AINHOA VEGA 2.

A
 AURKIBIDEA

Sarrera _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _3
Camilo Lizardi erretore jaunaren etxean
aurkitutako gutunaren azalpena _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _4
Jose Francisco: Obabako erretoretxean
azaldutako bigarren aitortza _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 5
Post Tenebras Spero Lucem _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _6
Esteban Werfell _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _7
Gauero aterako nintzateke paseatzera _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _8
Hamaika hitz Villamedianako ohoretan,
eta bat gehiago _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _9
Azken hitzaren bila
- Istorioaren hari nagusia _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 10
- Bagdadeko morroia _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _12
- Dayoub, Bagdadeko morroia _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 12
- Ezkontaurreko izenez, Laura Sligo _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 12
- Hans Menscher _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _13
- Ipuin bat bost minututan izkribatzeko _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13
- Klaus Hanhn _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 14
- Margarete, Heinrich _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 14
- Ni, Jean Baptiste Hargous _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15
- Ondo plagiatzeko metodoaren azalpen
laburra eta adibide bat _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15
- Pitzadura bat elur izoztuan _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 16
- Wei Lie Deshang _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 16
Bibliografia _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17

2
 Obabakoak (1988) Bernardo Atxagaren eleberririk ezagunena da, zeinari esker
autoreak ospe internazional txiki bat lortu duen (21 hizkuntzatara itzulita dago liburua)
eta Espainiako Literatur Sari nazionala irabazi zuen 1989.urtean. Behar bada bere
libururik konplexuena da errealitatearen maila ezberdinetan baitago kokaturik.
Bernardo Atxaga Joseba Irazu Garmendiaren ezizena da. Idazlea Gipuzkoan jaio
zen 1951. urtean eta literatur genero guztiak landu dituela esan dezakegu: "Borobila
eta puntua" (1972) antzerkian; Etiopia, 1978, Poemas & Híbridos (1990), Nueva
Etiopía (1996) poesian, irrati-nobelak, Henry Bengoa Inventarium (1988). Haur eta
gazteentzako ipuin ugari ere argitaratu ditu Atxagak. Honez gain, honako nobela hauek
idatzi ditu: Ziutateaz (1976), Gizona bere bakardadean (1993) eta Zeru horiek (1995).
Baita ere, Erein argitaletxean Groenlandiako lezioa argitaratu zuen 1998an.
Atxagak eleberriak idazten ditu, baina Obabakoak eleberritzat hartu ordez, ipuin
sorta edo ipuin bilduma bat dela esan dezakegu; hasieran haien artean erlaziorik ez
dituztenak, baina irakurri ahala konturatzen zara lotura hauek existitzen direla. Baina,
nahiz eta istorioak haien artean konektaturik egon, ez dago liburu osoan zehar jarrai
dezakezun pertsonaiaren bat ere ez; ezta Obaban bizi diren pertsonak ere.
Obaba leku iluna eta misteriotsua da, eta liburuan bai bertako eta bai kanpoko
istorioak kontatzen dira; ez da dena gertatzen herri horretan: ekintzak agertzen dira
Hamburgon, Perun, Castillan, Txinan,…eta abar. Beraz, Euskal Herriko literatura eta
kulturari buruzkoa izan arren, internazionala dela ere hauteman dezakegu.
Eleberria 26 istorio desberdinetan egituratuta dago. Lehenengo seiak,
dirudienez, guztiz independenteak dira haien artean. Azken hogeiek istorio bakarra
osatzen dute, Azken Hitzaren Bila. Atxagak kontatzen dituen istorio guztietan, hainbat
gai desberdinak tratatzen ditu: amodioa, gorrotoa, herriko istorioak eta
zurrumurruak… Ipuingintzaren laburpena egitea lortu du, antzinako ipuinetatik hasita
orain arte: Poe, Maupassant, Txekhov, Schowb, Borges, Cortázar… ahozko tradiziotik
ere hartzen ditu ipuinak, adibidez Joxe Arratibelen Kontu Zaharrak. Ezagunena, XII.
mendeko Arabiako tradizio liluragarria: Mila gau eta bat gehiago, Obabakoak liburuak
estilo eta forma berbera duelako ipuin eta istorio guzti horiek kontatzerakoan. Honez
gain, Txinako Marco Poloren bidaia-ren antza ere hartuko du. Munduari eta gizakiari
buruzko ikuspegi berri bat azaltzeko abiapuntu eta estilo berezia erabiliko ditu;
sinbolismo eta erromantizismoaren garaiatik hasita, abangoardiak eta teknika
modernoak lantzera ere ailegatuko da.

Azken finean, literaturaren hausnarketa eta sintesia aurkezten digu; ipuin

guztien azpian dagoen garrantzitsuena literaturaren mundua delako, literaturaren
munduaren errepresentazioa. Eta, zehatzagoak izateko, euskal literaturaren mundua.
Obabakoak gure kultura, gure hizkuntza eta gure literatura aztertuko ditu, ipuinen eta
istorioen narrazioak aitzakiatzat hartuz inportanteago den mezu bat bidaltzeko
munduari: gure hizkuntza, gure kultura, gure literatura, oraindik bizirik dago.

3
 CAMILO LIZARDI ERRETORE JAUNAREN ETXEAN AURKITUTAKO GUTUNAREN
AZALPENA

Istorio honekin liburua hasi egiten da: dirudienez, narratzaileak (ez dakigun nor
den, baina gutunaren azalpena lehenengo pertsonan idatzita dago) erretorearen
etxean aitortza bat aurkitu du, Obaba herrialdean gertatutako istorio bati buruz.
Hasieratik, Atxagak narratzailearen azalpenak eta iritziak gutunarekin tartekatzen ditu,
eta horiei esker irakurleak hobeto ulertuko du gutunean kontatzen den istorioa.
Gainera, euskara zaharrean idatzita dagoenez; hau da, ortografia gaztelaniaren
antzekoarekin, gutunari zaharra itxura ematen dio. Honez gain, narratzaileak gehitzen
dituen komentarioekin (hau ezin da ondo irakurri, ustelduta dago… eta horren
antzekoak) benetako gutuna dela dirudi.
Kontatzen den aitortzaren argumentua nahiko sinplea da: Mutil batek ez du
gurasorik eta herri guztiaren erasoak eta tratu txarrak jasan eta gero, basurde zuri
batean bihurtzen da. Edo horrela pentsatzen du mutikoaren lagun bakarrak,
herritarren ustez burutik jota dagoen Matias izeneko agurea. Bere ustez, Javier
mutikoa basurde bihurtu da bere egoera jasanezina delako eta hobeto dagoelako
basati moduan bizitzen. Gainera, Javierrek aurpegian zuen orbana basurdeak ere
badu, eta basurdea mutila bezain baketsua da. Hala ere, Obabako jendeak basurdea
hil nahi du eta arrazoi horregatik basurdeak –edo Javierrek- haien kontra joko du.
Azkenean, herritarrek hanka bat moztea lortzen dutenean, agureak baimena eskatzen
dio erretoreari basurdea hiltzeko, haren sufrimenduarekin bukatzeko. Baina basurdea
hiltzerakoan agurea hiltzen da eta amaieran, erretorea izango da basurdea hilko
duena.
Formari dagokionez, autoreak bi denbora-espazio desberdinetan kokatzen du
istorioa: hasteko, narratzailearen azalpenak daude, nolabait esateko, gure garaian
kokatu ahal ditugunak, baina benetako istorioa, erretoreak bere lagun bati idatzitako
gutuna, aitortza hain zuzen, Obaba irudimenezko herrian gertatzen da eta XX.
mendearen hasierakoa izateagatik, euskararen ortografia zaharra erabiltzen du
(gaztelaniaren antzekoa). Hizkuntza landua da, batez ere gutuna irakurtzerakoan,
metafora eta naturari buruzko konparazio ugari daude (“vicitzaren atzaparrac eraso
eguiten digutela ic badaquic; eta ez ite bere indarra eta seta costaldeco lurrari, arcaitz
gorriari, zati chiquiac, arri chincharrac, ostutzen dizquion ichasoarenac?” 13. or)
Honez gain, ipuinak hausnarketak egitera bultzatzen gaitu. Oso interesgarriak
dira, adibidez, erretoreak bere aitortzan aipatzen dituen gauza batzuk. Errudun
sentitzen da agurearen heriotzagatik, baina ulertzen du agureak basurdea hil nahi
izatea, aita baten gurari naturala delako, bere semea ez sufritzea. Baina, behar bada,
ez da horregatik bakarrik errudun sentitzen. Narratzaileak istorioaren amaieran
ondorioztatzen duen moduan, Javier erretorearen semea izan ohi zela susmatu ahal
dugu. Horregatik, agian, hil egiten du Javier ipuinaren amaieran, berari ere jasanezina
egiten zaiolako bere semea (onartzen badugu Javier basurdea zela) sufritzen ikustea
bere erruagatik, berak Javier zaindu izan balu, Javier ez litzateke basurde bihurtuko
ezta mutila zenean herritar guztien kritikak eta erasoak jaso behar izan.
Beste alde batetik, ere kontsidera dezakegu ea zergatik Bernardo Atxagak
basurde zuri bat aukeratzen du mutila sinbolizatzeko. Basurdea, piztia, basatia da;
bakarrik bizi den animalia, Javierrek bere kabuz bizi zuen moduan. Gainera, kolore
zuriak purutasuna sinbolizatu du betidanik, umeek, kasu honetan Javierrek, duen
inozentzia. Eta amaitzeko, agureak esaten duen moduan, basurdeak marka bat zuen,
Javierren orbanaren antzera; bai basurdea bai Javier besteengandik ezberdinak ziren,
eta biek marka bat zuten desberdintasun horiek erakusteko.
Suposatzen da ipuin honek ez duela zerikusirik Azken hitzaren bila agertzen
direnekin; istorio hau bakarrik irakurri ahal dugu bestea irakurri gabe. Baina hau ez da
guztiz egia, Bernardo Atxagak urte asko erabili zituen Obabakoak idazteko eta
perfekzionatzeko, eta horregatik, nire ustez, lehenengo ipuin hauek dirudiena baino

