İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

DR. ÖĞR. ÜYESİ F. TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI

DERS NOTU-6
KİMYASAL RİSK ETMENLERİ
(TEHLİKE SINIFLARININ TANIMLANMASI VE MSDS FORMLARI)
 İSG Mevzuatına Göre
Meslek Hastalığı Nedenleri

Gürültü, sıcak, ışınlar,

Fiziksel etkenler titreşim vb...

Kimyasal etkenler Katı, sıvı, gaz, buhar,

duman, toz vb...

Biyolojik etkenler Mikroorganizmalar,

parazitler vb...

Psiko-sosyal etkenler
Stres vb…

2
Gündelik
hayattaki bazı
kimyasallar

3
Gündelik
hayattaki bazı
tehlikeli
kimyasallar

4
 KİMYASAL NEDİR?

• Doğal halde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında

kullanılan veya atıklarda dâhil olmak üzere ortaya çıkan, bizzat
üretilmiş olup olmadığına ve piyasaya arz olunup olunmadığına
bakılmaksızın her türlü element, bileşik veya karışımlara
KİMYASAL denir.

5
 KİMYASAL NEDİR?

• Kimyasallarla çalışanlar açısından sıklıkla rastlanan kimyasalların

başında solventler (çözücüler), asitler, bazlar, zehirli gazlar,
boyalar, uçucu kimyasallar, patlayıcılar vs. gelmektedir.
• Her gün sanayimize kazandırılan yeni kimyasalların ne tür tehlikeli
özelliklere sahip olduğu henüz bilinmemektedir. Bu nedenle
kullanılan kimyasalların üzerinde içeriklerine ait etiketlerin ve
uyarıcı bilgilerin olması bu kimyasalın muhtemel tehlikelerinden
korunulması açısından önem teşkil etmektedir.

6
 KİMYASALLARIN TANINMASI

Material Safety Data Sheet

Malzeme Güvenlik Veri Listeleri

7
Çalışma ortamında kullanılan;
 Kimyasal maddelerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarını inceleyiniz
 Bu formlarda önerilen sınır değerleri aşıp aşmadığınızı anlamak üzere akredite
olmuş kurumlara ölçüm yaptırınız
Sınır değerlerden sapma varsa;
 Sınır değerlerin altına inilecek önlemler alınmalıdır
 Çalışanlara uygun sağlık gözetimi ve incelemeleri yapılmalıdır

8
9
10
11
TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI

12
TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI

13
 ALEVLENEBİLİR KİMYASALLAR

• Alevlenir madde: Parlama noktası 21°C -55°C arasında olan sıvı

haldeki maddelerdir.
• Kolay alevlenir madde: Enerji uygulaması olmadan, ortam
sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen
maddeyi veya ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden
yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonrada yanmaya
devam eden katı haldeki maddeyi veya parlama noktası 21°C’nin
altında olan sıvı haldeki maddeyi veya su veya nemli hava ile
temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan
maddelerdir.
14
 ALEVLENEBİLİR KİMYASALLAR

• Çok kolay alevlenir madde: 0°C’den düşük parlama noktası ve

35°C’den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler
ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında
yanabilen, gaz haldeki maddelerdir.

15
 ALEVLENEBİLİR KİMYASALLAR

Genellikle kullanılan
kolay alev alabilir
kimyasal maddeler
şunlardır:

16
17
 KOROZİF KİMYASALLAR

• Korozif (Aşındırıcı) madde:

• Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden
olabilen maddelerdir.

• Gazlar, sıvılar ve katılar tehlikeli düzeyde aşındırma özelliği

gösterebilirler.
• Bu tip maddeler deriyi yakar, kaşınmaya yol açar.
• Solunum veya ağız yoluyla alındığında akciğer ve mide dokusu etkilenir.
• Korozif gazlar deri teması ve solunum yoluyla hemen vücuda absorplanır.

18
 KOROZİF KİMYASALLAR

ÖRNEKLER:

19
 TOKSİK KİMYASALLAR
Toksik madde
Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri
yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik
hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

Çok Toksik madde

Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında,
deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya
kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

21
 TOKSİK KİMYASALLAR

Bir kimyasal maddenin deney hayvanlarının %50’sinin

ölümüne neden olduğu doz Letal (öldürücü) doz 50 veya LD50
olarak tanımlanır.

LD50 genellikle, vücut ağırlığının kilogramı başına alınan maddenin miligramı

(mg/kg) olarak gösterilir.
LD50 ne kadar düşükse madde o kadar zehirlidir.
Toksik maddelerin solunumla alınması doku hasarına yol açmaktadır.
Akciğerler zehirli buharlar ile havanın taşıdığı taneciklerin hücumuna karşı
savunmasız çok katlı doku tabakasından oluşmuştur. Bir maddenin solunumla
toksisitesi TLV (Esik limit değeri) ve PEL (İzin verilebilir korunmazlık sınırı) ile temsil
edilir. Her iki ölçüm havadaki maddenin milyonda bir kısmı veya 1 m3 hava içinde
mg madde olarak ifade edilir.
22
 OKSİTLEYİCİ KİMYASALLAR

Oksitleyici madde
Özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile
temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan
maddelerdir.

• Oksitleyiciler oda sıcaklığında veya yüksek sıcaklıklarda kendiliğinden oksijen

meydana getirirler ve şok ile ısıtma altında şiddetle patlayabilirler.
• Farklı kimyasal kararsızlıklarından dolayı oksitleyici aktif maddeler beklenmedik
şekilde patlayıcı olup bu yüzden tehlike tehdidi gösterirler.

24
 PATLAYICI KİMYASALLAR

• Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon

verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan
veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı,
macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelerdir.
• Patlayıcı maddeler; ani sok, basınç ve yüksek sıcaklık etkisinde ani ve derhal
büyük ve küçük miktarda basınç, gaz ve ısıyı serbest bırakan kimyasal
maddelerdir.
• Şok, sıcaklık veya kimyasal tepkimenin koşulları altında bazı maddeler
şiddetle patlayabilir.
25
 ÇEVRE İÇİN TEHLİKELİ KİMYASALLAR

• Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için

hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren
maddeler

26
 EŞİK DEĞERLER
TLV-TWA (Threshold Limit Value - Time Weighted Average)
◦ Çalışanların 8 saatlik mesai boyunca veya 40 saatlik bir haftalık mesaide, maruz
kalabileceği havadaki madde konsantrasyonun maruz kalma zamanına oranı
TLV-STEL (Threshold Limit Value - Short Term Exposure Limit)
◦ Kısa sürede maruz kalma konsantrasyonu.
◦ Genelde 15 dakikalık bir süre için ön görülen ve çalışanın tahriş, uzun süreli tedavi
edilemez, deri harabiyeti gibi zararlara neden olabilecek konsantrasyon.
◦ Aynı zamanda günlük TLV-TWA eşiklerini geçmemek şartıyla günde 60 dakika
arayla en çok dört defa maruz kalma konsantrasyonu.
TLV-C (Threshold Limit Value - Ceiling)
◦ Anlık dahi olsa geçilmemesi gereken eşik değerdir.
 MESLEKİ MARUZİYET (ETKİLENİM) SINIR DEĞERİ
Örnek: (Yönetmelik, Ek I-A)
Sınır Değer
Madde Adı EINECS No ( 1 ) CAS No ( 2 ) TWA (3)
STEL (4)
(8 Saat) (15 Dak.)
mg/m3 ( 5 ) ppm ( 6 ) mg/m3 ppm
İnorganik
kurşun ve 0.15
bileşikleri

( *) 1998 / 24 / EC sayılı Direktifin ekidir.

1
( ) EINECS : Kimyasal maddelerin Avrupa envanteri.
2
( ) CAS : Kimyasal maddelerin servis kayıt numarası.
3
( ) TWA : 8 saatlik referans zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama.
4
( ) STEL : Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık sürede maruz kalınan, aşılmaması gereken limit
değer.
( 5 ) mg/m3 : 20 oC sıcaklıkta ve 101,3 KPa. (760 mm cıva basıncı) basınçtaki 1 m3 havada bulunan maddenin
miligram cinsinden miktarı.

( 6 ) ppm : 1 m 3 havada bulunan m a ddenin m ililitre cinsinden m iktarı (m l/m 3 ) .

 MESLEKİ MARUZİYET (ETKİLENİM) SINIR DEĞERİ
MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ
Örnek: (Yönetmelik, Ek I-B)
Sınır Değer
Özel
(1) (2) TWA (4) STEL (5) İşaret (3)
EINECS CAS Maddenin Adı
(8 Saat) (15 Dak.)
mg/m3 (6) ppm (7) mg/m3 ppm
200-467-2 60-29-7 Dietileter 308 100 616 200 -
200-662-2 67-64-1 Aseton 1210 500 - - -
200-663-8 67-66-3 Kloroform 10 2 - - Deri
200-756-3 71-55-6 1,1,1-Trikloroetan 555 100 1110 200 -
200-834-7 75-04-7 Etilamin 9,4 5 - - -
200-863-5 75-34-3 1,1-Dikloroetan 412 100 - - Deri

( * ) 2000 / 39 / EC sayılı Direktifin ekidir. (2006 / 15 / EC sayılı Direktif ile değiştirilmiştir.)

(1 ) EINECS : Kimyasal maddelerin Avrupa envanteri.
(2 ) CAS : Kimyasal maddelerin servis kayıt numarası.
( 3) Özel işaret : “Deri” işareti, vücuda önemli miktarda deri yoluyla geçebileceğini gösterir.
(4 ) TWA : 8 saatlik belirlenen referans süre için ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama.
(5 ) STEL : Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık bir süre için aşılmaması gereken maruziyet üst
sınır değeri.
(6 ) mg/m3 : 20 oC sıcaklıkta ve 101,3 KPa. (760 mm cıva basıncı) basınçtaki 1 m3 havada bulunan
maddenin miligram cinsinden miktarı.
(7 ) ppm : 1 m3 havada bulunan maddenin mililitre cinsinden miktarı (ml/m3).”
 ÖRNEK OLAY ANALİZİ
Evde yapılan temizlik sırasında çamaşır suyu kullanılmış ardından da tuz ruhu zemine
dökülmüştür. Bunun sonucunda zemin aşınmasının yanı sıra ortaya çıkan zehirli gaz ile ev
sakinleri zehirlenerek hastaneye kaldırılmıştır.

Örnek olayda yapılan hatanın ne olduğunu ve bunun sonucunda ne tür bir problemin
yaşanabileceğini açıklayınız.

30
31