SỬ DỤNG T VÀ DF PHÂN TÍCH PHƯƠNG SAI THÍ NGHIỆM LÔ PHỤ (SPLIT PLOT) VÀ

LÔ SỌC (STRIP PLOT).

PGS.TS. Lê Quang Hưng
Email: lhung789@gmail.com
Phone: 0918039117
MỞ ĐẦU
Khi sai số chuẩn (SE) trắc nghiệm của phương trình tuyến tính chỉ có sai số trung bình bình
phương (EMS) của yếu tố A hay B thì t-test được dùng tính độ tự do (DF) cho A hay B. Khi tính
sai số chuẩn gồm cả EMS của A và của B, tỉ lệ phương trình tuyến tính không phụ thuộc vào
phân phối t (Clewer & Scarisbrick, 2001), bởi vì sai số chuẩn là sự kết hợp của 2 ước lượng
phương sai (Cohran & Cox, 1957), cần sử dụng 2 biến Chi bình phương với lô phụ
(Satterthwaite, 1946). Nếu tiếp tục tính LSD, giá trị t luôn luôn nằm giữa ta và tb (Cohran & Cox,
1957).
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Thí nghiệm lô phụ: số liệu được trích từ Gomez, 1984 là thí nghiệm khảo sát năng suất lúa (Y,
kg/ha) bố trí 3 khối do ảnh hưởng 6 lượng N (lô chính A, kg/ha) và 4 giống lúa (lô phụ B).
Khối A B Y
1 0 IR8 4430
2 0 IR8 4478
3 0 IR8 3850
1 0 IR5 3944
2 0 IR5 5314
3 0 IR5 3660
1 0 C4-63 3464
2 0 C4-63 2944
3 0 C4-63 3142
1 0 Peta 4126
2 0 Peta 4482
3 0 Peta 4836
1 60 IR8 5418
2 60 IR8 5166
3 60 IR8 6432
1 60 IR5 6502
2 60 IR5 5858
3 60 IR5 5586
1 60 C4-63 4768
2 60 C4-63 6004
3 60 C4-63 5556
1 60 Peta 5192
2 60 Peta 4604
3 60 Peta 4652
1 90 IR8 6076
2 90 IR8 6420
3 90 IR8 6704
1 90 IR5 6008
2 90 IR5 6127
 3 90 IR5 6642
1 90 C4-63 6244
2 90 C4-63 5724
3 90 C4-63 6014
1 90 Peta 4546
2 90 Peta 5744
3 90 Peta 4146
1 120 IR8 6462
2 120 IR8 7056
3 120 IR8 6680
1 120 IR5 7139
2 120 IR5 6982
3 120 IR5 6564
1 120 C4-63 5792
2 120 C4-63 5880
3 120 C4-63 6370
1 120 Peta 2774
2 120 Peta 5036
3 120 Peta 3638
1 150 IR8 7290
2 150 IR8 7848
3 150 IR8 7552
1 150 IR5 7682
2 150 IR5 6594
3 150 IR5 6576
1 150 C4-63 7080
2 150 C4-63 6662
3 150 C4-63 6320
1 150 Peta 1414
2 150 Peta 1960
3 150 Peta 2766
1 180 IR8 8452
2 180 IR8 8832
3 180 IR8 8818
1 180 IR5 6228
2 180 IR5 7387
3 180 IR5 6006
1 180 C4-63 5594
2 180 C4-63 7122
3 180 C4-63 5480
1 180 Peta 2248
2 180 Peta 1380
3 180 Peta 2014
2. Thí nghiệm lô sọc: số liệu được trích từ
Gomez, 1984 là thí nghiệm khảo sát năng
suất lúa (Y, kg/ha) bố trí 3 khối do ảnh hưởng 6 giống lúa (lô chính A), 3 lượng N (lô phụ B,
kg/ha).
KHOI A B Y
1 V1 0 2373
2 V1 0 3958
3 V1 0 4384
1 V1 60 4076
2 V1 60 6431
3 V1 60 4889
1 V1 120 7254
2 V1 120 6808
3 V1 120 8582
1 V2 0 4007
2 V2 0 5795
3 V2 0 5001
1 V2 60 5630
2 V2 60 7334
3 V2 60 7177
1 V2 120 7053
2 V2 120 8284
3 V2 120 6297
1 V3 0 2620
2 V3 0 4508
3 V3 0 5621
1 V3 60 4676
2 V3 60 6672
3 V3 60 7019
1 V3 120 7666
2 V3 120 7328
3 V3 120 8611
1 V4 0 2726
2 V4 0 5630
3 V4 0 3821
1 V4 60 4838
2 V4 60 7007
3 V4 60 4816
1 V4 120 6881
2 V4 120 7735
3 V4 120 6667
1 V5 0 4447
2 V5 0 3276
3 V5 0 4582
1 V5 60 5549
2 V5 60 5340
3 V5 60 6011
1 V5 120 6880
2 V5 120 5080
3 V5 120 6076
1 V6 0 2572
2 V6 0 3724
3 V6 0 3326
1 V6 60 3896
2 V6 60 2822
3 V6 60 4425
1 V6 120 1556
 2 V6 120 2706
3 V6 120 3214

