ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2020

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ΄
No 22
Γράφουν οι :
Α. Δερμετζόγλου
Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ & Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ Ν. Κανέλλος
Π. Κούκος
Ν. Ντάσιος
Α. Παπαγιαννόπουλος
Γ. Παρασκευάς
Α. Παφίλης
Κ. Ρουμανιάς
Σ. Σκούρας
Α. Σταματουλάκης
Κ. Γ. Τσικνάκης
Ε. Τζιόλας
- Ελληνοτουρκική κρίση: A. Tζιόλας
βλέποντας κατάματα τα πράγματα. Ν. Χριστοδουλάκης
- Ο ακροδεξιός πέλεκυς και ο
καταπέλτης της κρίσης.
- Το Έθνος σε κίνδυνο & οι
νέοι σοφιστές.
- Έτσι είναι... Έστω κι αν
αλλοιώς νομίζετε.
- Η εκτός Αθηνών Ελλάδα.
Η ιστορία θα δείξει τι καταλάβαμε.
- Η Καρδίτσα μετά την
θεομηνία.
- L’ Armee des Ombres.
Φωτ. Στις κορυφές του Σμόλικα. (Λεφ. Ζιούτης)

- Βυζαντινή Θεσσαλονίκη.
- Στο Χάρο της Κοτύλης στα
Γκουρούσια.

Ιστορικά : · Η Μάχη του Μαντζικέρτ - 26 Αυγ. 1071

· Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου - 7 Οκτωβ. 1571
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ • ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Εκδίδεται στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
 ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
Ελληνοτουρκική κρίση:
βλέποντας κατάματα τα πράγματα.
Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον.
Η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση σε νέα
φάση. Πόσα βήματα πίσω ;
Στη συνέντευξη του στα ‘‘ΝΕΑ’’, στις 12 Οκτωβρίου,
ο πρωθυπουργός, κ. Κ. Μητσοτάκης είχε με το
δημοσιογράφο (κ. Γ. Πρετεντέρη) τον παρακάτω
διάλογο, στον οποίο οι απαντήσεις του έχουν πολύ
μεγάλη σημασία.
Γ. ΠΡΕΤΕΝΤΕΡΗΣ: Λέτε «αν δεν συμφωνούμε, να πάμε
στη Χάγη». Πιστεύετε ότι η κυβέρνησή σας μπορεί να
e-Δίαυλος |
Γράφει ο Ελευθέριος ΤΖΙΟΛΑΣ
αντέξει πολιτικά την όποια απόφαση της Χάγης;
Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Κοιτάξτε, πιστεύω ότι έχουμε δίκιο.
Γ. ΠΡΕΤΕΝΤΕΡΗΣ: Σύμφωνοι. Δεν είναι όμως τι
πιστεύετε εσείς.
Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Ξέρουμε πολύ καλά, κ.
Πρετεντέρη, ότι ένα διεθνές δικαιοδοτικό όργανο
πολύ δύσκολα θα σου δώσει το 100% όσων διεκδικείς.
σελ. 2
Γ. ΠΡΕΤΕΝΤΕΡΗΣ: Άρα το παίρνετε υπόψη σας.
Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Βεβαίως το λαμβάνω υπόψη μου.
Θεωρώ όμως ότι το συνολικό όφελος που θα αποκομίσει
η χώρα από μία ειρηνική επίλυση της μιας διαφοράς
που έχουμε με την Τουρκία θα είναι πολλαπλάσιο του
όποιου κόστους μπορεί να υπάρχει στην κοινή γνώμη
από κάποια απόφαση. Και να σας πω και κάτι, γιατί
μου αρέσει να λέω τα πράγματα έξω από τα δόντια: Το
γεγονός ότι η Ελλάδα έρχεται και συζητάει ένα ζήτημα
που αφορά την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στο
Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο σημαίνει πως
αναγνωρίζουμε ότι αυτή είναι μια περιοχή όπου και η
Τουρκία έχει διεκδικήσεις. Εάν δεν το αναγνωρίζαμε
αυτό, δεν θα πηγαίναμε σε συζήτηση.
Ο κ. Γ. Γεραπετρίτης, υπουργός Επικρατείας έθεσε πιο
συγκεκριμένα σε συνέντευξη του στον Alpha τα όρια
των θαλασσίων ζωνών δηλώνοντας κάτι περιοριστικά
πρωτάκουστο: “Η κόκκινη γραμμή είναι η εθνική
κυριαρχία, και όταν λέμε εθνική κυριαρχία εννοούμε
αυτονοήτως τα εθνικά χωρικά ύδατα τα οποία σήμερα
είναι προσδιορισμένα στα έξι ναυτικά μίλια’’.
Υπογραμμίζουμε ότι αυτές οι απαντήσεις του
πρωθυπουργού και του υπουργού Επικρατείας, με
αυτόν τον τρόπο και αυτό το περιεχόμενο για τα
μείζονα εθνικά μας θέματα γίνονται για πρώτη φορά,
και είναι χαρακτηριστικό ότι γίνονται αυτή την περίοδο
κινητικότητας κάτω από την επεκτατική πίεση των
τουρκικών διεκδικήσεων. Το σκηνικό των κυρίαρχων
ελίτ των Αθηνών συμπληρώνεται αν δίπλα σ΄αυτά
παραθέσουμε και την συμπίπτουσα άποψη του Ε.
Βενιζέλου που διατύπωσε πρόσφατα στον ΑΝΤ1
: «Είναι μονόδρομος η παραπομπή στη Χάγη, εάν
θέλουμε να μπορούμε να ασκήσουμε τα δικαιώματα
μας. Κάπου θα χάσουμε, κάπου θα κερδίσουμε. Εμείς
βέβαια θα προσπαθήσουμε να κερδίσουμε σε όλα, διότι
έχουμε επιχειρήματα».
Το περιεχόμενο των παραπάνω δημόσιων τοποθε-
τήσεων αποτελεί το κοινό πλαίσιο σχεδόν του συνόλου
της πολιτικής ελίτ και του κατεστημένου των Αθηνών.
Είτε με ανοιχτό τρόπο, είτε με συγκαλυμμένο, είτε με
e-Δίαυλος |
καθαρές διατυπώσεις, είτε στα παρασκήνια. Yπάρχει μια
ευρεία, οριζόντια διακομματική συναίνεση- σύμπτωση
στις θέσεις αυτές. Μια συμφωνία, που αποτελεί και το
μείζον εσωτερικό ζήτημα της Ελλάδας. Μια συμφωνία
που αποδιαρθρώνει, αντί να ενισχύει την αναγκαία
πατριωτική ενότητα, που πολιτικά υποβαθμίζει, παρά
την όποια ρητορική, αντί να ανυψώνει την αμυντική
συμπαράταξη απέναντι στην Τουρκική απειλή. Αυτή
είναι η έκφραση, η συγκεκριμένη μορφή, αυτού
που ονομάζεται : ενδοτισμός. Ενδοτισμός που στην
εξέλιξη του, και υπό το βάρος εξωτερικών πιέσεων και
εσωτερικού κλίματος συμβιβασμού, μετατρέπεται σε
μειοδοσία.
Είναι, λοιπόν, προφανές, από τις παραπάνω
δημόσιες θέσεις, προκύπτει λογικά και ευθέως, κι αυτό
εισπράττει και η Τουρκία, - ενώ επιδιώκεται να εθισθεί
και να προετοιμασθεί και ο Ελληνικός Λαός -, ότι η
Ελλάδα έχει αποφασίσει, έχει ουσιαστικά αποδεχθεί
έναν συμβιβασμό παραχωρήσεων προς την Τουρκία. Η
Τουρκία βλέπει και αξιολογεί ότι η στρατηγική της, της
επιθετικότητας και της αναθεώρησης του συνοριακού
και κυριαρχικού status (της Συνθήκης της Λωζάνης και
των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων) αποδίδει. Αποδίδει,
και παρά τις όποιες φραστικές καταδίκες, προετοιμάζει
τα αποτελέσματα και οδηγεί τις εξελίξεις. Αισθάνεται
ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να της αντιπαρατεθεί, ότι
προετοιμάζεται για συμβιβασμό σε ζωτικό μέρος των
απαιτήσεών της.
Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι η Ελληνική
πλευρά, ουδέποτε μέχρι σήμερα, καθ΄ όλη τη
μεταπολιτευτική περίοδο, διατύπωσε τέτοιες θέσεις και
έδειξε πρόθεση μειωμένης εφαρμογής των κυριαρχικών
της δικαιωμάτων (υφαλοκρηπίδα, 12 ναυτικά μίλια,
ΑΟΖ, εναέριος χώρος).
Το επόμενο βήμα της Τουρκίας είναι η αρπαγή και
εκβιαστική κατοχύρωση αυτού που η πλευρά της
Ελλάδας έχει αποφασίσει να παραχωρήσει, αλλά
απλώς επιθυμεί να το πλασάρει με το περιτύλιγμα της
απόφασης της Χάγης.
Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας (η ατζέντα της), επί των
σελ. 3
οποίων η Ελλάδα έχει δώσει μήνυμα παραχώρησης Ανατολική Μεσόγειο.
είναι γνωστές, εξ άλλου και ο Έλληνας πρωθυπουργός
Οι τωρινές απευθείας συνομιλίες, το έχουμε
μίλησε για αυτές.
ξαναγράψει, παρά τη συγκυριακή διακοπή τους, έχουν
Εφόσον, λοιπόν, η Ελληνική πλευρά έχει αποδεχθεί
μια ποιοτική διαφορά απ΄ όσες προηγήθηκαν, για τους
να το πράξει, μπορεί να το πράξει και σε απευθείας
δύο λόγους που ξανασημειώνουμε:
συνομιλίες κάτω από τη διαρκή επιθετική της πίεση
- Ο πρώτος, γιατί η Τουρκία έχει ανέβει επίπεδο στην
(Oruc Reis, πολεμική ναυτική και αεροπορική
επιθετικότητα της και δημιουργεί τετελεσμένα (το
κινητοποίηση, αδιαλλαξία, τουρκολυβικό Σύμφωνο,
τετελεσμένο του Oruc Reis των 35 ημερών Αυγούστου-
επέμβαση -εισβολή στην ΑΟΖ της Κύπρου -‘‘Αττίλας
Σεπτεμβρίου 2020, η παγίωση της εγκατάστασης
3’’).
-εισβολής με Yavuz και Barbaros στην Κυπριακή ΑΟΖ,
Αυτό είναι το επόμενο βήμα της Τουρκίας, διακρατική
ο καταιγισμός δεσμεύσεων με NAVTEX σε όλη την
συμφωνία -ως αποτέλεσμα του αποκαλούμενου
ανατολική έκταση του Αιγαίου ανατολικά του 25ου
ελληνοτουρκικού διαλόγου- που θα επικυρώνει τις
παραλλήλου).
Ελληνικές παραχωρήσεις.
- Και, ο δεύτερος, γιατί η Ελληνική πλευρά για πρώτη
Η πρώτη ύλη ενός τέτοιου αποτελέσματος είναι η
φορά, απέναντι σε μια τέτοια επιθετικότητα (στην
ενδοτική άποψη Μητσοτάκη περί ‘‘αποδοχής μιας
υψηλότερη ένταση μετά το 1974), λειτουργεί στην πράξη
μοιρασιάς’’, αφού ‘‘το 100% δύσκολα μπορείς να το
υποχωρητικά, αποκλειστικά διπλωματικά, με μηνύματα
έχεις’’.
συμβιβασμού, χωρίς καμία κύρωση. Εν τέλει, μέσω των
Οφείλουμε και πάλι να τονίσουμε, ότι εδώ δεν υπάρχει
πιο επισήμων δηλώσεών της (του πρωθυπουργού), και,
καμία ‘‘μοιρασιά’’, παρά παραχωρήσεις, αφού ελληνικές
μάλιστα, στο μέσον της κορύφωσης της κρίσης από την
διεκδικήσεις δεν υπάρχουν, παρά μόνο τουρκικές.
Τουρκία, αποδέχεται παραχωρήσεις (υπό το κάλυμμα
για τη διαχείριση της Ελληνικής κοινής γνώμης της
Το πεδίο: από τις Βρυξέλλες, στο Αιγαίο και την

e-Δίαυλος | σελ. 4
Χάγης).
Η άρνηση από την Τουρκία του Δικαίου της Θάλασσας
και των εξ αυτού παραγόμενων και νομικά θεμελιωμένων
Ελληνικών δικαιωμάτων σχετίζεται : τόσο με το
γεγονός ότι η ίδια πιστεύει πως μπορεί να επιβάλλει
τους διεκδικητικούς στόχους της με την ισχύ και μέσω
της αποδοτικής της στρατηγικής που προαναφέραμε,
όσο κι από τη θέση της ότι η επιβολή -κατοχύρωση
των στόχων της μέσω της ισχύος της την καθιστά
αδιαμφισβήτητο κυρίαρχο πυλώνα στην περιοχή αφού
η Ελλάδα θα έχει υποκύψει και συμβιβασθεί και στο
εξής θα συμπεριφέρεται με το σύνδρομο της ‘‘μικρής
και αδύναμης’’ χώρας (περιθωριακής, απέναντι στην
κυρίαρχη Τουρκία).
Η άρνηση από την Τουρκία του δρόμου προς τη Χάγη
αποτελεί διάσταση της στρατηγικής της κι όχι μόνο
τακτική μιας χώρας που ιστορικά έμαθε να αυθαιρετεί
περιλαμβάνοντας ενίοτε και πειρατικές συμπεριφορές.
Το ενδεχόμενο αποδοχής της Χάγης από την πλευρά
της Τουρκίας θα γινόταν μόνον υπό δύο όρους :
1ος. Στο Συνυποσχετικό Τουρκίας-Ελλάδος προς το
Δικαστήριο να περιλαμβάνονταν η ευρεία ατζέντα των
διεκδικήσεων της, και,
2ος. Στο Συνυποσχετικό να περιλαμβάνεται
προσυμφωνημένο πλαίσιο λύσεων-ρυθμίσεων επί των
διεκδικήσεων της Τουρκίας, το οποίο θα λειτουργεί
ως υποστήριξη-υπόδειξη προς το Δικαστήριο για την
τελική του απόφαση.
Οι δύο παραπάνω όροι δεν είναι ασφαλώς
τίποτα άλλο από την μετονομασία της διακρατικής
πολιτικής συμφωνίας Τουρκίας-Ελλάδας (με αποδοχή
των τουρκικών διεκδικήσεων, δηλαδή ελληνικές
παραχωρήσεις) σε Απόφαση του Δικαστηρίου της
Χάγης. Απόφαση, την οποία πριν καν ξεκινήσουμε προς
τα εκεί - προς τη Χάγη - ο Έλληνας πρωθυπουργός έχει
ήδη σπεύσει να προεξοφλήσει ότι θα την εφαρμόσει!
Πρέπει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι και οι
εταίροι στην Ε.Ε. τηρούν επαμφοτερίζουσα στάση.
Πέρα από την μη απόφαση κυρώσεων σε βάρος της
e-Δίαυλος |
Τουρκίας, παραχωρούν, επί της ουσίας, στην Τουρκία
άνεση χρόνου για την ολοκλήρωση ενός διεκδικητικού
πρώτου γύρου οριοθετικών δράσεων της στην ΑΟΖ
και την υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο και την Ανατολική
Μεσόγειο.
Χρειάζεται να τονίσουμε, πως παρά την δίκαια εν
πολλοίς λαϊκή οργή απέναντι στους ευρωπαίους
εταίρους και ιδιαίτερα τη Γερμανία, η υποχωρητική
και αντιφατική στάση της Ελληνικής κυβέρνησης που
δηλώνει, μάλιστα, κάθε φορά και ικανοποιημένη, είναι
εκείνη που παρέχει περιθώρια μιας τέτοιας στάσης της
Ε.Ε. στα Συμβούλια Κορυφής.
Πολύ κρίσιμο, πάντως είναι ότι η Ε.Ε. -και σε κάθε
περίπτωση ο ηγετικός της πυρήνας- για την επίλυση
των ‘’διαφορών’’ δεν είναι αναφανδόν και ρητά υπέρ
της Χάγης, παρά παραπέμπουν, με την υποστήριξη και
των ΗΠΑ, στο Ελληνοτουρκικό διάλογο. Επιμένουν,
δε, σ΄ αυτόν χωρίς αναφορά έστω σε καταληκτική
επίλυση των ‘‘διαφορών’’ με δικαστικό τρόπο μέσα από
το Διεθνές Δικαστικό σύστημα (Χάγη ή Αμβούργο,
γιατί εκτός της Χάγης, υπάρχει και το Αμβούργο το
οποίο για πολλούς είναι το ενδεδειγμένο για τέτοιες
διαφορές Δικαστήριο).
Η Χάγη: λύση ή ανέφικτη προσδοκία ;
Η Χάγη, εκτός από τα παραπάνω, αποτελεί και για
όσους στην Ελλάδα την προβάλλουν ως πανάκεια, ένα
πολύ θολό σχήμα. Επειδή δεν έχουν να προτείνουν
μια ρεαλιστική, αποτελεσματική πολιτική, ή γιατί δεν
πιστεύουν σε μια Πατριωτική αποφασιστική πολιτική,
έχουν μετατρέψει τη Χάγη σε πολιτική γραμμή.
Χωρίς Θαλάσσιους Χάρτες για την ΑΟΖ και τη
υφαλοκρηπίδα, χωρίς αποφασισμένη οριοθετημένη
συνορεύουσα ΑΟΖ με την Κύπρο, χωρίς ευθείες
γραμμές βάσης για τους κλειστούς κόλπους, χωρίς
χωρικά ύδατα 12 ν.μ., ποιό είναι συγκεκριμένα το
αποφασισμένο, ανακηρυγμένο στον ΟΗΕ και προς σ΄
όλες τις χώρες Ελληνικό εθνικό πλαίσιο κυριαρχίας
και εφαρμοσμένων κυριαρχικών δικαιωμάτων; Ποιο
είναι το πλαίσιο που ορίζει και τις εθνικές ‘‘κόκκινες
γραμμές’’ τις οποίες η Εθνική αντιπροσωπεία θα
υποστηρίζει παντού και στο Δικαστήριο της Χάγης;
σελ. 5
Γιατί δεν προβάλλονται τα 12 ν.μ., σε συνδυασμό με τη Τα ζωτικά και κρίσιμα ελλείμματα.
‘‘μέση γραμμή’’ και την τήρηση της ελεύθερης διεθνούς
Τα πράγματα θα προχωρούν προς τα
ναυσιπλοΐας, ως η λύση με βάση το Διεθνές Δίκαιο και
επιδιωκόμενα από την Τουρκία αποτελέσματα, ενόσω
το Δίκαιο της Θάλασσας;
δεν υπάρξει ανάσχεση και αντιστροφή τους. Αντιστροφή,
Η Χάγη δεν αποτελεί, λοιπόν, μόνο υποκατάστατο
η οποία μπορεί να προκληθεί και να συμβεί μόνο αν και
της ανύπαρκτης πολιτικής τους, αποτελεί και θολό
όταν η Ελληνική πλευρά εκπροσωπηθεί με αξιοπιστία
σχήμα για να τους επιτραπεί, χρησιμοποιώντας
και σοβαρότητα από μια Ηγεσία που σχεδιασμένα
ακριβώς αυτή τη θολότητα, ένας υποχωρητικός
και υπεύθυνα θα εφαρμόσει μια ανάλογη πατριωτική
συμβιβασμός παραχωρήσεων, μακριά, μάλιστα, από τον
-δημοκρατική γραμμή ενίσχυσης της Ελλάδας και
προενημερωμένο Ελληνικό Λαό και το στρατευμένο
προάσπισης της κυριαρχίας και των δικαιωμάτων της.
τμήμα του, στις αίθουσες της Χάγης και τα παρασκήνια.
Ένας συμβιβασμός, όπου τα αποδιδόμενα στην Ελλάδα,
Πάντως, η Τουρκία καθ΄ όλη αυτή την περίοδο
κατοχυρωμένα ούτως ή άλλως από τις υπαρκτές
της τελευταίας 10ετίας που το νεο-οθωμανικό
Συμβάσεις (Λωζάννη) και το Δίκαιο της Θάλασσας, θα
δόγμα της εκφράστηκε με καθαρότητα και δράσεις
χαρακτηρισθούν νίκη, ενώ τα παραχωρούμενα στην
επί των πεδίων, έχει σταθμίσει και ορισμένα άλλα
Τουρκία θα χαρακτηρισθούν απόφαση του Δικαστηρίου,
πράγματα που την ενθαρρύνουν (αποθρασύνουν)
που οφείλουμε να εφαρμόσουμε! Αλίμονο...
σ΄αυτήν την κατεύθυνση, στο να συνεχίσει στο δρόμο
Αλλά τα ‘‘σχέδια’’ αυτά αυτών των ελίτ που η
που έχει σχεδιάσει και από τις εξελίξεις τον θεωρεί
παρακμή τους σέρνει σε αδιέξοδο και την Πατρίδα δεν
αποτελεσματικό για την ίδια.
θα ευοδωθούν γιατί η Τουρκία την οποία ουσιαστικά
Τα πράγματα αυτά, συνιστούν, από μιαν άλλη
έχουν αποδεχθεί ως κυρίαρχη στοχεύει σε χειρότερη
οπτική και τα ελλείμματα μιας Ελληνικής εθνικής
μοίρα και για την ίδια.
στρατηγικής, καθώς και την αναγκαιότητα της
Η Πατρίδα όμως και ο Ελληνικός Λαός πρέπει να έχει
συγκρότησης της εκπροσώπησής της.
-και μπορεί να έχει!- άλλο δρόμο.
- Είναι ο στρατιωτικός μηχανισμός αποτροπής του

