Cumhuriyet Üniversitesi

Tıp Fakültesi

Etik ve Tıp Etiği Temel Kavramları

Basic Concepts of Ethics and Medical Ethics

Gülay Yıldırım*, Selim Kadıoğlu**,

ÖZET SUMMARY
Sağlık profesyonellerinin tıp etiği konusunda The health professionals have theoretical
kuramsal bilgiye sahip bulunmasının, tıp etiğine uygun knowledge about medical ethics and it can not be
davranışları içinde olmalarının doğrudan nedenleri related directly to the fact that they conduct in an
arasında yer almadığı söylenebilir. Bununla birlikte ethical manner. However, it is hard to deny that such
böyle bir bilgi donanımının, olumlu davranışları knowledge is a factor that lies under good conduct.
sağlayıcı bir etken olduğunu yadsımak da güçtür. Bu The main aim of this essay is to contribute to the
makalenin ana amacı, okurlarda söz konusu increase of knowledge in the reader and thus pave the
donanımın artışına katkı sağlamak, böylelikle sağlık way for the health professionals’ having a common
profesyonellerine meslek etiği çerçevesinde ortak bir language and understanding within the framework of
anlayışa ve dile sahip olma yolunu açmaktır. Makalede professional ethics. In addition, notions like “ethics”,
“etik”, “tıp etiği”, “deontoloji” ve “biyoetik” ana “medical ethics”, “deontology”, “bioethics” and sub-
kavramları ile bu kavramlarla ilgili alt kavramlar, notions related to these are also introduced in a
tematik bir düzen içinde tanıtılmıştır. thematic arrangement.
Anahtar Kelimeler: Etik, Tıbbi Etik, Biyoetik, Key Words: Ethics, Medical Ethics,
Deontoloji, Bioethics, Deontology

C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 29 (2): 7-12, 2007

GİRİŞ

Günümüzde sağlık hizmeti sunumu,

bireysel bilgiye ve beceriye dayalı uygulamalar
olmaktan uzaklaşmış, kurumsal ölçekte
verilmeye ve ileri teknoloji kullanımına
dayanmaya başlamıştır. Öte yandan, çağdaş
toplumun değişen nitelikleri çerçevesinde, klinik
ilişkide sağlık profesyonellerinin mutlak
egemenliğine dayanan geleneksel düzen
değişmiş, hastalar ve yakınları tıbbi uygulamalar
konusunda giderek daha fazla söz sahibi
olmuştur.

* Araştırma Görevlisi, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı
** Yardımcı Doçent, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı

75

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Etik ve Tıp Etiği Temel Kavramları

Sağlık alanının ve toplumun doğasında yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiğiyle

meydana gelen bu dönüşümler, tıbbın etik ilgili bir kurallar kümesi; kısaca genel ahlaktır.
boyutunun da yeni bir çehre kazanmasına, daha (iii) Belli bir alanda etkinlik gösteren kişilerin
karmaşık hale gelmesine yol açmıştır. (1) Bir uymaları gereken kuralların belirlendiği ve o
yandan hasta haklarının her geçen gün daha alana özgü uygulamalardaki istenen
yaygın kabul görmesi ve kapsamca genişlemesi davranışların irdelendiği meslek etikleri; ilk ikiye
diğer yandan sağlık profesyonellerine yönelik göre daha yenidir ve bir bakıma onların bir
meslek hatası ithamlarının çoğalması, tıp sentezidir.
camiasında genel bir güvensizliğe ve
etik değer / etik ilke: Genel anlamda
huzursuzluğa yol açmıştır. Bu olumsuz ruh hali,
değer “politika, ekonomi, estetik, hukuk, politika,
sorunlara karşı bir tür önlem niteliği taşıyan etik
din, tarih … gibi tematik bir çerçevede, birey,
kurallara ve onlara kaynaklık eden temel etik
aile, grup, toplum, insanlık, … gibi belirli bir kitle
ilkelere yönelik ilgiyi arttırmıştır (2,3).
tarafından, daha çok olumlu bazen de olumsuz
Tıp etiğinin ana kavramlarını toplu nitelik atfedilmiş bulunan, kişi, nesne, yer,
halde ve maddeler halinde tanıtan bu makale, durum, süreç, kavram, …” biçiminde
yazarlardan Kadıoğlu tarafından yapılan bir betimlenebilir. Bu çeşitlilik içinde etik değerin
panel konuşmasını bütünlemek üzere hazırlanan belirleyici özelliği, davranışlara yön gösteren ve
ve panelin yer aldığı kongrenin kitabında onları gerekçelendiren bir öneri veya yönerge
yayımlanan bilgi notunun genişletilmesiyle niteliği taşımasıdır. Farklı bir anlatımla etik
oluşturulmuştur (4). Ele alınan kavramlar, değerler, zihinde davranışı belirleyen düşünme
genelden özele giden tematik bir sözlükçe süreçleri için ölçüt, toplum ölçeğinde davranışı
düzeni içinde kısa notlar halinde verilmiştir. Bu düzenleyen kurallar için kaynak oluştururlar.
notlar bağlamında, etiğin ne olduğu ve içeriğinde Farklı çerçevelere özgü temel yaklaşımları ve
neler bulunması gerektiği konularında iddialı davranışlara yön gösteren ve ölçüt oluşturan, en
ifadeler kullanmaktan kaçınılmış; etik sözünün genel, temel ve soyut kuralları ifade eden ilke
hangi anlamlarda kullanıldığını kavramayı kavramı, genel olarak değer ile anlamdaş
kolaylaştırıcı bir dizi tanımlama ve betimleme değildir. Bununla birlikte, etik özelinde bir anlam
yapmakla yetinilmiştir. kesişmesi bulunmasından ötürü, etik değer
yerine etik ilke demek olanaklıdır (4).
SÖZLÜKÇE
etik kural - etik kod: Etik kurallar, etik
ETİK: Etik insanın toplumsal ölçekte
ilkeler gibi davranışlara yön gösteren ve ölçüt
gerçekleştirdiği ve başkalarını etkileyen
oluşturan, etik ilkelere göre daha özel ve somut
sonuçları olan davranışları/eylemleri/yapıp-
olan ve etik ilkelerden türetilen düzenlemelerdir.
etmeleri ve bunları biçimlendiren düşünme
Etik kod terimi ise belirli bir konudaki etik kurallar
süreçleri ile ilgilidir. Bu ilgili oluş çerçevesinde
kümesini ifade eder (4). Kuralları ilkelerin
etiğin somut olarak ortaya çıkışı üç biçimde
uygulamaya yansıyan türevleri olarak nitelemek
olmaktadır: (i) Felsefenin bir ana alanı olarak
ve temel işlevlerinin uygulamaların istenir
etik, davranışlar bağlamında iyinin ne olduğu ve
nitelikte olmasını güvence altında tutma
nelerin iyi olduğu konusunu ele almakta; insanın
olduğunu söylemek olanaklıdır. Kurallar,
ideal davranışlarını formüle etmeyi
genelgeçer karakter taşıyan ilkelerden farklı
amaçlamaktadır. (ii) Toplum yaşamında etiğin
olarak belirli olgular ve onların somut olarak
karşılığı, insanların birbirleriyle ilişkilerinde neleri

76

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Yıldırım ve ark.

ortaya çıktığı durumlar için geçerlilik taşır (5,6). süreç bütününün birer parçası/yanı/yönü/boyutu
Meslek etiği kodlarının genel olarak üç temel olduğunu söylemek de olanaklıdır. Bu bağlamda
işlevi yerine getirmesi beklenmektedir. Bunların etik boyut, insan ilişkilerinin iyi davranışı
ilki mesleğin ideallerinin toplum ve meslek belirlemek ve gerçekleştirmekle ilgili-bağlantılı
elemanları arasında paylaşılmasını sağlamak; kısmıdır. Etik duyarlılık ve etik kaygı ifadeleri
ikincisi meslekteki etik davranışlara rehberlik insan ilişkilerinin bu boyutuna yönelik bilinçli bir
yapmak; üçüncüsü beklenen standartların ilgiyi dile getirir. Bu ilgi duyarlılıkta etik boyut
altındaki davranışları disipline etmek ve kabul konusunda bilinçli olma ve ona önem vermenin
edilir davranış standartlarının geliştirilmesini bileşkesidir; kaygıda ise bu ikisine etik sorun
sağlamaktır (7). bulunduğu yönünde bir endişe eşlik etmektedir
(4).
etik sorun - etik ikilem - etik ihlali:
Etik sorunlar, davranışın iyi olmasıyla ilgili etik - ahlak ayrımı: Etik ile ahlakı ayrı
tereddütlerin veya itirazların ortaya çıktığı iki kavram olarak kabul etmek yaygın bir
durumlardır. Davranışı belirleyen zihinsel yaklaşımdır. Bu ayrım çerçevesinde etik insan
süreçte de davranışın sergilendiği toplumsal davranışlarını irdeleyen düşünsel soyut bir
ortamda da söz konusu olabilirler. Etikle ilgili etkinlik, ahlak ise insan davranışlarını belirleyen
sorunlu durumlar çerçevesinde “ikilem” ve “ihlal” toplumsal somut bir düzenektir (4). Ahlak,
gibi iki ana kategori bulunmaktadır. İkilemi, toplumların gereksinim ve çıkarları
kurala bağlanmamış durumlarda karar vericinin doğrultusunda, alışkanlıklar, gelenekler, töreler
yaşadığı seçim sorunu; ihlali ise mesleki eylemi ve kamuoyunun gücünden destek alan,
düzenleyen standart kuralların çiğnenmesi kendiliğinden biçimlenmiş, genel kabul görmüş
olarak tanımlamak mümkündür. Etik ikilemlerde bir kurallar sistemidir. Bu anlamda ahlak görelidir
farklı ilkelerin veya kuralların, yol gösterici olarak ve hem toplumdan topluma hem de belirli bir
eş zamanlı ve birbirine yakın ağırlıklı olarak toplumda zaman içinde değişebilmektedir (8).
devreye girmesi, her birinin farklı bir davranış Ahlak geniş tabanlı ve nasıl davranılması
seçeneğinin yeğlenmesini gerektirmesi söz gerektiğine ilişkin yazılı olmayan standartları
konusudur. Bu durumda bir ilkeye uygun içerir, etik ise “ahlak üzerine söz söyleme
davranmak bir diğerine aykırı olmayı; bir başka etkinliğidir”(7,9). Farklı bir anlatımla, etik insan
deyişle bir değeri korumak bir diğerini harcamayı davranışının ilkeleri, ahlak ise bu ilkelerin tikel bir
zorunlu kılmaktadır. Etik ihlali ise davranışın belli durumda uygulanması ile ilgilidir (10).
bir / birkaç ilkeye veya kurala, tereddüde yer
etik - hukuk ilişkisi: Genel ahlak ve
bırakmayacak biçimde aykırı olmasını ifade
meslek etiği anlamında etik ile hukukun başlıca
eder. Genellikle ilkeler arasında ikilemlere
ortak noktası normatif yani kural koyucu sistem
düşüldüğünü, ihlal edilenin ise daha çok kurallar
olmalarıdır. Bu bağlamda hukukun kuralları
olduğunu söylemek olanaklıdır (4,5).
arkasında devlet gücünü bulundurmaktan ve
etik boyut - etik duyarlılık - etik kuvvetli yaptırımla desteklenmiş olmaktan ötürü
kaygı: İnsan ilişkileri çerçevesinde gerçekleşen daha kuvvetli, ortak aklın gerekleri ve kitle
karmaşık süreçler, analitik bir yaklaşım konsensüsü üzerine bina olmuş etik kuralları ise
benimsendiğinde sosyal, psikolojik, ekonomik, görece daha zayıftır. Belli bir konudaki bazı
politik, tarihi, felsefi, … unsurlara ayrılabilir. kuralların hem etik hem hukuk kuralı olması
Farklı bir açıdan bakarak sıralanan unsurların rastlanan bir durumdur ve yasa koyucunun

