k daha sonralar~daha azdir.

giinlerde dahn ~ o ve bztonun dq klsmt sogur ve biiziiliir. Ancak

Litzratiirdeki bilgiye gore, portland qimentolar~~ l k
1 i!e 3 giin aras~nda toplan? ellarlnin yaklag~k
yarlslnl aqga ~lkartrnaktadlrlar. 7 giin sonra
a y g a qkan hidratasyon ISISI, toplamln yaklayk
dfirtte iiqu kadar ve alt~ay igerisinde aqga c;~kan
1st ise toplam~n55 83 -C/o 91'1 kadardlr.
Hidratasyon hi21n~ ve hidratasyon rslsrnrn a p t n
~ ~ k r nhlzrnl
a etkileyen diger iinemIi faktfirler ist:
~irnentodahana bilepenlerin yiizdeleri, ~ i m e ~ t o n u n
inceligi ve hidratasyonun yer aldi$ s~cakl~k
koqullaridlr.
slcakl121nl hzniiz kaybetmeyen is k~slrn aynl
~ e k i l d ehareket eciemez ve dr? k~smlnbuziilmcsjni
iirller. B~~ylect:s ~ c a k l l k farkl;irln~n ynl a ~ t l g i
degi$ik miktardaki buzilmeler nrdcniyle beton
qatlar ve su geqirimli bir malzzme ortaya qikar. Ote
yandan so@ k havalarda diikulen be tonlar &in
kullanilan ~ i m c n t o l a n n hidratasyon h i z l a r ~ n ~ n
yiiksek o l m a s ~ yararll sonuqlar yaratmaktadir.
Soguk havanln hidratasyonu yavaqlatma etkisi hir
olqide bnIenmY olmaktadlr.

Hidratasyon lslslnln apga qkma hmnrn Cimen to ve suyun olugturduklan kar121ma"!$men to

kontroI edilmesinia ne onemi vard~r? harnuru" denilmektedir. Cimento, su ve kumun
olugurduklan kanyma ise "qimento harcl"
Kimyasal olaylar
srras~nda a&a ykarl is1 denilme ktedir.
miktm simentonun kullanlhgmda sok onemli
dabilmektedir. h l l i k l e , barajlarda oldugu gibi, Cimentonun bas~ng v e egilmede sekrne
kiitle (masif) yapdarda kullan~lanbe tonlarda aqga dayanlmlanrun bulunmannda ~ i m e ton harcindan
- , @an lslnin kolayca kaybolabilme olad@ yapllan deney numuneleri kullanllmaktadrr. Burada
. < : Hidratasyon lslslmn etkisi ile betonun kullanllan kum "RILEM - Cernbureau standard

,Ti.;"""
,A

.Y
,;
I ',,;!
.,,
-.1.
, ,
a,rtmakta ve genlegme meydana
ir. Zamanla hava ile temasta olan kiitle

