ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ΄
No 24

Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ & Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ

Γράφουν οι :
Μ. Αποστολίκα
Α. Δερμεντζόγλου
Σ. Δερμιτζάκης
- Μεγάλο παιχνίδι στη Κ. Μαμέλης
Μεσόγειο. Α. Παπαηλιού
Η Ελλάδα χωρίς ρόλο. Γ. Παρασκευάς
Α. Παφίλης
- Τουρκία: Ρεαλισμός & Α. Σταματουλάκης
Αποφασιστικότητα. Μ. Ταυλαρίδης
- Αναστοχασμός σε Α. Τζιόλας
Ε. Τζιόλας
συνθήκες lockdown. Κ. Χατζηαντωνίου
- Κι όμως μπορούμε !
- Αθηναϊκή δημοκρατία,
φιλελεύθερη δημοκρατία.
- Εμείς και οι Βυζαντινοί.
- Δημήτριος Υψηλάντης.
- Ο Ηγέτης και η τέχνη της
Ηγεσίας.
Σχεδιασμός - Εικονογράφηση © Αλέξανδρος ΤΖΙΟΛΑΣ

- Το σινεμά, κάνοντας
χαρακίρι, μας τιμώρησε !...
- Η Αψίδα του Γαλέριου.

· Τα Χριστούγεννα του Παπαδιαμάντη (Κ.Βάρναλης).

· Στο Μοναχήτι Γρεβενών. Το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου
(Μαχαλάς)
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ • ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Εκδίδεται στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
 ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Αριστοτέλης ΒΑΣΙΛΙΚΙΩΤΗΣ (1902-1972): Το πάρκο περ. το 1950.

Μεγάλο παιχνίδι στην Περιοχή.

Η Ελλάδα χωρίς ρόλο.
Μπορεί να αποφύγει την ταπείνωση ;
Το νέο πλαίσιο. Οι παίκτες.
Στην περιοχή μας, έχει ανοίξει ένα μεγάλο παιχνίδι.
Ο γεωπολιτικός άξονας Ρωσίας-Τουρκίας έχει φτάσει
σ΄ ένα υψηλό σημείο κερδών.
Ο ισχυρός παίκτης που ελέγχει τις κινήσεις είναι η
Ρωσία. Η Τουρκία όμως κατέχει την γεωπολιτική
θέση-κλειδί στην ευρύτερη περιοχή (Ευρασίας-Μέσης
Ανατολής-Μεσογείου). Ένα πολύ χρήσιμο ανάχωμα
για τα σχέδια τους έχει αναπτυχθεί στην Ευρώπη, από
e-Δίαυλος |
Γράφει ο Ελευθέριος ΤΖΙΟΛΑΣ
την προτεσταντική προσήλωση της Μέρκελ στα στενά
Γερμανικά συμφέροντα και τη γερμανική Ευρώπη. Στο
παιχνίδι αναμένονται και οι ΗΠΑ...
Ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι όπως η Γαλλία και η Γερμανία
που ενώ βρέθηκαν πολλές φορές αντιμέτωπες και από
τις συγκρούσεις τους χύθηκαν ποταμοί αίματος, εδώ και
αρκετά χρόνια λειτουργούν σαν εταίροι και σύμμαχοι,
έτσι και η Ρωσία με την Τουρκία θα μπορούσαν, ως
σελ. 2
γείτονες, να δουν σε βάθος χρόνου μια σταθερή
συνεργασία με αμοιβαιότητα!
Ο Ερντογάν που μέχρι τώρα έχει κερδίσει δώδεκα
(12) εκλογικές αναμετρήσεις, μετά το πραξικόπημα
εναντίον του τον Ιούλιο του 2016, η πρώτη χώρα που
επισκέφθηκε δεν ήταν ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Γερμανία.
Ήταν η Ρωσία. Στην Αγία Πετρούπολη συναντήθηκε με
τον Πούτιν.
Ο άξονας αυτός που αποτελεί έναν ακόμα μοχλό
μετακίνησης της Τουρκίας πέρα από το Δυτικό χώρο
δεν είναι στα σχέδια του Πούτιν και του Ερντογάν
συγκυριακός. Ο Ερντογάν στα πλαίσια του νεο-
οθωμανικού του οράματος βλέπει την αύξηση ισχύος
της Τουρκίας και την αποδοχή πλέον της Τουρκίας
ως την πιο υπολογίσιμη δύναμη σ΄όλο αυτόν των
γεωστρατηγικό χώρο. Την ίδια στάθμιση αναγκαστικά
θα κάνουν και άλλοι, όταν θα αποφασίσουν να δράσουν
στην περιοχή οργανωμένα.
Στην Ευρώπη -υπό τη γερμανική ηγεμονία (κηδεμονία ;)-
και με αφορμή τον τουρκικό επεκτατισμό αναπτύσσεται Μενέλαος ΚΑΤΑΦΥΓΙΩΤΗΣ (Τρίκαλα, 1926-1997) :
Young man in a straaw hat
μια σύγκλιση χωρών που θυμίζει τον άξονα δυνάμεων
του Β΄ Π. Πολέμου (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία).
Οι ΗΠΑ έχοντας πίσω τους ένα τετραετές κενό
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ. Χωρίς στρατηγικό πολιτικής και ουσιαστικής παρουσίας στην περιοχή
σχέδιο: οριακές και μετέωρες. σε μια περίοδο, μάλιστα, πολύ κρίσιμη, παρείχε χώρο
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ, σύμφωνα με το νόμο CAAT- στην Τουρκία για δράση και επέκταση. Η μόνη σοβαρή
SA, που ψηφίσθηκαν επί τέλους από τη Γερουσία, απόφαση Τραμπ για την περιοχή ήταν η προδοσία
ανοίγουν ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις ΗΠΑ του κουρδικού κινήματος του σοβαρότερου, δηλαδή,
-Τουρκίας. Η επιδείνωση των σχέσεων της Τουρκίας με αντιπάλου της Τουρκίας στην περιοχή.
τις ΗΠΑ θα εμφανίσουν στο εξελισσόμενο σκηνικό νέα Χωρίς, λοιπόν, συγκεκριμένη στρατηγική, οργανωμένο
επεισόδια. Ταυτόχρονα, φαίνεται ότι ο Ερντογάν, είχε σχέδιο των ΗΠΑ για την περιοχή, όπου θα εντάσσονται
προεκτιμήσει και ως ένα βαθμό προεξοφλήσει μια τέτοια και θα αξιοποιούνται οι κυρώσεις CAATSA, που,
απόφαση (με τις κυρώσεις) από τις ΗΠΑ. Επιχειρεί, ασφαλώς, θίγουν σοβαρά την τουρκική πολεμική
στα πλαίσια του Δυτικού κόσμου, χρησιμοποιώντας βιομηχανία, οι κυρώσεις αυτές μπορεί να απονευρωθούν,
ακόμα και υποκριτικές διακηρύξεις φιλοευρωπαϊκού ή, ακόμα, και να οδηγήσουν την Τουρκία σε πιο
προσανατολισμού (περί ένταξης στην Ευρώπη!), να ουσιαστική σχέση με τη Ρωσία και στον τομέα της
εξισορροπήσει την κλιμακωμένη πίεση από τις ΗΠΑ, πολεμικής βιομηχανίας.
όχι μόνο με τη σταθερή σχέση με τη Ρωσία, αλλά και Δεν μπορεί, βέβαια, να αποκλεισθεί ένα μεγάλο
μέσω των σχέσεων του με τη Γερμανία και το ΝΑΤΟ τράνταγμα της εδώ και πολύ καιρό νοσούσας τουρκικής
(σημερινή ηγεσία του - Στόλτενμπερκ, στρατιωτικούς οικονομίας, από τις κυρώσεις CAATSA.
παράγοντες των ΗΠΑ - Σταυρίδης και ορισμένες χώρες Τράνταγμα, που θα προέλθει από την πίεση που θα
του ίδιου του ΝΑΤΟ). δεχθεί η δεσπόζουσα στην οικονομία της, πολεμική

e-Δίαυλος | σελ. 3
 Βασίλειος ΙΘΑΚΗΣΙΟΣ : Παναγία Λιτοχώρου, 1935-40
βιομηχανία, όπως αυτή έχει αναπτυχθεί την τελευταία
15ετία.
Η Ελλάδα αντί να κινείται με το σύνδρομο του
Αν και ο Ερντογάν, προεξοφλώντας μια τέτοια εξέλιξη,
δεδομένου εταίρου (των παραχωρήσεων και των
μετά την ήττα Τραμπ, έκανε τις μεγάλες συμφωνίας
αμυντικών συμφωνιών άνευ δεσμεύσεων έναντι της
με το Κατάρ, σωρεύει, εδώ και χρόνια, ποσότητες
Τουρκίας), θα έπρεπε να αναδείξει τη γεωπολιτική
χρυσού σαν κρατικό απόθεμα, ανταμείβεται για την
ανταγωνιστική της θέση -μαζί με τη Κύπρο (τον άξονα
‘‘προστασία’’ στη Λιβύη και έχει σταθερά εξασφαλίσει
του Μεσογειακού Ελληνισμού : Ελλάδα- Κύπρος)-
το ενεργειακό ισοζύγιο από τη Ρωσία.
απέναντι στην Τουρκία, τη συμμαχία Ρωσίας )Τουρκίας
Η Ελλάδα θα μπορούσε να προβάλλει και να και τον νεο-θωμανικό επεκτατισμό.
εγγυηθεί ένα νέο δυτικό Σχέδιο για την περιοχή. Να προβάλει, να διεκδικήσει και να εγγυηθεί στα
πλαίσια μιας Συμπαράταξης δυτικών δυνάμεων με
Το έλλειμμα στη στρατηγική των ΗΠΑ ήταν εμφανές
πραγματικό ενδιαφέρον για την περιοχή το νέο της
ότι προσπαθούσε να μπαλώσει ο απερχόμενος ΥΠΕΞ
ρόλο, ως γεωπολιτικός δυτικός πυλώνας, ως σταθερά
των ΗΠΑ, Μ. Πομπέο, το τελευταίο εξάμηνο της
με κομβικό στρατηγικό ρόλο. Έναν στρατηγικό ρόλο,
θητεία του. Το έλλειμμα αυτό θα έπρεπε να αναγνώσει,
που θα εξέφραζε και τους ισχυρούς συμμάχους της
να κατανοήσει και να αξιοποιήσει η Ελληνική πλευρά.
Δύσης που κινούνται σε διαφορετική τροχιά από τον
Είχαμε γράψει προ πολλού και αναλυτικά για αυτό,
άξονα Ρωσίας- Τουρκίας.
χρησιμοποιώντας και το ιστορικό παράδειγμα του
Συζητώντας, προβάλλοντας και ενεργώντας για τη
Ελευθερίου Βενιζέλου, διαπιστώνοντας μάλιστα ότι το
σύγκλιση Συμπαράταξης μέσα στις Δυτικές δυνάμεις.
σκηνικό της Ευρώπης επιστρέφει στις αρχές του20ου
Συγκεκριμένα η Γαλλία, οι ΗΠΑ, το Ισραήλ έχουν
αιώνα.

