PAGKATAPOS NG DIGMA AT BAGO ANG BATAS MILITAR (1946-1971) ANG PATULOY NA PAGDALOY NG KALINANGAN NG PANITIKANG FILIPINO Sa mga patagong pagsubaybay ng mga Pilipino sa isang Amerikanong radio station na may slogan na Freedom Radio sa Bataan, natutukoy na malapit nang magwakas ang kapangyarihan ng mga Hapon. Oktubre 20, 1944 nang dumaong ang mga Amerikano, sa pangunguna ni Heneral Douglas McArthur, sa Red Beach, Palo, Leyte. Kasama niya si Pangulong Sergio Osmeiia, ang humalili kay Pangulong Manuel Quezon matapos itong pumanaw sa Saranac Lake, New York noong Agosto 1, 1944, dahil sa sakit na tuberkulosis. hinarap niya ang samu't saring krisis ng pamahalaan. digmaan sa bansa. Hindi lamang mga gusali at tulay mga pamilya at kabuhayan ang nasira at nawala. nagkulang ang mga serbisyong publiko katulad ng Sa pag-upo ni Osmena, Isang bangungot ang dala ng ang napinsala, bagkus maging ang Maraming nawalan ng tirahan, itinan no Dilipinas , 147jkultura na mas pinalala pap, ‘ inatay at pinagsamantalahay, \ “ariang nasira dulot y, g Maynila, Kagawaran na 1,111,938 na katay ksyon sa.age ospital at paa in ang produ pital at paaralan, Bumaba rin ang pro matt masamang mga tulay at kalsada. Maramin ari Tinatayang umabot sa $8 bilyon ang halage "8 "8 Sal! digma, Ang mga gusali ng dsemblea, Post Office CHS ng Pananalapi, Manila Hotel ay nawasak. Humigit kum naman ang namatay. é ; + -daiedig. Ang Pilipinas ay isa 5, Katatapos pa lang na Ikalawang Digmaang : a taanywan ngunit pati ng mga bansang lubos na napinsala hindi lamang s@ Ph man, hindj " : ‘ mayan. Gayunpaman, hindj rin sa moral a ektwal na estado ng kanyang mamal rama : at intelektwal na estado ng penitkang asusulat sa iba’t ibang wika sq ‘agos ay hindi rin masasabing tuloy-tuloy, go ng hugis na nag-akda ng mga naging hadlang sa pag-agos ng daloy ng Pilipinas. Ngunit ang tinutukoy na pag- Sinabayan ito ng iba't ibang sigwa na nagpaba bagong anyo at pilosopiyang pampa Sa panahong ito_naitatag ang iba’ institus b cakda at husay ng manupulat Maituturing din io bilang pana on en punla na -manunular sapagkat sumibol ang ibat ibang samahan_pampanitikan, araniwan pa ring mababasa sa mga de-seryeng nobela at Kuwento sa mgi~ lingguhang m: ang romantisismong tradisyon. Ganunpaman, mas umugting ang debate sa akademya ukol sa Bagong Kritisis iticisea) at panitikan para sa bayan. Inaadhika ng nauna ang paglikha ng sining na may diin sa organic unity, mas partikular sa porma ng tula at paghabi ng mga salita sa loob nito. Samantala, binibigyang diin naman ng mga tagapagsulong ng panitikan para sa bayan ang panlipunang tungkulin ng panitikan. GEE lA sesecaaianatinsesACL ei Pagkatapos ng digmaan ay nagkaroon ng oportunidad ang mga manunulat na isulat ang mga nakakalungkot at nakaririmarim na pangyayari na may kinalaman sa giyera sa mga magasin, maaaring sa maikling kuwento o sa seryalisadong nobela. Sa mga pahina halimbawa ng Liwayway, Bulaklak at Tagumpay ay mababasa ang mga nobela nina Lazaro Francisco na Sugat sa Alaala (1950) na tumatalakay ng karanasan ng dalawang magkapatid sa giyera,Jose Gonzalez na Panagimpan (1957) na naglalarawan ng Maynila at karatig-probinsya na sinakop ng mga Hapon at ang kay Macario Pineda naLang Milyong Piso (1950) na nagdala sa’ mambabasa sa mga panahon ng at pagkatapos ng giyera. Mainam na isipin na_sa mga akdang pumapatungkol sa giyera karaniwang nagiging bida ang mga sundalg at gerilyang Pilipino. na