negatifidir.

Bazen bu kalıplar mineraller tarafından kaplanır, oluşan yapı orijinal formun

kopyasıdır.

YAŞAM AĞACI
Bilim adamları tüm canlıların bir hücreli organizmalardan köken aldığına inanmaktadırlar.
İlk olarak, yıldırımlar ve ultraviyole ışınlarının radyasyonu, ilkel atmosferdeki organik
bileşikleri etkilemiştir. Oluşan basit, organik bileşikler bir hücreli organizmalar (bakteri ve
mavi yeşil algler) yani prokaryotlar olarak isimlendirilirler. Daha sonra yarı birliktelikler
organize edilmiştir. Prokaryot birliktelikleri bazı karmaşık organizmaları (protist (basit
eukaryotlar), fungi (mantarlar), plant (bitkiler) ve animal (hayvanlar)) yani Eukaryotları
oluşturmuştur. Kısacası prokaryotlar yaşam ağacının esas gövdesini oluşturuyorsa,
eukaryotlar evrim ağacının dallarını meydana getirmektedir.
Biyologlar canlı veya soyu tükenmiş bütün organizmaları birbirlerine yakın benzerlik veya
ilişkilerine göre sınıflandırmışlardır. Aralarında çiftleşebilen ve verimli döller oluşturabilen
en küçük grup "species" (tür) olarak isimlendirilir. Farklı türler kendi aralarında
çiftleşemezler. Diğer tür formlarına göre daha çok benzerlik ve ortak özellik taşıyan farklı
türler bir araya gelerek "genus" (cins)'ları oluşturur. Benzer genuslar "family" (aile)'leri,
benzer aileler "order" (takım)'ları, benzer takımlar "class" (sınıf)'ları, benzer sınıflar
"phylum" (şube, eğer bitkiyse bölümleri)'ları, benzer şube veya bölümler ise "kingdom"
(alem)'ları meydana getirirler. Yaşayan veya soyu tükenmiş organizmaların
isimlendirilmesi genellikle Yunanca veya Latince kelimelerden oluşur. Hayvanlarda
ailelerin isimleri sonuna -dae, bitkilerde ise -ceae ekleri getirilir. İsimlendirmelerde çift
isim kullanılır. İlki cins ikincisi ise tür ismidir. Örneğin Homo neanderthalensis.

17
 İnsanın Doğadaki Yeri

1- Tür: Homo sapiens

2- Cins: Homo
3- Aile: Hominidae
4- Üst Aile: Hominoidea
5- Takım: Primatlar
6- Sınıf: Memeliler
7- Alt Şube: Omurgalılar (Vertebrata)
8- Şube: Sırtipliler (Chordata)
9- Alem: Hayvanlar
10- Üst Alem: Çok Hücreliler (Eukaryot)

JEOLOJİK DEVİRLER
Jeologlar kayaç formundakileri "periyod" (devre) ve kayaç tabakalarını ise "sistem" olarak
isimlendirmektedirler. Büyük (geniş) zaman ünitelerindeki periyod formlarının grupları
"era" (devir) olarak isimlendirilir. Bir periyod kendi içerisinde "early" (erken), "middle"
(orta) ve "late" (geç), sistemler ise "lower" (alt), "middle" (orta) ve "upper" (üst) olarak
sınıflandırılabilir. Bazı periyodlar "epok" (çağ)'lara ayrılabilir ve herbiri de sistemlerin
(kayaçların) "seri" (seri, sıra)'lerine karşılık gelir. Her bir seri "stage" veya "formasyon"
(kat - formasyon) olarak alt bölümlere ayrılabilirler.
Fosiller, kayaç tabakalarının yaşlandırılmasında oldukça fazla bir yer tutmaktadırlar.
Prehistorik organizmaların farklı türleri farklı zamanlarda yaşamışlardır. Farklı kıtalarda
yaşayan benzer fosil buluntuları ise dünyanın dört bir yanındaki kayaçların yaşlarının
korele edilmesinde jeologlara yardımcı olmaktadır. Bu kısım stratigrafi çalışmalarında
büyük önem taşımaktadır.

18
 JEOLOJİK ZAMAN TABLOSU
PREKAMBRİYEN (4,5 - 0.6 milyar yıl arası)
ARKEEN (4.650-2.500 milyon yıl)
PROTEROZOYİK (2.500-542 milyon yıl)

1. ZAMAN: PALEOZOYİK (542 – 225 milyon yıl arası)

KAMBRİYEN (600-500 milyon yıl)
ORDOVİSYEN (500-440 milyon yıl)
SİLURYEN (440-395 milyon yıl)
DEVONYEN (395-345 milyon yıl)
KARBONİFER (345-280 milyon yıl)
PERMİYEN (280-225 milyon yıl)
2. ZAMAN: MEZOZOYİK (225-65 milyon yıl arası)
TRİYAS (225-193 milyon yıl)
JURA (193-136 milyon yıl)
KRETASE (136-65 milyon yıl)
3.ZAMAN: SENOZOYİK (65-1 milyon yıl arası)
PALEOSEN (65-54 milyon yıl)
EOSEN (54-36 milyon yıl)
OLİGOSEN (36-23 milyon yıl)
MİYOSEN (23-5 milyon yıl)
PLİYOSEN (5-1 milyon yıl)
4. ZAMAN: KUVATERNER (1 milyon yıl- günümüz)
PLEİSTOSEN (1 milyon yıl-10 bin yıl)
HOLOSEN (10 bin yıl- günümüz)

19
 PREKAMBRİYEN ZAMAN
Prekambriyen zaman, Kambriyen dönemin başlangıcından önceki zamandır ve
yerkürenin yaklaşık olarak ilk 4 milyar yılını yani dünyamızın geçmişinin % 87’sini
kapsamaktadır. Kayaçların bazıları yaşamın başlangıcı ve en erken canlıların gelişimlerini
gösteren fosil ipuçlarını barındırmaktadırlar. Mikroskobik bir hücreli yaşamın canlı
formları denizlerde en az 3.5 milyar yıl önce ortaya çıkmışlardır. 3.2 milyar yıl önce ise
mavi-yeşil algler oksijen ile atmosferi zenginleştirmeye başlamışlardır. Zaman içerisinde
bunlar çok karmaşık canlıların oluşumunu mümkün kılmışlardır. Yumuşak bedenli çok
hücreli su hayvanları 1 milyar yıl önce suların altındaki çamurların içerisinde yuvalar
yapmışlardır. 680 milyon yıl önce yumuşak mercanlar, medüzler (denizanası) ve kurtlar
(solucanlar)ın hepsi Güney Avustralya’daki kıyı kumlarının açıklarında gelişmişlerdir.
Benzer canlılar bugünkü İngiltere’nin olduğu sularda da gelişmişlerdir.

Prekambriyen Yaşam:
Moneralar: a- Kakabekia
Bitkiler: a- Mavi-yeşil algler
Omurgasızlar: a- Süngerler b- Halkalı solucanlar
c- Solentereler (Mercan ve denizanaları gibi torba vücutlular)

KAMBRİYEN (KAMBRİYEN= GALLER ÜLKESİNE AİT) DEVRE

Fosiller, Paleozoik çağın başlamasıyla Kambriyen devrede (600-500 milyon yıl önce)
birdenbire sayıca artmaya ve çeşitlenmeye başlamışlardır. Bilim adamları ilk çalışmayı
Galler’de yapmışlardır (Latince’de Cambria’dan gelmektedir). Fakat Kambriyen kayaçlar
Kuzey Amerika’da ve diğer kıtalar arasında ise en iyi olarak Avrupa’da görülmektedir.
Güney Batı Kanada’nın ince taneli tortullarında 550 milyon yıl önceki dalga izlerinin
(sıcak-soğuk su dalgaları) altındaki canlıların zengin örnekleri korunmuştur. Aşağıda
sayacağımız hayvanların hepsi günümüzde yaşayan hayvanlarla ilişkilidir: Denizanaları,
süngerler, denizyıldızları, kurtlar, kadife kurtlar. Bunlar suların altında delik açmada
ustalaşmışlardır. En yaygını trilobitler (bedeninde üç bölme bulunan deniz böcekleri) dir
ve bunların çoğu deniz dibindeki leşleri yiyerek beslenmişlerdir. Lanceletler (Batrak =
mızraklı basit bir deniz hayvanı) çenesiz balıkların atasıdır ki onlar Kambriyen devrenin
bitiminden hemen önce ortaya çıkmışlardır.