e-Δίαυλος | σελ. 4
 Στρατής ΑΘΗΝΑΙΟΣ (Λέσβος 1953 - ) : Φθινοπωρινό τοπίο.
ενδιαφέρον και θα μπορούσαν να είναι από ένα σημείο
στα επίπεδα της αμυντικής και στρατιωτικής συμφωνίας
και μετά ενεργά θετικές σε μια τέτοια Συμπαράταξη.
(με ανοιχτή, στο πλαίσιο της παραπάνω στρατηγικής,
Η εγγύηση του άξονα του Ελληνισμού στη Μεσόγειο
της αμυντικής συμφωνίας υποστήριξης και με τις ΗΠΑ).
(Ελλάδα-Κύπρος) δεν θα ήταν όχι μόνο το αναγκαίο
Η Ελλάδα, επίσης, δεν έχει με καθαρότητα και σαφήνεια
αντίβαρο στην περιοχή, αλλά η μόνη ρεαλιστική
επισήμως διατυπώσεις και εκφράσει την απαράβατη
Συμμαχία εξασφάλισης των ζωτικών τους συμφερόντων
γραμμή της στα θέματα εθνικής κυριαρχίας και
στο χώρο της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
ακεραιότητας με σχέδια απάντησης και ανταπάντησης
Τα μοιραία λάθη, όμως, δεν ήταν μόνο το ότι δεν
στις περιπτώσεις καταπάτησης της (ένα Δόγμα
σχεδιάσθηκε, δεν οργανώθηκε και δεν υλοποιήθηκε
Ακεραιότητας και Άμυνας, με ειδικό στοιχείο του το
η παραπάνω πολιτική, -παρά τις φιλότιμες, αλλά
Ελληνικό casus belli).
ασύνδετες με αυτό το Όραμα, προσπάθειες και
Επιπλέον, η Ελλάδα δεν έχει συγκροτήσει ό,τι
διπλωματικές κινήσεις του Έλληνα ΥΠΕΞ σε Ε.Ε. και
παραπάνω αναπτύχθηκε, ένα οραματικό σχέδιο για
Μέση Ανατολή.
τη θέση και το ρόλο της στην περιοχή, που οδηγεί σε
Τα μοιραία λάθη ήταν δύο.
συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και συμμαχίες ισχύος.
Πρώτο, το γεγονός ότι επιλέχθηκε σε επίπεδο Ε.Ε., να
Χωρίς αυτά, μοιραία θα ξεπέσει σε λύσεις ταπεινωτικές
παιχθεί το σκληρό πόκερ των κυρώσεων εναντίον της
για την Ιστορία της, απογοητευτικές για το Λαό της,
Τουρκίας σε στενή συνεργασία, σχεδόν με ανάθεση του,
δυσβάσταχτες για το Έθνος.
στον σταθερότερο σύμμαχο της Τουρκίας στην Ε.Ε., τη
Το ξαναλέμε, τα κλειδιά είναι : Όραμα, Σχέδιο, Ηγεσία.
Γερμανία και την καγκελάριο Μέρκελ!
Δεύτερο, το γεγονός ότι δεν επιλέχθηκε -και ακόμα Θεσσαλονίκη, 15 Δεκεμβρίου 2020
δεν επιλέγεται αποφασιστικά - η στενή, ενεργή σχέση, Ελευθέριος Τζιόλας
Συμμαχία με τη Γαλλία σε όλα τα επίπεδα και ιδιαίτερα
e-Δίαυλος | σελ. 5
 ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ - ΠΑΝΔΗΜΙΑ COVID-19

ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
LOCK DOWN
ΕΝΑ REWRITE ΣΕ ΠΑΛΙΕΣ ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ.

Γράφει ο Κώστας ΜΑΜΕΛΗΣ*

«Τα όρια των κινημάτων, της επανάστασης,
της εξέγερσης, της μεταρρύθμισης, της
βίας»
Σε δύσκολες εποχές και στιγμές κρίσιμες, μέσα στο
αφυδατωμένο από τον ουσιαστικό, προωθητικό
διάλογο για την ιδεολογία και τη σύγχρονη ανάγνωσή
της, η πολιτική είναι εδώ, παρούσα, όσο ποτέ άλλοτε.
Εντός της άνυδρης ερήμου για την αναζήτηση των
αναγκαίων βημάτων της πολιτικής για έναν άλλο,
διαφορετικό, καλλίτερο κόσμο, κάθε ενεργή συνείδηση,
μπαίνει στο ρίσκο για μιαν εναλλακτική συζήτηση.
Κυριολεκτικά «οριακή», αφού περί των ορίων ο
λόγος.
Πρέπει να μιλήσουμε (και θα μιλήσουμε) για τα όρια

e-Δίαυλος | σελ. 6
της επανάστασης, των κινημάτων, της εξέγερσης, της
μεταρρύθμισης, της βίας.
Μπροστά μας οι τελευταίες ζοφερές εξελίξεις. Με τις
τραγικές επιπτώσεις τους στην κοινωνία, την οικονομία,
εν τέλει, στο ανθρώπινο είδος, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ποια είναι τα μηνύματα των καιρών;
ΠΟΙΑ ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΤΙΘΕΝΤΑΙ;
Ο φόρος του αθώου αίματος της εκατόμβης του
Covid-19 στο επίκεντρο του ατέρμονος φαύλου
κύκλου της τυφλής (;) και αδιέξοδης (;) πλανητικής
διακυβέρνησης είναι η αφορμή, επί του πρόσφορου
εδάφους των αυξανόμενων ανισοτήτων, πάνω στο
εύφλεκτο υλικό των ατομικών και συλλογικών
αδιεξόδων ή το αίτιο;
Θα γίνονταν, έτσι κι αλλιώς, σε κοινωνία-ατμολέβητα,
(σα τη δική μας που «σήπεται νικημένη κατά κράτος»,
με τα νιάτα της «πνιγμένα στη σκόνη»,) ενόσω το
μέλλον της δεν περιμένει και τι μπορούν να διεκδικούν
οι άνθρωποι, όπου γης και εν Ελλάδι, και πως;
Οι ηγεσίες είναι κατώτερες της ιστορίας;
Μετά την κατίσχυση της ημιμάθειας, του
εντυπωσιασμού, του ατομισμού, της φαυλότητας, της
αλαζονείας, της ανικανότητας εν τέλει, «τοιούτος
έπρεπε ημίν αρχιερεύς» ;
Τι υπάρχει ανάμεσα στην «εγκληματική» δράση της
παγκόσμιας ελίτ, που εξαντλεί κυνικά κι απάνθρωπα
«τον τσαμπουκά» της, με πολιτικές «ράμπο» στις
(ουσιαστικά) αβοήθητες κοινωνίες και τη γενικευμένη
καταστροφική επίπτωση επί δικαίων και αδίκων ;
Ο Mariggela κι ο Bakunin «αξιοποιούνται» από
απελπισμένους, «κολασμένους» ή από ψευδεπίγραφους,
σε αντίστιξη με το τέλος της ιστορίας του Fukuyama;
H συσσωρευμένη οργή, τροφοδοτημένη (εδώ και
χρόνια) από τη «σαπισμένη Δανιμαρκία», εξελίσσεται
σε καταλύτη του κυβερνητικού, πολιτικο-οικονομικού
συστήματος, του «άρχοντος συγκροτήματος», εν τέλει
ή πρόκειται για παροδικό φαινόμενο μέσα σε -υπό
έλεγχο- ιστορικό κύκλο;
Τα «σύμβολα» (τράπεζες, funds, πολυεθνικές).
e-Δίαυλος |
καίγονται «ως σπονδή» στις χαμένες αξίες, τα
προδομένα ιδανικά, τις φρούδες ελπίδες, τα σβησμένα
χαμόγελα, τα κενά κι άχρωμα όνειρα ή είναι λάφυρα
λεηλασίας από την απρόσωπη μεν, πλην υπαρκτή,
πλανητική διακυβέρνηση και τους «θεσμούς» της;
Οι ακριβοπληρωμένοι, πάνοπλοι, μηχανισμοί
καταστολής (εργαλεία της κρατικής βίας), επαρκούν
να προστατέψουν το σύστημα και τους αρχολίπαρους
εκπροσώπους του;
Στην ιδιότυπη διελκυστίνδα εκτόνωσης και ελέγχου
του φαινομένου, θα στρατευθούν πάλι οι κήρυκες της
«κοινωνικής συνοχής»;
Θα νομοθετηθούν «νέοι θεσμοί» αστυνόμευσης της
ανθρώπινης συμπεριφοράς;
Τι προτείνουν οι συστηματικοί ψεύτες,
αποπροσανατολιστές της «ελεγχόμενης
μεταρρύθμισης» (νεοφιλελεύθερης κοπής), οι
εμποράκοι της «τάξης», οι συστημικές «γραφίδες» των
οριακών «αλλαγών», οι τηλεοπτικές «εικόνες» των νέων
«προτύπων», τα εισαγόμενα συστήματα «διακριτικής
παρακολούθησης» και οι κάθε λογής «γραικύλοι» της
επικοινωνίας;
Δεν αρκεί, όμως, να περιμένουμε απλώς
συναθροισμένοι, μπροστά στους ανοιχτούς ορίζοντες
του νέου, του διαφορετικού, που έρχεται πλησίστια.
Τι ευθύνες έχουμε; Τι απαντάμε στο δίλημμα του ποιητή
«….την εκκίνηση ή την άφιξη;» (Ν. Εγγονόπουλος).
Οι ενεργοί διανοούμενοι της πολιτικής και των
κινημάτων, μας οφείλουν.
Οι πολιτικοί της συνεισφοράς και της σεμνότητας (λίγοι
αλλά υπάρχουν), τα πνευματικά παιδιά κι εγγόνια
του Μάη 1968 και του Νοέμβρη 1973, εκτός των
ευαισθησιών τους , μας χρωστάνε, τις πιο σύνθετες, πιο
συνεπείς και βαθιές πολιτικο-ιδεολογικές επεξεργασίες.
Μάλιστα, είναι επείγουσα κι επιτακτική, για τη χώρα
μας και την Ευρώπη, μια πρόταση - σχέδιο για την
κυβερνώσα αριστερά, κάτι ανάμεσα σε bing-bang
και μανιφέστο, όχι για την εξαγγελία της αδύνατης
επανάστασης, αλλά για τη διακήρυξη της δυνατής
ανατροπής.
σελ. 7

