IX.

ÜNİTE

EDEBî AKIMLAR
V E D Ü N YA E D E B İ YAT I
FÖY 15: Edebî Akımlar ve Dünya Edebiyatı
Edebî Akımlar
Dünya Edebiyatı
Türkiye Dışındaki
Çağdaş Türk Edebiyatı

9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 249 27.05.2019 11:59

 Ortaöğretim Alanı
SÖZ • EA | 15

Edebiyat
Ders Föyü
EDEBÎ AKIMLAR VE DÜNYA EDEBİYATI
EDEBÎ AKIMLAR „„ Konular, Yunan mitolojisinden ve tarihinden alınmıştır.
„„ Her dönemde geçerli olan evrensel konular işlenmiş;
moda akımlara ve düşüncelere yer verilmemiştir.

1) HÜMANİZM „„ Kişiler; tanrılar, yarı tanrılar, krallar ve soylulardır.

„„ Konu değil, konunun işlenişi önemlidir.
„„ 14. yüzyılda İtalya'da Latincenin antik Roma tarzı ürün-
lerinde kullanılmaya başlamasıyla ortaya çıkmıştır. „„ Seçkin, yalın, kusursuz bir dil hedeflenmiştir.
„„ İnsan dışındaki dekorlar, doğa görünümleri ve bunların
„„ Dante ve Boccaio tarafından başlatılan bir akımdır.
betimlenmesi önemsenmemiştir.
„„ "İnsalık aşkı" anlamına gelen bu akımın temelinde insan
„„ Toplumu değil, bireyi eğitmek amaçlanmıştır. Bu neden-
sevgisi vardır.
le karakter değil, tip önemlidir.
„„ Hümanizm, Rönesans'ın temelini oluşturur. Bundan do-
„„ Sanatçı eserde kişiliğini gizlemiştir.
layı rönesans hümanizmin temsicileri ortaktır.
„„ “Sanat sanat içindir.” görüşü hâkimdir.
„„ Üslup ve şekil özelliklerine önem verdiler. Daha çok seç-
kinlerin beğenilerini öne çıkardılar. Temsilcileri

Boileau, Cornaille, Racine, Moliere,

Temsilcileri
Fenelon, La Fontaine, La Bruyere,
FRANSA
İTALYA Dante, Petrarca, Boccacio De La Fayette, De Sevigne, Descartes,
Saint Simon, Bossuet, Malherbe

NOT
2) RÖNESANS
„„ Hem hümanizmin getirdiklerini hem de bilim ve akılcılığı Türk edebiyatında Tanzimat Dönemi sanatçıları Yusuf

benimsemişlerdir. Kilisenin dogmalarına karşı çıkmışlardır. Kamil Paşa, Şinasi, Ahmet Vefik Paşa ve Direktör Ali
Bey’de klasisizm akımının etkileri görülür.
„„ 16. yüzyılda görülür.
„„ Özgürlük düşüncesine bağlıdırlar.

Temsilcileri 4) ROMANTİZM (COŞUMCULUK)

FRANSA Montaigne 18. yüzyılda klasisizme tepki olarak ortaya çıkan, kuralları
19. yüzyılda belirlenen bir akımdır. İlk olarak İngiltere ve Al-
İNGİLTERE Bacon, Shakespeare
manya’da ortaya çıkmış ancak ilkeleri Fransa’da, 1827’de,
İSPANYA Cervantes Victor Hugo tarafından Cromwell adlı oyunun ön sözünde
İTALYA Petrarca belirlenmiştir.

Romantizm'in Genel Özellikleri

3) KLASİSİZM (KURALCILIK)
17. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan, Yunan ve Latin edebi-
yatlarını örnek alan bir edebiyat akımıdır.
Klasisizm'in Genel Özellikleri
„„ Eski Yunan ve Latin edebiyatları örnek alınmıştır.
„„ Akıl ve sağduyu ön plandadır.
„„ Klasisizmin kurallarına karşı çıkılmıştır. Akıl yerine duy-
gu, coşku ve hayale önem verilmiştir. Konular sanatçının
kendi toplumundan ve kendi ulusal tarihinden alınmıştır.
„„ Fransız düşünürler Montesquieu, Voltaire, J.J. Rous-
seau ve Diderot’nun insan hakları, düşünce özgürlüğü,
dinî inançlarda hoşgörü, laiklik gibi konuları gündeme
getirmeleri bu akımı hazırlamıştır.
„„ Toplumun her kesiminden kişilere yer verilmiştir.

250

9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 250 27.05.2019 11:59

 Edebiyat Ders Föyü 15

„„ Süslü ve coşkulu bir anlatım vardır. Doğa tüm yönleriyle Temsilcileri

ele alınmış, her türlü betimlemeye yer verilmiştir. FRANSA Gustave Flaubert, Stendhal,
„„ Toplumdaki ve doğadaki zıtlıklardan yararlanılmıştır.
Gogol, Çehov, Tolstoy, Dostoyevski,
Rastlantılara çokça yer verilmiştir. RUSYA
Gorki, Şolohov, Turgenyev
„„ Sanatçı yapıtında kişiliğini gizlememiştir.
„„ "Toplum için sanat" görüşü benimsenmiştir. İNGİLTERE Daniel Defoe, Charles Dickens, Swift

„„ Aşk, ölüm, tabiat, din duygusu, Hristiyanlık mucizeleri en
çok işlenen konulardandır.
Temsilcileri
Victor Hugo, J.J. Rousseau, Voltaire,
FRANSA Diderot, Lamartine, Montesqieu,
Chateaubriand, G. Sand, A. Dumas
İNGİLTERE Shelley, Walter Scott, Lord Byron
AMERİKA London, Twain, O’Henry, Hemingway
İRLANDA Oscar Wilde, Bernard Shaw
NOT
Türk edebiyatında, birçok sanatçıda realizm akımının etkileri
görülür. Bu sanatçıların bazıları Sami Paşazade Sezai, Re-
caizade Mahmut Ekrem, Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf,
Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nuri Güntekin’dir.

ALMANYA Schiller, Goethe

6) NATÜRALİZM (DOĞALCILIK)
RUSYA Puşkin
19. yüzyılın ikinci yarısında (1870’lerde) Fransa’da ortaya
çıkan ve realizmin ileri aşaması olan bir edebiyat akımı-
NOT dır. Taine (determinizm), Bernard (deneysel uygulama),
Türk edebiyatında romantizmden etkilenen sanatçılar, Darwin (evrim teorisi), Mendel (ırsiyet teorisi) gibi isimler
Namık Kemal, Şemsettin Sami, Ahmet Mithat, Ziya bu akımı en çok etkileyen bilim adamlarıdır.
Paşa, Abdülhak Hamit Tarhan ve şiir alanında Re- Natüralizm'in Genel Özellikleri
caizade Mahmut Ekrem’dir.
„„ Tarafsız bir gözleme ve ön yargısız bir deneye dayanır.
„„ Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulur.

5) REALİZM (GERÇEKÇİLİK) „„ Kişiliğin oluşumunda çevreyle birlikte soya çekim de et-

19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve romantizme tep- kisinin olduğuna inanılır.
ki olarak doğan bir edebiyat akımıdır. Romantizmin hayalcili- „„ Sanatçı bir bilim adamı, toplum bir laboratuvar, insan da
ğine ve duygusallığına tepki olarak, doğal ve toplumsal çev- bir deney aracıdır.
reyi, güzel ve çirkin, tüm yönleriyle yansıtmayı amaçlamıştır.
„„ Edebiyat bir ameliyat masası olarak görülür.
Realizm'in Genel Özellikleri „„ Kişiler, yetiştikleri çevreye, aldıkları eğitime ve kültür dü-
„„ Auguste Comte’un Pozitivizm felsefesi etkili olmuştur. zeylerine uygun konuşturulur.
Bu felsefe, insanın sadece gördüğüne inanması gerek- „„ Yazar eserde kişiliğini gizler ve bir tutanak yazar gibidir.
tiğini savunduğundan, insanları gözleme ve gerçekçiliğe
„„ İğrenç, kötü olaylar eserde olduğu gibi aktarılır.
yöneltmiştir.
„„ “Sanat toplum içindir.” ilkesi benimsenmiştir.
„„ Günlük hayatta görülebilen olaylar ve kişiler işlenmiştir.
Hayale yer yoktur. „„ Daha çok olumsuz çevre ve tipler ele alınmıştır.
„„ Gözleme önem verilmiş, bu nedenle araştırma, tutanak „„ Ele alınan tipler nedeniyle dile bayağı ve argo sözcükler
ve anketlerden yararlanılmıştır. Hayal tamamen geri girmiştir.
planda kalmıştır.
„„ Doğal ve sosyal çevre önem kazanmış, kişiliğin oluşma- Temsilcileri
sında çevrenin etkili olduğuna inanılmıştır.
„„ Betimleme önem kazanmış, her betimlemeye bir işlev Emile Zola, Maupassant,
FRANSA
yüklenmiştir. Goncourt Kardeşler, Daudet
„„ Sanatçı eserde kişiliğini gizlemiştir. AMERİKA John Steinbeck
„„ Yalın ve sade bir dil hedeflenmiştir. Eserlerde kaba ve NORVEÇ Henrik İbsen
kötü sözcükler kullanılmamıştır.
ALMANYA Gerhart Hauptmann
„„ “Sanat sanat içindir.” görüşü benimsenmiştir.

