indukcyjnego.
15. PN-IEC 726+A1:1997 Transformatory suche. Dry-type power transformers. PN-EN 60076-11:2006 Transformatory. Część 11: Transformatory suche.
PN-IEC 726+A1/Ak:1997 Transformatory suche. Pomiar wyładowań
16. niezupełnych (arkusz krajowy). Dry-type power transformers. PN-EN 60076-11:2006
Measurement of partial discharge (National appendix).
Jerzy Nowotczyński, Krystyna Nowotczyńska

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
190
 dystr ybucja

elektro.info można kupić w całej Polsce

euroKABEL-prorem Sp. z o.o. Starachowice, ul. Kościelna 98A

ZAKŁAD ENERGETYCZNY TORUŃ Bydgoszcz, ul. Fordońska 248 J, tel. 52/329-91-40

ENERGOHANDEL Sp. z o.o. Toruń, ul. Wschodnia 36 b, tel. 56/659-57-75
www.energohandel.com.pl Włocławek, ul. Duninowska 8, tel. 54/233-29-25
Brodnica, ul. 18 Stycznia 40, tel. 56/697-53-67
Grudziądz, ul. M. Curie-Skłodowskiej 6/7, tel. 56/642-18-80
Nowe Miasto Lubawskie, ul. Kościelna 8, tel. 56/697-23-95
ACEL Gdańsk, ul. Twarda 6c, tel. 58/340-14-45 Rypin, ul. Pisaki 31, tel. 54/423-13-90
www.acel.com.pl Radziejów Kujawski,ul. Brzeska 19, tel. 54/285-34-48
AMPER sp. j. Bolesławiec, ul. Wróblewskiego 7e, tel. 75/732-61-54 Toruń, ul. P.Fr.Skarbka 7/9, tel. 56/659-56-35
Lipno, ul. Mickiewicza 46, tel. 54/287-25-05 w. 32
Szczecin, ul. Firlika 41, tel. 91/812-55-12
ARTELEK sc FERT KSIĘGARNIA BUDOWLANA Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 54A, tel. 12/294-73-99
ASTE Sp. z o.o. Gdańsk, ul. Wielopole 7, tel. 58/340-69-00 FHU MAKRO Bochnia, ul. Proszkowa 40A, tel. 14/611-15-75
www.aste. pl Kraków, ul. Królewska 2, tel. 12/292-80-51
BARGO Sp. z o.o. Dziekanów Polski, ul. Kolejowa 223, tel. 22/751-29-29 Wieliczka, ul. Narutowicza 24, tel. 12/278-59-74
www.bargo.pl IN MEDIO SALONY SPRZEDAŻY PRASY IN MEDIO
BIELTOR s.j. Bielsko-Biała, ul. Warszawska 56, tel. 33/811-99-20
KSIĘGARNIA „QUO VADIS” Elbląg, ul. 1 Maja 35, tel. 55/232-57-91
COSIW-SEP Warszawa, ul. Świętokrzyska 14,
www.cosiw.sep.com.pl tel. 22/336-14-19, 336-14-20, 336-14-21 Platforma Handlowa ELENET e-hurtownia ELENET
ZAKŁAD ENERGETYCZNY Białystok, ul. Elewatorska 17/1, tel. 85/662-75-27 www.elektrotechnika.net.pl
BIAŁYSTOK Białystok, ul. Świętojańska 12, tel. 85/748-22-66 POLAMP Sp. z o.o. Giżycko, ul. Przemysłowa 1, tel. 87/429-89-00
PPH EKTO Sp. z o.o. Łomża, ul. Polowa 1, tel. 86/215-01-52 www.polamp.com Giżycko, ul. Armii Krajowej 7, tel. 87/428-32-68
www.ekto.com.pl Bielsk Podlaski, ul. Rejonowa 6, tel. 85/730-08-06 Ełk, ul. Suwalska 82B, tel. 87/621-62-18
Ełk, ul. Sportowa 1, tel. 87/621-14-80 Mrągowo ELTA, ul. Mrongowiusza 54, tel. 89/741-25-05
Projektowanie Augustów, ul. Elektryczna 2, tel. 87/643-73-52 Kętrzyn ELTA, ul. Rycerska 4/2, tel. 89/752-21-94
Sprzedaż hurtowa i detaliczna Sokółka, ul. Kolejowa 25, tel. 85/711-20-02 Ełk, ul. Stary Rynek 2, tel. 87/610-96-26
Produkcja Giżycko, ul. Przemysłowa 3, tel. 87/429-86-16
