ISSN 1301 7667

MERS‹N ÜN‹VERS‹TES‹ KILIKIA ARKEOLOJ‹S‹N‹ ARAfiTIRMA MERKEZ‹

MERSIN UNIVERSITY PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY

KAAM
YAYINLARI

O LBA
X

MERS‹N
2004
 KAAM YAYINLARI
OLBA
X

© 2004 Mersin/Türkiye
ISSN 1301 7667

OLBA dergisi hakemlidir ve May›s-Kas›m aylar›nda olmak üzere,

y›lda iki kez bas›lmaktad›r.
Published each year in May and November.

KAAM’›n izni olmadan OLBA’n›n hiçbir bölümü kopya edilemez.

Al›nt› yap›lmas› durumunda dipnot ile referans gösterilmelidir.
It is not allowed to copy any section of OLBA without the permit of KAAM.

Olbaya gönderilen makaleler afla¤ıdaki web adresinde ve bu cildin girifl sayfalarında

belirtilen bildirilmifl olan formatlara uygun oldu¤u taktirde basılacaktır.
Articles should be written according the formats mentioned in the following web address.

OLBA’n›n yeni say›lar›nda yay›nlanmas› istenen makaleler için yaz›flma adresi:

Correspondance addresses for sending articles to following volumes of OLBA:
Prof. Dr. Serra Durugönül
Mersin Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
Arkeoloji Bölümü
Çiftlikköy Kampüsü
33342-MERS‹N
TURKEY

Di¤er ‹letiflim Adresleri

Other Correspondance Addresses
Tel: 00.90.324.361 00 01 (10 Lines) 4730 / 4734
Fax: 00.90.324.361 00 46
web mail: www.kaam.mersin.edu.tr
e-mail: kaam@mersin.edu.tr

Da¤›t›m / Distribution
Zero Prod. Ltd.
Tel: 00.90.212.244 75 21-249 05 20
e-mail: zero@kablonet.com.tr, aboratav@tayproject.org
 MERS‹N ÜN‹VERS‹TES‹
KILIKIA ARKEOLOJ‹S‹N‹ ARAfiTIRMA MERKEZ‹
(KAAM)
YAYINLARI-X

MERSIN UNIVERSITY
PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF
CILICIAN ARCHAEOLOGY
(KAAM)-X

Editör
Serra DURUGÖNÜL
Murat DURUKAN

Bilim Kurulu
Prof. Dr. Serra DURUGÖNÜL
Prof. Dr. Coflkun ÖZGÜNEL
Prof. Dr. Tomris BAKIR
Prof. Dr. Hayat ERKANAL
Prof. Dr. Sencer fiAH‹N
Prof. Dr. Y›ld›z ÖTÜKEN
Prof. Dr. Erendiz ÖZBAYO⁄LU

MERS‹N
2004
OLBA’n›n bas›lmas› için vermifl oldu¤u desteklerden dolay›
Mersin Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. U¤ur Oral’a
teflekkür ederiz.
‹çindekiler/Contents
Güngör Karau¤uz / Osman Do¤anay
‹.Ö. II. Binden Bizans Dönemine Kadar Orta Anadolu’nun Güneyinden
Akdeniz K›y›lar›na Uzanan Yola¤› Üzerine Düflünceler .................................................................. 1
Suat Atefllier / Emre Öncü
Gümüflçay Polyksena Lahiti Üzerine Yeni Gözlemler:
Mimari ve ‹konografik Aç›dan Bak›fl .................................................................................................................. 45
Gökhan Coflkun
Daskyleion’da M.Ö. 5. Yüzy›l Siyah Firnisli Attika Seramikleri ........................................... 89
Ifl›k fiahin
M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon”
Tipinin Geliflimi ..................................................................................................................................................................... 135
Emre Öncü
Erken Ion Yap›lar›nda Architrav ve Geisipodes ................................................................................... 151
Ümit Ayd›no¤lu
Yerel ‹rade-D›fl Bask› Tart›flmalar› Aras›nda Olba Territoriumu’ndaki
Yerleflim Düzenlemesi ve Hellenistik Dünyadaki Yeri .................................................................... 169
Asl› Saraço¤lu
Ayd›n Müzesinden Bir Grup Portre Üzerine Gözlemler .............................................................. 185
Nurettin Arslan
Antiocheia (Pisidya) Kaz›lar›nda Bulunan Seramikler ................................................................ 209
Murat Özy›ld›r›m
Seleucia Ad Calycadnum ve H›ristiyanl›¤›n ‹lk Üç Yüzy›l› ...................................................... 239
Sevim Aytefl Canevello
Iconiumlu Azize Thecla, Yaflam› ve Mucizeleri ..................................................................................... 261
 MISIR VE YAKIN DO⁄U ETK‹LER‹YLE
YUNAN M‹TOLOJ‹S‹NDEK‹ “KAYIKÇI KHARON”
T‹P‹N‹N GEL‹fi‹M‹
(LEV. 21-24)

Ifl›k fiAH‹N*

ABSTRACT

Evolution of the type of “Ferryman Charon” existing in Greek

Mythology with the influences of Egypt and Near East Cultures
There is a view that the ferryman Charon existing in Greek mythology, who
transports the souls into Hades is not a real Greek belief because Homer and
Hesiod never mentioned Charon. As the myths and beliefs of Egypt and Near East
cultures are investigated, it is seen that it is appropriate to seek the roots of Charon
in Near East. The ferryman conveying the bodies through Nile River and Acheron
Lake in the traditions practiced in Egypt and the ferryman rowing in “death water”
in order to reach underworld in Gilgamifl Epic of Babil, also another ferryman in
the river swallowing the human being in Sumer mythology are all evidences of this
view. When the pantheons of Canaan-Ugarit, Phoenicia, and Egypt are also exam-
ined; it is determined that there is also an effect of Haurôn who was the God relat-
ed to underworld and had close names with Charon of Greeks in various period.
Charon is encountered as Charun but with a different character as a death-demon
in Etruscan. It is known that Charon still exists with the names of Charos or
Charontas as the character of Death’s Angel rather than being as a ferryman
according to the belief in Modern Greece. Morever, the thought that Charos was
“death-god” before Homeros, supports the relationship established between
Haurôn “the underworld-god” and “ferryman Charon”.

* Yrd. Doç. Dr. Ifl›k fiahin, Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Edirne-
TURKEY.
136 Ifl›k fiahin

Kharon, Yunan mitolojisinde ruhlar› yeralt›ndaki ölüler ülkesi Hades’e

götüren kay›kç›d›r. Hades’e ulaflabilmek için geçilmesi gereken suyun
afl›lmas›n› sa¤lar. Soy olarak mitolojide yer almaz. Onun varl›¤› sadece
yeryüzü ve yeralt› aras›nda “s›n›r geçirici” veya “s›n›r bekçisi” olarak kar-
fl›m›za ç›kar. Kharon’un ruhlar› kay›¤›na bir obolosdan az olmayan para1
karfl›l›¤›nda ald›¤› inanc› vard›r2. Mezar buluntular›na göre Kharon’un
ücretinin ara s›ra bir kandil veya ayakkab› oldu¤u da saptanm›flt›r3.