251

9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 251 27.05.2019 11:59

 Edebiyat Ders Föyü 15
NOT
Türk edebiyatında natüralizm etkileri görülen ilk sanat-
çılar Tanzimat Dönemi'nde Nabizâde Nazım, Ahmet
Mithat Efendi ve Beşir Fuat’tır. Daha sonra Hüseyin
Rahmi Gürpınar bu akımın en önemli temsilcisi olmuş-
tur. Cumhuriyet döneminde ise Selahattin Enis ve Faik
Baysal’da da bu akımın etkileri görülür.
7) PARNASİZM
Realizmin ve natüralizmin şiire uygulanmasıdır. Romantik
şiirin aşırı duygusallığına tepki olarak doğmuştur. Şiirde ger-
çekçilik olarak değerlendirilen parnasizm, 1860’ta “Çağdaş
Parnas” adlı şiir dergisi etrafında toplanan sanatçıların kur-
duğu bir akımdır. Bu sanatçıların önderi ise Theophile Gau-
tier’dir. Fransızca “parnasse” sözcüğü Yunanistan’daki bir
dağın adından gelmiştir.
Parnasizm'in Genel Özellikleri
„„ “Güzellik, güzel biçimlerle elde edilir.” düşüncesin-
den hareketle şiirde biçim mükemmelliği hedeflenmiştir.
„„ Ölçü, uyak, aliterasyon gibi biçimsel özelliklere büyük
önem vermişlerdir.
„„ Romantizm’le terk edilen eski Yunan, Latin mitolojileri
yeniden önem kazanmıştır.
„„ Sanatçı eserde kişiliğini gizlemiş, “Sanat sanat içindir.”
görüşünü benimsemiştir.
„„ Pozitivizm şiire uygulanmış, bilimden, felsefeden yarar-
lanılmıştır.
„„ Romantizm’in düş ve duygu tutkusuna karşı çıkılmış, li-
rizme yer verilmemiştir.
„„ Tarihin her döneminden, uzak ve yabancı ülkelerin ef-
sanelerinden yararlanılmış, şiire egzotik bir atmosfer
getirilmiştir.
Temsilcileri
Gautier, Coppee, Banville, Lisle,
FRANSA
Prudhomme, Heredia
NOT
Türk edebiyatında Tevfik Fikret, Yahya Kemal Beyatlı
ve Cenap Şahabettin’de parnasizmin izleri görülür.
8) SEMBOLİZM (SİMGECİLİK)
Sembolistlere göre gerçeği olduğu gibi anlatmak mümkün
değildir. Çünkü dünyada gördüğümüz şeyler, kişiler üzerin-
de değişik etkiler bırakır. Bu nedenle gerçek, duyu organla-
rımızla tam ve doğru olarak anlatılamaz. Nesneler sadece
birer semboldür. Akımın esaslarını Fransız şair Mallarme
252
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 252
ortaya koymuş, akımla ilgili ilk bildirgeyi ise Jean Moreas
yayımlamıştır.
Sembolizm'in Genel Özellikleri
„„ Dış dünya olduğu gibi değil algılandığı, hissedildiği gibi
yansıtılır.
„„ Eserlerde lirizm, hayal, karamsarlık ön plandadır. Şiir an-
laşılmak için değil, hissedilmek içindir.
„„ Şiirde anlam kapalı olmalı, her okur şiirden kendine göre
bir anlam çıkarabilmelidir.
„„ Söyleyişte ritim ve müzik esas alınır, bunu sağlayacak
sözcükler özenle seçilir. Bilinen sözcüklere yeni anlam-
lar yüklenir ve dil oldukça ağırdır.
„„ Yansıtmaya çalıştıkları esrarlı âlem için alaca karanlık,
güneşin batışı, ay ışığı, sararmış yapraklar, durgun su-
lar, ıssız parklar önemli birer dekordur.
„„ “Sanat sanat içindir.” görüşünü benimserler.
Temsilcileri
AMERİKA Edgar Allan Poe
Baudelaire, Verlaine, Rimbaud,
FRANSA
Mallarme, Valery, Moreas, Regnier,
NOT
Sembolizm akımının Türk edebiyatında en güçlü temsil-
cisi Ahmet Haşim’dir. Sembolizmden etkilenen diğer şa-
irlerimiz, Cenap Şahabettin, Ahmet Hamdi Tanpınar,
Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dıranas ve Behçet
Necatigil’dir.
9) EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)
19. yüzyılın sonlarında Fransa’da doğmuş, önce resim sa-
natında benimsenmiş, daha sonra edebiyatta, özellikle şiir
ve tiyatroda etkili olmuş bir akımdır. Bazı sembolist şairler,
empresyonizm akımı içinde de yer almışlardır.
„„ Empresyonizmin kaynağı da sembolizm gibi, realizm,
natüralizm ve parnasizm akımları çevresinde oluşan sa-
nata duyulan tepkidir.
„„ Empresyonister, sanatın amacının gözlemler doğrul-
tusunda birtakım gerçekleri yansıtmak değil, gerçeğin
insanda bıraktığı izlenimleri aktarmak olduğunu savu-
nurlar. Bir başka deyişle nesnel olanın özneldeki yansı-
malarını aktarmak isterler.
„„ Şiirde biçime ve uyağa önem vermezler. “Sanat için sa-
nat” anlayışına bağlı olduklarından toplumsal sorunları
ele almazlar.
27.05.2019 11:59