4
gehiago erlazionaturik daude. Adibidez, har dezagun istorio honen titulua, hipotesi bat
proposatzeko: Camilo Lizardi erretore jauna… Erretorearen izena, hain zuzen ere,
Lizardi da; ingelesez “lizard” eta latinetik “lacartus”, euskaraz muskerra esan nahi
duena; hau da, istorio guztiak kontatzeko aitzakiari, muskerrari, erreferentzia egiten
dio lehenengo momentutik, eta hau ez da, ziur asko, kasualitatea izango. Horregatik
pentsatu ahal dugu Bernardo Atxagak bazekiela oso ondo zertan zebilen eta ipuin
guztiak, nahiz eta oso lotura ahulen bidez izan, erlazionaturik egongo direla.

JOSE FRANCISCO: OBABAKO ERRETORETXEAN AZALDUTAKO BIGARREN

AITORTZA

Bigarren ipuin honetan, Obaban kokatuta dagoen beste istorio bat agertzen
zaigu aitortza moduan, baina aurrekoarekin konparatuz baditu ezberdintasunak.
Hasteko, ez da gutun bat, magnetofoi batean grabatutakoaren transkripzioa baizik.
Gainera, transkribaketa egitean ez du erabiltzen euskara zaharra, oraingoa baino.
Hala ere, forma eta egitura aldetik antzekoak dira: ekintzak bi espazio-denbora
ezberdinetan kokatu ahal ditugu; hasieran, narratzailearen (edo aitortza transkribitzen
duenaren) kontakizuna daukagu; lehenengo pertsonan idatzia baina gehiena
elkarrizketa izango dena. Zati honetan kontatzen digu nola aurkitu zuen magnetofoia,
bere lagun bati esker hari magnetikoan zegoena berreskuratzen du.
Ondoren aitortza daukagu, Obaban kokatu behar duguna: hau ere lehenengo
pertsonan idatzia, tituluan aipatutako Jose Francisco-ren aita, Francisco, narratzailea
da. Doinu nostalgiko eta triste batez hitz egiten du, gertatutakoa gogoratzean. Hala
ere, aitortza hiru alditan eten egiten da, magnetofoiaren egoera txarragatik ziur asko.
Tarte horietan narratzaileak, magnetofoia aurkitu duenak, azalpenak ematen ditu,
harian agertzen denari buruz bere iritziak aurkeztuz.
Argumentua hemen ere nahiko sinplea da: lehenengo aitortza aitak seme
batenganako duen amodioari buruzkoa da; hemen bai aitak bai amak zenbat maitatzen
duten haien semea ikusiko dugu, eta nola guztiz beharrezkoa den semeak hori jakitea
pozik bizitzeko.
Hasierako zatian, Franciscok kontatzen digu Antonio, bere anaia, Montevideora
joan zela, Ameriketara, bizitza hobe baten bila. Dirudienez, Antoniok gutun asko
idazten zituen hasieran, baina apurka-apurka gutxituz joan ziren, eta azkenean,
eskutitz bat ere ez zuen bidaltzen. Horregatik, Franciscoren ama gaixotu egin zen,
larrituta, bere semea ez zekielako non zegoen. Amaieran, ama bere sufrimenduaz hil
egiten da.
Hurrengo pasarteetan, Franciscok eta bere anaiak, biak errotariaren alabarekin
harremanak izan ondoren, seme bat dute berarekin, baina ez dakitenez nor den
semearen aita, biek zainduko dute biena izango balitz bezala. Semea, transkribaketa
egiten ari den narratzaileak esaten duen moduan, legez kanpokoa izango da, anaiek
neskarekin izandako harremanak guztiz debekaturik zeudelako garai hartan.
Semea jaiotzean, konturatzen dira semea oso handia eta gizonik indartsuena
izango dela; hala ere, denbora pasatu ahala, umea haziz doa baina inoiz ez du hitz
egiten ikasiko, ezta hitz bat esaten ere. Gainera, gero eta arraroago portatzen da,
burua etengabe astinduz eta mugituz, eta familiak ez daki zer egin. Mediku batengana
joan eta hark esaten dienean semea gorra eta mutua dela, etxekoak hunkiturik sentitu
ziren.
Azkenean, Franciscok semea basora eraman eta hor utziko du, ez dakielako zer
egin berarekin. Baina ama semearen bila joan eta hil egingo da, eta ondoren, anaiarik
gazteena ere. Francisco konturatzen denean bere semea izan dela hiltzailea, umea hil
eta, magnetofoian kontakizun hau grabatu ondoren, bere burua hil egiten du.
Ipuin honetan guraso eta seme-alaben artean dagoen amodioaren indarra
nabari dezakegu. Hasierako pasartean, Francisco-ren ama hil egiten da sufrimenduaz,

5
bere seme bat ez zekielako non zegoen, ezta bizirik zegoen ere ez. Gainera, etxekoek
ez diote lagunduko sufrimendu hori jasaten, beraientzat normala delako Antonio
anaiak gutunik ez idaztea: ziur asko, Antonio berak ere normaltzat hartuko du;
berarentzat idaztea ez delako garrantzitsua; baina amak asko sufritzen badu, bere
semea izugarri maite duelako baino ez da. Hala ere, ama hiltzean semeek ez dute
sentimendurik erakusten, ez daude triste beraien ama hil delako eta ezin izan dutelako
ekidin? Eta aita hil egiten denean, Franciscok ez du ezta aipatzen ere; irakurleak
bakarrik daki beste narratzaileak esaten duelako. Agian arrunta iruditzen zaie? Nolakoa
izan behar da haien arteko erlazioa, ez badu ezer sentitzen bere gurasoak hil egiten
direnean?
Bigarren zatian, Franciscok eta beste anaiak, Joxe, izandako semea agertzen
da, ezizenez alemana. Hemen ere istorio berdina errepikatzen da, baina buelta
emanda: orain Francisco eta Joxe gurasoak dira, eta haiek sufrituko dute beraien
semea dela eta, ez dakitelako zer egin, nola erakutsi semeari asko maite dutela. Argi
dago semeak gorrotatzen dituela bere gurasoak ez diotelako hitz egiten, bere ustez;
(ezin dielako entzun). Horregatik, ez da maitatua sentituko eta, basora eramaten
dutenean, basati baten antzekoa bihurtuko da, burutik jota dago; pentsatzen du bere
gurasoek ez dutela maite.