77

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Etik ve Tıp Etiği Temel Kavramları

toplumun kendini kurala bağlama iradesine oluşturan, bir otokontrol sistemi ortaya çıkması
gösterdiği saygının göstergesi olmak istenen bir durumdur. Mesleklerin evrensel birer
bakımından önemlidir. Pozitif hukuku ortaya alt kültür oluşu bağlamında, meslek etiklerinin de
çıkartan üretici düşünsel süreçler ile iyiye ve temel özelliklerinden biri sadece meslek üyeleri
kötüye dair sınır tanımaz düşünsel etkinliklerden için geçerli olup farklı toplum kesimlerini
oluşan felsefi anlamda etiği karşılaştırma bağlamamak diğeri ise dünya ölçeğindeki tüm
durumunda ise, ikincinin ilkine göre de daha meslek üyeleri için geçerli olmaktır. Meslek
kapsamlı ve verimli olduğu görülmektedir (4). etikleri bir meslek grubunun eseri olarak kabul
edilebileceğine göre, bir grup ne denli güçlü
Etik bağlamında olmuş ya da olası bir
kurulmuş ise, etik ilkeleri de o denli etkili
eylem tartışılırken, yasalar değil temel değerler
olmaktadır (7,13).
referans alınır ve felsefenin yöntemleri kullanılır.
Böylesi tartışmalardan elde edilen sonuçlar, TIP ETİĞİ: Meslek etikleri grubundan
yasanın öngördüğü düzenlemeyle kimi zaman olan tıp etiği, tıbbi ilişkiler çerçevesinde sağlık
bağdaşırlar kimi zaman çelişirler. Yasada bir profesyonellerinin iyi davranmak adına neleri
düzenleme olmaması halindeyse, yasama gücü yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiği
için bir öneri niteliğini taşırlar. Pozitif hukukun hakkındadır. Bu tematik çerçevedeki hem soyut
etik tartışmalar üzerinden oluşturulması ona düşünme, akıl yürütme hem de konulmuş
daha yüksek bir saygınlık ve geçerlilik kazandırır kurallara uyma etkinliklerini kapsamaktadır (4).
(11). Farklı bir söyleyişle, tıp etiği tıbbi eylemi
düzenleyen kurallarla ve tıbba özgü değerler
Hukuk çerçevesinde normları
dünyası ile ilgilenir. Tıbbi eylemler çerçevesinde
benimsemek değil onlara uymak esastır (9). Öte
neyin “iyi” ve neyin “kötü” olduğu, mutlak “iyi”nin
yandan etik açıdan tartışmaya açık olan kimi
ve “kötü”nün olup olmayacağı onun temel
eylemler yasaklanmış olmadıkları için hukuki
sorunlarıdır (13). Tıp etiğinin tıbbın gündelik
açıdan tartışma konusu değildir (3,9). Bazen de
yaşamında ortaya çıkışı sadece değer
etiğe bağlılığın gereği olarak yasaya uymamak /
sorunlarıyla karşılaşma durumları ile sınırlı
karşı çıkmak gündeme gelebilir (12).
değildir. Her tıbbi eylemin kendince bir etik
Vurgulanması yerinde olacak son bir husus,
boyutu vardır; etik bilincine ve duyarlılığına sahip
yasaların genel ahlak gibi zaman ve mekan
olmak bu boyutu gözden kaçırmayıp
içinde sınırlı bir geçerliliği olduğu, etiğin ise
değerlendirmeye almayı sağlamaktadır. Etik
evrensellik iddiası taşıdığıdır (12).
bilinç, etik duyarlılık, etik sorunların
meslek etikleri: Meslek etiği tanınmasında ve çözümlenmesinde olduğu gibi
kavramını, bütün mesleki etkinliklerin iyiye onların çözüme kavuşturulmasında ve ortaya
yönlendirilmesi konusunda düzenlemeler çıkışlarının engellenmesinde de rol
getiren, meslek üyelerinin kişisel arzularını oynamaktadır (5).
sınırlayıp belli bir çizginin dışına çıkmalarını
Tıp çevrelerinde etikten söz edilmesi
önleyen, mesleki idealleri geliştiren, ilkesiz
bağlamında kastedilen genellikle kurallar,
üyeleri meslekten dışlayan bir ilkeler ve kurallar
kurallara uyma ya da aksine onları ihlal etme ile
sistemi olarak tanımlanmaktadır. Çağdaş
ilgili durumlardır. Tıp etiğinin akademik
dünyada her mesleğin kendisine özgü bir etiği
çevrelerde ele alınması sırasında ise tıp etiği
olması, böylelikle meslek üyelerinin davranışları
ilkelerine, öğretilerine, ikilemlerine yönelik
konusunda, toplum içinde güvence