1. Yunan Eski Yaz›l› Kaynaklar›nda Kharon

Homeros ve Hesiodos’un söz etmedi¤i Kharon hakk›nda yaz›l› kaynak-
larda bilinen en erken referans, Pausanias’a göre (10, 28, 1) Minyas epik
fliiridir. Kesin olmamakla beraber ‹.Ö. 6. yüzy›l ortas›na tarihlenen4 bu
eserde Kharon “yafll› kay›kç›”5 olarak isimlendirilmifltir. Yaz›l› kaynaklar-
da bilinen ikinci en erken referans Phokis’deki Teithronion’dan ‹.Ö. 6./5.
yüzy›la tarihlenen bir epigramd›r6. Yaz›tta Kharon’a “zahmetten kurtar›c›”
olarak hitap edilmifltir. Bu ifade ile Kharon’un ölümü temsil etti¤i düflü-
nülmüfltür7. Zahmetten kurtar›c› özelli¤inin sudaki ruhlar› kay›¤a almas›n-
dan dolay› söylenmifl olabilece¤i de düflünülebilir. Aristophanes (Ranae

1 Atina’daki Hellenistik döneme ait mezarlarda Kharon’un ücreti olan paralar belirlenmifltir
(Kurtz–Boardman 1971, s. 166). Genellikle bronz nadiren alt›n ve gümüfl olarak saptanan paralar,
ölünün a¤z›nda, elinde veya mezar›n herhangi bir yerinde bulunmufltur (age. s. 211); Roma’da bir
Katolik Papa’s›n›n cenazesi antik dönem paganizminin devam etti¤ine dair kan›t oluflturmufltur.
1878 y›l›nda ölen Papa IX. Pius’un lahitinde bir torba dolusu bozuk para bulunmufltur. Paralar›n
Kharon’un ücretini karfl›lamak ve Papa’n›n ruhunun yaflamdan sonra ihtiyaç duyaca¤› küçük
gereksinimleri karfl›lamak üzere konuldu¤u düflünülmektedir (Pekary 1994, s. 96); Anadolu’da da
bu gelene¤in uyguland›¤› köyler bilinmektedir (fiahin 1996, s. 165, dipnot 182).
2 Aristophanes (Ranae 137-142) Kharon’un iki obolos ücret ald›¤›n› belirtmifltir; Lukianos’un
“Seyirciler” adl› dialo¤unda Hermes Kharon’a “ … ölüleri götürmedi¤inde, Pluton’un ülkesi
›ss›zlafl›verir, ahretin defterdar› Aiakos da para gelmiyor diye küplere biner” ifadesini kullan›yor.
Bu sözlerden, hakseverli¤i dolay›s›yla öldükten sonra yeralt›nda yarg›ç olan Aiakos’un,
Kharon’un toplad›¤› paralar› kontrol etti¤i ve toplad›¤› düflüncesi ortaya ç›kmaktad›r (Samsatl›
Lukinos, çev. N. Ataç, 2002, s. 380).
3 Kurtz – Boardman 1971, s. 311.
4 LIMC, s.v. “Charon” 3/1, s. 218.
5 Pausanias (10, 28, 2), Kharon’un kay›¤›nda Theseus’un ve en yak›n dostu olarak onunla serüven-
lerine kat›lan ünlü Lapith Peirithous’un bulundu¤unu belirtmifltir.
6 Peek 1955, s. 414, no. 1384; Jeffery 1990, s. 403, 11, lev. 13.
7 LIMC, s.v. “Charon” 3/1, s. 210.
 M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon” ... 137

185-191) Kharon’un köleleri sandal›na kabul etmedi¤ini, buna karfl›l›k

hayvanlar› geçirmek için özel turlar düzenledi¤ini belirtmifltir.
Yaz›l› kaynaklarda Kharon’un ölümü temsil etti¤ini düflündüren örnek-
lere rastlanmaktad›r. Euripides’in “ölüm kay›kç›s›” (Alcestis 252-257) ve
“Kharon’un kay›¤› bekliyor” (Hercules 430-434) ifadeleri Kharon’un ölümü
ça¤r›flt›rd›¤›n› göstermektedir. Kharon ile iliflkili olarak, ölümü belirten bafl-
ka bir ifade Antiphanes’in anlat›m›nda yer almaktad›r. Antiphanes (Dipla-
sioi CAF II frg. 86) hiç kimsenin ölmek istemedi¤ini, ancak Kharon’un
hayata s›ms›k› sar›lanlar› bacaklar›ndan çekti¤ini ve kay›¤›yla götürdü¤ü-
nü söyler. Anthologia Palatina’da (7, 67, 68) Kharon “insanlar›n gözyafl-
lar›ndan mutluluk duyan ölümün refakatçisi” olarak tan›mlanm›flt›r. Bu
tan›mlamalar ile Kharon’un, Thanatos (ölüm) ile özdefllefltirilebilece¤i
görülmektedir. Hesiodos (Theogonia 755 vd.) kardefl olan Thanatos ve
Hypnos’dan8 (uyku) gecenin o¤ullar› ve yeralt› tanr›lar› olarak söz eder.
Thanatos’u kötü ruhlu, ac›mas›z, demir yürekli, Hypnos’u ise insanlara
huzur götüren nitelikte betimlemifltir. Homeros (Ilias 14, 231-291 ve 354-
362) ise, Thanatos ve Hypnos’un her ikisini de ölülere yard›mc› kiflilikte
göstermifltir. Thanatos ve Hypnos’un birlikte resmedildi¤i bilinen örnekle-
re bak›ld›¤›nda, Thanatos’un yafll›, sakall› ve sert bir ifadeye sahip oldu¤u,
Hypnos’un ise genç, temiz-trafll› ve teninin koyu renkli oldu¤u görülür
(fig. 3). Yunan mitolojisinde ölülerin ruhlar›n›n tafl›nmas›nda, Thanatos ve
Hypnos’un, ruhlar k›lavuzu (psykhopompos) olarak görülen Hermes’in9 ve
Kharon’un görevleri net olarak belirtilmemifltir. Beyaz lekythoslar üzerin-
deki betimlerde Thanatos ve Hypnos’un ölüyü mezara kadar tafl›d›¤›
(fig. 3), Hermes’in ölüye Kharon’un bekleyen kay›¤›na kadar efllik etti¤i10
(fig. 1), Kharon’un kay›¤a al›nacak kifliyle kendisinin karfl› karfl›ya geldi-
¤i (fig. 2) sahneler bilinmektedir. Roma dönemine ait bir kandil üzerinde

8 Thanatos ve Hypnos hakk›nda detayl› bilgi için bk.: Albinus 2000, s. 90-97.
9 Yunanl›lar›n inan›fl›na göre, tanr› Hermes ruhlar› yukar›daki dünyadan al›p, afla¤›daki dünyan›n
girifli olan nehir veya göl k›y›s›na getirir. Homeros bu durumu “Hermes’in önderli¤inde nemli
yollardan geçen ruhlar” cümlesiyle anlat›r (Odyssea 24, 10-14).
10 Lukianos’un “Ölülerin Dialoglar›” adl› eserinde yeralt›nda ölülerin Kharon ile olan konuflmalar›
yer al›r ve Lukianos Hermes’in Kharon’un kay›¤›na önderlik etti¤ini ve yola devam edebilmesi
için ihtiyac› olan baz› malzemeleri getirdi¤ini anlat›r (d.mort. 4, 10). Hermes’in getirdi¤i
malzemeler, çapa, çiviler, kay›¤›n daha h›zl› olmas› için bir kürek, yelkenleri tamir etmesi için
gerekenler, delikleri s›vamak için balmumu ve halat yapmak için baz› iplerdir.
138 Ifl›k fiahin

de Kharon, kay›¤›n yan›na kadar gelmifl Hermes ve kay›¤a al›nacak ruhla

birlikte görülmektedir (fig. 4). Kharon’un mezar stelinin yan›nda yani
Hermes’in yeri olarak düflünülen yerde görüldü¤ü durumlar da vard›r (fig.
5).