POST TENEBRAS SPERO LUCEM

Istorio hau Obaban gertatzen da berriro, Albania auzoan hain zuzen ere. Neska
gazte bat Albaniara joaten da andereño moduan lan egiteko, eta hasieratik
bakardadean bizi beharko du: ez du herriko jendearekin hitz egiten, eta bere lagunek
ez diote gutunik bidaltzen. Gainera, Albanian oso eguraldi txarra egiten du, ezinezkoa
da kaletik ibiltzea, eta bere bizitza eskola eta etxean egotera mugatzen da; daukan
erlazio bakarra bere ikasleei emandako klaseak dira. Batez ere, ikasle batekin asko hitz
egiten du, bere ustez besteak baino helduago delako, nahiz eta bakarrik hamabi urteko
mutikoa izan.
Andereñoaren urtebetetzean, ikasle hori bere etxera doa eta berarekin afaltzen
du. Afaria ostean, eguraldi txarra egiten duenez, ikaslea etxean geldituko da lo egiten,
andereñoaren koltxoi berdinean…Hortik aurrera, herritarren zurrumurruak jasan
beharko ditu andereñoak; guztiek esaten dute ikaslearekin harremanak izan zituela
eta.
Ipuina hirugarren pertsonan idatzita dago, baina narratzailea orojakilea da,
andereñoaren sentimenduak azalduta agertzen direlako istorio osoan zehar. Gainera,
andereñoak bere lagunei idazten dituen erantzunik gabeko gutunen bitartez, irakurleak
hobeto ezagutuko du neska, eta konturatuko da bakarrik ume bat dela, oso gaztea, eta
ez dakiela ia ezer bizitzari buruz: bakarrik bere jaioterria eta Obaba ezagutu ditu;
heldutasun falta dauka, esperientzia falta, eta ez dago inor berari laguntza emateko.
Ipuin osoan zehar antzeman ahal da neska guztiz bakarrik bizi dela, bakardade
osoan, eta maitasun falta baino ez duela, horregatik gehiegi hurbiltzen da bere
ikaslearengana… norbaiten hurbiltasuna sentitu nahi du, herri horretan guztiz isolaturik
bizi beharrean. Guztiok behar dugu amodioa, norbaiten maitasuna, pozik bizitzeko.
Bestela sufrimenduarekin biziko gara, andereñoari gertatu zitzaion moduan.
Honez gain, neskak herritarren kritikak eta erasoak jasan behar izan zituen.
Besteen hitzak, nahiz eta inoiz ez onartu, beti izango dute eragina guregan. Eta
kritikak izaten direnean, are txarrago: besteen aurreiritziak eta erasoak oso mingarriak
dira, batez ere zu bakarrik bazaude erasoei aurre egiteko, inoren laguntzarik ez
baduzu. Horregatik, beharbada, eman zion ipuin honi titulu hau: Post tenebras spero
lucem, iluntasuna eta gero argia dator.
Andereñoa Albanian bizi izan zen bitartean iluntasunean bizi zen, besteen
erasoak jasan behar zituen, lagunek ez zioten gutunik idazten, eta ez zuen ia inorekin

6
hitz egiten. Eguraldia ere ados zegoen bere sentimenduekin: beti euria, elurra,
iluntasuna, eta abar aipatzen ditu eguraldia deskribatzerakoan. Baina, amaieran, argia
dator: bere lagun minak bidalitako gutunak, itxaropena eta poza ekarriko ditu
andereñoari.
Behar bada, titulu honek beste zerbait igarri nahi du: euskarari buruzko
metafora izan ahal da, euskarari historian zehar gertatu zaiona: besteen kritikak eta
erasoak jasan ditu, bigarren mailako hizkuntza zela esanez, inoiz ez zelako egongo
euskal literatura. Gainera, Franco-ren garaian euskara guztiz baztertuta geratu zen eta
bai hitz egitea bai idaztea debekaturik zegoen. Hala ere, euskara oraindik ez da hil:
erasoei aurre egin eta orain bizirik dago, Atxagaren eleberri hau horren froga da.
Horregatik esan dezakegu iluntasunaren ondoren, argia dator. Post tenebras espero
lucem.

ESTEBAN WERFELL

Esteban Werfell-ek, bere “biografia” idazteko, hamalau urterekin gertatu

zitzaiona eta bere bizitza osoan eragin izan zuena narratuko du. Horregatik esan
dezakegu hemen ere bi istorio gertatzen direla, bi leku eta denbora ezberdinetan
kokatu ahal ditugunak: hasteko, Werfell jauna daukagu, etxetik bere gaztaroa
azalduko diguna. Zati honetan, Werfell leiho baten aurrean eserita dago eta, idazten
duen bitartean, leihotik kanpo gertatzen dena narratzen du; parkea, putzua, zisneak…
Istoriorik garrantzitsuena, ordea, berak liburu batean idazten duena da: gaztea
zenean gertatu zitzaiona. Bera Obaban bizi zen bere aitarekin, baina aita injeniero
alemaniarra zen. Esteban, beraz, Obabako euskal kultura eta bere aitak defendatzen
zuen kulturaren artean hazi zen. Adibidez, bere aita ez zen fededuna; Obaban, ordea,
Jainkoa oso garrantzitsua zen. Horregatik Esteban lekuz kanpo sentitzen da igandero,
bere lagunak elizara joaten direnean, etxean geratu behar delako, bera bakarrik.
Orduan, egun batean esaten diotenean elizara joateko zinemara joan baino lehen,
Esteban pozik doa, besteak bezalakoa delako, besteak bezain ona.
Baina elizan zorabiatu egiten da eta neska eder batekin amets egiten du, Maria
Vockel. Neskak mutikoari galdetzen dio ea gai izango den bera maitatzeko, eta bere
Hamburgoko helbidea ematen dio. Hortik aurrera, bere aitaren laguntzarekin, gutunak
bidaliko dizkio Maria Vockeli, bere lagunengandik gero eta gehiago urrunduz. Azkenean
bere aitak nahi zuen bezala haziko da, eta euskal kulturarekin ez du zerikusirik izango.
Esteban heldua egiten denean, Hamburgora joango da bere aitaren herrialdea
ikustera eta, aldi berean, Maria Vockel bisitatzeko, gaztea zenetik ez dakielako ezer ez
berari buruz. Neskaren etxera ailegatzean, gizon batek irekitzen dio atea: bere aitaren
aspaldiko lagun bat zen. Eta orduan, bere aitak idatzitako gutun bat irakurri ondoren,
Esteban egiaz jabetzen da.
Ez zegoen Maria Vockelik Hamburgoko etxe horretan. Bere aitak idatzi zituen
gutun guzti horiek Mariaren izenean, bere semeari alemaniar kultura eta hizkuntza
irakasteko; ikusten zuelako Esteban Obabako jendearen kulturan oso sartuta zegoela.
Aitaren ustez, dirudienez, Obaba bezalako herri txiki batean betirako bizitzea gutxiegi
da bere semearentzat, bere semea baserritar horiek baino askoz azkarragoa da, eta
horregatik irakatsi behar dio alemaniarren kultura, askoz hobea delako.
Ipuin honetan ere nabari dezakegu, beraz, euskararen historiari buruzko beste
mezu bat; betidanik jendeak esan du euskal kultura besteena baino pobreago dela
“garrantzitsuagoak” diren beste hizkuntzekin konparatuta, adibidez alemaniarra,
ingelesa, frantsesa, gaztelania… Baina, benetan, nola ondoriozta dezakegu hizkuntz
bat bestea baino garrantzi handiagoa duela? Bakarrik jende gehiagok erabiltzen
duelako? Ez dut uste. Badakigu gaur egun, esaterako, ingelesa oso zabalduta dagoela.
Baina bakarrik horregatik ez da beste hizkuntzak baino garrantzitsuagoa izango,

7
hizkuntz guztiak garrantzitsuak dira. Hizkuntzen aniztasuna kulturaren aniztasuna
dakar, eta aniztasun hori ezin dugu galdu, ezta mespretxatu ere, oso baliotsua baita.
Hala ere, Estebanen jarrera ez da bere aitaren berdina. Nire ustez, bera ez zuen
euskal kultura mespretxatzen, ezta bere aitarena ere, konturatzen da kultura
desberdinak direla; ziur asko, oraindik ume bat delako Obaban bizi den bitartean eta
umeek ez dute helduek bezalako aurreiritzirik; inuzenteagoak dira.

