tin 722 lsh 81) rmaion sims wolnomularstwo w kulturze rytuat» symbolika + ezoteryka + poltyka » antymasonizm + ogréd filozoficany « transmutace alchemiczneerm: ars wydawen Okultura ke. ps (00-950 Warszawa 1 zastepea redaktora naczelnego sckretarz redakeji Zhigaiew kagoxe redakcja Maksymilian Bojarki Pavwel Frelik Keaysetot Grudaile ada naukowa prof dr huts, Tiskouse Cegielski / preewodlnivzgcy prot. dr hab, Karimiers Banek prof. de hab. Anna Mikko 8 Mirostaw Pinoy. er Rafat T. Prinke redakejaartystyezna Joanaa John / layout Wojciech Benicewice /oktadka Anna Sieskowskn /ihistraca tront Hleneyk Wane Tomasz Szmagier kad naklad 0 eguemplaczy swwwehermaion.pl FRY ACTH ATA! TULA LOMLYA! Najnowszy tom czasopisma ,Hermaion”, ktdre oddajemy do rak Caytelnikéw, pre zentuje teksty referat6w, jake zostaly preedstawione w daiach od 9 do 10 stycania 2015 roku podceas migdzynarodowe} konfereneji zat. Swiat jako loka. Obeenoséwalnomular stwa w hulturze davoniejidzis. Konfereneja norganizowana pospolu praez Uniwersytet Warszawski oraz stowarayszenie Instytut ,Sztuka Krélewska w Polsce” towarzyszy- la finisazowi glosne} wystawy Mascneria. Pro publico bono organizowane) od wree~ Snia 2014 do sty, nic zgromadzilo ponad stu uczestnikéw; wygloszono 28 referatéw w jezykach polskim mnia 2015 roku przez Muzeu Narodowe w Warszawie. To wydarze- i angielskim, Nie wszystkie teksty przedstawione na konfere svego zesxytu, Pozostale 2ostang opublikowane w numerze specjalnym czasopisma Ars Regia’ Col merytoryceny konferencji Swiat jako loza stanowilo rozwinigcie tema- tyki wystawy w Muzeum Narodowym. Jesli 2a glowng idee wystawy Masoneria wesely w sklad niniej- Pro publica bono nalezy 2 jednej strony wznaé prayblizenie widzowi wolnomularskie- go wrajemniczenia, z drugie} 2a ukazanie wartosci kreowanych przez wolnomular- stwo oraz konkretnych dzia daniem konfereneji bylo wskazaé na obecnosé wolnomularstwa i jego idei na réinych poziomach Swiatowe} i polskiej kultury. lan podejmowanych w Polsce w imig tych 2asad, to 2a- ‘Tematykg konferengji otwarla problematyka tradycji oswieceniowej, w kt6rej ruch wolnomularski zostal osadzony ~ i pozostat wierny do dnia dzisiejszego. Wiodgeym rmotywem pierwsze} cagsci obrad byla rfleksja nad miejscem masonerii tak w wysokiej Jaki popularnej kulturze ubieglych dvwéch, XVIII i XIX, oraz biezacego stulecia. Podobnie jak éwiatowe relig e, sxezegslnie chrzescij two i islam, buddyzm ihinduizm, staly sig waznym clementem wspélezesnej popkuleury, tak i wolnomular stwo znalazlo w niej poczesne miejsce, szezegslnie ~ choé nie tylko ~ jako swoje odbicie tak historyczne jak i wspélezesne antyma~ negatywne, swoista ,czarna legenda’. Zrédi: sonizmu, jego dawne i aktualne funkeje ~ to temat w nowoezesne} humanistyce nowy, aw polskiej refleksji jak dotgd mato obecny. Wielki projekt wolnomularski zrodzonyw wieku XVIII, w nastepnym stuleciu 2yskal nowe podstawy spolecene, a co za tym idzie nowe tworcze impulsy ~ to temat wiodacy w drugiej czgéct (Seki) Konferencj Projekt ten konfrontowany byt z nowoczesnyii ideologiami, takimi jak nacjonalizm isocjaliem, Nie zawsze wychodzit tych prob zwyciesko, czego przykladem postawa eu- ropejskich wielkich 162 w 1914 roku w oblicau konfliktu wojennego. Réwnoczesnie wie~ le obediencji wolnomularskich wwiklato sig w dzialalnosé politycang, Totaitarne ruchy XX stulecia potodyly nie tylko kres aktywnosei masonerii w wielu krajach Europy, ale i postawily pod znakiem zapytania moéliwosé manifestowania 2asad humanitary- amu w ogole ‘Minglo éwieré wieku od historycznego przetomu, jakim bylo odrodzenie sig su werennych paristw w Europie Srodkowo-Wechodnie) i podigcie przez nie drogi ku de~ ‘mokragji. Waénym elementem tworzenia sig w nich spoleczesstwa obywatelskiego byt povirét orgunizacji wolnomularskich. W trzeciej crgsei konfere fi podjeta zostala pro ba podsumowania dotychezasowych doswiadczesi w okresleniu roli masonerii w nowo- cczesnym, otwartym spotec c oraz wskazania zanéwno drég dalszego rozwoju, jak i trédel zagrozen. Jak bedzie még! preckonaé sig nasz Czytelnik, referaty prezentujg szeroki zakres przedmiotowy i metodyczny: od antropologii ,stowarzyszeri sekretnych” po socjologicz~ ne i politologiczne ujgcie wspolezesnego nat antymasonizmu. Konferencja umo7iwita— podobnie jak zorganizowana w lutym 2009 roku w Toruniu konferencjaSztuka Krdlewska Miuzy— preeglad aktualnego stanu wied2y na temat histori wspétczesnosci ssctukikro= lewskie}” masoneri, a takze wskazala nowe kierunki rozwoju te wiedzy. Stanowita wraz, z wystawg w Muzeum Narodowym w Warszawie pierwsea, od czasu konfereneji to- rrusiskicj, tak szeroko zakrojong prébg preyblizenia fenomenu wolnomularstwa zarsw- no éwiatu nauk, jak i szerszej publicznosci w Polsce i Europie. Organizatorzy konfereneji, kt6re] plon prezentujemy w due} cagéci na tamach «Hlermaionu’, pragng wyrazie swoja gleboka wdzigeznosé Redaktorom tego ezasopisma, Dariuszowi Misiunie i Zbigniewowi Lagoszowi, 2a spontanicznie wyrazona gotowose publikacji referatéw— ktéra zmaterializowala sig szczgSliwie w postaci niniejszego tomu. Warszawa, we wrzesniu 2015 roku ‘Tadeusz. Cegielski rafat prinke SRI CUNUUICET UAC OLS wolnomularstwa aul Wolnomularstwo nie jest zjawiskiem Albert Mackey w obszernym hasle irradny. Ook epee vm en poe ezno-moralnych, wykorzystujacych samych rezultatsw [..] i 2a pomocy atrybuty budowniczych jako metafory, i samej metody symboliki, Nic 23- wystepuja nawigzania do tradycji ‘em ‘#neso, ew AVTII wy a bye rycerskich iezoteryeznych, w tym race ance carci nauk alche do alchemii. Wigza go z nig nie tylko mii do wolnomularstwa” sensacyjne ksigzki ale r6wniez —-Rownie# barivie)_popularne pur najpowazniejsze encyklopedie wolnomularstwa, zaréwno autoréw masofiskich, jak i niezaleznych historykow. blikacje pisane przez wolnomula- ray i praeznaczone dla ich aspiru- jaeyeh wspélbraci jako materialy szkoleniowe, odwoluja sig niekie~ dy do alchemii jako prawdziwe- goérddla nauk masoriskich, Niekt6rzy a takich autorw posuwajg sig nawet do twierdzenia, de rytualy lozowe sq odprawiane bez nalezytego rozumienia symbol, tym samym prawdziwej natury ,Swiatla” prackazywanego nowym czlonkom kolej- nych stopni weajemniczenia, Takiego zdania jest na prayklad Timothy Hogan, amery- kayiski mason 32°, piastujgcy licane godnosei i wystepujacy 2 wykladami w wielu lozach na calym éwiecie, gloszgc w nich, 2e ypoczatki rytualu wolnomularskiego wywo-dza sig 2 terminologii i rzemiosla alchemicanego”, a ,wszystkie 2naki, symbole, wy- Iklady i tytuly 2 masoriskiego rytualu zawdzigezajg swe pochodzenie tradycji alche~ micznej". Mniej kategoryczne, ale 2nacenie czgéciej formulowane, 33 stwierdzenia ‘0 wplywie idei alchemicznych na wolnomularstwo w jego fizie formacyjne}, jednak bez podawania przekonujacych argumentéw, najezesciej wskazujge jedynie na zaintere~ sowania alchemig u niektorych czlonkow bractw muratorow?, Podstawowy zrab symboliki wolnomularskie} wywodei sig 2 tego samego 2r6- dla co sama organizacja, czyliz tradyeji, mit6w i nauk przekazywanych w ramach eytu- aléw pryjmowania czlonkéw do bractw murarskich Szkocji i Angi, Dzigki lepiej 2a- chowanym Zrédlom wiadomo, ae w Szkocji pod koniee XVI w., obok cechéw murarzy w wigkszych miastach, istniala r6wnie# terytorialna sieé 16a. W przeciwieristwie do ce- ch6w, nie podlegaly one wladzom miejskim i dzieki temu mialy wigkszq swobod dzia- ania i weajemnych kontaktow*. Wigkszosé czlonkéw obu instytucj stanowily te same sob, ale do I6z prayjmowano tez czeladnikéw (gildie byly korporacjami mistr26w), co stwarzalo wigksze pocaucie wspélnot i fraternalizacji. W AnghiirSwnied istnia- ly takie Lote, ale ich dziatalnosé jest slabo 2nana ze wegledu na sporadyczne jedynie wemianki Zrédlowe pred poczatkiem XVIII w. Przejécie od bractwa rzemieslnicae- 0 (taw. wolnomularstwa operatywnego) do organizacji nie majgcejjué 2wigzku z bu- downictwem, ale wykorzystujaee) symbole, atrybuty, tradycje i obragdowose dawnych 16é murarskich do spekulacji etyezno-filozoficenych (stad okreslane} jako wolnomu- larstwo spekulatywne), stanowi jedng 2 najciekawszych niewyjasnionych jeszeze kwe- stii w dziejach spotecznych noworytnej Europy Poza niedostatkiem érédet, prayezyn takiej sytuacji seukaé trzeba w niedostatkach historiografii wolnomularstwa, zezegélnie w zakresie wyjasniania jego pocagtkow. W dominujacych do koriea XIX w. opracowaniach autorw zwigzanych 2 masonerig do- »waly tradyeyjne dzieje mitologiczne, weupelniane erudycyjnymi spekulacjami. So- lidne badania Zxddlowe rozpoczely sig od zalorienia w 1886 «. w Londynie lo¢y Quatuor Corona. Jeden x tworesw pr2yjetej przez. nig metodologii ,autentycanej historiografii” i autor monumentalne} The history offreemasonry* ~ Robert Freke Gould (1836-1915) ~ sformutowal powszechna do dais texg o stopniowe} transformacji pra 2 prayjmowanie do 162 czlonkow nie trudnigeych sig murarstwem, przedstawicieli wolaych zawodéw i arystokracj, ktorzy z czasem zdominowali i przejeli calg organizacje. Chociad. prak- many fracas wyiawnctw wolaumlaskic: uy Pa, raion ac himigue et raion ronnie Pte Eons Deo. ‘oe Ia en ico ae: Ee Vega 09) Gy a aon me lag stocieg a avid ‘era ye sm pinata ep USA wacom 93) tyka wprowadzania takich osob do bractwa jest dobrze poswiadczona w Szkogj jut w kovicu XVI w,, a pésnicj tez w Angi, co wszystkie znane deédla wskazujg na utrzy~ mujaca sig przez cafe kolejne stulecie preygniatajgcg przewage mularzy operatywnych i jednoczesny zanik aktywnosci 16%. Hipoteze Goulda podwazyly dopiero bada- nia podigte w latach 1930. i 1940. preez Douglasa Knoopa i Gwilyma Jonesa’, Ich adaniem wolnomularstwo spekulatywne rzeczywiscie wylonilo sig 2 tradycfi i rytur alow bractw murarskich Szkocjii Angli ale nie bezpostednio. W ciqgu okresu praejscio- ‘ego transformaiceeistnihceloe porbawionerosalynaorvoperatyenege (zarwno ze strony mistr26w cechowych, jak i wladz paristwowych), prayjmuj go grona corsz wigce) osdb nienwigzanych zawodowo z budownictwem, szczegélnie -zksegu obywateli ziemskich i inteligencj, Owa faza praejiciowa trwala~zdaniem Kno- copa i Jonesa ~ przez caly wick XVILi nie tylko do powstania pierwszej Wielkicj Loay w Londynie w 1717 r, ale przynajmniej do roku 1730, od ktérego moéna dopiero mowigé 6 poczatkach formy spekulatywne} w masoneri’. Okres ten nazwali faza gakceptacii” czyli prayjmowania czlonk6w spoza grupy budowniczych i architektow, ktorzy z.czasem zaczali ,spekulow: {legend mularzy operatywnych, Naj- rnowsze badania wskazuja wszakée na zupelnie inne znaczenie akceptacji, nit to bylo do- tycheras prayimowane. Jak to przckonujgco wykazal Matthew Scanlan, termin acepted _freemason byl ixédtowo stosowany jako okreslenie statusu czy te. formy pe Sci do lozy, zarwno wobec cztonkow operatywaych, jak i nieoperatywnych*, 2 jego docickliwej analizy pomijanych wezesnie) axédel wynika, e w ramach londysi na temat symbol, trady skig}gildii murarskiej (London Company