e-Δίαυλος | σελ. 6
Στόλτενμπεργκ και του ΝΑΤΟ, όπου το κύριο ζήτημα
δεν είναι η ζητούμενη από την Ελλάδα ‘‘αποκλιμάκωση’’,
αλλά η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του
Αιγαίου, έστω η ‘‘ήπια αποστρατιωτικοποίηση’’!.
Ήπια αποστρατιωτικοποίηση που για ορισμένα
πυραυλικά συστήματα υποστηρίζεται κι από τις ΗΠΑ!
Δηλαδή, το ζήτημα που κερδίζει έδαφος - άκουσον,
άκουσον!- είναι ο αφοπλισμός του καθοριστικού
μετώπου άμυνας και αποτροπής της Ελλάδας
(του μετώπου του Αιγαίου), κατά τα πρότυπα της
απογύμνωσης της Κύπρου το 1973-’74, για την
απόκτηση ελευθερίας κινήσεων της τουρκικής
Στρατιάς του Αιγαίου, όπως και τότε των εισβολέων
στην Κύπρο, τον Ιούλιο 1974.
Ο μηχανισμός αυτός με ένα παρόμοιο περιεχόμενο
και μια ανάλογη ατζέντα καμία θετική υπηρεσία δεν
προσφέρει για την Ελλάδα και η Ελλάδα δεν μπορεί
πλέον, με αυτούς τους όρους, να τον αποδέχεται.
- Είναι η διαπίστωση ότι η παρούσα Ελληνική
κυβέρνηση δεν έχει και δεν δείχνει ότι δεν δύναται
να έχει πραγματικές ‘’κόκκινες γραμμές’’ και ότι η
μόνη της προσδοκία είναι η στάση της Ε.Ε. απέναντι
στην Τουρκία, όπου, όμως, η Γερμανία και ορισμένοι
σύμμαχοί της δεν επιτρέπουν πραγματικές κυρώσεις.
Είναι ακόμα η τσεκαρισμένη από την Τουρκία
ελληνική πρωθυπουργική υποχωρητικότητα, αφού τον
Ιούλιο 2020, όταν η Τουρκία εκδήλωσε πλήρως την
επιθετικότητά της μίλησε για ‘’κόκκινη γραμμή’’ και
απάντηση της Ελλάδας, αν διενεργούσε (η Τουρκία)
έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, και ένα μήνα
μετά ακύρωνε αυτή τη γραμμή.
- Είναι η ουσιαστική διάσπαση του ενιαίου μετώπου
Ελλάδος - Κύπρου, ακόμα και της ενιαίας στάσης,
απέναντι στην επιθετικότητα της κατοχικής Τουρκίας,
και όπου η Τουρκία κερδίζει όχι μόνο εντυπώσεις και
θέσεις τακτικής, αλλά και έμμεση -παρασκηνιακή
αναγνώριση δικαιωμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ, έστω
στο όνομα των προστατευόμενων της τουρκοκυπρίων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η επί ενάμιση χρόνο άρνηση
κυρώσεων από την Ε.Ε. έναντι της Τουρκίας, υπό την
καθοριστική επήρεια της Γερμανίας, για παραβιάσεις
Καστελλόριζο, σημειώνεται το όριο των 12 ν.μ. [18-10-2020, 20:57]
e-Δίαυλος |
-καταλήψεις της κυπριακής ΑΟΖ σχετίζονται με την
δήθεν επίλυση του κυπριακού ζητήματος.
Δηλαδή, στη συγκεκριμένη περίπτωση σχετίζονται
με την αποδοχή του γεγονότος ότι η πράξη εισβολής
της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ προέρχεται και
νομιμοποιείται από το ρόλο της ως εγγυήτριας δύναμης
των τουρκοκυπριακών συμφερόντων!!
- Είναι η αναποφασιστικότητα στη σύναψη ισχυρών
συμμαχιών με χώρες καταλυτικού εκτοπίσματος στην
περιοχή (Γαλλία), το έλλειμμα αναστήματος απέναντι
στον κυρίαρχο σύμμαχο -εταίρο στο ΝΑΤΟ (των ΗΠΑ)
για πραγματικά ανταλλάγματα αμυντικής κάλυψης τη
στιγμή που τους έχουν εκχωρηθεί οι σημαντικότερες
μετά τον Β΄ Π. Πόλεμο διευκολύνσεις!
Καθώς και η παράδοξη απομόνωση της Ελλάδας, μια
κατεξοχήν μεσογειακής -θαλάσσιας (πολυνησιακής,
ναυτικής, εξωστρεφούς) χώρας στον ευρωπαϊκό
(ηπειρωτικό) χώρο.
Με υποβάθμιση στην αξιοποίηση της θέσης, της
ιστορίας και του ρόλου της στη Μεσόγειο με χώρες
όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Λιβύη (του Χάφταρ),
αλλά και ευρύτερα τη Ρωσία, την Κίνα και τις
αραβικέ χώρες, ιδιαίτερα εκείνες που βρίσκονται σε
αντιπαράθεση με τις ηγεμονικές νεο-οθωμανικές
βλέψεις της Τουρκίας (για το βάθεμα του ρήγματος
στον μουσουλμανικό κόσμο).
- Είναι, ακόμα, το γεγονός ότι κατοχυρωμένα
δικαιώματα από το Δίκαιο (Διεθνές και Δίκαιο
της Θάλασσας- UNCLOS) δεν ασκούνται, δεν
εφαρμόζονται. Ο ορισμός των γραμμών βάσης σε
όλους τους κλειστούς κόλπους της νησιωτικής και
H ελικοειδής πορεία του Oruc Reis ανεβαίνοντας προς το
σελ. 7
παραθαλάσσιας Ελληνικής επικράτειας.
Ο ορισμός, η ανακήρυξη ΑΟΖ σε όλες τις περιβάλλουσες
θαλάσσιες εκτάσεις με την δημοσιοποίηση και κατάθεση
των σχετικών Ελληνικών Θαλάσσιων Χαρτών στους
διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, Ε.Ε., ΝΑΤΟ κλπ) και σε
όλες τις χώρες.
Ο ορισμός κοινής-συνορεύουσας ΑΟΖ με την Κύπρο.
Η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια
με τήρηση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και τον ορισμό
‘‘μέσης γραμμής’’ στα εφαπτόμενα με την Τουρκία
σημεία και η συναφής ευθυγράμμιση με τα 12 ναυτικά
μίλια και του εναέριου χώρου.
Όλα αυτά, που αποτελούν δικαιώματα της Ελλάδας
δεν ασκούνται, δεν εφαρμόζονται, και μοιραία ατονούν.
Όταν δε αμφισβητούνται, όπως ενεργά συμβαίνει από
την Τουρκία, κινδυνεύουν να απολεσθούν.
Από την Τουρκία, η μη υλοποίηση αυτών των Ελληνικών
δικαιωμάτων ερμηνεύεται ότι η Ελλάδα (η κυβέρνησή
της, και το όλο σύστημα εξουσία της) δεν διαθέτει
ούτε τη σχετική, ισχυρή βούληση, ούτε τις απαραίτητες
για αυτά προϋποθέσεις - δυνάμεις, μέγεθος, υλικούς,
στρατιωτικούς και συμμαχικούς πόρους -, και επομένως
θα υποχρεωθεί να ενδώσει στις πιεστικές τουρκικές
απαιτήσεις.
Τα παραπάνω ελλείμματα, αποτελούν
ταυτόχρονα, μαζί με την ενίσχυση της αποτρεπτικής και
ανταποδοτικής (με στρατιωτικούς όρους) ικανότητας
των Ενόπλων Δυνάμεων, προτεραιότητες για μια
e-Δίαυλος |
σύγχρονη, αποτελεσματική Εθνική Στρατηγική.
Σε προηγούμενα άρθρα μου και ιδιαίτερα στα:
‘‘Αντιμετωπίζοντας την Τουρκία. Η Ελλάδα μπορεί!
(‘‘Δίαυλος’’, 19ο τεύχος, Ιούλιος 2020) και ‘‘Το Oruc
Reis στο Αιγαίο και τα μετά απ΄ αυτό… Η Τουρκία
κλιμακώνει την αντιπαράθεση στο υψηλότερο μετά
το Β΄ Π. Πόλεμο επίπεδο. Η Ελλάδα ;’’ (‘‘Δίαυλος’’,
21ο τεύχος, Σεπτέμβριος 2020) αναφέρθηκα διεξοδικά
στα ζητήματα της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης,
στην Ελληνική κυριαρχία και τα δικαιώματά της (ΑΟΖ,
υφαλοκρηπίδα), καθώς και σε μια συνεκτική δέσμη
πολιτικών και επιλογών για μια αποτελεσματική Εθνική
Στρατηγική.
Κυριαρχία, κυριαρχικά δικαιώματα: οι
μεταμορφώσεις του ενδοτισμού και η ανάγκη
υπεράσπισης της Πατρίδας.
Τελευταία, έχει απαλειφθεί από το λεξιλόγιο
(κυβερνητικό και σχεδόν και των υπόλοιπων) ο όρος
‘‘κόκκινες γραμμές” και η χάραξή τους, αφού δεν
τηρήθηκαν κατά την προκλητική καταπάτησή τους με
το τετελεσμένο του Oruc Reis τον Αύγουστο 2020 και
πλέον δεν έχουν νόημα.
Είναι χαρακτηριστική η υποχωρητική μετάβαση σε ένα
νέο πλαίσιο μέσω και της προσπάθειας να διαχωριστούν
οι όροι εθνική κυριαρχία και κυριαρχικά δικαιώματα, με
σκοπό να δικαιολογηθεί η μη λήψη οποιονδήποτε μέτρων
αποτροπής και ανταπάντησης από τη κυβέρνηση έναντι
σελ. 8
των τουρκικών προκλήσεων, αλλά και η δικαιολόγηση
μιας στάσης αναμονής.
Ας σημειώσουμε επ΄αυτών ορισμένα σημαντικά.
Α. Η Ελλάδα έχει σύνορα (σε θάλασσα, ξηρά και αέρα).
Τα σύνορα με την Τουρκία ορίσθηκαν επακριβώς με τη
Συνθήκη της Λωζάννης. Οι ‘‘θεωρίες’’ της Τουρκίας για
μη ακριβή ορισμό σε ορισμένα νησιά και βραχονησίδες
είναι νομικίστικες κατασκευές έωλες, αβάσιμες
και ψευδείς. Η ίδια Συνθήκη ορίζει και δικαιώματα
αυτονομίας των Ελλήνων στην Ίμβρο και στην
Τένεδο και ενός τύπου αυτοδιοίκησης, ελευθεριών και
σεβασμού της θρησκείας, των περιουσιών, της γλώσσας,
της παιδείας, και των ανθρώπινων δικαιωμάτων στου
Έλληνες της Κωνσταντινούπολης (150.000) και της
Σμύρνης. Η Τουρκία οφείλει να γνωρίζει ότι τα σύνορα
που έχουν συναποφασισθεί γίνονται σεβαστά και δεν
παραβιάζονται. Η Ελλάδα και οι υπεύθυνες για αυτό
Δυνάμεις της θα τα φυλάξουν. Όποιος τα παραβιάσει
χάνεται.
Β. Αν η Τουρκία θέλει να αλλάξει τα σύνορα έχει δύο
δρόμους.
Ο πρώτος: να το ζητήσει από την Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν
είναι διατεθειμένη να κάνει επ΄ αυτού καμία απολύτως
συζήτηση. Το θέμα κλείνει.
Ο δεύτερος: να κηρύξει πόλεμο με σκοπό την αλλαγή
των συνόρων. Ας το δοκιμάσει! Για τις κάθε φύσεως
συνέπειες θα είναι απόλυτα υπεύθυνη!
Γ. Τα κυριαρχικά δικαιώματα είναι τα κατοχυρωμένα
από το Διεθνές Δίκαιο εθνικά δικαιώματα ιδιαίτερα
στις θαλάσσιες περιοχές (και συνακόλουθα και στον
αέρα), τα οποία διαμορφώνουν την επικράτεια της
Χώρας. Η οποιαδήποτε Χώρα και η Ελλάδα, ασφαλώς,
δεν παραχωρεί, δεν εκχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα.
Τα κυριαρχικά δικαιώματα, από το ισχύον Δίκαιο, είναι
ισχυρά, όταν, δε, ανακηρύσσονται επίσημα από μια
Χώρα αποτελούν απαραβίαστο τμήμα της.
Η Τουρκία εάν έχει ενστάσεις για τα Ελληνικά
κυριαρχικά δικαιώματα δεν μπορεί να επεμβαίνει
επιθετικά και επεκτατικά, όπως το έπραξε τελευταία επί
35 μέρες με το Oruc Reis.
Ούτε μπορεί η Τουρκία να επαναλαμβάνει και να
e-Δίαυλος |
συνεχίζει ατιμώρητη την ίδια επεκτατική πολιτική
επιδιώκοντας να ορίσει αυτή αυθαίρετα και πειρατικά
τα όρια της επικράτειας της Ελλάδας!
Ούτε μπορεί ετσιθελικά η Τουρκία να ορίζει ότι η
υφαλοκρηπίδα των Ελληνικών νησιών συμπίπτει με τα
χωρικά ύδατα στα 6ν.μ. κι από κει και πέρα η Τουρκία
έχει κάθε δικαίωμα έρευνας και εκμετάλλευσης της
υφαλοκρηπίδας.
Πράγμα που ακριβώς κάνει, τώρα, με τη δεύτερη
πορεία του Oruc Reis φτάνοντας στα 6,5ν.μ. από το
Καστελόριζο! Αυτή η συμπεριφορά πρέπει και οφείλει
να αντιμετωπισθεί αποφασιστικά ως εχθρική και
επεμβατική σε βάρος της Ελλάδας.
Αν η Τουρκία, στο διεθνή λόγο της, όταν μιλάει -και
δεν επεμβαίνει με στρατιωτικά μέσα- αναφέρει για
την μακρά ηπειρωτική της ακτογραμμή, η Ελλάδα
οφείλει να τονίζει ότι από τη φύση της έχει και θα έχει
πολυνησιακή γεωγραφική και κοινωνική φυσιογνωμία,
ότι αποτελεί την πιο νησιωτική χώρα της Ε.Ε., και
μία από τις σημαντικότερες στον Κόσμο, ότι τα νησιά
αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της Ελληνικής
Επικράτειας και ιστορικό τμήμα του Ελληνικού Έθνους
και ότι η συνολική της ακτογραμμή είναι περισσότερο
από πέντε (5) φορές μεγαλύτερη από κείνη της
Τουρκίας!
Δ. Στις περιοχές των κυριαρχικών δικαιωμάτων της,
η Ελλάδα ασκεί με δράσεις της αυτά τα δικαιώματα.
Ας μην παίζουν οι απολογητές της ενδοτικής γραμμής
παιχνίδι σκιών. Ας απαντήσουν:
Η Ελλάδα μπορεί να πραγματοποιήσει ό,τι ακριβώς
και η Τουρκία στις περιοχές και ανατολικότερα των
περιοχών όπου έδρασε το Oruc Reis, συνοδευόμενο
από δυνάμεις του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού ;
Δηλαδή, να πραγματοποιήσει έρευνες επί 35 μέρες ;
Η Ελλάδα, στην εν ‘‘δυνάμει ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα’’(κατά
την έκφραση των ενδοτικών των Αθηνών), ανατολικά
του Καστελόριζου και στα συνορεύοντα σημεία με την
κυπριακή ΑΟΖ, γιατί δεν πραγματοποιεί έρευνες;
Γιατί δεν το έχει κάνει, με τον τρόπο, π.χ., που τις έκανε
στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης ;
Επισημαίνω, ότι όταν έγιναν οι έρευνες αυτές (από τη
σελ. 9

Καστελλόριζο
Χάρτης με τα θαλάσσια πεδία ερευνών που έκανε το Oruc Reis
το τελεταίο διάστημα, “ανεβαίνοντας” συνεχώς προς Καστελλόριζο.
μισθωμένη νορβηγική εταιρεία Petroleum Geo Services
-PGS) δεν υπήρχε οριοθετημένη ΑΟΖ με την Ιταλία.
Συνεπώς, οι συνθήκες είναι ακριβώς ίδιες.
Επομένως, γιατί δεν πραγματοποιούνται στην ‘‘δυνάμει
ελληνική ΑΟΖ’’ ανατολικά του Καστελόριζου έρευνες
και από την Ελλάδα, όπως είχε γίνει στην ‘‘δυνάμει
ελληνική ΑΟΖ’’ του Ιουνίου και νότια της Κρήτης, το
2012 -13 ;
Ακόμα, και νότια -νοτιοανατολικά της Κρήτης, γιατί
δεν εκτελούνται έρευνες ;
Γιατί ο υπουργός Ενέργειας, κ. Χατζηδάκης εμπόδισε
την παραχώρηση της ελληνικής ΑΟΖ νοτίως των
νομών Ηρακλείου και Λασιθίου σε διεθνείς πετρελαϊκές
εταιρείες που είχαν δείξει ενδιαφέρον;
Ε. Η Ελλάδα οφείλει να ξεκαθαρίσει τη θέση της. Δεν
έχει τίποτα να διαπραγματευθεί απ΄ όσα η Τουρκία
επιθυμεί. Στη “γλώσσα της Τουρκίας”: ότι δεν έχει
τίποτα να παζαρέψει, τίποτα να παραχωρήσει.
Ότι η απειλή του ‘‘casus belli’’ δεν έχει αντίκρισμα
e-Δίαυλος |
για την Ελλάδα, όταν αυτή ασκεί διεθνώς
κατοχυρωμένα δικαιώματά της.
Ότι η Ελλάδα ούτε εκφοβίζεται, ούτε
εκβιάζεται και δεν υποχωρεί.
Ότι, πράγματι, υπάρχει ανάγκη να
γίνει η οριοθέτηση (κι όχι διανομή) της
υφαλοκρηπίδας και η αντίστοιχη της ΑΟΖ.
Τούτο, όμως, προϋποθέτει την αναγνώριση
από την Τουρκία του Διεθνούς Δικαίου
της Θάλασσας και των εξ αυτού σχετικών
εθνικών δικαιωμάτων και Συμβάσεων, ώστε
να είναι δυνατή και να έχει νόημα και η
προσφυγή με Συνυποσχετικό στη Χάγη για το
συγκεκριμένο θέμα μετά από τις επί τούτου
αποκλειστικές συζητήσεις.
Στ. Το δίλημμα στο οποίο καλείται να
απαντήσει η ελληνική κυβέρνηση είναι τι θα
κάνει αν το ερευνητικό σκάφος εισέλθει εντός
των 12 μιλίων και τι πολιτικά προηγούμενα
θα δημιουργήσει στον εαυτό της και στην
Ελλάδα, μία ελληνική κυβέρνηση, εαν δεν απαντήσει;
Επίλογος.
Βρισκόμαστε στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι
του Έθνους, τα τελευταία πενήντα (50) χρόνια.
Εξελίσσεται και γίνεται ευρύτερη συνείδηση στην
Ελληνική κοινωνία ότι οι υπάρχουσες ηγετικές
κορυφές στο σύνολο του πολιτικού φάσματος δεν
βρίσκονται σε αντιστοιχία με τους κινδύνους και τις
ανάγκες του Έθνους και τα Ιστορικά ζητούμενα.
Το Εθνικό Ζήτημα βρίσκεται και πάλι στο
επίκεντρο και το πιθανότερο είναι ότι, όπως και
μέχρι τώρα στη διαδρομή του Ελληνικού Έθνους,
να αποτελέσει σημείο εκκίνησης και μεγάλων
μεταβολών στο πολιτικό σκηνικό.
Συγκέντρωση -σύγκλιση Δυνάμεων, Πολιτικό
Σχέδιο, κατάλληλη Οργάνωση και Ηγεσία με Ανοιχτό
Πνεύμα και Πατριωτικό -Δημοκρατικό ήθος αποκτούν
υψηλή προτεραιότητα.
Θεσσαλονίκη, 15 Οκτωβρίου 2020
Ελευθέριος Τζιόλας
σελ. 10
 Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ του 21ου αιώνα

Diego RIVERA (Μexico) :1933 Ισπανία

Ο ακροδεξιός πέλεκυς και ο

καταπέλτης της κρίσης
Μια πολιτική ερμηνεία της Χρυσής Αυγής. Αναδημοσίευση από το
Books’ Journal, τχ. 111, Σεπτέμβριος 2020.