GAUERO ATERAKO NINTZATEKE PASEATZERA

Ipuin honetan bi zati bereizi ahal dira: lehenengoa, Katharina-ren azalpena eta
bigarrena, Marie-ren azalpena. Biak leku berdinean bizi dira, eta Katharina Marie-ren
irakaslea izango da. Tituluak esaten duenez, gauero atera nahi dira paseatzera, baina
ezin dute. Horretan datza istorio hau: Lehenengo Katharina-k eta gero Marie-k
azalduko dute zergatik ezin duten paseatzera irten.
Katharina bakarrik bizi da eta lotsa ematen dio bera bakarrik paseatzea kaletik;
horrexegatik etxean geratzen da emandako klase partikularren ariketak zuzentzen.
Ondoren, ohera sartzen da, baina ez lo egiteko, baizik eta pasatzen den trena
entzuneko. Eta azalpenaren amaieran irakurleak konturatzen da ipuin hau beste
amodiozko istorio bat baino ez dela: Katharina trenaren gidariarekin maitemindu egin
zen zaldien artean egindako bidai batean, baina gidariak ez dio jaramonik egiten, lehen
egiten zion bezala, txistua jotzen zuenean Katharinaren etxetik pasatzerakoan.
Marie-ren azalpena guztiz inozoagoa da, benetan ume batek idatzi balu bezala.
Marie-k kontatzen du udan emandako paseoak menditik bere aitonarekin, zaldien
gainean. Gainera, bere maistra ere aipatzen du, ziur asko Katharina izango dena.
Azkenean esaten du zergatik ezin duen irten paseatzera: zaldiak saldu eta trenean
eraman zituzten Hamburgora, zaldi okela Ameriketan saltzeko-edo. Eta bere aitonak
ezin du paseatu zaldiaren gainean ez bada; orduan Marie etxean geratzen da egunero,
eskolara ez da joaten maistra trenaren gidariarekin joan delako.
Formari dagokionez, bi istorioak antzekoak dira. Biek lehenengo pertsonako
narratzailea dute, baina lehenengoan Katharina da eta bigarrenean, ordea, Marie. Leku
berdinean gertatzen dira, Katharina Marie-ren andereñoa delako, baina dirudienez,
denbora desberdinetan. Marie-ren istorioa Katharina-rena baino lehenago gertatu zen,
azalpena amaitzerakoan esaten duelako maistra gidariarekin dagoela zaldien trenean,
eta oraindik ez dela bueltatu: “…maistra joan egin zen trenean eskola betirako utzita…”
119.or. Katharinak, ordea, esaten du gidariarekin ez dagoela, eta hiru hilabete baino
gehiago pasatu izan dira gidariarekin egon zenetik: “Sebastian ez da nirekin
akordatzen. Akordatuko balitz hiru aldiz joko luke txistua elkarrekin zaldien bidaia hura
egin eta hurrengo hiru hilabeteetan gauer-gauero egiten zuen bezala.” 113.or.
Erabiltzen duen hizkera Marie-ren azalpena ez da hain landua, ziur asko, horrela
ume batek benetan idatzi duela pentsatzeko. Adjektiboak sinpleagoak dira “…pena
haundia ematen dit…” “…gaua oso polita baita…” eta horrelakoak erabiltzen ditu.
Gainera, gaiak ere ezberdinak dira, Katharina hunkituta sentitzen da gidariak ez
duelako maite, amodiozko istorio bat da; Marie bere aitonaz kezkatzen da, ume txiki
guztiek egiten duten moduan. Zoragarria iruditzen zitzaion gauero paseatzea bere
aitonarekin, eta orain, trena dela eta, ezin du paseatu ezta klasera joan maistra joan
delako. Mariek pentsatzen du bere andereñoa ez dela bueltatuko, “…maistra joan egin
zen trenean eskola betirako utzita…” 119.or. Bere ustez, Katharina betirako joan da,
itxaropena galdu du: beti etxean egon beharko da, ezin du paseatu ezta ikasi ere egin.
Hala ere, irakurleak badaki denborarekin maistra bueltatuko dela eskolak ematera eta
horrek, behar bada, Marie poztuko du.

8
 HAMAIKA HITZ VILLAMEDIANAKO OHORETAN,
ETA BAT GEHIAGO

Liburuaren zati honetan Atxaga Obabatik urruntzen da bere istorioa

Villamedianan kokatuz. Ipuinaren hasieran narratzaileak, protagonista bera izango
dena, Villamedianari buruzko “hamaika hitz” horiek idazteko aitzakia emango du: txikia
zenean, burutik jota zegoen gizon bat ezagutu zuen, gehiegi gogoratzen zuelako.
Nagusia egin ahala bere lagun bat ere erotu zen, baina ezin zuelako ezer gorde
memorian. Horregatik doktoreak esango dio ez duela ez gehiegi ez gutxiegi gogoratu
behar: hamaika hitz eta bat gehiago, baino ez.
Ondorioz, Villamedianari buruzko hamaika hitz edo istorio kontatuko dizkigu,
eta falta zaion hamabigarren hori (“hamaika hitz eta bat gehiago”) hasieran egiten
duen sarrera kontsideratuko dugu.
Villamedianan, beraz, kokatu ahal dugu historia. Denborari buruz ez dakigu
zehazki ezer, baina hamaika istorio horiek ez dira denbora berdinean gertatzen.
Guztien narratzailea protagonista da; lehenengo pertsonan dago idatzia eta bere
iritzia, gogoetak, hausnarketak eta pentsamenduak azaltzen dizkigu hizkera
zainduaren bitartez.
Baina zer dute elkarrekin hamaika istorio hauek? Zergatik narratzaileak
aukeratzen ditu hauek eta ez beste batzuk? Guztiak gai berdinaren ingurukoak dira;
haien artean erlazionaturik daude gai berdina tratatzen dutelako: marjinazioa,
bakardadea, beste herritarren kritikak jaso behar dituzten pertsonak. Protagonista
heldu berria denez herrira, objektiboki ikusi ahal ditu gauzak eta konturatzen da
Villamedianan taldeak eratu direla, eta jende asko marjinatuta eta bakardadean bizi
dela.
Hasteko, adibidez, herrira ailegatzerakoan argiztatuta ikusten duen etxea
daukagu, artzainen etxea. Herriko jendearekin hitz egiten duenean konturatzen da
inork ez duela nahi beraiekin traturik izan, haien inguruko zurrumurru asko daudela,
nahiz eta guztiak fundamenturik gabekoak izan. Esaterako, etxemaite edo burdel bat
zela; hori guztiz gezurra zen: narratzaileak aipatzen duen moduan, beti jende berdina
zegoen etxean, eta ez, espero den moduan, egunero gizon desberdinak. Baina
horrelako bizimodua ulertzea zaila egiten zitzaien herrikoei, ezin zuten onartu etxe
batean hain handia den familia bizitzea; ezin dute onartu ere ez umeak eskolara ez
joatea… Gaur egun ijitoekin gertatzen den moduan, ez dugu haien kultura eta
bizimodua onartzen, gure kulturara ez delako egokitzen eta horrela, Villamedianakoek
artzainekin egin zuten moduan, marjinatuta ditugu.
Ondoren, bere auzoa, Crisantos deitzen denaren bakardadeari buruzko “hitza”
daukagu. Crisantos herrikoa da, baina ikusten denez guztiz triste eta bakarti bizi da,
emaztea hil zenetik. Erlojuari buruzko esaldi hura “Erostak despertadore bat, lagun! Ez
dakik, ba, compañia haundia egiten duela!” 143. or. Eta, ondoren, protagonistak egiten
duen hausnarketa; bakardadea zer da? “egoera bat zeinetan erlojuaren tik-takak ere
compañia egiten duen” 143. or.
Honez gain, Crisantosek kontatzen dituen gezur guztiak azkenean bera ere
sinetsi egiten ditu; adibidez, bere etxean marrazten duen bi lauki urdinak, leiho biren
antzera, bere etxea leiho bakarra duelako. Baina zergatik hainbeste gezur kontatu?
Zergatik artzainak eta haien bizimodua kritikatu behar ditu? Bakarrik bizi da, ez dauka
lagunik, (Zergatik, bestela, behar du protagonista, herrira etorri berria dena, bikote
moduan kartetan jolasteko?). Pentsatzen du horrelako gauzak eginez besteak
bezalakoa izango dela, eta bere bakardadea ez dela hain handia izango. Horregatik,
azkenean, protagonista bere laguna egingo da.
Hurrengo istorioan herrian gertatzen den banaketari buruz hitz egiten du: goi
mailako eta jende xehearen arteko bereizketa, eta talde bakoitza nola biltzen den