Wykonawstwo Suwałki, ul. Piaskowa 1, tel. 87/562-12-98 HURTOWNIA Warszawa, ul. Obrzeżna 3,
Usługi eksploatacyjne ELEKTROTECHNICZNA ROMI tel. 22/499 23 21, tel./faks 22/857-31-83
M. Olszewski R. Drabik Spółka Jawna
ELECTRIC Gdańsk, ul. Grunwaldzka 481, tel. 58/344-73-54
www.romisj.pl
ELEKTROHURT Poznań, ul. Małe Garbary 7a, tel. 61/853-02-53 hurtownia@romisj.pl
HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA biuro@romisj.pl
I OŚWIETLENIOWA
ELEKTRO-PARTNER Leszno, ul. Obrońców Lwowa 18, tel. 65/520-25-19
RUCH SA SIEĆ SPRZEDAŻY RUCH W CAŁYM KRAJU
HURTOWNIE ELEKTRYCZNE
ELEKTRO-PARTNER Ząbkowice Śląskie, ul. Niepodległości 24, tel. 74/815-40-00 SEP STOWARZYSZENIE ELEKTRYKÓW POLSKICH
www.sep.org.pl Oddziały SEP w calym kraju.
ELGED Inowrocław, ul. Metalowców 7, tel. 52/356-55-40
HURTOWNIA ARTYKUŁÓW SOLAR Kraków, ul. Radzikowskiego 35, tel. 12/638-91-22
ELEKTRYCZNYCH Polska Sp. z o.o. Lublin, ul. Witosa 3, tel. 81/444-25-05
Łódź, ul. Rokicińska 162, tel. 42/677-58-30
FH EL-INSTAL Bartoszyce, ul. Szewców 7
Wrocław, ul. Krakowska 141-155, tel. 71/341-69-16
PPH ELKABEL sp.j. Bielsko-Biała, ul. Komorowicka 39-41, tel. 33/821-23-20 Szczecin, ul. Heyki 3, tel. 91/462-48-79
www.elkabel.pl Kielce, ul. Zagnańska 71, tel. 41/343-13-39
SPE STOWARZYSZENIE POLSKICH ENERGETYKÓW
Lublin, ul. Zemborzycka 112, tel. 81/748-90-73
www.spe.org.pl Oddziały SPE w całym kraju.
Parczew, al. Jana Pawła II 38, tel. 83/355-19-99
Pruszcz Gdański, ul. Sikorskiego 2, tel. 58/691-76-39
Rzeszów, ul. Magazynowa 1, tel. 17/864-22-87 WYBIERZ PRENUMERATĘ „ELEKTRO.INFO” – NAPRAWDĘ WARTO!
HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA Żary, ul. Hutnicza 1
ELMAT
PRENUMERATA ROCZNA – 50 zł
PRENUMERATA EDUKACYJNA – 30 zł
ELMI Giżycko, ul. Smętka 6A, tel. 87/428-47-88
www.elmi.net.pl Kruszewiec 21, 11-400 Kętrzyn, tel. 89/752-20-68  10 numerów w roku (numery łączone: 1/2, 7/8 – w cenie numeru pojedynczego),
PPH ELNOWA Bydgoszcz, ul. Szubińska 17, tel. 52/375-45-71  przesyłka na koszt wydawnictwa,
 w prenumeracie koszt 1 egzemplarza taniej o 15 % w stosunku do ceny w sprzedaży detalicznej,
ELPIE Sp. z o.o. Lublin, ul. Inżynierska 3, tel. 81/744-26-51  dla studentów – zniżka – 50 % ( po przesłaniu kserokopii aktualnej legitymacji studenckiej),
www.elpie.com.pl Chełm, ul. Mickiewicza 7A, tel./faks 82/564-86-91  bezpłatna prenumerata próbna.
Zamość, ul. Hrubieszowska 63, tel./faks 84/639-84-95
Puławy, ul. Włostowicka 3, tel./faks 81/886-41-50 Zamówienia będą realizowane po dokonaniu wpłaty na konto: BANK ZACHODNI WBK S.A.
Biała Podlaska, ul. Handlowa 1, tel./faks. 83/342-07-61 VI O/WARSZAWA 46 1090 1753 0000 0000 7406 8950. Kontakt w sprawie prenumeraty i dystrybucji
Hrubieszów, ul. Polna 1, tel./faks 84/697-23-56 z p. Anetą Kacprzycką, e-mail: akacprzycka@medium.media.pl, tel. 022 810 21 24, faks 022 810 27 42.