of Freemasons) istnialo enigmatyczne we- swngtrane bractwo okreslane terminem Acception, ktSrego czlonkami byli glswnie watniejsi mistrzowie murarsey, ale przyjmowano r6wniez osoby spoza cechu i selachte. Jednak sugestie Scanlana 0 moéliwym ezoterycznym charakterze tego bractwa od: sdla wskazujgce, Ze byl to raeczywiscie niiedawno Rie Berman, ktdry odkryt kolejn wewngtreny krgg” gildii murarskiej, ale dostgp do niego mieli tylko najzamoznie}- si czionkowie (ze wzgledu na wysoka skladke), a centralnym clementem ich dzialalno- sci byly spotkania towarzyskie i biesiady, nie nauki duchowe i ,spekulacje” moralne’ Owe spekulacje mialy jednak duga, siegajaca XIV w. tradycig watéd samych wolnomu- Iarzy operatywnych. Jak wykazat Erie Ward slowo freemason oznaczalo ezlonka clity budowniczych, ktér2y mieli umicjgtnosci i uprawnienia do rzedbienia zewngtrznych in Spe ose mosey rai ach ch och fash iy we enn sh: Dols Kacy, Gry ons, Te Gono remseny: ‘sccm te i and depo Pree i pre eon aout pes (ance Mane Sey ash wee) wy (alow mpi: Does Hameen) swatches a, "Mi 03 San Fremont Moy oft Aen. 1490-172 fel a, ees” 1 2 5-12 “ma, he Yoo rm Pray Te GA: Pel Cg a eS night10 clementéw ozdobnych 7 najdrozszych mate- rialow" "To wlasnie w5rdd tej elity ro2wijaty sig tradycje symbolicene irytualne, ktdre przy- ciagaly zainteresowanie szlachty i inteligencji w XVII w. i péénic), Jan Snoek postawit ‘wrgce te2g, ¢ owi gentlemani nie wprowa- daili clementu spekulatywnego do 16% (jak dotychezas uwatano), ale sami sig tam takich symbolicenych spekulacji uczyli, Nie ma za~ tem sensu przeciwstawienie masonerii opera- tywne i spekulatywnej ~ méwic nalezy raczej ( masonach kamieniarzach i masonach gen- tlemanach", Stowo freemason stanowi zbitke pierwotnego free- stonemason, co oznaczato nie ,,wolnego” mularza, ale cztonka elity budow- niczych, ktérzy mieli prawo do rzezbienia »wolnych kamieni”. Drugim obok czasu powstania wolnomularstwa spekulatywnego najbardziej kon- trowersyjnym problemem historiograficznym jest kraj, w kt6rym mialo to miejsce. Zna- omite Zrédlowe prace Davida Stevensona wskazujg na Sekocjg, 2 kt6rej instytucja wol- ‘nomulaestwa miala byé przeniesiona do Anglii i Francji Jego interpretacje spotkaly sig jednak » zarzutamio ynarodowg tendencyjnose”~ i to nie tylko ze strony historykéw wol- nomularstwa!?, Inni wspétczeéni badacze (jak wspomniani wyiej Scanlan i Berman) sklaniajg sig ku hipoterie preeciwne), wedlug ktére} wolnomularstwo spekulatywne po- vwstalo w Anglii i dopiero pééniej zostato preeniesione do Szkogji. W najnowszej zbio- owe) syntezie Stevenson i Scanlan opowiedzili sig ponownie za swoimi stanowiskami, tym samym pozostawiajgc rownied. tg kwestig bez konsensualnego rozstrzygnigeia" Najwezesniejsze wiarygodne przekazy Zrédlowe o wolnomularstwie w obecnym rozumieniu pokazuja, 2c okolo 1730 r. istniala ted. trzecia tradyeja narodowa w Irlan- ii, a w Anglii obok Pierwszej Wielkie} Lozy zalozone} w 1717 «. (ymodernistéw"), dobecne byly tray rééne tradycje: adawnych” (ktérzy utworzyli wlasng Wielka Log w 1751 +), Wielkiej Lozy Cate} Anglii w Yorku (istniejgce) preynajmniej od 1705 1) Stkocj a obecnaw Lon- dynie przynajmniej od 1732 x)", We kaide} 2 nich poczgtkowo obowigzywal tylko jeden oraz ,Harodim” (péniej ,Heredom’, zapewne pochodza sytual inicjaci Prayjetego Ucenia (Entered Apprentice) adopiero w 1721 r. Pierwsea Wiel Se Whe ein wo remmoe, Ar Qua Coesn 8 86 58-48 STs anc eatin Prot: Who aw. ow Rs in Fea an Festi: 2 (05 27-24 anid on Cobra ecco: Be Sah 30%; Mater D1 Scan The On of roma Eno Hear Bonn an AM. Sik Br Hendveks or Compa Reson be ‘rok oe lnomlarn pealagenego w Angi: Genes Fundameny~ Komeriarce(Warcawa: Wanita Kia / Oy ‘ec Ry ka Lota wprowadzita drugi stopies wtajemniczenia ezyli Czeladnika (Fellow- Craft, rnatomiast stopien Mistrea powstal migdzy wydaniem Konstytugji Jamesa Anderso- ra w 1723 &. a rokiem 1730, z ktérego pochodi najstarsza znana wersja rytualu i le~ gendy (opublikowane w Masonry dissected Sarmuela Pricharda)®. Byé moze nastapito to w 1726 r, kiedy Wielki Mistrz smodernist6w” John Desaguliers wprowadzit blizej nie~ okredlone ,innowacje"®, Wezetnie} Mistrz lozy byl wybierany sposeéd czeladnikow, nie inicjowany do wyészego stopnia. Stanowi to istotne potwierdzenie hipotezy 0 po- chodzeniu wolnomularstwa spekulatywnego od stowarzyszenia ,akceptacj’, a nie be2- postednio ze struktur cechowych, ktdre dopiero péznie} zostaly odtworzone. Co wigcej, podezas gdy pierwotay rytual ,akceptacji” nawiqzywat do tradyeji i symboli obecnych ‘w wolnomularstwie operatywnym jué przynajmnicj od XV w,, to w rytuale Mistrza po- jawia sigcupelnie nowy mit Hirama ibudowy Swigtyni Salomona, wktrym mozna do~ piero widziee prawdziwy poczatek wolnomularstwa spekulatywnego w pééniejszym i obecaym rozumicnin (am termin znany jest rddlowo dopiero x drugie} polowy XVIII w)®. W znaczne) wigkszosei nie mialy one nic wspélnego z centralng dla ma sonerii symbolika wywiedziong z murarstwa operatywnego. ‘Tak ted bylo z pewnoscig w preypadku alchemii, Olbrzymi: korpus gj pismiennictwa, od pédniej starozytno- Sei do poczgtku XVIII w., nigdzic nie wy- korzystywal_metafor architektonicenych Mit wolnomularski powstat pomiedzy 1721 r. a 1730 r., dopiero pézniej ten ruch czy murarskich'’. Bardzo sporadycznie o poiawiaa sig w tych tekstach jakiekolwiek (¥tUAlNO-Spekulatywny budowie czy inne konstrukcje murarskie ZaCz@t absorbowaé tradycje (op. fontanny), ale w zupelnie innych kon- rOznych nurtéw — konstruujac ‘laichGloway ano wyobrlesi meals 2 nigh dodatkowe stopnie, alchemicznych oseyluje wokst Igezenia ze soba preeciwieristw, przedstawianych cag- Kt6re stawaty sie swego sto jako keél i keélowa w akcie mitosnym, rodzaju repozytoriami w wis ceo rot se ows % Qdrzuconych lub ojawia sig, co prawda, réwnie czgsto mo- tyw smierci i zmartwychwstania,centralny WYMartych systemow w rytuale i legendzie stopnia Mistrza, ale SyMboli¢znych. jest on réwnie? istotny w wielu innych tra- dycjach, 2 religia chrzeseijariska na czele ~ ito x nie) wlasnie byt najprawdopodobnie} preejety. * Dingo ai ec usable plac pe oso pal wd Vi Sige fe Many Cae Cad Prin Ete Sion Lev Maen 9 wie shane Dogme net} aoe ase Wout Hapa Ge Mesen Eerin a he Se Ss il er Gite ning, ET oe Gm, Sts oan an Seek Th vin oh ioc een in Eland an rnc, Heron 11 23. 11-83 Gn ines) sanew auenych he yyy oa wd gs pry =e ‘vers Pike Zona prt nc ohn noma opts poZwolennicy tezy 0 alchemicenym pochodzeniu symboliki wolnomularskiej od- wwotujg sig najezefciej do trzech (sposeéd setck innych) ilustracji, w ktérych pojawin- Ja sig symbole cyrkla i wegielnicy. Pierwsza pochodzi z ksiq?ki Oculta philosophia Von den verborgenen Philorpbischen Gebeimmusien, wydane} w 1613 r. we Frankfurcie (jednoczesnie po niemiecks i w thumaczeniu tacitiskim), a przypisane) fikeyjnemu adep- towi Basiliusowi Valentinusowi. Jest to jedna 7 eyklu ilustragi do alchemicznego po- cematu, preedstawiaigea dwuglowego hermafrodyte 2 napisem Rebis, otoczonego sied- rioma planetami (symbolizujgeymi siedem metal) i tezymajqcego w dloniach cyrkiel i wegielnice, Postaé stoi na smoku, a ten na uskrzydlonym globie, w ktsry wpisany jest keay2, kowadrat i téjkqt. Calosé zawiera sig w ksvtalic jaja, a tytul tego frag- ‘mentu poematu to Prima Materia, Nie ma zatem watpliwosi, Ze symboliczna figu- 1a praedstawia stworzenie materi pierwotne) i calego wezechswiata ktdrym raqdzg pra- wa geometrit(wyobrazone tu przez aspekty astrologiczne). Postaé Rebis nie jest raczgj heretyckim wyobrazeniem diwuptciowego Boga, ale symbolizaje fundamentalny proces Igczenia dwoch rzeczy dla otrzymania trzeci}, ktory Konstruuje caly materialny Swiat ‘Ww oparciu o matematycznie i geometryeznie wyraZalne prava prayrody. Druga ilustracja t0 draeworyt Figura Cabalstica, po raz pierwsty zamieszczo- ay w ksigzce Johanna Grasshoffa (wlaseiwie Grasse) Arcana artificisssimi aperta arc, ww czgéci zatytulowwane} Physica naturals (Cabala chymica). Nie bylo go w pierwszym wydaniu 7 1617 nya dopiero w drugim 2 1623 r. W roku 1661 ta sama figura w znacenie lepszym artystycenie wykonaniu wydrukowana 2ostala wraz 2 calym dzietem Grasse- sows: nego zbioru tekst6w alchemicznych, lustracja ta jest w czeéci podobna do poprzedniej (bye moze nawer byla nig inspirowana), ale tutaj brodata postaé otoczona planetami: -metalami i tezymajaca cyrkiel i wegielnice aie jest dwuptciowa, a na je} glowie sie~ di ptak. To niewatpliwie przedstawienie Boga i Ducha Swigtego, konstruujgcego mate- rialny wszech$wiat w oparciu o zasady geomet i astrologi. Plongea gwiazda powyi} i wychodagce 7 nie} promienie to praedstawienie kabalistyczne} (neoplstorskie)) kon~ tym i ostatnim tomie Theatrum chemicum, najwigkszego w dziejach drukowa- cepeji emanacji, W obu praypadkach towarzyszgce ilustracjom teksty Valentinusa i Grassego pozbawione sq jakichkolwiek metafor czy aluzji ktére mogiyby byé interpre~ ‘towane jako proto-wolnomularskie. Ostatnia ze wspomnianych trzech ikustracji pochodzi zjednego z najpiekniejszych dziet alchemii emblematycenej ~ Atalanta fugiens Michaela Maiera 2 1618 1. Zawie~ ra ona pigédziesigt miedziorytow, kt6rym towarzysza enigmatyczne epigramaty, komen- tarze do nich oraz nupetnie unikatowe w ksiggach emblematéw ~ fugi muzyezne. Emblemat dwudziesty pierwszy praedstawi okrag wok6t wyobrazenia kobiety i mezczyzny w mniejszym kole, ktére jest wpisane ww kwadrat, a ten w trdjkat. Na ziemi ledy katomierz i praymiar, jako dodatkowe sym- Ichemika kreslgcego cyrklem na murze bole geometrii, a takée notatnik ze szkicami figur. Epigram i komentarz wyjasniaja, 4e do 21obienia Kamienia Filozof niezbedne jest cozumienie teorii geomettii ~ nie ‘zawierajg natomiast éadnych odniesien do architektury ezy murarskiego rzemiosta, Cytkiel i wegielnica nie sy symbolami unikatowymi, jednoznacenie preypisany- si do wolnomularstwa, Weece preeciwnie ~ pojawija sig w wielu innych kontekstach, jako symbole geometri,atrybuty architekt6w i miernicaych, a take symbole eworcze} rmocy Boga. Z takich skojarzedt cverpali péniesi wolnomularze spekulatywni, kon- struujge swoje rytualy i nauk. Znamienne jest takze, iz wszystkie wspomniane ryciny powstaly i byly publikowane w Niemezech, a nie w Szkogji cay Anglii. Nie mogly za~ tem bezposrednio wplywné na tworzenie sig struktur lozowye i podwalin masoneri Sama nauka geometrii byla ocrywiscie jednym 2. kluczowych elementéw najstarszych, ‘ananych teadygji murarskich Szkogji i Angli, ale 2 drugiej strony nie wszystkie teksty connie) trakeujgce mozna od razu wznawaé za zwigzane z wolnomularstwem. Weer prze= ciwnie, znakomita wigks70s¢ daiel na temat geometri z cal pewnoscig nie miata z nim nic wspélnego. ‘Nieco raadsze jest powolywanie sig zwolennikéw alchemicanych érddel wolno- rmulatstwa na teksty moggce w jakis sposob kojar2yé sig jej symbolika ezy wezesny- mi strukturami, Bardzo seczegélowo przeanalizowal te wemianki Didier Kahn, jeden 2 najznamienitseych