26
kumu" ya da hsaca "standard kum" denilen &el bir
kumdur. Bu kumun ozelikleri TS 819 - RILEM -
 Cimentolar
Cembureau Standard Kumu isjmli Standard'ta
tanimlanmaktadu.
28. S. Cimentonua. "priz siiresi"ne anhma gelmektedir?
Y. cimento ve suyun kanqtirilmas~ile meydana gelen
hamur ancak belirli bir sure i ~ i nplastik kalabilir. Bu
siire iserisinde hamur malzemeyi karqtirmak ve
istenilen gekli verebilmek mumkundiir. Fakat, su ile
~imentoaras~nda kirnyasal olaylar devam ettik~e
plastiklik kaybolmaya baglar ve ~imento k a t ~
duruma gelir. Bundan soma da senle~meolayl
ortam ko~ullarlnabag1 olarak qok uzun bir sire
(aylarca) devam edebilir, Her ne kadar katila~ma
esnas~nda,girnento bir miktar baglaylcll~k degeri
kazaniyor ve katrlqma siiresi, sertlegme oiaylmn
bir parsas1 ise de pratik amaslarla katllagma ve
sertleame ayr~aym tarif edilrnektedir.
wentonun su ile birlqtirildigi zaman ile, ~imento
hmurunun kat~lqarak ptastik 6ztfiBni kaybetti@
zaman arasindaki siire "priz suresi" olarak
adanhlmaktadir.
Cimentolar
Priz siiresi kavram~i ~ i n d eyer alan "priz bavlama
siiresi" ve "priz sona erne suresin gibi iki 6nemli
azelik nasil tanlmlanmaktad~r?
"Priz baglama sijresi", ~ i m e n t ove suyun birle~tirildigi
zaman ile, ~irnento hamurunun fiziksel degi~iklik
gostererek katlla~maya (plastikligini kaybetmeye)
bag ladle^ zaman aras~ndagesen siiredir.
"Prizin sona erme siiresi", ~ i m e n t o ve suyun
birIe~tirildiB zaman ile, simento hamurunun
kat~lagti& (sertlegmenin b a ~ l a d l g ~ ) zaman
araslndaki siiredir.
Cimentolarda plastikli@n kaybolrnasl ile kat~lagmaya
baqlama dururnunu ve katllqmamn sona ererek
sertlegmeye baglama durumunu belirgin bir gekilde
ayrdetmek mumkiin degildir. Ancak, ~imento
standardlan priz sijrelerinin tayini hususunda bir
yontern belirtmektedirler.
Vicat aleti kuIlanllarak takip edilen priz siirtsini
b u h a yontemi biitiin ulkelerde geserlidir. Priz
siirebrini bu yonteme gore tarif edebilmek miimkijn
olabilmektedir.
p.l K O - w
3 D P1
PJ j
m u -
.: 3-

.Qzelge CS. ADD'dc ~ r c l i l c n Parllnnrl Cimcn tolnr~ndnki Ann

Ana BilqcnIerin Kampozlsyonu

(%I

I
CI
Normal Porlland Cimcn~osu
(Gcnel amaq i ~ i nkuIlan~lmakla) 49 25 12 8
11 Deiiq1irilmf4 Porlland Cimcnlosu
(Tip I'c gbrc daha a z llidrarasyon 46 29 6 12
lslsrna ve daha ~ o k sijlrar
dayanrklriri~nasahip)
1 flk Dayan~m~Yiiksck Portland
L
~fmcntosu
IV DO$Uk 1s1h Porlland Cimcnlnsu
(Barajlarda . oldiigu gibi kiillc
betonlar Itin k ~ ~ l l a n ~ l l n a k r a ;
Hidratasyon t s i s ~a)..)
V Siittala Dayanikl~ Pnrilnnd
Cimcnlosu 43 36 4 12