nr 9/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
191
 recenzja
ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach
elektroenergetycznych niskiego i wysokiego napięcia
dr inż. Witold Jabłoński
W ysokie statystyki śmiertelnych wy-
padków porażenia prądem elek-
trycznym w naszym kraju stały się przy-
czynkiem do napisania przez dr. inż. Wi-
tolda Jabłońskiego, emerytowanego pra-
cownika naukowego Politechniki
Wrocławskiej, książki pt. „Ochro-
na przeciwporażeniowa w urzą-
dzeniach elektroenergetycznych
niskiego i wysokiego napięcia”.
Tym razem prezentujemy drugie,
uaktualnione i rozszerzone wyda-
nie tej książki, która po raz pierw-
szy pojawiła się na rynku wydaw-
niczym w 2005 roku nakładem
Wydawnictwa Naukowo-Technicz-
nego. Została ona podzielona na
sześć rozdziałów, w których autor
kolejno omawia wymagania w za-
kresie ochrony przeciwporażenio-
wej zawarte w aktach prawnych
i dokumentach normalizacyjnych,
a także podstawowe zagadnienia
dotyczące projektowania oraz ba-
dania stanu ochrony przeciwpora-
żeniowej w instalacjach i liniach
elektroenergetycznych niskiego
i wysokiego napięcia.
Przyjęty przez autora podział na
niskie i wysokie napięcie wynika
z elementarnych podstaw teorii
i techniki ochrony przeciwpo-
rażeniowej, gdzie jako grani-
cę podziału przyjęto napięcie
o wartości 1 kV. Przy omawia-
niu zagadnień ochrony prze-
23
ZŁ z VAT
ciwporażeniowej pomija się
podział wprowadzony dla celów gospodar-
ki elektroenergetycznej na napięcia ni-
skie, średnie i wysokie ze względu na to,
że przy napięciu o wartości większej niż
1 kV stosowane są takie same środki
ochrony przeciwporażeniowej, bez wzglę-
du na wartość nominalnego napięcia sie-
ci lub instalacji elektroenergetycznej. Po
omówieniu wymagań formalnoprawnych
dotyczących ochrony przeciwporażenio-
wej, autor opisał zagrożenia porażeniowe
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
192
oraz skutki przepływu prądu elektryczne-
go przez ciało człowieka. Następne dwa
rozdziały zostały poświęcone omówieniu
technicznych środków ochrony przeciw-
porażeniowej stosowanych powszechnie
w instalacjach i sieciach niskiego i wy-
sokiego napięcia.
Wiele miejsca przeznaczono także na
wyjaśnienie problematyki uziemień oraz
ich roli w ochronie przeciwporażeniowej
w instalacjach i sieciach wysokiego napię-
cia. Omówiono funkcje, jakie pełnią, oraz
ich parametry elektryczne przy przepły-
wie prądów o małych i dużych warto-
ściach. Autor przedstawił również zacho-
wanie się uziomów podczas przepływu
prądów udarowych. Nie zabrakło także in-
formacji na temat skuteczności ochrony
przeciwporażeniowej. Przedstawiono ter-
miny badań ochrony, wybrano urządzenia
służące do jej badania oraz poziom dokład-
ności. Wszystkie informacje uzupełniają
przytoczone zasady prowa-
dzenia podstawowych badań
oraz interpretacji wyników
uzyskiwanych podczas pro-
wadzenia pomiarów ochrony
przeciwporażeniowej w sie-
ciach i instalacjach niskiego
oraz wysokiego napięcia.
Książka jest bogato ilustro-