78

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Yıldırım ve ark.

irdelemeler, eleştiriler, düzenlemeler, tartışmalar hiyerarşi bulunmamaktadır ve ikilemden çıkışta

ön plana geçmektedir. Düşünmeyi ve kurallarla yol gösterici olarak benimsenecek ilkenin
etkileşmeyi iki farklı kesime mal eden bu anlam belirlenmesi bağlamında yaşanan durum
bölünmesinin, özellikle kesimler arası özelinde değerlendirme yapmak gerekmektedir.
bağlantının zayıf kalması durumunda, tehlikeli tıp etiği kodları: Tıbbi eyleme yol
olduğunu söylemek olanaklıdır (4). göstermek üzere ulusal ya da uluslararası
tıp etiği temel ilkeleri: Tıp etiği ölçekteki resmi ya da gayrı resmi otoriteler
çerçevesinde kimi temel etik ilkeleri, tıbbi tarafından hazırlanmış olan kural dizgeleridir.
eylemlere daha sık yol gösterici olabildikleri için, Etik kodların geçerli olmasının temel nedeni bir
daha kuvvetle benimsenmiş ve daha sık gereksinimi gidermelerinden ötürü yol
kullanılır durumdadır. Bu ilkeler farklı otörler gösterdikleri kitle tarafından benimsenmeleridir.
tarafından farklı kompozisyonlar halinde Bunun yanında ulusal ve resmi olan kodların
sistemleştirilmiştir. Dünya genelinde ve kimi zaman yaptırımla desteklenmiş bulunması
ülkemizde hem klinisyenler hem de akademik da geçerlilik kazanma konusunda etkili
etik çalışması yapanlar arasında yüksek oranda olmaktadır (4). Gayri resmi, uluslararası bir
benimsenen dört ilkeli şemada yarar sağlama, kuruluş olan Dünya Tıp Birliği’nin
özerk olma ve başkalarının özerkliğine saygı bildirgelerinden, uluslararası hekimlik ahlakı,
gösterme, zarar vermeme, adil olma yer denek hakları, hasta hakları, tedavi amaçlı
almaktadır. Yaşama saygı duyma, aydınlatma ve düşük yaptırma hakkındakiler gibi bazıları tıp
onam alma, sır saklama, mahremiyete saygı etiği kodu örnekleri olarak anılabilir. T.C. Sağlık
gösterme, dürüstlük, özgecilik, ayrımcılıktan Bakanlığı’nın ilaç araştırmaları ve hasta hakları
kaçınma, ihtisasa saygı duyma, dayanışma da konusundaki yönetmelikleri ise ulusal ve resmi
hemen akla gelen tıp etiği ilkeleridir. İlkeleri belli birer tıp etiği kodudur.
bir yaklaşıma göre düzenleme bağlamında, bazı klinik etik - araştırma etiği: Sağlık
ilkelerin ana başlık olarak seçilmesi ve diğer bazı mesleklerinin, tıp dallarının ve kendine özgü
ilkelerin onların altında yerleştirilmesi söz tıbbi uygulamaların her birinin ayrı ve
konusudur (4). diğerlerininkinden az-çok farklı birer etik boyutu
Tıp etiği sorunlarının çözümünde bulunmaktadır. Bununla birlikte, tıp etiğinin
çağdaş yaklaşım, bir takım katı ve değişmez mesleklerin, dalların ve uygulamaların
kuralları aynı kategoriden her olayda uygulamak çeşitliliğine paralel olarak alt bölümlere
değil, temel ilkeler doğrultusunda her bir özgün ayrılması, olanaklı fakat benimsenmemiş bir
olay için en uygun yaklaşımı belirleyip onu yaklaşımdır. Tıp etiğiyle ilgili pratik bir yaklaşım
gerçekleştirmektir. Bir başka değişle tıp etiği onu klinik etik ve araştırma etiği gibi iki ana
temel ilkeleri, kuralların genel çerçevesini bölümde değerlendirmek biçimindedir. Klinik etik
oluşturmanın yanı sıra, kurala bağlanmamış hasta hekim ilişkisine ve koruyucu tıp
durumlarla ilgili karar vermelerde de yol gösterici uygulamalarına, araştırma etiği ise klinikte,
olmaktadır (5,14). Etik ikilemleri aşmaya yönelik laboratuarda ve alanda yürütülen tıbbi bilgi
karar alma süreçlerinde tıp etiği temel birikimini arttırmaya yönelik çalışmalara
ilkelerinden birinin ya da birkaçının gözetilmesi, odaklanmıştır. İlkinde ilkelerin ve ikilemlerin,
diğer bazılarının ise ihmal / ihlal edilmesi söz ikincide kuralların ve kural ihlallerinin ön planda
konusu olmaktadır. İlkeler arasında daimi bir olduğunu söylemek olanaklıdır (4).

79

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Etik ve Tıp Etiği Temel Kavramları

etik değerlendirme - etik karar editörler üzerinden dolaylı olarak yaptırım

verme: Etik değerlendirme, yaşanmakta olan ya uygulayabilme, araştırma etik kurullarını
da geçmişte yaşanmış olayları-durumları- danışman etik kurullardan ayıran en önemli
süreçleri, etik boyutlarına odaklanmış özelliktir. Son yıllarda giderek yaygınlaşan bir
çözümleyici bir yaklaşımla ele almayı; o somut yapılanma olarak, sağlık profesyonelleri arası
durumlarda hangi etik ilkelerin ve kuralların, çatışmalarda-uzlaşmazlıklarda devreye girerek
hangi gerçekleşmiş ya da potansiyel etik disiplin kurulu veya tahkim kurulu işlevini
sorunların gündemde bulunduğunu saptamayı üstlenen, dolayısıyla yaptırım uygulama gücüne
ifade eder. Etik karar verme ise, prospektif sahip, etik kurullar da bulunmaktadır (4).
değerlendirmeyi takiben en uygun eylemin ne
Angloamerikan dünyasında ortaya
olduğunu belirleyip onu gerçekleştirme ya da
çıkmış bir yapı olan etik kurulların ülkemizdeki ilk
retrospektif değerlendirme yapıp somut olayda
örnekleri 1990’ların başında, tıp fakülteleri
gerçekleştirilmiş bulunan eylemin uygun olup
bünyesinde belirmiştir. Ocak 1993’te yürürlüğe
olmadığına hükmetmedir. Etik değerlendirme ve
giren İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik,
karar verme süreçleri, gündelik klinik tıp
etik kurul kavramını sağlık mevzuatımıza dahil
uygulamaları sırasında adı konulmayarak da
etmiş, araştırma merkezlerimizde “yerel etik
olsa sürekli yaşanmaktadır. Sağlık
kurul”ları ve bakanlık örgütü içinde de bir
profesyonellerinin bunlar hakkında bilinçli
“merkez etik kurul”un oluşturulmasını
olması, yaşanan süreçlerin daha sağlıklı ve
öngörmüştür. Bu kurulların görevleri, öncelikle
verimli olarak gerçekleştirilmesini sağlar (4).
ilaç araştırmalarının ama bunların yanı sıra farklı
etik kurul: Etikle ilgili durumları- tıbbi araştırmaların da denetimi olarak
süreçleri-olayları geniş açılı bir bakışla gözden tanımlamıştır. (15 -19)
geçirip değerlendiren, heterojen üye profiline
Araştırma etik kurulları, üç önemli
sahip oluşumlardır. Biri danışmanlık ve diğeri
sorumluluğa sahiptir. İlki ve en önemlisi, denek
denetleme yapmayı temel işlev olarak yüklenmiş
haklarının ihlal edilmemesini sağlamaktır. Bu
iki türü vardır. Hastane, tıp fakültesi, meslek
çerçevede deneklerin araştırmanın amacı,
örgütü gibi kurumların bünyesinde yer alan
yöntemi, kim tarafından yürütüldüğü, kendilerine
danışman etik kurullar, kurumsal ölçekte
yönelik muhtemel yararları ve zararları
klinisyenlerin yaşadığı etik ikilemlerde yol
konusunda anlaşılır ve tam olarak
gösterici olma ve almak durumunda kaldığı zor
bilgilendirilmesi ve hiçbir baskı altında kalmadan
kararlara manevi destek verme, personelin hasta
özgür iradeleri ile katılma-katılmama kararını
hakları ve tıp etiği konusundaki duyarlılıklarını
vermesi söz konusudur. Araştırmaya katılmama
arttırma yönünde çalışmalar yapar. Denetleme
ve katıldıktan sonra çekilme haklarının
işlevini üstelenen araştırma etik kurulları ise,
bilgilendirme çerçevesinde özellikle
tıbbi araştırmaların yürütüldüğü merkezlerde
vurgulanması gerekir (13). Araştırma etik
gerçekleştirilen çalışmaları proje aşamasından
kurullarının ikinci önemli sorumluluğu
tamamlanma aşamasına kadar, standartlara
araştırmaya kaynak sağlayan ve sonuçlardan
uygunluk bakımından takip ederler. Uygun
etkilenecek olan topluma karşıdır. Araştırma
bulmadığı çalışmaları başlatmama ya da
maliyetlerinin hastalar veya onların sosyal
durdurma olanağına sahip olma; bir başka
güvenlik kurumları tarafından değil resmi ya da
deyişle kurum yöneticileri, destekleyiciler ve
özel destekleyiciler tarafından karşılanması;