obecnie historykiw alchemii, nie znajdujge wszakie potwierdze- nia dla tego typu hipotez”. Najstarszym takim tekstem jest anonimowy traktat prowan- salski 2 kovica XV w., pééniej preypisywany Bernardowi z Treviso (druga potowa XIV w), zatytulowany La Parole déeissée (w thumaczeniach taciriskich Verbum dismissum) cay- Ii ,zaniechane slowo", co mogloby stanowi€ nawigeanie do legendy stopnia Misteza © Zagubionym Stowie, Nic jednak w tresci trakta nie uzasadnia takie~ go domniemania. Podobnie praypisywane niestusenie Michalowi Sedziwojowi Sta- tuty Trroarzystwoa Nieznanych Filezoféo (powstale ok. 1650 +), opisuigce zasady dzia~ ania bractwa alchemicanego ~ byé moze rzeczywiscie istnigjgcego, ale x pewnoscia cefemerycznego — nie wykazujg iadnego zwigzku 2 wolnomularstwem (choé byly péénie} Ww 1766 &. wykoraystane przez Barona de Tschoudy do stworzenia Rytu Alchemiczne- go wyészych stopni)". Trzecia wreszcie pozycja to Long livers, wyana w 17221. dedyko~ ‘wana Wielkiemu Mistrzowi, Mistrzom, Straznikomi Braciom wielee starozytnego iwieloe ezcigodnego Bractwa Wolnych Mularzy Wielkiej Brytani i Irlandii”. Autor uzywa pseu donimu Eugenius Philalethes, nieéyjgcego juz od dawna autora alchemicznogo 2 XVII wi, ‘Thomasa Vaughana (1621-1666). Ksigika jest 2biorem anegdot o niezwykle dlugowiecz- nych osobach i zawiera domniemang recepturg Arnolda 2 Villanovy jak to osiggnaé, ale sj iteresowai ma- poza dedykacjg nie ma najmniejszego awigeku 2 wolnomularstwem. Mora ja najw ‘wanaé a piers i naiwna probe wlaczenia tej tematyki do obsearéw sonerii w Kluczowym dla jj ksztaltowania sig czasie, i bai fan mn We ice lig Mach, ir Rib sia ie xara te ie Mu de rnc Maa Pics ppc hoe smi Meche Ply te, 1), rostral wl Dg yn Seen tht Ses Rear Hi ak em 3: 2199): 21-38, 13Jesli w pismiennictwie i ikonografi alchemii nie da sig znalezé jednoznacznych odniesies do wolnomularstwa, ani nawet istotnych metafor 2wiqzanych z architekturg i budownicewem, trzeba rozwaiyé tei modliwose odwrotng ~ odnalezienia symboliki al ‘chemicenej w najstatszych érédlach masonerii operatywnej, do ktérych odwotywali sig pééniejsi wolnomularze. Sq to tak zwane Dawne obowigzki (Old charges), zachowane ww ponad dwadziestu rekopisach poprzedzajacych powstanie Pierwsze] Wielkic} Lozy ww 1717 , oraz ponad stu p6éniejszych kopiach”, Obok regul postepowania w dzia- lalnosci rzemiesiniczej i Zyciu lozowym, zawierajg one oméwienie tradycyjnych dzie~ jj6w masonerii, od jej poczatkaw w Egipcie, przez okres biblijny, az po wprowadzenic je} «do Angliizakréla Athelstana ok. 895-939). Najstarsza zachowana wersja Rekopis Regi saalbo Hallizlla)jestjako jedyna spisana wierszem i tradyeyjnie datowana na ok, 1390 ale obecnie przyimuje sig, Ze powstala racze) na poczatku kolejnego stulecia. Poemat nosi tytul Konstytuce setuki geometrii wedlug Eulidesa i w znaczne| mierze utozsa- ‘mia budownictwo z geometria, ktdrej reguly mial opracowaé Eulklides, aby daé zatrud- nitenie pray wielkich budowach dzieciom egipskich moznowladcow ®. Pierwsza pisana proza wersja Dawnych abowigzkéw preetrwala w Rekopisie Co- ‘ke’, dawnicj datowanym na ok. 1490 r, obecnie zaé uznawanym za znacznie starszy, spisany zapewne na pocratku XV w. Wiedza murarska jest tu tak samo identyfikowa- «je poczgtki wywiedzione od Jabala, syna biblijnego Lamecha i star- ‘na z geometriq szego brata Noego. Cala jego wiedza ~ a take wiedza pozostalych braci, ktorzy stwo- rzyli pozostale nauki i rzemiosta ~ zostata spisana na dwéch kamiennych kolumnach { dzieki temu przetrwata potop.Jedng2tych kolumn odnalazt po potopie Pitagoras,adru- ‘g4 Hermes, po czym sztuka budownicza i nauka geometsi prackazywane byly przez ko- Iejne pokolenia patriarchéw biblijaych i do Buklidesa, a za sprawa sw. Albana dotar ado Angli, gdzie krol Athelstan nadat murarzom prawa i obowiqzki. Watki Euklidesa i Athelstana sq wy Snicjsze} tradycj), podczas gdy tak istotna w pééniejszym wolnomularstwie legenda 2 pierwsry. Wemianka 0 Hermesie ww szczegélny spos6b preyciqgala uwage 2wolennikow hipotezy o alchemicznych korze- rainie zaczerpnigte 2 poematu Regiusa (a racze} ze wspélne| wee (© dwéch kolumnach pojawia sig tutaj po rniach wolnomularstwa. Wystgpuje on tu jednak wspélnie 7 Pitagorasem, a to on raczej uosabiat nauke geometri i tym samym podwaliny sztuki budownicze}. Postaé Herme~ sa— czyli lacriskiego Merkurego ~ kojarzona bylaw Sredniowieczu ze wszystkimi sied= mioma sztukami wyzwolonymi, zdefiniowanymi w Vw. przez Marcjanusa Kapelle \wjego poemacie De muptiis Philologiae e¢ Mercuri, Praypisy wane mu byly praede wszyst- kim teksty filozoficzne, religijne, astrologicane, magiczne i dywinacyjne, natomiast ich rai prose a: Wii lcs Hagan, The Od hones of Bik Pa Tralee akan th vows siNGl On gis, anomie aon jotta antes er Ch es ih Se ato ern, Br an Sinan sederangeg wa? we mapa doce jew forme eo meme ‘Soy cas posta na wiptresy agit: emery hey aes nk alchemiczne tylko w niewielkiej liczbie™. Tym samym nic nie wskazuje na jakiekolwiek awigzki Old Charges 2 alchemig czy inspiracje jej symbolika. , . ‘Odwotania do autorytetu Hermesa sta- Po odkryciu przypisywanych 4y sie powszechne, jak na prayklad w De Hermesowi Trismegistusowi = wlutiontius Mikolaja Kopernika®, traktatéw z poczatkéw naszej ery i opublikowaniu w 1463 r. ich taciriskiego przektadu zatytulowanego Corpus Hermeticum, jego prestiz jako przekaziciela pierwotnego objawienia wzrdst jeszcze bardziej i postawit go na réowni z biblijnymi prorokami. a jednoczesnie wyksetalcil sig wyrazny rnurt-mysli renesansowe} nawigaujacy do tych objawieri, we wspélezesne) hi- storiografiiokreslany mianem hermety- zamu renesansowego”. W ciagu XVI w. ‘wchlanial on stopniowo niekesire were Snigjsze tradyej, takie jak kabata i ma gia, a czgsciowo take pewne elemen- ty astrologii i alchemii. Byla wiréd nich réwniez praktykowana szeroko a pamige, kes ra teraz (w due) mierze 2a sprawg Giordana Brana) 2yskala wymiar ma- giceny” Kiedy Wii Schaw (ok. 1550-1602), jg mianowany w 1583 r. przezkrdla Jaku- ba VI nadzoreg prac budowlanych (pracfécus architecurae) w cale S2kocji,opracowal dwa statuty dla 16 mularskich (1598 i 1599), w drugim z nich zawart zalecenie, aby podezas awansowania ueznidw na ezeladnikéw byli oni egzaminowani 2 opanowania sztuki pa- migci®. Ta jedna wamianka stala sig podstawa skonstruowane} przez Davida Steven- sona hipotezy 0 hermetycanych korzeniach wolnomularstwa spekulatywnego, ktore rmialo byé wegce kreacja samego Schawa, pozostajacego w bliskich kontaktach 2 krega- ‘mi intelektualist6w zainteresowanych tym nurtem”. Mimo obszerne] argumentacji po- selakowe}, trudno preyjgé taky wersjg, nic bowiem nie wskazuje, aby w statucie cho- Adaito o cos wigcej nid. sprawng umiejgtnosé zapamigtywania nauk mistrz6w i lozowych ii ia pcg w 08 rime Lap in mae w 311 " “as Crane Comat Metra wea Bp) Pony estas a 2 gr rial sagan oui sj wom: Rosen Ed, Ws Ciera Hema, RH Shere, ‘Mn pment, wet ase 7 1 rao. tom, el Bs Renesas Refer Sia 415tradyeji. © tych ostatnich w Szkocji niewiele wiadomo, nie zachowaly sig tam bowiem dadne odpowiedniki Dawonych obswigzkét, ktSre zostaly dopiero w wieku XVI zaim- portowane z Anglii, Nie ma tei w statutach i innych érédlach szkockich, odkrytych i skrupulatnie zbadanych przez Stevensona, #adne} wzmianki o alcher i czy nawet do- rniemane} aluzji do transmutacji metal Wiek XVII to kluczowy, a jednoczesnie najstabie| rozpoznany (ve wegledu na brake Sel) okres w proces tez badacze jego dziejéw proponujg rine, niekiedy skrajnie odmienne hipotey, kt6- zych wszystkie opieraia sig jedynie na mniej lub bardaiej preckonujacych spekulacjach. Spostéd dziesigciu takich hipotez ogloszonych w ostatniej éwierci XX w. na famach Ary « ksataltowania sig nowoczesnego ruchu wolnomularskiego. Stqd Quatuor Coronatorum, tylko jedna wskazuje na érédla posrednio zwiqzane 2 alchemiq”. Piszacyw 1984 .znakomity badace A.C. F Jackson proponowal, ze wolnomularstwo spe~ kulatywne powstalo réwnoczesnie z ruchem rézokrzyzowesw na poczatku XVII w, jako wytwor tego samego Klimatu intelektualnego. Ruch ten, czerpigcy swoje idee ‘zalchemii, rozwijal sig szybko i burzliwie, ale te? wkrétce zanikngl. Natomiast wolno- mularstwo nie nawigzywato do 2wodniczych obietnic alchemii, ale postulowalo poboz- no6é i samodoskonalenie, przez co rozwijalo sig wolnie)” Reiokezyzowey, co prawda, nie istnieli jako bractwo cz polowg XVIII w., ale ich fikeyjne manifesty 2 1614 i 1615 r. daly rzecaywiscie poczatek itowi, ktdry jest zywy do daisiaj w krggach ezoterycznych”, Terminem tézokr2yZow- cy” okresia sig w historiografi krag autordw i mysticieli 2 pierwszej potowy XVII w, stowarzyszenie preed asezy éwiadomie nawigzywali do mitui starali si skontaktowaé z domniemanym brac- twem, W taki sensie poigcie to bylo uzywane ju? wezesnie}, ale jako ,oswiecenie 16~ Gokrzyzowcsw” wprowadila je do dyskursu akademickiego widzge w nim pééng faze hermetyzmu, Problem jednak w tym, Ze byla to grupa we- wnetranie bardzo zréinicowana, a wige trudno wskazaé, czyje poglady nale?; rances Yates w 1971 r za typowe dla cafego ruchu, a tym samym rozwaza¢ ich wplyw na powstawanie wolno~ mularstwa, Niemi i wielu innych historykéw opowiadalo sig 2a jakas forma wplywu szeroko pojetego ru- chu rééokrzyzowcsw na ksztaltowanie sig wolnomularstwa. W ich ujgciu ~ inaceej ni tuJacksona — nie byly to dwa rwnolegle preejawy tego samego .ducha czas6w”, ale wol- ‘nomularstwo uksztaltowalo sig w znacznej mierze pod wptywem wezesniejszych idei ~ tokrayioweowych, Ujgcia te mozna wigc uznaé (w dudym uproszezeniu) za ymigkkie wersje bardzo stare} teorii o dostowne| ciaglosei migdzy rSzokrzyzowcami (wwatany- ej sama Yates, a péZniej take David Stevenson, Tadeusz Cegielski mi za realnie istniejgce bractwo) i wolnomularzami, jaka ogtosit w 1803 r. Christoph iia sinc) pv) iow apie © sn lsu Kaci Qe it Tem Conn nth ico tage ae) Ar Gua Corn” 114 (001 3, SCE Tn ssrctono ods efi Cro aes Qantas 97188) 15130. 