9
taberna batean. Lehenengoek gai politiko eta moralei buruz hitz egiten zuten; besteek,
ordea, ehizari buruz. Nahiz eta herri berdinean bizi, ez ziren inoiz nahasten: dirudunek
ehiztariak kritikatu eta ehiztariek dirudunak erasotzen zituzten, Villamedianan
gertatzen den marjinazioa eta banaketa areagotuz.
Ondoren, agureek aparteko talde bat osatzen zutela narratuko du: agureen
eguneroko paseoa herriko atalaiaraino behean, zelaietan, gertatzen zena
kontrolatzeko; haien elkarrizketak protagonistarekin… Villamedianari buruzko istorioa
igaro ahala, irakurlea konturatzen da herri honetan taldeen arteko bereizketa nabaria
dagoela, marjinazioa nagusi dela. Bakoitza bere taldearen barruan dago eta ez da
aldatuko; oso pertsona gutxi daude sailkatu gabe (adibidez, alkatea haien artean dago,
politiko guztiei bezala interesatzen zaiolako boto asko edukitzea).
Eta, amaitzeko, Enrique de Tassis izeneko enanoa daukagu. Bera bakarrik
osatzen zuen talde bat; bera zen bakardade eta marjinaziorik handienean bizi zena.
Baina kasu honetan, behar bada, marjinazioa enanoaren irudimenean gertatzen zen,
edo, gutxienez, bera zen erasoen erruduna. Besteak baino hobea izan behar du,
Enrique de Tassis, kontearen familiakoa, herritar horiek baino askoz garrantzitsuagoa
eta azkarragoa (hitzen etimologiak beti jakitea, irakurtzen dituen liburu guzti horiek…)
Baina horren azpian gorrotoa baino ez dago: berak gorrotatzen zuen bere burua
besteek baino askoz gehiago, baina ez zegoen prest hori onartzeko, errazagoa delako
besteei errua botatzea, gure kulpa dela onartzea baino: enanoa ez zen saiatzen herrian
integratzen, seguru zegoen kritikak jasango behar zituela eta horregatik, bera
bakarrik, besteengandik ezberdindu zen hasieratik, banaketa hori areagotu zuen
lehenengo momentutik.
Ikus dezakegu, beraz, protagonistak hasieran edo lehenengo hitzan egiten duen
Villamedianari buruzko deskribapena guztiz egokia dela. Irla bat, goibel eta iluna, ia-ia
hutsik dagoena; bertan bizi diren pertsonak guztiz isolatuta daudelako, baina ez
bakarrik herria txikia delako eta hirietatik urrun dagoelako, baizik eta herrian bertan
isolamendu hori areagotzen delako: herriko “talde” bakoitzak irla bat da, besteekin
erlaziorik ez duena.
Hauek dira, gutxi gora-behera, Villamedianan gertatzen diren taldeen arteko
banaketak. Baina Villamedianaren istorio hauek nola lotzen dugu Obaban gertatzen
denarekin? Nire ustez, Villamediana Obaba-ren antzeko herrialde bat da, biak
atzeratuta daude, nekazarien eta ehiztarien inguruko bizimodua daukate, herri txikiak
dira, biztanle kopuru txikiarekin, eta herritar guztiak elkar ezagutzen dira. Horregatik
esan dezakegu Obabakoak liburu “unibertsala” dela. Eleberria euskal literaturari
buruzkoa da batez ere, baina Atxaga saiatzen da beste toki batzuetan kokatzen
istorioak, esanez, behar bada, euskararekin gertatzen dena beste hizkuntza batzuekin
gertatzen dela ere.

AZKEN HITZAREN BILA

Azken hitzaren bila “Obabakoak” liburuaren azken zatia da. Hogei ipuinez
osatuta dago, haien artean lotuta daudenak. Istorioaren hari nagusia bederatzi ipuinek
osatzen dute:
- Aspaldi, artean gazte eta berde nintzela.
- Cocteauk
- Eskuarekin agur egiten zigun norbait
- Finis Coronat Opus
- Goizean
- Rhineko ardo bat hartuz
- Samuel Telleria Uribe
- X eta Y
- Zuzia iratxekirik dagoenean bizi da

10
 Ipuin hauek istorio bakarra eratzen dute: narratzailea protagonista bera da eta
azken hitza aurkitzeko egiten duen “bidaia” kontatzen digu. Hasieran, gaztea zenean
egin zioten argazki bat aurkitzean kontakizun bat gogoratzen du. Gurasoek beti esaten
zioten belar gainean ez geratzeko lotan, behar bada musker bat belarrian sartuko zela
eta. Argazkia ikustean, aspaldiko lagun bat ikusi egiten du musker batekin eskuan,
aurrean zuen mutilaren belarriaren alboan.
Hemendik aurrera, mediku baten laguntzarekin, muskerrarekin zer gertatu zen
jakin nahi du. Posiblea da muskerra benetan belarrian sartzea? Behar bada bere
laguna, Albino Maria, bat-batean tuntuna bihurtzea horregatik izango da.
Protagonista eta medikua Montevideoko osabaren etxera joango dira, Obaba
herrira, Albino Maria eta muskerraren mutila, Ismael, ikusteko, eta igandero bezala,
ipuin saioa egitera; igandero biltzen delako bere osabarekin ipuinak kontatzeko eta,
ondoren, komentatzeko eta eztabaidatzeko. Baina azken hitza bilatzea zaila da, bidaian
zehar Ismael-ekin aurkituko dira, eta atzerritar batekin, Mr. Smith. Mr. Smith,
irakurleak ia eleberriaren amaieran jakingo duenez, Montevideoko osabaren aspaldiko
lagun bat da. Atxagak istorio honetan beste ipuin batzuk tartekatuko ditu,
protagonistak, medikuak, Mr. Smith-ek edo Montevideoko osabak narratuko
dituztenak.
Baina muskerraren istorioan garrantzitsuena, ziur asko, amaiera da. Zergatik ez
du aurkitzen azken hitza? Nire ustez, “azken hitza” esaten duenean, behar bada
euskaraz idatzitako azken eleberria edo ipuinari buruz hitz egiten ari da. Baina ezin
dugu azken hitza aurkitu, euskaraz literatura gero eta gehiago dagoelako, eta
Obabakoak liburuak bidea zabaldu du beste eleberriak eta ipuinak euskaraz
argitaratzeko; euskal literatura eta kulturari buruzko liburua da.
Hala ere, beste gauza interesgarri batzuk aurkitzen ditugu. Adibidez, muskerrak
zer sinbolizatzen duen, benetan muskerra Albino Maria edo gure protagonistaren
belarrian sartu den jakitea baino garrantzitsuagoa da, nire ustez. Osabak esaten duen
moduan, aspaldiko kontakizun bat da? Gurasoek, haien umeak zaintzeko,
kontatutakoa? Haien umeak babestu nahi dituzte besteengandik, arriskuengandik,
baina ez dituzte gehiegi larritu nahi. Horregatik muskerra erabiltzen dute arriskua
sinbolizatzeko, inork ez baitu benetan pentsatuko musker bat belarrian sartuko denik.
Formari dagokionez, lehenengo pertsonan idatzita dago, protagonista eta
narratzailea Montevideoko osabaren iloba da. Obaban eta haren inguruan kokatu
dezakegu eta, denborari dagokionez, lehenengo zatia izan ezik (protagonista gaztea
zenean gertatu zena) orain gertatu dela esan ahal dugu. Hizkera istorioaren
araberakoa da, baina beti ere oso zaindua; nabaritzen da Atxagak denbora asko sartu
zuela liburua prestatzen.
Pertsonaiak aipatu ditugunak dira: narratzailea eta protagonista, azken hitza
bilatzen ari dena. Idazle gaztea da, eta bere burua oso argi dauka, ipuinaren amaiera
arte, musker bat sartu zaiolako belarritik, dirudienez. Sei ipuin kontatzen ditu:
Bagdadeko morroia eta bere bertsioa, Dayoub, Bagdadeko morroia; Hans Menscher;
Ipuin bat bost minututan izkribatzeko; Klaus Hanhn; eta Margarete, Heinrich.
Bere lagunak, medikuak, bidaian zehar berarekin egongo dena, istorio bakarra
eskainiko digu: Ni, Jean Baptiste Hargous.
Montevideoko osabak, ipuin saioak antolatzen dituena, Ondo plagiatzeko
metodoaren azalpen laburra eta adibide bat: Pitzadura bat elur izoztuan aurkeztuko
ditu.
Mr. Smith-ek atzerritarra, osabaren aspaldiko laguna, bi kontakizun gehiago
narratuko ditu: Ezkontaurreko izenez, Laura Sligo, eta Wei Lie Deshang.
Ipuin hauen aitzakia muskerraren istorioa da, “Azken hitzaren bila”. Baina
benetan ez litzateke berdina izango ipuin hauek irakurri gabe. Istorio hauek mota
guztietakoak dira, ezinbestekoak Obabakoak bezalako liburu batean. Eszenatoki
ezberdinetan kokatuta daude eta gai ezberdinei buruzkoak dira: Maitasuna, mendekua,