Temsilcileri
Rilke, Verlaine, Becket, James Joyce,
FRANSA
Hopkins, Rimbauld
NOT
Türk edebiyatında Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim,
A. Muhip Dıranas, C. Sıtkı Tarancı’da empresyonizm
akımının özellikleri görülür.
10) EKSPRESYONİZM (DIŞAVURUMCULUK)
20. yüzyılın başında Almanya’da resim, heykel, mimari, si-
nema gibi sanat dallarında ortaya çıkan ve oradan edebiya-
ta yansıyan bir akımdır.
„„ Empresyonizme ve natüralizme tepki olarak doğmuştur.
„„ Bu akımda doğanın olduğu gibi temsil edilmesi yerine,
insanın iç dünyasının anlatılmasına önem verilmiştir.
„„ Ekspresyonistlere göre sanatın amacı iç dünyayı yansıt-
maktır. Dış görünüşten çok hayatın iç gerçeğini anlatma-
ya önem verilmelidir. Dış dünya ve nesneler, iç dünyayı
yansıtmak için birer araçtır.
„„ Sanayi çağının anlamsızlaştırdığı yaşama karşı “ruhun
isyanı”nı dile getirmek amaçlanmalıdır.
Temsilcileri
İRLANDA James Joyce
AVUSTURYA Franz Kafka
AMERİKA T. S. Eliot
İSVEÇ August Strindberg
11) KÜBİZM
20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan bu akımın temelinde
ünlü ressam Cezanne’nin düşünceleri yatmaktadır. Cezan-
ne’ye göre, doğadaki her şey silindir ve kürelerden meydana
gelmektedir. Bu nedenle doğaya perspektif bir görüş için-
de silindirler, daireler, konilerden bakmak gerekir. Konunun
yalnız görünen yönlerinin değil, görünmeyen yönlerinin de
anlatılması gerekir.
„„ Bu anlayışı resim sanatında önce İspanyol ressam Pi-
casso empresyonist resim anlayışına karşı kullanmış,
bu anlayış daha sonra diğer sanat dallarına ve edebi-
yata yansımıştır.
„„ Edebiyatta bu anlayışın ilk temsilcisi Fransız sanatçı
Apollinaire olmuştur.
„„ Edebi eserlerde sanatçılar duygularla olayları birbirine
karıştırarak ayrı ayrı yerlerde geçen olay ve durumları
birlikte, sanki aynı anda olmuş gibi vermişlerdir.
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 253
Edebiyat Ders Föyü 15
Temsilcileri
Apollinaire, Jacob, Cendrars,
FRANSA
Cocteau, Şalmon
12) FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
Geleneğe, geçmişin değer yargılarına karşı çıkarak modern
yaşam biçimini savunan; makineleşmeyi, hızı, atılganlığı,
cesaretli olmayı ve geleceği yücelten bir edebiyat akımıdır.
„„ Bu akım, İtalyan şair Marinetti ve bir grup ressam ta-
rafından oluşturulmuş; bildirgesi 1909 yılında Fransa’da
yayımlanmıştır. Akımın temsilcileri şiirde ölçü ve uyağı
atmış, serbest şiiri geliştirmiş, geleneksel dil bilgisi ve
söz dizimi kurallarının dışına çıkmışlardır.
„„ Bu akımın İtalya’daki temsilcisi Flippo Marinetti, Rus
edebiyatındaki önemli temsilcisi ise Mayakovski’dir.
Türk edebiyatında Nazım Hikmet de bir dönem gele-
cekçilik etkisiyle şiirler yazmıştır.
İTALYA Marinetti
RUSYA Mayakovski
13) DADAİZM
1916 yılında, Romanyalı genç sanatçı Tristan Tzara öncü-
lüğünde oluşturulmuş bir akımdır. Etkileri 1922 yılına kadar
sürmüş ve bu tarihten sonra yerini sürrealizme bırakmıştır.
„„ Akımın ortaya çıkmasındaki en büyük etken Birinci Dün-
ya Savaşı’nın getirdiği yıkımların doğurduğu umutsuz-
luk, güvensizlik ve yılgınlık ortamıdır.
„„ Akımın temsilcileri içinde yaşadıkları toplumun tüm ku-
rumlarının yozlaştığına inanarak toplumun bütün değer-
leriyle alay etmiş, kuralsızlığı kural hâline getirip kurulu
düzene savaş açmışlardır. Bu nedenle kendilerine “sa-
nat anarşisti” diyenler de vardır.
„„ Dadacılar sözcükleri bilinen anlamları dışında kullanma-
ya, serbest çağrışıma, aşırı derecede anlam kapalılığı-
na, şaşırtıcı imgelere dayalı bir şiir geliştirmek istemiş-
lerdir.
„„ Akımın ismi, sözlükten rastgele seçilmiştir. Dada sözcü-
ğünün anlamı “tahta at”tır.
Temsilcileri
ROMANYA Tristan Tzara
FRANSA Aragon, Eluard, Breton
253
27.05.2019 11:59
 Edebiyat Ders Föyü 15
14) SÜRREALİZM (GEÇEKÜSTÜCÜLÜK)
Dadaizm akımından ve Sigmun Freud’un psikanaliz ku-
ramından hareketle oluşturulmuş bir akımdır. 1924 yılında
Fransa’da dadaizm akımından ayrılan Andre Breton ve ar-
kadaşlarının açıkladığı bir bildirgeyle kurulmuştur. 20. yüzyı-
lın en uzun ömürlü akımıdır.
Sigmund Freud’a göre, insanın gerçek benliği bilinçaltında
gizlidir. Bilinçaltı ancak sarhoşluk, ateşli hastalık, akıl has-
talığı, rüya, hipnoz gibi denetimin olmadığı durumlarda su
yüzüne çıkar. Bu nedenle insanın bilinçaltında saklanan ger-
çek yüzünü görmek için aklın denetimini ortadan kaldırmak,
bilinçaltının boşalmasını sağlamak gerekir.
Sürrealizm'in Genel Özellikleri
„„ Freud’un psikanaliz kuramından hareketle bilinçaltı dün-
yasını sanata aktarmak amaçlanmıştır.
„„ Bilinçaltını açığa çıkaran rüyalar, serbest çağrışım, öz-
gür düş gücü, hipnoz ve otomatik yazı tekniği sanatın
başlıca araçları sayılmıştır.
„„ Sanat ve edebiyatta geleneksel biçimlerin dışına çıkıl-
mış, kapalı, soyut ve imgesel bir anlatım benimsenmiştir.
„„ Aklın denetimine, her türlü geleneksel ve sanatsal bas-
kıya karşı çıkılmıştır.
„„ Mizah ve alaya büyük önem verilmiş, insan yaşamının
en özgür dönemi sayılan çocukluğa özlem duyulmuştur.
Temsilcileri
FRANSA Breton, Aragon, Eluard, Soupault
15) EGZİSTANSİYALİZM (VAROLUŞÇULUK)
1930’lu yıllarda Alman filozof Martin Heidegger tarafından
ortaya atılmış bir felsefe sistemidir. İkinci Dünya Savaşı yıl-
larında Fransız düşünür Jean Paul Sartre tarafından edebi-
yata aktarılmış ve edebî akım niteliği kazanmıştır.
„„ Bu akıma göre varlık özden önce gelir. İnsan önce dün-
yaya gelir, sonra kendi özünü kendisi yaratır. Özünü
şu ya da bu şekilde yaratabilmek için sürekli bir seçme
sorunuyla karşı karşıyadır. Sürekli seçme durumunda
olması insanda bunalıma yol açar. Bu bunalım, sorumlu-
luğu kendisinden başkasına yükleyememesinden doğar.
„„ Varoluşçular kendilerine özgü bir toplumculuk anlayışı
geliştirmişlerdir. İnsanın hem kendisine hem de topluma
karşı sorumlu olduğuna inanmışlardır. İnsanın saygınlı-
ğını, özgürlüğünü sağlamaya çalışırken “çağdaş bir hü-
manizm” oluşturmuşlardır. İdealist felsefenin “Düşün-
düğüm için varım.” görüşü yerine “Var olduğum için
düşünüyorum.” görüşünü savunmuşlardır. Eserlerinde
254
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 254
yer yer simgesel anlatıma başvurmuş, oldukça kapalı bir
anlatımı tercih etmişlerdir. Anlatımda ise yalınlığı esas
almışlardır.
Temsilcileri
Jean-Paul Sartre, Albert Camus,
FRANSA Andre Gide, Samuel Beckett,
Beauvoir, Eugene Ionesco
16) POSTMODERNİZM
Sözcük anlamı “modernizm sonrası” ya da “modernden
itibaren”dir. 1960’larda kendini hissettirmiş, 1980’lerden
sonra yaygınlık kazanmıştır. Bu akıma göre modernizm,
bütün unsurlarıyla bireyin yaşamında bir kaos yaratmıştır.
Bu nedenle insan kendine yabancılaşmış, doyumsuzluk,
güvensizlik ve inançsızlık içinde bunalıma düşmüştür. Post-
modern sanatçılar işte bu insanı anlatmayı amaçlamışlardır.
„„ Bu akımla birlikte edebî türler ayrımı ortadan kalkmış,
daha önce yazılmış metinlerden yola çıkılarak yeni me-
tinler üretilmiş, metinler arası ilişkilerden yararlanılmıştır.
„„ Okur, okuduğu metni kendine göre yeniden üretme du-
rumundadır.
„„ Yazar, kendi yazma macerasını da roman malzemesi
olarak kullanabilir.
„„ Moderni sorgulayıcı bir tavırla reddeder.
„„ Pozitivizm, rasyonalizm ve deterninizme karşı çıkar.
„„ Modern dünyanın yanlışlarını karamsarlıkla değil ironik
ve alayıcı bir yaklaşımla karşılar.
„„ Sanatla gerçek arasındaki bağları koparır.
„„ Sanatçıların belli bir üslupları yoktur.
„„ Okuyucuyu esere dâhil eder.
„„ Tek ve tartışmasız bir gerçeğin varlığını reddeder.
Temsilcileri
İRLANDA James Joyce
İNGİLTERE Virginia Wolf
ÇEKYA Franz Kafka
FRANSA Albert Camus
İSVEÇ Max Frisch
NOT
Türk edebiyatında Oğuz Atay, Latife Tekin, Elif Şafak,
Yusuf Atılgan, Bilge Karasu ve Orhan Pamuk gibi sa-
natçılarda postmodernizm akımının etkileri görülür.
27.05.2019 11:59

DÜNYA EDEBİYATI
ESKİ YUNAN EDEBİYATI
HOMEROS (MÖ 9. YÜZYIL)
Destan geleneğinin savaş, kahramanlık şiirleri ile tanınır.
Eserleri:
İlyada: Akileus'un maceraları anlatılır. Akileus, Truva'ya
karşı çarpışmıştır.
Odyssia: Odyssia'nın Truva savaşından döndükten sonra
yaşadıkları anlatılır.
HESİODOS (MÖ 8. YÜZYIL)
„„ Didaktik şiirin öncüsü kabul edilir.
„„ Köy yaşamından, gündelik hayattan söz eden ilk şair
olarak bilinir.
Eserleri: İşler ve Günler, Tanrıların Doğuşu
AİSOPOS (EZOP) (MÖ 6. YÜZYIL)
„„ Fabl türünün kurucusu olan şairdir.
Eserleri: Ezop Masalları
SAPPHO (MÖ 6. YÜZYIL)
„„ Lirik şiirin kurucusu kadın şairdir.
„„ Müzik, dans, şiir okulu açmıştır.
AİSKHYLOS (MÖ 525 - 456)
„„ Tragedya türünün ilk büyük temsilcisidir.
„„ 12 kişilik koro önünde tek aktörle oynanan trajediye
ikinci aktörü eklemiştir.
„„ Tiyatroda "diyalog" tarzının başlatıcısıdır.
Eserleri: Yalvaran Kızlar, Persler, Agemennon, Zincire
Vurulmuş Prometheus, Ateşi Taşıyan Prometheus, Kur-
tulmuş Prometheus
SOPHOKLES (MÖ 495 - 406)
„„ Klasik tragedyanın önemli temsicilerindendir.
„„ Aktör sayısını üç çıkarmıştır.
„„ Oyuncuların birçoğunda kendisi de oynamıştır.
Eserleri: Kral Oidipus, Oidipus Kolonas'ta, Elektra, Anti-
gone, Trakhisli Kadınlar
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 255
Edebiyat Ders Föyü 15
EURUPİDES (MÖ 480 - 406)
„„ Antik Yunan'da önemli trajedi yazarlarından biridir.
„„ Oyunlarda gerçek karakterlere yer vermesi, tiyatro sa-
natına en büyük katkısı olarak görülür.
Eserleri: Andromakhe, Medeia, Orestes, Hippoiytas,
Elektra, İphigeneia Tauris'te
ARİSTOPHANES
„„ İlk önemli komedya yazarıdır.
„„ Güldürünün yanında eleştiri de yapar.
„„ 11 eseri elimize ulaşmıştır.
Eserleri: Atlılar, Kuşlar, Eşek Arıları, Kurbağalar, Barış,
Bulutlar
NOT
Bunların dışında, Menandros (komedi), Heredot (ta-
rih), Ksenophon (tarih) Platon (felsefe), Aristo (fel-
sefe) Sokrates (felsefe) gibi önemli isimler de eski Yu-
nan'da karşımıza çıkar.
FRANSIZ EDEBİYATI
„„ Fransız edebiyatının ilk örneklerini destanlar oluşturur.
„„ Bu edebiyatın en önemli destanı Chanson de Röland
des­tanıdır.
„„ Fransız edebiyatında, 12. yüzyıldan, özellikle de Röne-
sans’tan sonra büyük gelişmeler görülür.
FRANCOİS VİLLON (1431 - 1465)
Yapıtlarında gerçekçilikle lirizm, yergi ile mizah bir arada-
dır; bilinen şiir konu, ölçü ve kalıplarına gündelik yaşam
dili ve argoyu sokarak, kuralları hiçe saymıştır. Balatlarıyla
tanınmıştır.
Eserleri: Büyük Vasiyetname, Küçük Vasiyetname
FRANCOIS RABELAIS (1494 - 1553)
Roman sanatının doğuşunu müjdeleyen çağın en önemli
yazarlarından biridir.
Eserleri: Gargantua, Pantagruel
PİERRE DE RONSARD (1524 - 1585)
Pierre de Ronsard, Rönesans Dönemi Fransız edebiyatın-
da geleneksel tarzı kırıp Yunan ve Roma modelli yeni bir
Fransız edebiyatı yaratmaya çalışan yedi şairden oluşan
Pleiade grubunun önderi. Şiirleri aşk ve gençliğin geçmesi
gibi temaları betimleyen pastoral tarzda eski yazı biçimle-
rini kullanır.
255
27.05.2019 11:59
 Edebiyat Ders Föyü 15
MONTAİGNE (1533 - 1592)
Denemeler adlı üç ciltlik eseri vardır.
Bu eseriyle deneme türünün kurucusudur.
Eserleri: Denemeler
CORNEILLE (1606 - 1703)
Klasisizm akımının tiyatro yazarlarındandır. İlk büyük tra-
jedi şairidir.
Eserleri: Le Cide, Horace
LA FONTAİNE (1621 - 1685)
Fabl türünün usta ismidir. Klasisizm akımına bağlıdır.
Didaktik şiirler yazmıştır. Fabllarının konusunu Eski Yunan
ve Latin yazarlarından almıştır.
Özellikle fabl türündeki eserleriyle tanınan Aisopos
(Ezop)’tan etkilenmiştir.
Eserleri: Fabllar
RACİNE (1639 - 1699)
Klasisizm akımına bağlıdır. Trajedi şairidir.
Eserleri: Andromaque (Andromak), İphigenia (İfijenya),
Phedre (Fedra)
MOLİERE (1622 - 1673)
Dünya edebiyatının en önemli komedya yazarlarındandır.
Komedyalarında güldürürken düşündürmeyi amaçlamıştır.
Töre ve karakter komedilerinin başarılı örneklerini vermiş-
tir. Komedyalarında, cimriliği, ikiyüzlülüğü, sonradan gör-
meliği vs. anlatmıştır.
Eserleri: Gülünç Kibarlar, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mek-
tebi, Tartüffe, Bilgiç Kadınlar, Zoraki Hekim, Zoraki Evli-
lik, Kibarlık Budalası, Scapin’in Dolapları, Cimri, Hastalık
Hastası
LA BRUYERE (1645 - 1696)
Portre türündeki eserleriyle tanınmıştır.
İnsanları daha iyi hale getirmeyi amaçlamıştır.
Eserleri: Karakterler
BOİLLEAU (1636 - 1711)
Klasisizmin kuramcısıdır. Şair ve eleştirmendir.
Eserleri: Şiir Sanatı
256
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 256
VOLTAİRE (1694 - 1778)
Yazar ve düşünce adamıdır. Roman, hikâye ve tiyatroları
da vardır.
Eserleri: Henriade (Destan), Candide (Roman), Brutus
(Trajedi), Milletlerin Töre ve Ruhuna Dair (Deneme)
J. J. ROUESSEAU (1712 - 1778)
Şair ve düşünce adamıdır. Eşitlik, özgürlük gibi düşüncele-
riyle Fransız Devrimi’nin hazırlayıcısı olmuştur. Romantiz-
min hazırlayıcısı, öncüsüdür.
Eserleri: Bilimler ve Sanatlar, Üstüne Söylev, Toplum
Sözleşmesi, İtiraflar, Emile (Çocuk eğitimiyle ilgili roman)
LAMARTİNE (1790 - 1869)
Romantizmin önemli şair ve romancısıdır. Romantik şiirin
öncüsüdür.
Eserleri: Şairane Düşünceler (Şiir), Grazielle (Roman)
VİCTOR HUGO (1802 - 1885)
Romantizm akımının önemli sanatçısıdır.
Şiir, tiyatro ve roman türlerinde eserler vermiştir.
Cromwell adlı yapıtının ön sözünde romantizmin kuralları-
nı ortaya koymuştur.
Sefiller adlı ünlü romanında ekmek çaldığı için beş yıl kü-
rek cezasına çarptırılan Jean Valjean’ın kaçmaya çalış­tığı
için on dokuz yılı bulan mahkûmluğundan sonra peşini bı-
rakmayan geçmişi konu edilir.
Eserleri:
Sefiller: Yoksuluk sonucunda ekmek çalıp sonra tutukla-
nan ve küreğe mahkum edilen Jan Valijean'ın iyilik müca-
delesini anlatır. Müfettiş Javert, Cosette ve Marius roma-
nın diğer kahramanlarıdır.
Diğer Roman: Notre Dame’ın Kamburu
Şiir: Sonbahar Yaprakları, Seyirler, Cezalar, Yüzyılların
Efsanesi
Tiyatro: Hemani, Kral Eğleniyor, Ruy Blas, Cromwell
CHATEAUBRIAND (1768 - 1848)
Fransız Edebiyatının ilk romantik yazarlarındandır.
19. yüzyıl başında Fransa'nın önde gelen edebiyatçıların-
dan biri olmuş, çağının gençliğini derinden etkilemiştir.
Eserleri: Atala, Mezar Ötesinden Anılar, Paris'ten Filistin'e
Yolculuk
27.05.2019 11:59

STENDHAL (1783 - 1842)
Realizmin büyük romancısıdır. Romanlarında psikolojik
tahlillere yer vermiştir.
Eserleri:
Kırmızı ve Siyah: Bir gazete haberinden yola çıkarak yaz-
dığı Kır­mızı ve Siyah’ta Julien Sorel adlı hırslı bir gencin
yaşadık­larını, onu idama götüren mevki düşkünlüğünü an-
latır. Orta sınıfa mensup ve papaz okulu öğrencisi bir genç
olan Julien Sorel'in belediye başkanının karısı Madam Re-
nal'e aşkı ve yükselme hırsı anlatılır.
Diğer Roman: Parma Manastırı
SAINTE-BEUVE (1804 - 1869)
Çağdaş eleştirinin öncülerindendir.
Eserleri: Pazartesi Konuşmaları, Edebî Portreler
PAUL VALERY (1871 - 1945)
Şiir ve düzyazılarının çarpıcı özelliği, en soyut konularda
bile ortaya koyduğu duygusallıktır.
Eserleri: Deniz Mezarlığı, Eupalinos ve Öteki Söyleşimler,
Mösyö Teste
ALEKSANDRE DUMAS PERE (1802 - 1870)
Romantizme bağlı roman yazarıdır. Tarihi ve polisiye (se-
rüven) romanlar yazmıştır.
Eserleri: Üç Silahşorler, Monte Kristo Kontu
HONORE DE BALZAC (1799 - 1850)
Realizmin öncüsü olmakla birlikte, eserleri romantik
özellik­ler de taşır.
Doksandan fazla olan bütün eserlerini İnsanlık Komedya-
sı adıyla tek başlık altında toplamıştır.
Eserleri:
Vadideki Zambak: Ailesine bağlı bir kadın olan Henriet-
te'nin yasak aşkını kalbine gömüp yaşamaya çalışması
anlatılır. Diğer kahramanı Felix olan bu romanda aile sa-
dakati vurgusu öne çıkar.
Goriot Baba: Kızlarına karşı aşırı sevgi besleyen bir ba-
banın (Goriot) fedakarlıkları anlatılır. Fedakar baba-bencil
çocuklar çatışmasını anlatan bu roman realizmin en güzel
örneklerindendir.
Diğer Eseri: Eugenie, Grandet
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 257
Edebiyat Ders Föyü 15
GUSTAVE FLAUBERT (1821 - 1880)
Realizmin kuramcısı, ünlü bir romancıdır. Gözlemlerinden
yola çıkarak gerçekçi tipler ortaya koymuştur.
Eserleri:
Madame Bovary: Emma Bovary adlı bir kadının sınıf at-
lama hırsının, mutsuz evliliğinin, yasak aşklarının, özenti-
lerinin bir aileyi felakete sürükleme serüveni anlatılmıştır.
Diğer Eseri: Salambo
EMİLE ZOLA (1840 - 1902)
Natüralizmin ve “deneysel roman” anlayışının öncüsüdür.
Romanlarındaki kişileri, soya çekimlerin, içgüdülerin ve
sosyal koşulların bir ürünü olarak anlatmıştır.
Eserleri:
Meyhane: Varoşlarda yaşayan bir işçi ailesinin sefaleti ele
alınır. Çevresel koşullardan dolayı ailenin her geçen gün
bütün olumsuz alışkanlıkları edinmesi göz önüne serilir.
Macguart, Lantier, Coupeau romanın başlıca kahraman-
larıdır.
Germinal: Bir Fransız kasabasanıdaki maden işçilerinin
sefaletinin anlatıldığı bu eserde Bonnemort, Catherine,
Etienne başlıca kahramanlardır.
Diğer Eseri: Nana, Toprak, Doktor Paskal, Hakikat
MADAM LA FAYETTE (1634 - 1693)
Cleves Prensesi adlı yapıtı Fransız romanının gelişiminde
önemli yer tutar. 16. yüzyılın ortalarında geçen roman, ya-
zarın yaşadığı dönemin davranış biçimlerini yansıtmakla
birlikte kahramanlık romanslarından kesin olarak ayrılan
ilk ciddi Fransız tarihsel romanıydı.
ALPHONSE DAUDET (1840 - 1897)
Natüralizmin önemli temsilcilerindendir. Roman ve öykü-
lerinde gözlemci yönü öne çıkar.
Eserleri:
Öykü: Değirmenimden Mektuplar, Pazartesi Hikâyeleri
Roman: Taraskonlu Tartaren, Jack
CHARLES BAUDELAİRE (1821 - 1867)
Sembolizmin öncü şairidir.
Şiirleri dışında öykü, deneme ve eleştirileri de vardır.
Eserleri: Kötülük Çiçekleri, Paris Sıkıntısı
257
27.05.2019 11:59
 Edebiyat Ders Föyü 15
GUY DE MAUPASSANT (1850 - 1893)
Natüralizmin önemli sanatçılarındandır.
“Maupassant tarzı öykü” adı verilen “olay öyküsü”nün
kurucusudur.
Eserleri:
Öykü: Tombalak, Ayışığı
Roman: Bir Hayat, Güzel Dost
ARTHUR RİMBAUD (1854 - 1891)
Sembolizmin öncülerindendir.
Empresyonizme de öncülük etmiştir.
“Sarhoş (Esrik) Gemi” şiiriyle tanınmıştır.
Eserleri: Cehennemde Bir Mevsim, İlhamlar
STEPHANE MALLARME (1842 - 1898)
19. yüzyıl Fransız şiirinde sembolizmin öncülerindendir.
Mallarmé'ye göre kapalılık ve anlaşılmazlık şiirin özüdür.
Eserleri: Şiirler, Gelişigüzel Düşünceler
ALBERT CAMUS (1913 - 1960)
Roman türündeki eserleriyle tanınır.
Varoluşçuluk akımını felsefi alandan edebiyata taşıyan
isimlerdendir.
Eserleri: Veba, Yabancı
ANDRE GIDE (1869 - 1947)
Fransız geleneğinde önemli bir hümanist ve ahlakçı olarak
tanınır. Geleneksel ahlak anlayışının karşısında bireyin
özgürlüğünü savunanlara verdiği açık destekten ötürü bir
devrimci olarak nitelenmiştir.
Eserleri:
Romanları: Pastoral Senfoni, Kalpazanlar, Dar Kapı
Şiir ve düzyazıları: Şiir ve Düzyazı Şiir, Andre Walter'in
Şiirleri, Dünya Nimetleri, Hacı ya da Sahte Peygamber
Üzerine İnceleme, Savurgan Evladın Dönüşü, Yeni Nimetler
Yergi: Zincire Gevşek Vurulmuş Prometheos
JEAN PAUL SARTRE (1905 - 1980)
Varoluşçuluk akımının öncülerindendir. Deneme, öykü,
roman, tiyatro türlerinde eserleri vardır.
Eserleri:
Hikâye: Duvar
Roman: Bulantı
258
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 258
VERLAİNE (1844 - 1896)
„„ Sembolizmin öncülerindendir.
„„ Müzikalite, anlam kapaklığı, hayal dünyası, onun şiir-
lerinde öne çıkar.
Eserleri: Çağdaş Parnas, Aşıkların Bayramı, Tatlı Şarkı,
Mutluluk Türküleri
MUSSET (1810 - 1847)
„„ Romantizmi benimser.
Eserleri: Bir Zamane Çocuğun İtirafları
FENELON (1651 - 1715)
„„ Türkçeye çevrilen ilk roman olan Telemak'ın yazarıdır.
MONTESGUİEU (1689 - 1755)
„„ Aydınlanma çağının önemli düşünürlerindendir.
Eserleri: Acem Mektupları, Yasaların Ruhu
DİDEROT (1713 - 1784)
„„ Roman, tiyarto, makale, ansiklopedi türlerinde eserler
vermiştir.
Eserleri: Filozofça Düşünceler, Körler Üstüne Mektuplar
GONCOURT KARDEŞLER
„„ Naturalizmin önemli temsilcileridir.
Eserleri: Journal, Manette Salomon
JULES VERNE
„„ Bilim-kurgu romanlarıyla tanınır.
Eserleri: Aya Yolculuk, Dünyanın Merkezine Seye-
hat, Denizler Altında Yirmi Bin Fersah, Seksen Günde
Devrialem, İki Sene Okul Tatili
RUS EDEBİYATI
Rus edebiyatının sözlü edebiyat döneminin en önemli ürünü
İgor Destanı’dır. Özellikle 19. yüzyılda Rus edebiyatı büyük
ilerlemeler göstermiştir.
PUŞKİN (1799 - 1837)
Modern Rus Edebiyatının kurucusu kabul edilmektedir.
Romantizmin önemli şair ve romancısıdır.
Eserleri:
Şiir: Çingeneler
Roman: Yüzbaşının Kızı, Yevgenly Onegin
Oyun: Boris Godunov
27.05.2019 11:59

TURGENYEV (1818 - 1883)
Rus edebiyatının en büyük realist yazarlarındandır. Ken-
disi toprak sahibi bir asilzâde olmasına rağmen, toprak
sahipleri ile yoksul köylüler arasındaki çelişkilere dikkat
çekmiştir. Bütün eserlerinde döneminin düşünsel akımla-
rını, toplumsal çelişkileri, Rus asilleri ile köleler arasındaki
uyuşmazlığı çok gerçekçi biçimde yansıtmıştır. Edebiyatı
sosyal gelişmenin bir aracı olarak görmüş; roman, öykü,
tiyatro türlerinde yazmıştır. Edebiyatı toplumsal gelişmeyi
sağlamada bir araç olarak görmüştür.
Eserleri:
Babalar ve Oğullar: Bazarov adlı aydın bir genç ile ge-
riciliği temsil eden toprak sahiplerinin arasındaki çatışma
anlatılır.
Diğer Romanları: Rudin, Taşralı Kadın, Bir Asilzade Yu-
vası
GOGOL (1809 - 1952)
Rus edebiyatının ilk büyük roman, öykü ve tiyatro yazarı-
dır. Realizmin etkisindedir ve Rus realizminin kurucusudur.
Rusya'nın küçük kasabalarında yaşayan halkın sorunlarını
başarıyla anlatmıştır.
Mizahta da usta bir sanatçıdır.Mizahi, yergici bir anlatımı
vardır. Palto adlı hikâyesiyle tanınır.
Eserleri:
Ölü Canlar: Çalışkan halk ile düzenbaz Çiçikov'un şahsın-
da Rusya'nın bir döneme ait profili çizilir.
Diğer Roman: Talas Bulba
Tiyatro: Müfettiş, Bir Delinin Hatıra Defteri
DOSTOYEVSKİ (1821 - 1881)
Dünya edebiyatının büyük, realist romancısıdır. İnsan
ruhunu anlatmadaki başarısıyla tanınır.
Eserleri:
Suç ve Ceza: Rus toplumundaki çarpık adalet anlayışının
bir eleştirisi olan romanda Raskolnikov ana kahramandır.
Diğer Romanları: Karamazov Kardeşler, Budala, Kumar-
baz, İnsancıklar, Ecinniler, Beyaz Geceler
TOLSTOY (1828 - 1910)
Dünya edebiyatının önemli realist romancısıdır.
Romanlarında dikkatli gözlemciliği, karakterleri gerçekçi
aktarışı öne çıkar.
Eserleri:
Savaş ve Barış: Bobonski ve Postav adlı iki Rus ailesinin
ekseni etrafında dönen olaylar anlatılır. Napolyon döne-
mindeki Rus-Fransız savaşı temel konudur.
Diğer Romanları: Anna Karenina, Diriliş, Hacı Murat, Ya-
şayan Ölü, İvan İlyiç’in Ölümü, Kazaklar
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 259
Edebiyat Ders Föyü 15
ÇEHOV (1860 - 1904)
Kendi adıyla anılan öykü türünün kurucusu olarak ün kaza-
nan Çehov, realist bir yazardır.
Çehov, Rus edebiyatının çok ünlü bir yazarıdır, önce miza-
hi öyküler yazmıştir.
Günlük hayatta rastlanabilecek her olayı öykülerinde anlat-
mış, öykülerinde olayla ilgisiz hiçbir şeye yer vermemiştir.
Tiyatro, roman ve öykü türünde eserler vermiştir.
Eserleri:
Öykü: Köylüler, Altı Numaralı Koğuş
Tiyatro: Vanya Dayı, Vişne Bahçesi, Üç Kızkardeş, Martı
MAKSİM GORKİ (1868 - 1936)
"Toplumcu Gerçekçilik" akımının öncülerinden olan ve
1868'de Novgorod'da doğan Maksim Gorki, Rusya'daki
sosyalist devrimin en önemli yazarlarındandır.
Toplumcu gerçekçi romanın kurucusu olarak kabul edil-
mektedir.
Betimlemelerdeki ustalığıyla keskin bir gözlemci olduğu-
nu ortaya koymuş ve eserlerine bu gözlemlerini başarıyla
yansıtmıştır.
Eserleri:
Roman: Ana, Halk Düşmanı, Küçük Burjuvalar, İki Kafadar
Öykü: Yirmi Altı Erkek ve Bir Kız, İtalya Hikayeleri, So-
nuncular
Anı - Otobiyografi: Benim Üniversitelerim, Çocukluğum,
Ekmeğimi Kazanırken
MAYAKOSKİ
„„ Füturizmin öncüsü şairdir.
Eserleri: Pantalonlu Bulut
İNGİLİZ EDEBİYATI
İngiliz edebiyatında 14. yüzyıla kadar sözlü edebiyat gele­
neği ağır basmıştır.
İngiliz edebiyatının ilk önemli eseri Chaucer’in yazdığı Can-
terbury Hikâyeleri’dir.
WİLLİAM SHAKESPEARE (1564 - 1616)
Dünya edebiyatının büyük tiyatro yazarıdır.
Dram şairi olmakla birlikte komedileri de vardır.
Romantizm akımından önce yaşamasına rağmen eser­
lerinde bu akımın özellikleri görülmektedir.
Eserleri:
Dram: Romeo ve Juliet, Hamlet, Macbeth, Kral Lear, Othello
Komedya: Yanlışlıklar Komedisi, Venedik Taciri, Windsor’
un Şen Kadınları
259
27.05.2019 11:59
 Edebiyat Ders Föyü 15

FRANCİS BACON (1561 - 1626) BERNARD SHAW (1856 - 1850)

Denemeleriyle tanınan bir filozoftur. „„ Komedileriyle tanınır.
Deneme türünün Montaigne’den sonraki önemli ismidir. Eserleri: Jan Dark, Andromak ve Aslan
Eserleri: Denemeler, Yeni Atlantis
KİPLİNG (1865 - 1936)
„„ Şiir, hikâye ve romanlarıyla tanınır.
DANİEL DEFOE (1661 - 1731)
Eserleri: Kim, Sönen Işık
Serüven romanlarıyla tanınmıştır.
Eserleri: Robinson Crusoe

İRLANDA EDEBİYATI

GEORGE ORWELL (1903 - 1950) JONATHAN SWİFT (1667 - 1745)

20. yüzyıl İngiliz edebiyatının önde gelen kalemleri ara-
sındadır. Bin Dokuz Yüz Seksen Dört adlı romanı ve bu
romanda yarattığı Big Brother (Büyük Birader) kavramı ile
tanınır.
Eserlerinde yer alan netlik, zekâ, sosyal adaletsizliğe karşı
farkındalık ve totalitarizme karşı duruşu onun imzası nite-
liğindedir.
Eserleri: Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, Hayvan Çiftliği
Toplumsal hicivleriyle tanınan bir romancıdır.
Eserleri: Guliver’in Seyahatleri
JAMES JOYCE (1882 - 1941)
Romanlarındaki deneysel dil kullanımı ve yeni anlatım tek-
nikleriyle önem kazanmıştır.
Eserleri: UIysses, Finnegans Wake, Sanatçının Bir Genç
Adam Olarak Portresi

BERNARD SHAW (1856 - 1950)

CHARLES DİCKENS (1812 - 1870)
Realizmin öncü romancılarındandır. Otobiyografik romanı
olan David Copperfield, çocuk ede­biyatının önemli eser-
lerindendir.
Eserleri: David Copperfield, Oliver Twist, Antikacı Dükkâ-
nı, İki Şehrin Hikâyesi
OSCAR WİLDE (1854 - 1900)
Roman, dram ve şiir yazarıdır.
İğneli uslubu ile geç Victoria dönemi Britanya'sının en ba-
şarılı ve ünlü yazarları arasına girmiştir.
Eserleri: Reading Zindanı Baladı, Salomé, İdeal Bir Koca
JOHN MİLTON (1608 - 1674)
„„ "Kaybolmuş Cennet" adlı yapay destanıyla tanınır.
„„ Rönesans dönemi şairlerindendir.
LORD BYRON (1788 - 1820)
„„ Romantik şiirleriyle bilinir.
Eserleri: Don Juan, Aylaklık Saatleri
SWİFT (1667 - 1745)
„„ Mizahi romanlarıyla tanınır.
Eserleri: Gulliver'in Seyahetleri
İrlanda kökenli toplumcu gerçekçi bir yazardır.
Roman ve tiyatrolarında yergi ve mizah öne çıkar.
Eserleri: Kara Kız, Candida, Sezar ve Kleopatra, Kuzgun-
lar Evi, Bir Kadın Yarattım
ALMAN EDEBİYATI
Alman edebiyatının ilk ürünleri Orta Çağ’da görülür. Bu döne-
min en önemli ürünü Nibelungen Destanı’dır.
HEİNRİCH BÖLL (1917 - 1985)
Öykü roman ve tiyatro yazarıdır. 1972’de Nobel Edebiyat
Ödülü’nü kazanmıştır.
Eserleri: Trenin Tam Saatiydi, Âdemoğlu Neredeydin?
Yarın ve Dün
GOETHE (1739 - 1832)
Romantizmin önemli isimlerindendir. Şiir, tiyatro, roman
türlerinde eserleri vardır.
İranlı şair Hafız’dan da etkilenmiş olan yazarın Doğu-Batı
Divanı adlı bir eseri vardır.
Eserleri:
Faust: Bu tiyatroda şeytan Mefisto ile pazarlığa girişen
Dr. Faust'un şahsında iyiyle kötünün mücadelesi anlatılır.
Genç Werther’in Acıları: Albert adlı bir gençle nişanlı
olan Lotte'ye aşık olan Werther'in hikâyesi anlatılır. Günlük
şeklinde yazılmış bir romandır.
Diğer Eserleri: Doğu-Batı Divanı, Gönül Yakınlıkları