Γιατί πρέπει να εξηγήσουμε τη Χρυσή Γράφουν οι : Νίκος ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ -

Αυγή[1] Κώστας ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ και Σπύρος ΣΚΟΥΡΑΣ.

Μετά τις εκλογές του Ιουλίου 2019, το κόμμα της

Χρυσής Αυγής (ΧΑ) βρέθηκε εκτός του ελληνικού στο ευρωπαϊκό. Έκτοτε, η ανησυχία για την εξάπλωση
Κοινοβουλίου, αν και στις μόλις προηγούμενες της ακροδεξιάς απειλής στην ελληνική κοινωνία έχει
ευρωεκλογές του Μαΐου 2019 είχε κερδίσει δύο έδρες κοπάσει – τουλάχιστον στη σφαίρα του δημόσιου

e-Δίαυλος | σελ. 11
λόγου. Μια βολική εξήγηση είναι ότι η σημερινή
δραστηριότητα του κόμματος εξαντλείται πλέον σε ένα
πλαίσιο εσωτερικών διασπάσεων, εγκληματικής ενοχής
και γελοιότητας που ελάχιστα θυμίζει την περίοδο
εθνικιστικού αμόκ, φιλοναζιστικών παρελάσεων και
οργανωμένης βίας.
Άρα δεν πρέπει να εμπνέει ανησυχία, όπως συνέβαινε
μόλις λίγα χρόνια πριν.
Καλό είναι πάντως να θυμόμαστε ότι και παλιότερα
η Χρυσή Αυγή ήταν ένα περιθωριακό κομματικό
μόρφωμα που προκαλούσε περισσότερο χλεύη παρά
οργή, αλλά αυτό δεν εμπόδισε την εκτόξευσή της σε
μια ισχυρή θέση στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό όταν
συνέτρεξαν κάποιες συνθήκες.
Η μετέπειτα πορεία της ήταν τόσο απρόσμενη,
δυναμική και απειλητική που έπρεπε να εξακολουθεί
να αποτελεί καίριο ζήτημα δημόσιας συζήτησης και
οι προσπάθειες να ερμηνευθεί ολοκληρωμένα και
πειστικά να συνεχιστούν.
Μόνο η ενδελεχής κατανόηση των αιτίων και
του μηχανισμού που την προκάλεσαν μπορεί να
διαμορφώσει μια αποτελεσματική γραμμή άμυνας της
κοινωνίας για να αποφύγουμε την επανάληψή του –με
τον ίδιο ή με παρόμοιο ιδεολογικό μανδύα– στο μέλλον.
Έως σήμερα υπήρξαν βέβαια αρκετές προσπάθειες
ερμηνείας του φαινομένου της Χρυσής Αυγής, οι οποίες
είχαν αφετηρία είτε τις οδυνηρές συνέπειες της βαθιάς
κοινωνικο-οικονομικής κρίσης στην οποία περιέπεσε η
χώρα μετά το 2009, είτε το αίσθημα ανασφάλειας και
φοβικότητας που αναπτύχθηκε σε ευρέα στρώματα
της ελληνικής κοινωνίας από την έντονη αύξηση των
μεταναστών, δεδομένου μάλιστα ότι κατέφθαναν
κυρίως από μη ευρωπαϊκές χώρες.
Σύμφωνα με τις θεωρίες οικονομικής και πολιτισμικής
πίεσης, η χειροτέρευση των κοινωνικο-οικονομικών
συνθηκών εκλύει κύματα δυσαρέσκειας στον πληθυσμό
και επιφέρει αλλαγές στην πολιτική συμπεριφορά.
Οι κατηγορίες του εκλογικού σώματος, που πλήττονται
ή φοβούνται ότι θα πληγούν οσονούπω, στρέφονται
προς αυταρχικά, πατερναλιστικά ακροδεξιά κόμματα
ως καταφύγιο από αυτές τις απειλές.
e-Δίαυλος |
Στη διεθνή βιβλιογραφία, η διαδικασία μετασχη-
ματισμού των κοινωνικών ή πολιτισμικών απειλών
σε πολιτικά εξτρεμιστικές επιλογές θεωρείται ότι
ακολουθεί μια ανοδική μεν –αλλά συνήθως ομαλή–
πορεία που είναι ανάλογη με την εκδήλωση και την
ένταση του κύκλου της οικονομικής ύφεσης.
Όλες οι εμπειρικές εργασίες που συσχετίζουν διάφορους
δείκτες ανασφάλειας με την άνοδο της Ακροδεξιάς
διαπιστώνουν μια τέτοια παρακολουθητική σχέση
ανάμεσα στους πρώτους και τα ποσοστά ψήφων που
όλο και περισσότερο λαμβάνει η τελευταία.
Τέλος, άλλες προσεγγίσεις απέδωσαν την άνοδο της
Χρυσής Αυγής σε δυνάμεις που προέρχονται από
τις ιστορικές δεξαμενές της ακραίας Δεξιάς και, ενώ
υπό κανονικές συνθήκες παραμένουν σε νάρκη, κατά
καιρούς εμφανίζονται στο πολιτικό προσκήνιο.
Οι συνηθέστερες αναφορές ξεκινούν από τους
επίστρατους εφέδρους κατά τον Διχασμό του 1916,
περιλαμβάνουν τις μεταξικές οργανώσεις και τους
διαχρονικούς οπαδούς του Στέμματος, και φτάνουν
μέχρι τους νοσταλγούς της χούντας και τους
παλιομοδίτες εθνικιστές του κόντε Θεοτόκη.
Η μακρά ανυπαρξία
Η περίπτωση της Χρυσής Αυγής είναι διαφορετική
γιατί απέκτησε εκτεταμένη διείσδυση στο εκλογικό
σώμα στις αρχές του 2012, έχοντας έως τότε εμφανίσει
ελάχιστα μόνο πρόδρομα σημάδια.
Αν και η Χρυσή Αυγή συστάθηκε ως κόμμα το 1983, επί
σχεδόν 30 χρόνια, έως το 2012, είχε αμελητέα εκλογική
απήχηση, καθώς σε καμία από τις ένδεκα εθνικές ή τις
έξι ευρωπαϊκές εκλογές που μεσολάβησαν δεν έλαβε
ποτέ κάτι παραπάνω από 0,50% των εγκύρων ψήφων
του εκλογικού σώματος.
Και όμως, στη διάρκεια αυτών των 30 ετών υπήρξαν
αρκετά επεισόδια με οικονομικές κρίσεις και
προγράμματα δημοσιονομικής λιτότητας που θα
μπορούσαν να σπρώξουν ψηφοφόρους στην υιοθέτηση
ακροδεξιών πολιτικών ως διαμαρτυρία προς τα
συστημικά κόμματα που τα επέβαλαν.
σελ. 12
Αν και μικρότερης έκτασης και οξύτητας από όσα
έγιναν μετά το 2010, απώλειες εισοδήματος σε ευρείες
κατηγορίες πολιτών καταγράφηκαν με την υποτίμηση
του 1983 και του 1986, με το πρόγραμμα σταθεροποίησης
1986-1988, τις περικοπές της περιόδου 1990-93, όπως
και με τη σταθερή αύξηση φορολογικών εσόδων σε όλη
τη διάρκεια σύγκλισης και ένταξης στο ευρώ.
Σε καμία περίπτωση όμως οι περιοριστικές αυτές
πολιτικές δεν επώασαν κάποιο εκλογικό ενδιαφέρον
για ακροδεξιούς σχηματισμούς.
Υπήρξαν επίσης διαδοχικά κύματα φοβικότητας για τα
μεταναστευτικά ρεύματα που άρχισαν να έρχονται στις
αρχές της δεκαετίας του 1990, συμπίπτοντας μάλιστα
χρονικά με τη διάχυτη αίσθηση απογοήτευσης σε
πολλά στρώματα του πληθυσμού μετά την αποτυχία
επίλυσης του Μακεδονικού σύμφωνα με τις ελληνικές
προσδοκίες.
Λίγο αργότερα, καλλιεργείται μαζικά ο κίνδυνος
απώλειας της ελληνορθόδοξης αναφοράς λόγω της
απάλειψης αναγραφής θρησκεύματος στις ταυτότητες,
και μάλιστα την εποχή που η παγκοσμιοποίηση
εξαπλώνεται και λανσάρονται οι νέες ιδέες για την
πολυπολιτισμική συνύπαρξη.
Όλα αυτά, όμως, είτε γρήγορα ατόνησαν είτε βρήκαν
έκφραση σε ηπιότερα δεξιά ή εθνικιστικά σχήματα,
αγνοώντας επιδεικτικά την άοκνη διαφημιστική
προσφορά της Χρυσής Αυγής για πιο βίαιες και καλτ
επιλογές.
Για πρώτη φορά, η Χρυσή Αυγή κάνει πολιτικά αισθητή
την παρουσία της στις δημοτικές εκλογές της Αθήνας
το φθινόπωρο του 2010, κερδίζοντας το 5,3% των
τοπικών ψήφων και εκλέγοντας τον αρχηγό της στο
Δημοτικό Συμβούλιο.
Την εποχή εκείνη συντρέχουν δύο καινοφανείς
καταστάσεις:
Πρώτον, η συμμετοχή μεταναστών στον ελληνικό
πληθυσμό τριπλασιάστηκε ανάμεσα στο 2000 και το
2010, προσφέροντας στη Χρυσή Αυγή την ευκαιρία να
τους χρησιμοποιήσει ως αποδιοπομπαίο τράγο για την
αρνητική τροπή που έπαιρναν τα πράγματα. Επίσης
είχε αυξηθεί η εγκληματικότητα γενικά και ειδικότερα
e-Δίαυλος |
η μικρο-εγληματικότητα εναντίον της περιουσίας.
Ο συνδυασμός των δύο φαινομένων δεν βασίζεται
πάντα σε πραγματικά περιστατικά, εκλύει όμως ένα
πρώτο κύμα κοινωνικού φόβου και αγανάκτησης
εναντίον των παραδοσιακών κομμάτων που είτε δεν τα
αξιολογούν ως σημαντικά είτε δεν τα αντιμετωπίζουν
αποτελεσματικά.
Σε μια πρώτη ανάγνωση, αυτές οι εξελίξεις είναι ικανές να
τροφοδοτήσουν την ανησυχία αρκετών στρωμάτων και
να επαληθεύσουν τις παραδοσιακές θεωρίες αυτόματης
αντανάκλασης της κοινωνικής δυσαρέσκειας στον
ακροδεξιό εξτρεμισμό.
Πλην όμως στην τότε ελληνική πραγματικότητα είχαν
μικρό εκλογικό αντίκτυπο. Ούτε καν οι μεταβολές τους
αποτελούν οδηγό για τη δυναμική που η Χρυσή Αυγή
ακολούθησε αμέσως μετά.
Για παράδειγμα, στην Α΄ περιφέρεια Αθηνών, τα
ποσοστά μεταναστών στον πληθυσμό αυξήθηκαν από
10% το 2007 σε μόλις 11% το 2010, μεταβολές που είναι
δυσανάλογα μικρές και δεν μπορούν να ερμηνεύσουν
την εκτίναξη της Χρυσής Αυγής από το ανύπαρκτο
0,02% του 2007 στην ίδια εκλογική περιοχή.
Το 2014, το ποσοστό των μεταναστών στην Αθήνα
αυξήθηκε κάπως περισσότερο φτάνοντας στο 13%, πάλι
όμως η διαφορά είναι πολύ μικρή για να ερμηνεύσει το
εντυπωσιακό άλμα στο 10,40% που απέσπασε στην
πρωτεύουσα η Χρυσή Αυγή, διπλασιάζοντας τις ψήφους
της στις ευρωεκλογές του 2014.
Δεύτερον, είχε μεσολαβήσει η υπογραφή του Πρώτου
Μνημονίου, δανειακής σύμβασης, τον Μάιο του 2010, το
οποίο προέβλεπε σειρά περιοριστικών εισοδηματικών
πολιτικών και άλλων μέτρων που επέτειναν την ύφεση
από την παγκόσμια κρίση και όξυναν περαιτέρω την
ανεργία.
Ούτε αυτό όμως επαρκεί για να ερμηνεύσει την εκτίναξη
της Χρυσής Αυγής.
Εάν η απόρριψη του Μνημονίου όντως προκαλούσε
μια γενικευμένη πολιτική μετάλλαξη, τότε θα ήταν
ανεξήγητη η εκτεταμένη επιτυχία του ΠΑΣΟΚ στις
δημοτικές και τις περιφερειακές εκλογές του 2010,
αφού ήταν το ίδιο που πριν από λίγο το είχε υπογράψει.
σελ. 13

Επιπλέον, ενώ σε όλη τη διάρκεια του 2011 οξύνεται η
ύφεση και η ανεργία, δεν καταγράφεται καμία αξιόλογη
δημοσκοπική άνοδος της Χρυσής Αυγής παρά τη διαρκή
δημοσιότητα που λαμβάνει στα ελληνικά ΜΜΕ λόγω
της θορυβώδους παρουσίας της στον Δήμο Αθηναίων.
Μένει η προσέγγιση της ιστορικής δεξαμενής της
Ακροδεξιάς που κατά καιρούς υπερχειλίζει για να
ποτίσει τα πατρώα εδάφη όταν κινδυνεύουν με ξηρασία.
Κανένα τέτοιο φαινόμενο δεν παρατηρείται εκείνη την
περίοδο, ακόμα και σε περιοχές της Πελοποννήσου ή
της Βόρειας Ελλάδας όπου κατά παράδοση θάλλει ο
εθνικιστικός οίστρος.
Ούτε όμως σημειώνεται κάποια υποτροπή στην
εξωτερική πολιτική που θα μπορούσε να πυροδοτήσει
μια έξαρση ακροδεξιάς ψήφου ως διαμαρτυρία εναντίον
ενός «εθνικού ξεπουλήματος» στα ελληνοτουρκικά.
Αν μη τι άλλο, η Τουρκία τότε έδειχνε λιγότερο
απειλητική από ποτέ, καθώς ο Ερντογάν, μετά την
επανεκλογή του τον Ιούνιο 2011, ίδρυσε το υπουργείο
Ευρωπαϊκής Ένωσης και φαινόταν να θέλει στενότερη
e-Δίαυλος |
Ζαχαρούλα ΜΠΟΝΓΚΑΡΝΤ: Ο γητευτής
προσέγγιση με τις Βρυξέλλες.
Αναλογιζόμενοι τα παραπάνω, είναι φανερό ότι η
ερμηνεία της απότομης εκτόξευσης της Χρυσής Αυγής
χρειάζεται μια βαθύτερη εξέταση των πολιτικών,
οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων που
κυριαρχούσαν εκείνη την περίοδο.
Και για να γίνει αυτό απαιτείται ένα πλαίσιο δυναμικής
ανάλυσης πιο σύνθετο από τις επιμέρους παραδοσιακές
προσεγγίσεις.
Πρώτα όμως αξίζει να δούμε τις διαφορές και τις
ομοιότητες με τα άλλα κόμματα της ευρωπαϊκής
Κεντροδεξιάς.
Ομοιότητες και διαφορές με την ευρωπαϊκή
Ακροδεξιά
Οι ερμηνείες για την εκλογική επιτυχία της ευρωπαϊκής
Ακροδεξιάς μπορούν να διακριθούν ανάμεσα σε αυτές
που εστιάζουν στις μετατοπίσεις προσφοράς των
σελ. 14
ενδιαφερόμενων κομμάτων και στις αλλαγές ζήτησης
από πλευράς ψηφοφόρων.
Από την πλευρά της προσφοράς εξετάζονται διάφοροι
παράγοντες που συνδέονται με τα χαρακτηριστικά
και τις ενέργειες των κομμάτων, όπως η ηγεσία, η
οργάνωση και η ιδεολογία.
Η πορεία τους καθορίζεται επίσης από τις «πολιτικές
ευκαιρίες» που δημιουργούν οι αλλαγές στους
εκλογικούς κανόνες, τις στρατηγικές των μέσων
ενημέρωσης και τις διασπάσεις εντός των πολιτικών
κομμάτων, που ευνοούν την επιτυχή ανάδυση νέων
σχημάτων.
Τα κόμματα της Ακροδεξιάς αποδεικνύονται πιο
επιτυχημένα όταν προσεταιρίζονται κεντρικά θέματα
της δημόσιας ατζέντας προκειμένου να προσελκύσουν
μεγαλύτερο κοινό, και μετά επιχειρούν να
ανταγωνιστούν τα παραδοσιακά μόνο σε επιλεγμένα
ζητήματα που εμφανίζουν όξυνση.
Η αυξημένη προβολή αυτών των θεμάτων –όπως νόμος
και τάξη, εγκληματικότητα και μετανάστευση– γίνεται
με όρους «πολιτικής ιδιοκτησίας» των ακροδεξιών
κομμάτων που έχουν σφυρηλατήσει μια ειδίκευση
στο να χειρίζονται τα αρνητικά συναισθήματα, να
διαδίδουν στερεότυπα και να ιδεολογικοποιούν τις
σχετικές ανησυχίες.
Οι ερμηνείες από πλευράς ζήτησης των ψηφοφόρων
εφαρμόζονται κυρίως σε περιόδους κρίσεων, όταν η
αύξηση της οικονομικής ανισότητας και η μεταμόρφωση
της παραγωγής στις κοινωνίες αυτές προκαλούν
αισθήματα ανασφάλειας, ιδιαίτερα στα πιο χαμηλά
κοινωνικά στρώματα που θεωρούνται οι χαμένοι της
πορείας προσαρμογής.
Όσοι από τους νεότερους και τις παραγωγικές ηλικίες
δεν καταφέρνουν να διασφαλίσουν τη συμμετοχή τους
στην εκάστοτε νέα φάση εξέλιξης, κατηγορούν τους
μετανάστες για τις δουλειές που τους παίρνουν και
τους κοινωνικούς κινδύνους που βιώνουν.
Καθώς οι ευρωπαϊκές κοινωνίες στα τέλη του εικοστού
αιώνα κινήθηκαν προς τη μεταμοντέρνα ατζέντα
της παγκοσμιοποίησης, άρχισε να διαμορφώνεται
μια «καθυστερημένη αντίδραση» κυρίως από τους
e-Δίαυλος |
ηλικιακά μεγαλύτερους, που ανησυχούν κυρίως
για θέματα πολιτισμικής αποξένωσης, δυσμενούς
δημογραφικής εξέλιξης εις βάρος των γηγενών, καθώς
και για την αποδυνάμωση της εθνικής κουλτούρας και
κληρονομιάς.
Επειδή τώρα τα φαινόμενα αυτά συνοδεύονται
από αύξηση της μετανάστευσης, τα κόμματα της
Ακροδεξιάς χρησιμοποιούν εμπρηστική αντιμετανα-
στευτική ρητορική για να εκμεταλλευτούν αυτή τη
δυσαρέσκεια.
Από πολλές απόψεις, η περίπτωση της Χρυσής Αυγής
εμπίπτει στο γενικό πλαίσιο εμφάνισης της Ακροδεξιάς
στην Ευρώπη, καθώς και αυτή ενδυναμώνεται εν μέσω
μιας βαθιάς οικονομικής κρίσης, η οποία προκαλεί
έντονα αισθήματα ανασφάλειας και κοινωνικής
αναταραχής και στρέφει την ανησυχία της κοινής
γνώμης στους μετανάστες.
Ναι μεν δεν έχει ίχνος από την εικόνα συντηρητικής
ευταξίας και καθωσπρεπισμού που πλασάρουν οι
ακροδεξιοί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η πορεία της
όμως δεν είναι και τόσο ετερόκλητη από των άλλων.
Άλλωστε, η άνοδος και εμπέδωση της Χρυσής Αυγής
στην Ελλάδα άντλησε έμπνευση και επωφελήθηκε
από μια μακρά περίοδο ευνοϊκών εκλογικών
αποτελεσμάτων της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς και, κατά
καιρούς, σφυρηλάτησε προσωπικούς και κομματικούς
δεσμούς με τα αντίστοιχα κόμματα.
Όλα μοιράζονται κάποιο κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο
και έχουν μια παρεμφερή ανοδική πορεία στα εκλογικά
τους ποσοστά μετά το 2000, και ακόμα εντονότερα
μετά το 2010. Υπάρχουν όμως και μεγάλες διαφορές.
Όσον αφορά την ιδεολογική της θέση, η Χρυσή Αυγή
έχει μια εθνικοσοσιαλιστική και νεοφασιστική ιδεολογία
με έντονη αντιδημοκρατική και αντιμεταναστευτική
ρητορική, αλλά και πρακτική.
Ο ανοιχτός εναγκαλισμός της με τον παραστρατιωτισμό,
τη βία και τη ρητορική της φυλετικής καθαρότητας
την καθιστούν ένα ιδιαίτερο μόρφωμα ανάμεσα στα
ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης.
Ως ειδική περίπτωση είναι όμως και μοναδικά χρήσιμη
για την κατανόηση μιας ενδεχόμενης παρόμοιας ανόδου
σελ. 15

της Ακροδεξιάς σε χώρες που βιώνουν αιφνίδιες και
δυσάρεστες ανατροπές στο κοινωνικο-οικονομικό
περιβάλλον τους.
Εκτίναξη και εμπέδωση
Η εκτίναξη αρχικά της δημοσκοπικής και αργότερα
της εκλογικής δημοτικότητας της Χρυσής Αυγής
καταγράφεται τους δύο πρώτους μήνες του 2012, όχι
νωρίτερα ούτε αργότερα.
Όμως, κατά τη διάρκεια αυτού του πολύ σύντομου
χρονικού διαστήματος τα δεδομένα που επηρεάζουν
την ψήφο των ακροδεξιών κομμάτων (π.χ. εθνικά
θέματα, μετανάστευση, εγκληματικότητα) παρέμει-
ναν σχεδόν αμετάβλητα.
Άρα η επιτυχία της Χρυσής Αυγής δεν συντελέστηκε
απλώς και μόνο λόγω της οικονομικής κρίσης,
αλλά κατέστη δυνατή μόνο όταν συγκεκριμένα
μέτρα διέρρηξαν τις σχέσεις διαμεσολάβησης και
εμπιστοσύνης που επικρατούσαν έως τότε μεταξύ
ψηφοφόρων και παραδοσιακών κομμάτων, εκλύοντας
έτσι μια ευκαιρία πολιτικής εισπήδησης σε όσους ήταν
προετοιμασμένοι να την εκμεταλλευτούν.
Αυτό εκ των πραγμάτων μάς οδηγεί να
αναζητήσουμε τη γέννηση (ή γιγάντωση) άλλων
e-Δίαυλος |
Κώστας ΝΤΙΟΣ : "Inconclusive dialogues"
κοινωνικοπολιτικών φαινομένων ως πιθανότερων
ερμηνευτικών παραγόντων της απότομης ανόδου
της Χρυσής Αυγής. Το σημείο δημοσκοπικής
μεγιστοποίησης καταγράφεται στα μέσα
Φεβρουαρίου 2012 και συμπίπτει με την έγκριση από
το ελληνικό Κοινοβούλιο του Δεύτερου Μνημονίου
που προβλέπει νέα μέτρα λιτότητας, σε αντάλλαγμα
μιας εκτεταμένης απομείωσης του δημόσιου χρέους
της Ελλάδας προς τους ιδιώτες πιστωτές.
Μεταξύ άλλων, μετατρέπει το έκτακτο τέλος
ηλεκτροδοτούμενων ακινήτων σε μόνιμο φόρο,
αυξάνει τα φορολογικά βάρη στα μεσαία εισοδήματα
και επιβάλλει περικοπές σε πολλές κατηγορίες
συντάξεων. Η διαγραφή χρέους εφαρμόζεται τόσο
στα ασφαλιστικά ταμεία όσο και στους ιδιώτες
ομολογιούχους, προκαλώντας έτσι ένα μεγάλο κύμα
διαμαρτυρίας, ιδίως στους συνταξιούχους.
Ταυτόχρονα με τις σχετικές κοινοβουλευτικές
συζητήσεις, ξεσπούν μεγάλες διαμαρτυρίες και
συγκρούσεις στην Αθήνα και άλλες πόλεις με
αποκορύφωμα τις ταραχές της 12ης Φεβρουαρίου
2012, στη διάρκεια των οποίων πυρπολήθηκαν πολλά
αυτοκίνητα και δημόσια κτίρια.
σελ. 16
Διάγραμμα 1. Πρόθεση ψήφου στο χώρο της Δεξιάς τη διετία 5/2010-5/2012 :

Σημείωση: Κυλιόμενες δημοσκοπήσεις όλων των εταιρειών για την περίοδο από την ψήφιση του Α΄ Μνημονίου
τον Μάιο 2010 έως τις εκλογές του Μαΐου 2012. Στην πρώτη ομάδα κομμάτων περιλαμβάνονται ΝΔ και ΛΑΟΣ
που συμμετείχαν στον κυβερνητικό συνασπισμό του Νοεμβρίου 2011, όπως επίσης και η Δημοκρατική Συμμαχία
(ΔΗΣΥ) που είχε εξαρχής υποστηρίξει το Μνημόνιο. Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνονται η Χρυσή Αυγή και οι
ΑΝΕΛ που δεν μετείχαν στην κυβέρνηση και καταψήφισαν το Δεύτερο Μνημόνιο. Η πτώση της πρώτης και η
εκτίναξη της δεύτερης σημειώνονται στα τέλη Φεβρουαρίου 2012, όπως δείχνει η μπάρα.
Η έγκριση του Μνημονίου από τις πιστώτριες χώρες ολοκληρώθηκε τελικά στις 11 Απριλίου 2012.
Υπό κανονικές συνθήκες, θα έπρεπε να ξεκινήσει αμέσως η εφαρμογή του έτσι ώστε να επισπευσθεί η ολοκλήρωσή
του και η έξοδος της χώρας από την εποπτεία των δανειστών.
Όμως τα σκληρά και αντιδημοφιλή μέτρα λιτότητας που εισήγαγε λειτούργησαν ως πέλεκυς στον κορμό των
λεγόμενων συστημικών κομμάτων και οδήγησαν στη μετάλλαξη των ψηφοφόρων τους κατά ένα σημαντικό μέρος
σε θιασώτες της Ακροδεξιάς ή άλλων κομμάτων εκτός του κυβερνητικού συνασπισμού.
Το Διάγραμμα 1 απεικονίζει την απότομη δημοσκοπική συρρίκνωση των ποσοστών ψήφου για τα δύο δεξιά
κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού (της κεντροδεξιάς Νέας Δημοκρατίας και του ακροδεξιού ΛΑΟΣ),
οδηγώντας τους ψηφοφόρους τους σε αναζήτηση άλλων αντισυστημικών και έως τότε περιθωριακών (όπως η
Χρυσή Αυγή) ή νεοεμφανιζόμενων σχηματισμών (όπως οι ΑΝΕΛ). Η αναπόφευκτη προκήρυξη πρόωρων εκλογών
για τις 6 Μαΐου 2012 δεν άφησε περιθώρια για περαιτέρω διεργασίες και η δυσαρέσκεια εκδηλώθηκε εν βρασμώ και

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Opinion_polling_for_the_Greek_legislative_elections,_2012.

e-Δίαυλος | σελ. 17
χωρίς αναστολές. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 2, μέχρι τις εκλογές πολλαπλασιάζεται το ενδιαφέρον αναζήτησης
του διαδικτύου για τη Χρυσή Αυγή.

Διάγραμμα 2. Δείκτης αναζήτησης Google για τα κόμματα, Ιανουάριος-Μάιος 2012.

Σημείωση: Δείκτης=100 για τη Χρυσή Αυγή την ημέρα των εκλογών 6/5/2012. Παραλείπονται οι αναζητήσεις για
τη ΝΔ γιατί παρουσιάζονται με διάφορες εκδοχές, με συνέπεια να μην είναι εύκολα συγκρίσιμες..
Μετατοπίσεις ψηφοφόρων έγιναν φυσικά και προς άλλα κόμματα, κυρίως προς τον ΣΥΡΙΖΑ και τη Δημοκρατική
Αριστερά. Η διαφορά είναι ότι και στις δύο αυτές περιπτώσεις υπήρχε ένα συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο
προσέλκυσης: ο μεν ΣΥΡΙΖΑ προέβαλε ως προτεραιότητα την άμεση κατάργηση του Μνημονίου με την περίφημη
δέσμευση ότι θα γίνει με «ένα νόμο και ένα άρθρο». Η ΔΗΜΑΡ έκανε σοβαρή κριτική στα Μνημόνια και αρχικά
γνώρισε σημαντική δημοσκοπική άνοδο, αν και μετά τον Απρίλιο 2012 υποσκελίστηκε από τον πιο αδιάλλακτο
ΣΥΡΙΖΑ.[2]
Σε αντίθεση με τους παραπάνω, η Χρυσή Αυγή δεν εμφάνισε κάποιο πρόγραμμα ούτε ενδιαφέρθηκε να δώσει –
έστω και κατ’ επίφαση– κάποια προοπτική οικονομικής διεξόδου. Αρκέστηκε να οξύνει το προφίλ της απόρριψης
των κατεστημένων κομμάτων και να φανατίσει την εχθροπάθεια των οπαδών της. Λειτούργησε έτσι ως υποδοχέας
οργής για ψηφοφόρους που ήθελαν να τιμωρήσουν τα κόμματά τους και όχι να αναζητήσουν κάποια εναλλακτική
πολιτική επιλογή.
Στις εθνικές εκλογές του Μαΐου 2012, η Χρυσή Αυγή εκτινάχτηκε στο 7%, κερδίζοντας 21 από τις 300 έδρες στο
Κοινοβούλιο. Στις επόμενες τέσσερις εκλογές – είτε εθνικές είτε για το Ευρωκοινοβούλιο– ελάμβανε μεταξύ 6,3%
και 9,4%, και καθιερώθηκε ως το τρίτο ισχυρότερο κόμμα της Βουλής.

e-Δίαυλος | σελ. 18
Στο Διάγραμμα 3 απεικονίζονται τα ποσοστά που λαμβάνει η Χρυσή Αυγή στις 56 εκλογικές περιφέρειες κατά τις
επτά εκλογικές αναμετρήσεις μεταξύ 2007 και 2015. Εύκολα διακρίνονται δύο χωριστές κατηγορίες: μία με τα πολύ
χαμηλά ποσοστά της περιόδου πολιτικής ανυπαρξίας 2007-2011 και μια άλλη με τις υψηλές επιδόσεις από το 2012
και μετά.

Διάγραμμα 3: Ποσοστά της ΧΑ στις 56 εκλογικές περιφέρειες 2007-2015.

Σημείωση: Περιλαμβάνονται όλες οι εκλογές της περιόδου 2007-2015, εθνικές και ευρωεκλογές. Οι περιφέρειες

κατατάσσονται κατά φθίνουσα σειρά των ποσοστών που έλαβε η Χρυσή Αυγή στις ευρωεκλογές του 2014.
Η κλίμακα στον δεξιό άξονα αντιστοιχεί στις εκλογές της περιόδου 2007-2009 και είναι το ήμισυ του αριστερού
άξονα. [Πηγή: Υπ. Εσωτερικών].

Η σύγκριση των ποσοστών δείχνει ότι σε γενικές γραμμές η απήχηση της ΧΑ δεν είχε σοβαρές χρονικές διακυμάνσεις
ούτε όσο ήταν αμελητέα πριν από το 2011 ούτε όταν πλέον έγινε σημαντική μετά το σημείο καμπής του 2012.[3] Η
επίδοση στις ευρωεκλογές του 2014 υπερβαίνει τα ποσοστά των εθνικών εκλογών σχεδόν με ομοιόμορφο τρόπο σε
όλες τις περιοχές. Ένας πιθανός λόγος είναι ότι στις ευρωεκλογές υπάρχει κεντρικό ψηφοδέλτιο και η κάθε ψήφος
είναι απαλλαγμένη από δεσμούς ή κίνητρα εκλογιμότητας τοπικών υποψηφίων.

Φαίνεται όμως να υπάρχει κάμποση περιφερειακή διασπορά στις εθνικές εκλογές μετά το 2012, πράγμα που σημαίνει
ότι οι διαφορές στις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες κάθε περιοχής ή ίσως τοπικές ιδιομορφίες και παραδόσεις
επηρεάζουν την επιλογή ψήφου. Για να διερευνήσουμε τους παράγοντες αυτούς χρειάζεται μια πιο εμπεριστατωμένη
ανάλυση.

e-Δίαυλος | σελ. 19
 Η εμπειρική ανάλυση απογοήτευση των πολιτών.
Ταυτόχρονα, κλονίστηκε δραστικά η μέχρι τότε
Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε δύο χωριστές βάσεις
προσδοκία εναλλακτικών λύσεων από τα κόμματα που
δεδομένων: Μία με στοιχεία ατομικής συμπεριφοράς
δέχθηκαν να συμμετάσχουν στο κυβερνητικό σχήμα,
που σχηματίστηκε από τις εξαμηνιαίες δημοσκοπήσεις
ψηφίζοντας όσα προηγουμένως κατήγγελλαν με
με τις επαναλαμβανόμενες έρευνες (τάσεις) της
[4] σφοδρότητα.
πρόθεσης ψήφου της MRB Hellas.
Η συνύπαρξη τόσο ετερόκλητων κομμάτων επέτεινε
Η δεύτερη βάση δεδομένων είναι συγκεντρωτική και
φυσικά τη δυσπιστία προς όλους αδιακρίτως, ακύρωσε
περιλαμβάνει τα ποσοστά ψήφου της Χρυσής Αυγής
μια δυνητική αναδιάταξη του πολιτικού χαρτοφυλακίου
στις 56 εκλογικές περιφέρειες της Ελλάδας κατά τη
εντός των παραδοσιακών τειχών και τελικά νομιμοποίησε
διάρκεια πέντε εθνικών εκλογών (2007, 2009, Μάιος
την αναζήτηση ακραίων επιλογών “outofthebox”.
και Ιούλιος 2012, 2015) και δύο ευρωεκλογών (2009
και 2014). Κλονισμός και κλωνοποίηση: Ο Πίνακας 1 δείχνει ότι,
Περιλαμβάνει επίσης ομαδοποιημένους δείκτες για κατά δήλωσή τους, οι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής
την τοπική κοινωνική δυσαρέσκεια με τα ποσοστά στις εκλογές του Μαΐου 2012 σχεδόν κατά το ήμισυ
μετανάστευσης και εγκληματικότητας κατά της (47%) ήταν δεξιάς προέλευσης, ψηφίζοντας μέχρι
περιουσίας, την οικονομική δυσπραγία (ανεργία, πρότινος ΝΔ ή ΛΑΟΣ, κατά το ένα τρίτο περίπου (36%)
απλήρωτες επιταγές), καθώς και δείκτες ανάπτυξης κεντροαριστερής προέλευσης (ΠΑΣΟΚ) και μόνο ένας
όπως το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και η πυκνότητα
τουριστικής κίνησης ως αναλογία επί του τοπικού
πληθυσμού κατά τη διάρκεια της περιόδου 2007-2015.
Η ανάλυσή μας συνεισφέρει στη διεθνή βιβλιογραφία
του πολιτικού εξτρεμισμού με τα ακόλουθα ευρήματα:
Το σημείο καμπής του 2012: Πρώτη και πιο
σημαντική είναι η τεκμηρίωση ότι η μαζική
μεταστροφή υπέρ της Χρυσής Αυγής δεν μπορεί
να ερμηνευθεί ικανοποιητικά ως μια μηχανιστική
σύνδεση της οικονομικής ανασφάλειας με την
Ακροδεξιά, αλλά ως αποτέλεσμα δραστικών και
ξαφνικών μετατοπίσεων τόσο στη ζήτηση όσο και
στην προσφορά πολιτικών προτιμήσεων.
Ώς το φθινόπωρο του 2011, το εκλογικό σώμα της
Χρυσής Αυγής ήταν ακόμη αδρανές και οι αύξοντες
δείκτες δυσαρέσκειας δεν μετασχηματίζονταν (ακόμα)
σε πολιτική απόρριψη.
Ενώ δηλαδή υπήρχαν όλα τα συστατικά της έκρηξης,
απουσίαζε ο καταλύτης που θα τα ενεργοποιούσε.
Η μεν πολιτική ζήτηση μετατοπίστηκε εξαιτίας της
μείζονος δυσαρέσκειας που επέφεραν τα γεγονότα
της περιόδου (ή κάποιο συγκεκριμένο από αυτά),
οξύνοντας στο έπακρο την ανασφάλεια και την

e-Δίαυλος | σελ. 20
στους δεκαπέντε είχε πριν ψηφίσει Αριστερά
(ΚΚΕ και ο τότε ΣΥΡΙΖΑ - Κοινωνικό
Μέτωπο).
Αυτό επιβεβαιώνει τη θέση ότι η Χρυσή
Αυγή ξεπήδησε κυρίως από τον κλονισμό
των κομμάτων που συμμετείχαν στην
κυβέρνηση και στα μάτια των οπαδών τους
ήταν υπεύθυνοι για τα σκληρά μέτρα.
Αυτή η ξαφνική μεταστροφή στην
εκλογική συμπεριφορά υπέρ της ΧΑ δεν
υιοθετήθηκε αναλογικά από όλο το φάσμα
των ψηφοφόρων, αλλά ήταν εντονότερη
σε εκείνα τα τμήματα που ταιριάζουν
με τα τυποποιημένα δημογραφικά
χαρακτηριστικά της Ακροδεξιάς. Δηλαδή
κυρίως όσους ανησυχούν για την
μετανάστευση, την επιβολή νόμου και τάξης
και όσους είναι πιθανότερο να βρεθούν σε
υστέρηση είτε λόγω οικονομικής ύφεσης και
ανεργίας είτε λόγω οικονομικής ανάπτυξης
και περιθωριοποίησης.

Τα ευρήματα συνοψίζονται στον Πίνακα 2

και δείχνουν τα εξής:

Η προδιάθεση ψήφου προς τη Χρυσή

Αυγή βρίσκεται να είναι αυξημένη στους
προσωρινά άνεργους, τους απόφοιτους
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τους κατοίκους αγροτικών περιοχών. Τα ποσοστά στους άγαμους άνδρες
υπερβαίνουν κατά 8% τα αντίστοιχα για τις γυναίκες, ανεξαρτήτως γάμου. Έχει ενδιαφέρον ότι το χάσμα ακροδεξιών
προτιμήσεων μεταξύ των φύλων μειώνεται στο μισό όταν υπολογιστεί για έγγαμους άνδρες, πράγμα που ίσως
οφείλεται σε μια αίσθηση μεγαλύτερης υπευθυνότητας που δημιουργεί ο γάμος. Επειδή στη διάρκεια της κρίσης οι
γάμοι μειώθηκαν και τα διαζύγια αυξήθηκαν, η δεξαμενή όσων θα ήταν επιρρεπείς προς την Ακροδεξιά μεγάλωσε.

Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται τα κυριότερα ευρήματα για τον αντίκτυπο που έχουν οι δείκτες οικονομικής
δυσπραγίας και κοινωνικής δυσαρέσκειας στην κατανομή της ψήφου υπέρ της ΧΑ.
Η οικονομετρική ανάλυσή επιβεβαιώνει ότι το δυνητικό εκλογικό ακροατήριο της Χρυσής Αυγής ανταποκρινόταν
πολύ ασθενικά στις εκκλήσεις της πριν το 2011 και ενεργοποιείται μόνο μετά την άνοιξη του 2012, οπότε αρχίζει
πλέον να εμπίπτει στα κυρίαρχα ερμηνευτικά πλαίσια της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς. Αναλυτικότερα:

Οικονομική δυσπραγία: Μετά το 2012, τα υψηλότερα ποσοστά ψήφου καταγράφονται σε περιοχές και περιόδους

e-Δίαυλος | σελ. 21
με έντονη ασφυξία ρευστότητας όπως διαπιστώνεται από την πυκνότητα απλήρωτων επιταγών. Τα χαμηλότερα
εντοπίζονται σε περιοχές με έντονη τουριστική κίνηση, τόσο επειδή οι ευκαιρίες ενίσχυσης του εισοδήματος είναι
περισσότερες όσο και γιατί υπάρχει μεγαλύτερη αποδοχή και εξοικείωση με το μεταναστευτικό φαινόμενο.

e-Δίαυλος | σελ. 22
Ιστορική δεξαμενή: Ένα άλλο εντυπωσιακό εύρημα είναι η εκτόξευση της ψήφου υπέρ της Χρυσής Αυγής σε
περιοχές που έχουν μακροχρόνια και στέρεα παράδοση στα δεξιά τμήματα του πολιτικού φάσματος για λόγους
ιστορικούς και πέραν αυτών που απεικονίζονται στα τρέχοντα στατιστικά στοιχεία.
Ως αντιπροσωπευτικό δείκτη χρησιμοποιήσαμε τη φιλοβασιλική ψήφο κατά το Δημοψήφισμα του 1974, ως την
ευρύτερη δυνατή δεξαμενή. Πάντως, παρόμοια αποτελέσματα εξάγονται αν συγκρίνουμε την κατανομή ψήφων της
Εθνικής Παράταξης στις εκλογές του 1977 ή ακόμα και παλιότερα εκλογικά δεδομένα από το Δημοψήφισμα του
1946.
Για μια ακόμα φορά διαπιστώνεται η μηδαμινή επιρροή της Χρυσής Αυγής πριν από το 2011, ακόμα και σε περιοχές
που συνδέθηκαν με την καταγωγή και τη δράση πολλών στελεχών της ή που υπήρξαν εμβληματικοί τόποι για τις
εθνικιστικές αναφορές της οργάνωσης. Μόνο όταν η Χρυσή Αυγή εκτοξεύεται στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό
αφυπνίζεται η «μαρμαρωμένη» κληρονομιά και επιβιβάζεται στην πρώτη θέση του τρένου διαμαρτυρίας. Έκτοτε,
όπως δείχνει και το Διάγραμμα 3, τα υψηλότερα ποσοστά της Χρυσής Αυγής καταγράφονται στη Λακωνία και στη
Βόρεια Ελλάδα, ενώ τα χαμηλότερα στην Κρήτη.
Κοινωνική δυσαρέσκεια: Τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής βρίσκονται να είναι υψηλότερα σε περιοχές και περιόδους
με σχετικά υψηλότερους δείκτες μετανάστευσης και εγκληματικότητας. Σχεδόν η μισή άνοδος των ποσοστών
εμφανίζεται σε τέτοιες περιοχές. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι η συνολική επίδρασή τους είναι μεγαλύτερη
από τους παράγοντες που αποτυπώνουν οικονομικά χαρακτηριστικά και αυτό αξίζει να διευκρινιστεί περαιτέρω
αξιοποιώντας τα στοιχεία του Πίνακα 4.