11
bakardadea, itxaropena, gorrotoa… “Azken hitzaren bila” osotasun bat da, literaturari
eta ipuinei buruzko hiztegi edo alfabeto moduan. Ipuin bakoitzak hizki ezberdin batez
hasi egiten da eta honek istorioaren osotasuna areagotzen du. Istorio bakoitza bere
kabuz aztertuko dugu, baina ondo ulertzeko liburu osoa irakurri behar da.

BAGDADEKO MORROIA

Bagdadeko morroiak azokan Heriotza ikustean, bere nagusiari baimena

eskatzen dio handik ihes egiteko. Morroia urrun joaten da eta nagusiak, Heriotzari
galdetzen dio ea zergatik mehatxuzko keinua egingo dion bere morroiari. Baina
Heriotzak esaten du ez zela mehatxua, harridura baizik: morroia hortik urrun zegoen
lekuan hil behar zuen egun horretan.
Ipuin hau, nahiz eta laburra izan, oso ondo adierazten du mezua: ezin dugu
Heriotzarengandik ihes egin, ezin dugu gustuko ez ditugun gauzak ekidin. Ausartak
izan behar gara eta aurrez aurretik hartu dena, bestela, gauza horiek gure atzetik
ibiliko gara, gure bila. Eta mezu hau sinpletasun osoaz azaltzen digu istorioak.

DAYOUB, BAGDADEKO MORROIA

Protagonistak egindako urreko ipuinaren bertsio berri bat, baina mezua guztiz
ezberdina da. Berriro ere, lehen bezala, Bagdadeko morroiak azokan heriotza ikustean,
ihes egiten du. Baina orain morroia etxez etxe doa, ostatua eskatzen,
Heriotzarengandik ezkutatzeko. Azkenean ispiluz betetako denda batean sartu eta
Heriotzak morroia hil nahi duenean, zazpi-edo berdinak diren morroiak aurkituko ditu:
ez dakienez nor den benetakoa, bakarra hartu eta ihes egiten du. Eta horrela, ispiluen
bitartez, Dayoub-eko morroiak Heriotza engainatzen du.
Ikusten da, beraz, gure protagonistaren ustez aurreko ipuinaren mezua ez dela
guztiz egia: Heriotza engainatu ahal duzu bera baino azkarragoa bazara. Gizakiari
buruzko ikuspegi positiboa aurkezten digu, aurreko ipuina baino gehiago behintzat.
Behar bada, mendebaldeko lurraldeen eta ekialdeakoen arteko desberdintasunak
aipatzen dituela esan dezakegu. Hemen ez dugu patuan edo horrelakoetan sinesten,
baina ekialdean erlijioa askoz gehiago errotuta dago eta horregatik heriotzaren botere
absolutuan sinesten dute; haientzat, heriotza zure bila badago, ezin duzu ihes egin.
Gure protagonistarentzat, ordea, hori ez da aukera bakarra, heriotza ekidin ahal duzu.
Hala ere, beste aspektu bat kontuan hartu behar dugu: Agian harroegiak gara
pentsatzerakoan horrelako gauzak ekidin ahal ditugula? Gizakiok harroegiak al gara,
eta horregatik gaur egun mundua horrelakoa da? Natura suntsitu dugu, eta aberatsen
eta txiroen arteko desberdintasunak gero eta handiagoak dira.

EZKONTAURREKO IZENEZ, LAURA SLIGO

Ipuin hau Smith jaunak narratuko du, berari gertatu zitzaion istorio bat da.
Laura Sligo izeneko emakumea Amazonian dago Cesar eta Smith berarekin, bere
senarra han desagertu delako. Suge batek Smith pozoindu egiten du eta bertako tribu
batera joaten dira sendagile batengana. Tribukoek oso ondo tratatzen dituzte hirurak,
baina oraindik ez dakite ezer Laura Sligoren senarrari buruz eta bueltatu behar dira
etxera.
Smith Laura maite duenez, buruzagiaren etxean sartuko da Lauraren
senarraren bila. Azkenean konturatzen dira buruzagia emakumearen senarra dela,
baina senarrak ezin du tributik ihes egin. Senarrak badakienez Smith maiteminduta
dagoela, horrela adierazi egiten dio Laurari, eta biak elkartu egiten dira amaieran.

12
 Istorio hau Amazonias-an kokatu behar dugu eta leku aldatze honek
“internazionaltasuna” ematen dio eleberriari; hango tribuen bizimodua eta kultura
aurkezten baitizkigu Atxagak. Tribu horiek guztiz isolatuta bizi dira oihanean,
besteengandik bereizita, kultura ezberdina eta propio batekin. Tribu hauen kokapena
eta egoera, nahiz eta ezberdinak direla pentsatu, euskaldunekin konparatu ahal ditugu.
Euskaldunak besteengandik bereizirik bizi izan dira historian zehar, mendiz inguratuta
eta kultura ezberdin batekin, tribu indigenak bezala.
Amodiozko istorio askok bezala, ondo bukatzen du: protagonistak, Mr. Smith-
ek, maite duen neska lortzen du. Ipuin honek amodiozko istorioak posibleak direla
adierazten digu, pelikuletan agertzen dena, benetan gure bizitzan gertatu ahal dela eta
amodioan sinetsi behar dugula.