260

9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 260 27.05.2019 11:59


SCHİLLER (1759 - 1806)
Romantizmin önemli sanatçısıdır. Tiyatronun dışında de-
neme, tarih ve felsefe alanlarında eserler vermiştir.
Eserleri:
Dram: Wilhelm Tell, Haydutlar, Don Carlos
FRANZ KAFKA (1883 - 1924)
20. yüzyılın ve modern Alman edebiyatının önde gelen ya-
zarlarındandır.
Eserlerinden özellikle dilimize Değişim ya da Dönüşüm
adıyla çevrilen romanında işlediği konuyla 20. yüzyılın sa-
nayi sonrası Batı toplumunun açmazını ve içine düştüğü
yalnızlık ve yabancılaşma sürecini çok iyi gözlemlemiş ve
işlemiştir.
Eserleri: Kayıp, Dava, Şato, Ceza Sömürgesi
HEİNRİCH BÖLL
„„ Öykü ve romanlarıyla bilinir.
Eserleri: Babasız Evler, Trenin Tam Saatiydi
AMERİKAN EDEBİYATI
İngiliz egemenliğinin son bulmasıyla hareketlenmiş bir edebi-
yattır. Amerikan edebiyatı asıl varlığını 19. yüzyıldan itibaren
göstermiştir.
EDGAR ALLAN POE (1809 - 1849)
Sembolizmden etkilenmiştir. Şairliğinin yanı sıra modern
kısa öykünün yaratıcısı kabul edilir. Melih Cevdet Anday’ın
usta çevirisiyle dilimize aktardığı Annabel Lee şiiriyle ta-
nınır.
Eserleri: İşitilmedik Hikâyeler, Altın Böcek, Morgue
Sokağı Cinayeti
HERMAN MELWİLLE (1819 - 1891)
Gözlemci yönü ağır basan realist bir yazardır.
Kaptan Ahap’ın bir balinayla mücadelesini anlattığı Moby
Dick (Beyaz Balina) adlı romanıyla tanınır.
Eserleri: Moby Dick
RİCHARD BACH (1936 - ...)
Kurgu ve hayal konusunda birçok eser yazdı. Kitaplarının
çoğunu kendi hayatından esinlenerek yazdı. Türkiye'de
özellikle Martı kitabıyla ünlüdür.
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 261
Edebiyat Ders Föyü 15
MARK TWAİN (1835 - 1910)
Amerikan edebiyatının en büyük mizah yazarıdır. Realist
eserleriyle tanınmıştır. Gezi, otobiyografi, öykü ve roman
türlerinde eserler ver­miştir.
Eserleri: Tom Sawyer’in Maceraları, Mississipi’de Hayat,
Huckleberyy Finn’in Maceraları
JOCK LONDON (1876 - 1916)
Jack London'ın eserlerinde yaşam kavgasını romantik bir
bakışla anlatır, çoğu eserinde sert bir kapitalizm eleştirisi
göze çarpar. Kitapları yabancı dillere en çok çevrilmiş
ABD'li yazarlardan biridir.
Eserleri: Vahşetin Çağrısı, Beyaz Diş, Deniz Kurdu,
Demir Ökçe ve Martin Eden
ERNEST HEMİNGWAY (1898 - 1961)
Realist bir yazardır. Gazetecidir. İhtiyar Adam ve Deniz ro-
manıyla 1954’te Nobel Edebiyat Ödülü’nü almıştır.
Eserleri: İhtiyar Adam ve Deniz, Çanlar Kimin İçin Çalı-
yor, Silahlara Veda
JOHN STEİNBECK (1902 - 1968)
Dünyaca ünlü roman ve öykü yazarıdır. Natüralizmden ve
realizmden etkilenmiştir.
Eserleri:
Fareler ve İnsanlar: Biri uyanık (George) diğeri saf (Len-
nie) adlı iki arkadaşın hayalleri, çalışmaları, meceraları
anlatılır.
Diğer Romanları: Gazap Üzümleri, Sardalya Sokağı,
Kenar Mahalle, Altın Kupa, İnci
LATİN-İTALYA EDEBİYATI
İtalya, Rönesans'ın doğduğu yerdir. Dante, Petrarca ve
Boccaio 14. yüzyılda halk dilini yazı dili hâline getirerek İtal-
yan edebiyatının oluşmasını sağlamıştır.
CİCERO (MÖ 106 - 43)
„„ Söylev türünün en önemli temsilcisi sayılır.
„„ Üslubuyla etkili olmuştur.
Eserleri: Nutuklar, Dostluk, Cumhuriyet, Hitabet
261
27.05.2019 11:59
 Edebiyat Ders Föyü 15
SENECA (MÖ 4 - 65)
„„ Felsefe, mektup ve şiirleriyle bilinir.
Eserleri: Troialılar, Medea, Oedipus, Agemennon
VERGİLİUS (MÖ 70 - 19)
„„ Şiirleriyle bilinir.
„„ Pastoral, epik, didaktik şiirler yazmıştır.
„„ "Çoban Şiirleri" ilk pastoral şiir kabul edilir.
„„ Aeneis adlı eseri ilk yapma destanıdır.
PLAUTUS (MÖ 251 - 184)
„„ Komedi yazarıdır.
Eserleri: Çömlek, Urgan, İkizler
MACHİAVELLİ (1409 - 1527)
„„ Hikâye, eleştiri ve komedileriyle bilinir.
Eserleri: Adamotu, Prens
DANTE (1265 - 1321)
İtalyan edebiyatının en büyük şairidir. Rönesans’ın hazır-
layıcılarındandır.
Eserleri: İlahi Komedya (Terza-rima nazım şekliyle yazıl-
mıştır.) ve Yeni Hayat
PETRARCA (1304 - 1374)
Latince, İtalyanca şiirleri vardır. Lirik bir şairdir.
Eserleri: Türküler (İtalyanca), Afrika (Latince)
BOCCACİO (1313 - 1375)
“Decameron”daki öyküleriyle çağdaş öykünün kurucusu
sayılmaktadır. Bu kitaptaki öykülerde dönemine egemen
olan dini konular yerine günlük hayat işlenmiştir.
Eserleri: Decameron
ARİOSTO (1474 - 1553)
Rönesans döneminin önemli sanatçılarındandır. Çılgın
Orlando adlı yapma destanı ile tanınmıştır. Bu destanda
Hıristiyanlarla Müslümanlar arasındaki sa­vaşları anlatır.
Eserleri: Çılgın Orlando
262
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 262
TASSO (1544 - 1595)
Rönesans’ın önemli destan şairidir. Kurtarılmış Kudüs adlı
yapma destanı ile tanınmıştır. Bu eserde I. Haçlı Seferi’n-
de Kudüs’ün alınışını anlatır.
Eserleri: Kurtarılmış Kudüs
İSPANYOL EDEBİYATI
Rönesans’ın etkisinde kalan ilk ülkelerdendir. Halk destanları
bakımından zengin bir ülkedir. Bu destan geleneği, modern
roman türünün ilk örneği olarak kabul edilen Don Kişot’un bu
ülkede yazılmasında etkili olmuştur.
CERVANTES (1547 - 1616)
Don Kişot adlı eseriyle modern romanın kurucusu olmuş-
tur. Roman, İspanyol bir köy asilzadesi olan Don Kişot’un
okuduğu şövalye hikâyelerinin etkisiyle aklını kaçırması
ve Sancho Panza’yı da yanına alarak bir şövalye gibi ülke
ülke dolaşmasını anlatır.
Eserleri: Don Kişot
İSKANDİNAV EDEBİYATI
İsveç, Norveç, Finlandiya ve Danimarka edebiyatları, İskan-
dinav edebiyatını oluşturur. Söz konusu ülkelerin edebiyatları
da bütün edebiyatlar gibi destanlarla, masallarla ve halk şar-
kılarıyla başlar. İskandinav ülkeleri edebiyatı esas gelişimini
19. yüzyıldan sonra sağlamıştır.
HENRIK İBSEN (1828 - 1906)
Avrupa'da modern tiyatronun kurucularından sayılan
H. İbsen, Norveç edebiyatına mensuptur. Eserlerinde yüce
duygularla bayağı hislerin çarpışması, yenilik arzusu ve
ihtilalci bir ruh görülür. İbsen'in dramları sade, süssüz ve
sağlam yapılıdır.
Eserleri: Peer Gynt, Hortlaklar, Halk Düşmanı
KNUT HAMSUN (1859 - 1952)
Norveç edebiyatının ünlü romancısı, oyun yazarı ve şairi-
dir. Dünya Nimeti adlı romanıyla 1920'de Nobel Edebiyat
Ödülü'nü kazanan Hamsun, yeni Romantizmin öncüsü ol-
muştur. Eserlerinde daha çok göçebe insanları, garip yara-
tılışlı kişileri ele almıştır.
Eserleri: Açlık, Pan, Victoria, Dünya Nimeti
27.05.2019 11:59