2 ema neg ce nn rte, ewe Pte ot tis [Sic ionsech encase A. Ya hc (nae CO Suma, 197 toa on see Rimi} etry Patan Cope "OicsceneRiergomcn” 2g) Orica lnm k Shean ve ep 561198 19 nh Gottlieb von Murs, a rok pééniej Johann Gottlieb Buhle (ito jemu jest zwykle przypi- sywana)"*. Chog wakazywani sq konkretni autorzy alchemicani, ktérzy micli prackazy- waé swoje idee i symbolik angielskim lub szkockim wolnomularzom (najezeSe} jest to sukcesja Michael Maier ~ Robert Fludd ~ dlach trudno sig doscukaé takich idet i symboli. David Stevenson, ktéry ponad éwiest vwieku temu preekonywal, ze ,rézokr2yzowcy mogti wywrceé wplyw na wezesny rozw6} lias Ashmole), to w zachowanych Zr5- wolnomularstwa"® j szeroko to uzasadnial, obecnie uznaje, Ze twierdzenia 0 2wigz- ku [..J t5tokrzyzowesw (jesli, oczywicie, kiedykolwiek rzeczywi -waniem sig wolnomularstwa moiina odraucié (lagodnie to ujmujge) jako skrajnie kurio ie istnieli) 2 formo~ vale”. Ing Sciezk argumentacji na rzeca wezesnych wplyw6w alchemii na tworzace sig wolnomularstwo spekulatywne jest wskazywanie na znanych czlonkéw 162, ktorzy jednoczesnie interesowali sig alchemig. Zwykle wymienia sig w tym kontekscie Ro- berta Moraya (1608/1609-1673) i Eliasa Ashmole’s (1617-1692), Pierwszy z nich byl Sckotem, przyjgtym w 1641 r. do loay wojskowe} w Newcastle-upon-Tyne, okupowa- ym wéwezas przez sakockic oddzialy (jak sig czgsto podkresla, byla to pierwsza od- notowana w érddlach inicjacja na angielskiej ziemi). Jako sw6j znak masofiski, ktérym picczgtowal listy, wybral pentagram zaczerpnigty 2 De occulta philbsophia Heinti- cha Comeliusa Agrippy, syntezy magii renesansowej (ale te22 rodowego herbu Morayéw 2, Abercaimey). Réwnie# na innych jego pieczgciach widnieja nawigzujace do tej tra~ dycji emblematy, ale nie sq to symbole alchemiczne*. Robert Moray interesowat sig wszakie alchemig —2apewne za sprawa swego tescia, Lorda Balearresa, kolekejonera re- ko mikiern Thomasem Vaughanem, wspdnie przeprowadzali eksperymenty alchemiczne, iw alchemicznych i SZokt ‘owcowych, Pééniej wspélpracowal ze znanym alche= ale nic w jogo zachowane) korespondencji nie wskazuje na to, by taczy! te zainteresowania 2 drialalnoseig wolnomul ska". Co wigee), windomo tylko o jeszcze jedne} wizycie ‘dynburgu w 16447 r. (Kiedy preyjmowany byl jego 2najomy Moraya w lozy masofskiej w mi hiy areca Fd to cn Reson, ly 2 oi le pda apne dws popowices Nee Ron eer Mat urn Bnd he Herm a a 1s fan Fea Linch Noman chart Mar 5621621 New hibegapial mae. WM, Stel oR Prada imei cron iyo ah ne “sinters ty ge nb ns nnn Pan Mo Psi ef Ea Aske etl Sigal bing 000 a ag ys a x on nthe Se Reet Moray, FR, sng oe Sal of Anges Sle eer Rao May the Earl Rardin, 6ST-7 (Aetna, 207) 7lekara), a 2 p6énijszej dzialalnosci w Londynie nie ma Zadnych informacji jego kon- taktach z lozami angielskimi. Wydaje sig raczej, 2e Robert Moray, bedacy inézynierem wojskowym, przystapil do lozy w Edynburgu 2 chgci poznaniatajnik6w rzemiosla mu ratskiego. W 1665 r. napisal nawet abszeeng History of Masonry, ktdra sig nie zachowala, ale ze wemnianek w korespondencji wiadomo, 2e dotyezyla wylgcznie praktyki budowni- exe), a nie tradycji czy symboliki" lias Ashmole byl jeszcze bardzicj zainteresowany alchemig niz Moray, w 1652. ‘opublikowal wielki zbiér éredniowiecznych i renesansowyeh angielskich tekstw al- chemicenych zatytulowany Theatrum chemicum Britannicum, a takie byt uczniem do- imniemanego adepta alchemii Williama Backhouse'a. Wiele szezegsl6w na ten temat zanotoval w prowadzonym przez siebie dvienniku, 2 ktorego wynika tez, Ze po wsta- pieniu do lozy w Warrington (Lancashire) w 1646 r. nie mial Zadnych kontaktSw wol- nomularskich i dopiero dwadziegcia pig lat pozniej pray ww Londynie. Podobne jak Moray, interesowal sig praktyky budowlang i to zapewne 1 zaproszenie na biesiad lozy “Kioto go do proypicnia do wcnych malar ale ie all tam neice fp aicbie sy bade prckarsi wlnomularstra w dich extern Deere eke te pact Cinna? Robert Morty by jeg perry prvesem, a Elias Ashmole wpslatoiy- Sele (pai) nits syn, to isd were ertonkéw edie Chris her Wren byé moze byl tei masonem (choé nie | cs Jett pewns) ale proyigtyn do akcepeag” dopie. Nie ma tez Zadnego to 1091 r; po ukohtzents proce nego budowy uzagadnienia hipoteza karety sv, Paw w Londynie jw eke katz g 2wiazky wolnomu- ponoé iniejowanym, Niektéry autorzy usitowa- Ii ted wykazaé, Ze wolnomularzem mégt byé sam larstwa z powstaniem Isaac Newton, nao nie majednaknawetcieniado- Royall Society, wod6w", ; wocze- Najstarsze katechizmy zawierajgee rytualy pierwszego nowocze masofskie pochodza 7 korea XVII w, ale wedhug, SHEGO towarzystwa badaczystanowiqkopietekstow powstalych migdzy NaUKOWeQO. pigtdeiesigcioma a stoma latami wezesni, Nie maw nich Zadnych aluaji do alchemii, ani nawet symboli czy metafor wykoraystywa- nych przez autoréw alchemicznych, choe wystepujacych teZ w innych kontekstach. Nie ma ich réwnied w pamfletach masoriskich poprzedzajgcych Konstytugje Andersona™, fii = Douglas Kroon Dogs Hamer, The Early Maso Catechims (Mancheser: Manchest University Press, {seh nenene "age, Hany Can rn of tery Maun Caehms (aes ‘thsi Kos Duster, Er unc pamphlet (Manse Machen nent Pras, 145 wenowiene Landon ‘moron Corps Cre 178, ani we wezesnych publikacjach ujawniajgcych wolnomularskie tajemnice (eapewne eelo- wo, jako narzedzie popularyzacji ruchu). Rowniez w samych Konstytusjacb, ani w naj~ bardzie} wplywowe) pédniejsze} publikacii prezentujgce) i ksztaleujgee} wolnomular- stwo angielskie glownego nurtu ~ Ilustrations of Masonry Williaa Prestona 2 172 1, tre mialo jeszcze pigé wydas, zmienianych i rozszerzanyeh przez autora, preed rokiem 1800 ~ brak jakichkohwiek nawigzas do alchemii. Najwezesnigisza wiarygodna wamianka érédtowa tgczgca wolnomularstwo % al- chemig pochodzi z 1738 r. Do niedawna nie byla dostrzegana preez badaczy, a zw cil na nig uwage dopiero Andreas Onnesfors pezy okazji odkrycia niezwykle) dioramy (tesjwymiarowego mini-teatru, skladanego w specjalnym pudle), autorstwa wezesnych misteréw tego rodraju drukowanych Konsteukeji ~ Martina i Christiana Engelbrech- t6w z Augsburge, Nosi ona tytul ,Franc-Magons / Freymaurer Loge i jest datowa- na na okres migd2y 1730 a 1750 s.". Co najciekawsze, nie przedstawia zgromadzonych w lozy braci w trakeie odbywania tajemnych rytualéw, ale wszystkie czterdriesci jeden postaci w fartuszkach rozprawia na tem: naukowe, o czym swiadeza instrumenty, eks> ponaty, globusy, inne atrybuty, seczegstowo zanalizowane przez Onnerforsa Jest wéréd nich réwnicé piec, niewatpliwie symbolizujgey dociekania(al)chemicene, chociat ,zaska- Ikujace jest znalezienie odniesiesi do alchemit i sztuki transmutacji w dioramie, poniewa zwykle nie wchodzily one do wyobrazeniowego éwiata wolnomularstwa przed rokiem 180", Co jednak nacckawsze, Onnerfors odnalar! prawdopodabne éréo, na kxsrym ll oparta zostala diorama Engelbrecht6w i preedstawienie lozy wolnomularskie} jako gr py uczonych badaczy prayrody, a nie poszukiwaczy starozytne) wiedzy prze sywane} wrrytualach, Jest to francuski druk Relation apologique et historique de la Societe des Franc~ -Magons, wydany w 1738 r.,» podaniem Dublina jako miejsca druku (2 pewnoseig fate szywego), Me" Jeszeze ‘Ww tym samym roku ukazaly sig umaczenia na niemiecki (jako Griindliche Nachrichten vvon den Frey-Maurern) i sawedki (jako dodatek do gazety sygnowany tylko iniejalami autora lub autordw ,J.G.D. M. Stockholms Post-Tidnin= gar"), a rok péniej dzielko znalazlo sig na indeksie i zostalo publicznie spalone przez Inkwizyejg. Obok informacji o wszystkich innych naukach prayrodniczych, kt6ry- imuja sig wolnomularze, znajdujemy tam rowniez wiadomos tmicy, jak i Alchemic pytart zwigzanych z problemami, na jakie natrafii we wszelkich operacjach i pracach é, fe graréwno Che otraymujg drobiazgowe wyjasnienia i informacje dotyezace za- laboratoryjnych, ktGrymi sig zajmuja”. Daigki tym ,rozsqdnym poradom” ze strony in- rych braci, wolnomularze nie popadaja ww Klopoty finansowe zwiqzane ze sztukq mi Kamienia Filozofow®. ris Fhe amb ite St, M Soar el Sella veto Th eof omnia ere of te sana he enn ine retain iy eto ec Carson Pi ans 9 eB: Bl robienia zlota i poszukiwani [Eh ogem ng mga al hy oo Opa ete CBR, 19Wyraéne podkreslenie odrgbnosei alchemii i chemii oraz odradzanie ezlonkom lozy zajmowania sig transmutacjg metali sugeruje, Ze nurt wolnomularstwa opisany w Relation apologique i preedstawiony w dioramie reprezentowal racjonalistyczno -naukowe idealy oSwiecenia™. Jednym 2 ich przejaw6w bylo definitywne od posaukiwati alchemiconych (i tym samym stworzenie rozdzialu migdz pojgciami ch iii alchemii, wezesniej zwykle traktowanymi jako synonimy) przez tworzace sig stodo- wisko chemi akademickie, Symboliczaym momentem tego rozdzielenia tradyejialche- ricane} od naukowej chemi bylo opublikowanie w pierwszym numerze ,.Mémoires de Académie Royale des Sciences” (1722) programowego artykulu sekretarza Akademii, Etienne Prangois Geoffroya, w ktérym zostato sformufowane akceptowane przez kolj- ne traysta lat terminologiczne rozgraniczenie chemi od alchemii™. Mimo takiego ofi- cjalnego potgpienia alchemii przez srodowiska akademickie, cale rzesze poszukiwaczy Kamicnis Filozoféw pozostato nieprzekonanych. Do kofica XVIII w. ukazywaly sig w-znacenych ilosciach przedruki i thumaczenia dawnych tekstow alchemicznych, a tak- 4e swezesnych autoréw, czgsto ukrywajgeych sig pod pseudonimami. Ta .wiedza odrau- ccona” z.czasem dopiero prayciggnela uwage wolnomularzy i zostata ,pracjgta” przez an- tyoswieceniowa i tradycjonalistycang ich czgs. [Niemal dokladnie w tym samym czasie, kiedy anonimowy autor Relation apologique tworzyl obraz loz wolnomularskiej jako osrodka nowoczesnej nauki, inny wolnomularz, praygotowywal mowg, ktéra miala zapoczatkowae je przeciwny nurt— konserwatywny amsay (16862-1743), szkoc~ i atolikijakobin, wychowawica nastarszego syna przebywajgcego na wygnanit: krdla i exoreryceny. Owym méwea by! Andrew Michael Jakuba TIT Seuarta, prerendenta do tronu Anglii i Sekogj, a takze history, pisarzi fi ozof®. W 1723 t.zostal nobilitowany i prayjgty do Zakonu Sw. Eazarza 2 Jerozolimy (tadenany jako ,Kawaler Ramsay”) przez regentaFilipa Orlearskiego®, a w 1730 rx stal wolnomularzem, inicjowanym w lofy Horn w Londynie (ktdrejcztonkiem byt ted James Anderson). Precbywajge wieloma innymi sckockimi jakobinami na emigracji we Frangj, zostal Wielkim Oratorem francuskiej Wielkiej Loy. Wedlug dawniejszych hi- storykéw, to praed nig wlasnie wyglosil sw6j slynny Discourse 24 marea 1737 r, w kts (Orin of Feonrnry, Poston ink Una Poss Pre 285 Bre intone co Changs wrt sen chm we] Lares M Pipe esr eu heme rede New Sah sd Ppl of Some an Tech. 18 insu lanka winch ct’ hush piace Magar Tat The The Re! Enlihron ‘Gar Cocatran 96 80 315, 28 rym przedstawil alternatywng wobec Andersona wersie legendy o pochodzeni wolno- mularstwa, wywodlzac je od zakon6w rycerskich epoki krucjat™, Obecnie wiadomo nie Ayiko, Ze swoje) oracji nie mégl wéwczas wygtosié, bo Zgromadzenie Ogélne Wielkie} Loiy zostato odwolane, ale preede wszystkim, e wezesniejsza wersjg mowy przed- stawil juz 26 grudnia 1736 r. w jednej 2 trzech istniejgeych wtedy paryskich 162. Wer~ sja ta odkryta w rgkopisie w 1964 r. — byla w istotny spos6b odmienna od powszechnie _mane} wersji wydanej drukiem w 1738 r. i wielokrotnie wenawianej*™ ‘Najwainiejsza réanica dotyezy poczatkéw wolnomularstwa, ktére Ramsay przed- stawil podobnie jak James Anderson, opierajge sig na tradycjach Old Charges i twor zoe przeksataleajgc. Objawione prez Boga sckrety masonerii mialy by¢ praekazywane przez Zydéw i preejgte od nich po zdobyciu Jerozolimy przez kezyioweow. W ostateca- nj redakeji watek biblijnego pochodzenia zostal odraucony, a Ramsay przedstawit wol- nomularstwo jako bractwo utworzone przez krzyaowcéw celem zjednoczenia wszystkich preybylych tam chraeécijan réznych narodowosci. Wkrétce 2wigzato sig