KẾT QUẢ XỬ LÝ VỚI SAS

1. Thí nghiệm lô phụ
The GLM Procedure
Tests of Hypotheses for Mixed Model Analysis of Variance
Dependent Variable: Y
Source DF Type III SS Mean Square F Value Pr > F
KHOI 2 1082577 541288 3.81 0.0588
A 5 30429200 6085840 42.87 <.0001
Error: MS(KHOI*A) 10 1419679 141968
KHOI*A 10 1419679 141968 0.41 0.9348
B 3 89888101 29962700 85.71 <.0001
A*B 15 69343487 4622899 13.22 <.0001
Error: MS(Error) 36 12584873 349580

Tính LSD để xếp hạng các nghiệm thức

YẾU TỐ A
LSDa = ta x SEDa
ta (0,01; Edf = 10) = 3,16927
SEDa = √ = √ = 153,82
LSDa = 3,16927 x 153,82 = 487,497

YẾU TỐ B
LSDb = tb x SEDb
tb (0,01; Edf = 36) = 2,71948
SEDb = √ =√ = 197,08
LSDb = 2,71948 x 197,08 = 535,955

YẾU TỐ TƯƠNG TÁC A*B

LSDab = tb x SEDab
So sánh cùng mức yếu tố A
tb (0,01; Edf = 36) = 2,71948

SEDab = √ =√ = 482,76

LSDab = tb x SEDab = 2,71948 x 482,76 = 1312,86

So sánh khác mức yếu tố A
- Dùng công thức t tính theo phân phối t (Gomez, 1984):
( )
t
( )
Ghi chú: giá trị t luôn luôn nằm giữa ta và tb (Cohran & Cox, 1957).
Tính ra t = 2,773
SEDab = √ ( ) )
=√ ( ) ) = 445,48
LSDt = t x SEDab = 2,773 x 445,48 = 1235,3 (LSDt không phải suy diễn từ t, Clewer
& Scarisbrick, 2001)
Tương tác AB: So sánh cùng mức yếu tố A, DF = 36.
So sánh khác mức yếu tố A:
Với t = 2,773 tương đương DFt = 26,7 nằm giữa DFa = 10 và DFb = 36 (xem bảng phân phối
Student’s t).

- Tính theo DF trung bình hai biến Chi-bình phương ngẫu nhiên (Satterthwaite, 1946).
Tính độ tự do phù hợp
( )
( )
= 43,53438 ~ 43,53

tEdf (0,01; Edf = 43,53) = 2,69359

SEDab = √ ( ) )
=√ ( ) ) = 445,48

LSDEdf = tEdf x SEDab = 2,69359 x 445,48 = 1199,94

Kết quả xử lý với SAS

Type 3 Tests of Fixed Effects

Num Den
Effect DF DF F Value Pr > F
A 5 10 42.87 <.0001
B 3 36 85.71 <.0001
A*B 15 36 13.22 <.0001
R-Square Coeff Var Root MSE Y Mean

0.938535 10.79144 591.2527 5478.903

Least Significant Difference 487.498
T Grouping for A Least Squares Means (Alpha=0.01)
LS-means with the same letter are not significantly different.
A Estimate
90 5866.25 A
A
120 5864.42 A
A
150 5812.00 A
A
 180 5796.75 A
A
60 5478.17 A

0 4055.83 B
Least Significant Difference 535.955

T Grouping for B Least Squares Means (Alpha=0.01)

LS-means with the same letter are not significantly different.

B Estimate

IR8 6553.56 A

IR5 6155.50 A

C4-63 5564.44 B

Peta 3642.11 C

Least Significant Difference

Different between two B means, same level of A, LSD = 1312.86
T Grouping for A*B Least Squares Means (Alpha=0.01)
LS-means with the same letter are not significantly different.
A B Estimate
180 IR8 8700.67 A
A
150 IR8 7563.33 B A
B
150 IR5 6950.67 B C
B C
120 IR5 6895.00 B C
B C
120 IR8 6732.67 B C D
B C D
150 C4-63 6687.33 B C D
B C D
180 IR5 6540.33 B E C D
B E C D
90 IR8 6400.00 B E C D
E C D
90 IR5 6259.00 E C D
E C D
180 C4-63 6065.33 E C D
E C D
120 C4-63 6014.00 F E C D
F E C D
90 C4-63 5994.00 F E C D
F E C D
60 IR5 5982.00 F E C D
F E D
60 IR8 5672.00 F E G D
 F E G
60 C4-63 5442.67 F E G H
F G H
60 Peta 4816.00 F I G H
F I G H
90 Peta 4812.00 F I G H
I G H
0 Peta 4481.33 J I G H
J I H
0 IR5 4306.00 J I H
J I H
0 IR8 4252.67 J I H
J I
120 Peta 3816.00 J I
J
0 C4-63 3183.33 J K
K
150 Peta 2046.67 L K
L
180 Peta 1880.67 L

Least Significant Difference

Different between two A means, same or different level of B, LSD = 1199.94
T Grouping for A*B Least Squares Means (Alpha=0.01)
LS-means with the same letter are not significantly different.

A B Estimate

180 IR8 8700.67 A

A
150 IR8 7563.33 B A
B
150 IR5 6950.67 B C
B C
120 IR5 6895.00 B C
B C
120 IR8 6732.67 B C D
B C D
150 C4-63 6687.33 B C D
B C D
180 IR5 6540.33 B E C D
B E C D
90 IR8 6400.00 B E C D
E C D
90 IR5 6259.00 E C D
E C D
180 C4-63 6065.33 E C D
E C D
120 C4-63 6014.00 F E C D
F E C D
90 C4-63 5994.00 G F E C D
G F E C D
60 IR5 5982.00 G F E C D
G F E D
60 IR8 5672.00 G F E H D
G F E H
 60 C4-63 5442.67 G F E H I
G F H I
60 Peta 4816.00 G F J H I
G J H I
90 Peta 4812.00 G J H I
J H I
0 Peta 4481.33 K J H I
K J I
0 IR5 4306.00 K J I
K J I
0 IR8 4252.67 K J I
K J
120 Peta 3816.00 K J
K
0 C4-63 3183.33 K L
L
150 Peta 2046.67 M L
M
180 Peta 1880.67 M

Giải thích
So sánh khác mức yếu tố A dùng phân phối t cho với t = 2,773 (tương đương DFt = 26,7) và
LSD0,01 = 1235,3 cho thấy DFt nằm giữa DFa và DFb theo phân phối t. DF tùy theo mô hình, lớn
hơn hay nhỏ hơn DFb tùy thuộc vào số nghiệm thức của yếu tố A, B lớn hay nhỏ.
So sánh xếp hạng LSD0,01 = 1312,86 DFb = 36 và LSD0,01 = 1199,94 với Edf = 43,53 cho thấy
xếp hạng khác nhau, Edf > DFb.

2. Thí nghiệm lô sọc

- Tính t cho tương tác AB t-distribution:
Cùng mức A: t’a = 3,312 tương đương DF = 8,38 LSD0,01 = 1848,1
Cùng mức B: t’b = 3,054 tương đương DF = 12,01 LSD0,01 = 2190,8
Khác mức A và B: t’ab = 3,304 tương đương DF = 8,45 LSD0,01 = 2453,3

Lưu ý:
t’a cùng mức A, và t’ab khác mức A và B có DF < DFa(DFa = 10).

- Tính DF theo Chi-distribution: nếu có 2 DF khác nhau, ngẫu nhiên:

Cùng mức A: DF = 22,43 LSD0,01 = 1569,97
Cùng mức B: DF = 20,9 LSD0,01 = 2031,98
Khác mức A và B: DF = 22,29 LSD0,01 = 2090,69
Xếp hạng các mức trên như nhau.
Kết quả xử lý với SAS
Type III Tests of Fixed Effects
Num Den
Effect DF DF F Value Pr > F
A 5 10 7.65 0.0034
B 2 4 34.07 0.0031
A*B 10 20 5.80 0.0004
R-Square Coeff Var Root MSE Y Mean
 0.950703 12.12860 641.5963 5289.944
Least Significant Difference 1825.01
T Grouping for A Least Squares Means (Alpha=0.01)
LS-means with the same letter are not significantly different.
A Estimate
V2 6286.44 A
A
V3 6080.11 A
A
V4 5569.00 A
A
V1 5417.22 A
A
V5 5249.00 A

V6 3137.89 B
Least Significant Difference 1323.54
T Grouping for B Least Squares Means (Alpha=0.01)
LS-means with the same letter are not significantly different.
B Estimate
120 6371.00 A
A
60 5478.22 A

0 4020.61 B
Least Significant Difference
Two B means, same level of A, LSD = 1569.97
Two A means, same level of B, LSD = 2031.98
Any two means, different levels of A and B, LSD = 2090.69
Conservative T Grouping for A*B Least Squares Means (Alpha=0.01)
LS-means with the same letter are not significantly different.
A B Estimate
V3 120 7868.33 A
A
V1 120 7548.00 B A
B A
V2 120 7211.33 B A C
B A C
V4 120 7094.33 B A C
B A C
V2 60 6713.67 B A C
B A C
V3 60 6122.33 B D A C
B D A C
V5 120 6012.00 B D A C
B D C
V5 60 5633.33 B D E C
B D E C
V4 60 5553.67 B D E C
D E C
V1 60 5132.00 F D E C
F D E
V2 0 4934.33 F D E
F D E
V3 0 4249.67 F D E G
F D E G
V5 0 4101.67 F D E G
 F D E G
V4 0 4059.00 F D E G
F E G
V6 60 3714.33 F E G
F E G
V1 0 3571.67 F E G
F G
V6 0 3207.33 F G
G
V6 120 2492.00 G

Giải thích
Dùng công thức t luôn luôn có DF nhỏ hơn DFab của bảng ANOVA, thậm chí nhỏ hơn DFa (bài
lô sọc). Công thức t thuộc phân phối t-distribution không dùng cho phân tích tương tác AB của 2
thí nghiệm này, nên dùng Chi-distribution tính DF khi có 2 DF khác nhau, ngẫu nhiên.

Tài liệu tham khảo

Clewer, A.G., Scarisbrick, D.H., 2001. Practical Statistics and Experimental Design for Plant and
Crop Science. John. Wiley and Sons, Chicheter - New York.
Cochran, W.G., & Cox G.M., 1957. Experimental Designs, 2nd edition.
Gomez K. A. & Gomez A. A., 1984. Statistical Procedure for Agricultural Research. John Wiley
& Sons Inc, pp 97-201.
Satterthwaite, F. E., 1946. An Approximate Distribution of Estimates of Variance Components.
Biometrics Bulletin, 2: 110–114.
____________
10082020