2. Latin Eski Yaz›l› Kaynaklar›nda Kharon

Kharon’u betimleyen Latin yazarlar›ndan Tibullus (1, 10, 36) ve Iuve-
nalis (3, 264-267) “çirkin kay›kç›”, Apuleius (Metamorphoses, 6, 18) “pis
yafll› adam” tan›m›n› kullanm›fllard›r. Vergilius (Aeneis 6, 298-305) ise
“çenesinden da¤›n›k gri sakallar› sarkan, omuzlar›ndan inen dü¤ümlü
lekeli elbisesi olan bir gemici” olarak tan›mlar fakat ayn› zamanda
Kharon’un “tanr›ya yak›flan flekilde canl› ve hareketli” oldu¤unu da söyler.
Vergilius (Aeneis 6, 327-30) Kharon’un sadece cesedi gömülenleri
Hades’e götürdü¤ünü, cesetleri gömülmemifl olanlar›n ise su üstünde git-
tiklerini, Kharon’un onlar› kay›¤›na almad›¤›n›, kay›¤a al›nmayanlar›n
ruhlar›n›n yüz y›l boyunca bafl›bofl dolaflt›klar›n› anlatm›flt›r11. Apuleius
(Metamorphoses 6, 18) kay›¤a al›nan ruhlar›n cumba sutilis olarak adlan-
d›r›lan uzun ve delikli s›ralarda oturduklar›ndan söz eder. E¤er bir kifli
ölmeden önce Hades’e giden suyu geçmek isterse, Kharon’a Cumae
Sibylla’s›ndan al›nm›fl, yapraklar› alt›ndan büyük bir dal göstermesi gerek-
mektedir. Yunan mythoslar›nda ölmeden Hades’e giden ve geri dönen
kahramanlar vard›r. Bu kahramanlardan bir tanesi de Herakles’dir. Kharon
Herakles’in Hades’e geçmesine izin vermek istememifl ancak Herakles
Kharon’u kay›¤›n küre¤iyle döverek zorla karfl›ya geçmifltir. Herakles’in
bu maceras› Kharon ile birlefltirilen ender mythoslardand›r12.

11 Bu inanç, Aiskhylos’un “Thebai’ye karfl› Yediler” tragedyas›nda da ele al›nm›flt›r (Hepta epi
Thebas, 1011-1084). Thebai’de krall›¤› paylaflamayan Oedipus’un o¤ullar›, iki düflman kardefl
Polyneikes ve Eteokles birbirleriyle dövüflürken ölürler. Tahta ç›kan Kreon, Eteokles’in yurdunu
savunurken öldü¤ünden dolay› törenle gömülmesi, Polyneikes’in ise yurdunu yabanc›lar›n
yard›m›yla savunmaya kalk›flt›¤›ndan cesedinin gömülmemesi karar› alm›flt›r. Bu durumda
Polyneikes Hades’in sular›nda karfl›ya geçememe durumunu yaflam›flt›r. Homeros da benzer bir
durumdan söz eder (Odyssea 10, 550 vd.; 11, 51 vd.). Odysseus’un arkadafllar›ndan birisi olan
Elpenor, Odysseus’un ölüler ülkesine gidece¤i gece fazla flarap içer, damda s›zar ve oradan
düflerek ölür. Elpenor’un ruhu Hades’de kendisini gömmesi için Odysseus’a yalvar›r.
12 LIMC, s.v. “Charon” 3/1, s. 210.
 M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon” ... 139

3. Kharon’un ‹konografik Sunulufllar›

Kharon’un ikonografik olarak bilinen ilk sunulufllar› yaklafl›k olarak
‹.Ö. 500 y›l›na tarihlenen Attika siyah figür tekni¤indeki iki vazodad›r13.
Her iki örnekte de Kharon beyaz saçl›, beyaz sakall› ve kay›¤›nda oturur
vaziyette ve kay›¤›n etraf›nda uçuflan kanatl› eidolon14 figürleri ile göste-
rilmifltir. Kharon’un ikonografide en yo¤un görüldü¤ü dönem ‹.Ö. 5. yüz-
y›l›n ikinci çeyre¤inden sonuna kadar olan süreçtir. Bu süreçte Kharon
tipi, ölüm ikonografisi hakk›nda bilgi edindi¤imiz kaynaklardan olan ve
“beyaz lekythoslar”15 olarak adland›r›lan seramiklerde –yukar›da söz
edilen Attika siyah figür tekni¤indeki iki vazoda betimlenmesinden farkl›
olarak– siyah saçl›, siyah sakall› ve kay›¤›nda ayakta duran bir tip olarak
çok s›k kullan›lm›flt›r16.
Güney Rusya’da ele geçen ve ‹.Ö. 3. yüzy›l›n birinci yar›s›na tarihle-
nen bir amphora üzerindeki Kharon betimi ise Hellenistik döneme ait bili-
nen tek örnektir17. Kharon, Attika siyah figür tekni¤indeki iki vazoda ve
beyaz lekythoslardaki ikonografik özelliklerine karfl›l›k Anthologia Pala-
tina’da (7, 365) koyu renkli olarak tan›mlanm›flt›r. Fakat ikonografide
böyle bir sunufl bilinmemektedir.

4. Ölüler Ülkesi Hades

Kharon’un ruhlar› ulaflt›rd›¤› “ölüler ülkesi” Hades, birçok flair ve
yazar taraf›ndan canland›r›lm›flt›r. Hades’in anlat›m› Homeros ile baflla-
m›fl, Vergilius’un Aeneis destan›nda en detayl› halini alm›flt›r. Hades’i yer-
yüzünden ay›ran Akheron, Styks, Pyriphlegeton, Kokytos ve Lethe adl›
befl nehir bilinmektedir. Homeros (Ilias 8, 369; Odyssea 10, 512-514; 11,
155-157) Hades’de büyük ›rmaklar›n, korkunç ak›nt›lar›n ve batakl›klar›n
oldu¤undan, Akheron nehrine, Pyriphlegeton ve Kokytos’un akt›¤›ndan ve

13 LIMC, s.v. “Charon” 3/1, s. 212, 3/2, 168, 1.

14 Kiflinin ölümden sonraki görünümüne verilen ad.
15 Beyaz lekythoslar, Atina’da Solon taraf›ndan mezar stellerinin yasaklanmas› (Plutarkhos, Solon
12, 21) sonucu mezar stellerinin yerine kullan›lm›fllard›r (fiahin 1996, s. 143 vd.).
16 Kharon’un siyah saç› ve siyah sakal› ile genç olarak betimlenmesi, antik dönem yazarlar›n›n söz-
lerinde ve B. Lincoln’un yapt›¤› tesbitlerde (Lincoln 1991, s. 62 vd.) kullan›lan “yafll› adam”
veya “yafll› kay›kç›” ifadelerine uymamaktad›r.
17 LIMC, s.v. “Charon” 3/2, 171, no. 45. Amphorada Kharon’un yan›nda Hermes yeralmaktad›r.
140 Ifl›k fiahin

Styks nehrinden gelen sular›n da kar›flt›¤›ndan söz eder. Di¤er bir anlat›-
m›nda bu sulara Lethe de kat›l›r (Odyssea 11, 8 vd.). Hades’e akan nehir-
ler içinde en çok söz edilen Akheron18 ve Styks19 nehirleridir (Aischylos,
Septem 865; Theokritos, 17, 47; Anthologia Palatina 7, 67, 68; Apuleius
Metamorphoses 6, 18). Vergilius (Aeneis 6, 295), Akheron’u çamurlu
sular›n kaynad›¤› dipsiz bir batakl›k olarak tan›mlar. Tibullus da (1, 10, 36)
Styks nehrinden söz etmifl ve Kharon için “Styks denizcisi” tan›m›n›
kullanm›flt›r. Hades’in s›n›r›ndaki su, nehir tan›m›ndan daha az kullan›l-
mas›na ra¤men bazen Akherousia adl› bir göl (Euripides Alcestis 252)
olarak belirtilmifltir.
Pausanias ise Delphoi’da Thasos’lu ressam Polygnotos taraf›ndan yap›-
lan ancak kay›p olan bir resimdeki yeralt› ülkesini anlatm›flt›r. Resim
‹.Ö. 5. yüzy›l›n ikinci çeyre¤ine20 veya ikinci yar›s›na21 tarihlenmektedir.
Pausanias (10, 28, 1, 2) resimde, içinde sazlar›n, flekilleri belirsiz bal›klar›n
veya ruhlar›n bulundu¤u Akheron nehrinin ve nehirde içinde Kharon’un
bulundu¤u bir kay›¤›n22 yerald›¤›n› belirtmifl ve Polygnotos’un bu resmi
yaparken Minyas olarak adland›r›lan epik fliirle iliflki kurdu¤unu düflün-
müfltür.

18 Yunan mitolojisinde Helios ve Gaia’n›n o¤lu olan Akheron, Tanr›lar ile Titanlar aras›ndaki
savaflta Titanlara su verdi¤i için Zeus taraf›ndan yeralt›na kapat›lm›flt›r. Akheron, ayn› zamanda
Epiros bölgesinde koyu renkli ve olas›l›kla renginden dolay› yeralt› dünyas›na akt›¤›na inan›lan
bir nehirin de ad›yd›. Yeralt›na akt›¤›na inan›lan nehir gibi yeralt›na ulaflt›¤›na inan›lan ve
Kharon’un ad›yla an›lan ma¤aralar (Kharonion) da vard›r. Strabon (12, 8, 17; 14, 1, 11),
Anadolu’da Nysa yak›n›nda Akharaka köyünde, Magnesia ile Myus aras›nda ve Hierapolis’deki
yeralt›na geçit verdi¤ine inan›lan üç ma¤aradan söz eder. Akharaka köyünde yeralt› dünyas›n›n
tanr›s› Hades ve tanr›ças› Persephone için yap›lan tap›nak da bilinmektedir (Cook 1964, s. 503).
Strabon (14, 1, 44) ma¤aralara sadece Hades ve Persephone taraf›ndan tedavisi emredilen hasta-
lar›n ve rahiplerin girebildi¤ini, di¤erleri için yasak ve öldürücü oldu¤unu söyler.
19 Styks Hesiodos’a göre (Theogonia 382 vd.) karanl›kta gürül gürül akan Okeanos’un en önde
gelen k›zlar›ndan birisi ve bir kolu say›l›r; Herodotos (VI, 72) Arkadia’da Pheneos yak›n›ndaki
Noakris’deki bir tafltan kaynayan Styks adl› suyun bulundu¤unu belirtmifltir.
20 Gantz 1993, s. 125.
21 LIMC, s.v. “Charon” 3/1, s. 216.
22 Kharon‘un kay›¤›nda iki yolcu, Kleoboia ve Tellis yeralmaktad›r. Kleoboia Demeter Gizemlerini
Paros’dan Thasos’a ilk götüren kifli, Tellis ise flair Arkhilokhos’un büyükbabas›d›r (Pausanias,
10, 28, 3).
 M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon” ... 141

5. Kharon Tipi ile M›s›r ve Yak›n Do¤u ‹nan›fllar›ndaki

Benzerlikler
Homeros ve Hesiodos’un söz etmedi¤i Kharon’un gerçek bir Yunan
inan›fl› olmad›¤› görüflü vard›r23. Bu görüfl göz önüne al›narak M›s›r ve
Yak›n Do¤u kültürlerinin mitolojileri ve inan›fllar› inceledi¤inde, Kharon’un
kökenini do¤uda araman›n yerinde oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r.

A - M›s›r, Babil ve Sümer ‹nan›fllar›nda “Kay›kç› Tipi”

Diodoros’a göre (1, 96, 8), Yunanl›lar aras›nda yayg›n olan Hades
hakk›ndaki mythoslar, M›s›r’da uygulanan geleneklerle çak›flmaktad›r.
M›s›r’da kral veya yüksek dereceli bir memurun öldü¤ü zaman mumya-
lanm›fl cesedinin Nil nehrinden kay›kla24 geçirildi¤i bilinmektedir25.
Diodoros cesetlerin Nil nehri26 ile Akherousia gölünün her ikisinden
karfl›ya geçirildi¤inden söz eder. –Yunan mitolojisinde de Hades’in giriflin-
deki suyun tan›mlar›ndan bir tanesi olan27– Akherousia gölü, Memphis
yak›n›ndaki çevresinde M›s›rl›lar›n en çok ve en güzel mezarlar›n›n yeral-
d›¤› batakl›k, sazl›k ve lotuslardan oluflan bir alanda yeralmaktad›r. Diodo-
ros (1, 96, 7) cesetleri geçirmek için ölünün yak›nlar›n›n, M›s›r dilinde
Kharon adl› kay›kç›ya28 ücret verdiklerini belirtir. Ancak M›s›rl›lar›n
kay›kç›ya Kharon ad›n› verdikleri ifadesi için hiç bir kan›t bulunmamak-
tad›r. Yunanl›lar›n kay›kç›ya para ödeme inan›fl›n›n Pelasglar döneminde
ortaya ç›km›fl oldu¤u fikri de vard›r29.

23 Pottier 1916, s. 44, dipnot 5.

24 Cenaze sandallar› için bk.: Michalowski 1968, s. 451, Fig. 411, Thebes Sennefer Mezar›, no. 96,
18. sülale.
25 Robinson-Wilson 1990, s. 8; Ölünün sandallara konularak sudan geçirilmesinin, Nil nehrinde
olmasa da her kentin yapay göllerinde gerçeklefltirildi¤i bilinmektedir (Romant 1980, s. 138,
139).
26 Homeros Nil nehrinden Aigyptos olarak söz eder (Odyssea 4, 477, 483, 581; 14, 257; 17, 427).
27 Bk. 4. bölüm: Ölüler Ülkesi Hades.
28 Cesetleri alan kay›¤a baris ad› veriliyordu. Bu kay›klardan ve nas›l yap›ld›klar›ndan Herodotos
(2, 96) söz etmektedir.
29 DA, s.v. “Charon”, 1099; Herodotos da (2, 50) hemen hemen bütün tanr› adlar›n›n Yunanistan’a
M›s›r’dan geldi¤ini, nereden geldi¤ini bilmiyoruz dedikleri tanr› adlar›n›n ise olas›l›kla
Pelagslar›n koyduklar› adlar oldu¤unu belirtmifltir.
142 Ifl›k fiahin

Babillilerin G›lgam›fl Destan›nda Kharon’un eflde¤eri nitelikte Urflana-

bi adl› bir kay›kç› yeralmaktad›r. Destanda yeralt› dünyas›na ulaflmak için
çetin bir deniz yolunun ve denizin önünü kapatan “ölüm suyu”nun afl›lma-
s› gerekmektedir. Urflanabi, söz edilen ölüm suyunda kay›kç› olarak görül-
mektedir30. Cesedi k›rda b›rak›lm›fl olanlar›n ruhlar›n›n, –bu ifadeyle
mezara gömülmemifl olanlar kastediliyor olmal›– yeralt› dünyas›nda uyu-
mad›klar› vurgulanmaktad›r31. Bu durum Yunanl›larda mezara gömülme-
mifl kiflilerin ruhlar›n›n yüzy›l bafl›bofl dolaflmas› inanc› ile de çok yak›n
benzerlik sergilemektedir.
Sümer mitolojisinde ruhlar›n yeryüzünün kabu¤u ile ilksel deniz ara-
s›ndaki Kur ad› verilen yeralt› dünyas›na gittiklerinden söz edilir. Ruhlar
Kur’a gitmek için “insan yutan nehir” olarak isimlendirilen nehri geçmek
zorundad›rlar. Nehir, “kay›¤›n adam›” olarak söz edilen kay›kç›n›n kullan-
d›¤› bir kay›kla geçilir. Yunan mitolojisinde ruhlar›n gitti¤i yer olan Hades
Kur’un, Hades’in s›n›r›n› oluflturan nehirler ise “insan yutan nehrin”
Sümer mitolojisindeki karfl›l›klar›d›r. Bu durumda kay›kç› Kharon da
“kay›¤›n adam›” tan›mlamas›n›n karfl›l›¤›d›r32.
S. N. Kramer’in Sümer mitolojisindeki yeralt› dünyas› ile Hades ara-
s›nda saptad›¤› yak›n iliflkiler ve etkilenmeler, bizim Babil mythoslar›nda
G›lgam›fl Destan› ile kay›kç› tiplemesi aras›nda yapt›¤›m›z saptamalar,
kay›kç›, nehirler ve Hades’e yönelik mythoslar›n Yak›n Do¤u kültürlerin-
den özellikle de Sümer ve Babil mythoslar›ndan yo¤un flekilde etkilendi-
¤inin kan›tlar› olmaktad›rlar.

B - Kenan-Ugarit, Fenike ve M›s›r Pantheonlar›nda

“Yeralt› Dünyas›n›n Tanr›s›”
Kenan-Ugarit, Fenike ve M›s›r pantheonlar›na bak›ld›¤›nda ise de¤iflik
dönemlerde Kharon ile yak›n isimlerde adland›r›lan, kay›kç› tipinden farkl›

30 G›lgam›fl, ebedi hayat›n s›rlar›n› bilen ve ölüm denizinde bir adada yaflayan Utnapifltim’i göre-
bilmek için Urflanabi’nin kay›¤›na binmifltir (G›lgam›fl Destan›, 10. Tablet, Cumhuriyet Dünya
Klasikleri (1998) çev. M. Ramazano¤lu, s. 68, 69). Destanda kay›kç› Urflanabi’nin yan›nda
metinde ne olduklar› belli olmayan ancak kürekçi olduklar tahmin edilen (age. dipnot. 94)
“tafltankiler” vard›r. Çünkü ölüm suyunun bir damlas› insana s›çrarsa öldürece¤ine inan›l›r. Bu
durumu yaflamamak için ölüm suyu geçilirken tafltan kürekçilerin kullan›ld›¤› düflünülmektedir.
31 G›lgam›fl Destan›, 12. Tablet.
32 Kramer 1959, s. 155.
 M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon” ... 143

ancak her zaman yeralt› dünyas› ile iliflkili bir tanr›y› görüyoruz. Kenan
pantheonunda orjinal ad› Haurân olan bu tanr›, Ugarit metinlerinde Hôran,
güney Kenan’da Hôrôn33, geç dönemde güney Filistin’de Haurôn olarak
karfl›m›za ç›kmaktad›r. W. F. Albright, Haurôn isminin yorumunun belirsiz
fakat büyük bir olas›l›kla aç›klamas›n›n “derinliklere34 uygun kimse” yani
“yeralt› dünyas›n›n tanr›s›” oldu¤unu belirtmifltir35.
Kuzey Suriye’de Ugarit’de (Ras-fiamra) bulunan ve ‹.Ö. 14. yüzy›la
tarihlenen Kenan tabletlerinden Kenan mitolojisi hakk›nda çok bilgi edi-
nilmifl ve Hôrôn ad› geçen ifadelere de rastlanm›flt›r. Ugarit tabletlerinde
ya¤mur ve bereket tanr›s› Baal ile deniz ve akarsu tanr›s› Yam aras›ndaki
tehdit dolu dialoglar yeral›r ve Baal, Yam’a seslenirken “Hôrôn yars›n
bafl›n›” ifadesini kullan›r36. Kenan mythoslar›n›n Akad ve M›s›r mitolojisi-
nin belirgin özelliklerini tafl›d›klar› bilinmektedir ve Tanr› Haurôn da üç
farkl› M›s›r kayna¤›nda Asya’ya ait bir tanr› olarak geçmektedir37:
a) Gize’de Harmakhis (Horus ufukta) ya da Haraktes (Horus Nekro-
polde)38 olarak adland›r›lan39 büyük sphinksin40 yak›n›ndaki Amenophis II
taraf›ndan infla ettirilmifl tap›naktan ele geçen ‹.Ö. 15. yüzy›la ait plakala-
r›n birinde Haurôn, ölüler dünyas›n›n ve nekropolün koruyucu tanr›s›, gök
tanr› Horus’un yerine geçmektedir41. Bu durumda “Horus ufukta” ifadesi
yerine “Haurôn ufukta” ifadesi kullan›lm›fl ve yabanc› bir tanr› olan
Haurôn, Horus ile tamamen özdefllefltirilmifltir. Yeni imparatorluk döne-
minde ise Gize civar›nda yaflayan Suriyeliler taraf›ndan büyük sphinksin
Houroun (Haurôn) olarak adland›r›ld›¤› bilinmektedir42.

33 Hôrôn ad› Kenanl›larda kifli ad› ve –Bêth-hôrôn gibi– yerleflim ad› olarak ‹.Ö. 1900-600 y›llar›
aras›nda da kullan›lm›flt›r (Albright 1968, s. 81). Bêth-hôrôn adl› yerleflim ‹ncil’de (Yeflu 16: 3)
yer ad› olarak yaflamaktad›r.
34 Arapçada “haur” sözcü¤ü çukur, cehennem anlam› tafl›maktad›r.
35 Albright 1968, s. 81.
36 Gray 1955, s. 25; Albright 1968, s. 80.
37 Albright 1968, s. 80.
38 M›s›rl›larda Eski ‹mparatorluk Döneminde ufuk ve mezar sözcükleri ayn› anlamda idi.
39 Dessenne 1957, s. 176.
40 Sphinks’in mezar kültü ve ölüler dünyas› ile iliflkisi hakk›nda bk.: fiahin 1992, s. 124.
41 Albright 1941, s. 7-9; Albright 1968, s. 121; Picard 1958, s. 65.
42 Possener 1945, s. 242.
144 Ifl›k fiahin

b) ‹.Ö. erken 13. yüzy›la ait Ramses II’nin Tanis’de bulunan yaz›tl›
heykelinde Ramses kendisini Horus fiahini formundaki Haurôn’un koru-
du¤u bir çocuk gibi göstermifltir43. Yaz›tta Ramses’den “Haurôn’un sevdi-
¤i” fleklinde söz edilmektedir44.
c) Geç 19. sülaleye tarihlenen Harris büyü papirüsünde de Haurôn
(H-w-ru-na)45 ad›n›n dört kez geçti¤i görülmektedir46.
Harris büyü papirüsü d›fl›nda Haurôn ad› geçen baflka bir büyü yaz›t›
daha bilinmektedir. Aslantafl’da (Hadatu) bulunan ve üzerinde ‹.Ö. 7.
yüzy›l karakterinde üç büyü figürü yeralan bir Kenan büyü yaz›t›nda
“Hôrôn’un efli” ça¤r›lmaktad›r. T. H. Gaster, burada Haurôn’u (H-w-r-n)
Hades ile eflini de Persephone ile bir tutmaktad›r47.
Delos’da Kynthe da¤›ndaki kutsal alanda bulunan ve yaklafl›k olarak
‹.Ö. 3. yüzy›la tarihlenen Yunanca bir adak yaz›t› bulunmufltur48. Bu yaz›t-
ta Filistin’deki küçük bir yerleflim olan Iamneia’n›n49 tanr›lar› Hauronas
ve Herakles’in50 adlar› geçmektedir51.
Ele al›nan tüm örneklerde Yunan mitolojisindeki yeralt› dünyas› ile ilifl-
kili kay›kç› Kharon’un, Kenan-Ugarit, Fenike ve M›s›r pantheonlar›ndaki

43 Albright 1941, s. 9 ; Gray 1957, s. 132.

44 Albright 1936, s. 2.
45 Kelime sonlar›ndaki -ru-na yaz›l›m› Kenan dilindeki -ôn yaz›l›m›n›n karfl›l›¤›d›r.
46 Budge 1910, s. 23-27, 34-40, Pl. 20-30; Albright 1936, s. 1-12.
47 Gaster 1942, s. 61 vd., Pl. 1, 3; Hades ve Persephone’nin Sümer mitolojisindeki karfl›l›klar›
Negal ve efli Ereflkigal’d›r.
48 Plassart 1928, s. 279; Picard 1936, s. 315 vd.; Albright 1968, s. 81.
49 Güncel ad› Beyt-Ûr. Bêth-hôrôn adl› yerleflimden yaklafl›k 30 km. uzakl›ktad›r.
50 W. F. Albright, Tyros (Tsor) kenti bafl tanr›s› Melkarth ile Yunanl›lar›n Herakles’inin aslan gibi
karakteristik benzerliklerden ötürü özdefllefltirildi¤ini ve koloniler arac›l›¤›yla yay›ld›¤›n› söyle-
mifltir. Hellenistik ça¤da Fenikelilerin Filistin ovas›nda ve ülkenin iç k›s›mlar›nda etkili
olmalar›ndan dolay› yaz›tta Hauronas ile birlikte söz edilen Iamneia Herakles’inin olas›l›kla
Tyros tanr›s› oldu¤unu belirtmifltir. Böylelikle yerel pantheonu daha yafll› olan Hauronas’›n yer-
ine geçen yeni tanr› temsil etmifltir (Albright 1936, s. 5). Tanr› Melkarth ise Tyroslular taraf›ndan
ödünç al›nan bir tanr›d›r. Fenike dilinde Milk-qart “flehrin kral›” anlam›ndad›r. Bununla “yer-
alt›n›n kral›” kastediliyor çünkü Ugarit dilinde yeralt› dünyas› flehir anlam›na gelmektedir
(Albright 1968, s. 81).
51 J. Gray, Harris papirüsündeki Haurôn ile Filistin aras›ndaki ba¤lant›n›n daha ileri bir durumunun
Delos yaz›t› ile önerilebilece¤ini belirtmifltir (Gray 1957, s. 133 ve dipnot 3). Söz edilen tarihte
Filistin sahilinde çok say›da Fenike kolonisi bulunmaktad›r.
 M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon” ... 145

“yeralt› dünyas›n›n tanr›s›” Haurôn ile etimolojik benzerli¤i oldu¤u görül-

mektedir.

6. Etrüsk Mitolojisindeki Kharun

Yunan mitolojisindeki Kharon ad›, Etrüskler’de Kharun olarak karfl›m›-
za ç›kar. Ancak Kharun’un üstlendi¤i görev, fiziksel özellikleri ve karak-
teri kay›kç› Kharon’dan çok farkl›d›r. Kharun elinde tuttu¤u tokmak ile
ölmek üzere olan kiflinin bafl›na vurarak ölmesini sa¤lar. (fig. 8). Bu özel-
li¤inden dolay› Kharun için “ölümü gerçeklefltiren bir demon”52 veya
“ölümün kiflilefltirilmesi”53 denilebilir. Kharun’un kiflinin bafl›na vurmas›
Ugarit tabletlerinde yeralan Baal-Yam dialoglar›ndaki “Hôrôn yars›n bafl›-
n›” ifadesini akla getirmektedir. Kharun’un elindeki tokma¤›n ayn› zaman-
da yeralt› dünyas›n›n giriflindeki kemerli kap›y› açt›¤›na da inan›l›r54.
Kharun, öldüren bir demon olman›n yan›s›ra –Kharon’un üstlendi¤i görev
gibi– ruhlar›n yeralt› dünyas›n›n55 giriflindeki suyu geçmesine efllik eder.
Yunan mitolojisinde Kharon’un kay›¤›yla geçilen su, Etrüskler’de Kharun’
un eflli¤inde yürüyerek, at s›rt›nda, arabayla veya kay›kla geçilir56. Kharun
batakl›klar› yürüyerek geçiyor ise bu durumda ifle yar›yan a¤›r botlar› var-
d›r (fig. 9). Ruhlardan suyu geçmek için para talep etti¤i bilinmemektedir.
Bu durum, Kharun’un Kharon gibi para düflkünü olmad›¤›n› düflündür-
mektedir57. O bazen, elinde tuttu¤u meflalesi ile Hades’e giden yolda
karanl›¤› ayd›nlatan kanatl› kad›n, melek Vanth58 ile görülmektedir (fig. 9).
Kharun en çok mezar odalar›ndaki –kimi zaman ad› ile belgelenen– fresko-
lardan tan›nmaktad›r. ‹ri kemerli burnuyla, sivri kulaklar›yla, uzun birbiri-
ne kar›flm›fl saçlar› ve sakal›yla Kharon’a oranla korkunç bir görünüme
sahiptir. Bazen kanatl› ve boynuzlu veya gövdesinden ç›kan y›lanlar ile
gösterilmifltir (fig. 6). Kharun’un cildinin koyu renkli (maviye yak›n ?)

52 LIMC, s.v. “Charun” 3/1, s. 225; Robinson–Wilson 1992, s. 130.

53 Bonnefoy 1991, s. 42.
54 Spivey 1997, s. 165. Etrüsk mitolojisinde Kharun’un tokma¤›n›n yan›s›ra, Hades’in kap›s›n› açan
Culsu adl› bir de kap›c› vard›r.
55 Etrüsklerde yeralt› dünyas›n›n tanr› ve tanr›ças› –Greklerin Hades ve Persephone’sine karfl›l›k
gelen– Mantus ve Mania’d›r.
56 Spivey 1997, s. 165.
57 age., s. 166.
58 Richardson 1964, s. 234; Jannot 1998, s. 79-81, 182-184.
146 Ifl›k fiahin

gösterildi¤i örnekler bilinmektedir (fig. 7). Üstlendi¤i görev ve baz›

ikonografik özelliklerinden dolay› Kharun ile Yunan mitolojisindeki ikiz
kardefller Thanatos ve Hypnos (Ölüm ve Uyku) aras›nda ba¤lant› kurma-
m›z›n yanl›fl olmayaca¤› görüflündeyiz. Zira Thanatos’un büyük kanatlar›
ve Hypnos’un koyu renkli teni Kharun’da görülmektedir. Hesiodos’un
Thanatos için yapt›¤› kötü ruhlu, demir yürekli tan›m›, do¤al bir sonuç
olarak gelen ölümden hofllanan59 ve tokma¤›yla ölüm darbesini uygulayan
Kharun için de uygun olabilir.
Ölümün temsilcisi olan Kharun’un iri kemerli burnu, uzun birbirine
kar›flm›fl saç ve sakal›, kanatlar›, her zaman olmasa da cildinin koyu rengi
daha sonra H›ristiyan ikonografisinde fleytan› etkileyen unsurlardan
olmufltur60. Fakat Kharun kötülük ilkesinin kiflilefltirilmesi de¤il ancak
ölümün kiflilefltirilmesi durumundad›r.

7. Yunanistan’da Günümüz ‹nan›fl›na Göre Kharos veya

Kharontas
Yunanistan’daki günümüz inan›fl›na göre Kharon tipi Kharos veya
Kharontas ad›yla, kay›kç›dan ziyade ölüm mele¤i kimli¤inde hâlâ yaflamak-
tad›r. Ancak ölünün a¤z›na para koyma gelene¤inin baz› yerlerde yak›n
zamanlara kadar sürdürülmesine ra¤men, terk edildi¤i bilinmektedir61.
Spina’da bir Etrüsk mezar›nda bulunan çömlekçi Sodates’e ait erkek
bafl› formundaki vazoya J.D. Beazley taraf›ndan “.. burnu hariç Kharun
gibi” yorumu yap›lm›flt›r62. H. Hoffmann ise ayn› vazoyu Kharos olarak
yorumlam›fl ve bu durumda Yunan sanat›nda flimdiye kadar belgelenme-
mifl bir eser saptam›flt›r63. Hoffmann, M. Alexiou’nun yazd›¤› makale64 ile
bu yorumuna destek sa¤lamaktad›r65. Alexiou, Kharos’u Olympia pantheo-
nunda ihmal edilmifl, “Olympos tanr›lar› öncesi” bir ölüm tanr›s› olarak

59 Robinson–Wilson 1990, 131.

60 Russell 1999, s. 178 vd.
61 Harvey 1990, s. 98.
62 Beazley 1963, 766. Kharun’a ait ünlü bafl formundaki vazoda (Beazley 1947, s. 188, Pl. 47, 1-2)
burun, ikonografideki Kharun örneklerinde oldu¤u gibi iri ve kemerlidir.
63 Hoffmann 1984, s. 65.
64 Alexiou 1978. Yay›na ulafl›lamam›flt›r.
65 Hoffmann 1984, s. 66.
 M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon” ... 147

tan›mlam›fl ve Kharos’un, Homeros taraf›ndan ortadan kald›r›lm›fl ve

Hades taraf›ndan yeri zorla ele geçirilmifl ancak antik halk inan›fl›nda
varl›¤›n› sürdürmüfl bir tanr› oldu¤unu belirtmifltir66. Kharos’un Attika
vazo ressaml›¤›nda seyrek olmas›n›n nedeni ise, belki Yunan halk inanc›n-
da tehdit edici bir demon olarak Kharos’un az hofla gidiyor onun yerine
daha az tehdit edici Kharon’un tercih ediliyor olmas› fleklinde yorumlan-
m›flt›r67.
Kharos’un bugün Yunanistan’daki inançlarda yer almas›n›n yan› s›ra,
Yunan dünyas›n›n Homeros öncesi ölüm tanr›s› oldu¤u düflüncesi, Kenan-
Ugarit pantheonundaki “yeralt› dünyas›n›n tanr›s› Haurôn” ile “kay›kç›
Kharon” aras›nda kurdu¤umuz ba¤lant›y› desteklemektedir.

8. Sonuç
Yunan mitolojisindeki Hades’e yönelik mythoslar›n ve özellikle kay›k-
ç› tipinin ortaya ç›k›fl›nda, M›s›r’da uygulanan geleneklerdeki Nil nehrin-
den ve Akherousia gölünden cesetleri geçiren kay›kç›n›n, Babillilerin G›l-
gam›fl Destan›nda yeralt› dünyas›na ulaflmak için ölüm suyunda kürek
çeken kay›kç›n›n ve Sümer mitolojisinde insan yutan nehirdeki kay›kç›n›n
etkileri oldu¤u kesinlik kazanmaktad›r. Kenan-Ugarit ve Fenike pantheon-
lar›nda ise Kharon ile yak›n isimlerde “yeralt› dünyas›n›n tanr›s›” görül-
mektedir. Bu tanr› Kenan pantheonunda Haurân, güney Kenan’da Hôrôn,
Ugarit metinlerinde Hôran ve geç dönemde güney Filistin’de Haurôn
ismini almaktad›r. Ele al›nan tüm örnekler Kharon’un M›s›r ve Yak›n Do¤u
kültürleriyle ikonografik ve etimolojik etkileflim içinde oldu¤unu göster-
mektedir.
Yunanistan’daki günümüz inanç sistemine kadar gelen ve Olympos
tanr›lar› öncesi “ölüm tanr›s›” olarak yorumlanan Kharos veya Kharontas
da, Yak›n Do¤u inan›fl›ndaki “yeralt› dünyas›n›n tanr›s›” ile üstlendi¤i
görev ve isim olarak benzerlik göstermektedir.

66 age. s. 66.
67 age. s. 68.
148 Ifl›k fiahin

Bibliyografya ve K›saltmalar
Albinus 2000 Albinus, L., The House of Hades, Oxford.
Albright 1936 Albright, W. F., “The Canaanite God Haurôn (Hôrôn)”
AJSL 53, s. 1-12.
Albright 1941 Albright, W. F., “The Egypto-Canaanite Deity Haurôn”
BASOR, 84, s. 7-12.
Albright 1968 Albright, W. F., Yahweh and the Gods of Canaan, A
Historical Analysis of two Contrasting Faiths, London.
Albright 19685 Albright, W. F., Archaeology and the Religion of Israel,
Baltimore.
Alexiou 1978 Alexiou, M., “Modern Greek Folklore and its Relation to
the Past” The ‘Past’ in Medieval and Modern Greek
Folklore.
Beazley 1947 Beazley, J. D., Etruscan Vase Painting, Oxford.
Beazley 1963 Beazley, J. D., Attic Red-Figür Vase Painters, Oxford.
Bonnefoy 1991 Bonnefoy, Y., Roman and European Mythologies, Chicago.
Budge 1910 Budge, H., Egyptian Hieratic Papyri in the British Museum.
Cook 1964 Cook, A. B., Zeus, A Studyin Ancient Religion, Volume I,
New York.
Dessenne 1957 Dessenne, A., Le sphinx. Etude iconographique des origines
à la fin du seconde Millénaire, Paris.
Gantz 1993 Gantz, T., Early Greek Myths, London.
Gaster 1942 Gaster, T. H., “A Canaanite Magical Text”, Orientalia XI,
s. 41-79.
Gray 1955 Gray, J., The Krt Text in the Literature of Ras Shamra,
A Social Myth of Ancient Canaan, Leiden.
Gray 1957 Gray, J., The Legacy of Canaan, Leiden.
Harvey 1990 Harvey, P., Classical Literature, Oxford.
Hoffmann 1984 Hoffmann, H., “Charos, Charun, Charon” OJA 3, s. 65-69.
Jannot 1998 Jannot, J., Devins, Dieux et Démons, Paris.
Jeffery 1990 Jeffery, L. H., The Local Scripts of Archaic Greece, Oxford.
Kramer 1959 Kramer, S. N., History begins at Sumer, New York.
Kurtz 1975 Kurtz D. C., Athenian White Lekythoi, Oxford.
Kurtz–Boardman 1971 Kurtz D. C. – Boardman, J., Greek Burial Customs, London.
Lincoln 1991 Lincoln, B., Death, War, and Sacrifice, London.
Michalowski 1968 Michalowski, K., L’Art de l’Ancienne Egypt, Paris.
Peek 1955 Peek, W., Griechische Vers-Inschriften, Band I, Grab-
Epigramme, Berlin.
 M›s›r ve Yak›n Do¤u Etkileriyle Yunan Mitolojisindeki “Kay›kç› Kharon” ... 149

Pekary 1994 Pekary, T., “Mors perpetua est. Zum Jenseitsgauben in

Rom” Beitrage zur Wirtschafts und Sozialgeschichte der
alten Welt 5, s. 96-100.
Picard 1936 Picard, Ch., “Dieux semitiques au Cynthe delien”, Syria 17,
s. 315, 316.
Picard 1958 Picard, Ch., “La sphinge tricephale dite ‘Panthee’,
d’Amphipolis et la demonologie Egypto-Alexandrine”
MMAI 50, 65-70.
Plassart 1928 Plassart, A., “Les sanctuaires et les cultes du Mont Cynthe”,
Delos XI, s. 315-318.
Possener 1945 Possener, G.,“Houroun: Nouvelles mentions de cette
divinité” JNES 4, s. 240-242.
Pottier 1916 Pottier, Edm., “Thanatos et quelques autres représentations
funéraires sur des lécythes blancs Attiques” Monuments et
Mémories 22.
Richardson 1964 Richardson, E., The Etruscans, London.
Robinson–Wilson 1990 Robinson, H. S. – Wilson, K., Myths and Legends of all
Nations, London.
Romant 1980 Romant, B., La vie en Egypt aux temps antique, Paris.
Russell 1999 Russell, J. B., fieytan, (çev. Nuri Plümer) ‹stanbul.
fiahin 1992 N. fiahin, “Korinth Serami¤inde Heraldik Sphinx ve Kutsal
a¤aç ‹konografisi”, Ark.-San. Tar. Der. 6, s. 107-127.
fiahin 1996 fiahin, N., “Beyaz lekythos’lar Ifl›¤›nda Klasik Devirde
Atina’da Ölüm ‹konografisi ve Ölü Kültü”, Ark. Der. 4,
s. 143-167.
Spivey 1997 Spivey, N., Etruscan Art, London.
 LEVHA 21

Fig. 1 Berlin, Staatl. Mus. F 2455. Athens. ARV2 846, 196. LIMC 3/2, 168, 7a.
Athens, Nat. Mus. 1926 (CC 1668) Eretria. ARV2 846, 193. LIMC 3/2, 168, 5.
New York, MMA 21.88.17. ARV2 846, 197. LIMC 3/2, 168, 7b.

Fig. 2 Oxford Ashm. Mus. G 258 (547) Fig. 3 London, British Mus. D 58.
Athens. ARV2 756, 64. Kurtz 1975, Kurtz 1975, Pl. 32, 4.
Pl. 23, 2.
LEVHA 22

Fig. 4 Peck, H.T., Harpers, Dictionary of Classical Antiquities, 1898.

Fig. 5 Paris, Louvre CA537 Eretria. ARV2 1384, 18. Kurtz 1975, Pl. 50, 1a, b.
 LEVHA 23

Fig. 6 Boston, MFA 97, 372. Beazley 1947, Pl. 37, 1.

Fig. 7 Tarquinia, Tomba dell’Orco I. LIMC 3/2, 174, 1.

LEVHA 24

Fig. 8 Beazley 1947, Pl. 31, 1.

Fig. 9 Tarquinia, Tomb of the Aninas. Spivey 1997, Fig. 151