e-Δίαυλος | σελ. 23
Συνήθως όταν η δημοτικότητα ενός κόμματος
αυξάνεται, η κατανομή των χαρακτηριστικών
των υποστηρικτών του αρχίζει να συγκλίνει με το
γενικότερο προφίλ. Όμως, ενώ το ενδιαφέρον για το
μεταναστευτικό σε όλο τον πληθυσμό έμεινε σταθερό
στο 16%, για τους ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής
συνέχισε να αυξάνεται από 23% το 2011 στο 35% τον
Δεκέμβριο του 2012, όταν πλέον η δημοτικότητά της
είχε εμπεδωθεί. Καθιέρωσε έτσι ένα είδος κυριότητας να
μιλάει επιθετικά για το συγκεκριμένο θέμα, και επειδή
στα άλλα κόμματα το ενδιαφέρον μειώθηκε σχεδόν
σε όλες τις περιπτώσεις, η Χρυσή Αυγή κατάφερε
να προσελκύει τα άτομα που εξακολουθούσαν να το
θεωρούν σημαντικό.
Συμπεράσματα.
Το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο μεταβάλλεται αναπάντεχα
και συχνά ανησυχητικά. Η άνοδος του λαϊκισμού
της Ακροδεξιάς τα τελευταία είκοσι χρόνια αποτελεί
σοβαρή απειλή για την δημοκρατική σταθερότητα που
απολαμβάνει η Ευρώπη κατά το μεγαλύτερο μέρος των
τελευταίων εβδομήντα ετών. Ιδιαίτερα για περιπτώσεις
κομμάτων τόσο ακραίων όπως η Χρυσή Αυγή στην
Ελλάδα, η κατανόηση των αιτίων και των μηχανισμών
της εκλογικής της ανόδου, μπορεί να συνεισφέρει στην
ενίσχυση των δημοκρατικών καθεστώτων.
Καθώς οι οικονομικές ή οι κοινωνικές συνθήκες
επιδεινώνονται, οι πολιτικές επιπτώσεις δεν είναι
απαραίτητο να ακολουθούν γραμμική πορεία, αλλά
πυροδοτούνται από δομικές αλλαγές που είναι
δύσκολο να προβλεφθούν εκ των προτέρων.
Σε χώρες όπως η Αυστρία, η Γαλλία, η Ιταλία και
η Γερμανία, η απότομη άνοδος της δημοτικότητας
των ακροδεξιών κομμάτων μεταξύ των εκλογικών
αναμετρήσεων δεν ερμηνεύεται μόνο από την αλλαγή
των συνθηκών που συνήθως είναι σταδιακή, αλλά και
από την αλλαγή της συμπεριφοράς των ψηφοφόρων
όταν κάποιοι αντίξοοι παράγοντες ξεπέρασαν μια
κρίσμιη μάζα ή επέφεραν μια οριστική ρήξη. Με
την έννοια αυτή, τα αποτελέσματά μας μπορούν
να συμβάλουν στις πολιτικές έγκαιρης πρόληψης,
e-Δίαυλος |
δεδομένου ότι ακόμα και χώρες που δεν έχουν ιστορικό
ακροδεξιάς παρουσίας δεν πρέπει να θεωρηθούν
αλώβητες.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι η αιφνίδια μετάπτωση
μπορεί να ισχύει και κατά την αντίστροφη κατεύθυνση,
όπως συνέβη στην Ελλάδα στις τελευταίες εθνικές
εκλογές του 2019. Σε ένα πλαίσιο που θεωρήθηκε ως
απαρχή της επιστροφής της χώρας στην κανονικότητα
–ή τουλάχιστον μια καλή ευκαιρία για να συμβεί κάτι
τέτοιο– τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής κατέρρευσαν
κάτω από το 3%, που ήταν το απαιτούμενο όριο για την
εκλογή βουλευτών. Κατά μία ενδιαφέρουσα σύμπτωση,
ούτε το κόμμα των ΑΝΕΛ που είχε ξεπηδήσει από το ίδιο
πολιτικό καζάνι τον Φεβρουάριο 2012 κατέλαβε έδρα
στο Κοινοβούλιο, αφού δεν τόλμησε καν να κατεβεί
στις εκλογές του Ιουλίου 2019. Μια ζοφερή επταετία
ακροδεξιάς ρητορικής, βίας και πατριδοκαπηλείας
[5]
φαίνεται πως κλείνει στην Ελλάδα.
Και πάλι, όμως, η παρατεταμένη και αγνώστων
συνεπειών ύφεση λόγω της τρέχουσας πανδημίας του
covid-19 συνιστά μια μελαγχολική υπόμνηση πόσα
επικίνδυνα πράγματα μπορούν ξαφνικά να εισβάλουν
(και να μείνουν) στο προσκήνιο αν μερικές αποφάσεις
αποδειχθούν απρόβλεπτα ολέθριες για μεγάλα τμήματα
του πληθυσμού.
Για το λόγο αυτό χρειάζεται να εξετάζουμε διαρκώς το
ρόλο που έχουν σε αυτή τη μεταστροφή οι μηχανισμοί
εγγραφής των κοινωνικών και οικονομικών κρίσεων
στο πολιτικό πεδίο. Σε περιόδους αυξημένων εντάσεων,
η πολιτική συμπεριφορά μπορεί αρχικά να παρουσιάζει
ελάχιστη ή μηδενική απόκριση, δίνοντας μια
ψευδαίσθηση σταθερότητας.
Καθώς όμως οι εντάσεις αυξάνονται, ένα εξωτερικό
γεγονός μπορεί να λειτουργήσει ως καταπέλτης που
εκσφενδονίζει τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια των
ψηφοφόρων στο επίκεντρο του πολιτικού εξτρεμισμού.
Εάν το πολιτικό σύστημα έχει αρχίσει να κλονίζεται,
τότε εξασθενεί περαιτέρω και ανατροφοδοτεί την
αποκόλληση των απογοητευμένων. Μια νέα απειλή θα
έχει μόλις ξεκινήσει.
σελ. 24
Παραπομπές :

[1]. Το άρθρο βασίζεται εν μέρει στην εκτενέστερη μελέτη των συγγραφέων “Crisis and Extremism. How does an extreme far
right emerge in a modern democracy? Evidence from Greece’s Golden Dawn”. Η μελέτη περιέχει ατομικές και οικονομετρικές
εκτιμήσεις για τα ποσοστά ψήφων της Χρυσής Αυγής στις 56 εκλογικές περιφέρειες της χώρας κατά την περίοδο 2007-2015.
Περιλαμβάνει επίσης τις πηγές στοιχείων και επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας. Δημοσιεύτηκεστοπεριοδικό Journal of
Elections, Public Opinion and Parties (JEPOP), https://doi.org/10.1080/17457289.2020.1778007.

[2]. Μια άλλη μετάγγιση απογοητευμένων έγινε δύο χρόνια αργότερα, όταν ιδρύθηκε το Ποτάμι. Δεν αντιτάχθηκε ολοκληρωτικά
στα Μνημόνια, αλλά έδινε μεγαλύτερη σημασία στην αντικατάσταση του παλαιού πολιτικού προσωπικού με άφθαρτα νέα
πρόσωπα για να φέρουν σε πέρας τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές στην οικονομία.

[3]. Τα ευρήματά μας παραμένουν ποιοτικά αμετάβλητα όταν περιορίζουμε το δείγμα μας μόνο στα έτη 2009 και 2012.
Για λόγους μη επαρκούς διαθεσιμότητας στοιχείων για μεταβολές εντός του έτους, έχουμε συμπεριλάβει τις εκλογές του
Ιανουαρίου 2015, αλλά όχι και αυτές του Σεπτεμβρίου 2015 στους σχετικούς υπολογισμούς μας.

[4]. Το δείγμα αναφέρεται σε πέντε φάσεις, μεταξύ Δεκεμβρίου 2011 και Ιουνίου 2014 και περιέχει συνολικά 9.621 παρατηρήσεις,
σχεδόν ισοκατανεμημένες ημερολογιακά και αντιπροσωπευτικές σε σχέση με τα τρέχοντα δημογραφικά στοιχεία της χώρας.

[5]. Στις ίδιες εκλογές εξέλιπαν επίσης η ΔΗΜΑΡ και το Ποτάμι που κατά καιρούς υποδέχθηκαν απογοητευμένους ψηφοφόρους.
Τα στελέχη τους εντάχθηκαν κυρίως στον ΣΥΡΙΖΑ, άλλα στο ΠΑΣΟΚ και μερικά στη ΝΔ. Οι πρώην ψηφοφόροι τους έπραξαν
παρομοίως, αλλά με αντίστροφη αναλογία.

------------

*Νίκος Χριστοδουλάκης : Καθηγητής οικονομικής ανάλυσης στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών του
Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υπουργός. Βιβλία του: Σώζεται ο Τιτανικός; (2011), Άγος απλήρωτον (2013),
Οικονομικές θεωρίες και κρίσεις (2015).

*Κώστας Ρουμανιάς : Επίκουρος καθηγητής οικονομικής ανάλυσης πολιτικών θεσμών στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών
Οικονομικών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

*Σπύρος Σκούρας : Καθηγητής διεθνούς οικονομικής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών του Οικονομικού
Πανεπιστημίου Αθηνών.

e-Δίαυλος | σελ. 25
 ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ : Επισημάνσεις

Σταύρος ΜΠΟΥΡΑΝΗΣ : Τοπίο

Το Έθνος σε κίνδυνο και οι νέοι «σοφιστές»

Γράφει ο Νίκος ΚΑΝΕΛΛΟΣ*

Ηψυχική υγεία των πολιτών που είναι απαραίτητη για
την Διπλωματία αλλα και την ευρύτερη Στρατηγική
ενός Έθνους, είτε σε εύκολες είτε σε δύσκολες στιγμές,
υπαρχει όταν με τους κατάλληλους Ηγέτες εκδηλώνεις
όλα τα συναισθήματα αγάπης, υποστήριξης και
φιλοπατρίας.
Η Ελλαδα ( το πολιτικό και ηγετικό της κατεστημένο)
στέρησε αυτήν την απαραίτητη αρετή από τους
συγχρονους Έλληνες
Με ελάχιστες περίλαμπρες περιόδους της ιστοριας

e-Δίαυλος | σελ.26
 Κώστας ΓΟΥΝΑΡΗΣ : Μοναστήρι

του που ας τις διαλέξει ο καθένας από εμάς,χωρίς

Εχουν δίκαιο ότι όσοι δίνουν μεγαλύτερη σημασία στη
να διαιρεθούμε ξανά,ο λαός μας εκδήλωσε
γνώση και την πληροφόρηση και λιγότερη στο κοινό
φανατισμούς,μίσος ο ένας για τον άλλον,διχόνοιες και
αίσθημα και το βίωμα είναι μακριά από το ελληνικό
αναξιοπρεπείς πελατειακές συμπεριφορές.
περίγραμμα αξιών.
Είναι εμφανές ότι με τη διάδοση της τεχνολογίας
Ό,τι έμαθαν ή δεν έμαθαν έχει γι` αυτούς μεγαλύτερη
αλλά και της ύψιστης και διάχυτης ξένης επιβουλευσης
αξία από την πολύτιμη σκέψη;
και επιρροής οι κίνδυνοι πολλαπλασιάσθηκαν και
Στην αρχαία Ελλάδα ο Αριστοφάνης τους είχε
μετεφεραν θανάσιμους ιούς στην Πατρίδα μας που
βάλει στόχο επειδή χρησιμοποιούσαν καινούριες και
ανέτρεψαν την ηθική και την αισθητική των Ελλήνων.
παράξενες λέξεις για να διχάσουν τον κόσμο.
Η συκοφαντία, η προδοσία,τα προσωπικά και η
Οι συγχρονοι «σοφιστές», σήμερα,χωρίς την αναγκαία
διάλυση της γλώσσας μας πρωτίστως μας οδήγησαν σε
σωστή κρίση έχουν πλασσαρισθει σε πολυ καλές θέσεις
καθεστώς παρακμής και σταδιακής αιχμαλωσίας.
στο σύστημα και πρέπει να επαναξιολογηθουν από την
Στα χωριά μας στα οποία έχω αφιερώσει τη ζωή μου γιατί
Ηγεσία πριν η απραξία πλήξει θανάσιμα τους ίδιους και
πιστεύω ότι αυτά θα έπρεπε να είναι οι θεματοφυλακες
την Πατρίδα μας.
του ελληνικού πνεύματος ακούω έντονες κριτικές για
τον ρόλο των διανοουμένων.
* Ο Νίκος Κανέλλος είναι Πρέσβυς Επι Τιμή.

e-Δίαυλος | σελ. 27
 ΕΛΛΑΔΑ - ΤΟΥΡΚΙΑ : Προβληματισμοί
ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ... ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΑΝ ΑΛΛΟΙΩΣ
ΝΟΜΙΖΕΤΕ.
Αν έστω και κατ’ ελάχιστο δώσουμε την όποια
αξιοπιστία, στις διθυραμβικές δηλώσεις των κ.κ.
Μητσοτάκη και Αναστασιάδη, Πρωθυπουργού της
Ελλάδας και Προέδρου της Κύπρου, τότε θα πιστέψουμε
ότι τα αποτελέσματα της τελευταίας συνόδου της Ε.Ε.,
ήταν πραγματικός θρίαμβος της Ελληνικής διπλωματίας
και ειδικότερα, κατά τους κατ επάγγελμα αγιογράφους
του Πρωθυπουργού μας, αποδοχή από τους εταίρους
e-Δίαυλος |
Γιώργος ΖΟΥΜΠΟΥΛΗΣ : Το ποτάμι
Γράφει ο Γιάννης ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ*
μας, του μεγάλου ειδικού πολιτικού του βάρους.
Είναι γεγονός και δεν χωρά κανενός είδους
αμφισβήτηση, ότι κάτω από την πίεση του διεθνούς
παράγοντα και απότοκο της νεοθωμανικής
διπλωματίας, προέκυψε μια προσωρινή αναστολή
των επιθετικών ενεργειών της Τουρκίας, χωρίς όμως
την όποια υποχώρηση των Τούρκων από την προβολή
σελ. 28
και την φραστική επανάληψη των διεκδικήσεων και
απειλών τους.
Μια προσεκτική ανάλυση των δεδομένων,
λαμβανομένων υπ όψη και τα όσα συνέβησαν στο
παρελθόν, αβίαστα οδηγείται ένας κοινός παρατηρητής
στο συμπέρασμα, ότι οι Τούρκοι πήραν αυτό που
ήθελαν.
Πέραν των αμφιλεγόμενων δηλώσεων κάποιων δήθεν
συμμάχων για την τήρηση των διεθνών συνθηκών και
συμβάσεων, στο σύνολο τους όλοι οι δήθεν σύμμαχοι
μας, στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. περιχαράκωσαν τα δικά τους
συμφέροντα και αγνοώντας δίκαιο και υπαιτιότητες.
Η Γερμανία και οι χώρες του Νότου και σε δεύτερη μοίρα
η ομάδα των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης,
έστησαν ασφαλές τείχος προστασίας της Τουρκίας.
Καμιά διαφορά του κειμένου των αποτελεσμάτων της
Συνόδου κορυφής της Ε.Ε. με τα διάφορα ψηφίσματα
του Ο.Η.Ε. για την Κύπρο.
Το παρελθόν διδάσκει, αν ο όποιος μελετητής του
επιλέξει την γεωμετρική ανάγνωση του.
Η ιστορία του παρελθόντος σηματοδοτείται από
ευθείες και σημεία, η ορθή ανάγνωση της ιστορίας του
παρελθόντος έγκειται στην ικανότητα του μελετητή, να
κατορθώσει με την συνένωση αυτών των γεωμετρικών
στοιχείων να διαμορφώσει, να σχεδιάσει την μεγάλη
εικόνα.
Στην μεγάλη εικόνα σχηματοποιείται ένα τρίπολο,
Τουρκία, Ελλάδα, τρίτα συμφέροντα.
Στην ομάδα των χωρών των τρίτων συμφερόντων
υπάρχουν πολλοί παίκτες.
Εξαιρουμένης της Αμερικής και σε επίπεδο Ευρωπαϊκών
κρατών ηγεμονεύοντα ρόλο παίζει η Γερμανία.
Ώρα είναι να θυμηθούμε την προ τριάντα ετών ρήση
ενός μεγάλου πολιτικού άντρα, «με την συνένωση των
Γερμανικών κρατών, Δυτικής και Ανατολικής, δεν θα
έχουμε μια Γερμανία της Ευρώπης, αλλά μια Γερμανική
Ευρώπη».
Με την αποδοχή αυτής της άποψης, ισχύει η θυμόσοφη
έκφραση, ότι βάλαμε το λύκο να φυλάει τα πρόβατα.
Η Ιστορία εκδικείται όλους αυτούς που ηθελημένα ή
αθέλητα την αγνοούν ή την παρερμηνεύουν.
e-Δίαυλος |
Οι δεσμοί της Γερμανίας με την Τουρκία είναι
δεσμοί αίματος, δεν είναι δεσμοί οικονομικοί, (
αν και η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος επανδυτής
στην Τουρκία) δεν είναι προσπάθεια διατήρησης
καλών σχέσεων λόγω μεταναστών, οι Γερμανοί και
η Γερμανία είναι οι γεννήτορες της δήθεν Τουρκικής
Δημοκρατίας, σχεδιαστές και σύμβουλοι της Κρατικής
και Στρατιωτικής της δομής και των κατά καιρούς
εθνοκαθάρσεων, στις οποίες προέβη το Κεμαλικό
κράτος και οι μετέπειτα διάδοχοι του.
Δυό βήματα μπροστά ένα βήμα πίσω, αυτό εφαρμόζει
η Τουρκία και οι προστάτες της, δήθεν υποχώρησε από
το πλέγμα των απαιτήσεων της και φαίνεται ανοιχτή
για ένα δήθεν διάλογο με την Ελλάδα, στα δικά της
σταθμά και μέτρα.
Την περίοδο της έντασης ο κ. Πρωθυπουργός κατ
επανάληψη και σε όλους τους τόνους έλεγε πως η χώρα
μας επιθυμεί την επίλυση των όποιων διαφορών με
διάλογο και εκει τον οδήγησαν η κ. Μέρκελ, το ΝΑΤΟ,
η Ε.Ε. και η Τουρκία.
Ποιός είναι ποιό ικανός σε ένα Ανατολίτικο παζάρι,
σίγουρα οι Τούρκοι και όχι εμείς και γίνονται ακόμα
ισχυρότεροι, γιατί έχουν την στήριξη αρχικά της
Γερμανίας και δευτερευόντως των υπολοίπων.
Αναγκαστικά οδηγείται κάποιος στη σύγκριση της
επιμονής των συμμάχων μας για την επιβολή κυρώσεων
στην Λευκορωσία, στην Ουκρανία και όπου αλλού,
αλλά βγάζουν τον σκασμό και συγχωρείστε μου την
διατύπωση, για την εισβολή και κατοχή της Κύπρου.
Συμφωνήθηκε να γίνει η πρώτη συνάντηση στην
Πόλη χωρίς ξεκάθαρη αντζέντα, οι Τούρκοι βάζουν
στο τραπέζι όλα τα θέματα, αποστρατικοποίηση των
νησιών, γκρίζες ζώνες, ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, τα πάντα
και ο κ. Μητσοτάκης επιμένει ότι για εμας υπάρχει μόνο
το πρόβλημα της οριοθέτησης της ΑΟΖ,(κούνια που
τον κούναγε).
Για ένα μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, δεν πρόκειται
να υπάρξει η οποιαδήποτε συμφωνία εκτός και εάν
μπουσουλήσουν οι Κυβερνώντες μας στα τέσσερα.
Και στο ενδεχόμενο μη ύπαρξης αποτελέσματος,
κερδισμένη είναι και πάλι η Τουρκία, γιατί στο ανώτερο
σελ. 29

δυνατόν διπλωματικό επίπεδο θα καταθέσει εκ νέου,
όλες τις υπερφίαλες επιδιώξεις της.
Γιατί και για πιο λόγο, όχι μόνο η σημερινή Ελληνική
Κυβέρνηση, αλλά και οι προηγούμενες και μαζί με
αυτές και η ΕΕ, δεν θέτουν σαν όρο για την όποια
διαπραγμάτευση με την Τουρκία την αναγνώριση της
Κυπριακής Δημοκρατίας και την απόσυρση από το νησί
των Τουρκικών στρατευμάτων.
Δεν θέλω να γίνω μάντης κακών, υποψιάζομαι ότι κάποιοι
στρώνουν το χαλί για την δημιουργία ταμείου κοινής
συνεκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων Κυπριακής
Δημοκρατίας και Τουρκοκυπρίων, εάν αυτό συμβεί τότε
αυτοί που θα συναινέσουν και θα υπογράψουν, θα είναι
υπόλογοι εσχάτης προδοσίας.
Αυτό θα επιφέρει άμεσα την αναγνώριση ως κράτους,
του μορφώματος της δήθεν Τουρκοκυπριακής
Δημοκρατίας και στην συνέχεια την ένταξη του στην
Ε.Ε., σαν ένα δήθεν πρώτο βήμα για την επίλυση του
Κυπριακού.
e-Δίαυλος |
Μάνος ΣΟΦΙΑΝΟΣ :Νησιώτικο τοπίο
Εν κατακλείδι, ίσως η πολιτική της χώρας μας τόσα
χρόνια ότι, « δεν παραχωρούμε τίποτα, δεν διεκδικούμε
τίποτα», ήταν λάθος, ναι δεν παραχωρούμε αλλά έχουμε
πολλά να διεκδικήσουμε, η προβολή ραγιαδισμού
ανοίγει ορέξεις σε κατακτητές και τσιφλικάδες. -
*****
* Ο Γιάννης ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ γεννήθηκε στη Ρόδο όπου
και αποπεράτωσε τις Εγκύκλιες Σπουδές του.Απόφοιτος της
Σχολής των Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.Άσκησε το επάγγελμα του
Πολιτικού Μηχανικού στη Ρόδο για πολλά χρόνια.
Πρωτοστάτησε στην δημιουργία του Δωδεκανησιακού
Φοιτητικού Συλλόγου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
του οποίου ήταν και ο πρώτος Πρόεδρος.Χρήματισε Πρόεδρος
του Συλλόγου Μηχανικών Δωδεκανήσου, Πρόεδρος του
Συνδέσμου Ροδίων, Αντιδήμαρχος Ρόδου, εξελέγη τρεις φορές
Βουλευτής Δωδεκανήσου με το ΠΑΣΟΚ τελευταίος διορισμένος
ΝΟΜΑΡΧΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ και πρώτος Αιρετός.
Μετα τον Θάνατο του ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ πήρε την
θέση του στη Βουλή των Ελλήνων ως πρώτος επιλαχών στο
ψηφοδέλτιο της Δωδεκανήσου.
Εχει γράψει Άρθρα, Μελέτες και βιβλία.
σελ. 30
 Η ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ της Χώρας

Πάρις ΠΡΕΚΑΣ : Απο Μονεμβασιά προς Μάνη, 1983.

Η εκτός Αθηνών Ελλάδα.

Η ιστορία θα δείξει τι καταλάβαμε
Γράφει ο Παντελής ΚΟΥΚΟΣ*
Όσοι ζούμε ή έχουμε καλή επαφή με την εκτός Αθήνας
Ελλάδα, βλέπουμε το σημαντικό δυναμικό που θα
Ανάπτυξης που πρέπει να στηρίζεται στην παραγωγή,
ήθελε για πολλούς λόγους να επενδύσει και να ζήσει
σε αντιστροφή της (μεγάλης) αλλά ανεπιτυχούς
στην υπόλοιπη χώρα του.
προσπάθειας στο παρελθόν, μέσω διορισμών στο
Αυτό το δυναμικό είναι μια μεγάλη δύναμη ανάπτυξης,
δημόσιο να κρατηθεί ο κόσμος στην επαρχία.
ξέρει την πραγματικότητα και δεν πρέπει να χαθεί.
Η επιλογή είναι εθνικής σημασίας γιατί απαντά τόσο σε
Βεβαίως οι μεγάλες επενδύσεις θέτουν την ατζέντα
αναπτυξιακά αλλά και σε δημογραφικά ζητήματα.
ανάπτυξης σε εθνικό επίπεδο, αλλά η παροχή
Σε αυτά πρέπει να αποκτηθεί κοινής αντίληψης
υποστηρικτικού πλαισίου δραστηριοποίησης στην
προσανατολισμός, ο οποίος απαντά, που είμαστε και
υπόλοιπη χώρα καθορίζει τους όρους βιώσιμης
που θέλουμε να πάμε.
ανάπτυξης.

e-Δίαυλος | σελ. 31
Οι αριθμοί κάνουν αντικειμενική την αλήθεια και θα
περιοριστούμε σε μερικούς από αυτούς.
Από 1,48 εκ. μαθητές το 2008, θα έχουμε (χωρίς
παρεμβάσεις) 1,05 εκ. μαθητές περίπου το 2035.
Σταδιακά δημιουργείται τεράστιο κτιριακό απόθεμα
αδειών σχολείων. Αιτίες όλα αυτά που βλέπουμε και
προβληματιζόμαστε.
Οι συνολικές επενδύσεις και εξαγωγές κινούνται σήμερα
στο 12% και 37% του ΑΕΠ αντίστοιχα όταν οι μέσες
(όπως εμείς) ευρωπαϊκές χώρες κινούνται στο 24% και
68% αντίστοιχα.
Οι ανεργία ανέρχεται (χωρίς να υπολογίζεται η
μετανάστευση νέων) στο 17% (ΕΕ 7%), και στους νέους
κάτω των 25 ετών στο 33% (ΕΕ 15%).
Το κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι περίπου 18χιλ€ σε τιμές 2010
(ΕΕ 25,5χιλ€) και η Ελλάδα βρίσκεται στην 17η θέση της
ΕΕ των 27.
Σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης ως χώρα. Όμως ας
σκεφτούμε λίγο. Παρά την 10ετή και την παρούσα
κρίση, δεν έχουμε καταστραφεί, ανήκουμε στις 30-
35 πλουσιότερες χώρες με τα πλεονεκτήματα που
αναφέρθηκαν στο προηγούμενο άρθρο μας, ενώ έχουμε
πρόσβαση σε μεγάλες χρηματοδοτήσεις. Έχουμε
δυνατότητες.
Πρέπει όμως να είναι κοινό τόπος, ότι για να έχουμε νέο
κόσμο (και παιδιά), πρέπει να έχουμε δουλειές .
Δηλαδή σε αριθμούς, να ανεβάσουμε επενδύσεις και
εξαγωγές π.χ. κατά 50% τα επόμενα 10-12 χρόνια,
περίπου στο 20 % και 55% του ΑΕΠ.
Πρέπει επίσης να καταλάβουμε τη σημασία στήριξης
της σημερινής παραγωγικής πραγματικότητας (γιατί
από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε). Με την προϋπόθεση
να δημιουργήσουμε τώρα τους όρους διαφοροποίησης
της.
Με την ανάπτυξη θα επιστρέψουν πολλοί που έφυγαν
μεταφέροντας εμπειρίες και διασυνδέσεις. Μετανάστες/
πρόσφυγες έχουν την ευκαιρία να ενσωματωθούν
(με μόνη προϋπόθεση να αγαπούν την δημοκρατική
κοινωνία μας).
Έτσι θα σταθεροποιηθεί ο πληθυσμός μας στα 11-12 εκ
e-Δίαυλος |
κατοίκους, με μεγαλύτερη αναλογία νέων έως το
2035.
Έτσι θα δυναμώσουν οι δυνατότητες μας και
συμμαχίες μας (με τη συμμετοχή της Κύπρου) στη
ΝΑ Μεσόγειο και θα στηριχθεί αυτό που λέγεται ως
βιώσιμη ανάπτυξη και εθνική δυναμική.
Αν δεν συμβεί, η επαρχιακή Ελλάδα θα αδειάσει και
στη συνέχειά οι μεγαλύτερες πόλεις. Σχολεία θα
κλείσουν, οι εκπαιδευτικοί θα μείνουν στο δρόμο,
δημόσιες υπηρεσίες θα καταργηθούν και ξετυλίγεται
το κουβάρι μια ύφεσης χωρίς τέλος.
Ενώ στα εθνικά ζητήματα ας μην τα συζητάμε.
Συνεπώς όλοι έχουμε ατομική ευθύνη να μιλάμε,
αξιολογούμε, απαιτούμε κάθε ευρώ που δαπανάται
να αποτιμάται όσον αφορά την παραγωγική
ανάπτυξη γιατί αυτή αναστρέφει την πορεία μας.
Για τους Έλληνες οπαδούς του «δεν γίνεται», (και
τους πυροβολητές των κοινωνικών δικτύων),
υπενθυμίζεται ότι το Ισραήλ (ο σημαντικότερος
σύμμαχος μας στη ΝΑ Μεσόγειο μαζί με την
Αίγυπτο), είχε περίπου 1,5 εκ. κάτοικους το 1950,
σήμερα έχει 9 εκ. κατοίκους, θα έχει 11,5 εκ. το 2035.
Με έκταση 21.000τχ, μόλις 2.000 τ.χιλ. περισσότερα
από την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
Κάθε πόρος που διαθέτουν βλέπει την παραγωγή
(και την άμυνα), βιοτεχνολογίες, τρόφιμα-ποτά,
περιβάλλον και κυρίως τεχνολογία.
Συνεπώς να πάρουμε τα μαθήματα μας, να
αποφασίσουμε τι ΔΕΝ πρέπει να κάνουμε, και
να αρχίσουμε τώρα. Έχουν γίνει σχεδιασμοί,
γνωρίζουμε τους αριθμούς, έχουν γίνει πολλές
μελέτες που αποτυπώνουν αντικειμενικά στοιχεία
και διαμορφώνουν προτάσεις.
Μένει να αποφασισθεί η εφαρμογή.
Αυτό είναι το σημείο στο οποίο κρίνεται κάθε
διακυβέρνηση.
Στα θέματα περιφερειακής ανάπτυξης υπάρχουν 5-6
δράσεις – κλειδιά, οι οποίες ξεκλειδώνουν δυσκολίες
και σε αυτές πρέπει να εστιάσουμε.
Ενδεικτικά θα αναφέρουμε:
σελ. 32
1. Δήμοι και Περιφέρειες πρέπει να έχουν πρώτη έννοια
τους την τοπική παραγωγική ανάπτυξη. Προσελκύουν
επενδύσεις, μιλάνε με επενδυτές, δημιουργούν και
υποστηρίζουν τοπικά επενδυτικά ταμεία. Το πρότυπο
είναι οι παραγωγικές μονάδες και οι άνθρωποι τους.
Τέλος το κουτσομπολιό.
Πρώτη προτεραιότητα και με ειδική νομοθεσία τύπου
Ολυμπιακών αγώνων (γιατί απαιτείται απλή αλλά
άμεση νομοθέτηση αφού εμπλέκονται και άλλοι
φορείς/ τράπεζες κλπ), οι Δήμοι να αποκτήσουν
επιχειρηματικά- βιομηχανικά πάρκα και κάθε
υποδομή σχετική με την υποστήριξη παραγωγικών
δραστηριοτήτων της περιοχής των.
Χώρους όπου η επιχείρηση δεν ψάχνεται για ενέργεια,
δίκτυα ύδρευσης- αποχέτευσης, ταχύτατο internet,
άμεσες αδειοδοτήσεις, πρόσβαση. Σε κάθε μεσαία –
μεγάλη ελληνική πόλη υπάρχουν εκτάσεις όπως άδεια
στρατόπεδα, εγκαταλειμμένα εργοστάσια, εκτάσεις
συνεταιρισμών που αποτελούν την προίκα για το
ξεκίνημα όποιας πόλης θελήσει να μην σβήσει.
2. Βασική προϋπόθεση για τους Δήμους είναι η
αλλαγή (τώρα) του θεσμικού πλαισίου του Ταμείου
Παρακαταθηκών και Δανείων (ΤπΔ) ώστε να
αποτελέσει την τράπεζα των Δήμων/ Περιφερειών.
Με τις σημερινές αγκυλώσεις του δημοσίου στην
λειτουργία του δεν πάει πουθενά και στερεί πόρους
περιφερειακής ανάπτυξης.
Είναι ένα ταμείο το οποίο με απλές κινήσει μπορεί
να μαζέψει 10 δις για έργα περιφερειακής σημασίας
(ήδη έχει μαζέψει περί τα 4 δις για δημοτικά
έργα). Απελευθερωμένο ΤπΔ, σημαίνει ισχυρή
χρηματοδότηση στην Περιφέρεια. Και βέβαια να
αποτελέσει το ταμείο των Δήμων διασφαλίζοντας
διαφάνεια, έλεγχο και ευελιξία. Μέσα από το
ΤπΔ, περνούν, με τη λογική pass through όλες οι
χρηματοδοτήσεις των Δήμων.
3. Άμεση ανάπτυξη δικτύου agrologistic centers, σε
συνεργασία με τα αποθέματα εκτάσεων συνεταιρισμών,
συνεργασία για τα κτιριακά αποθέματα τραπεζών
(κυρίως Πειραιώς, λογω απορρόφησης της ΑΤΕ) και
αλλαγή νοοτροπίας στην οργάνωση των Κεντρικών
e-Δίαυλος |
Αγορών φρέσκων και τροφίμων.
4. Άμεση υποστήριξη, μέσω αποσβέσεων και
επιχειρηματικών συμμετοχών (και όχι επιδοτήσεων),
κάθε επιχειρηματικής δαπάνης για ερευνα- ανάπτυξη,
νέα προϊόντα, επιχειρηματική επέκταση στο εξωτερικό.
Όσο μακρύτερα η επαρχία τόσο μεγαλύτερες οι
αποσβέσεις.
5. Προώθηση ως βασικής μεθοδολογίας σχεδιασμού,
κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης τεχνικών/
κατασκευαστικών έργων με μεθοδολογίες ΣΔΙΤ και
έργων ψηφιακού μετασχηματισμού με μεθοδολογίες
ΣΔΙΤ και SaaS (software as a service). Ετσι θα
δημιουργηθεί αξιόπιστο και βιώσιμο δυναμικό
τεχνικών- κατασκευαστικών επιχειρήσεων και
επιχειρήσεων τεχνολογίας/καινοτομίας.
6. Και προφανώς, ένα συνεκτικό πρόγραμμα
βελτίωσης της καθημερινότητας στην πόλη και
την κωμόπολη, ώστε η καλύτερη ποιότητα ζωής να
υπερισχύει της φυγής στην Αθήνα ή το εξωτερικό.
Η συγκυρία για επιτυχημένο εγχείρημα και αναστροφή
της πορείας μας είναι μοναδική.
Πόροι υπάρχουν.
Οι άνθρωποι της καθημερινής δημιουργίας είναι
πρόθυμοι να βάλουν πλάτη.
Η ιστορία θα δείξει τι καταλάβαμε. -
****
*Ο Παντελής ΚΟΥΚΟΣ κατέχει Διπλ. (Meng)Ηλεκτρολόγου
Μηχ/κου (Παν. Πατρων), M.Phil. σε ΥψηλέςΤάσεις (Univer-
sity of Strathclyde), και MBA (University ofPortsmouth). Έχει
35ετή προϋπηρεσία στη Βιομηχανία, Κατασκευές,Ενέργεια,
Ύδρευση- Αποχέτευση, Τηλεπικοινωνίες,Καινοτομία.
Διετέλεσε Αναπλ. Καθηγητής στο ΤΕΙ Χαλκίδας, Πρόεδρος
του τμ. Ηλεκτρολογίας καιΚοσμήτορας της Σχολής
Τεχνολογικών Εφαρμογών. Είναι εμπειρογνώμονας, σε διεθνές
επίπεδο, σε θέματα Στρατηγικής, Δημοσίων Πολιτικών,
Αναδιοργάνωσης,Διαμόρφωσης Χρηματοδοτικών Αναπτυξιακών
Εργαλείων, Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα, όπως
καιΠεριφερειακής Ανάπτυξης. Έχει περισσότερες από 150
ομιλίες και διαλέξεις στηνΕλλάδα και το Εξωτερικό. Διετέλεσε
μέλος του ΔΣ του ΣΕΣΜΑ (Σύνδεσμος Εταιρειών Συμβούλων
ΜάνατζμεντΕλλάδας) από το 2001 και Πρόεδρος το 2011-
2015, μέλος. της Εκτελεστικής Επιτροπής της Πανευρωπαϊκής
Συνομοσπονδίας Συνδέσμων Εταιρειών Συμβούλων (FEA-CO)
(2013-2018). Προέδρος, Διευθύνων Σύμβουλος και Μέλος
διοικητικών συμβουλίων επιχειρήσεων του ιδιωτικούτομέα, στην
Ελλάδα και Κύπρο. Μέλος διοικητικών συμβουλίων, σε διάφορες
θέσεις, Διεθνώνκαι Τοπικών Επιμελητηρίων.
σελ. 33
 ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ
Η Καρδίτσα μετά την θεομηνία:
μια πραγματοποιήσιμη πρόταση αναπτυξιακής
ανασυγκρότησης.
H επόμενη μέρα μιας μεγάλης φυσικής καταστροφής
θέτει σε προτεραιότητα τα ζητήματα της επιβίωσης και
την άμεση αποκατάσταση των παραγόντων εκείνων
που θα επαναφέρουν την αισιοδοξία και την ελπίδα.
Ο λόγος για την ευρύτερη περιοχή της Καρδίτσας
που επλήγη πρόσφατα από το πέρασμα του Ιανού,
αφήνοντας πίσω τεράστιες καταστροφές σε υποδομές,
σπίτια, οικοσκευές, αγροτικές εκτάσεις και ζωικό
e-Δίαυλος |
Αγήνωρ Αστεριάδης (1898-1977)
Γράφει ο Νίκος ΝΤΑΣΙΟΣ *
κεφάλαιο. Καταστροφές που έρχονται να προστεθούν
στις επιπτώσεις των μέτρων κατά της πανδημίας
αλλά και στους δυσχερείς όρους που προκάλεσε η
οικονομική κρίση της τελευταίας 10ετίας- σωρευτικές
απώλειες που εκτιμούνται περί του 50% του τοπικού
ΑΕΠ!-.
Κατ’ αντιστοιχία με το Μάτι και την Μάνδρα, η
σελ. 34
αντιμετώπιση ανάλογων καταστροφών περιορίζεται
–μετά την αρχική θεαματοποίηση των καταστροφών-
στην χορήγηση των αποζημιώσεων, με τον βαθμό
επιτυχίας της πολιτικής διαχείρισης να προσδιορίζεται
από το ύψος και τον χρόνο καταβολής των
αποζημιώσεων στους πληγέντες.
Αρκούν όμως αυτά για να αντιμετωπιστούν οι απώλειες
και ν’ αποκατασταθεί ένα στοιχειώδες επίπεδο
μελλοντικής βιωσιμότητας της τοπικής κοινωνίας;
Προφανώς και όχι.
Δεδομένου ότι βρισκόμαστε στην έναρξη της νέας
προγραμματικής περιόδου κατά την οποία η χώρα μας
θα λάβει πόρους ύψους 32 δις € από το Ευρωπαϊκό
Ταμείο Ανάκαμψης, 20 δις από το ΕΣΠΑ της περιόδου
21-27 ενώ 8 δις προϋπολογίζονται στο αναθεωρημένο
Πρόγραμμα Επενδύσεων, θα ήταν σκόπιμο να
επιδιώξουμε μια στοχευμένη πρόταση ανάκαμψης της
περιοχής αξιοποιώντας -και όχι σπαταλώντας-, τους
πόρους αυτούς.
Ο νέος Εθνικός Μηχανισμός Διαχείρισης Κρίσεων
και αντιμετώπισης κινδύνων σε συνδυασμό με
χρηματοδοτικά μέσα, όπως το ελάχιστο εγγυημένο
εισόδημα, θα πρέπει στοχευμένα να ενεργοποιηθούν
σε περιοχές που υφίστανται μεγάλες ανθρωπιστικές
κρίσεις (καραντίνα, φυσικές καταστροφές, πληθυ-
σμιακή αλλοίωση λόγω μεταναστευτικών ροών) ώστε
να δημιουργηθεί ένα ελάχιστο δίχτυ ασφαλείας για
τους αδύναμους των εν λόγω περιοχών.
Η μακρά περίοδο συρρίκνωσης των πόρων του
Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων λόγω
Μνημονίων είχε σαν αποτέλεσμα την υποβάθμιση
των δημόσιων υποδομών και την αναστολή έργων,
με αρνητικές συνέπειες στην καθημερινότητα των
λιγότερο προνομιούχων.
Οι άμεσες ανάγκες για υποδομές στο Νομό της
Καρδίτσας, μετά τις πρόσφατες καταστροφές,
ανέρχονται στα 150 εκατ. €, με προτεραιότητα σε
εκείνες που αφορούν στην διευθέτηση του ελλείμματος
του υδάτινου ισοζυγίου της περιοχής.
Η χρηματοδότηση μικρών και μεσαίων φραγμάτων,
αναδασώσεων, καθαρισμών παραποτάμων κοκ,
e-Δίαυλος |
επαναφέρει στην επικαιρότητα την άμεση υλοποίηση
των φραγμάτων του Μουζακίου, του Νεοχωρίου στην
Ελασσόνα καθώς κι αυτού της Σκοπιάς Φαρσάλων
–που συζητείται από τα μέσα του 60!- το οποίο θα
συγκρατούσε περί τα 70εκατ. κυβικά νερό.
Εκτός από την ανάσχεση των πλημμυρικών φαινόμενων,
η συλλογή του νερού σε μικρής χωρητικότητας
φράγματα καθίσταται αναγκαία για την άρδευση
πεδιάδων όπως αυτής των Φαρσάλων, προκειμένου
να διατηρηθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στο άμεσο
μέλλον.
Από το Μουζάκι, την Πύλη και την Καλαμπάκα χάνονται
ετησίως εκατομμύρια κυβικά νερό την ίδια στιγμή που
οι καλλιεργητές ωθούνται σε αυθαίρετες γεωτρήσεις,
με αποτέλεσμα την πτώση του υδροφόρου ορίζοντα,
έως και 350 μέτρα, γεγονός που καθιστά το μέλλον της
αγροτικής παραγωγής στην περιοχή αμφίβολο.
Η χρηματοδότηση τέτοιων έργων από πόρους των
διαρθρωτικών ταμείων αποτελεί προτεραιότητα
δεδομένου ότι συνάδουν με τους εθνικούς και
ευρωπαϊκούς στόχους για την Πράσινη Ανάπτυξη,
μέρος της οποίας αποτελεί η ορθολογική διαχείριση
των υδάτων.
Στο πλαίσιο, της «βιώσιμης μετακίνησης», θα μπορούσε
να επανέλθει το από το 1992 αίτημα της σιδηροδρομικής
σύνδεσης του λιμανιού της Ηγουμενίτσας με την
Καλαμπάκα, που αποτελεί το πλέον ώριμο τμήμα της
«σιδηροδρομικής Εγνατίας».
Το συγκεκριμένο έργο σιδηροδρομικής σύνδεσης της
Ηπείρου με την Β. Ελλάδα και με την Θεσσαλία θα
μείωνε το μεταφορικό κόστος των εμπορευματικών
ροών δίνοντας ώθηση στην ενδογενή παραγωγή της
ηπειρωτικής Ελλάδας ενώ παράλληλα θα αναβάθμιζε
την σημασία του λιμανιού της Ηγουμενίτσας.
Μια εθνική στρατηγική βιομηχανικής ανάταξης που
καθίσταται επίκαιρη σε συνθήκες κρίσης του μοντέλου
της παγκοσμιοποίησης, για την συγκεκριμένη περιοχή,
επαναφέρει ως προτεραιότητα την καθετοποίηση της
καλλιέργειας του βαμβακιού.
Μια νέα βιώσιμη στρατηγική, με την συμβολή των
τοπικών και περιφερειακών κοινωνικών εταίρων και
σελ. 35
των παραγωγών, θα πρέπει να λάβει υπόψη της τα λάθη
του παρελθόντος που οδήγησαν στην κατάρρευση της
μεταποίησης και στην μαζική εξαγωγή της πρώτης
ύλης, - με τη μερίδα του λέοντος να καταλήγει στην
Τουρκική κλωστοϋφαντουργία-!
Αν το περί των 500 εκτ € εξαγώγιμο εκκοκκισμένο
βαμβάκι μας κατέληγε σε ελληνικά νηματουργεία,
η ετήσια προστιθέμενη αξία για την χώρα θα έφτανε
τα 18δις € ενώ θα περιόριζε κατά πολύ τις εισαγωγές
ρούχων που ξεπερνούν σήμερα τα 5 δις €.
Μια τέτοια στροφή στην ενδογενή παραγωγή με
την διερεύνηση των δυνατοτήτων εγκατάστασης
νέου η ενίσχυσης υφιστάμενων νηματουργείων και
κλωστηρίων θα είχε πολλαπλασιαστικά οφέλη στην
λειτουργία τοπικών βιοτεχνικών μονάδων παραγωγής
ενδυμάτων και άρα στη δημιουργία νέων και σταθερών
θέσεων εργασίας στην περιοχή.
Το ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος μέσα
από την διερεύνηση δυνατοτήτων καλλιέργειας
βιολογικού βαμβακιού, της υιοθέτησης ορθολογικών
μεθόδων διαχείρισης των φυσικών πόρων –πχ πότισμα
με σταγόνες για τον περιορισμό της σπατάλης του
νερού-, της χρήσης ενεργειακών πόρων από τοπικές
- ανανεώσιμες πηγές σε συνδυασμό με την ποιότητα
σε όλα τα βήματα της παραγωγής, θα αποτελούσαν
παραμέτρους για την επίτευξη της ανταγωνιστικότητας,
δεδομένου του μικρού κατά μέσο όρο καλλιεργήσιμου
κλήρου που ανέρχεται στα 50 στρέμματα, όταν στις
ανταγωνίστριες χώρες το αντίστοιχο μέγεθος φτάνει
τα 200.
Ένας δημόσιος φορέας όπως ο Οργανισμός Βάμβακος
αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρμογή μιας τέτοιας
στρατηγικής δίνοντας έμφαση στην επί τόπου
ενημέρωση και εκπαίδευση των καλλιεργητών καθώς
και στην επίτευξη συνεργασιών σε όλα τα στάδια της
παραγωγικής διαδικασίας.
Νεοφυείς επιχειρήσεις που προωθούν ρούχα που
παράγονται με διαδικασίες φιλικές προς το περιβάλλον
αλλά και με πρακτικές που συνάδουν με τις αρχές
της κυκλικής οικονομίας (ανακύκλωση, ενοικίαση,
επιδιόρθωση κλπ), αποτελούν σημαντικούς παράγοντες
e-Δίαυλος |
στο τομέα της διάθεσης του τελικού προϊόντος, με
ιδιαίτερη την συμβολή των νέων επιστημόνων.
Οι πρόσφατες αρχαιολογικές ανακαλύψεις υφαντικών
βαρών στις περιοχές Φίλια και Μαυραχάδες του
Ν. Καρδίτσας αποτελεί χαρακτηριστική ένδειξη
μιας μακράς παράδοσης ενασχόλησης του τοπικού
πληθυσμού με την υφαντική και την νηματουργία λόγω
των ιδιαίτερων κλιματολογικών και φυσικών συνθηκών
στην περιοχή.
Το «Εθνικό Κέντρο Ταξινόμησης Βάμβακος» στην
πόλη της Καρδίτσας είναι ο πλέον κατάλληλος φορέας
για την διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης βιώσιμης
στρατηγικής, εκσυγχρονίζοντας αυτή την μεγάλη
τοπική παράδοση.
Διαμορφώνοντας ευρύτερα συνεργαζόμενα χωρικά
συστήματα με στόχο την αύξηση των βαθμών κάλυψης
των τοπικών και περιφερειακών αναγκών, το ζήτημα
της «διατροφικής αυτάρκειας» καθίσταται ιδιαιτέρως
επίκαιρο.
Η αποκατάσταση των αγροτικών οικοσυστημάτων
από τις φερτές ύλες αποτελεί σήμερα την πρώτη
προτεραιότητα για την οποία απαιτείται ο κατάλληλος
μηχανολογικός εξοπλισμός και το ανθρώπινο δυναμικό
γεγονός που προϋποθέτει την άμεση συνεργασία του
Εθνικού Μηχανισμού διαχείρισης κρίσεων με τον
ΟΑΕΔ.
Μια επικαιροποιημένη στρατηγική για το «περιφερειακό
διατροφικό καλάθι» θα πρότεινε την επέκταση των
μεθόδων «βιολογικής παραγωγής και πιστοποίησης»
-όπως πχ η αμειψισπορά στη καλλιέργεια του σκληρού
σιταριού-, την αντιμετώπιση του ελλείμματος στην
παραγωγή του μαλακού, την αύξηση της παραγωγής
αιγοπρόβειου και χοιρινού κρέατος, την κάλυψη
του ελλείμματος σε αγελαδινό γάλα αλλά και την
επέκταση των ομάδων παραγωγών για την εξαγωγή
μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων όπως πχ της
βιομηχανικής ντομάτας και του τουρσιού.
Τα ελλείμματα που δημιούργησαν οι καταστροφές στον
τομέα των αγροτικών μηχανημάτων και εφοδίων θα
μπορούσαν να καλυφθούν εφαρμόζοντας μεθόδους
κοινής χρήσης των απομεινάντων αλλά και την
σελ. 36
επιδιόρθωση η την κατασκευή νέων, προσαρμοσμένων
στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μικρο-μεσαίων
αγροτο-κτηνοτροφικών παραγωγικών συστημάτων.
Κάτι τέτοιο θα γινόταν εφικτό μέσω σύμπραξης του Παν/
μιου Θεσαλίας, της Ένωσης Αγροτικών συνεταιρισμών
Καρδίτσας με τα τοπικά μηχανουργεία, δίνοντας ώθηση
στην μεγάλη «μαστορική» μας παράδοση.
Η κρίση του τομέα του μαζικού τουρισμού που οξύνθηκε
σε συνθήκες πανδημίας επιτάσσει την μεταστροφή σ
ένα μοντέλο εσωτερικού τουρισμού με αξιοποίηση των
τοπικών ιστορικών, πολιτιστικών κοιτασμάτων του
κάθε τόπου.
Το παράδειγμα της ανάπτυξης του εναλλακτικού
τουρισμού στη λίμνη Πλαστήρα αποτελεί καλή πρακτική
και οδηγό για την σχεδιασμό ανάλογων εγχειρημάτων.
Προϋποθέτει διασύνδεση του τομέα –του τουρισμού-
με άλλους κλάδους της τοπικής οικονομίας, πρωτίστως
με τον αγροτο-διατροφικό αλλά και τον μεταποιητικό.
Το «Μουσείο της Πόλης της Καρδίτσας» σε συνεργασία
με τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους και παραγωγούς
θα μπορούσε να συμβάλλει στην διαμόρφωση ενός
τουριστικού και εκπαιδευτικού προϊόντος που θα
συνάδει με την «ταυτότητα του τόπου» .
Η περιοχή της Καρδίτσας διαθέτει τέλος μακρά
παράδοση στον συνεργατικό–συνεταιριστικό τομέα
μέσω των οποίων εισήχθη γνώση και καινοτομία που
άλλαξε την όψη των χωριών της περιοχής ήδη από την
περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Συνέχεια αυτής της παράδοσης αποτελεί το σημερινό
«οικοσύστημα συνεργατισμού», που εδράζεται σε δύο
βασικούς πυλώνες: την Αναπτυξιακή Καρδίτσας και
την Συνεταιριστική της Τράπεζας που αξιοποιεί με τον
καλύτερο τρόπο τις τοπικές αποταμιεύσεις προς όφελος
της τοπικής παραγωγής.
Στις νέες μορφές συνεταιρισμών συγκαταλέγονται
εγχειρήματα στο χώρο της τοπικής παραγωγής
ενέργειας (πχ από βιομάζα), της αγροτικής παραγωγής
(στέβια, όσπρια, σαλιγκάρια, ντομάτα, γάλα, σιτηρά,
παραδοσιακά προϊόντα κλπ) του πολιτισμού (ΚΟΙΝΕΣΠ
Ρόδα) κλπ.
Όντας μέλος του δικτύου των Εναλλακτικών και Ηθικών
e-Δίαυλος |
Τραπεζών της Ευρώπης, η Συνεταιριστική Τράπεζα
θα μπορούσε να υποστηρίξει και νέα εγχειρήματα
κάνοντας χρήση των δυνατοτήτων του νέου θεσμικού
πλαισίου των μικρο-πιστώσεων με πολλαπλασιαστικά
οφέλη στην παραγωγική και κοινωνική ανάταξη της
περιοχής.
Το αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό της περιοχής και
ιδιαίτερα οι νέοι της σε συνδυασμό με τα παραδείγματα
αλληλεγγύης και συνεργασίας των πολιτών που
αναπτύχθηκαν τις τελευταίες μέρες αποτελούν εχέγγυα
για μια τέτοια προοπτική.
Υ.Γ.: Θα ήθελα να ευχαριστήσω για την συμβολή τους
στο εν λόγω άρθρο: την κα Φένια Λέκκα υπεύθυνη του
Μουσείου της Πόλης της Καρδίτσας, τον κο Νταράουσε
Μωχάμεντ υπεύθυνο του Εθνικού Κέντρου Ταξινόμησης
Βάμβακος την κα Μπαραμπατσέλου Μαρία από το
Πολιτιστικό Εργαστήρι ΚΟΙΝΣΕΠ Ρόδα καθώς και την
φίλη Ελένη Τάντου για τις σχετικές πληροφορίες. -
*******
*Ο Νίκος ΝΤΑΣΙΟΣ είναι στέλεχος της Μονάδας Οργάνωσης
της Διαχείρισης Αναπτ. Προγραμμάτων του Υπ. Ανάπτυξης και
Επενδύσεων. Διαχειρίζεται Έργα συγχρηματοδοτούμενα από το
Ε.Κ.Τ. που αφορούν στην Α’ βάθμια, Β΄βάθμια και Διαπολιτισμική
Εκπαίδευση, στην Ειδ. Υπηρεσία «Ανάπτυξη Ανθρώπινου
Δυναμικού, Εκπαίδευση και δια βίου Μάθηση». Είναι απόφοιτος
του τμήματος των Μηχανολόγων Μηχανικών του Πολυτεχνείου
Πατρών, κάτοχος Μεταπτ. Τίτλου στην Αστική και Περιφ.
Ανάπτυξη & Διδακτορικού του Τμήματος Κοινωνιολογίας του
Παντείου Παν/μιο, με αντικείμενο την Τοπ. Ανάπτυξη για την
δημιουργία νέων και βιώσιμων θέσεων απασχόλησης. Συμμετέχει
ενεργά στην Συντ. Ομάδα του περιοδικού ΑΡΔΗΝ και της
εφημερίδας ΡΗΞΗ ενώ απετέλεσε ιδρυτικό μέλος του Ελ.
Δικτύου Καταπολέμησης της Φτώχειας –μέλος του Ευρ. Δικτύου
στο οποίο συμμετείχε επί σειρά ετών στο Task Force: Employ-
ment-. Διετέλεσε μέλος του Δ.Σ της Βαλκανικής Ένωσης Φιλίας
και της Αδελφότητας Λιππιωτών Λάκκας Σουλίου-Ιωαννίνων, απ
όπου και κατάγεται. Έχει συγγράψει πλήθος άρθρων & μελετών
καθώς και συμμετάσχει σε σειρά διαλέξεων με κεντρικές
θεματικές : τον Δημοκρατικό Πατριωτισμό, την Οικολογία , την
Κοινωνική Δικαιοσύνη, την Παραγωγική Ανασυγκρότηση και την
Άμεση Δημοκρατία όντας ανελλιπώς ενεργός πολίτης από τα
μέσα της δεκαετίας του 80.
σελ. 37
 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
L’ ARMEE DES OMBRES(1)
«Και αυτή τη φορά, ο Γκί δεν έτρεξε»
-Η τελευταία τυπωμένη φράση από τη «Μεγάλη στρατιά
των αφανών ηρώων» του Ζάν-Πιέρ Μελβίλ
Υπάρχει ένας στρατός, σιωπηλός, αθόρυβος, που
γλιστράει ως σκιά, λές και κάτι είναι και δεν είναι, όπως
ακριβώς η αόρατη διαίσθηση.
Αθόρυβα πατήματα,δε βλέπεις τίποτα, αλλά συνεχώς
γλιστράνε κι άλλες σκιές, κι άλλες, κι άλλες.
Όλα μοιάζουν με αντανακλάσεις και ψευδαισθήσεις
(«Don’t look now»).
Αντικρύζεις ένα κενό σύνολο αλλά νιώθεις πως κάποιοι
υπάρχουν γύρω σου.
Σκιές υπό αμφιβολία («The shadow of a doubt») και
σκιές που σε βάζουν σε αμφιβολίες. Ρευστότητα, τήξη,
e-Δίαυλος |
Η μεγάλη στρατιά των αφανών ηρώων.
Γράφει ο Αλέξης ΔΕΡΜΕΤΖΟΓΛΟΥ*
εικόνες που μπορεί και να μην πέρασαν απ’ τα μάτια
σου.
Οι σκιές είναι πιο ισχυρές και πιο επίφοβες από τους
ψιθύρους («The whisperers»).
Στους τελυταίους διαθέτεις μια ειδική ακουστικού
τύπου οντότητα, εκτός κι αν υπάρχουν ψευδαισθήσεις
(«Images»).
Σκιές που χωρίς να είναι επίφοβες σε φοβίζουν. Κάτι σαν
σκιώδης κυβέρνηση του ασύμμετρου, ένα ολόμαυρο
κινηματογραφικό κάδρο, που σε αυτό κάτι έρπει, ή
μπορεί και όχι. Σκιές που μειώνουν τη φαινομενική
καθαρότητα στο πρόσωπο του άλλου.
σελ. 38
 “Images”
Κηλίδες που αποκαλύπτουν μακιγιάζ που δεν
μπορούν να κρύψουν το εσωτερικό σκοτάδι. “Don’t Look Now”
Οι σκιές είναι οι ελλείψεις, οι ρωγμές, οι νύξεις, οι
ασάφειες, σε ένα κόσμο που λατρεύει το σαφές, το
αναπαραστάσιμο, το τυποποιημένο,το εύληπτο και
το δημαγωγικό.
Ευτυχώς το σινεμά μας εκπαίδευσε σε αυτή την
σκοτεινή μάχη με τις σκιές. Μας έμαθε να τις
αποτυπώνουμε και να βρίσκουμε τους διαδρόμους
απ’ όπου γλιστράνε.
Δε χρειάζονται τίτλοι ταινιών ούτε μυθοπλασίες αλλά
ικανότητα του ντεμακιγιάζ.
Οι σκιές κρύβονται πίσω από πρόσωπα, γίνονται
σκεπτομορφές, ποτέ κανένας δεν ξέρει ποιος ακριβώς
είναι ο άλλος.
Όλα αυτά σας θυμίζουν «Invasion of the Body Snatch-
ers», αλλά είναι πιο αληθινά, δίπλα μας, κατά τον
Κάρπεντερ «They Live».
Άν στο κλασικό του Ζίγκελ, η υφαρπαγή γινόταν από
εξωγήινη ύλη, στο τώρα μας τα θέματα είναι απλά και
επιστημονικά εξηγήσιμα.
Βαθιά κρυμμένες ψυχώσεις, ψυχολογικά τραύματα,
ασύμμετρες υπεραντιρροπήσεις, και πάνω απ’ όλα η
καθημερινή κοινωνική προσαρμογή και χειραγώγηση,
και προσοχή, η παράξενη επιθυμία για ομοιότητα και