wana rysunkami, które są
bardzo pomocne przy anali-
zowaniu poszczególnych czę-
ści materiału.
Publikacja może być przy-
datna w codziennej pracy
projektanta elektryka, z in-
formacji w niej zawartych
z pewnością skorzystają za-
równo studenci wydziałów
elektr ycznych w y ższych
uczelni technicznych, ucznio-
wie średnich szkół elektrycz-
nych, jak i osoby ubiegające
się o świadectwo kwalifika-
cyjne na stanowiskach eks-
ploatacji i dozoru urządzeń
oraz instalacji elektroener-
getycznych. Doskonałym
uzupełnieniem tego materia-
łu jest książka autorstwa inż.
Krzysztofa Sałasińskiego pt.
„Bezpieczeństwo elektryczne w zakładach
opieki zdrowotnej”. Szpital jest bowiem
obiektem, gdzie występują pomieszczenia
wymagające projektowania ochrony prze-
ciwporażeniowej zarówno w wykonaniu
powszechnym, opisanym przez dr. inż. Wi-
tolda Jabłońskiego, jak i w sposób szcze-
gólny, wynikający ze specyfiki takich po-
mieszczeń jak OIOM lub blok operacyjny.
Obie pozycje wzajemnie się pod tym wzglę-
dem uzupełniają.
mgr inż. Julian Wiatr
nr 9/2007
bezpieczeństwo elektryczne
w zakładach opieki zdrowotnej
inż. Krzysztof Sałasiński
J ednym z trudniejszych zagadnień doty-
czących zasilania budynków jest zasila-
nie obiektów służby zdrowia. Jak dotych-
bu projektowania ochrony przeciwporaże-
niowej, należą sale operacyjne oraz po-
mieszczenia OIOM-u.
czas Polski Komitet Normalizacyjny nie Liczba błędów popełnianych przez pro-
wprowadził do zbioru normy dotyczącej za- jektantów skłoniła inż. Krzysztofa Sała-
silania szpitali i innych obiektów służby sińskiego, znanego specjalistę z zakresu
zdrowia, gdzie największym problemem zasilania obiektów służby zdrowia, do na-
jest zapewnienie wysokiej niezawodności pisania książki pt. „Bezpieczeństwo elek-
dostaw energii i właściwej ochrony prze- tryczne w zakładach opieki zdrowotnej”.
ciwporażeniowej. Prezentowana książka jest już drugim
Szpital jest miejscem, gdzie oprócz per- wydaniem, poprawionym i uaktualnio-
sonelu przebywają pacjenci, szczególnie nym w stosunku do wydania pierwszego,
narażeni na negatywne skutki zjawisk które zostało opublikowane w 2002 roku.
o charakterze elektrycznym. Powszechnie Znalazły się w niej informacje i wskaza-
znane zasady projektowania ochrony prze- nia dotyczące szeroko pojętego bezpie-
ciwporażeniowej nie mogą być zastosowa- czeństwa w zakładach opieki zdrowotnej
ne we wszystkich pomieszczeniach oraz wymogi związane z projektowa-
szpitalnych. Do tych, w których niem, wykonawstwem i eksploatacją,
wymaga się odmiennego sposo- z pominięciem szczegółów dotyczą-
19ZŁ z VAT
cych budowy aparatów elektrome-
dycznych, instalacji powszechnie
stosowanych w budownictwie, in-
stalacji odgromowych oraz ochro-
ny przepięciowej. Najważniejsze zasady
oparto na wymaganiach trzech norm:
IEC 60364-7-710, DIN VDE 0107/11.94
oraz DIN VDE 01000-710/2002.
Autor przyjął jako wymagania podstawo-
we te, które zostały zawarte w normie mię-
dzynarodowej, a istniejące luki wypełnił