20
 Kambriyen Yaşam
Omurgasızlar: a- Halkalı solucanlar
b- Yumuşakçalar
c- Eklem bacaklılar
d- Solentereler (Mercan ve denizanaları gibi torba vücutlular)
e- Lanceletler (Batrak = mızraklı basit bir deniz hayvanı)

ORDOVİSYEN DEVRE
Ordovisyen devre (500-440 milyon yıl), Batı Galler’in eski bir kabilesi olan ve İrlanda
ile Galyalıların ataları olarak bilinen Kelt’lerden adını almaktadır. Burası Ordovisyen
fosillerinin ilk çalışıldığı yerdir. Ordovisyen’da kuzey kara kütleleri bir araya gelirken, bu
dönemde güneydeki kara kütleleri tek bir kıta kütlesi formundadır. Afrika’nın altındaki
Güney Kutbunun birçok bölgesi buzlar altındaydı. Sığ denizler tekrar tekrar Kuzey
Amerika’yı istila ediyordu. Ordovisyen fosilleri halen denizlerde hayvanlar ve bitkiler
olarak yaşamlarını sürdürüyorlardı. Bazıları Kambriyen’deki atalarını andırıyordu.
Trilobitler sayıca çok artmışlar, Graptoliteler ve Lampsheller denizlerde çoğalmışlardır.
Yumuşakçalar, modern deniztarakları (istiridye), istiridyeler gibi çift kabuklular ve
gastropod (tek kabuklu yumuşakçalar) benzeri canlılar süratle gelişme göstermişlerdir. En
erken omurgalılar yani çenesiz balıklar da sayıca artış göstermişlerdir.
Ordovisyen Yaşam
Omurgasızlar:
a- Solentereler (Mercan ve denizanaları gibi torba vücutlular)
b- Yumuşakçalar
c- Eklem bacaklılar
d- Dokungaçlılar
e- Kafadan bacaklılar
f- Derisi dikenliler (Denizkestanesi ve denizyıldızları)

21
 SİLÜRYEN DEVRE
Silüryen devre (440-395 milyon yıl önce) adını Galler ile İngiltere’nin kesiştiği eski
bir kabile olan Silures’den almaktadır. Silüryen fosiller Antartika hariç bütün kara
kütlelerinde görülmektedir. Silüryen zamanın sonuna doğru kıtaların çarpışmasıyla dağlar
yükselmiş ve iki süper kıta ağır ağır birbirlerine yaklaşmıştır. Kuzeydeki Laurasia ve
güneydeki ise Gondwana’dır. Yaşam Laurasia’nın çoğunu istila eden sıcak ve sığ
denizlerde çok fazla zenginleşmiştir. İlk çeneli balıklar (acanthodianlar ve
placodermler=derisi pullular) ortaya çıkmış, onların bazıları “dev deniz akrepleri” ni
avlamışlardır. Mercanlar büyük kayalıklar inşa etmişler, sığ deniz zemininde ise su
zambakları, lampsheller, mercanlar, trilobitler, graptolitler ve yumuşakçalar zengin seriler
oluşturmuşlardır. Çenesiz balıklar göl ve nehirleri de istila etmişlerdir. İlk karasal bitkiler
ortaya çıkmış, çok geçmeden bunları akrep ve kırkayaklar izlemişlerdir.

Silüryen Yaşam:
Bitkiler: a- Rhyniophyte
Omurgasızlar: a- Yumuşakçalar
b- Eklem bacaklılar
c- Halkalı kurtlar
d- Derisi dikenliler (Denizkestanesi ve denizyıldızları)
Balıklar: a- Çeneli balıklar (aconthodianlar)

22