kumakalaban sa mga Hapon, Malimit rin na'sa mga akdang ito a ababago ang imahen ng mga Kano, mula sa dating mantulapig papuntang tagapagligtas. Ang nobel paula ng mga pahina ng magasing popular, ang pagsusulat manunalat bape see Sento ay muling pinangunahan ng mga Kilala nang mga ng mga akdan ae digmaan, Sila ang nagsilbing mga editor at tagadetermina didaktiko, ana Muling naibalik ang mga melodramatiko, romantiko, canes 1Ko at fantastikong naratibo. Ang mga sikat.oa.manunulat tulad _ Susto Calauran,Teofilo 0, Gregorio Coching, Nemesio Caravana, Lazaro de Giizman ay sinamahan ng mga papasikat na sina Adriano ‘© Santiago, Clodualdo del Mundo,Mateo Cruz Cornelio, ago, Citio Galvez Almario, Jose Flores Sibal ‘on kay Resil Mojares, didaktisses minana ng mga naunang nobela ang romantisismo poe m4 10 ng mga _manwal at e/emplo ng panitikang Kastila. Ang aa one tradisyong ito ay nakipagsabayan sa sentimental at melodramatikong Panulat; ang halimbawa nito ay ang mga nobela nina Fausto Galauran at ng Cebuanong si Sul g picio Osorio. Kahit na ang mga naunang akda ni Lazaro Francisco ay lublob din sa romantisismo. Samantala, ang nobelang Hiligaynon na Margosatubig (1947) ni_ Ramon Muzones, ag epikac at hist nasa romantikong tradisyon ay gumamit ng epiko at historikal”ita” pamanaraan; humugot ito ng datos sa Maragtas. Itinanghal ng teksto nito ang kapangyarihan ng timawa o gitnang-uri para gawing lehitimo ang kanilang paghawak ng kapangyarihan. Ngunit ayon kay Soledad Reyes ay hind rin tama na sabihing dominado ng ganitong mapormulang pagsusulat ang panitikan. May mga manunulat ding nagtangkang buinalikwas at hinarap ang hamon ng mga kritikong impluwensyado ng panitikang Kanluranin at edukasyong Amerikano na nagkaroon na ng ugat noon pang dekada 40 sa ilang kolehiyo at unibersidad. Ilan sa mga nagtangka ay a sa Ating Bukas, parehong 1947), in, pateh ), Brigido 0), Agustin ( (Ang Timawa, 1953) _ at Agapito Joaquin (Tulay na Bubangin, 1964). Ang naging kaibahan ng mga akda ng mga nasabing manunulat ay ang kanilang bagong paggamit ng wika — ang pagkamilikhaing pagrerepresenta ng mga personal at pampublikong buhay ng mga_ tauhan sa mas realistikong pamamaraan. Sa nobelang Canal de la Reina (1969) ni Liwayway Arceo na tumatalakay sa buhay ng mga tauhang nakaugat sa Tondo ay kakikitaan ng unang pagsilip ng realismo sa kabila ng pagiging romantiko at didaktiko nito. Melodramatiko at sentimental ang mga dayalogo at pangyayari; karamihan sa mga karakter ay isteryotipikal at gumagalaw sa kumbensyunal na balangkas ng romantikong nobela maliban sa isang natatanging karakter: si Jun, isang aktibista na pumupuna sa mga pangyayari sa panahong malapit nang ideklara ang Batas Militar.Nariyan din ang ang mga nobela ni L: 1962) at Amado V. I 1962). Sa Daluyong kawalang pag-asa ng aping panginoong n ipininta ni Hernandez ang binubusabos na i Tbong... at Luba... ngunit nakapagpaloob pa rin iy pagkakapit-bisig para iakda ang pagbabago sa p: : alapit sa karanasang pani es (Maganda pa ang Doig ig Jernandez (Mga Ibong Mandaragt Dees ni Francisco nakapinta ang lipana isang mamumugon sa kanayunan maylupa at korap na mga P' no ya ng nfipunan. Halimbawa ay \y 1958 at Daluyong, 1959 at Luha ng Buwaya, ng hinagpis at kamay ng ua rin a, hindi lan, litiko, Samantala, ig ce agkatapos ng giyera sa Mga : optimismong nakasandig sq Jipunang sistema. TAAIKLING KUWENTO. ; Ang magasin na Bis tungkol