e-Δίαυλος | σελ. 39
 “Invasion of the body snatchers”
διαφορετικό. Δηλαδή, να είσαι και να μην είσαι, να ζείς
στο φανταστικό, αλλά να απολαμβάνεις την πεζότητα.
Με λίγα λόγια όπως λέει ο ελληνικός λαός, να πατάς
σε δυο βάρκες.
Αυτή είναι η πιο επικίνδυνη ισορροπία, που αποτελεί
και το απόλυτο διαγνωστικό μέσο της ανισορροπίας.
Όπως το «Howling» του Ντάντε, μετράμε συνεχώς
απώλειες.
Ποιός άλλος μεταμορφώθηκε σήμερα;
«Ένα από τα αεροπλάνα μας δεν επέστρεψε», κατά
το κλασικό αγγλικό του Πάουελ. Κοιτάζουμε που
φωτίζεται και που σκιάζεται το πρόσωπο του άλλου.
Επιχειρούμε να ανακαλύψουμε μια μικροσύσπαση, ένα
τίκ, κάτι κρυμμένο:
Πολύτιμος βοηθός το σινεμά. Αμείλικτο, από-
καλυπτικό, δάσκαλος κι εκπαιδευτής μαζί, σκληρό,
ανελέητο, σου εξομολογείται ανείπωτες αλήθειες.
Είναι οι αμφίσημες, ρευστές, τρεμάμενες, λιωμένες
εικόνες του που δείχνουν καθαρά το ψέμα και την
επιτήδευση.
Και ως πού θα πάει αυτή η ιστορία;
“The howling”
e-Δίαυλος |
“They live”
Ώσπου ο Γκί, κι ο κάθε Γκί, νιώσει ότι κουράστηκε
και δεν επιθυμεί πια να τρέξει άλλο.
(1) : Ο γαλλικός τίτλος του νεοκλασικού του
Μελβίλ.
**********
* Ο Αλέξης ΔΕΡΜΕΤΖΟΓΛΟΥ είναι δημοσιογράφος(μέλος της
ΕΣΗΕΜΘ) και κριτικός κινηματογράφου (μέλος της ΠΕΚΚ).
Σπούδασε ιατρική με εξειδίκευση στη μικροβιολογία, όμως
πολύ γρήγορα τον κέρδισε η δημοσιογραφία. Από το 1988
εργάσθηκε στην ΕΤ3. Από τη συχνότητα του ραδιοφωνικού
σταθμού “FM102” της Μακεδονίας, παρουσιάζε την εκπομπή
“Σινεμά και μουσική”. Είναι ο εμπνευστής, ιδρυτής και
πρόεδρος του ΚΕΜΕΣ (Κέντρο Μελετών και Ερευνών για
το Σινεμά). Υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του
περιοδικού “Οθόνη” και διευθυντής του “Fix- Carre” (1988-
2006). Στο συγγραφικό του έργο συγκαταλέγονται τα βιβλία:
“Ιστορίες από το αμερικανικό σινεμά”, “Η μεγάλη περιδίνηση”,
“Το πέταγμα του αναπτήρα”, “Νύχτες με πανσέληνο”.
Συμμετείχε ως διευθυντής έκδοσης στα βιβλία: “Οι καλύτερες
ταινίες όλων των εποχών”, “Το νουάρ”, “Οι κωμωδίες”. Δίδαξε
στο ΙΕΚ της ΕΤ-3 και στο Πολιτιστικό ΙΕΚ τα μαθήματα της
Ιστορίας κινηματογράφου και Κριτικής κινηματογράφου και
της Ιστορίας της τηλεόρασης. Διηύθυνε για 8 χρόνια (1986-
1994) το Γραφείο Κινηματογράφου του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Υπήρξε ο ιδρυτής της Κινηματογραφικής Λέσχης της Δράμας
καθώς και ο εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του Φεστιβάλ
Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας μέχρι και το 1994.
Υπήρξε αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών
Λεσχών Ελλάδας (1984-1994). Επίσης, υπήρξε ο πρώτος
διευθυντής του Μουσείου Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
(1998-2002). Συμμετείχε στην κριτική επιτροπή του Φεστιβάλ
Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, του Φεστιβάλ Ταινιών
Μικρού Μήκους Δράμας, και της πρώτης επιτροπής των
κρατικών βραβείων.
σελ. 40
 ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
ΟΚΤΩΒΡΗΣ ΤΟΥ ’12:
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος
Οι Βούλγαροι έχουν καταλάβει τις Σέρρες και
ξεχύνονται να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη.
Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος τηλεγραφεί
στο διάδοχο-αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο: «Σας
καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον δια την βραδύτητα
με την οποία διεξάγετε τας επιχειρήσεις, αι οποίαι
κινδυνεύουν να φέρουν πρώτους τους Βουλγάρους εις
Θεσσαλονίκην». Ο Κωνσταντίνος ήθελε να βαδίσει
προς το Μοναστήρι κι όχι προς τη Θεσσαλονίκη, που
e-Δίαυλος |
Γράφει ο Αλέξανδρος ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑΚΗΣ*
κινδύνευε να καταληφθεί από τους Βουλγάρους. Γιατί;
Έτσι τον προέτρεπε ο αδελφός της γυναίκας του Σοφίας,
ο Κάιζερ; Ήταν οι φίλοι του έμποροι που έδρευαν στο
Μοναστήρι;
Στα 1897 η Ελλάδα έβγαινε ηττημένη και κατεστραμμένη
από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Το κίνημα στο Γουδί
το 1909 φέρνει το Βενιζέλο στα πράγματα κι αρχίζει
μια περίοδος αναδημιουργίας και αναγέννησης που
οδήγησε στο διπλασιασμό της Ελλάδας.
σελ. 41
 Το καλοκαίρι του ’12 τα Βαλκάνια ήταν πάλι σε
αναβρασμό μετά από σφαγές σλάβικων πληθυσμών
από τους Τούρκους. Η Σερβία, το Μαυροβούνιο και
η Βουλγαρία είναι επί ποδός πολέμου. Ο βούλγαρος
πρωθυπουργός προτείνει στην Ελλάδα, για να την πάρει
με το μέρος του, να τον καλύψει πολιτικοστρατιωτικά
στρατιωτικά και οι Κρήτες βουλευτές να εισέλθουν στην
ελληνική Βουλή. Ουσιαστικά ένωση της Κρήτης με την
Ελλάδα. Η Ελλάδα διστάζει. Η Βουλγαρία δηλώνει πως
θα κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία έστω και χωρίς τη
βοήθεια της Ελλάδας. Η Ελλάδα το ξανασκέφτεται.
Η Τουρκία καλεί σε επιστράτευση στις 5 Σεπτεμβρίου.
Το ίδιο κάνουν και οι Βαλκάνιοι. Σε πέντε μέρες
υπογράφεται μια ελληνοβουλγαρική συμμαχία στη
Σόφια. Σε περίπτωση πολέμου με την Τουρκία η
Ελλάδα θα έστελνε 120.000 στρατό και ο στόλος της θα
«καθάριζε» στο Αιγαίο. Η Βουλγαρία με 300.000 στρατό
(Πρώσοι των Βαλκανίων) θα εγγυούνταν την είσοδο
των βουλευτών της Κρήτης στο ελληνικό Κοινοβούλιο.
Αρχές Οκτώβρη οι τρεις βαλκανικές χώρες δίνουν
νότα-τελεσίγραφο στο σουλτάνο για μεταρρυθμίσεις
στα Βαλκάνια. Εκείνος προσπαθώντας να κρατήσει
την Ελλάδα ουδέτερη της δίνει την Κρήτη. Ο Βενιζέλος
δηλώνει και απορρίπτει την πρόταση: «Από αυτήν την
στιγμή η Κρήτη αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του
ελληνικού εδάφους».
Στις 4 Οκτωβρίου του 1912 η Τουρκία κηρύσσει τον
πόλεμο σε Σερβία, Μαυροβούνιο και Βουλγαρία και
την επομένη η Ελλάδα πιστή στις συμφωνίες κάνει το
ίδιο για την Τουρκία. Οι ελληνικές δυνάμεις περνούν
τα σύνορα κοντά στη Μελούνα και βαδίζουν προς
την Ελασσόνα. Η ανδρεία του στρατού καλύπτει την
έλλειψη επιτελικού σχεδίου (Δούσμανης, Μεταξάς),
αλλά με μεγάλες απώλειες. Στο πρώτο εξαήμερο του
πολέμου απελευθερώνονται τα Σέρβια, η Κοζάνη,
τα Γρεβενά, η Κατερίνη. Οι Βούλγαροι παίρνουν τις
Σαράντα Εκκλησιές, οι Σέρβοι τα Σκόπια. Σε μια
βδομάδα ανατρέπουν σκλαβιά αιώνων.
Ο Κωνσταντίνος αγνοεί τα αγωνιώδη τηλεγραφήματα
του Βενιζέλου και δε θέλει να βαδίσει προς τη
Θεσσαλονίκη. «Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά
e-Δίαυλος |
του Μοναστηρίου. Εκτός αν μου το απαγορεύσετε»
τηλεγραφεί στο Βενιζέλο. Κι εκείνος: «Σας το
απαγορεύω» και στέλνει το βασιλιά Γεώργιο στην
Κοζάνη. Ωστόσο ο Κωνσταντίνος εξακολουθεί και
κινείται με ρυθμό χελώνας. Απελευθερώνει τη Βέροια
στις 16 Οκτωβρίου και στις 19 αρχίζει η μάχη των
Γιαννιτσών. Την κερδίζει την επομένη. Οι Τούρκοι
παθαίνουν πανωλεθρία, αλλά ο Κωνσταντίνος τους
αφήνει να φύγουν. Αυτοί καταστρέφουν τη γέφυρα του
Αξιού.
Στο μεταξύ, στις 18 Οκτωβρίου το τορπιλοβόλο του
Βότση έχει μπει στο Θερμαϊκό και κάτω από τα κανόνια
των Τούρκων βυθίζει το «Φετίχ Μπουλέν», σοβαρό
αμυντικό στήριγμα των Τούρκων.
Η βραδύτητα του Κωνσταντίνου συνεχίζεται. Στις
25 Οκτωβρίου οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων
με τον εκπρόσωπο του τούρκου αρχιστράτηγου Ταξίν
Πασά παρουσιάζονται στον Κωνσταντίνο κι αρχίζουν
διαπραγματεύσεις. Ο Κωνσταντίνος συνεχίζει την
ύποπτη κωλυσιεργία του. Ο Βενιζέλος του τηλεγραφεί:
«Παραγγέλεσθε να αποδεχθήτε την προσφερομένην
υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις
ταύτην άνευ χρονοτριβής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον
δια πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής».
Ο Ταξίν απορρίπτει τις προτάσεις του Κωνσταντίνου
κι αυτός δίνει εντολή στο στρατό να βαδίσει
ενάντια στη Θεσσαλονίκη. Το ιππικό του συναντάει
32 χιλιόμετρα έξω από την πόλη ένα μικτό
σερβοβουλγάρικο απόσπασμα κι από πίσω ακολουθεί η
βουλγαρική στρατιά. «Ευχαριστούμε, δε χρειαζόμαστε
βοήθεια» είναι το μήνυμα του Κωνσταντίνου στους
Βούλγαρους, αλλά αυτοί παριστάνουν τον κουφό.
Τελικά οι Τούρκοι παραδίνονται άνευ όρων και ο
Κωνσταντίνος εξουσιοδοτεί το Δούσμανη και το
Μεταξά να υπογράψουν την παράδοση της πόλης. Στις
27 Οκτωβρίου με ειδικό τρένο μπαίνει στην πόλη και
δέχεται τις αρχές. Οι Βούλγαροι ζητούν -και γίνεται
δεκτό- να μπει στην πόλη για ξεκούραση ένα μικρό
απόσπασμα. Αργότερα θα δημιουργήσει προβλήματα
και θα δημιουργηθούν συμπλοκές.
Ο ελληνικός στόλος απελευθερώνει τα νησιά του
σελ. 42
Αιγαίου εκτός από τα Δωδεκάνησα που τα κατέχουν
οι Ιταλοί.
Οι Βούλγαροι μπαίνουν στην Τσατάλτζα έξω από
την Κωνσταντινούπολη. Στις 20 Νοεμβρίου 1912
υπογράφεται η ειρήνη μεταξύ Τουρκίας και Βαλκάνιων
συμμάχων.
Η Ελλάδας πολεμάει ακόμα !
Στις 21 Φεβρουαρίου 1913, αφού προηγήθηκε η
αιματηρή μάχη του Μπιζανίου –οχυρό που είχε
σχεδιαστεί από το γερμανό στρατηγό Γκολτζ- πέφτουν
στα ελληνικά χέρια τα Γιάννενα.
e-Δίαυλος |
Πολύκλειτος ΡΕΓΚΟΣ : Στην Καμάρα.
Είναι το ουσιαστικό τέλος του πρώτου βαλκανικού
πολέμου που οδήγησε στο διπλασιασμό της Ελλάδας.
**********
* Ο Αλέξανδρος ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑΚΗΣ,
• Γεννήθηκε, σπούδασε γιατρός και ζει στη Θεσσαλονίκη.
• Συγγραφέας ενός βιβλίου για την τέχνη της Ηγεσίας
(«Δαμάζοντας τη μεγάλη ροζ αρκούδα») κι ενός μυθιστορήματος
(«Ο ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ δεν ήταν καθόλου μοναχικός
τύπος»).
• Δήμαρχος Αμπελοκήπων για τρεις τετραετίες.
• Εκδίδει το φυλλάδιο «Κόκκινα Μηνύματα στο μπουκάλι».
σελ. 43
 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : Ατενίζοντας την πόλη από τη θάλασσα & τα κάστρα

Χαρακτικό με τα τείχη της πόλης διασωθέν στο αρχείο του Α.Struck.

Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ του Βυζαντίου & του 19ου αι.

μέσα από τα αρχεία του Αdolf STRUCK (D.A.I)
Γράφει ο Αλέξανδρος ΤΖΙΟΛΑΣ

Τον Ιανουάριο του 2018 δημοσιεύσαμε ένα εκτεταμένο
αφιέρωμα για τα τείχη της Θεσσαλονίκης με τον τίτλο
“ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ! Τα τείχη σου!”.
Σήμερα αποδίδουμε στην πόλη μέρος του αρχείου του
αρχαιολόγου Adolf Hermann Struck* (1877–1911) το
οποίο παρέμεινε άγνωστο.
Η φωτογραφία στην κορυφή της σελίδας
αποτελεί μέρος του αρχείου του και απεικονίζει τη
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ Θεσσαλονίκη σε μία gravoura, εποχής,
e-Δίαυλος |
άγνωστης χρονολογίας μέχρι σήμερα. Στο χαρακτικό
απεικονίζονται πάρα πολλές πληροφορίες για την
οχύρωση, την οργάνωση της πόλης και την διάταξη
των συνοικιών και τον βασικών δρόμων της.
Η ονομασίες γράφονται στα λατινικά, αλλά τα
ονόματα είναι ελληνικά. Η εικόνα βρέθηκε με ένα
και μόνο φύλλο στο αρχείο του Α.Struck (D.A.I./
Koeln Univ.). Δεν βρέθηκε η πηγή του, η χρονολογική
σήμανση και το υπόμνημά που το συνοδεύει, ακόμη,
σελ. 44
παρόλο που φέρει αρίθμηση στα μνημεία της πόλης,
από το [1] μέχρι το [80].
Οι εικασίες για την ταυτότητά-του είναι πολλές:
αντίγραφο από πάπυρο του 14ου αι., φανταστική
απεικόνιση περιηγητού ή ιστορικού εκείνης της
εποχής, μέχρι χαρακτικό του 19ου αι. στην προσπάθεια
κάποιου ιστορικού, ίσως και του ιδίου (αλλά δεν
ταιριάζει ο γραφικός του χαρακτήρας), να αποτυπώσει
την πόλη πριν την άλωσή της από τους Τούρκους. Οι
έρευνες που θα συνεχιστούν, θα το δείξουν.
Η Θεσσαλονίκη εμφανίζεται στην Βυζαντινή εποχή,
οπωσδήποτε πριν την άλωση από τους Τούρκους
(1430), αφού απουσιάζουν τζαμιά & μιναρέδες, ενώ
στο αριστερό μέρος της, κυριαρχεί το πρώτο βυζαντινό
λιμάνι, γνωστό και ως λιμάνι του Μεγ. Κωνσταντίνου,
με την κανονική διάταξη των πύργων γύρω του. Στη
θέση αυτή εντύπωση κάνει το νησάκι με το Νο 5 που
απεικονίζεται αμέσως μπροστά του.
Αριστερά του Λευκού Πύργου και επι του
παραθαλάσσιου τείχους φαίνεται η θέση της πύλης
(μάλιστα ευρισκόμενη σε εσοχή) που τελευταία η
ύπαρξή της απασχόλησε τόσο πολύ τους αρχαιολόγους.
Από την πύλη αυτή με τον αριθμό [57] οδηγείται
κανείς απ’ ευθείας στην βόρεια πύλη του Τείχους [41]
για να μπεί στο Επταπύργιο (η σημερινή ανατολική
πορτάρα επι της οδού Επταπυργίου.) Ενώ με το [42]
αποτυπώνεται η πύλη της Άννας Παλαιολογίνας και
με το [69] ο Πύργος της Αλύσεως.
Ανατολικά και δυτικά των τειχών ο χαράκτης δεν
παραλείπει να τοποθετήσει εμφανώς όχι μόνο τις
μεγάλες πύλες του αλλά και μία ευμεγέθη τάφρο.
Στο χαρακτικό είναι άμεση διακριτοί οι δύο μεγάλοι
οριζόντιοι και παράλληλοι προς την θάλασσα δρόμοι,
που διέτρεχαν την πόλη από την μία ακρη στην άλλη,
π.χ. από την πύλη ‘‘Porta Bardar’’ μέχρι την πύλη ‘‘Por-
ta Callandra’’ (για την Εγνατία) με όλα τα μνημεία που
είχαν κατά μήκος τους.
[Σημ. ο χαράκτης αναφέρει το όνομα Καλλάνδρα!
αγνοώντας σκόπιμα το Καλαμαριά ή το Κασσάνδρα].
Στο κάτω μέρος της πόλης εμφανίζεται ένας στενός
αλλά βασικός για την περιοχή του δρόμος, που
αποτελεί την χαμένη οδό που οι αρχαιολόγοι ψάχνουν
e-Δίαυλος |
και αποτυπώνουν (ευκαιριακά) όποτε δίνεται η ευκαιρία
εκσκαφών θεμελίων πολυκατοικιών στην περιοχή αυτή.
Το χαρακτικό, στην περιοχή αυτή, αντιστοιχείται με τον
χάρτη του Wernieski αλλά και με άλλον έναν χάρτη της
Θεσσαλονίκης, χρονολογίας περί το 1890-1900, με τον
πολεοδομικό ιστό της πόλης, που βρέθηκε (και αυτός)
στο αρχείο του Α. Struck (πηγή : DAI/Koeln Univ).
Ο Α.Struck και σε αυτό το θέμα υπήρξε απολύτως
χρήσιμος αφού “μας άφησε” τρία μεγάλα αρχεία (τώρα
πλέον ψηφιοποιημένα από το D.A.I./Univ.οf Koeln, για
την περίπτωση που αναφερόμαστε, καθότι κατείχε και
άλλα αρχεία ποικίλου ενδιαφέροντός-του), υλικό του
ερευνητικού του έργου, που διαρκώς αποτύπωνε σε
σχέδια, σκίτσα και σημειώσεις.
Το ένα αποτελούνταν από σχέδια όπου αποτυπώνει
την διάταξη και την αρίθμηση ολοκλήρου του
τείχους, σε όλο του το μήκος, γύρω-γύρω από την
πόλη (φωτογ. επόμενης σελίδας 46) με παράλληλες
αναλυτικές καταγραφές (σημειώσεις/παρατηρήσεις) για
την ιστορία, τον πολιτισμό και τις ιστορικές εκδόσεις
σχετικά με την πόλη.
Το δεύτερο είναι ένας χάρτης της πόλης του 1822 ο
οποίος είχε εκδοθεί στο Παρίσι από τον Chev. Lapie.
(βλ. επόμενη σελίδα 49).
Στον χάρτη αυτόν, αποτυπώνεται η πόλη με τα τείχη
της, καθώς και ολόκληρο το οδικό δίκτυο που οδηγεί ή
εξέρχεται από την πόλη ανατολικά, δυτικά και βόρεια.
Επισημαίνεται η θέση του δρόμου που οδηγεί προς
την Κωνσταντινούπολη (στο επάνω μέρος του χάρτη).
Ανατολικά ένας και μόνος δρόμος εξέρχεται της πύλης
Καλαμαριάς ο οποίος μετά από λίγο διακλαδίζεται, ενώ
το κύριο σκέλος του (προς Χαλκιδική) διέρχεται από
την Τούμπα (η οποία ονομάζεται Tompeau). Δυτικά
τρεις (3) είναι οι δρόμοι: ο α΄ παραλιακός, ο β΄προς
Bardari/Γιαννιτσά και ο γ΄ προς Arret-Hissar.
Το τρίτο αρχείο, ενδιαφέροντός μας είναι ένας πλήρης
& εκτεταμένος χάρτης υπο κλίμακα 1:5.000 με όλον τον
πολεοδομικό ιστό της πόλης, μέσα και έξω από αυτήν,
χρονολογημένος περί το 1890-1900. (βλ. επομένη
σελίδα 50).
Ακολουθούν χάρτες και φωτογραφίες της πόλης από
το αρχείο του.-
σελ. 45
Επάνω : Σχέδιο του A. Struck* με το ανάπτυγμα των τειχών και την ακριβή θέση του κορμού, των τειχών, των πυλών και των
πύργων σε πραγμ,ατική τοπογραφική αποτύπωση στα όρια της πόλης, μαζί με την ακρόπολη-επταπύργιο στο ΒΑ άκρο του .
Κάτω : Λεπτομέρεια άλλου σχεδίου σχετικού με τα κάστρα όπου φαίνεται η Ακρόπολις με το Επταπύργιο.

e-Δίαυλος | σελ. 46
Επάνω : Σχέδιο υπο κλίμακα 1:10.000 του A. Struck* με τα δυτικά τείχη
και τις ισουψείς του εδάφους έμπροσθεν-τους με του εξωτερικούς δρόμους.
Δεξιά : Ανάπτυγμα σε σκίτσο του ανατολικού τείχους, του ιδίου, από τον Λ.
Πύργο μέχρι την πύλη Καλαμαριάς (Kassandreotisches), με την αρίθμηση
των πύργων και την θέση των Ι.Ν. Αγ. Αντωνίου και Αγ. Κωνσταντίνου.

e-Δίαυλος | σελ. 47
Επάνω : Σχέδιο 1:50 του A. Struck με τομή καθ’ ύψος των τειχών και τις ακριβείς διαστάσεις της βάσης των τειχών και των
πύργων με τον διάδρομο κίνησης των στρατιωτών πίσω του (έχει πλάτος 1,90 μ. ενώ το ύψος του πύργισκου είναι 1,95 μ.).

e-Δίαυλος | σελ. 48
 Χάρτης της Θεσσαλονίκης ο οποίος είχε εκδοθεί στο Παρίσι το 1822 από τον Chev. Lapie. (Αρχ. Α.Struck-πηγή:D.A.I.)

e-Δίαυλος | σελ. 49