Δίπλα τους τα τίμια παλληκάρια της σύγχρονης
εργατιάς, του πνεύματος και του σώματος, που δεν
φοβάται τίποτε και κανέναν, αυτός ο κοιμώμενος
πρωτογενής διανοούμενος, (αλλά με δουλειά
μυρμηγκιού), με ιδιότυπα λιτά και τίμια εκφραστικά
μέσα, να μετουσιώνει καθημερινά την αποκοτιά του
λιανοτράγουδου «της λευτεριάς ταμένου» και του
Αντώνη του Μαουτχάουζεν, μπροστά στο μεγάλο
βράχο της απειλής των διαχρονικών κατακτήσεων της
αξιοπρεπούς εργασίας και αμοιβής, που απειλούνται,
όταν δεν καταρρέουν.
Κοντά τους οι ασφυκτιούντες και μεταναστεύοντες
άνθρωποι της επιστήμης, με το εξαίρετο αναλυτικό
μυαλό, τον συνεπή πρωτογενή πολιτικό στοχασμό,
με μέλλον, με κληρονομιά τα ζωντανά φοιτητικά
αμφιθέατρα της πραγματικής αντιπαράθεσης και
κληροδοσία τον πολιτισμό και την αισθητική των
παιδιών που μεγάλωσαν στα χρόνια της αθωότητας
και μπολιάστηκαν από την νεωτερικότητα της
e-Δίαυλος |
Φάνη ΠΑΡΛΑΠΑΝΗ [Εύβοια] : Χειμερινό τοπίο
κοινωνικής δικτύωσης, ανοιχτοί στο σύγχρονο, στο
διεθνικό, με γνωσιοθεωρητική επάρκεια της ιστορίας
και των εργαλείων της.
Τέλος, πάντα και παντού έτοιμοι για δράση, ώριμοι
και μαζί αγωνιστικοί, για τον άνθρωπο και την πόλη,
οι άνθρωποι των κινημάτων, του ακτιβισμού και των
ευαισθησιών για την κλιματική αλλαγή.
Αυτοί που συσσωρεύουν, τώρα πια, τη μεγάλη εμπειρία
της προοδευτικής εκδοχής του κινήματος κάθε μορφής,
με πλούσιο οπλοστάσιο ιδεών, ενεργειών, πρωτοβουλιών,
ως απόσταγμα του βασικού ανθρωποκεντρικού πυρήνα
της αριστεράς.
Όλοι αυτοί που τους ταιριάζει το ξεχασμένο
νεολαιίστικο σύνθημα «κάναμε πολλά, μπορούμε
περισσότερα, τα θέλουμε όλα».
Ας εισέλθουμε λοιπόν στη συζήτηση. Ας απαντήσουμε
θαρρετά.
* O Κώστας ΜΑΜΕΛΗΣ είναι δικηγόρος
kmamelis@yahoo.gr
σελ. 8
 ΕΛΛΑΔΑ : Στόχοι για το Μέλλον
ΚΑΙ ΟΜΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ !
Οι κρίσεις, οικονομικές, κοινωνικές, υγειονομικές,
πολιτικές δεν διαμορφώνουν μόνο κοινωνικές
συνειδήσεις, κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα,
αλλά μέσα από το δημιουργικό χάος που προκαλούν,
δίνουν την ευκαιρία και τις δυνατότητες ατομικών και
κοινωνικών υπερβάσεων.
Μια πρώτη ευκαιρία χάθηκε στην οικονομική
(πραγματική η δημιούργημα του Διεθνούς τραπεζικού
κατεστημένου) κρίση, που οδήγησε στα διάφορα
e-Δίαυλος |
Θεόφιλος ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ : Η Παναγία της Πέτρας, 1928
Γράφει ο Γιάννης ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ*
ατελέσφορα μνημόνια , που σαν αποτέλεσμα είχαν,
την φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού,
την αναγκαστική εκποίηση πλουτοπαραγωγικών
πηγών, την υποθήκευση της Δημόσιας περιουσίας,
την κοινωνική αποδιάρθρωση, τον ευτελισμό των
θεσμών και της προσφοράς τους και την με κάθε μέσο
επιζητούμενη εξατομίκευση.
σελ. 9
Ο κάθε ένας μόνος του, αυτό ήταν το ζητούμενο,
με αντίπαλο δέος το αδηφάγο διεθνές οικονομικό
κατεστημένο.
Βιώσαμε για περισσότερο από δέκα χρόνια τις
μνημονιακές δεσμεύσεις και προτάσεις, βάσει των
οποίων μας υποχρέωσαν, στην ιδιωτικοποίηση δημόσιων
οργανισμών, ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΛΙΜΑΝΙΑ, ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ,
ΜΑΡΙΝΕΣ (οι Γερμανικές εταιρείας που πήραν αρκετά
από αυτά είναι ή κρατικές ή ημικρατικές) και οτιδήποτε
άλλο, μέσω του οποίου το κράτος, θα μπορούσε να
ασκήσει την όποια μορφής κοινωνική πολιτική.
Ποιο το όφελος για τους πολίτες, ακριβώτερα τέλη
τηλεπικοινωνίας με ανεξέλεγκτους λογαριασμούς,
φονικά τέλη ηλεκτροδότησης, μειώσεις μισθών
και συντάξεων, ληστρική λειτουργία Τραπεζών και
Δημοσίου και τριτοκοσμική εργατική νομοθεσία.
Αναπτύσσει όπως ισχυρίζεται η Κυβέρνηση Μητσοτάκη
την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, αναζητήστε τις πρώτες
εφαρμογές, όλες έχουν εισπρακτικό και ελεγκτικό
χαρακτήρα, να πληρώνεις μέσω τραπεζών και να
είναι γνωστά όλα τα προσωπικά σου δεδομένα, σε
λίγο θα νομιμοποιήσουν και την κλειδαρότρυπα της
κρεβατοκάμαρης.
Βιώνοντας το οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό,
επιχειρηματικό, εργασιακό χάος που προκάλεσε και
διευρύνει η πανδημία θα τολμούσα να ισχυριστώ πως
αποτελεί μια δεύτερη μεγάλη ευκαιρία, να δούμε το
ποιά θα πρέπει να είναι η πορεία της χώρας και ποιες
επιλογές δίνουν προοπτική.
Προσπάθησα να κατανοήσω και να ερμηνεύσω τις
προτάσεις του κ. Πισσαρίδη.
Τιμώ τον επιστήμονα και την εργασία του, σε μια όμως
πρώτη εκτίμηση, όπως το ομολόγησε και ο ίδιος, αυτές
οι προτάσεις ταιριάζουν για χώρες σαν την Αυστρία,
την Δανία και την Ολλανδία.
Δεν διαμορφώνεις προτάσεις σε κενό αέρος,
απαιτείται γνώση του χώρου, των δυνατοτήτων, των
ιδιαιτεροτήτων και εξειδίκευση των στόχων.
Είναι βέβαιο πως οι προτάσεις της επιτροπής είναι μια
καλή οικονομική έκθεση ιδεών, που δεν έχει καμιά
σχέση με τη χώρα και τα προβλήματα της.
e-Δίαυλος |
Υποκρύπτει την ιδεοληψία, πως η χώρα έχει ανάγκη
μεγάλων και δή πολυεθνικών επενδύσεων και αρνιέται
να δεί την πραγματικότητα του παραγωγικού ιστού της
χώρας.
Η πολιτική και ο οικονομικός σχεδιασμός σε μια
δημοκρατική χώρα στοχεύουν πρώτα στην δημιουργία
πολιτών και δεύτερο σε ευτυχισμένους πολίτες.
Ούτε ο ένας ούτε ο άλλος στόχος πραγματώνεται,
αντιθέτως καταδικάζει σε αφανισμό όλο το φάσμα
που αποκαλούμε αυτοαπασχολούμενους και μικρο-
επιχειρηματίες.
Η χώρα μας ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές
χώρες στο γεωφυσικό της περιβάλλον και τις υστερήσεις
της στην λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης της.
Στρεβλά γεννήθηκε το Διοικητικό μας Σύστημα και
στρεβλά πορεύεται, γιατί αυτό εξυπηρετεί το συστημικό
τέρας που προαποφασίζει για εμάς.
Οι διαπιστώσεις είναι χρήσιμες, αν οδηγούν στην
διαμόρφωση και διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων.
Δεν μπορείς να οδηγηθείς στην υλοποίηση των όποιων
προτάσεων αν δεν έχεις τους κατάλληλους μηχανισμούς
και αυτοί οι μηχανισμοί δημιουργούνται εάν και εφ
όσον υλοποιηθούν τα παρακάτω :
- Αδήρητη, επιτακτική ανάγκη διαμόρφωσης νέας
Διοικητικής Δομής της χώρας, νέα μορφή, νέες
νοοτροπίες, έχουμε την ανάγκη Δημοσίων Υπηρεσιών
παραγωγικών και φιλικών στον πολίτη.
- Κωδικοποίηση της υπάρχουσας Νομοθεσίας σε
όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, η πολυνομία
είναι τροφός διαφθοράς.
- Κατάργηση των πολλαπλών επιπέδων Διοίκησης σε
όλους τους τομείς( Υγεία, Παιδεία,οικονομία)
- Κατάργηση των λεγόμενων «συντρεχουσών
αρμοδιοτήτων» μεταξύ διαφόρων φορέων.
- Κατάργηγηση των απείρου και άχρηστου αριθμού
επιτροπών.
( δημιουργήθηκαν και δημιουργούνται για την αποφυγή
προσωπικών ευθυνών)
- Ενίσχυση των Αυτοδιοικητικών δομών, Περιφερειών
και Δήμων με την ξεκάθαρη διατύπωση αρμοδιοτήτων
και ευθυνών, έχουμε ανάγκη αυτοδιοικητικών δομών
σελ.10
 Γλυπτό του Ιταλού καλλιτέχνη Λορένζο Κουίν που απεικονίζουν τη Μητέρα Φύση
οικονομικά αυτοδύναμων και διοικητικά αυτόνομων.
(σήμερα είναι το μακρύ χέρι του κράτους και χωρίς
την υπογραφή της Αποκεντρωμένης δεν μπορούν να
υλοποιήσουν τίποτα)
- Αναπτυξιακός σχεδιασμός και στοχεύσεις για κάθε
διοικητική περιοχή και μείωση του αριθμού των
Περιφερειών.
- Κατανομή χορηγήσεων και επιδοτήσεων κατά περιοχή
και εαν και εφ όσον οι προτεινόμενες επενδύσεις
εξυπηρετούν τον αναπτυξιακό της σχεδιασμό και είναι
κερδοφόρες.
- Σύνταξη Προϋπολογισμού και αναπτυξιακών Νόμων
σε άλλη λογικη και όχι αντιγραφή των υφιστάμενων με
μόνη αλλαγή των κωδικών και των ποσοστών.
- Ηλεκτρονική διακυβέρνηση ΝΑΙ, αλλά να οφελεί τον
πολίτη και όχι το Τραπεζικό κατεστημένο.
Δεν εκτελείς καμιά δουλειά χωρίς το κατάλληλο
εργαλείο και το πλέγμα αυτών των προτάσεων είναι
πιστεύω το έργαλείο που θα μας οδηγήσει σε άλλους
τόπους και θα μας κάνει να ονειρευόμαστε.
Ρόδος 3/12/2020
e-Δίαυλος |
*****
* Ο Γιάννης ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ γεννήθηκε στη Ρόδο όπου
και αποπεράτωσε τις Εγκύκλιες Σπουδές του. Απόφοιτος της
Σχολής των Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Άσκησε το επάγγελμα του
Πολιτικού Μηχανικού στη Ρόδο για πολλά χρόνια.
Πρωτοστάτησε στην δημιουργία του Δωδεκανησιακού
Φοιτητικού Συλλόγου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
του οποίου ήταν και ο πρώτος Πρόεδρος. Χρήματισε Πρόεδρος
του Συλλόγου Μηχανικών Δωδεκανήσου, Πρόεδρος του
Συνδέσμου Ροδίων, Αντιδήμαρχος Ρόδου, εξελέγη τρεις φορές
Βουλευτής Δωδεκανήσου με το ΠΑΣΟΚ τελευταίος διορισμένος
ΝΟΜΑΡΧΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ και πρώτος Αιρετός.
Μετα τον Θάνατο του ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ πήρε την
θέση του στη Βουλή των Ελλήνων ως πρώτος επιλαχών στο
ψηφοδέλτιο της Δωδεκανήσου.
Εχει γράψει Άρθρα, Μελέτες και βιβλία.
σελ. 11
 ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΛΑΡΙΣΑ , card postal, αρχές του 20ου αι.

Τουρκία: Ρεαλισμός και

ΑποΦασιστικότητα
Γράφει ο Μηνάς ΤΑΥΛΑΡΙΔΗΣ*
Η Χώρα αυτή την περίοδο έχει τρία βασικά
προβλήματα. Την πανδημία, την οικονομία και τις
αντίδραση που συναντάει στο εσωτερικό της Χώρας
επεκτατικές τάσεις της Τουρκίας.
του, λόγω της αυξανόμενης οικονομικής κρίσης
Τα δύο πρώτα θα έρθουν σε μια πρότερη κατάσταση,
που περιθωριοποιεί όλο και μεγαλύτερα μέρη του
όταν βρεθεί το κατάλληλο εμβόλιο και αρχίσει η
πληθυσμού της Τουρκίας και συγχρόνως να καθιερωθεί
οικονομία με σωστές κινήσεις να παίρνει μπρος.
σαν διεθνής πρωταγωνιστικός παίκτης στην παγκόσμια
Το τρίτο όμως πρόβλημα είναι και το πιο σοβαρό,
σκακιέρα.
γιατί βάζει σε κίνδυνο την Εθνική Ανεξαρτησία και
Θα κάνω μια αναφορά σε δύο θέματα.
την Εδαφική Ακεραιότητα της Πατρίδας μας και
Στον διάλογο με την Τουρκία και στην σύνοδο κορυφής
επειδή ο ακροδεξιός Ερντογάν είναι απρόβλεπτος και
της ΕΕ.
λειτουργεί στην λογική να κατευνάσει την εσωτερική

e-Δίαυλος | σελ. 12
Διάλογος με την Τουρκία σε αυτήν την φάση που
βρισκόμαστε δεν μπορεί να γίνει.
Και εξηγούμαι :
1.) Για πρώτη φορά μετά το 1974 η Τουρκία
απροκάλυπτα και προκλητικά λειτουργεί με μια
λογική εξαναγκασμού, όχι μόνο τακτικού αλλά και
στρατηγικού χαρακτήρα, δοκιμάζοντας να επιβάλει με
τις δήθεν έρευνες του Ορούτς Ρέις τετελεσμένα στην
περιοχή της Αν. Μεσογείου.
Την τακτική αυτή η Άγκυρα την εφαρμόζει συνεχώς
και τα όποια διαλείμματα έκανε, οφειλόταν στην
προσπάθειά της να πείσει τους Ευρωπαίους ότι έχει
καλές προθέσεις.
2.) Η Άγκυρα βάζει πιεστικά και καθημερινά το ζήτημα
των γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο, όχι μόνο λεκτικά με
τοποθετήσεις ανωτέρων στελεχών της Κυβέρνησης
και του ίδιου του Ερντογάν, αλλά και με ενέργειες
τόσο του λιμενικού και του ναυτικού της, όσο όμως
και με τις καθημερινές παραβιάσεις του ελληνικού
εναέριου χώρου. Και πρέπει να τονίσουμε, ότι άλλο
θέμα είναι η όποια διαφωνία για την υφαλοκρηπίδα
ή την ΑΟΖ και τελείως διαφορετικό να αμφισβητείς
εμμέσως πλην σαφώς την ελληνική κυριαρχία σε μέρη
ελληνικού εδάφους, χερσαίου (κατοικημένα νησιά
μας) ή θαλάσσιου.
3.) Με τρόπο ωμό και απροκάλυπτο η Τουρκία σε
καθημερινή βάση θα έλεγα επαναφέρει το θέμα
της αποστρατικοποίησης των ελληνικών νησιών,
στοχεύοντας προφανώς να μπει και το θέμα αυτό σε
όποιες συζητήσεις γίνουν μεταξύ των δύο χωρών.
Αυτά τα τρία ζητήματα, με τον τρόπο που τα θέτει η
Τουρκία, πρέπει να αποτελούν κόκκινες γραμμές για
την Χώρα μας και σίγουρα δεν μπορούν να γίνουν
αντικείμενο διαπραγμάτευσης, κάτι που θα επιδιώξει
με κάθε τρόπο να βάλει στο τραπέζι των συζητήσεων
η Τουρκία.
Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις για τις προθέσεις της
Τουρκίας για διάλογο, τον οποίο επανειλημμένα και
στο παρελθόν τον έχει χρησιμοποιήσει ως εφήμερο
στρατήγημα.
e-Δίαυλος |
Για να καθίσει η Ελλάδα στο τραπέζι του διαλόγου θα
πρέπει να διασφαλίσει δύο πράγματα :
1.) Θα πρέπει πρώτα να διασφαλίσει ένα πολύ
ξεκάθαρο και δεσμευτικό πλαίσιο διαλόγου, με
συγκεκριμένα θέματα που θα συζητηθούν,
αποφεύγοντας παραπειστικούς ελιγμούς της
Τουρκίας.
2.) Και δεύτερον να απαιτήσει για την έναρξη του
όποιου διαλόγου να σταματήσει η Άγκυρα τις
μονομερείς ενέργειες στο Αιγαίο για ένα σημαντικό
χρονικό διάστημα.
Βέβαια όλοι το επόμενο χρονικό διάστημα θα ζητείται
από την Τουρκία να σταματήσει τις προκλήσεις
σεβόμενη το υπάρχον status quo και από την Ελλάδα
και την Τουρκία να καθίσουν στο τραπέζι του διαλόγου.
Και εκεί θα πρέπει η Χώρας μας να απαντήσει ότι
αποδέχεται μεν τον διάλογο, καθιστώντας σαφές, όμως
τι εννοεί κάτω από τον όρο διάλογο και ποια θέματα
θα συζητηθούν.
Και εδώ ας μου επιτραπεί μια επισήμανση με βάση την
μέχρι τώρα ιστορική εμπειρία :
Η ηττοπάθεια και ο ενδοτισμός,προκαλούν και
επιταχύνουν αυτό που θέλουν να αποτρέψουν.
Δεύτερον, η αποφυγή του διαλόγου οδηγεί στην
ένταση, η ένταση στην κρίση και η κρίση τελικά στον
διάλογο κάτω υπό δυσμενέστερους όρους. Και τρίτον,
όποιος δώσει την εντύπωση πώς αρνείται τον διάλογο
χάνει τους υποστηρικτές και τους φίλους του.
Το άλλο θέμα στο οποίο θα πρέπει να δώσουμε μαι
απάντηση είναι η επικείμενη σύνοδο κορυφής της
ΕΕ, η οποία και θα συζητήσει την παραβατικότητα
της Τουρκίας, αν έχει συμμορφωθεί στις απαιτήσεις
της προηγούμενης απόφασης της ΕΕ και πιθανώς θα
πάρει και κάποιες αποφάσεις για τις κυρώσεις που θα
επιβληθούν στην Τουρκία.
Στο θέμα αυτό θα πρέπει να καταγράψουμε τέσσερεις
σταθερές :
1.) Κάποιοι Ευρωπαίοι δείχνουν, να αντιλαμβάνονται,
ότι η Τουρκία παίζει ένα θέατρο και δεν υποχωρεί με
τίποτε από τις προθέσεις της και τους στόχους της. Σε
σελ. 13
αυτό συνηγορεί :
α.) Η αντίδραση του Γάλλου υπουργού Άμυνας που
ζήτησε από την Άγκυρα «πράξεις και όχι
λόγια».
β.) Η πρόταση της Ολλανδίας για επιβολή εμπάργκο
όπλων στην Τουρκία.
γ.) Η «σκληρή» και “καταγγελτική” στάση της
αυστριακής κυβέρνησης απέναντί στην Τουρκία, που
σε μόνιμη βάση ζητάει να επιβληθούν άμεσα μέτρα
ενάντια στην Τουρκία.
Και δ.) Η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου, που για πρώτη φορά, και με ευρεία
πλειοψηφία, υπερψήφισε την αυστηρή επιβολή
κυρώσεων στην Τουρκία, στέλνοντας ένα ξεκάθαρο
μήνυμα στους ηγέτες της ΕΕ που στις 11 Δεκεμβρίου
θα πάρουν τις αποφάσεις τους για την Τουρκία.
Από την άλλη μεριά έχουμε την στάση της Γερμανίας
στο θέμα επιβολής κυρώσεων στην Τουρκία, γεγονός
που αποδίδεται στα οικονομικά της συμφέροντα, στους
φόβους της για το προσφυγικό, καθώς και στο ότι τα
εκατομμύρια των Τούρκων μεταναστών στο έδαφός
της ελέγχονται ποικιλοτρόπως από την Άγκυρα και
πολλοί από αυτούς ψηφίζουν στις γερμανικές εκλογές.
e-Δίαυλος |
Βέβαια, (και αυτό χρειάζεται να το εκμεταλλευτεί η
Ελληνική διπλωματία), υπάρχει πρόταση από κόμματα
της γερμανικής βουλής για να υπάρξει εμπάργκο από
την Γερμανία στην παράδοση οπλικών συστημάτων
στην Τουρκία.
Για να πετύχει τους στόχους της η Ελλάδα χρειάζεται
να υπάρχει μια συλλογική εθνική ομοφωνία και
αντιμετώπιση της τούρκικης παρεμβατικότητας από
τα πολιτικά κόμματα και από τον Λαό μας γενικότερα.
****
* Μηνάς ΤΑΥΛΑΡΙΔΗΣ , γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη
καισπούδασε στην Γερμανία. Ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ
καιγια έξι χρόνια μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, καθώς
καιμέλος των τομέων Οργανωτικού και Αποδήμου. Γραμματέας
τηςΟμοσπονδίας Ελληνικών Φοιτητικών Ενώσεων Δ.
Γερμανίαςκαι σύνεδρος στα πρώτα Σπουδαστικά Συνέδρια
στην Ελλάδα.Εκλεγμένο μέλος στο Προεδρείο του γερμανικού
φοιτητικούσυλλόγου στο Πανεπιστήμιο του Saarbruek-
en, ως εκπρόσωποςτων ξένων φοιτητών, καθώς επίσης και
αντιπρόσωπος σταγερμανικά σπουδαστικά συνέδρια. Μέλος
του συνδικάτου Μετάλλου στην Γερμανία και της ΟΤΟΕ στην
Ελλάδα μεεπανειλημμένες συμμετοχές στα συνέδριά τoυς. -
σελ. 14
 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Νικηφόρος ΛΥΤΡΑΣ : Κάλαντα

‘‘ΕΙΣ ΥΦΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ’’

Γράφει η Μαριλένα ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑ *

Έτσι θεματοδότησε ο Κώστας Βάρναλης τρία διηγήματά του, μεταξύ αυτών και το σπουδαίο ‘’Τα Χριστούγεννα του
Παπαδιαμάντη΄΄ που ακολουθεί. Είναι ,κατά τη γνώμη μου, ο ευφυής λογοτεχνικός τρόπος του Βάρναλη προκειμένου
να τιμήσει τον κατά Περάνθη «Κοσμοκαλόγερο», βιογραφώντας τον με εικόνες που μόνο ο ποιητικός πεζός λόγος
μπορεί να μας δώσει. Παράλληλα, περιγράφοντας τους βασικούς ήρωες που ψυχογράφησε ο Παπαδιαμάντης στις
Χριστουγεννιάτικες ιστορίες του, όλους αυτούς που ΄΄ συναντά στο όνειρό του΄΄, μας προσκαλεί με περισσή μαεστρία
ν’ανακαλύψουμε ή να κάνουμε μια δεύτερη πιο ουσιαστική ανάγνωση στον Μεγάλο για τα ελληνικά γράμματα
Παπαδιαμάντη.
Ελάχιστοι, όπως ο Παλαμάς , ο Νιρβάνας και ο Μαλακάσης αναγνώρισαν τη σπουδαιότητα των έργων του
Παπαδιαμάντη και έγραψαν διθύραμβους για τον θεμελιωτή της διηγηματογραφίας της Ελλάδας , όσο ζούσε. Οι
γραμματοσοφιστές, σοφολογιότατοι κριτικοί λογοτέχνες της εποχής του, τον αντιμετώπισαν με επιφυλακτικότητα και

e-Δίαυλος | σελ. 15
ενίοτε με απαξία. Και ως μη σπάνιο σ αυτούς τους κύκλους μετά θάνατον τον αποθέωσαν και πολύ μελάνι χύθηκε έκτοτε
για το τεράστιο έργο που άφησε. Για τη γράφουσα όμως, η πιο οικεία ψυχογενής αναφορά στον γραμματάνθρωπο κυρ
Αλέξανδρο, παραμένει το διήγημα του Κώστα Βάρναλη «Τα Χριστούγεννα του Παπαδιαμάντη» και νοιώθω ότι αν το
διάβαζε «Ο Έλληνας Ντοστογιέφσκυ» θα εμειδιούσε περιχαρής, αφού ακόμα και στο σκωπτικό στοιχείο ο Βάρναλης
δεν ξέφυγε από το μέτρο του Παπαδιαμάντη!!
Mαριλένα Αποστολίκα

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ.

Ο ουρανός έβρεχε διαρκώς λεπτόν νερόχιονον, ο γραίος αδιάκοπος εφύσα και ήτο ψύχος και χειμών τας παραμονάς
των Χριστουγέννων του έτους...
Ο κυρ Αλέξανδρος είχε νηστεύσει ανελλιπώς ολόκληρον το Σαρανταήμερον και είχεν εξομολογηθεί τα κρίματά του
(Παπά - Δημήτρη το χέρι σου φιλώ!). Και αφού εγκαίρως παρέδωσε το χριστουγεννιάτικον διήγημά του εις την “
Ακρόπολιν “ και διέθεσεν ολόκληρον την γλίσχρον αντιμισθίαν του προς πληρωμήν του ενοικίου και των ολίγων
χρεών του, γέρων ήδη κεκμηκώς υπό των ετών και της νηστείας, αποφεύγων πάντοτε την πολυάσχολον τύρβην,
αλλά φιλακόλουθος πιστός, έψαλεν, ως συνήθως, με την βραχνήν και σπασμένην φωνήν του, πλήρη όμως ενθέου
πάθους, ως αριστερός ψάλτης, εις το παρεκκλήσιον του Αγίου Ελισσαίου τας Μεγάλας Ώρας , σχεδόν από στήθους,
και ότε επανήλθεν εις το πτωχικόν του δωμάτιον, δεν είχεν ακόμη φέξει!
Ήναψε το κηρίον του και τη βοηθεία του κηρίου ( και του Κυρίου!) έβγαλε το υπόδημά του το αριστερόν, διότι
τον ηνώχλει ο κάλος, και ημίκλιντος επί της πενιχράς στρωμνής του, πολλά ρεμβάζων και ουδέν σκεπτόμενος,
ήκουε τας ορυγάς του κραταιού ανέμου και τους κρότους της βροχής και έβλεπε νοερώς τον πορφυρούν πόντον να
ρήγνυται εις τους σκληρούς αιχμηρούς βράχους του νεφελοσκεπούς και χιονοστεφάνου Άθω.
Εκρύωνεν. Αλλά το καφενείον του κυρ Γιάννη του Αγκιστριώτη ήτο κλειστόν. Αλλά και οβολόν δεν είχε να
παραγγείλη:
- Πάτερ Αβραάμ, πέμψον Λάζαρον! ( ένα ποτηράκι ρακή ή ρώμι).
Εκείνην την χρονιάν τα Χριστούγεννα έπεσαν Παρασκευήν. Τόσον το καλύτερον. Θα νηστεύση και πάλιν, ως το είχε
τάμα να νηστεύη δια βίου κάθε Παρασκευήν δια να εξαγνισθή ο αμαρτωλός δούλος του Θεού από το μέγα κρίμα
της νεότητός του, που είδε τυχαίως από την κλειδαρότρυπαν την νεαράν του εξαδέλφην να γδύνεται.
Έκαμε τον σταυρόν του κ’ εσκεπάσθη με την διάτρητον βατανίαν του, όπως ήτο ντυμένος και με τα υποδήματα -
πλην του αριστερού.
Και τότε ευρέθη εις την προσφιλή του νήσον των παιδικών του χρόνων με τα ρόδιν’ ακρογιάλια, τας αλκυονίδας
ημέρας, τας χλοϊζούσας πλαγιάς, με τα κρίταμα, την κάππαριν και τας αρμυρήθρας των παραθαλασσίων βράχων και
με τους απλούς παλαιούς ανθρώπους, θαλασσοδαρμένους ή ναυαγούς, ζωντανούς και κεκοιμημένους.
Και ήλθεν ο Χριστός με το τεθλιμμένον πρόσωπον, η Παναγία η Γλυκοφιλούσα με το λευκόν και ένθεον Βρέφος
της, ο Άγιος Στυλιανός, ο φίλος και φρουρός των νηπίων, η Αγία Βαρβάρα και η Αγία Κυριακή με τους σταυρούς
και τους κλάδους των φοινίκων εις τας χείρας, ο όσιος Αντώνιος και Ευθύμιος και Σάββας με τας γενειάδας και
τα κομβοσχοίνιά των` και ήλθε και ο όσιος Μωϋσής ο Αιθίοψ, “ άνθρωπος την όψιν και θεός την καρδίαν”, η Αγία

e-Δίαυλος | σελ. 16
Αναστασία η Φαρμακολύτρια κρατούσε εις τας χείρας το μικρόν της ληκύθιον, το περιέχον τα λυτήρια όλων των
μαγγανειών και επωδών, ο Άγιος Ελευθέριος, η Αγία Μαρίνα και είτα ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Δημήτριος με
τα χαντζάρια των, με τας ασπίδας και τους θώρακάς των - ολόκληρον το Τέμπλον του παρεκκλησίου της Παναγίας
της Γλυκοφιλούσης εκεί επάνω εις τον βράχον τον μαστιζόμενον από θυέλλας και λαιλαπας και λικνιζόμενον από
το πολυτάραχον και πολύρροιβδον κύμα...
Φέγγος εαρινόν και θαλπωρή διεχύθησαν εντός του υγρού δωματίου και ο κυρ Αλέξανδρος λησμονήσας τον
κάλον του ανεσηκώθη να φορέση και το αριστερόν υπόδημα δια ν’ ασπασθή ευλαβώς τους πόδας του Χριστού, της
Παναγίας και των αγίων.
Αλλ’ η οπτασία εξηφανίσθη και ιδού ευρέθη εις τον Άι - Γιάννην τον Κρυφόν, που εγιάτρευε τους κρυφούς πόνους
κ’ εδέχετο την εξαγόρευσιν των κρυφών αμαρτιών. Πλήθος πιστών είχεν ανέλθει από την πολίχνην, ζωντανοί και
συγχωρεμένοι, να παρακολουθήσουν την Λειτουργίαν, την οποίαν ετέλει ο παπα - Μπεφάνης βοηθούμενος από
τον μπάρμπ’ Αναγνώστην τον Παρθένην.
Κατά περίεργον αντινομίαν των στοιχείων, ήτο καλοκαίρι κ’ η Λειτουργία είχε τελειώσει και ήτον δεν ήτον τρίτη
πρωϊνή, ότε η αμφιλύκη ήρχισε να ροδίζει εις τον αντικρυνόν ζυγόν του βουνού.
Όλοι γείτονες, λάλοι και φωνασκοί, εκάθηντο κατά γης πέριξ εστρωμένης καθαράς οθόνης. Τέσσερ’ αρνιά, τρία
πρόβατα, δύο κατσίκια, αστακοουρές, κεφαλόπουλα καπνιστά της λίμνης, αυγοτάραχον και εγχέλεις αλατισμένοι,
πίττες, κουραμπιέδες, μπακλαβάδες, πορτοκάλια και μήλα - όλα τα καλούδια, προϊόντα της μικρής και ωραίας
νήσου, περιέμενον τους συνδαιτημόνας.
- Καλώς ώρισες κυρ Αλέξαντρε, κάτσε κ’ η αφεντιά σου, του είπεν η θειά Αμέρσα.
Αλλά τι βλέπει γύρω του; Όλους τους ήρωας και τας ηρωΐδας των Χριστουγεννιάτικων διηγημάτων του. Εκεί ήτον
η θειά - Αχτίτσα, φορούσα καινουργή μανδήλαν και νέα πέδιλα, επιδεικνύουσα μετ’ ευγνωμοσύνης το συνάλλαγμα
των δέκα λιρών, το οποίον μόλις έλαβε από τον ξενητευμένον εις την Αμερικήν υιόν της. Δίπλα της εκάθητο κι’ ο
Γιάννης ο Παλούκας, ο προσποιηθείς τον Καλλικάντζαρον την Παραμονήν των Χριστουγέννων και ληστεύσας τον
Αγγελήν, τον Νάσον, τον Τάσον - όλα τα παιδιά τα οποία κατήρχοντο από την Επάνω ενορίαν, αφού είχαν ψάλει τα
Κάλανδα. Εσηκώθη και παρέδωσεν εις τον κυρ Αλέξανδρον τας κλεμμένας πεντάρας - δεν είχε πώς να μεθύσει και
εορτάσει τα Χριστούγεννα εκείνην την χρονιάν ( συχωρεμένος ας είναι!)
Ιδού κι’ ο Μπάρμπ’ Αλέξης, ο Καλοκαιρής, που δεν είχεν ανάγκην του πορθμείου του Χάρωνος δια να πηδήση
εις τον άλλον κόσμον` είχε το ιδικόν του, υπόσαθρον πλοιάριον, αυτόχρημα σκυλοπνίχτην. Μαζί του ήτον κι’ ο
σύντροφός του ο Γιάννης ο Πανταρώτας ο ναυτολογημένος ως Ιωαννίδης και διατελών εν διαρκεί απουσία κατά
τας ώρας της εργασίας.
- Να φροντίσεις, του είπε ο Πανταρώτας, να πάρω την σύνταξή μου!
Και λησμονών την ιερότητα της στιγμής εμούντζωσε το κενόν συνοδεύων την άσεμνον χειρονομίαν με την
ασεμνοτέραν βλασφημίαν:
- Όρσε, κουβέρνο!
Εκεί ήτον κι΄ο Μπάρμπα - Διόμας, ευτυχής διότι εγλύτωσεν από το ναυάγιον και ερρόφησεν απνευστί επί του
διασώσαντος αυτόν τρεχαντηρίου ολόκληρον φιάλην πλήρη ηδυγεύστου μαύρου οίνου δια να συνέλθη - ω πενιχρά,
αλλ’ υπερτάτη ευτυχία του πτωχού!
Αλλ’ ιδού έτρεξε να του σφίξη την χείρα και ο βοσκός ο Στάθ’ς του Μπόζα, του οποίου δύο αίγες είχον β ρ α χ
ω θ ή εις τον κρημνόν υπεράνω της αβύσσου, όπου έχαινεν ο πόντος και ήτο αδύνατον να σωθούν, αν δεν τον
κατεβίβαζαν δια σχοινίου εις τον βράχον με κίνδυνον της ζωής του.
- Την Ψαρή την έχω τάξη ασημένια στην Παναγιά. Τη Στέρφα ( την άλλη αίγα) θα την σφάξω για σένα, να την φάμε.

e-Δίαυλος | σελ. 17
 O Κ. Βάρναλης - Ο Α. Παπαδιαμάντης - Η Σκιάθος.
Και η Ασημίνα του μάστρο - Στεφανή του βαρελά, με τας τέσσαρας κακοτυχισμένας θυγατέρας, τη Ροδαυγή, την
Ελένη, τη Μαργαρώ και την Αφέντρα, η Ασημίνα, που την μίαν ημέραν εώρτασε τους γάμους της Αφέντρας με τον
Γρηγόρη της Μονεβασάς και την άλλην ημέραν επένθησε τον θάνατον του υιού της του Θανάση.
Τέλος, ω ! της εκπλήξεως, ενεφανίσθη και ο έτερος εαυτός του, ο Αλέξανδρος Παπαδημούλης, ο πτωχαλαζών, ο
ασχολούμενος εις έργα μη κοινώς παραδεδεγμένης χρησιμότητος! Ο κυρ Αλέξανδρος ησθάνθη τύψεις, ότι έπλασεν
όλους αυτούς τους ανθρώπους του λαού τόσον δυστυχείς και ταπεινούς ή τόσον αμαρτωλούς (ουδείς αναμάρτητος
!) και τον εαυτόν του τόσον επηρμένον!...
Αλλά την στιγμήν εκείνην τον διέκοψεν η οκταόκαδος τσότρα, η περιφερόμενη από χειρός εις χείρα. Δεν επρόλαβε
να την εναγκαλισθή και ήχησαν τα λαλούμενα ( βιολιτζήδες ντόπιοι και τουρκόγυφτοι με κλαρινέτα) και...εξύπνησεν.
Ποτέ ο κοσμοκαλόγηρος κυρ Αλέξανδρος δεν εξύπνησεν τόσον χορτάτος, όσον εκείνην την αγίαν ημέραν, ο νήστις
του Σαρανταημέρου και ο νήστις όλης της ζωής του! - ζωήν να έχη!
Κώστας Βάρναλης, Εις ύφος Παπαδιαμάντη / Πεζός Λόγος, Κέδρος 1986

Υ.Γ. Κάπου διάβασα ότι γίνεται μία προσπάθεια να ‘‘ξαναγραφούν’’ οι Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες του
Παπαδιαμάντη ,χωρίς να αλλοιωθεί το λογοτεχνικό του ύφος ,στη σύγχρονη δημοτική γλώσσα ώστε να είναι
πιο οικεία για τη νέα γεννιά. Δύσκολο έργο ομολογώ. Σε κάθε περίπτωση όμως, πάντα κατά την προσωπική μου
άποψη, μήπως θα έπρεπε να γνωρίσουν τα παιδιά μας και την ελληνική ηθογραφία μέσα απ αυτές τις υπέροχες
ιστορίες?? Συζητώντας με παιδάκια πολλές φορές σε διάφορες ηλικίες, συνειδητοποίησα ότι όλα γνώριζαν απ έξω
τις «Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες» του Καρόλου Ντίκενς και άλλων δυτικών παραμυθάδων, αλλά ελάχιστα απ
αυτά είχαν ακούσει….κάτι πολύ γενικό, για τις Χριστουγεννιάτικες ιστορίες του Παπαδιαμάντη!!!! Βλέπετε…
Παιδιόθεν διαμορφούτε η δυτικοπληξία ή η δυτικολατρεία τον ελληνοπαίδων!!!!

* Μαριλένα ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑ : Γεννήθηκε στα Τρίκαλα Θεσσαλίας, με οικογενειακή καταγωγή από τα ορεινά των Γρεβενών.
Μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε πολλά, καταπιάστηκε με πολλά, πέτυχε αρκετά και σ’ όσα απέτυχε κράτησε τη γνώση.
‘‘Απ’ όλα τούτα κρατώ μια επιτυχία που δικαιώνει το νόημα της ζωή μου. Ο υπέροχος γιός που μεγάλωσα, ένα πρότυπο
ελπίδας της πληγωμένης γενιάς του. Ζω ανά τον κόσμο. Σαν γνήσια Ελληνίδα είμαι ‘’Πολίτης του Κόσμου’’.
Όπου και αν έζησα όμως, όπου και αν ζω πάντα επιλέγω ν΄ ακροβατώ ‘‘Στο άκρο του φαραγγιού’’, που γράφει κι ο
ποιητής Ελευθέριος Ξάνθος. Επιλέγω : ‘’Πετώ την ψυχή μου στον αέρα ή και κατ ’ευθείαν στην άβυσσο και φεύγω ελεύθερη!
Παραφράζοντας τους στίχους του εξαιρετικού ποιήματος «Στο άκρο του φαραγγιού » του καλού μου φίλου Ελευθερίου Ξάνθου, από την
ποιητική του συλλογή ‘’Και ξανάζησα….’’. Έτσι θα σηματοδοτούσα τη δική μου αυτοβιογραφία!’’

e-Δίαυλος | σελ. 18
 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
ΤΟ ΣΙΝΕΜΑ, ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΧΑΡΑΚΙΡΙ,
ΜΑΣ ΤΙΜΩΡΗΣΕ
Και τώρα, τι γίνεται λοιπόν; Τώρα που το σινεμά
επαληθεύτηκε πλήρως και ταυτόχρονα αυτοκτόνησε,
πόσο ποσοστό ευθυνών έχουμε εμείς, οι δηλώνοντες με
έπαρση σινεφίλ, και υποκλινόμενοι μπροστά του;
Όταν οι ιστορικοί του μέλλοντος(δείτε επ’ ευκαιρία και
το «Cloverfield») ανακαλύψουν τη «χαμένη κιβωτό»
των μυστικών, τι θα αποσφραγίσουν;
Απλοϊκά μπορούμε να πούμε ότι μία πανδημία σφράγισε
τις αίθουσες.
Οι κινηματογραφικές σάλες όμως, είχαν αρχίσει να
αδειάζουν εδώ και χρόνια.
Κάποιοι είχαν σκεφτεί πως έφταιγε το βίντεο, το DVD
στη συνέχεια, και αργότερα σε πιο μαζική κλίμακα το
παράνομο downloading.
e-Δίαυλος |
Από την ταινία Mank του David Fincher.
Γράφει ο Αλέξης ΔΕΡΜΕΤΖΟΓΛΟΥ*
Ειδικά το τελευταίο έπαιξε το ρόλο του, όπως
και οι πειρατικές προβολές, αλλά όταν οι σινεφίλ
επιθυμούσαν να δουν μια σπουδαία ταινία μεγάλου
θεάματος (δες π.χ. «Άβαταρ» του Τζέιμς Κάμερον) τα
εισιτήρια και στην Ελλάδα ήταν αμέτρητα.
ΟΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΑΙΤΙΕΣ
Κανείς δε σκέφτηκε όμως να συζητήσει την πραγματική
αιτία.
Πως δηλαδή οι θεατές και στη χώρα μας είχαν
πέσει σε διασταυρούμενα πυρά, πλην εξαιρέσεων,
είχαν να επιλέξουν είτε μεταξύ μετριότατων φιλμ
σελ. 19

Γιώργος ΛΑΝΘΙΜΟΣ
καθαρά προκατασκευασμένων σύμφωνα με τη
χολλυγουντιανή συνταγή, είτε με τα λεγόμενα
καλλιτεχνικά, από τις πιο απίθανες χώρες του κόσμου.
Εντάξει, πρέπει να πληροφορηθούμε και για τις
άγνωστες κινηματογραφίες, αλλά αυτό πλέον είχε
γίνει υπερβολή.
Αμέτρητες τέτοιες ταινίες από τα συνεχώς αυξανόμενα
ανεξάρτητα γραφεία διανομής, έφτασαν στη χώρα
μας, με θλιβερή αποδοχή απ’ το κοινό, ελάχιστα
εισιτήρια, και πολλές μουρμούρες και χασμουρητό.
Αν εξαιρέσουμε τα «Παράσιτα» που είχαν καθολική
αποδοχή, τίποτα το άλλο δεν προέκυψε.
Ο γράφων γνωρίζει καλά πως λειτουργεί αυτό το
σενάριο.
Κάθε χρόνο τα φεστιβάλ πρέπει να προβάλλουν
ταινίες από νέα ταλέντα και οι κριτικοί να εφευρίσκουν
σπάνια αριστουργήματα για να προτείνουν στο κοινό.
Αυτό είναι ο νόμος της ανανέωσης.
Βέβαια υπάρχουν κι εξαιρέσεις, και σ’ αυτές οφείλω,
χωρίς ίχνος μεροληψίας, να κατατάξω και το Γιώργο
Λάνθιμο και τις ταινίες του.
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ.
Αν ψάξουμε σήμερα στην λίστα των σκηνοθετών
που έχουν κάτι να μας που, πόσους θα βρούμε,
μετά τον θάνατο των Βάιντα, Αγγελόπουλου, Ρόζι,
Μπερτολούτσι.
Η δική μου λίστα είναι η ακόλουθη. Ντέιβιντ Φίντσερ,
Αδελφοί Κοέν, Πώλ Τόμας Άντερσον, Γουές Άντερσον,
e-Δίαυλος |
Τόμ Φόρντ, και από Ευρώπη μαζί με το Λάνθιμο οι
παλαίμαχοι Βερχόφεν,οι Κέν Λόουτς και Μάικ Λί, ο
Ζάκ Ωντιάρ, ο Τόμ Χούπερ, ο Κριστιάν Πεζόλντ, η Λύνν
Ράμσεϊ.
Ήδη από τη δεκαετία του ’70 υπάρχει μια έρευνα που
αναφέρεται στη μεγάλη κρίση του σεναρίου.
Αυτό πλέον έχει γίνει μια επιδημία, χειρότερη της νέας
ίωσης.
ΜΙΑ ΚΑΠΟΙΑ ΛΥΣΗ.
Μια μακρινή, ομιχλώδης στην κυριολεξία λύση,
φαίνεται να έρχεται απ’ τη Σκανδιναβία.
Τα θρίλερ από Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, τα εξαιρετικά
μυθιστορήματα που γράφονται σ’ εκείνη την παγωμένη
περιοχή, προσφέρουν μια ειλικρινή γεύση αυτού που
ζούμε.
Κοντά τους πρέπει να τοποθετήσω την μεγάλη ισπανική
σχολή του ψυχοπαθολογικού θρίλερ που δεν μένει
μόνο εκεί, αλλά συνδέει τα γεγονότα και τη φρίκη τους
με την κοινωνική διάσταση των πραγμάτων.
Οικονομική κρίση, υποθηκευμένα σπίτια στις τράπεζες,
ξετρελαμένοι ήρωες να παραπαίουν από την προσπάθεια
απόκτησης πλούτου και παράτυπου ερωτικού πάθους.
Και στο βάθος πάντα, η βαθιά σκιά, οι ρίζες του
φασιστικού ρατσισμού. Δίπλα τους οι Ιταλοί επιχειρούν
να ξαναζωντανέψουν τα ιταλικά «giallo».
Η ΝΕΚΡΑΝAΣΤΑΣΗ.
Αν παρατηρήσουμε ότι και στη χώρα μας πολλοί
ταλαντούχοι νέοι σκηνοθέτες μιμούνται όσο πιο καλά
FINCHER
σελ. 20
 μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού “Οθόνη” και
διευθυντής του “Fix- Carre” (1988- 2006).
Στο συγγραφικό του έργο συγκαταλέγονται τα βιβλία:
“Ιστορίες από το αμερικανικό σινεμά”, “Η μεγάλη περιδίνηση”,
“Το πέταγμα του αναπτήρα”, “Νύχτες με πανσέληνο”.
Συμμετείχε ως διευθυντής έκδοσης στα βιβλία: “Οι καλύτερες
ταινίες όλων των εποχών”, “Το νουάρ”, “Οι κωμωδίες”.
Δίδαξε στο ΙΕΚ της ΕΤ-3 και στο Πολιτιστικό ΙΕΚ τα
μαθήματα της Ιστορίας κινηματογράφου και Κριτικής
κινηματογράφου και της Ιστορίας της τηλεόρασης.
Διηύθυνε για 8 χρόνια (1986-1994) το Γραφείο
Κινηματογράφου του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Υπήρξε ο ιδρυτής της Κινηματογραφικής Λέσχης της Δράμας
Αδελφοί ΚΟΕΝ καθώς και ο εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του Φεστιβάλ
Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας μέχρι και το 1994.
μπορούν τους Πολάνσκι, Χίτσκοκ, Κάρπεντερ, και
Υπήρξε αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών
άλλους, τότε θα καταλάβουμε καλά ότι οι λύσεις δεν Λεσχών Ελλάδας (1984-1994). Επίσης, υπήρξε ο πρώτος
έρχονται από τα ομοιώματα. διευθυντής του Μουσείου Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Γι’ αυτό εξάλλου και η νέα γενιά συρρέει στις αίθουσες (1998-2002). Συμμετείχε στην κριτική επιτροπή του Φεστιβάλ
ρεπερτορίων και στις λέσχες που προβάλλουν τα orig- Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, του Φεστιβάλ Ταινιών
Μικρού Μήκους Δράμας, και της πρώτης επιτροπής των
inal κλασικά φίλμ, τα αρχέτυπα.
κρατικών βραβείων.
Πού λοιπόν διέπραξαν το σφάλμα οι αστοί σινεφίλ
του 2020, και συνήργησαν εξ αμελείας στο θάνατο του
κινηματογράφου;
Απλά δεν θέλησαν να πιστέψουν ποτέ ότι το σινεμά
ήταν πάντα προφητικό, έτρεξε με τις «εικόνες» του
πριν από τα γεγονότα και τις πανδημίες, αποτελεί μια
ζωογόνα δύναμη ευαισθησίας και γνώσης, και δεν
είναι απλά ένα έργο δίωρο, «άντε να πάμε να δούμε
τώρα σινεμά».
Tώρα τιμωρούνται-όπως είχε γράψει ο Φουκώ- με
τη νέα κανονικότητα που είναι ο εγκλεισμός, η
απομόνωση, και η τέλεια ευκαιρία και το άλλοθι για το
σύστημα να τους ελέγχει πλήρως, να τους ομαδοποιεί
και να τους χειραγωγεί

**********
* Ο Αλέξης ΔΕΡΜΕΤΖΟΓΛΟΥ είναι δημοσιογράφος (μέλος της
ΕΣΗΕΜΘ) και κριτικός κινηματογράφου (μέλος της ΠΕΚΚ).
Σπούδασε ιατρική με εξειδίκευση στη μικροβιολογία, όμως πολύ
γρήγορα τον κέρδισε η δημοσιογραφία. Από το 1988 εργάσθηκε
στην ΕΤ3. Από τη συχνότητα του ραδιοφωνικού σταθμού
“FM102” της Μακεδονίας, παρουσιάζε την εκπομπή “Σινεμά
και μουσική”. Είναι ο εμπνευστής, ιδρυτής και πρόεδρος του
ΚΕΜΕΣ (Κέντρο Μελετών και Ερευνών για το Σινεμά). Υπήρξε

e-Δίαυλος | σελ. 21
 ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ

Αγήνωρ ΑΣΤΕΡΙΑΔΗΣ (1898-1977) : Πάργα.