HANS MENSCHER

Medikuak, protagonistak eta Montevideoko osabak egindako puin saioaren

lehenengo istorioa hau da, protagonistak kontatutakoa. Istorio hau Hamburgon gertatu
zen 1923. urtearen inguruan, eta tituluak dioen moduan, Hans Menscher pintoreari
buruzko ipuina da. Hans Menscher, antza, erotuta zegoen: bere aurrean ez zeuden
gauzak eta paisaiak marrazten zituen, eta arabiar neska batekin erlazioak zituela
zioen. Baina, pintoreak esan zuen moduan, neskaren familia erlazio horretaz enteratu
zenean, heriotzarekin mehatxatu zuten, arabiarren ohituren kontra joateagatik. Inork
ez zituen istorio hauek sinetsi eta pintorea hil egin zenean, pentsatu zuten bere
buruarekin akabatu zuela, eta margolaria ahaztu zuten. Baina, dirudienez, arabiar
neska batek salaketa bat egin zuen margolaria hil egin zen gau beran, esanez bere
familiak hil egin zuela Hans Menscher.
Hemen ere leku eta kultura ezberdinak aurkezten dizkigu. Kasu honetan,
ezberdinak diren bi kulturak, arabiarra eta mendebaldekoa, aurrez aurre egiten dute.
Arabiarrentzat pentsaezina da ezkontzaz kanpoko erlazioak izatea, are gutxiago
atzerritar batekin. Kulturen arteko nahasketa ez zen lehen gertatzen; gaur egun, nahiz
eta arrazismoa existitu, gero eta hobeto ikusita daude horrelako gauzak. Kultura eta
bizimodu desberdinak nahastu behar dira, guztiak aberatsagoak izateko.
Gainera, Hans Menscher margolariaren bakardadea eta tristura islatzen du:
inork ez dio sinesten, denek pentsatzen dute erotuta dagoela. Egoera hau askotan
ematen da gure gizartean; pertsona bat ezberdina denean, pintoreak bezala, bere
irudimenarekin marrazten zuelako soilik, baztertzen zuten, zoratuta zegoela esanez.
Kazetariak pintorea hiltzean idatzitako artikulua burla egiten zion, hilda egon arren.
Baina zergatik baztertzen ditugu ezberdinak diren pertsonak? Behar bada,
beldurragatik. Ez dakigu nolakoak diren, eta horrek beldurtzen gaitu. Baina gaur egun
hainbat kultura ezberdinak existitzen dira, eta arrazoi horregatik pertsona desberdinak
ere existituko dira: ezin dugu, aurreiritzi bat dela eta, pertsona bat baztertu.

IPUIN BAT BOST MINUTUTAN IZKRIBATZEKO

Kapitulu honetan, ipuin bat bost minututan idazteko teknika bat eskaintzen digu
adibide baten bitartez. Narratzaileak, bigarren pertsonan arituz, azalpen teknikoak
istorio berri batekin tartekatzen ditu: gure istorioa hasteko, edozein hitz aukeratu
behar dugu horrekin lehenengo esaldia osatzeko. Hortik aurrera, ipuin osoa berez
etorriko da, konturatu baino lehen.
Azalpen hauekin batera narratzen duen istorioa hurrengoa da: andre eder
batek, eskuak erre zituen egunean, sare batez estali zuen bere aurpegia. Orduan,
gizon batek eskutitz bat bidaltzen dio, esanez berak ere erre egin duela aurpegia, bere
sufrimendua konpartitzeko. Horregatik emakumea berarengana joaten da eta hil egiten

13
du gizona pozik zegoen bitartean, maitatu ondoren. Ezin zuen gizon horren
sufrimendua jasan, ezta bere sekretua kontatu, gizonak bere aurpegia erre egin
zuelako biak berdinak izateko.
Maitasunaren indarrari buruzko istorioa da; gizonak, hainbeste maite zuen
emakumea bezalakoa izateko, aurpegia erre zuen. Emakumeak ezin zuen gizonaren
sufrimendua jasan, eta horregatik hil egiten du, behar bada gehiegi maite duelako
sufritzen ikusteko.
Ipuina idazteko azalpenei dagokienez, trebetasun osoz eskaintzen dizkigu
Atxagak teknika berri batzuk. Ipuin bilduma honetan (“Obabakoak” ipuin bilduma
kontsideratuz gero, noski, hori baino askoz gehiago delako) ezinbestekoa da honelako
istorio bat; ipuinak idazteko teknika bat. Beste istorioak guztiz klasikoak dira,
kontakizun zaharrak, baina hau oso modernoa da.

KLAUS HANHN

Ipuin honen protagonista, Klaus, bere anaia txikia Alexander-en heriotzagatik

erotuta dago. Klaus-entzat Alexander oraindik bizi da, baina bere barnean, eta berak
baino ezin du sentitu. Istorio hau hirugarren pertsonan kontatuta dago, baina
Alexander eta Klaus-en arteko elkarrizketa baten modukoa da.
Klaus bere bizimodutik ihes egingo du, bat-batean diru asko lortu duelako, eta
irla batzuetara joango da bera bakarrik bizitzera. Egun oso bat dauka hegazkina hartu
arte eta, orain aberatsa denez, dirua erabiliko du arropa ona erosteko, eta lekurik
garestienean bazkaltzeko. Baina ez daki nola hitz egin, nola mugitu horrelako lekuetan,
eta bere anaiaren ahotsak esaten dio behin eta berriz nabaritzen dela, ez dela
aberatsa, eta jendea laster konturatuko dela. Klaus alkohola gehiegi edaten du
bazkariarekin eta, ez dagoenez ohituta, etxera joaten da deskantsatzera, hegazkina
hartu baino lehen. Orduan irakurlea egiaz jabetzen da: diru guztia banketxe batetik
lapurtu zuen, zuzendariaren familia hil ondoren. Baina Klaus-ek esaten duenez, berak
ez zituen hil nahi, bere anaiaren errua izan zen, ez zekielako norbait hiltzea txarto
zegoela. Azkenean, Alexander-en abisuak kontutan hartu gabe, Klaus lo geratzen da,
hegazkina galduz: anaiarekin amets egiten du, berarekin hitz egingo balu bezala.
Anaiak esaten dio altxatzeko, hegazkina galduko duela, eta ostikada bat ematen dio.
Klaus haserretu egiten da eta esaten dio gelditzeko, bestela ibaiari botako dio, eta ito
egingo dela, txikiak zirenean gertatu zen moduan.
Pertsona baten eta bere subkontzientziaren arteko elkarrizketaren istorio bat
da, baina kasu honetan subkontzientzia protagonistaren anaia txikia izango da. Argi
dago Klaus bitan zatituta dagoela, eta ez dakiela zer egin: bere anaiari kasua egin, edo
bere pentsamendu propioei entzun. Gainera, oraindik errudun sentitzen da bere anaia
hiltzeagatik, ezin du bere burua barkatu eta agian horregatik bere anaia bizirik
mantentzen du bere barnean.

MARGARETE, HEINRICH

Heinrich eta Margarete elkarrengandik oso urrun bizi diren anai-arrebak dira.
Heinrich oso pertsona isila eta bakartia da, ez du inor ezagutzen bere hirian, ez du
lagunik. Baina berari ez zaio inporta bere arrebaren gutunak dituelako, eta horrekin
nahikoa da, egun batean tren batek arreba harrapatu duela jakin arte. Hortik aurrera,
Heinrich guztiz bakarrik sentitzen denez, bere arreba gogoratzeko bere arropak
jantziko ditu: bere arreba bihurtuko da, beti berarekin egoteko, hori bizirik jarraitzen
lagunduko baitio. Hau egitean, promesa bat egiten du; ez du inoiz bere arreba
ahaztuko.

14
 Hala ere, gizon bat ezagutu eta maiteminduko da, poliki-poliki bere arreba gero
eta gehiago ahaztuz. Horregatik, gau batean trenaren hotsa entzuten duenean, bere
arreba bat-batean gogoratzen du eta errudun sentitzen da konturatzean bere hitza ez
duela bete. Hortik aurrera, maite duen gizona albora utziko du trena gauero ikusteko
eta entzuteko. Margaretek bere burua hil zuela esaten diotenean, Heinrichek ere bere
buruaz beste egitea erabakiko du.
Ipuin honetan hainbat sentimendu nahasten dira: Heinrich-en bakardadea, bere
arrebarekiko maitasuna, eta tristura hiltzen denean. Guztiz bakarti bizi da, ez du inork
ezagutu nahi bere arrebak bidaltzen zizkion gutunekin nahiko baitzuen. Zergatik bere
barnean ezkutatzen da? Behar bada beldurra zuen; ez zuen besteen erasoak eta
kritikak jasan nahi, eta seguru sentitzen zenez bere arrebarekin, inoiz ez zuen beste
gehiagorik bilatu.