80

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Yıldırım ve ark.

araştırmadan elde edilecek sonuçların topluma öngörür. Sağlık hakkının bir türevi olan hasta
yarar sağlaması esastır. Araştırma etik kurulları hakları ise tıbbi hizmet alma durumu gibi daha
üçüncü olarak araştırmacılara ve bilim dar bir çerçeve içinde ve daha ayrıntılı olarak
dünyasına karşı sorumluluk taşır. Araştırmanın geliştirilmiş düzenlemelerdir. Tıbbi ilişkiyi
etik ve bilimsel standartlarının yüksek olmasını hastanın gereksinimlerine ve beklentilerine
sağlamak ve eksik imza, haksız imza gibi odaklanan bir yaklaşımla kurala bağlarlar. Kurala
sorunların yaşanmasını önlemek bu sorumluluk bağlamayı hekimin eyleminin iyi olmasına
çerçevesinde yer alır (20,21) . odaklanan bir yaklaşımla yapan tıp etiğinin bir
bakıma alternatifi, bir bakıma tamamlayıcısıdırlar
TIP DEONTOLOJİSİ: Sağlık
(4).
profesyonellerinin görevlerini belirleyen kuralları
ifade eder. Söz konusu kuralların bazıları resmi tıbbi malpraktis: Tıbbi eylemin kabul
bazıları gayrı resmidir; gayrı resmi olanların kimi edilmiş standartlara uygun biçimde
sivil tıp etiği kodu halinde yazıya dökülmüş kimi gerçekleştirilmemesini; kısaca hatalı tıp
sözlü gelenek içinde yaşatılmaktadır. Tıp uygulamasını ifade eder. Hata genellikle
deontolojisi ya da kısaca deontoloji terimi, uygulamanın medikal, teknik boyutlarında
ülkemizde yakın geçmişe kadar tıp etiğinin tam olmakla birlikte, hukuki, etik, ekonomik
karşılığı olarak kullanılmıştır. Günümüzde ise tıp boyutlarında da ortaya çıkabilir. Sağlık
etiğinin kurallardan oluşan alt kümesinin adı profesyonelinin yaptığı hatanın hesabını vermek
olarak kabul edilmesi eğilimi ağır basmaktadır. durumunda olması sorumluluk olarak
Bu kabul çerçevesinde tıp etiği, deontolojiden adlandırılır. Sorumluluğun saptanmasına ve
fazla olarak tıbbi ilişkiler çerçevesinde sağlık gerekirse yaptırım uygulanmasına yönelik
profesyonellerinin iyi davranmak adına neleri olarak, ceza ve tazminat yargılamaları, idari
yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiği soruşturma, meslek örgütü disiplin kurulunda
hakkındaki soyut düşünme akıl yürütme değerlendirme gibi dört mekanizma vardır (4).
etkinliklerini kapsamaktadır (4,22,-24). BİYOETİK: Yeni ve yeni olmaktan ötürü
sağlık mevzuatı: Tıbbi ortamları ve karşılığı netlik kazanmamış bir kavramdır.
ilişkileri düzenleyen; bu bağlamda sağlık Kimilerince tıp etiğiyle eş anlamlı gibi
profesyonelinin yerine getirmesi ve kaçınması değerlendirilmekle birlikte genel kabul daha
gereken eylemleri belirleyen, anayasa maddesi, geniş bir anlam yüküne sahip olduğu
kanun, ulusal mevzuata dahil edilmiş merkezindedir. Bu genişleme içerik bağlamında
uluslararası sözleşme, tüzük, yönetmelik ve tıbbi eylemlerin yanı sıra canlı, doğayla ve
daha alt düzeydeki idari düzenlemeler ve içtihat çevreyle olan etkileşmelerdeki eylemleri de ele
kararları şeklindeki resmi kuralların tümüdür. almayı getirmekte; çalışmacıların kökeni de
Sağlık mevzuatının profesyonellerin eylemlerini sağlık mesleklerinin yanı sıra felsefe, ilahiyat,
düzenleyen metinleri ve hükümleri, tıp hukuk, insan ve toplum bilimleri, doğa ve çevre
deontolojisinin bir alt kümesi olarak bilimleri, … gibi farklı alanlar olabilmektedir.
değerlendirilebilir (4). Biyoetik çerçevesinde yürütülen çalışmalarda,
tıbbi ilişkiye yol göstermeye yönelik
hasta hakları: Temel insan haklarından
düzenlemeler yapma kaygısının önemli ve
biri olan yaşama hakkının başlıca türevlerinden
öncelikli bir unsur olmadığı saptamasını yapmak
biri olan sağlık hakkı, sağlığın geliştirilmesi,
olanaklıdır (4). Biyoetik, bir değerlendirmeye
korunması ve onarılması ile ilgili düzenlemeleri