ono blisko 2 ry- ‘erskim zakonem joannit6w i przyjglo taki sam charakter. Zatem tajemnice pracchowy- ‘wane przez wolnomular2y to ~ wedlug nowego mitu skonstruowanego przez Kawale- ra Ramsaya ~ nie tradycje rzemiesinicze, ale duzo wspanialsze tradyeje rycerskie Nie jest jasne, jak bardzo Ramsay by! rzecaywigcie 2aangazowany w ruch wok nomularski, poniewa# poza wzmiankg 0 inigacji w Anglii, we francuskich kregach :masosiskich pojawia sig tylko na przctomic lat 17: mniejszyen By- ciorysic ten watek juz nie wystepuje. Wydaje sig zatem, jak to sugeruje Pierre Mollier, 4e byl raczej wyrazicielem tesknot znacznej ezesci Gwezesnych wolnomularzy za minio- 6 11737, a w jego ps faym Swiatem rycerstwa i kultury dworskiej, a nie samodzielnym twérea nowego nurty wlonie masoneri. Niewgtpliwie, sam by! tym Swiatem zafascynowany (0 czym Swiad- czy wezesniejsza preynaleinosé do wywodzacego sig z. czaséw krucjat rycerskiego Za- konu sw. Eazacza), ale rodagca si idea masonéw-rycerzy pojawia sig we wezesne} formie i zakony rycerskie wrorowaly sig na wolnomularstwie w zakresie tworzenia swych struktur, regut, praw jue w Konstytucjach Andersona 7 1723 r., kt6re wamiankuja krétko, iiobowigzk6w: Ba, gayby to bylo celowe, motina by okazaé, 2e od starodawnego Bractwa [Mularzy] wiele czcigodnych tradycji zapoiycayly 2 uplywem ezasu stowarzyszenia, cyli zakony rycerzy, podobnie jak zakony religine, jako Zc Zaden nie byt lepiej ustanowiony, uczciwie) alozony, ‘ei ci pin 1 i all ince cal id i i Capi i dill a a Ce y's Oration: The Een ant Gran Lae tr in ano Sn OC) “itr Peer on Teper hh AM Sa ok). ork Preto, i ens a{ nikt w bardaicj uéwigcony sposdb nie stosowal sig do wlasnych praw i obowigzkéw, ‘isl czyoili to Prayjeei Mularze”. Jud w nastepnym roku ukazal sig w Dublinie anonimowy tekst satyryczny ~ czg- sto przypisywany Jonathanowi Swiftowi—zatytulowany A letter from the Grand Mistressof {the Female Freee Masons, kt6ry wySmiewal rine fantastyczne teorie 0 pochodzenit wol- nomularstwa, w tym szczegolnie od Rycerzy Zakonu Sw. Jana Jerozolimskiego, twier zac, od czaséw legendarnego kedla Fergusa Wielkicgo. Podobieristwo réwnied innych wat kkéw tego listu Wielkiej Mistrzyni” i oracji Ramsaya sktonilo Marshg Keith Schuchard, do postawienia tezy, Ze Ramsay wykorzystal tekst Swifta, kt6ry odzwierciedlat tesknoty rnurta londysiskiej Wielkiej Lozy ,Dawnych’, tworzonego glownie przez. wolnomularay irlandkich o sympatiach jakobiriskich™ -wrywodzi sig ono 2e Szkocji i Ielandti, gdzie istnialo przez ponad dwa tysiace lat, \Wystapienie Ramsaya wychodzilo naprzeciw powszechnym sentymentom i mod- nym zainteresowaniom epokg rycerstwa we Francji poczatku XVITw,, 0 czym 6wiadeza liczne wznowienia stedniowiecznych romanséw i monumentalne opracowania histo- ryczne na temat zakondw cycerskich. Nowa wersja mitu wolnomularskiego spotka- fa sig z wielkim zainteresowaniem w calej Europie i prawie od razu zostala skojarzona z Zakonem Templariuszy. Niektérzy badacze dopatrujg sig aluzji do niego jué-w tek- Scie Ramsaya (choé méwi on wyraénie o joannitach),a inne ér6do tego samego 1737 r informuje juz wprost o ustanowieniu w Pary2u pochodzacego 2 Anglii Zakonu Wol- aych Mularzy, ,kts da templariuszy szybko praeniknela do rytualéw juz istniejgcych i nowopowstajgcych jest mnie} wigce} podobny do Zakonu Templariuszy™. Legen- ‘wyéseych stopni we Franeji w latach 1740, szezegolnic stopnia Rycerza Kadosz, kté- ry powstal w wyniku prackszralcenia stopni Wybranego Mistrza i Wybranego 7 1X. ‘Whertce dodane zostaly koleine stopnie i powstal Wzniosly Zakon Wybranych Ryce- rzy, a na poczatku drugie} potowy XVIII w. kolejne ryty templariuszowskie, inspiro- wane legendg Zakonu Swigtyni, Motyw ten zostal rownied wlgczony do pojedynczych stopni péZniejzych rozbudowanych synkretyeznych systeméw wolnomularskich, prze- chovrujgeych symbolike réénych wygaslych lub odrzuconyeh tradyefi Niezwykle dynamiczny rozw6j wy2szych stopni w ciggu XVIII w. mozna nawet traktowaé jako gatunek literacko-deamatyceny, albowiem 2 pewnoscig nie wszystkie zachowane w rekopisach rytualy (dla ok. tysigca stu r62nych stopni) byly rzeezywiseie _owystawiane” w lozach. Jednak wbrew czgsto spotykanym twierdzeniom, to nie Kawaler Ramsay byl ich inspiratorem. Wyésze stopnie istnialy jué weze‘niej, a pierwszym x nich byl utworzony ok. 1726 r stopi ‘2owg 2 wyboru, bez specjalnego rytualu inicjacyjnego. Potem pojawil sig Mistrz. Szkoc- ki (ok. 1733 1), Royal Arch, Mistrz Wybrany (Eli) i kolejne, juz wlgezaiace tradycje Mistrza, keéry wezesniej oznaczal jedynie funkejg lo~ "Na Kah chr oi he eg FSi Pm mae OO on Eat ema an Sart ule, B's Ses eral ~~ | rycetskie™. Sam Ramsay nie proponowat w swej oraji takiego kierunk rozwoju wol- nomularstwa i nie nie wiadomo, by stworey!jakikolwiek nowy rytuat. Niemniej weze- ri historyey masonerii zacagli mu praypisywaé nawet wprowadzenie stopnia Royal stopniach, co niestety powtarzane jest ‘ada przez niektérych wspélezesnych badaczy*. Tymczasem jakobickie loze szkockie", ‘Arch, a takze calego Rytu Ramsaya o dziewiec duiataigce w tym czasie we Franc drzeja od Ostu, 2 narodowy symbolikg ustanowionego przez Jakuba Tw 1687 r. Zako~ ‘nuOstu obecniedrugiego,poZakoniePodwigzkinajwyszegoorderuw WielkiejBrytani), juz wezesniej wprowadzily stopiesi Rycerza sw. An- a wystgpienic Ramsaya jedynie uzasadniato owo polaczenie symboliki wolnomularskiej j teadyejirycerskich ~ byé moze nawet zostalo napisane na zaméwienie, Obecnie prayjmuje sig, Ze inspiracje ,szkockich” stopni wywod/ily sig Londynu, 1 ,templariuszowskie” powstawaly jué we Franeji™. 7. nowszych badafi wynika nawet, 44e wspomniany wyZe| Weniosly Zakon Wybranych Rycerzy még powstaé juz migdzy 1728 a 1733 ra wige preynajmniej eatery ata preed oracja Kawalera Ramsaya", ROw= nied dwa rycerskie stopnie ,szkockie”istnialy jué pewnoscig przez rokiem 1732 w lon- dyriskich lozach nurtu Harodim, pééniej nadawane w ramach Krétewskiego Zakony rkocj. Pierwsaym (czyli cewartym) byt stopiesi Heredom 2 Kilwinning, oparty na le- sgendzic tj najstyniejszej w Szkocji Co najdziwniejsze, ten ypreodek” wszystkich péiniejszych stopni o tej nazwie wn rych rytach (m. in, osiemnastego stopnia Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego), nie zatku XVI w, ani do ich reinterpretacjé w Angli polowy tego# stulecia, ani nawet do jakiejkolwiek symbolikial- y,a drugim — Rycerz Zakonu Rééanego Krzyia nawigzywal weale do legendy albo idei rézokrayzowedw 7 x chemi 1} (bliskic} wielu preedstawicielom nustu rSiokrzyzowcoweg0), ale do histo~ ycanego wydarzenia 2 dziejéw Szkogji ~ bitwy pod Bannockburn w 1314 x, w ktdrej rmasoni mieli wspieraé kréla Roberta Bruce'a ~ oraz do Nowego Testament nadajge rytualowi wyraziécie chraeécijariski charakter w jego warstwie duchowe} Kolejnym ctapem rozwoju systemsw wyaszych stopai bylo powstanie Kapituly Clermonta,w kt6rej nadawano siedem wyZszych stopni, czgsciowo istniejacych juz weze- nie}, a cegéciowo nowych —w tym szczegdlnie wane péénicj Rycerza Boga iJego Swig- tyni oraz Rycerza Orla, Tradyeyjnie datowano jej powstanie na rok 1754, ale obecnie Wielu autoréw uwaia to 2a mit stworzony precz markiza Gabriela Tully de Lernay (Lemnais, Lernet), ktéry jako jeniee wojenny zalozy! log wyaszych stopnii w Berlinie w 1758 ri powolywal sig na nieznang z innych arédet Kapitule w Paryau. System ten ‘okazal sig takim sukcesem, de ju w 1762 r. Ryt Clermonta zostal w calosct wlgczony es Rosny eso, hear Raye aes na i ch 2; Bem iS ei Hot of eons rans on aarp Ron pane ss Uhr ade pe dot de mince e170: OS des Cheval Eas ‘mera ec sane Tane90 2do Loiy Treech Globéw w Berlinie, Lozy Matki wolnomularstwa w Prusach**, Znany 2 péiniejszego rekopisu francuski rytual pierwszego ze wspomnianych stopni zawie~ ra posrednig sugestig, Ze czlonkowie bractwa wolnomularzy znajq tajemnice alchemii i podziela sig nimi z wtajemniczanym Rycerzem Swigtyni, albowiem ~ jak mozna wnio- skowaé — templariusze zawdzigczali swoje bogactwa wlasnie umiejgtnosci preemiany metali. Nie pada tam jednak slowo ,alchemia’, ale ogslne stwierdzenie, ze jmamy kil ku czlonkéw, ktérzy wierzg w filozofig przyrody, a wspélpracujge natura, poznali jej sekrety™, Ta krétka wzmianka o niepewnej dataeji jest pierwsza oznakg przenika- nia tradycji alchemicene} do wolnomularstwa (jesti takie rozumienie nie jest nadinter- pretacjg)". Moze ona pochodzié z nieeo pééniejsze} wersji tego stopnia, praktykowane] przez Rade Cesarzy Wschodu i Zachodu, ktéra byé moze okolo 1761 r. data poceatek Rytowi Doskonalosei 0 dwudziestu pigciu stopniach, bezposredniemu ,preodkowi” Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego””. .sédla wolnomularskie wspominajgceoalchemii (jes Azatemdwanajiczesniejs ccze marginalnie i bez uwzgledniania jej symboliki) to informacja z Relation apologigue (1738) o jej odrzuceniu przez wolnomularzy zajmujgeych sig naukowym poznawaniem éwiata w duchu ofwiecenia, oraz aiepewna interpretacjajednego zdania z rytualu stop- nia Rycerza Boga i Jego Swigtyni (capewne 1750/1760). Mogtoby ono byé rozumiane réwnieé jako wyraz zainteresowania naukami przyrodniczymi, ale 2 kontekstu rycer sko-templariuszowskiego motna sig domyslag, 2e autorzy byli racze] antyoswiecenio- iwymi kKonserwatystami, zwracajgcymi sig ku zapomnianym tradycjom i ezoterycznym tajemnicom. Z tego ted nurtu wylonila sig Loza Trzech Kolumn, zalozona w 1751 r. \w poblizu Drezna przez Karla Gotthelfa barona von Hund (1722-1776). W ciagu ko- lejne} dekady czlonkowie tej lozy poddawali sig wtajemniczaniu do réinych stopni wy? saych w cate} Europie, a sam von Hund twierdai, Ze w Paryau zostal inicjowany w naj- “wyisze tajemnice rézokr2yzowcowe (co bylo pédniej kwestionowane). W efekcie tych Azialar powstal Zakon Sciste) Obserwy, nie tylko wzorowany na Zakonie Templariuszy ww strukturach i terminologii, ale wanajacy sig 2a jego spadkobiercow w rezultace histo- rycznej~ a nie symbolicene} ~cigglosei”®. Von Hund wprowadzilistotne w péniejszych nurtach ezoterycanych pojgcie Nieznanych Zwierzchnikéw rzadzacych Zakonem, kts- rych decyzjom wszyscy celonkowie musza sig bezwarunkowo podporzadkowaé, System obejmowal szesé stopni, do ktsrych w 1770 x. dodano siSdmy. Ich rytualy i nauki bazo- wwaly na legendzie sukcesji templariuszy po meczesiskie) émierci Jacquesa de Molay ale wlgczaly Najistotniejsze jest ednak to \w due} mierze symbolik alchemiczna, teozoficzng i kabalistycena ‘akon Scistej Obserwy powolal osobng klasg ,laborantéw” z grona najwyzej wtajemniczonego wewngtrane- obok czlonksw gtycerzy", ‘go kregu, ktérzy mieli prowadzié praktycane poszukiwania alchemiczne w zorganizo- Pe iy eet Png pie tS Pat ey, Wino dg he De Headed Ele Two Comte of Soh Re Freemasonry ix Aner Sothern Te Pens, 22-21 Ur oes La rae maja apie, 126-23, wanych w tym celu Iaboratoriach i wymieniaé sig rezultatami tych badas. Zachowa- na dziewigciopunktowa insteukeja nie pozostawia watpliwosci, 2 chodzilo 0 znalezienie metody