przepisami zawartymi w sprawdzonych od
lat normach niemieckich, cieszących się
krajach Unii Europejskiej powszechnym
uznaniem. Tematyka książki została usys-
tematyzowana w taki sposób, aby rozpo-
czynała się od zorientowania czytelnika
w specyfice uwarunkowań występujących
w pomieszczeniach medycznych o różnym
www.ksiegarniatechniczna.com.pl
tak, zamawiam książkę ............................................................ w liczbie ......... egz., w cenie .................
imię nazwisko
zawód wykonywany
kod miejscowość
ulica
tel./faks
Wyrażam zgodę na wystawienie faktury VAT bez mojego podpisu
data podpis
nr 9/2007
Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać pod adres: DW MEDIUM, 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3, lub przesłać faksem (0-22) 810 27 42
Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy MEDIUM moich danych w celach marketingowych,
zgodnie z Ustawą z 29.08.1997 o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926, z późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktualizacji.
przeznaczeniu. Po tym wprowadzeniu omó-
wiono poszczególne zagadnienia związane
z projektowaniem zasilania tych obiektów.
Autor przedstawił specyfikę podatności pa-
cjentów na działanie prądu elektrycznego
z jednoczesnym wskazaniem zwiększone-
go zagrożenia porażeniowego w odniesie-
niu do ludzi zdrowych.
W książce zamieszczono przykładowe
schematy zasilania sali operacyjnej oraz
oddziału OIOM, zapewniające wysoką nie-
zawodność oraz bezpieczną eksploatację
urządzeń elektromedycznych. Przy oma-
wianiu zagadnień związanych z zasilaniem
zostały również przedstawione wymaga-
nia w zakresie połączeń wyrównawczych,
które znacząco wpływają na poprawę bez-
pieczeństwa eksploatacji urządzeń elektro-
medycznych. W formie rysunkowej przed-
stawiono poprawne rozwiązanie połączeń
wyrównawczych stosowanych w obiektach
służby zdrowia. Nie zabrakło także opisu
negatywnego oddziaływania pól elektro-
magnetycznych, których występowanie
może powodować zakłócenia aparatury
diagnostycznej i wprowadzać w błąd per-
sonel medyczny. Autor wskazał potencjal-
ne źródła zakłóceń polem elektromagne-
tycznym oraz przedstawił środki zaradcze.
Opisano także zagrożenia powodowane
przez elektryczność statyczną oraz sposo-
by jej neutralizacji.
Cennym elementem książki jest przed-
stawienie harmonogramu badań, kontro-
li i konserwacji instalacji elektrycznej oraz
urządzeń zasilających obiekty służby zdro-
wia, które muszą być wykonywane znacz-
nie częściej niż wymaga tego Prawo bu-
dowlane. Krzysztof Sałasiński podał tylko
podstawowe wymagania dotyczące zasi-
lania obiektów służby zdrowia, celowo po-
minął zaś zagadnienia powszechnie zna-
ne i stosowane w budynkach użyteczno-
ści publicznej.
mgr inż. Julian Wiatr
KSIĘGARNIA TECHNICZNA
DW MEDIUM
firma
NIP:
nr lok. tel. 022 810 21 24
faks 022 810 27 42
e-mail
eib@ksiegarniatechniczna.com.pl
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l www.ksiegarniatechniczna.com.pl
193
 krzyżówka