81

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Etik ve Tıp Etiği Temel Kavramları

göre, tıbbi eylemlerin yanı sıra insanın canlı 4- Kadıoğlu S. Etik Etik Dedikleri, III.

doğayla ve çevreyle olan etikleşmelerdeki değer Koloproktoloji- Stomaterapi Sempozyum

Özet Kitabı, 12–14 Nisan. Adana. Adana
sorunlarının da konu edildiği disiplinler arası bir
Ostomi Derneği, Türk Tabipler Birliği,
akademik alandır. Farklı bir yaklaşımla onu tıbbi
Çukurova
araştırmalarda dürüstlük, koruyucu hekimlik,
Üniversitesi, Cleveland Clinic katkılı yayın.
sağlık politikaları, sağlık ekonomisi gibi genel ve 2007, s: 86–88
toplumsal yanı ağır basan konular çerçevesinde 5- Kadıoğlu F, Kadıoğlu S. Klinik
beliren etik sorunlara yönelen bir alan biçiminde uygulamalarda Etik Karar Verme Süreci
betimlemek de olanaklıdır (25,26). Klinik Etik. Eds.: Erdemir Demirhan A, Oğuz
Y, Elçioğlu Ö, Doğan H. Nobel Kitabevleri,
biyomedikal etik: Tıp etiğinden
2001, ss:44–63
biyoetiğe geçişin bir ara kademesi olarak 6- Elçioğlu Ö. Tıp Etiği İlkeleri. Eds.: Erdemir
değerlendirilebilir. İnsan üzerinde gerçekleştirilen Demirhan A, Öncel Ö, Aksoy Ş.Çağdaş Tıp
tıbbi eylemlerin yanı sıra hayvanlar üzerinde Etiği. İstanbul, Nobel Kitabevi, 2003, ss:26–

yürütülen tıp araştırmalarını da ilgi alanı içine 38

alması, bir ölçüde insan merkezlilikten canlı 7- Aydın İ. Eğitim ve Öğretimde Etik. 2. baskı,
Ankara, Pegem yayıncılık, 2006, s: 13–30
merkezliliğe kaymış olması söz konusudur (4).
8- Mengüşoğlu T. Felsefeye Giriş. 8. basım,
SON SÖZ İstanbul, Remzi Kitabevi, 2003, s: 262–275
9- Pieper A. Etiğe Giriş.( Çev: Atayman V,
Bu kısa makalede yazarların öncelik
Sezer G), İstanbul, Ayrıntı yayınları, 1999, s:
tanıması ve kendilerinin gündemde olması
64–66
ölçütlerine göre seçilmiş bir dizi temel etik ve tıp 10- Billington R. Felsefeyi Yaşamak Ahlak
etiği konusu-kavramı hakkında sınırlı birer Düşüncesine Giriş. İstanbul, Ayrıntı yayınları,
tanıtım ve değerlendirme yer almaktadır. “Etik 1997 s: 45–47

dedikleri”nin ne olduğunu derinlemesine 11- Pribilla Otto. Hukuk İle Etik Arasındaki