gE. Ld
mE:o
ZE$
'tg
P u
-

B
F. e
09. " =
=c=
3
!%ED
E m s
Do-
E&V gF
S v,
~2 % FG'
Y = v
D xr' zI
 C3A bilegeninin su ile birlegtiBnde c;ok hizh
. reaksiyon yapmasm ve ani katllqmayl (ani prizi)
onleyebilmek amaclyla gimentoda bir miktar
a l ~ ~ t akullanllmaktadir.
y Algtql ile reaksiyona
giren C3A daha yavaq hareket etmekte ve baglayla
ozelik kazandiran kalsiyum silkatlann hidra tasyonu
daha sihhatli oImaktadir. Ancak, a l ~ r t a ymiktan
~ o kfazla o l d u b takdirde alyta~inln ivrisindeki
sulfat ile C3A reaksiyonu sonucunda kalsiyum
siilfoaluminat (ettringite'nin) olqmasina yo1
asmaktadir. Bu iiriin ~ o k biiyiik miktarda
genlegme kapasitesine sahiptir. Olugmalan p k
yaws seyretti@nden,o arada sertlqmiq olan betonda
biiyle biiyiik bir genlegme hnlmalara yo1
agmaktadtr. Cimentoya katllan algtagr miktan
sok yiiksek otrnasa dahi, deniz suyu veya diger
yiiksek siilfatlx ortamlarda kullandan betoodaki
~irnento, siilfat etkisine (hiicurnlanna) rnaruzdur.
Eger C3A miktan yirksek ise siillatll ortamlarda
%A ve sulfat yukanda bahredilen kalsjum
si3Bdiiminahn (ettringite'nin) olujmas~na ve
semmig betonun ptlay~p kuhasma yo1 a*.
0 bmmdan, siiIfata dayarukli ~imentolarda%A
, . :-,an p k 5% 5 olarak beIirtilmektedir.
portland ~imentosuna p W'e)
; CjA'nm fazla olmasl hidratasyon l u a n ~
36
a r t ~ r a c a g ~ n d a nbu bilegenjn az o l m a s ~
gerekrnektedir. ASTM Standardlanna giire Tip IV
~imentolarda bulunabilecek C,A miktan % 7'9
gegmemelidir.
35. S. Cimentodaki aaa bilevnlerin oranlann~n~irnen to
iizelikleri iizerinde p k finemli etkileri olduguna
giim, iiretiImi9 oian bir $imenlodaki ana
bitegenlerin oranlar~n~n tayini ne gekilde
olabilmektedir?
Y. Her ne kadar gimentodaki hakiki faz
kompozisyonuna dair bir talum behrsizlikler mevcut
ise be girnento igerisindeki potansiyel ana bilegen
kornpozisyonu bazl y o n t e m l e r l e tayin
edilebilmektedir. Elde edilen bu bilgiler gerek
simento tiplerini ayrrdetmek iqin kullanllmakta ve
gerekse iiretim safhas~ndakihammadde oranlamtn
segminde gene1 rehber olabilmektedir.
Chumto ivrisindeki potansiyel ana bilesen
oranlarinln tayininde baallca i i ~ yentern
bulIamlmaktadlr:
(1) X-qim k m h a yontemi,
(2) Optik ve elektron mikroskopla inceleme yijntemi,
(3) Hesap yontemi.
 Bunlar arasinda, "hesap yijntemi" en ~ o kve en Ana bile~enlerin oranlann~n tayininde kullanllan
kolay ~ckildekullanlIan yontem durumundadlr. Bogue denklemleri a~abdakigibidir:

36. S. Besap yantemiyle gimentodaki sna bilepnlerio

tayini nas~lyapllabilmektedir?
.>
Y. Cimentodaki bile~enlerinoranl Bogue denklernleri
denilen bir dizi denklemlerin kullan~Imaslile tayin
edilebilmektedir. Basit ve populer olan bu yontem
ancak baa varsayrmlar ile kullanllabilmektedir.
SByle ki:
Yukarldaki denklernleri kullanabilme k isin
Ana bile~enlerinolugurnuna yo1 asan kimyasal A 2 0 e 2 O23
0.64 ko9ulunun saglanmasl gereldidir.
(1)
reaksiyonlar denge dururnuna gelrn&tir ve
s o g u m a garrlari bu d e n g e y i Eger AIZ03/FeZ03< 0.64 ise, sirnento iserisinde bir
degi~tirmemektedir; kalsiyum aliiminoferrit katl eriyigi, ss(C,AF+qF),
olu$amktir ki, bu durumda aga@daki denklemlerin
Hamrnadde olarak kullamlan okritler ana kullanhmasl gerelunekledir:
(2)
bilegenlerin olqumunda tam oIarak yer
ahakta ve hammaddelefin iprisindeki tali
miktardaki maddeltr ihmal edilmcktedir;

(3) Kalsiyum silikat bilegenleri saf haldedir ve

iprilerindeki tali oksitler bulunmamaktad~r.
> stp& smsLJ Bu kompodryondaki ~ i m e tnolarda %A olugmarnakta
ve oranlmn tayjninde yukmda veden
 Cimentalar

denklem aynen kullanilmaktad~r.

Bogue denklemlerinde kullanllan kalsiyum oksit,

toplam CaO - serbest CaO olarak almmaktad~rve
Bogue denklemleri, katluh ~imentolann ana
bilegimlerinin hesaplanmaslnda kullanilmamaktad~r.

Cimento hammaddesinin oksit kompoaisyonundaki

kii@ik deigiklikler fimentoda olugacak olan ana
bilegenlerin oranlnl Bnemli tilgiide etkiler mi?

Cimento hammaddesinin oksit kompozisyonundaki

~ o k k i i ~ u k degi~iklikler, ~imentonun ana
bile~enlerininoranlannda onemli degi~iklildereyo1
agmaktachr. Cizelge C6da "iirnek"oiarak verilen
degerler bu hususu a~iksaortaya koymaktadlr.