TÜRKİYE DIŞINDAKİ
ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATI
OSMAN TÜRKAY (1927 - 2001)
Kıbrıs Türk edebiyatı şair ve yazarıdır. Gazetecidir; şiirleri
dışında deneme ve incelemeleri de vardır. Nobel’e aday
gösterilmiş, uluslararası birçok ödül almıştır.
Eserleri:
Şiir: Yedi Telli, Uyurgezer, Beethoven’den Aydınlığa
Uyan­mak, Kıyamet Günü Gözlemcileri, Evrenin Düşünde
Gezgin
ÖZKER YAŞIN (1932 - 2011)
Kıbrıs Türk edebiyatı şair ve yazarıdır. Öykü, tiyatro ve
romanları da vardır.
Eserleri:
Şiir: Kıbrıs’tan Atatürk’e, Mehmetçik Kıbrıs’ta, Atatürk’e
Saygı Duruşu
ŞEHRİYAR (1904 - 1988)
Azeri Türk edebiyatının büyük şairlerindendir. Güney Azer-
baycan’da yaşamıştır. Şiirlerinde Azerbaycan Türkçesini
kullanmıştır. Sade ve akıcı bir dili vardır. Farsça şiirleri İran
Edebiyatı’nda da önem taşır.
Eserleri:
Şiir: Heyder Baba’ya Selam, Türkçe Şiirlerinden Seçme-
ler, Divan (Farsça Şiirleri)
BAHTİYAR VAHAPZADE (1925 - 2009)
Azeri Türk edebiyatının büyük şairlerindendir. Edebiyat
profesörüdür. Şiirlerinde özellikle yurt ve dil sevgisini iş-
lemiştir. Genellikle hece ölçüsünü kullanmıştır. “Menim
Anam” şiiriyle tanınmış ve sevilmiştir.
Eserleri:
Şiir: Menim Dostlarım, Çınar, Kökler ve Budaklar, Gün
Var Bin Aya Değer, İnsan ve Zaman
İSMAİL GASPIRALI (1851 - 1914)
Kırım Türk edebiyatı yazarıdır. Gazeteci ve fikir adamı kim-
liğiyle tanınmıştır. Rusya’daki ve tüm dünyadaki Türklerin
birliğini savunmuştur. Fikirleriyle Milli Edebiyatçılar üzerin-
de etkili olmuştur. Son yıllarını Türkiye’de geçirmiştir.
Eserleri: Rusya Müslümanları, Avrupa Medeniyetine
Bakış, Atlaslı Cihanname
ATA ATACANOGLU (1922 - 1989)
Türkmen edebiyatı şairidir. Heceyle veya serbest lirik şiir-
ler yazmıştır.
Eserleri:
Şiir: Guşgı Galası, Sallancağım Sehra Benim, Çakmak,
Men Size Baryan
9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 263
Edebiyat Ders Föyü 15
CENGİZ DAĞCI (1920 - 2011)
Kırım Türk edebiyatının ve dünya edebiyatının büyük ro-
mancısıdır. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından İngiltere’ye
yerleşmiştir. Sade ve anlaşılır bir dili vardır.
Sovyet egemenliği altındaki Kırım halkının zorlu yaşamla­
rını, kendi gözlemlerinden yola çıkarak anlatmıştır.
Eserleri:
Roman: Korkunç Yıllar, O Topraklar Bizimdi, Onlar da
İn­sandı, Dönüş, Ölüm ve Korku Günleri, Genç Temuçin,
Ba­dem Dalına Asılı Bebekler, Üşüyen Sokak, Yurdunu
Kaybe­den Adam, Yoldaşlar
Anı: Anneme Mektuplar
AYAZ İSHAKİ (1878 - 1954)
Kazan Türk edebiyatının yazar ve düşünce adamıdır. Ro-
man, hikâye ve tiyatroları vardır. 1917 Ekim Devrimi’nden
sonra ülkesini terk etmiştir. Türkiye’de ölmüştür.
Eserleri:
Öykü: Zindan, Familye Saadeti, Ulug Beyrem
Roman: Üyge Taba, Ulug Muhammed, Tatarın Kızı
ABDÜLHAMİT SÜLEYMANOĞLU ÇOLPAN (1897 - 1938)
Özbek Türk edebiyatı şairlerindendir. Şiirlerinde bağımsız-
lığı, kadın haklarını konu edinmiştir. Tevfik Fikret, Mehmet
Akif gibi toplumcu şairlerimizi oku­muş ve onlardan etkilen-
miştir.
Eserleri:
Şiir: Uyanış, Tan Sırları, Koşuklarım
CENGİZ AYTMATOV (1928 - 2008)
Kırgız Türk edebiyatının ve dünya edebiyatının tanınmış
romancısıdır. Doğa, aşk ve vatan sevgisi başlıca konuları-
dır. Anlatımında Manas destanı gibi Kırgız destanlarının ve
efsanelerin etkisi vardır. Selvi Boylum adlı öyküsü oldukça
sevilmektedir.
Eserleri:
Gün Uzar Yüzyıl Olur (Gün Olur Asra Bedel): Yedigey
ve Kazgankop adlı istasyon görevlisi iki arkadaşın hikâye-
si konu edilir.
Diğer Romanları: Cemile, Kopar Zincirlerini Gülsarı,
Toprak Ana, Yüz Yüze, Beyaz Gemi
Oyunları: Yıldırım Sesli Manasçı, Kızıl Elma, Cengiz
Hana Küsen Bulut, Dişi Kurdun Rüyaları, Sultan Murat
ZİYA SAMEDİ (1914 - 2000)
Doğu Türkistan edebiyatı yazarıdır. Tiyatro, roman ve öy-
küleri vardır.
Eserleri:
Roman: Yılların Sırrı, Gani Batur - Mayimhan, Ahmet Efendi
Öykü: Bir Tane Sigara, Kaysılar Olgunlaştığında
263
27.05.2019 11:59
 15 Neler Öğrendik?

1. Realist, yazarın realiteyi görme ve gösterme konusunda-
ki önceliğine örnek olarak ---- adlı romanı gösterilebilir.
Tolstoy, bu kitabı yazarken Borodino Savaşları'nda ölen
binlerce insanı, bunları gören askerin bunalıma girişini ve
değişime uğradığını anlatmak için savaş alanlarında gez-
miştir. Toplumdaki çarpıklıkları, iki yüzlülüğü, Rus soylu-
larının yaptıklarını açık bir biçimde ortaya koymuştur.
Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-
gisi getirilmelidir?
A) Suç ve Ceza
B) Savaş ve Barış
C) Kırmızı ve Siyah
D) Fareler ve İnsanlar
E) Aşk ve Gurur
4. Eserlerini Kırgızca ve Rusça kaleme almıştır. Milletinin
tarih boyunca kazandığı sosyal, kültürel, ahlaksal nitelik-
leri eserlerine yansıtmıştır. Eserlerinde tema olarak dost-
luk, aşk, savaş döneminin acıları ve kahramanlıklarını
anlatmıştır. Eserlerinde destan, masal ve efsanelerden
yararlanmıştır. Eserlerinde mitalojiden de sıkça yararla-
nır. Çoğunlukla sıradan insan tiplerine el almıştır. Anlaşılır
bir dille yazmış olduğu kitaplarından bazıları destansı bir
özellik taşımaktadır. Yalın bir dille kaleme aldığı Cemile,
Beyaz Gemi, Gülsarı gibi eserler, geniş kitlelerce okun-
maktadır.
Bu parçada tanıtılan yazar aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bahtiyar Vahazâde
B) Cengiz Aytmatov
C) İsmail Gaspıralı
D) Cengiz Dağcı
E) Ata atacanoğlu

2. I. Hamlet

II. Kral Lear 5. I. Victor Hugo

III. Venedik Taciri II. Wolfang Goethe

IV. Othello III. Lord Byron

V. Kötülük Çiçekleri
Yukarıdaki numaralanmış eserlerden hangisi Sha-
kespeare'a ait değildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
IV. Honore de Balzac
V. George Sand
Yukarıdaki numaralanmış yazarlardan hangisi ro-
mantizm akımı etkisinde eser vermemiştir?
A) I B) II C) III D) IV E) V

3. ----, kendinden önceki edebî akımlara ve geleneğe karşı

çıkmak, onları alaya almak anlayışını benimser. Kuralsız
oluşu, diğer akımlardan ayrılan en önemli özelliğidir. Top-
lum ve ahlak değerlerini kabul etmez, bunlara tepki verir.
Bu düşüncelerin izlerini Trizstan Tzara'nın şiirlerinde gör-
mek mümkündür. Şiiri serbest çağrışımlarla oluşturmak,
şiirde yeni imajlar üretmek ve kelimeleri bilinenin dışında
farklı anlamlarda kullanmak bu akımın önemli özellikleridir.
Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-
gisi getirilmelidir?
6. Kızlarına karşı aşırı sevgi besleyen, onların mutluluğu
için her fedakarlığı yapan ve bu uğurda hayatını onlara
göre düzenleyen bir adamın hayatını anlatan ---- adlı
roman, Balzac'ın baş yapıtlarından biridir. Romanda ço-
cukların bencillikleri eserin ana çatışmasını oluşturur. Bu
roman realizmin en nitelikli örneklerinden biri olarak kabul
edilmektedir.
Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-
gisi getirilmelidir?

A) Sürrealizm A) Vadideki Zambak

B) Egzistansiyalizm B) Goriot Baba
C) Dadaizm C) Eugenie Grandet
D) Füturizm D) İnsanlık Komedyası
E) Kübizm E) Parma Manastırı

Cevaplar 1. B 2. E 3. C 4. B 5. D 6. B

264

9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 264 27.05.2019 11:59