anlamak ve giderek kendi adına etiğin ne Arasında Hekim. In : Engelhardt DV. (Çev.:
Namal A.), Tıbbın Gündelik Yaşamında Etik.
olduğunu söylemek isteyenlerin, bu mütevazı
İkinci baskı, İstanbul, Nobel Tıp Kitabevleri,
başlangıçla yetinmeyip dinlemeye, okumaya,
2000, s:253–265
söylemeye, yazmaya ve en önemlisi bunların her
12- Williams R J. Dünya Hekimler Birliği. Tıp
birini üzerinde durup düşünerek yapmaya devam Etiği Elkitabı. ( Çev: Civaner M.), Ankara,
etmesi uygun olacaktır. Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 2005, s:13–14
13- Arda B. Etiğe kavramsal giriş ve temel
KAYNAKLAR yaklaşımlar. Eds.: Arda B, Kahya E,
1- Uzel İ. Tıp Etiği Eğitimi. Türkiye Klinikleri Başağaç Tamay G. Bilim Etiği ve Bilim
Tıbbi Etik Dergisi 1994 (2); 3: 121–6. Tarihi. Ankara, Ankara Üniversitesi
2- Oğuz Y. Hasta Hakları Alanındaki Basımevi, 2004, s:21–36
Gelişmeler ve Değişen Değerler. Türkiye 14- Aydın E, Ersoy N. Tıp Etiği İlkeleri. Türkiye
Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi 1997; 5: 50–5. Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi. 1995 (3); 2,3:
3- Ersoy N, Gündoğmuş ÜN, Aslan H, 48–52.
Gündoğmuş A. Hekimin Etik Duyarlılığı. eds: 15- Oğuz Y. Etik Kurullar.in: eds.: Akpınar C,
Ersoy N, Gündoğmuş ÜN, I. Ulusal Tıbbi Etik Aslan F, Örnek Büken N,Çalıkoğlu E, Çay F,
Kongresi Bildiriler Kitabı. 09–11 Haziran Oğuz NY, ve ark. Etik Bunun Neresinde!
1999. Kocaeli, Kocaeli Üniversitesi Ankara, Funda Matbaacılık, Ankara Tabip
TıpFakültesi, s: 24–28 Odası Yayınları, No:1 1997, s: 169–173

82

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Yıldırım ve ark.

16- Ruacan Ş. Türkiye ve Dünyadaki Etik

Kurullar. Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi
.
1994 (2); 3: 158.
17- Karakaya H. Etik Kurulların
Sınıflandırılması. Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik
Dergisi 1994 (2); 3: 151–154

18- Ataç A. Etik Kurullar Nedir, Nasıl Olmalıdır?

Eds.: Arda B, Akdur R, Aydın E. 2. Ulusal
Tıbbi Etik Kongresi Bildiri Kitabı, 18-20

Ekim, Kapadokya, Türkiye Biyoetik Derneği

yayınları, 2001 s: 255–263
19- Oehmichen M. Etik Kurullar: İnsan Üzerinde
Yapılan Tıp Araştırmalarının Etik–Hukuksal
Temeli. In: Engelhardt DV. Çev.: Namal A,
Tıbbın Gündelik Yaşamında Etik, ikinci
baskı, İstanbul, Nobel Tıp Kitabevleri, 2000,
s: 37–52
20- Atıcı E. Etik Kurullar. eds.: Erdemir
Demirhan A, Öncel Ö, Aksoy Ş, Çağdaş Tıp
Etiği, İstanbul, Nobel Kitabevi, 2003, s. 409–
434 21- Oğuz Y. Klinik Araştırmalarda Etik
Sorunlar. Klinik Psikiyatri 1998; 2: 67–72.
22- Şahinoğlu P. S. Ülkemizde Tıp Etkinliğinde
Deontolojiden Etiğe. Türkiye Klinikleri Tıbbi
Etik Dergisi 1998 (6); 1: 1–7.
23- Göksel FA. Tıp Dünyamızda Yeni Bir
Gereksinim: Mesleki Değerler Forumu.
Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi 1993 (1);
1: 1–4.
24- Örs Y. Neden Deontoloji Değil de Tıbbi
Etik?. Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi
1993 (1); 1: 5–8.
25- Uğurlu Ö, Çobanoğlu N. Biyoetik Açısından
Çevresel Güvenlik Kavramı Eds. Erdemir
Demirhan A, Uzel İ, Öncel Ö, Oğuz Y, Aksoy
Ş, Şahinoğlu S, ve ark. 3. Ulusal Tıp Etiği
Kongresi Kitabı Cilt 1, 25–28 Haziran, Bursa,
Türkiye Biyoetik Derneği Yayınları, 2003 s:
597–598
26- Aksoy Ş. Tıp Etinin Ülkemizdeki ve
Dünyadaki Tarihi. Çağdaş Tıp Etiği. Eds.:
Erdemir Demirhan A, Öncel Ö, Aksoy Ş.
Nobel Kitabevi, 2003, s: 12–14
Yazışma Adresi;

Gülay Yıldırım, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi

Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı Balcalı – ADANA
Tel: 5054761149 gyildirim@cu.edu.tr

83

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 84

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com