przemiany metali nieszlachetnych w 2loto, co mialo praywrécié Zakonowi po- ‘tea jak micli Sredniowieczni templariusze”. Rozwinigciem i uzupelnieniem rytu von ‘Hunda stal sig stworzony w 1767. przez Johanna Augusta Starcka nurt nazwany ,Kle~ rykat Zakona Swigtyni byli nosicielami tajemnej wiedzy, oni to bowiem umieli czytat i pi- sag, Starck by! jesz ‘w znacznie wigkszym stopniu uwzglednil w naukach Klerykatu’, Nie jest wykluczone, " ktGry opieral sig na ewierdzeniu, e to nie rycerze-templariusze, ale kleryey 1 bardzie) zafascynowany alchemia, kabala, magia iteozofig, kedre 4c istotny wplyw na jego powstanie wywarl oparty w duzej mierze na symbolice alche- micznej siedmiostopniowy ryt stworzony ok. 1765 +. w Petersburgu przez greckiego ge- nerala Piotra Melissino”. Zakon Scisej Obserwy byt pierwseym wolnornularskim systemem wyészych sropn, kisry nie tyko wigezytsymboikgalchemiczng do swoich nauk i rytualow, ale rowniee zacheal celonksw do prowadzenia pri alchemicenych w laboratoriach. Po- die jak eworzenie stati systeméw rycerskich w drugi] éwierci XVII w, taki po- sych po roku 1750 nie bylo w jakis sposobspecyficene vdcha czas6w” ~ nostalgicanej mody na sednowiecane Jawienie sig motywow alcher dla masonerii, ale wynikalo 7 romanse i dzicje zakonéw krzyzowych w pierwszym przypadku, a preromantyczne- go powrotu do nurtéw ezoterycenych w drugim. Byly to dwa rdzne aspekty reakeji an- tyoswieceniowej, widocane tez w wydawanych wowezas ksigékach. Po spadku niemal do zera w pierwszej potowie XVIII w., liczba publikacji alchemicznych, teozoficznych, i kabalistycanych wyraénie warosta okolo 1750 r. i utrzymywala sig na podobaym pozio~ mie do korea stulecia. Wolnomularstwo odzwierciedlato takie zainteresowania zna rej czgéci spoteczeristwa i dominujgce urty intelektualne, Stworzenie nowodytne] na- Society i padobnych zechnianie bylo jednym ze sztandarowych pro- sig pod koniec XVII w. epoki ofwiecenia. Nic zatem dziwnego, UK (pray udziale wielu wolnomularzy, bedgeych czlonkami Re towarzystw w innych krajach)ije) upow: jektow rozpoczynajace| ‘e w pierwsve} éwierci nowego wieku loze masoriskie rGwniez podejmowaly tematyke 2dobyezy nowe} nauki w swoim gronie. Nowe pokolenie, urodzone i wyksztalcone juz Ww Swiecie ,oswieconym’, odkrylo uroki rycerskiego Sredniowiecza, a kolejne ~ tajemny Swiat tradycji ezoterycznych, odrzuconych przez.oswiecone elity. Najbardzie} wplywowym i najpotg2nicjszym organizacyjnym precjawem owe- {0 spiritus temporis byt Zakon Ztoto- i Rézokrzyzowe6w, w calosci skonstruowany nna kanwie symboliki i praktyki alchemicane}.Jego korzenic nie s3 nadaljasne — zapewne cece Sa Rec als iano ete ne Pench Mein (1726-1797 Mi Dee Prenat Cura he tesa 11S 1H, CEs” 1S DI 25swe wezesnych formach wywodzi sig od wloskiego ezoteryka Federico Gualdiego, pray rmujge potem w Austri i Czechach podobng do wolnomularstwa strukturg stopni sied~ rmiu stopni, aby po dotarciu do Niemiec ustalié ich licaby na dziesigé i stworzyé sie€ ket podpor nied Rosie izinnymi cclami Societas Rosicruciana in Anglia (1865), jak rownie w Hermetyeznym Zakonie Zlotego Brzasku (1887), Niemiecki Zakon uformowal sig ostatecznie najpraw- dopodobniej w 1757 r, ale modliwe tet, ae dziesigé lat wezesnie), Niektdrzy badacze idkowanych Nieznanym Zivierzchnikom i objaé swoimi wplywami réw- * Te same stopnie zostaly péniej prayjgte w powstae| zupetnie niezalefnie preypisuja Kluczowa role w jego tworzeni tajemniczemu autorowi najbardzicj oryginal- nych i cenionych dzietalchernicanych, piszqcemu pod pseudonimem Hermann Fictuld to on wlanie w 1747 1. praejgl i praeksetalcit wlosko-czeska konfatern ‘w znany p6inie} Zakon, cho¢ istnigje te# wiele innych hipotez na ten temat. Zoto- i Rétokizyzowey preejmowali kontrolg nad wieloma lozami, konkuryjac w tym ze Scislq Obserw, ale te? oddzialywujge na nig. Nic by! to jednak system wyaszych stopni, slonkowie najczesce) byl cchoé sami uwazali sig 2a zakon starszy i preechowujaey znacznie istotniejsze tajemnice, Dopiero pray ostatnie) reformie dokonanej w 1777 . wprowadzono wymég posiada- nia przez kandydatw stopnia Mistrza w regularnym wolnomularstwie i reinterpretacje symboliki pierwszych trzech stopni w duchu alchemicznym. ‘Te tendencjg kontynuowat Zakon Braci Agjatyckich (wlasciwie Braci $w. Jana Bwangelisty 2 Azjiw Europie), ktdry zalozyt w 1781 t, wyraucony wezesnie| 2 Z: konu Zloto-i Ré¢okrzyzowc6w, Hans Heinrich von Ecker und Eckhoffen (1750-1790) Obok prakeykowania alchemi 1 powodéw secesji von Eckera byla chee preyjmowania Zydéw i korzystania 7 ich ezote- rycenejtradycji, na co nie agadzaly sig wowezas Zadne inne struktury wolnomularskie", Daiesigé lat poéniej (1787) Za Rotokreyzowe6w przestalistnieé, podobnie jak Zakon Scislej Obserwy pigé lat przed nim (1782). Bracia Azjatyccy istniel jeszeze przez jakis cras po émierci swojego zalozyciela w 1790 «., ale wkrétee tez znikneli ze sceny europejskie| masoneri ezoterycene}. Formula alchemiczna sig wycverpala i rozw6j Byé mote réwnie# wolnomularzami, ale niezaleéna organizacja, ke6re} vakon ten interesowal sig szczegélnie kabala i jednym on Zhoto: ‘wolnomularstwa poszed! innym torem. Analogicenie pracbiegalo zafascynowanie alchemig wStéd wolnomularzy fran- cuskich, Gliwnym propagatorem tego aurtu, romwijajacym jego pierwsze prisjawy z systema Kapituly Cleemonta, byl Jean-Baptiste Willermoz (1730-1824), W kie~ rowane) przer siebie regularne} Wielkiej Loy Mistrzbw w Lyonie dodal w 1762 «. ‘nS hsp Ml The Rae Cor dhe Age ofan: Eigen etry Reiaiano Coral Eurpe niente gene Bre Stes nec Hey 2 (ene New York KB. Be 192, le Sen 1818/6 Jon Cure and Comet Pielpa:Ulvsy of rnyrana Pes 20112272 ple tanaca: Wm Jotoh Preah nwa 188189) tue Chose Gs: Wyaritee W PO psc mcohig lnm ceterenegs XVI a aw wo aye ae Mn Lz Feb Pran momen pire 28-98 Pik Di Ewen, 0-73. do siedmiu wyészych stopni tej Kapituly najwyzszy stopien Gsmy 0 nazavie Wiel ki Mistez, Szkocki, Rycerz. Miecaa i Rétanego Krayza, ktéry byl w calosci oparty ‘na symbolice alchemicene}. Rok pédniej zalozyl wraz 2 bratem (aurorem haset che- micanych w Wielkig) Eneyhlopedii Francuskief) Suwerenna Kapitule Rycerzy Czarne- go Orla i Rézanego Krayza, ktéra miala zajmowaé sig praktycznymi badaniami al- chemicenymi”. Byl bardzo aktywny na europejskie arenie systeméw wyaszych stopni, zostajgc cetonkiem m. in. Zakonu Elus Cohens albo Rycerzy-Masonéw Wybranych. Kaplanéw Wszechéwiata (w 1767 r), zalozonego przez Martineza de Pasqually w 1765 1. i nauezajacego teozoficznego systemu magiczne} teurgii (psénie} cwanego nurtem martynistycenym w wolnomularstwie), a takze Zakonu Scistej Obserwy (w 1773 1), do upadku ktdrego preyczynil sig walnie przez dokonanie w 1782 r. (na slynnej kon- w Wilhelmsbadzie) jego reformy czy raczej stworzenia w jego miejsce Oczys2- cezonego Rytu Szkockiego,lepiej znanego pod nazwa Dobroczynaych Rycerzy Swigte- 0 Miasta ~ od nazwy najwyszego s2éstego stopnia. Stopies ten byl silnie zabarwiony symbolika alchemiczng i zostat zapoiyczony przez Willermoza 2 systema Kapituly 6. ‘Teodora w Metzu, do kedrej praystapil jeszcze na poczatku lat 1760. ‘Tak zrekonstru- cowany ryt Scisl Obserwy wemocnit konotacje alchemicane, ealkowicie odrzucillegen- wwsk na rzecz powrotu do wolnomularskie|tradycji Swigtyni Salomona, a take zaadaptowal teozofig i teurgig Elus Cohens zich ozbudowang lturgig religijng. Wepomaiana kapitula wyészych stopnii w Metzu byla prawdopodobnie zwigqza- nazosoby Théodore’s Hentiego de Tschoudi (17247-1769), ktéry w tym miescie zalozyt 'w 1762 1, lode wlasnego rytu o dwunastu stopniach, a najwyaszym znich byt Rycerz RO- danego Krayia albo Nieznany Filozof. Catery lata pénie} opublikowal dwutomowe dg templariusz deielo Levit flamboyante (1766, tum. niemieckie 1779), zawierajgce oryginalng synteng ‘wolnomularstwa sckocko-templariuszowskiego i nurtow alchemicznych, 2 opisami stop- ni i Katechizmem Bermetycznym, w duzej mierze opartych na wspomnianych wezesnie) Statutach Torsarzysttoa Nieznanyeh Filozofow 2 potowy XVI w. Arthur Edward Wa- ite okresil ten system mianem ,umoralnionejalchemii, co celnie opisuje pOénicjsza cewolucje symboliki alchemicznej w wolnomularstwie”. Interesujgce jest, 3 w latach, 1750. de yl log wolnomularska wyészych stopni i zapewne inspirowal wemiankowany juz alchemicany ryt Piotr Me- hhoudi preebywal w Petersburgu, gdzie ted zaloi lissina, kedry 2 kolei wplyngl na powstanie Klerykatu Scisle| Obserwy. ‘Nie wiadomo, by ¢Ryt Alchemiceny" de Techoudiego byt praktykowany na seer 124 shal, ale wkrSte po jego deri powstal inny system, néwnied w caloél opar ty na navkach alchemiceno-ezoterycanych. Byl to Hermetyceny Ryt 7 Awinions, 28- lozony w 1774 r. w Marsylit przez cztonkéw lozy powstalej pierwotnie w Awinionic. Dwa lata péénicj cala loza przeniosta sig do Paryéa i zmienila naewg na Szkocki Ryt nebees oem a "hn wad ae fpf Peony Ar Maga Lamar a of oman mori: Pa es arFilozoficany. Daiewigé stopni, 2 ktdrych ostatnim by! Rycerz. Ztotego Runa, nawig- zywalo do alchemicane} interpretacji mitu o Argonautach, bardzo popalarnego wéréd alchemik6w XVIII w.®, Prawdopodobnie (chot nie jest to pewne) tworca tego rytu byl Antoine-Joseph Pernety (1716-1796), autor wydanego w 1758 r. Dictionnaire mytbo-ber- métique’inmych de t6w, a takée wepottwérca sekty [luminatow 2 Awinionu, ktérej praewodzil wraz 7 pol- skim wolnomularzem, mistykiem i alchemikiem Tadeuszem Grabianks (1740-1807), starosta liwskim'!. Sckocki Ryt Filozoficzny podlegat licenym modyfikacjom, odcho- dzqc stopniowo od jednoznacznie alchemicrnego charakteru, dzicki ceemu preetrwal do lat 18408, 1 wyjasniajacych antycane mity jako przekazy alchemicanych sekre~ Ostatnim z waznych systeméw alchemicznych w masonerii XVIII w. byt Ryt Egipski, stworzony przez stynnego ,,hrabiego” Alessandro di Cagliostro (a wiasciwie Giuseppe Balsamo, 1743-1795) w 1777 r. w Neapolu. Propagowat go jezdzac po cate] Europie i dokonujac pokazéw transmutacji metali, réwniez w Rosji i Polsce, gdzie zostat zdemaskowany jako oszust przez Augusta hr. Moszyriskiego w 1780 r.