nagrodę ufundowała firma

1 2 3 4 5 6

7 8

14
7 8

1 13

9 10 11

3
12 13

14 15 16 17 18 19 20

16 10
21

12 6
22 23

24 25 26 27

15
28 29 30 31
Do wygrania 5 2
32 33
trzy zestawy nagród:
17
LED HEADLAMP, 34 35

2×HALOGEN ENERGY SAVER 11 4

36
CLASSIC A, 9
37 38
2×DULUX SUPERSTAR CLASSIC

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
z późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktualizacji.
marketingowych, zgodnie z Ustawą z 29.08.1997 o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926,
Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy MEDIUM moich danych w celach

hasło krzyżówki: ...................................................................................................................

kod .. .. – .. .. .. miejscowość ..................................................................................................
telefon...................................................... e-mail .............................................................
ulica: ...................................................................................... nr ............... lok. ...................
zawód wykonywany ..........................................................................................
imię: ................................................... nazwisko: .................,...............................................
Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać na adres: 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3 lub

Poziomo: 1 miara zdolności atomów do przyciągania elektronów; 7 część narzędzia dobrze przylegająca do
ręki; 8 techniczne uszkodzenie; 9 ciężka praca; 10 część instalacji odgromowej; 11 wystawne przyjęcie; 14 łącz-
nik gwintowy z nacięciem w łbie lub trzonie; 18 rodzaj ochrony przewodu elektrycznego; 21 sprzęt kuchen-
Data: ................................ Podpis: ....................................................

ny; 22 rura wylotowa w silniku; 23 marszałkowska; 24 tkanina o skośnym splocie z drobnymi, ukośnymi
prążkami; 28 mozolna praca; 30 rodzaj skały osadowej; 32 służy do sztampy; 34 port nad Morzem Czarnym;
przesłać faksem na numer: (0-22) 810-27-42

35 imię męskie; 36 przepływa przez Goleniów; 37 układ komórek; 38 do mocowanego przedmiotu.

Pionowo: 2 urządzenie pomiarowe; 3 baran; 4 w mitologii greckiej muza astronomii i geometrii; 5 ptak mor-
ski; 6 promieniowanie widzialne; 12 wieloczynnościowy przyrząd treningowy do ćwiczeń siłowych;
13 australijski niedźwiadek; 14 rozkład częstości występowania danej wielkości fizycznej w zależności od pa-
rametru charakteryzującego tę wielkość; 15 służy do kreślenia linii i punktów na powierzchni trasowanych
przedmiotów; 16 produkt korozji żelaza; 17 faza w ćwiczeniu gimnastycznym; 19 wytwarza skupioną wiąz-
kę światła; 20 stan obniżonej świadomości; 25 najniższa wewnętrzna część kadłuba statku; 26 flamandzki
malarz epoki baroku; 27 metalowy odpad; 29 krajan; 31 rodzaj urządzenia sygnalizacyjnego; 32 kręgowiec;
33 metal stanowiący składnik stopów używanych w technologiach materiałów mikroelektronicznych.
(jasa)

Litery z pól ponumerowanych od 1 do 17 utworzą hasło. Rozwiązanie

(hasło) prosimy nadsyłać do 20 października pod adres redakcji (ku-
pon zamieszczamy obok). Fundatorem nagród, trzech zestawów skła-
dających się z latarki LED HEADLAMP, 2 energooszczędnych żarówek
halogenowych HALOGEN ENERGY SAVER CLASSIC A i 2 świetlówek kompaktowych DULUX SUPER-
STAR CLASSIC, jest firma OSRAM. Więcej informacji na temat nagród znajdą Państwo na stronie 9.

Nagrodę w krzyżówce z numeru 6/2007, UPS EVER ECO 350, ufundowany przez firmę EVER, wygrał
Pan Janusz Cienkosz z Trzemeśni. Gratulujemy!

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 9/2007
194
®

PERFEKCJA W POMIARACH
 automatyka przemys³owa
®

 elektronika
 energetyka
®
®
®
®
®
®
®
®

® 02-784 Warszawa, ul.Janowskiego 15 tel./fax (0-22) 641-15-47, 644-42-50

http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl