AiORS I PDF

ARHITEKTURA I ORGANIZACIJA
RAČUNARSKIH SISTEMA
Arhitektura i organizacija računarskih sistema Slajd 1

ARHITEKTURA I ORGANIZACIJA
RAČUNARSKIH SISTEMA
Prof. dr Goran Đukanović, dipl.inž.el

goran.z.djukanovic@apeiron-edu.eu
Arhitektura
Arhitektura računarskih
Arhitekturai računarskih
organizacija sistema
sistema
računarskih i mreža
i mreža
sistema Slajd 2 Slajd
Slajd22
SADRŽAJ
 RAZVOJ ARHITEKTURE RAČUNARA I DEFINICIJE
 NUMERIČKI OSNOVI RAČUNARSKE TEHNIKE
 JEDNOPROCESORSKI I VIŠEPROCESORSKI
RAČUNARSKI SISTEMI
Arhitektura
Arhitekturai računarskih
organizacija sistema
sistema
računarskih i mreža
i mreža
sistema Slajd 3 Slajd
Slajd33
NAGRADNO PITANJE
?
Arhitektura
i organizacija sistema sistema
računarskih i mreža Slajd 4 Slajd 4
I
RAZVOJ ARHITEKTURE RAČUNARA I
DEFINICIJE
Arhitektura
ARHITEKTURA
• Arhitektura (Latinski „architectura“, od starogrče složenice

„architéktōn“, ὰρχιτεκτονική , od ὰρχι glavni i Τεκτονική
graditelj) u užem smislu je nauka i umjetnost projektovanja
i oblikovanja zgrada i drugih građevina.
• Arhitektura računara (computer architecture) se bavi
projektovanjem i korišćenjem računara.
• Računar je programabilna mašina. Računar radi po
unaprijed zadatom programu.
• Program – raspored po kome će se nešto izvoditi.
• Program je organizovana lista instrukcija, koja, kad se
izvrši, uzrokuje da se računar ponaša na ranije određen
način.
Arhitektura
RAČUNARSKI SISTEM I MREŽA
• Računarski sistemi su mašine koje obrađuju ulazne

informacije (podatke ili naredbe) i iz njih proizvode izlazne
informacije (rezultate).
• Kompletan funkcionalan računar, uključujući softver, i
neophodne periferne uređaje.
• Svaki računarski sistem na primjer, zahtijeva operativni
sistem.
• Računarska mreža – skup međusobno povezanih
računara, perifernih uređaja i drugih resursa, s ciljem
kvalitetnijeg, efikasnijeg i operativnijeg korišćenja
podataka, informacija i raspoloživih resursa.
Arhitektura
ARHITEKTURA RAČUNARA
• Kompleksan zadatak projektanta: koje osobine su važne za
novi računar, kako projektovati računar sa maksimalnim
performansama, ali zadržati se u ograničenjima cijene,
potrošnje energije i raspoloživosti.
• Mnogi aspekti: dizajn skupa instrukcija, funkcionalna

organizacija, dizajn logike i implementacija
• Implementacija: projektovanje integrisanih kola, pakovanje,

napajanje, hlađenje,...
• Optimizacija dizajna zahtijeva familijarnost sa veoma širokim

opsegom tehnologija, od kompajlera i operativnih sistema,
do dizajna logike i pakovanja.
Arhitektura
Arhitektura i organizacija računara
• Pri opisu računara, pravi se razlika između Arhitekture i Organizacije.
• Iako nije jednostavno dati preciznu definiciju ovih termina, postoji koncenzus oko opštih oblasti
koje pokriva svaki od tih termina.
• Računarska arhitektura odnosi se na one atribute sistema koje vidi programer, odnosno one
koji imaju direktan uticaj na logičko izvršavanje programa. Često se umjesto arhitekture koristi
izraz ISA (instrukcijski skup, instruction set architecture)
• Organizacija računara odnosi se na operativne jedinice i njihove interkonekcije koje realizuju

specifikacije arhitekture.
• Primjeri atributa arhitekture uključuju skup instrukcija, broj bita koji se koriste za predstavljanje
različite vrste podataka (npr. brojeva, znakova), I/O mehanizme, i tehnike za adresiranje
memorije.
• Atributi organizacije uključuju hardverske detalje koji su transparentni za programera, poput

upravljačkih signala, interfejsa između računara i periferije, te korišćene tehnologije memorije.
Arhitektura
RAZVOJ RAČUNARA
Svaki računar se može posmatrati kao sistem:

Ulazni podaci: ulazi
Centralna jedinica: obrada
Izlazne informacije: izlazi
ulaz obrada izlaz
Arhitektura
VRSTE RAČUNARA
Promjene u načinu upotrebe dovele su do razvoja novih tržišta i nastanka nekoliko klasa računara
Personal Desktop Server Klasteri/Ware Embedded
Mobile device house scale
PMD computer
(WSC)
Cijena sistema $100-$1.000 $300-$2.500 $5.000-$10.000.000 $100.000- $10-$100.000
Veliki raspon $200.000.000 Veliki raspon
(mnogo zahtjeva za - Od USB key
multiprocesorskim (sadrže 50.000 do mrežnih
sistemima, najskuplji: – 100.000 rutera
Large Scale servera)
multiprocessors for
high-end transactions)
Cijena $10-$100 $50-$500 $200-$2.000 $50-$250 $0,01-$100
mikroprocesora
Važne Cijena, energija, Cijena- Propusna moć, Cijena- Cijena,
arhitekturne performanse u performanse, raspoloživost, performanse, energija,
karakteristike radu, brzina energija, skalabilnost, energija propusna moć, performanse
izvršavanja grafičke energetska specifične za
zadataka performanse efikasnost primjenu
Prodaja 1,8 mlrd (90% 350 mil 20 mil 19 mlrd (3

mobilnih) mlrd u 2005)
Arhitektura
VRSTE RAČUNARA
• Podjela računara prema vrsti signala koji koriste:

-analogni
-digitalni
-hibridni
Arhitektura
VRSTE RAČUNARA
Ugrađeni računari (embedded)
• napravljeni za izvršavanje ograničenog broja zadataka
• najbrže rastući dio tržišta računara
• od svakodnevnih uređaja – mašina za rublje, mikrovalna, štampači, mrežni

usmjerivači, svi automobili koji sadrže jednostavne mikroprocesore, stereo
sistemi,...
• do ručnih digitalnih uređaja - mobilni telefon, pametne kartice, video igrice i

digitalni STB.
• njihovo prisustvo nije uvijek očigledno.
Arhitektura
SEMINARSKI - PREPORUKE
BROJ I CIFRA
• Cifra je samo pojedinačni znak za pisanje brojeva 0, 1 itd.

do 9
• Pogrešni su izrazi astronomske cifre, velike cifre, cifra od

trideset hiljada i slično.
• BROJKA je isto što i CIFRA!
• Pogrešno je upotrebljavati riječ CIFRA umjesto riječi BROJ.
Arhitektura
SEMINARSKI - PREPORUKE
Pogrešno je (Bolje je)
• Dolazio je 8 puta (Dolazio je osam puta)
• 47 ljudi je došlo (Četrdeset sedam ljudi je došlo)
• 1965. godine je... (Godine 1965. je...)
• 125 hiljada... (125000, sto dvadeset pet hiljada)
• 12-ak, 150-tak (dvanaestak, sto pedesetak)
Arhitektura
ISTORIJA RAZVOJA RAČUNARA
• Šta računar može da radi?
• Sposobnost računara da obrađuje i pamti velike količine

podataka, omogućuje njihovu primjenu u rješavanju velikog
broja problema.
Arhitektura
• Mnogi poslovi i rutine mogu da se nedvosmisleno opišu

nekom procedurom. Odlazak na posao, obračun penzija,
obrada fotografija, obračun poreza itd.
• Kada se procedura precizno opiše, onda se za obradu

podataka može koristiti računar.
• Za takve primjene je korisno primijeniti računarsku obradu

podataka, a kreativni dio posla ostaviti za čovjeka.
Arhitektura
U poslovanju često postoji potreba da se provede neka
procedura nad jako velikom količinom podataka, npr:
• popis stanovništva,
• glasanje,
• pretrage i sortiranja,
• upravljanje projektima,
• obrada plata,
• obrada penzija,...
Ako se radi ručno, to zahtijeva veliki ljudski rad ali i donosi

mnoštvo grešaka prouzrokovanih nepažnjom.
Arhitektura
• Ono na čemu se najranije računalo bili su prsti na rukama.
• Međutim za potrebe trgovine bilo je nužno smisliti neko

pomagalo koje će moći da prebroji i izračuna veće
vrijednosti.
• Jedno od takvih pomagala je bio Abakus.
• Abakus je prosta i istorijski stara sprava za računanje, koja

se koristila kod starih Egipćana, Grka, Rimljana, Kineza...
Arhitektura
• Koliko god je Abakus čovjeku pomogao u računanju, to nije
mašina koja je automatski rješavala operacije, već se to
računanje vršilo u ljudskoj svijesti.
• Abakus je bio samo mehaničko sredstvo, koje je čovjeku
služilo kao pomoć.
Rimski
abakus
Arhitektura
• Rimski abakus zasnovan je na bi-kvinarnom kodu.
• Prorezi sadrže po jedan kamenčić za bazu 5
(5,50,500,5000 itd),
• 4 kamenčića za bazu 10 (1, 10, 100,1000, itd)
Rimski
abakus
Broj prikazan na abakusu je 1.069.181 (sa
karakterističnim predstavljanjem nule).
Arhitektura
Kineski abakus
heaven
5
earth
Nula (Clean):
Arhitektura
Japanski
abakus
“Soroban”
Arhitektura
Ruski
abakus
Arhitektura
Školski
abakus
Arhitektura
• Još u XVII vijeku su se javile ideje za konstruisanje mašina za obradu
podataka
• To su bile mehaničke mašine, modeli Šikarda, Paskala, Lajbnica iz XVII

vijeka, te kasnije, u XIX vijeku - Bebidža itd).
• To su bili samo uređaji za pomoć pri računanju, a ne računari, jer nisu

mogli da rade po različitim zapamćenim programima.
• Procvat industrije časovnika omogućio je pronalazak konstruktivnih

rješenja za mehanizme koji rade na mehaničkim principima.
Arhitektura
• Smatra se da je prvu ovakvu mašinu (mehanički kalkulator) izradio
njemački profesor matematike i astronomije Vilhelm Šikard (Wilhelm
Schickard) 1623. godine.
• Originalni model nije sačuvan.
Arhitektura
• Mašina je radila 4
računske operacije.
• Rad sa šestocifrenim
brojevima.
• Ako se premaši ovaj

kapacitet aktivirala je
zvono.
• 1960. godine
napravljena je
replika.
Računski sat
Arhitektura
Paskalina
• Blejz Paskal, francuski matematičar i filozof

• Sa devetnaest godina, 1642. ne znajući za rad Šikarda, konstruisao
aritmetičku mašinu
• U principu mehanička računska mašina, puna točkića, zupčanika i
osovina, čija je osnovna namjena bila izvođenje računske operacije
sabiranje.
Arhitektura
• Moglo se i oduzimati okretanjem točkića unazad i množiti

ponavljanjem operacije sabiranja.
• U principu ovo je adiciona mašina, sa principom rada kao
kod starih registar kasa.
Arhitektura
• U Njemačkoj je 1673 godine, nakon 30 godina, Gotfrid

Lajbnic (Gottfried Leibniz) napravio usavršenu verziju
Paskalove mašine
• množenje, dijeljenje i korjenovanje.
Arhitektura
• Čarls Bebidž (Charles Babbage), engleski matematičar,
filozof i inženjer mehanike, je izmislio mašinu za računanje
i štampanje rezultata.
• Godine 1820. napravio je mali model te mašine i nazvao ju

Diferencna mašina.
• Mašina se sastojala od poluga i zupčanika, bila je

glomazna i habala se.
Arhitektura
REPLIKA DIFERENCNE MAŠINE
Arhitektura
• 1830-tih Bebidž je razmišljao i o analitičkoj mašini čiji su neki dijelovi
slični današnjim računarima, posebno dio za ulazne podatke, obradu i
smještanje rezultata, ali ju nikad nije završio.
• Radio je na njoj 40 godina, sve do kraja svog života
• Analitička mašina je trebala da bude pokretana parom i trebala je imati

preko 30 metara dužine i 10 metara širine.
• Programi i podaci su trebali da budu unošeni putem bušenih kartica.
• Zamišljena kao prvi mehanički računar koji se programira
Arhitektura
• Kao izlaz, analitička mašina bi imala printer, krivolinijski ploter i zvono.
• Takođe, mašina bi bila u stanju da buši brojeve na kartice za kasnije

čitanje.
• Zamišljena je tako da radi sa decimalnim sistemom.
• Memorija kapaciteta 1000 brojeva, svaki sa po 50 cifara.
• Aritmetička jedinica je trebala da bude u stanju raditi sa sve četiri

aritmetičke operacije.
Arhitektura
Bebidžova analitička mašina, na parni pogon (Charles Babbage)
Arhitektura
Ada Byron (Ejda Bajron, grofica od Lavlejsa, ćerka
Lorda Bajrona) bila je interpretator i promoter
Bebidžovih vizionarskih radova:
• napisala je program za upotrebu analitičke

mašine za računanje niza Bernoulli-jevih brojeva
• vjerovatno je bila prvi programer na svijetu
• jedan od savremenijih programskih jezika je

nazvan po njoj:
ADA programski jezik
Arhitektura
• Sledeći značajan korak u razvoju računske tehnike je Holeritova ideja

bušenih elektronskih kartica (koje Čarls Bebidž nikad nije stigao da
realizuje).
• Krajem XIX vijeka u Sjedinjenim Američkim Državama raspisan je

konkurs kojim se tražilo rješenje za popis stanovništva 1890 godine, i
da bi se riješili problemi obrade ogromne količine podataka pri popisu.
Arhitektura
• prihvaćeno je rješenje koje je ponudio Herman Holerit
(Herman Hollerith),
• posao popisa preko 60 miliona stanovnika završen je za

svega 6 sedmica.
• Holeritova ideja su bile bušene elektronske kartice, izum je

patentirao i otvorio vlastitu firmu, koja nakon njegove smrti,
mijenja naziv u IBM (International Business Machine
Corporation).
Arhitektura
Holeritov uređaj za čitanje podataka sa bušenih kartica “Punched Card Tabulator”
Arhitektura
• Analogni računar
• Vannevar Bush, profesor na MIT –
diferencijalni analizator (1931.godine)
• Rotacioni diskovi i točkovi za proračun
integrala
• Više jedinica povezanih metalnim
štapovima i zupčanicima
• Rješavanje diferencijalnih jednačina za proračun trajektorije

• Istraživačka balistička laboratorija armije SAD, Aberdeen, Maryland
• Ručno podešavanje, do 2 dana pripreme
• Pokretan električnim motorima
• Princip šibera na masivnoj skali (slide rule)
Arhitektura
• U Njemačkoj 1938 godine Konrad Cuse (Konrad Zuse) je
izgradio računske mašine Z1 i Z2,
• Z1 i Z2 rade u binarnom sistemu ali na elektromehaničkom

principu (elektromehanički digitalni računar).
• Zatim elektromehanički element zamjenjuje sa bržom

elektronskom cijevi te 1941 godine izrađuje novi model Z3 i
kasnije Z4. Ta dva računara predstavljaju prve računare
opšte namjene i to programski kontrolisane.
Arhitektura
Autor pored rekonstrukcije Z1 mašine
Arhitektura
Z3 mašina
Arhitektura
• Alan Turing, britanski matematičar je razvio Bombu, mašinu
zasnovanu na prethodnom radu Poljskih matematičara, koja
je od kraja 1942.godine dekodirala sve poruke koje je
poslalala Enigma mašina njemačkog vazduhoplovstva.
• Formulisao je koncept algoritma, vještačke inteligencije,

Turingovu mašinu i Turingov test.
• U II svjetskom ratu radio je u Bletchley Parku – Britanski

centar za dešifrovanje.
Arhitektura
ENIGMA
Arhitektura
Mašina
“BOMBA” za
dešifrovanje
Arhitektura
• Početkom četrdesetih godina XX vijeka Hauard Ejken
(Howard Aiken) kombinovao je Holeritove mašine i
Bebidžovu ideju o programabilnom računaru.
• Izgradio je (na Harvardu) mašinu pod imenom ASCC

(Automatic Sequence Controlled Calculator) ili Mark I.
Arhitektura
• ASCC je imala papirnu traku sa programom, ulaz na

bušenim karticama, brojače za brojeve i elektromehaničke
releje za smještanje rezultata.
• Proradila je 1944. godine ali je već tada bila zastarjela,

označivši kraj elektromehaničke ere.
• Mark I mašina bila je dugačka 17m, široka 2.5m i

sastavljena od 750 000 dijelova.
Arhitektura
Mašina “MARK I”
Arhitektura
• Godine 1943 Američka vojska finansirala je izgradnju
računara ENIAC (The Electronic Numerical Integrator And
Computer).
• Koristio se za izračunavanja putanja projektila
• ENIAC je bio računar sa elektronskim cijevima, završen u

novembru 1945. godine.
• Izgradili su ga naučnici Ekert (Eckert) i Mohli (Mauchly) sa

Univerziteta u državi Pensilvanija.
Arhitektura
• ENIAC se u savremenim računarskim naukama smatra prvim pravim
elektronskim računarom opšte namjene (elektronski digitalni računar).
• sastojao se od 18000 elektronskih cijevi i bio je težak preko 30 tona, dugačak

30m i visok 3m.
• Imao je 17.500 vakuumskih cijevi, 70.000 otpornika, 10.000 kondenzatora, 1.500

releja, 6.000 manuelnih prekidača
• Trošio je 174 kw (dovoljno za par hiljada laptopa)
• obavljao je 5000 sabiranja u sekundi
• glavni nedostatak bio mu je nemogućnost memorisanja programa.
Arhitektura
Detalj ENIAC-a
Arhitektura
• 50 godina kasnije u Pensilvaniji.....
• ENIAC na čipu od 0.5 cm2
Arhitektura
• Godine 1946 matematičar Džon Fon Nojman (John von

Neumann) definiše elektronski digitalni računar opšte
namjene
• predložio je nov način upravljanja instrukcijama i podacima

koji omogućuje pohranjivanje programa i podataka u
memoriji računara.
• Fon Nojman smatra se tvorcem kocepta programabilnog

računara.
Arhitektura
• Fon Nojman je radio na verziji računara EDVAC (Electronic Discrete Variable

Automatic Computer) koju je nazvao IAS mašina.
• IAS mašina koju je izgradio u saradnji sa Ekertom i Mohlijem, i sa Hermanom

Goldštajnom (Herman Goldstine), imala je veliki uticaj na dalji razvoj računara.
• On je shvatio da je umjesto decimalne aritmetike koju je koristio ENIAC (svaka

cifra predstavljena sa 10 elektronskih cijevi od kojih je uvijek samo jedna
aktivna), pogodnije koristiti binarnu aritmetiku.
Arhitektura
• Njegov arhitekturni pristup, poznat kao Fon Nojmanova mašina

primijenjen je kod prvog računara sa zapamćenim programom EDSAC
(1949), a još uvijek je osnov za gotovo sve računare.
• Prve prave računarske mašine (kompjuteri) pojavile su se nakon II

svjetskog rata i bile su (kao i danas) realizovane na elektronskim
uređajima.
Arhitektura
Harvard arhitektura
Organizacija računara s 4 principijelne komponente (dvije memorije)
Računar
• Prvi put korišćena u Harvard Mark I relejnom računaru.

• Nije fleksibilna: kada naručuje računar, kupac mora da odredi veličinu memorije za
instrukcije i veličinu memorije za podatke. Kasnije se ne može dio memorije za instrukcije
koristiti za podatke niti obratno.
• Koristi se u nekim manjim ugrađenim sistemima i specijalizovanim dizajnima.
Arhitektura
Von Neumann arhitektura
Jedinstvena memorija
Računar
• John Von Neumann, matematičar, prvi predložio ovu arhitekturu.

• Ova arhitektura s jednom memorijom za podatke i instrukcije nudi fleksibilnost pa je
prevladala. U bilo kom momentu korisnik može da promijeni koliko memorije se koristi za
podatke a koliko za instrukcije.
• Skoro svi računari prate ovaj pristup.
Arhitektura
• elektronske komponente koje su danas u upotrebi imaju logiku na nivou
nula i jedinica.
• pisanje male procedure na nivou nula i jedinica bilo bi veoma naporno

za čovjeka, sa velikom vjerovatnoćom greške.
• čovjek očigledno dobro razumije jezik procedure. Stoga su razvijeni

programski jezici pomoću kojih je proceduru moguće zapisati na način
blizak ljudima, a ipak dovoljno jednostavno da se lako mogu prevesti na
jezik nula i jedinica razumljiv - računarima.
Arhitektura
GENERACIJE RAČUNARA
• od kako su se počele koristiti elektronske komponente u

izradi digitalnih računara u kojima se podaci prenose,
čuvaju i obrađuju elektronski, računari se dijele u
generacije.
• svaka generacija donosila je nova poboljšanja koja su ih

činila bržim i efikasnijim.
• postoji okvirna saglasnost oko definisanja ovih generacija

ali oko čvrstih granica među generacijama se nerijetko i
diskutuje.
Arhitektura
Prva generacija računara
•Karakterisana je primjenom vakuumskih cijevi i memorije za

skladištenje podataka i programa.
•Za memoriju su korišteni magnetna traka, magnetni doboš i

magnetni diskovi.
•PROGRAMIRANJE se vršilo na mašinskom jeziku jer još

uvijek nisu postojali PROGRAMSKI JEZICI.
•Džordž Bul je još 1854. godine opisao svoj sistem za

simboličko rasuđivanje koji je kasnije postao osnova za
mašinski jezik.
Arhitektura
Prva generacija računara (okvirno 1946–1957)
• Karakterističan primjer prve generacije je računar ENIAC,

koji je korišten do 1955. godine, uglavnom za projektovanje
balističkih raketa.
• U prvu generaciju spada i Fon Nojmanov EDVAC (IAS),

poznat kao prvi računar koji koristi magnetne diskove, kao i
Ekertov i Mohlijev UNIVAC (Universal Automatic Computer),
koji je koristio magnetne trake.
• UNIVAC je bio u upotrebi do 1963 godine.
Arhitektura
Druga generacija računara (okvirno 1957–1964)
•Definisana je upotrebom tranzistora, koji su jeftiniji, brži, manji, troše manje

električne energije i proizvode manje toplote.
•Tranzistor je nastao u Belovim laboratorijama 1947. godine, a kasnih 1950-

tih godina računari izgrađeni u potpunosti upotrebom tranzistora, postaju
komercijalno dostupni.
•Pored ovih tehnoloških unapređenja pojavljuju se prvi programski jezici, Flow

Matic, iz kojeg kasnije nastaje COBOL, FORTRAN, ALGOL (ALGOrithmic
Language) i LISP.
Arhitektura
Godine 1961. napravljen je prvi komercijalni računar koji je

koristio tranzistore (Philco Transac S-2000).
Arhitektura
1961. godine IBM-ov računar 1401 postiže veliki komercijalni

uspjeh.
Arhitektura
• Svaku narednu generaciju karakterišu veće mogućnosti procesiranja,

veći kapacitet memorije, te manje dimenzije od prethodnih generacija.
• Pojavljuju se i druge promjene: uvođenje kompleksnijih aritmetičkih i

logičkih jedinica, te upravljačkih jedinica, upotreba programskih jezika
višeg nivoa, te obezbjeđivanje sistemskog softvera uz računar
(računarski sistemi).
Arhitektura
Treća generacija računara (okvirno 1965–1971)
Karakterisana je pojavom integrisanih kola:

• SSI (Small Scale Integration)
• MSI (Medium Scale Integration)
• Tipično 1.000.000 operacija u sekundi
Magnetni diskovi zamjenjuju magnetne trake.
Pojavljuje se prvi mikroračunar, 1960. godine firma DEC

(Digital Equipment Corporation) uvodi PDP-1 (Programmed
Data Processor-1).
Arhitektura
Treća generacija računara
• 1964. godine IBM je objavio System/360, prvu familiju

kompatibilnih mašina.
• Princip kompatibilnosti novih familija sa prethodnim

promijenio je način razmišljanja o računarima.
Arhitektura
Treća generacija računara
PDP-1
Arhitektura
Četvrta generacija računara (okvirno 1972–1977)
Karakterisana je daljom integracijom tranzistora:
• LSI (Large Scale Integration)

Arhitektura
Četvrta generacija računara
Nastavljanje integracije tranzistora je omogućilo stvaranje mikroprocesora.
1971. godine kompanija Intel je izbacila na tržište prvi centralni procesor četvorobitni 4004:
prvi čip koji sadrži sve komponente mikroprocesora na jednom čipu. Može da sabira dva broja
od 4 bita i da množi ponavljanjem sabiranja
1972. godine Intel pravi prvi osmobitni procesor 8008 – skoro dvostruko kompleksniji od 4004
1974. godine Intel 8080 – prvi mikroprocesor opšte namjene (8-bitni, ali brži od 8008, sa
većim skupom instrukcija i većom mogućnošću adresiranja)
1978. godine šesnaestobitni procesor 8086 čime otpočinje epoha mikroprocesora.
Arhitektura
Peta generacija računara (okvirno 1978–1991)
Karakterisana je daljom integracijom tranzistora:
• VLSI (Very Large Scale Integration)

Arhitektura
Šesta generacija računara (1991 - ... )
Dalja integracija tranzistora:
• ULSI (Ultra Large Scale Integration)

• > 1000.000.000 operacija u sekundi
Arhitektura
Arhitektura
Integracija komponenata
Npr. integrisana kola 7400, 7402, i 7404 su klasifikovana kao SSI.

Binarni brojač, flip-flop, ili demultiplekser je klasifikovan kao MSI.
Definicija VLSI se stalno mijenja jer proizvođači stalno pronalaze nove načine da povećaju
površinsku gustinu tranzistora.
Gordon Moore, suosnivač Intel korporacije je uočio da se gustina tranzistora po kvadratnom inču
udvostručava svake godine (Moore’s Law).
Murov zakon je revidiran 1970-tih, kada je rast usporio, te glasi da se gustina udvostručava
svakih 18 mjeseci.
Arhitektura
Integracija komponenata - VLSI
• Izraz VLSI odnosio se na smještanje hiljada tranzistora i drugih mikroelektronskih

komponenata na jedno integrisano kolo (čip).
• Izraz je počeo da se koristi 1970-tih, uz napoznatiji VLSI: mikroprocesor.
• Izraz je izgubio prvobitni smisao nakon što su 1980-tih stotine hiljada, a zatim
milioni tranzistora smješteni (ULSI, Ultra Large Scale Integration) na jedan čip.
• Mikroprocesor sa milijardu tranzistora nastao je 2008. godine
• Samostalno istraživanje: studiozno istražiti da li je (i kako) se kroz istoriju mijenjala

definicija termina SSI, MSI, LSI, VLSI, ULSI. Naći razloge promjena. Koja je
današnja vrijednost tih definicija? Napraviti prezentaciju od nekoliko slajdova.
Arhitektura
Superračunari
Računari velikih mogućnosti i velike brzine obrade zasnovani

na paralelizaciji računarskog procesa.
Počeli su da se proizvode krajem sedamdesetih i početkom

osamdesetih godina, a primjenjivali su se uglavnom za
naučnotehničke proračune i u vojne svrhe.
Prave se u malom broju primjeraka a najpoznatiji su Cray i

CDC (Control Data Corporation).
Arhitektura
Superračunari
Superkompjuter Cray-2
Arhitektura
Superračunari
CDC 6600
Arhitektura
Personalni računari
• 1975. Godine pojavljuje se prvi personalni računar MITS

Altair.
• Imao je memoriju od 256 bajtova, a nije imao tastaturu i

ekran.
• Programirao se korišćenjem prekidača na kućištu a kao

izlaz je koristio sijalice.
Arhitektura
emulator:
Personalni računari https://s2js.com/altair/sim.html
Altair 8800
Ed Roberts
Arhitektura
• Džobs (Steve Jobs) i Vozniak (Steve Wozniac) 1976.

godine razvili su računar Apple I,
• prodavao se u dijelovima i nije postigao veliki komercijalni

uspjeh.
Arhitektura
Apple I
Arhitektura
• 1977. godine predstavljen je Apple II koji je imao testaturu,

napajanje i generisao je grafiku u boji
• 1978. godine uvedena je

disketa umjesto magnetnih
kaseta.
Apple II
Arhitektura
• u prvoj polovini 80tih godina mnoge kompanije razvijaju

personalne računare,
• najpoznatiji kod nas su bili ZX Spectrum, Commodore 64 i

Atari.
• svi su imali procesor, memoriju i tastaturu, a kao izlaznu

jedinicu su koristili televizor,
• za čuvanje podataka imali su kasetofon.

Arhitektura
ZX Spectrum
Arhitektura
Commodore 64
Arhitektura
Atari
Arhitektura
• 1981. godine kompanija IBM razvija IBM PC koji uskoro

postaje standard oko koga i druge kompanije razvijaju
svoje računare.
Arhitektura
• 1983. godine kompanija Apple Computers uvodi

računar Lisa koji je otvorio put razvoju Apple
Macintosh-a.
• Imao je grafičko okruženje i pokazivanjem miša na

sličice aktivirale su se komande.
Arhitektura
računar Apple Lisa
Arhitektura
• 1983. godine pojavljuje

se IBM PC/XT (eXtended
Technology)
• ima memoriju od 128 do

256 KB i disk od 10 MB.
Arhitektura
• Godine 1984 predstavljen je IBM AT

(Advanced Technology),
• Intel procesor 80286,
• memorija 512 KB,
• disk do 20 MB i
• disketna jedinica od 360 KB do 1,2 MB.
Arhitektura
• 1986. godine Compaq uvodi prvi PC baziran na procesoru

80386,
• 1987. godine IBM uvodi svoju familiju računara PS/2.
• 1989. godine počinje proizvodnja PC sa procesorom

80486,
• od 1993. godine proizvodnja PC baziranog na procesoru
Pentium.
Arhitektura
PREGLED RAZVOJA RAČUNARA 1960-1986
Arhitektura
RAZVOJ RAČUNARA
Računari danas više nisu luksuz nego potreba.
Računari i njihova primjena su uključeni u sve
aspekte svakodnevnog života.
Moderni multimedijalni
laptop računar sa
višestrukim primjenama
Arhitektura
računarskih sistema
sistema i mreža
i mreža Slajd 97 Slajd 97
RAZVOJ RAČUNARA
• Svaki današnji računar slijedi osnovni plan projektovan od strane Bebidža.
• Računar je višenamjenski - izuzetno prilagodljivo sredstvo.
• Može da sabira brojeve, ali takođe i da se koristi za lansiranje interkontinentalnih

balističkih raketa.
• Milioni računara prodaju se svake godine, uključujući, laptopove, personalne

računare, mainframe, superračunare.
• S druge strane prodaju se i milijarde ugrađenih računara, koji su dio većih

uređaja.
Arhitektura
sistema i mreža
RAZVOJ RAČUNARA
Primjeri uređaja sa ugrađenim sistemima uključuju:
•mobilne uređaje, digitalne kamere, video kamere, kalkulatore, mikrotlasne pećnice,

sisteme bezbjednosti u objektima, mašine za posuđe, sisteme rasvjete, termostate,
printere,
•razne sisteme u transportu: upravljanje prenosom, upravljajne stilom vožnje

(cruise), ubrizgavanje goriva, kočioni sistemi,
•rekete za tenis, zubne četkice,
•te razne vrste senzora i aktuatora u automatizovanim sistemima.
Arhitektura
sistema i mreža

AiORS I PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AiORS I PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ARHITEKTURA I ORGANIZACIJA

Arhitektura i organizacija računarskih sistema Slajd 1

Prof. dr Goran Đukanović, dipl.inž.el

 NUMERIČKI OSNOVI RAČUNARSKE TEHNIKE

• Arhitektura (Latinski „architectura“, od starogrče složenice

• Računarski sistemi su mašine koje obrađuju ulazne

• Mnogi aspekti: dizajn skupa instrukcija, funkcionalna

• Implementacija: projektovanje integrisanih kola, pakovanje,

• Optimizacija dizajna zahtijeva familijarnost sa veoma širokim

• Pri opisu računara, pravi se razlika između Arhitekture i Organizacije.

• Organizacija računara odnosi se na operativne jedinice i njihove interkonekcije koje realizuju

• Atributi organizacije uključuju hardverske detalje koji su transparentni za programera, poput

Svaki računar se može posmatrati kao sistem:

Prodaja 1,8 mlrd (90% 350 mil 20 mil 19 mlrd (3

• Podjela računara prema vrsti signala koji koriste:

• napravljeni za izvršavanje ograničenog broja zadataka

• najbrže rastući dio tržišta računara

• od svakodnevnih uređaja – mašina za rublje, mikrovalna, štampači, mrežni

• do ručnih digitalnih uređaja - mobilni telefon, pametne kartice, video igrice i

• njihovo prisustvo nije uvijek očigledno.

• Cifra je samo pojedinačni znak za pisanje brojeva 0, 1 itd.

• Pogrešni su izrazi astronomske cifre, velike cifre, cifra od

• BROJKA je isto što i CIFRA!

• Pogrešno je upotrebljavati riječ CIFRA umjesto riječi BROJ.

Pogrešno je (Bolje je)

• Dolazio je 8 puta (Dolazio je osam puta)

• 47 ljudi je došlo (Četrdeset sedam ljudi je došlo)

• 1965. godine je... (Godine 1965. je...)

• 125 hiljada... (125000, sto dvadeset pet hiljada)

• 12-ak, 150-tak (dvanaestak, sto pedesetak)

• Šta računar može da radi?

• Sposobnost računara da obrađuje i pamti velike količine

• Mnogi poslovi i rutine mogu da se nedvosmisleno opišu

• Kada se procedura precizno opiše, onda se za obradu

• Za takve primjene je korisno primijeniti računarsku obradu

Ako se radi ručno, to zahtijeva veliki ljudski rad ali i donosi

• Međutim za potrebe trgovine bilo je nužno smisliti neko

• Jedno od takvih pomagala je bio Abakus.

• Abakus je prosta i istorijski stara sprava za računanje, koja

• To su bile mehaničke mašine, modeli Šikarda, Paskala, Lajbnica iz XVII

• To su bili samo uređaji za pomoć pri računanju, a ne računari, jer nisu

• Procvat industrije časovnika omogućio je pronalazak konstruktivnih

• Originalni model nije sačuvan.

• Ako se premaši ovaj

• Blejz Paskal, francuski matematičar i filozof

• Moglo se i oduzimati okretanjem točkića unazad i množiti

• U Njemačkoj je 1673 godine, nakon 30 godina, Gotfrid

• Godine 1820. napravio je mali model te mašine i nazvao ju

• Mašina se sastojala od poluga i zupčanika, bila je

REPLIKA DIFERENCNE MAŠINE

• Radio je na njoj 40 godina, sve do kraja svog života

• Analitička mašina je trebala da bude pokretana parom i trebala je imati

• Programi i podaci su trebali da budu unošeni putem bušenih kartica.

• Zamišljena kao prvi mehanički računar koji se programira

• Takođe, mašina bi bila u stanju da buši brojeve na kartice za kasnije

• Zamišljena je tako da radi sa decimalnim sistemom.

• Memorija kapaciteta 1000 brojeva, svaki sa po 50 cifara.

• Aritmetička jedinica je trebala da bude u stanju raditi sa sve četiri

Bebidžova analitička mašina, na parni pogon (Charles Babbage)

• napisala je program za upotrebu analitičke

• vjerovatno je bila prvi programer na svijetu

• jedan od savremenijih programskih jezika je

ADA programski jezik