° Rytualy i nauki opie aytnego Egiptu jako éédla tej wiedzy. Znana wersja rytualéw zostala opublikowana Ww 1948 +. w ezasopismie 4Les Cahiers Astrologiques’, ponoé na podstawie rekopisu 21845 r,, bedgcego kopig oryginatuY, Obejmuja one tylko stopnie Ucznia, Czeladnika i Mistrza, a 7 innych érddet wiadomo, ze Wielki Kopta (jak kazal sig tytutowaé) wy- _magal wezesniejszego posiadania stopni ,masonerii ordynaryjne;” ~ ktore tez sam nada~ ‘wal w razie potrzeby. Byly to wige zapewne ich ,wysze” odpowiedniki, przckazujgce prawdziwg wiedze alchemicang i teurgig pochodzacq z Egiptu. Ze wagledu na kluczowg dla tego rytu postaé Ci tacjg i og6lny spadek zainteresowania alchemig pod konicc stulecia, system ten nie prze trwal swego twércy, ani nie wywarl wigkszego wplywu na inne nurty wolnomularsewa. ly sig na symbolice alchemiczne} i odniesieniach do staro~ Jigstra jako charyzmatycznego proroka, a takée jego kompromi- ‘Tym samym, na przelomie XVIII i XIX w. preestaly istnie€ wolnomularskie syste~ my wyiszych stopni obiecujgce ujawnicnie alchemicznych tajemnic fizycznej przemiany metali nieszlachetaych w zloto (po 1800 r. laboratoryjna alchemia wolnomularska prak- ‘tiene 30 ery Sener u ot a Pais Opone Tea Gain (Warcras Cape MCS 3) {tpn ns vie: Mi Och, Capon w Warman: Alki ant (Wares tykowana byla jeszcze praez.jakis czas tylko w Rosii). Niektdre elementy ich przcka- zw i symboliki, a take zmodyfikowane rytualy pojedynczych stopni zostaly pracjgte bedgce repozytorium nauk i legend ‘wolnomularskich epoki oswiecenia. Alchemia byla w nich juz interpretowana w katego- preez wyksztaleajace sig wowezas ryty synkretye riach moralno-etycznych i symbolicznych, a nie praktycznych. Weedy to wlasnie usta- lily sig niemal ostatecanie formy najpopularniejszych do dzisiaj obrzadkow wyészych, stopni, w tym szczegélnie Rytu Francuskiego Nowoczesnego oraz Rytu Szkockie- 1ego. Oba pochodzg z Francji, ale maja zupelnie rééne prowenien= je. Pierwszy powstal w rezultacie reformy i sregulacji” dokonane w 1785 «. przez Wiel- ki Weehéd Frangji (kt6ry w 1773 «. oderwat sig od Wielkie} Lozy Francji, zatozone} 1w17331.iuznane) za rogularng przezlondytiska Pierwszq Wielka Lodg Anglii w 17431). Wyisze stopnie tego rytu zostaly pogrupowane w pigé Porzadksw, 7 ktérych ostat- ni stanowil swego rodzaju archiwum obrzqdk6w rycerskich i ezoterycznych, jué nie praktykowanych. Eqcanie bylo w nim osiemdziesigt jeden stopni w dziewigciu Seriach, wwéréd ktdrych znalaal sig réwnie? oparty na symbolice alchemicznej 70° Rycerz Storica, atakie nawigzujgey do niej 73° Mason Hermetyceny". Ryt Sckocki réwnie? wywodzi sig 2 Frangji, ale ma bardzie} zlozong historig. go Dawnego i Uzn Jego wezesna wersja powstala zapewne w Loiy Doskonalej Harmonii, ktdra wylonila sig Ww 1743 1.2 jedne} « najwczesniejszych 16 francuskojgzycanych, acekewatnie nazwane} Loig Francuska (Loge la Franjaise). Jej wspbtealozycielem byl Exienne Morin, ktéry w 1761 r, otrzymat od Wielkiej Lozy Francji dui Zachodu patent na nadawanie wyzseych stopniu. Dwa lata pédniej praybyt do San- to Domingo izaceal wprowadzaé na Karaibach opracowany prec scbie Rye Kes zwigzane] 2 nig Rady Cesarzy Wscho~ awskiej Tajemnicy (czgsto bigdnic nazywany Rytem Doskonatosci) 0 dwwudziestu pigciu stop- niach. W 1767 r. Henry Andrew Francken 2 Jamajki weprowadzil ten ryt do stanu Nowy Jork, a jego rekopis zawiera najstarszq 2nang wersjg rytualéw dla wszystkich stopni systemu oraz trzech dodatkowych"”. W 1801 +, zostata prayjgta obowigzujaca do dzis liceba traydziestu trzech stopni, a 31 maja tegoz roku powstala w Charleston pierw- saa Rada Najwy2sea Rytu Szkockiego™. Alchemiczny stopien Rycerz Stonca (albo Orla, albo Ksigzg Adept) stanowil 23° rytu Morina, a 27” lub 28° Rytu Szkockieyo Dawne- go i Uzmanego. Prawdopodobnie w ezasach Morina i do kovica XVIII w. wolnomu- Jazze byli preyjmowani do kolejnych stopni 2 zastosowaniem pelnego eytualu, ale juz Ww wieku XIX i obecnic wigks20s¢ stopni Rytu Szkockiego jest jelynie ,komunikowa- na’, Zoykle, poza tezema pierwszymi stopniami ,rzemiesIniczymi’, 2a obowiqzkowe ¥ Wehnns onan apo aia Kar Woden he Fron Gi aca orca ai ais ne rte megan me fa nes ana sce gecens: Amur de Hoyos, Alain Bere ro) Freeman's Royal Secret: The Panchen Manasrig (Washington, DC 'Kctkic ommend pontania Rye Sthockiego weg aajnowszyh wie aie: Hoyos, The Scars Riera maior emf one orn bate esgaone arene hr Some emaoneh Wii Bryn rt Feet ea aa a Cc Ay of be nt a pn Endod Wereyjmuje sig dziesigé stopni, w tym trzy najwyzsze ~ a pozostale trzeba ,przerobic” in- dywidualnie, w ramach wlasnych rozwaiafi nad ich znaczeniem. Stopiesi Rycerza Ston- ca naledy do tej wlasnie grupy, a tym samym jego symbolika alchemiczna nie jest w tym rycie traktowana jako szezegolnie istotna” W 1804 r.czlonek Rady Najwyészcjz Charleston glowny konstruktor Rytu Sckockie- .g0—hrabia Alexandre Frangois Auguste de Grasse-Tilly (1765-1845) ~ wrdcit do Francjiirza- ody! Radg Najwyzseq, ktora w tym samym roku zostala uznana iinkorporowana przez Wiel- ki Wschéd Praneji. Dala ona pocjtek wielkie) popularnosci Rytu Szkockiego w innych kajach curopejskich, a takze postednio diwém nowym cytom: Misraim i Memphis. Pierw- szy z nich miat 90° i zostalstworzony w 1805 r. w Mediolanie przez Francuza nazwiskiem Lechangeur (am. 1812), ktéremu odméwiono przyjgcia do Rytu Szkockiego. System zostal spopularyzowany we Francji przez trzech braci Bedarride, a w 1823 «. praystapit do nie: go Jacques Etienne Marconis (owany ale dziatal dale} w Lyonie, gdzie otworzyl now lozg uaywajc swojego preydomkt zamiast le Négre"), Dwra miesigce pédnie} zostal wyrzucony, nazwiska i dopiero w 1838 x. pacyskie wladze ponownie usungly go 2 Zakonu. Wowezas ‘zalozyt Ryt Memphis (pocagtkowo 91°, pénicj 97°), kedry bracia Bedarride zwalezali sq- downic,a policja zamkngla wszystkie jego loie w 1840 r. Niemniej, nowy ryt spotkal sig 2 pewnym zainteresowaniem w innych krajach, ww tym w USA, gdzie w 1856 r. powstala jego Wielka Loda, kierowana przez Harrye- go Seymoura. Upowaziniony przez niego John Varker (rowniez wyrzucony 2 Rytu Szkoc- kkiego) zatozyt w Anglii w 1872 r, Suwerenne Wielkie Sanktuarium, ktote pénie} dato pocratek zakonowi Ordo Templi Orientis™. Jednoczesnie oba ryty dziataly nadal we Whoszech, gdzie ok. 1881 x. zostaty polgezone w jeden Ryt Memphis i Misraim przez gencrala Giuseppe Garibaldiego (1807-1882)" Podobne jak w preypadku Rytu Szkockiego, wigkszo: 1a rytualnie. Po wielu reformach z obecnie ustalonych 99°, pierwsze 33° pokrywaija sig Szkockim, a symbolika alchemicena wystepuje w 28° Rycer7 Storia albo Ksig- stopai nie jest nadawa- w 43" Waniosly Medrzce Hermetyczny albo Filozof Hermetycany. Nie 53 ‘one wszakée istotne i stanowig ~ podobnie jak w Rycie Francuskim i Szkockim ~jedynie pozostalo: jiowej fascynacji alchemig. “Mimo tak wyraznego odejécia wolnomularstwa od alchemii i pozostawienia jedy- nie killa mato istotnych stopni nawiqzujacych nostalgicznie do tej tematyki, na poczat- ku XIX w. symbolika alchemiczna pojawila sig zupelnie nieoczekiwanie w Rytach Fran- ow nop, Weer of ina SUNY Ses in Wer Esse Ta (Aan, NY: Sue Ua Sent of New Ya re 2 mA esate 5 ye Ysa ity ma al nt of ere ee Dna io ans, na cuskim i Sckockim (2 ktérego potnicj przeszia ted do Rytu Memphis) ~ i to juz prey pierwszym kontakcie kandydata na wolnomularza 7 loZa, podezas oczekiwania w Izbie Rozmyslass (Refleksj) na sw pierws2g inicjacjg””. W wolnomularstwie angielskiemu. { obraqdkach pochodnych (Ryt Emulacyjny czy Ryt Yorku) pomieszezenia preygoto- waweze dla kandydacsw nie sq w aden szezegélny spossb udekorowane ~ nacisk Kkla- deie sig racze] na ich prostote, pozwalajgca na chwily zadumy praed wazng decy7ja. Tradycja symboliki Izby Rozmyslari powstala niewatpliwie dopiero we Francji (nie wezesniej niz w latach 1780.) i pierwotnie byla zwigzana z poddawaniem kandydatow réznym wyrafinowanym prébom®. Poczatkowo byly to proby ognia i wody, ale pojawiaty sie tez takie innowacje jak proba krwi czy kielich goryczy, a nawet proba rozgrzanego zelaza™. Podobs ni, odwolujacych sig do rycerskiego mitu templariuszy i tradyeji r6zokray2owedw. Z kolei wystepujgce e pomieszczenie wystepowalo tez w rytualach niektorych wyészych stop- 2i8 w Inbie Rozmyslas i nawigzujgce do alchemii elementy wy- stroju pojawialy sig oczywiscie w systemach, kt6re w calosci mialy alchemicane inspi- racje. Preykladowo, w Rycie Hermetycznym (Srkockim Filozoficznym) podczas inicja- cjido ésmego stopnia (Prawdziwy Mason albo Acad mie des Vrais Magons) nie ma leby Rozmyslas (choé jest pok6} przygotowas, w ktérym kandydat zostaje pozbawiony meta- lowych przedmiotsw, plaszeza i kapelusza, ma podwinigte rgkawy koszuli, rece 2wigza- ne tylu i zalozong przepaske na oczy), ale w samej lody pojawia| nic, do ktdrego wlewa sig alkohol, reg isl", ktdre s3 nastepnie podpalane jako jedyne coswietlenic Akademii. Jest to jednak porina wersja rytualéw tego Rytu (ok. 1840 ©), ktére wielokrotnie sig zmicniaty w sposbb dosé radykalny, a wige nic mozna wyciggaé 2 tego wniosk6w co do jego pierwotne} formy i ewentualnego oddialywania™. [Najstarszy znany opis [zby Rozmyslas i je pierwotna francuska nazwa Chambre de Reflexion (pOnie} zmieniona na Cabinet) ~ pochodsi 2 rytualu 2 Chartres (1783), w ktorym mova jest jedynie, 4e ma to byé ,pomieszczenie obite ezarnym suknem iz emblematami smierci” oraz yniczym wngtrze lochu, oswietlone jedng malg lam- 4; musi tam byé stol, a.na nim szpada i sukno””. Te same skromne atrybuty podaje ni red dra of i re apie on me ave es emblem [tc at pr un fue amp, peat ade meu nce ne tinge anew ep Gn La Comore Ren,wspétczesny mu Recuil Preciews de la Magonnerieadonbiramite, ale juz ustalony w 1785 przez Wielki Wschéd Francji jednolity rytual obowiqzujacy podlegte mu loze (wydany rukiem w 1801 «. jako Le Régulareur du Magon i stanowigey fundament Rytu Fran- ccuskiego), daje 2nacznie bardzie) seczegstowg instrukejg, ablizong do wspétezesnych araniagji Inby Rozmyslat Tzba ta winna byé pozbawiona promicni daia, ofwietlanajedna tylko lampa;Sciany majg bye poczernione, 2 umieszezonymi na nich pogrzebowymi emblemarami tak, by wywolywaé ontemplacjg, smutek i strach. Senteneje czystej moralnosei, maksymy surowe)filozofti bed “wyraznie wypisane na éctanach albo oprawione w ramki i ronwieszone w rSénych miejscach, iby; czaszka albo nawet sakielet, esl uda sig go zdobyé, bed przypominaly 0 nicoscirzcc2y ludzkich, Powinny byé w tej ibie: krzeslo, stl, chleb, waza napelniona czysta woda, sl i siarka w dwéch malych miseczkach, papier, pidra i atrament. Nad stolem bedzie przed- stawienie koguta i zegar pitskowy, a u dolu tych emblematéw napisane zostang slow: cczujnose wytrwalose Sol i siarka stanowily tu odniesienia do praktykowanych wezesniej prob wody i ognia, teraz ud rozumianych jako symbole oczyszczenia, w nawigzaniu do dwéch ewan gelicenych chratéw: wody i Ducha Swigtego. Sam rytuat prayjgcia Ucznia méwi wszak- ze 0 jego woczyszczeni przez cxtery 2ywioly”, zmieniaige tym samym pierwotny symbolicany sens z poddawania kandydata probor na gnostycka niemal nauke o uwig- zieniu go w Swiceie materi. Ten Kierunek zostal rozbudowany przez. dodanie Zywio- ssecoonym Ry- cie Szkockim, ktdry 2 inicjatywy Willermoza zastapit Scista Obserwe i odwotywal sig do mistyczno-teurgicanych nauk Martineza de Pasqually (w jego filozofii preyrody byly tylko trzy dy wioly)”. W cachowanym oryginalnym rytuale francuskiego Rytu Szkockiego Dawnego iUznanego 1804. (wydanego drukiem w 1813 r) oraz jego wersjiz ok. 18201121829, nie pojawiajg sig Zadne alchemiczne odniesienia, ani nawet sél i siarka jako symbole prob, inne} wersji tego Zrédla, ale nie zauwaza, Ze to wspétezesne opracowanie dla uéytku lo- Ju zien (symbolizowanego przez podziemng Ibe Rozmyslas) w Oc ‘ctor Guerra eytuje co prawda alchemiczny wystréj Izby