sa giyera.Tlan s a Bisaya (Cebu) ay i maikling kuwento nakapaglathala rin ng mga maik ¢ “mga ito ay ang Pagtulon-an (1947)-ni Maria A. Kabigon na naglalahad ng natutunang pananaw sa buhay ~ang ora ae = para mabuhay sa panahon ng at pagkatapos ng giyera at ang ep 7 sri Marcel Navarra na Patungo sa Bagong Daigdig na nagdala sa taul ak pag] - ig dahil sa gutom dulot ng pagkuha ng kanilang pagkain ng parehong gerilya at Hapon at ang Isang Gabi Noon na naglahad ng kamatayan ng mag-asawa na mas piniling manatili sa kanilang lupa kaya pinagbabaril ng mga Hapon. Ang pagbalikwas sa tradisyonal na pagsusulat sa popular na magasin ay nagkaroon ng karurukan sa antolohiya ng maikling kuwento ng mga tinawag na bagong-dugo sa panitikan, Ito ang lbrong Ages se Disyerte (1964). Mahalaga ang gos bilang tinipong mga kuwento ng mga makal agong manunulat na binubuo Dominador Mirasol Mga nina Efren Abueg (Mapanglaw ang Mukha ng Buwan (oat Lagan) Roget Bee ne ce gto Ondo Ego MI. Reyes ngmok na ang Nap opele Stas Tae Sebo il ito ay tugon sa pagdududa na ang panitikang Pilipino ng mga kwento ay metaporikal na binansagang mga agos na big sa disyerto ng panitikan. Dahil ang maunlad na panitikan lamang ay yaong nasusulat sa English ayon sa mga kritiko sa kapanahunang yaon. Ang mga kuwento sa Agos bilang Pampanitikang akda ay hindi ay hindi umuunlad, siyang dadaloy at tutul sa tawag ng maunlad/ba; manunulat ay makikilala sa bandang huli bilang taga akda ng mg: panlipunang responsibilidad; tinawag itong naturalismo ni Lumber, manunulat na layuan ang nakamihasnan, melodramatikong eksena at nangangar, at kahulugan ay itinago sa metapora at lamang tumugon gong estetika ngunit gayon din sa ideolohiya at ang mga a panitikang may a. Sinikap ng mga aoemagamit ng daloy ng jg, juwento ay galit at kakik maligoy na paglalaraway gulatin at papag-isipin Pan (s¢, Ee 2 (stream of ‘onsciousness), Masasabi ring karamihan sa ita: an ng karahasan, Pagbalikwas ito sa kimi at masyadong in ng tradisyu ‘ inal na manunul: in. Layon nito na lat sa magasin. Layon ang mambabasa, Bi ry Ang Ages ay si pinabuo nina Wilfeds rea P& 8 isang antolohiya na tinavag na Sigwa na fren Abueg, (Kamatayan mig, ia, 1966 at Maria, ang yong Anak, 1970), San Juan, Jr. (Anay 1987) Rica, samuel 1967 at Daluyong sa Haya, 1971), E. Tilting, i Freddie oi Tey Reto Lee (Dapithapon ng rang Mesiyas, 1969 2 Si 1971), Domingo Landiche soos Iba pang mga Tauban ng Aking Kuwento, 97D), Norma Mig ashe (lias at Salome, 1969 at Dugo ang Langit sa Balon, ee or (Sulat Mula sa Pritil, 1970 at Kumpisal, 1972), Jose Rey ee seg Aro sa Buhay ni Juan Lazaro, 1970), Edgardo Maranan (Ipis sa ae Danie ee Garcia (Kuawentong lay sa Isang Kurwago, 1971 at d ding magkaroon ng silbi sa lipunan. Ang anilang mga akda ay sumabay sa mga pangyayari sa lipunan kung saan ang mga kabataang estudyante at manggagawa ay nagmamartsa na sa mga kalye upang hingin ang pagbabago sa gobyerno. Kababasahan ang mga ito ng mga tauhang hindi lang naaapi ngunit natut H akapangyarihang pwersa ng estado at kapitalismo. Matutukoy sa mga kuwento ang mga demonstrasyon sa mga faong 1964 at 1965; Manila summit ng 1966, B iala ng Enero 1970, People’s Congresses sa Plaza Miranda, Konggréso, Malakanyang at Embahada ng Estados Unidos ng Pebrero-Marso 1971 at ang Diliman Commune at Barikada ng Pebrero-hanggang sa sumapit ang 1972. Ang mga maaksiyong pangyayaring ito ay pinangungunahan ng mga kabataan, estudyante, guro at manggagawa mula sa iba’t ibang sektor ng lipunan. Kinakalaban ng mga ito ang Imperyalismong Amerikano, Piyudalismo at Burukratang Kapitalisma— Mababanaagan halimbawa sa sulat ni Abueg ang paglipat ng empasis mula sa abstrakto at alegorikal na konsepto ng pagpapatay sa imperyalistang representasyon (si Tiyo Samuel) sa Kamatayan... patungo sa mas realistikong pagsanib ng estudyante sa kilusan sa_Daluyong.,. Gayundin ang paglipat ng pananaw ni Landicho mula sa malabong simulain sa Elias... patungo sa malinaw na ideolohiya sa likod ng pagwewelga sa Dugo... Halos kapareho din ang paglipat na ginawa ni Virtusio sa pasibong karakter na Bilanggo tungo sa nakikilahok na Jesus sa Maria,... Si Lee ay lumipat din mula sa pampamilyang akda na Dapithapon... tungo sa mas makatotohanang reportahe ng pangyayari sa Si Tatang... Ang mga pagbabagong ito, ayon kay Lumbera, ay isa ring paglilipat mula sa adhikang para sa masa at mula sa masa patungo sa isang mas malinaw na /ungo sa masa.karoon di Ang panitikang inakda sa ibat ibang rehiyon 9B ea FE ce) ach Puwang sa mga lingguhangmagasin. Ang mga sugilanon (mail ING Sg Mongo ay nalathala sa magasing Hiligaynon na may sirkulasyon Go malalapit na probinsya sa Kanlurang Bisayas. Ang antolohiya Seon cae ha inedit ni Juanito Marcella ay kababasahan na ng MB% ~ "nadlok Mana ei sa maikling kuwento. Sa maikling kuwento ni Jose Yap na “UH00"" | in (1966) na naglalarawan sa isang ama na gumagawa ng indyan pan (tasbba ae sa pumaslang sa kanyang anak ay ginamit ang pagbabalile-canawy 1720100" Para unti-unting maliwanagan ang mambabasa kung ano ang na ee ae anak, Pagsasalita naman sa sarli (interior monologue) ang oi a isalaysay kung paano niya pinatay ang kapatid ng kasintahan sa Kew entone aby sa Kalbangan (1969) ni Juanito Selibio. Gumamit naman ng lok 7 lor si Faustino Lope sa kuwentong Si Cesara (1966) para detalyadong ee pang-araw-araw na buhay ng dalawang mag-anak na nagiging mag away dahil sa isang aso, Gayundin si Aristo Echevarria sa an sang Nanginsapo (1969).kung saan ang isang matandang ama ay inilarawan ang pagkakahirap sa paghuli ng isda at alimango na siyang ipapakain sa darating na anak na nag-aaral sa bayan. | Ang katangian ng modernong kuwento na parikala ay mababasa sa kuwentong Panaghoy sang Ginahandos nga Palpal (1960) ni Juanii kung saan ang isang matandang nanilbihan ng matagal sa may-ari ng-lupa at umaasang hindi mapapaalis dahil sa mabigat na utang na loob sa kanya ng pamilya nito ay nanaghoy na lamang nang ‘ang anak ng may-ari ay nagdesisyong paalisin siya dahil sa pagkampi ng anak nito sa kalabang politike. Pinag-isa naman ang personal at sosyal sa kuwento ng isang ina na mahirap pa sa daga na nakatira sa isang iskwater sa Pingkaw (1968) ni Isabelo Sobrevega. Kahit medyo ¢wo-dimensional at malapit sa esteryotipo ang pagkakalarawan kay Pingkaw, mas umangat sa naratibo ang gawaing intelektwadlisasyon — ang pagtatanong kung bakit nangyari kay Pingkaw ang pagkamatay ng kanyang mga anak."Tagisan ng moralidad, ang relihiyoso, at sekswal (posisyon ng babae at lalaki) ang namamayani sa kwentong Babae (1968) ni Ali Bedaiio kung saan ang pangunahing tauhan na si Agnes, may dalawang anak sa ibs't ibang lalaki. Nariyan din ang Bunyag-takas (1969) ni Lucila Hosillos; dito ang babae ay inilarawang isang malakas na katauhan at kayang tumakas sa anak ng may-ari ng lupa na gustong manghalay sa kanya. ~~? Sadekada 20, din, kung saan ang mga babae at ina ay naging maluwag ang espasyo sa pagtatrabaho at akses sa sekswal na edukasyon, ay nagkaroon ng puwang sa mga lingguhang babasahin. Ang tradisyunal na pagsusulat ay nabahiran ng ' ¥ kuwentong Ang Iban Subong lang makabagong pagpapahalaga, Ang maikling kuwentong SaLawod sang Kabubi, (1966) ni Ismaeli ‘o-Lusa ay i i ii (3 : rosusa ay maituturing na isang magandang halimbaw2. Ditovang isang babae at isang ina ay umangkin ng iba’t ibang papel lihis sa kanyang ‘asarian at nakasanayang gawain para sa kanyang pamilya.Sa kabilang band. ratibo ang, cece Pa rin sa romantikong pananaw at kumbensyunal na ar tema NG Pag-ibig ay give St Seentong Hiligaynon. Ang paggamit ng banghay fawento. Ang paratacg o P2 ting basehan ng magasing kinalalathalaan ng mga ng PARMEOMGCY (Dagriyal) po SS ikinakabie sa mga maikling kuwento tulad Ip ny . . Mrapapansing kaugnay ee. ye®,8* tuhan at patina rin ng mga mambabasa ay ‘nang sarswela at tradisyong didaktiko. Ang maikling kuwento sq ~ Cebuano ri i ing Bisaya ae Bag-ong S oa rin ang nailathala sa mga magasing Bisaya Hea Moja ee tan ng modernong temperamento. Inilarawan ni ange lila ae mpi Tan sr mga Kilalang manunulat ‘6 ito na mas matimpi at may matatag na boses Coen. re enulat nito ay sina Fausto Dugenio (Labaw ng Magtutudlo, on poe on (Mga Mata sa Dagat, 1956), Godofredo ‘Roperos (Usa ba Boeing Sula, 1956), Fornarina Enemecio (Kuwentas nga Manol, 1957), Potenciano Canizares Jr. (Ang Nagabulat sa Kangitngit, 1963), Agustino Pujida (Lunop, 1964), at Temistokles Adlawan (Ang Gidak-on sa Dagat, 1966). /Sa mga kuwento ay mababasa ang karaniwang pakikipagtunggali ng mga tauhan sa kanyang sarili at ang kanyang sarili laban sa lipunan at kalikasanSa kuwentong Mga Mata sa Dagat dinala ng pangunahing tauhan ang ‘kalabang” pusa sa gitna ng dagat para patayin ngunit humantong lamang ito sa kabiguan at pagsisi sa Diyos; sa Usa ka Botelyang Suka naman naisadrama ang mental na tunggalian ng mag-asawang binago ang pagtingin sa isat isa dahil sa isang ‘pagkakamali’ ng asawa; samantalang sa Lunop ay nagkaroon ng resolusyon ang hidwaan sa pagitan ng dalawang magkababaryo nang mabingit sa kamatayan ang pamilya ng isa; at sa Gidak-on sa Dagat ang pangunahing tauhan na nagbibinata ay nagkaroon ng realisasyon ng kanyang mga dapat na daanan bago maging ganap na mangingisda. Maituturing na isa rin sa mga umangat na kuwento ni Marcel Navarra ang Ang Tao} laghahanap ng Kagandahan (1948). Tungkol ito sa sikat na manunulat na iniwan ang trabaho sa lungsod (espasyo na maingay, magulo at puno ng tukso) at namuhay bilang isang mahirap sa nayon sabay ng pagsulat ng kanyang huling nobela na siyang magdadala ng pagbabago sa lipunan. May tonong pesimistiko at temperamentong pagpapatiwakal ang kuwento dahil na rin sa suhestyon ng nalalapit na kamatayan ng tauhan. Naging maganda at maunlad na sanaang panitikang Cebuano sa mga lingguhang magasin (60,000 ang sirkulasyon noong dekada 70) kung hindi ito humina matapos maging dominante ang panitikang Ingles at Tagalog. Patunay, ayon kay Mojares, ang mas malaking bilang ng mga akda sa Ingles at Tagalog na sinasalin sa Cebuano __>kumpara sa akdang Cebuano na sinasalin sa alinman sa dalawang wika. Dalawang dekada matapos ang Tkalawang Digmaan, naging makapangyarihang wika ang Ingles sa politika at ekonomiyang transaksyon at Tagalog naman sa kultural na : aspekto.