Burada, A ve B olarak rastgele ishhlcndirilen iki tip

gimentodaki oksit kompozisyonuna g6re bu
~ e n t o l a r d a olqacak ana bfiqenlerin oranlan
h p c dtnklemlerini kullanad hcsaphnmqt~.

we,
, @'dm &&iildii@ gibi, A @cntosunun
&sit kommzisyonunun B dmentosunudhe @re
sad& &O mikta-n % 1 d a b fa& ve
l m i k t w n da % 1 daha az olugudur. Bum

40
 Cimentolar
kaqln, ana bilegen oranlannda biiyiik farkllliklar
mevcuttur ve tamamen ayrl ayn ijzelikte iki deiipik
~imento tipi onaya gkmaktadlr. Ozet olarak
denilebilir ki, oksit kornpozisyonundaki gok kiiguk
degigiklikler dahi simento ozeliklerini biiyiik ol~iide
etkileyebilmektedir.
38. S. Portland gimentosunun kimyasa1 kompozisyonu
nas~ltayin edilir ve tipik bir simento kimyasal
analizinde neler bulunur?
Portland ~imentosunun kimyasal kompozisyonu,
simento standardlar~nda belirtilen deney
y6n temlerinin kullanilmas~yla tayin ediimektedir.
cimento i~erisindekioksitlerin yiizdeleri ile bunlara
ek olarak ~imentodaki klzdlrma kaybi,
Eijziinmeyen kalint~ ve serbest k i r q rniktarlan
biiyle bir analiz ile bulunabilmektedir.
Citaentonun bileplerhin oranlan deneysel olarak
cldt cdebifmek amauyh X - q m h ktnlma
ybntemi ve optik veya elektron mikroskopla inceleme
flntemi g i i yUntem1er kullam~abilmekteise de bu
~ t w n l c r i nkuHanml hem basit degdir ve hem de
-,i gcrektirmektedk 0 balumdan, gene1
... ,,
-.; Bogue tarafmdan verilen ve kolay olan hesap
;!$;':$
* ':,y:?->,,
, .
Cimentolar
Bogue yonteminde kimyasal analiz yoluyla bulunarl
oksit miktariarim kullanmak suretiyIe ana
bilegenIerin yiizdelerini hesaplayabilmek miimkiin
olabilmektedir.
Cizelge v ' d e portfand simentosuna ait tipik bir
kimyasal analiz "ornek" olarak giisterilmektedir.
Cizelge CTde goriildiigii gibi en biiyiik yiizdeler
k i r e ~ve silise aittir. Ayrrca, kireg, silis, aliimin ve
demir oksit rniktarlarin~n top lam^ simento
i~erisinde ki tiim maddelerin yiizde doksanlndan
fazlasln~olugturmaktadir.
39. S. Kizdlrma kayk nedir ve simento igin ne iinemi
vardir?
Y. A@h& 6nceden bilinen (1 *0.05 gram) bir
simento numunesinin p k ybksek s~caMrkta(975 *
25 OC) bdmlmasl sonunda meydana gelen
a @ k kaybrna cjmentonun "hzdmia kaybi'
denir ve bu deier yiizde olarak ifade edilir.
Yiiksek slcakl~kta luzdmlma sonucu ~imentoyu
terkeden maddeler gimentoda bulunabilecek nem ve
 karbondioksittir. @k az miktardaki su, gimento
iiretimi s~rasinda k u l l a n ~ l a n alqrta~lnln
Cizelge C7. Bir Portland Cimentosuaun Tipik (CaSO4.2HP) biinyesinden ve havadan bir miktar
KimyasaI Analizi nem emilmiq olabilmesinden gelir. Karbondioksit ise
gimentonun havadan karbondioksit alarak
karbonatla~mayapmasrndan kaynaklan~r.
h a Oksitler ve %
Diger Bulunanlar (ag~rlik~a) ( CaO + COz -> CaC03 veya
MgO+CO,--> MgCO, )

fizd~rrna kaybl, $mentonun iyi korunamayarak

uygun olmayan ko~ullarda saIdandl$na veya ~ o k
u u n siire bekletilmi~olduguna ve bu nedenlerle bir
miktar karbonatlapa ve vaktinden i5nce hidratasyon
~ g b (prehidratasyon) yap~p yapmadlBna 6aret eder.
rJaz Gsacasl, @mentonun ba&Iaycllik Gzeliginden bir
K20 miktar kaylp olup olmadi@na, yani bayatlam8
kmhrma kaybi o1up o l m a d n a isaret eder.
@zijnmeyen kabnti
serbest CaO 6*,&iinmqen kailntr nedir ve dmentoda nasll bir
durumu i#and etmtktedir?
Hot: -tolar ldom ipnundan,
(a=), olmadrr'; Hidroklorik asit igerisine konutan simento
Q-nia en ynhek nurnunesinin asit igcrisinde minme gistermeyen
5% 0.l.i gspnemelidir.
lusrmna "@ziinmeyen kahnt~" denilmektedir ve
numune aglrl~ginin yijzdesi oIarak ifade
edilmektedir.
 hammaddelerin dogru bir $ekilde kan2tlnlrnamas1, Kimyasal deneylerle bulunan SO3 miktan 1.7 ile
o@itiilmemesi veya kanprnln uygun bir gekilde (CaS04'iin S%'e g6re molar oram) ~ a r p l d ~ $
pi5irilmiq olmamasr sonucu ortaya gkmaktadir. takdirde, simenta iiretiminde kullanilan alytasr
miktan yaldajik olarak bulun&ilmektedir.
cimento finninda yiiksek derecelerde pi~irilmig
olan kires yanmis kire~tirve normal kirece gore
daha yavag reaksiyon h~zlnasahiptir. Cimentonun kloriir iyonundan annmlg oImas~n~n
istenmesinin nedeni nasiI apklanabiiinir?
Cimento bile5iminde serbest CaO almasl
durumunda, simento hamuru veya beton sertleqtikten. Beton i~erisinde qelik qubuklarln kulIanlldtb
sonra, serbest kirecin su ile reaksiyona girmesine, betonarme yaprlarda ve beton gerisinde qelik
dolapi ile genlegmelere ve beton dayamkhll- t w yer " libeton
@mn zaydlamauna sebep olmaktad~r. yap~larda, ~ e l i k malzemenin korozyondan
(padanmadan) uzak tutulmasi sok onemlidk
Cimentoda serbcst CaO miktanrun en fazla ne Koro- durumunda, selik ~ u b u k ve tellerin
kadar olabilecegi ~ i m e n t o Standardlarinda iiz-erinde oluvn korozyon iiriinleri, hacimce
belirtifmektedir. bcviim-en dolaw, - . =hue
- temasta bulunan
-
betunda
1
enle me yaratarak betonun ytlayl lanlmaslna
b . a-e t m
43. S. Cimentonun kimyasal analizinde bulunan SO3 a.
iieslt al am a
- , a-
I
*
Y
-- - - ---

metal
-

miktan nercden kaynaklsnmaktada ve ne anem

tnpunakiadils! ktsfth
-
--
m a m e n i n tagunsi gercken yiikiin d a b kiigiik
- piiklcr taraflndan tagmmasi durumu ortaya

@tar. Yani, koroyon nedeniyle kGit alam kii~iilen

Y* .;. KimyasaI analiz mnunda elde edilcn W3 miktanm ~elik~ubukvc telere giderek daha biiyiik gerilme
rn-a getiren fakttlrlerin bqmda, simento biner Iti, sonus oIarak yaplnln Wmasi
ilretimi esnas~nda priz siiresini kontrol etmek kaqint1rna.z olur.
w h t l (geciktirmek) $in kullanrlan alpitagi gclmektedr.
' *. ,

48
a gt zm gw. 2g2g ~z
0

0
$
R C ~ . ~ F ~ ~
'Eag5 8
a3a 2
z x 2 a4
g g o
e$gBgs.,
2 0 9. 2 = 2. i*
$ =I' gz . 3 -3m8v 'n 8
4 g oP r ViW a
",-
0
E3
w s s g
S"Eo_
'F QK
g o -
- ~ ~ Y ~ : ~
E . 8 q .s ~ 0m 2
= o , a a Cp 2.w
z g
- 3 g
35 5 0 3
8 m g 3 c: 9
ggw
O'ti c
9 &
r