Rozmyslatiz jeszcze fn nd ie cena il, esas ae ne Se fc 138 a So ose Pe He cease Es "Nene Apne i Ty Pew, ie sass acon Acc eRe Meer wed re Tay ate Eons Spe 309 83a Ses fl Pe So, Cn fer Moo Esau A Eyes gl ba REAR etc capper Seaton a ie er por drt aen ane ‘eowego, pretendujace jedynie do bycia sekonstruke)a pierwotnego rytuatu Rytu Szkoc- ego. Jego autor, Laurent Jaunaux, wprovradza tu obok soli sarki rownie# rte, a takte akronim VITR.LOLL,, do czego nie ma, jak sig zdaje, Zadnych podstaw érédtowych ww tym wezesnym okeesie®. Ani ten akronim, ani rteé, nie pojawiaja sig te2 w innych _ytuatach, ksigékach i eneyklopediach wolnomularskich przez kolejne kilkadzesigt lat. Reinterpretacja symboliki zby Rozmyslari w duchu alchemii nastapita dopiero w drugiej potowie XIX w. pod wptywem ezoterycznego odrodzenia, zapoczatkowanego we Francji przez Alphonse’a-Louisa Constanta (1810-1875), od 1854 r. publikujacego pod pseudonimem Eliphas Lévi', Jego ksia2ki na temat magi i okultyzmu stay sig niezwykle popularne i byly €2¢- sto cytowane w driele Alberta Pike's Morals and dogma (1872), stanowigeym ezoteryean, reinterpretacjg nauk Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego. On tez byl autorem nowych, rytualdw dla pierwszych trzech stopni, w ktdrych instruowal, Ze obok wlasciwe logy pomieszczenie, zwane I2bg Rozmystai”, Podaje szczegslowy opis jej wygladu (Igcznie z napisami na écianach) i umiejscowie- nia (koniecznie poniée} lozy, nalepicj pod ziemia), a nawet konstrukeji drewi, po czym przechodzi do oméwienia jej wystroju. .W izbie jest tylko jeden maly stolik, ustawiony i pokoju praygotowaa ,musi jeszcze byé trze blisko skaly albo kopea ziemi, ktdre sa jedynym mi scem, gezie mozna uss. Na sto~ liku jest jedna lampa {Swiecal, wmontowana w ludeka czaszkg, maly dzwonek, maly bochenek chleba albo bulka, szklanka lub kieliszek caystej wody, tray male filianki, zawierajgee s6l, siarke i ete; oraz papier, pidra i atrament”. Poza tym w pomieszeze- niu powinny sig analeéé: szkiclet traymajgcy w rgkach strzale i satylet, trumna 2 wir docang ludzkg glowa x woskw i rozrzucone Kosei, Poniewaé pisana i wydana w tym samym crasie (1874) encyklopedia Alber- ta Mackeya zawiera tylko krotks informacje o Tzbie Rozmyslai, bez 2adnych saceegs- ow jej wygladu™, trzeba uznaé, i2 powys2y opis Pike's stanowil jego wlasng inno- vwacjg, zaczerpnigty 2 Rytu Francuskiego i zaadaptowang do kabalistyezno-alchemicz- ne} wigii wolnomularstwa 2 Morals and dogma. Zmiany te nie wesely jeszcze woweras do powszechne} praktyki lozowej, 0 czym Mackey musialby wiedzieé, obaj byli bowiem Onpnretehas phat te Ci Macey 4 Een remain nd inde sine: comping he whe rng ef a scant ra sme a he on aps Me Cay 8) 156. {i5-175:—, Ue Winter” Blas Lot hres poltich mesa. Para eng te Aceon Ace Sci i183 Bo New Ys: Poems Prtr6wnoczesnie calonkami Rady Najwyéstej Rytu Szkockiego Jurysdykeji Potudniowej (Pike byt Suwerennym Wielkim Komandorem, a Mackey Sekretarzem Generalnym). Wprowadzenie rtgci jako trzecie} obok soli i siarki substancji w malych misecekach przemicnito dawng symbolike oczyszcvajgcych prob woul i ognia (a potem czterech 7 wioléw) w becposrednie nawiqzanie do alchemicznych trzech pierwiastkow (éria prima), wprowadzonych pr: xz Paracelsusa i od tego czasu powszechnie uznawanych w pismien- nictwie alehemicz yin. Co prawda, rtgé pojawiala sig jeszcze w XVIII w. podczas prob ww niektorych lodach francuskich (symbolizujge roztopiony otéw, do ktérego kandydat, musial wlodyé teke), ale Pike z pewnoscig nie siggal do tamtej tradycj. Swiadczy o tym. r6wniez pominigcie tak istornego w Rycie Francuskim przedstawienia koguta, ktére est wlasnie jako symbol rtgei (kogut mial ponoé byé atry= klepsydra stanowily alegorie wypi- wspdlezesnie interpretowane. butem Hermesa)"". Oczywiseie pierwotnie kogu sanych pod nimi haset: ,Czujnose” i ,Wytrwatose”, Role analogiceng do Alberta Pike's w reformie Rytu Sckockiego, odegral dla Rytu Francuskiego szwajcarski ezoteryk Oswald Wirth (1860-1943), Na poczatki lat 1890. opublikowal trzy tomy daiela La Franc-magonnerie rendue intelligible es adeptes, _zktérych kazdy omawial szczegétowo symbolike rytualéw kolejnych trzech podstawo- ‘wych stopni wolnomularskich, Wywarla ona olbraymi wplyw na praktyke 162 francu- skich i byla jeszcze czgiciej wenawiana nié dzieto Pike's. Rownie?-wydana nieco péénie} ksigika Le symbole hermétique dans ses rapports avec UAlchimie et la Franc-mayonnerie spotkala sig z wielkim zainteresowaniem, a Wirth zostal uznany za ,odnowiciela praw= dziwego wolnomularstwa"™. Za jego ted niewgtpliwie sprawa wspomniany akronim V.LTRIOLL. stal sig stalym clementem wystroju Tzby Roamyslan w Rycie Francu- skim, wkebtce praejetym tez przez loze Rytu Szkockiego. 'W pelnej formic oznacza on ,Visita Ineriare Terrae Rectificando Invenies Occul~ tem Lapidem cayli (Odwied# wngteze ziemi, a przez rektyfikacig [oczyszezerie] od- najdziese ukryty kami”, Samo stowo ,eitrio!" oznaczato w alchemii rézne substancje, ‘awykle siarczany metal. Po raz pierwszy to zagadkowe zdanie pojawilo sig na dwéch ilustracjach w tym samym tekscie Occulta philosopbia Basiliusa Valentinusa 2 1613 4 na praedstawiajgca hermafio- dyte trzymajgeego cyskiel i wegielnice. Oczywiscie, nie mialy one wowezas najmnicjsze- ‘go 2wiqzkuz wolnomularstwem, ale formula ta nawiqzywala zgrabnie do wezesniejszych ww ktdrym znajduje sig r6wnie? wspomniana wezesniej ry konotacji »proby ziemi” i soczyszczenia przez 2ywioly”, dzigki czemu powszechnie za- akceptowano propoaycje Oswalda Wirtha. Na Scianach Izby pojawily sig teZ alchemicz~ ne symbole ¢ria prima oraz graficzne znaki Zywiot6w te drugie czgsto skorelowane ze stronami éwiata ~ tym samym nadajac je) zupelnie inny charakter niz miala pierwotnic. “jai ambien epi opr pci anki ical Capen Chamero ein fan'31 corr et sh pa weshes pow he Rr ody robes Wah Mt Ws rere Bae Oa With 180-1988 Rl mainder amazon (at: Dery 179 Ee Podsumowujac, mozna stwierdzié, ze powstanie ruchu masor- skiego nie miato zwiazku z tradycja alchemii europejskiej. Romans wolnomularstwa z alchemig rozpoczat sie dopiero okoto potowy XVIll w. jako jeden z przejawéw ogéInego ducha antyogwieceniowego i proto-romantycznego zainteresowania mistycyzmem i teozofig. Najwazniejszymi systemami wyészych stopni opartymi na teorii i praktyce po~ seakiwania Kamienia Filozofow byt Zakon Scistej Obserwy wraz zjej Klerykatem, Ryt ny (Szkocki Ryt Filozoficzny) oraz Zakon Zioto- i R6zokr2yzowesw (do~ pieso od 1777 r jako system wolnomularski) i jego odgatgzienie, Zakon Bract Azjatye- ich. Wszystkie one jeszeze praed koficem XVIII w. 2aprzestaly dziatalnose hub (jak Szkocki Ryt Filozoficzny) odeszly od symboliki alchemicene}. Zachowano ja jedynie Hern w malo istotnych stopniach synk erycznyeh systeméw Rytu Francuskiego, Szkockie~ 0 Dawnego i Uznanego oraz Memphis-Misraim. Po niemal st latach w tych samych rytach uzyskala wszakze niemal fundamentalng pozycje w wyniku alchemiczne) rein- tespretai (na fali odrodzenia ezoter nego kovica XIX w.) wezesniejseych prdb, jax kim poddawano kandydata, a pééniej tylko ich symboli w wystroju labie Rozmyslaa, Obecnie pierwszy kontakt z wolnomularstwem w tych bardzo popularnych na swiecie enia do alchemii, prey aupelnym braku nawiqzati do pierwotnych tradycji i legend murarskich, 2 ktdrych wolnomularstwo wziglo swe rytach zdominowany jest przez odni poczatki. Pojawiaja sig one oczywiseie w trakcie same) inicjacji do stopnia Ucania, ale wo ,alchemiczne powitanie’, przenoszace akcent na 2upelnie inny obszar, mozna wenaé 1a dziwne i naruszajace xkamies wegielny” cate) tradycji wolnomularskie) SUMMARY Lodges of Transmutation: The Strange Liaison of Freemasonry and Alchemy In the 18th century, some rites of freemasonry became a repository of Various es0~ teric traditions, incorporating their symbols and myths into proliferating systems of higher degrees. The seminal event which started the profusion of such degrees and rites was the famous lecture on the chivalric roots of freemasonry delivered by Andrew Mi- chael Ramsay in 1737. Fifteen years earlier, in 1722, Erienne Frangois Geoffioy of the French Acacemy of Sciences published an article which became a manifesto of academic chemistry, definitely rejecting the alchemical tradition. The abandoned body of syim- botism was adopted by a number of freemasonic rites, while practical laboratory work was carried on by members of the Orden der Gold- und Rosenkreuzer, closely related to freemasonry. That order was also responsible for bringing the alchemical traditionto Russia, where it enjoyed a short but intensive revival and merged with freemasonic and mystical Orthodox currents. Some modern masonic systems of higher degrees pre~ serve alchemical symbols but use them as moral metaphors, as the case is with the An- cient and Accepted Scottish Rite, where the teachings of the 28° (Knight of the Sun or Prince Adept) are largely related to a between alchemy and pre-1717 freemasonry. Although a nu to have been freemasons, such as Robert Moray or Elias Ashmole, were also interested in alchemy and practiced it actively, there is litle evidence that it was in any way related -my, Much more problematic is the connection er of individuals known, to their work in lodges or that the topic was actually discussed there. UC IRTARCTHICNL Sm Tee ULL OORT Se LUPO OL antymasonizmu Daieje antymasonizmu, od jego skromnych poczatk6w na Wyspach Brytyjskich, w kolebce ruchu wolnomularskiego, po jego wszechobecnosé w ideologiach politycz~ ich i popkulturze naszego wieku, stanowi nienapisany weigé rozdzial w intelektual- rej historii ostatnich trzech stuleci, Wielka popularnosé masonerii sprawila, 2e 2na~ lazla sig ona w centrum opinii publicznej w kolejnych krajach, w ktérych zagoscita, a tym samym okazala sig waznym elemen em kultury; kultury zrazu elitarnej, péénie} ‘al ie popularne}!. Otwarty pozostaje problem arédel antymasonizma, jego typologii, a zwlaszcza migjsca tego fenomenu w intelektualnych (tcologieznych, filozoficznyeh, ideowo-politycenych) strukturach poszezeg6lnych epok historycznych. Zapewne wazny metodologicany klucz do interesujqcego nas zjawiska stanowi ,mitologia tajnych stowa- rzyszer’= jak glosi jedno 2 klasycznych dig opracowasi, autorstwa brytyjskiego histo~ ryka J. M. Robertsa2, Roberts, péniej za6 (1997) Amerykanin Daniel Pipes', podob- nie jak lteraturoznawea, antropolog kultury i pisarz Umberto Eco’, rozwijaja refleksig nad ,spiskowg teoriq dziej6w” jako motorem zardwno antymasonizmu, jak i antyse~ mityzmu, W najszerszym kontekscie dziejowym umiescit oba awiska Pipes, nada- 2 spisku. Wplyw paranoicznego my- Senia na dsieje ludzkofi. O zwiqzkach pomigdzy antysemityzmem i antymasonizmem, ‘igaki ee majg sw wage, poniewaz za- Jac swemu opracowaniu wiele méwigey tytul: Potega szervej w koricowym fragmencie nin, tekstu. Z eid Whe ae Fan, 7 a ae, Pgs pi iri i cea: Cnc» Pre im Race Wa EY