NI, JEAN BAPTISTE HARGOUS

Ipuina lehen pertsonan kontatuta dago eta narratzailea, noski, Jean Baptiste
Hargous da. Gudariei buruzko istorio honetan, kontatzen digu adiskiderik hoberena
aurkitu zuela soldadu zenean normandoen kontrako guda batean. Baina normandoak
basatiak zirenez, lehenago soldadu batzuk bidali zituzten haien kanpamentuetara
nolakoak ziren jakiteko. Soldadu guztiak erotuta bueltatzen ziren eta azkenean ume
bat bidali zuten, guztiz inozoa zelako. Bi astebete pasatu ondoren umea bueltatzen da
baina inork ez dio ulertzen, normandoen hizkuntza ikasi duelako, eta ezin dute jakin
zer esaten duen. Orduan, jende guztia beldurtu egiten da, pentsatzen dutelako botere
magikoak dituztela-edo, eta ihes egitean, Jean Baptiste-ren laguna hiltzen da zaldien
azpian. Haien arteko lotura hain estua zenez, Jean Baptistek bere laguna bezala, bere
alboan hiltzea nahi du.
Lagunen arteko adiskidetasuna azaltzen digu; biak hain lagun onak zirenez,
elkarrekin hil nahi ziren. Honez gain, umeak hain azkar ikasitako normandoen
hizkuntza bitxikeri bat da: nola ikasi zuen hain azkar? Umeak oso onak dira
hizkuntzekin, egia da. Baina zergatik soldaduak horren beldur ziren? Haien ustez,
normandoak basatiak ziren, eta haien hizkuntza ere. Behar bada hau ere euskarari
buruzko metafora bat da. Zergatik euskaldunak basatiak zirela esaten zuten lehen? Eta
zergatik euskara ikasteko zaila dela esaten dute? Umea oso arin ikasi bazuen
normandoen hizkuntza, ezin da hain zaila izan.

ONDO PLAJIATZEKO METODOAREN AZALPEN LABURRA

ETA ADIBIDE BAT

Plajioari buruzko iritzia aurkezten digu Montevideoko osabak bere amets baten
bitartez. Axular, Gero obraren autore gorena, irla batean aurkitzen du: irla euskara
baino ez da, baina irla guztiz bakarrik agertzen da, besteen erasoak jasan behar dituen
bitartean. Gainera, paisaia tristea, iluna eta itsusia da. Horregatik Axularrek hurrengoa
proposatuko du. Euskara loratzeko eta sustatzeko, beste hizkuntzen literaturatik hartu
behar ditugu gauzak. Plagiatzea ez dago txarto, besteen laguntza behar dugu, euskara
salbatzeko. Internazionalagoa izan behar da, nolabait esateko. Ondorioz, Montevideoko
osabak plagiatzeko metodoa zehaztuko du, erregela sinple batzuk erabiliz.
Hasteko, ipuin ezagun bat aukeratu behar da, autore ezagun batek idatzitakoa.
Denbora eta espazioari dagokionez, gaur egungo bizimodura egokitu beharra dago.
Eta, amaitzeko, defentsa on bat: baliteke norbaitek konturatzea ipuina plagiatua dela,
eta horrelako egoera batetik babesteko, ipuinean zehar benetako autoreari buruzko
aipamenak edo horrelako zerbait agertu behar dira. Horrela, plagiatu duenak esan ahal

15
du bere autorearen ohorean egin duela ipuinaren moldapena. Honez gain, ipuin
egokitua ospea lortzeko, plagiatzailea ere ospetsua izan behar da.
Ipuin honen mezua oso argia eta zuzena da: euskara denek erasotzen duten irla
bakarti, triste eta ilun moduan aurkeztean, badakigu Atxagaren ustez euskaraz
literatur gutxiegi dagoela idatzita, eta askoz hobeto egin ahal dugula guztiok gure
partetik jartzen badugu zerbait. Literatura eta kultura garatzeko besteen kulturen eta
hizkuntzen laguntza jaso ahal dugu; horrek ez du esan nahi euskara hizkuntza pobrea
denik. Horregatik plagioaren alde egongo da eta ondo plagiatzeko metodo bat
aurkeztuko digu, euskal literatura hobetzeko.

PITZADURA BAT ELUR IZOZTUAN

Aurretik azaldutako metodoaren azalpen on bat da: ipuinaren amaieran, inork

ez daki nondik hartu duen benetako ipuina, plagioa egiteko, eta gainera, Atxagak ez du
esaten liburu osoan zehar.
Bloy mendizalea elur pitzadura batean erortzean, bere lagun bat, Reimz, bere
bila doa. Baina ez, dirudienez, Bloy salbatzeko: istorio hau mendekuari buruzkoa da.
Reimz-ek Bloy aurkitzen du pitzaduran, eta bere emaztearekin zebilela aitortzera
behartzen du. Ondoren, berriro gainazalera igo egiten da, Bloy behean utziz, hor
hiltzeko. Hala ere, Bloy-k bere barnetik indarrak ateratzen ditu eta Reimz-ek
“ahaztutako” sokak erabiltzen ditu gora igotzeko. Kanpora irtetean, Reimz hor zegoela
ikusten du, itxaroten, Bloy berriro botatzeko zulora. Itxaropenaren sufrimendua eman
zion.
Amodioa, gorrotoa eta mendekua nahasten dira istorio honetan. Lagun biek
emakume bera maite dute; eta batak ezin du onartu emazteak bere laguna maitatzea.
Horregatik, gorrotoa dela eta, bere laguna ez du heriotzatik salbatuko: hori baino
gauza txarragoa egingo du; lagunaren sufrimendua handitzen duelako. Itxaropena
ematen dio soka esekitzen usten duenean, ondoren pitzaduratik botatzeko soilik.
Norbaiten itxaropena eta ilusioarekin jokatzean pertsona horrek askoz gehiago
sufrituko du, gizakiok itxaropena daukagunean horri eusten diogulako: itxaropena
dagoen bitartean bizitza dago.

WEI LIE DESHANG

Wei Lie Deshang morroiak Aga Kubalai gobernadorea gorrotatzen zuen Kiang’Si-
ko hiria hartzeagatik. Bere mendekua hartzeko, hortik ihes egingo dirua lapurtu
ondoren, eta jauregi bat eraikiko du beste batzuen laguntzarekin. Horrela, annamita
gudariei haien paradisua eskainiko die: annamita gudariek pentsatuko dute hilda
daudela baina paradisuan bizitzen, eta haien profeta Wei Lie morroia izango da.
Denbora pasatu ondoren, Wei Lie-k konbentzituko die Kiang’Si-ko hiria atakatzeko,
beraien jainkoaren kontra joateagatik. Eta annamitak, gudaririk ospetsuenak, hiriko
jendearen kontra joko dute, bere jainkoa Alá-ren izenean.
Amaieran, Kian’Si-koek bi annamitak hartzen dituzte preso. Galdetzen diete
nork bidali dituen hirira mendekua hartzeko, baina annamitak, benetan pentsatzen
dutenez paradisutik datorrela, ezin dute ezer esan eta torturaturik hiltzen dira. Wei Lie
Deshang bere mendekua lortzen du haiei esker.
Hemen ere, aurreko ipuinean bezala, gorrotoa agertzen da. Pertsona batzuek
haien mendekua hartzeko edozer egiteko prest daude; hau da bidaltzen digun mezua.
Morroiak, dirudienez, ez daki barkamena zer den; hiria suntsitu nahi du gauza guztien
gainetik, eta annamitak engainatzeko eta manipulatzeko prest dago hori lortzeko.

16
 BIBLIOGRAFIA

Obabakoak Bernardo Atxaga. Erein argitaletxea.

www.unavuelta.com/Santiago/ Libros/Narrativa/Obabakoak/Principal.htm
www.123.cl/canales/agenda_cultural/ literatura/euskera.htm
www.idazleak.org
http://www.buber.net/Basque/Features/GuestColumns/dcc050405.php

17