Ο ΗΓΕΤΗΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

Γράφει ο Αλέξανδρος ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑΚΗΣ*
« Ή θα βρούμε κάποιο δρόμο
ή θα φτιάξουμε έναν». - Αννίβας
Κατά την άποψή μου –αν και είμαι αλλεργικός στους
ορισμούς- Ηγέτης είναι αυτός που πείθει κάποιους να
Οι Βούλγαροι έχουν καταλάβει τις Σέρρες και
κάνουν με τη θέλησή τους αυτό που επιθυμεί, συνήθως
ξεχύνΦυσικά δεν υπάρχει συνταγή, για να γίνει
κάτι καινοτόμο και με προοπτικές.
κάποιος ηγέτης, αλλά υπάρχουν δρόμοι που οδηγούν
ή: «Ηγέτης είναι ένα κλειδί, ένα πασπαρτού, που ανοίγει
εκεί -ή κάπου εκεί.
όλες τις πόρτες της ζωής, που επιθυμεί να ανοίξει».
Και οπωσδήποτε -χωρίς να παραγνωρίζεται ο ρόλος
των γονιδίων- ο ηγέτης γίνεται και δε γεννιέται. Προσωπικά δεν με ενδιέφερε μόνο ο πολιτικός, ο
κοινωνικός, ο στρατιωτικός ή ο οικονομικός ηγέτης,
Δόθηκαν δεκάδες ορισμοί για το τι είναι ένας ηγέτης.
αλλά ο καθημερινός ηγέτης. Αυτός που πιάνει το τιμόνι
e-Δίαυλος | σελ. 22
της ζωής του στα χέρια του και πάει το «όχημα» εκεί
που θέλει να το πάει. Ο σωστός ηγέτης είναι ένας
«συμπαντικός Ηγέτης», γιατί γνωρίζει πως οι «τρόποι»
της Ηγεσίας έχουν παγκόσμια εφαρμογή.
Πριν ξεκινήσει η πορεία στα πεδία της ηγεσίας, ο
(μελλοντικός) Ηγέτης πρέπει να έχει ψάξει βαθιά στον
εαυτό του και αν χρειαστεί -σχεδόν πάντα χρειάζεται-
να τον αλλάξει.
Το «γνώθι σαυτόν» είναι η μεγαλύτερη σοφία που έχει
ειπωθεί. Για τον Ηγέτη αποτελεί όπλο. Προχωρώντας
προς την αυτογνωσία ο Ηγέτης ξεριζώνει κάθε αρνητικό
συναίσθημα μέσα του και επενδύει με τα θετικά κάθε
του πράξη.
Έτσι πολλαπλασιάζεται η διείσδυσή της και η
αποτελεσματικότητά της. Με τα συναισθήματα -φυσικά
και με τη λογική- ο Ηγέτης σκορπάει ενθουσιασμό και
κινητοποιεί όσους τον ακολουθούν.
Ο Ηγέτης πάντα έχει ένα όραμα -μια φωτογραφία του
μέλλοντος- που μ’ αυτό πείθει όσους έχει επιλέξει να
τον ακολουθήσουν. Γιατί μέσα σ’ αυτό οι «ακόλουθοι»
είδαν το όφελος που θα έχουν. Και βέβαια ο Ηγέτης είχε
πρώτα κατακτήσει την εμπιστοσύνη τους.
Όλοι οι μεγάλοι ηγέτες, πριν το πλήθος τους
ακολουθήσει και γράψουν ιστορία, πρώτα κατάφεραν
και άπλωσαν το όραμά τους στον κόσμο. Πάντως,
πρώτα ο Ηγέτης γοήτευσε το πλήθος και ύστερα αυτό
γοητεύτηκε από το όραμά του.
Με βάση το όραμα ο Ηγέτης, αφού πρώτα αντλήσει
τις κατάλληλες πληροφορίες, χτίζει τα «σκαλιά» και
τα «πλατύσκαλα» που οδηγούν στην υλοποίηση του
οράματος. Θέτει δηλαδή τους μεγάλους και τους
μικρούς του στόχους και χαράζει την τακτική -το
δρόμο- που οδηγεί σ’ αυτούς.
Και φυσικά, όπως ο συνθέτης πρέπει να τοποθετήσει
κάθε νότα στην κατάλληλη θέση πάνω στο πεντάγραμμο,
έτσι και ο Ηγέτης θα θέσει τους στόχους του πάνω στο
χρονοδιάγραμμα –πάντα στην κατάλληλη θέση (tim-
ing)- ώστε η προσπάθειά του να βγάλει τη μελωδία που
της πρέπει.
Και πάντα μαζί με τους στόχους έχει στο τσεπάκι του
e-Δίαυλος |
και εναλλακτικούς στόχους, γιατί κάτι μπορεί να μη
λειτουργήσει την τελευταία στιγμή.
Ο Ηγέτης προγραμματίζει ανάλογα τη μέρα του, το
μήνα του, το χρόνο του, το μέλλον του θέτοντας τους
κατάλληλους στόχους -και τους εναλλακτικούς τους.
Στον προγραμματισμό του οι στόχοι που βάζει δεν
αλληλογρονθοκοπούνται μεταξύ τους ή με το όραμα
του και πάντα απαντούν στα τέσσερα «μαργαριταράκια»
του προγραμματισμού: Ποιος κάνει τι, πώς το κάνει,
πότε το κάνει, πού το κάνει.
Ο δρόμος για την κατάκτηση των στόχων δεν
είναι στρωμένος με τριαντάφυλλα. Θα προκύψουν
δυσκολίες. «Λ(ο)ιμοί, σεισμοί και καταποντισμοί» δεν
είναι απίθανο να εμφανιστούν. Οι αποτυχίες μπορούν
να εμφανιστούν την κάθε στιγμή. Όλοι οι μεγάλοι
άνδρες τις συνάντησαν και τις αντιμετώπισαν.
Αλλά ήταν μεγάλοι, γιατί όσες φορές σκόνταψαν και
έπεσαν, άλλες τόσες σηκώθηκαν και προχώρησαν
προς το στόχο τους. Η δέσμευση στο στόχο είναι
χαρακτηριστικό του Ηγέτη.
Για την ομάδα του -οπαδοί, στρατιώτες, υφιστάμενοι,
παίκτες κ.λπ.- ο Ηγέτης είναι φίλος, αλλά και δάσκαλος.
Δεν τους τιμωρεί, αλλά τους μαθαίνει πώς να μην
κάνουν λάθη.
Δίνει τα σωστά κίνητρα, εμπνέει και σκορπάει
ενθουσιασμό, για να αυξηθεί η απόδοση της κοινής
δουλειάς. Γνωρίζει πως εχθρός είναι το λάθος κι όχι ο
εργαζόμενος, ο στρατιώτης κ.λπ.
Δεν ξεχνάει, όπως όταν επιπλήττει τη συμπεριφορά
που οδηγεί στο λάθος –ποτέ τον εργαζόμενο κ.λπ.
-έτσι να επαινεί τη συμπεριφορά που οδηγεί στο καλό
αποτέλεσμα. Ξέρει να καλύπτει τις ανάγκες όχι μόνο της
ομάδας του, αλλά κι αυτών που έχει ταχτεί να υπηρετεί.
Γι’ αυτό ο Ηγέτης είναι πάντα «ποιοτικός».
Το καθεστώς ανάμεσα σ’ αυτόν και στην ομάδα του
είναι η δημοκρατία, αλλά μια δημοκρατία μέσα στα
όρια της αποτελεσματικότητας.
Ο Ηγέτης ξέρει να προβλέπει βασιζόμενος στις
πληροφορίες του, τις γνώσεις και την εμπειρία του.
Ποτέ, ενώ κάνει ένα βήμα, δεν του ξεφεύγει το τι
σελ. 23
 Δημήτρης ΓΙΑΝΝΟΥΚΑΚΗΣ-Στο λιμάνι (Καϊκια στο λιμάνι), π.1938
πρέπει να κάνει για το επόμενο κυρίως, αλλά και για
το μεθεπόμενο και ύστερα το επόμενο.
Έχει σωστές πληροφορίες, γιατί εκτός των άλλων ξέρει
να επικοινωνεί με το σωστό τρόπο. Βασικό στοιχείο
της επικοινωνίας είναι να μπορεί να ακούει σωστά, που
σημαίνει με προσοχή και με σεβασμό σ’ αυτόν που σου
μιλάει. Φυσικά και το μήνυμα που εκπέμπει ο ηγέτης
πρέπει να είναι σαφές, ξεκάθαρο, κατανοητό απ’ όλους
και να συντονίζεται με τις ανάγκες της κοινωνίας.
Ποτέ ο ηγέτης δεν πρέπει να οδηγείται στον
εφησυχασμό. Ο εφησυχασμός είναι ο θάνατος. Πρέπει
να έχει πάντα τις κεραίες του ανοιχτές και να στοχεύει
στο να γίνεται κάθε μέρα καλύτερος. Η συνεχής
βελτίωση είναι καθημερινή πρακτική του Ηγέτη.
Κι ενώ ο ηγέτης πετυχαίνει τους στόχους του και ίσως
να τυλίγεται με τα πέπλα της δόξας, η αλαζονεία του
e-Δίαυλος |
χτυπάει την πόρτα. Από ’κει ένα βήμα τον χωρίζει από
το να χάσει την επαφή του με την κοινωνία. Κι ακόμα
ένα από το να βγει έξω από το πολιτικο-φιλοσοφικο-
ηθικό πλαίσιο που τον κρατούσε «στα πάνω του».
Δηλαδή χρήσιμο και ωφέλιμο για την κοινωνία.
**********
* Ο Αλέξανδρος ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑΚΗΣ,
• Γεννήθηκε, σπούδασε γιατρός και ζει στη Θεσσαλονίκη.
• Συγγραφέας ενός βιβλίου για την τέχνη της Ηγεσίας
(«Δαμάζοντας τη μεγάλη ροζ αρκούδα») κι ενός μυθιστορήματος
(«Ο ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ δεν ήταν καθόλου μοναχικός
τύπος»).
•Δήμαρχος Αμπελοκήπων για τρεις τετραετίες.
• Για δέκα χρόνια παρουσιάζει τηλεοπτικές εκπομπές σε κανάλια
της Θεσσαλονίκης΄
• Εκδίδει το φυλλάδιο «Κόκκινα Μηνύματα στο μπουκάλι.
σελ. 24
 Θέματα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Αθηναϊκή δημοκρατία,
φιλελεύθερη δημοκρατία
«Κατ’ αρχήν πολλά από τα προβλήματα που βασάνισαν
τον ελληνικό κόσμο
τα βρίσκουμε μπροστά μας και εμείς σήμερα.
Η κρίσιμη διαφορά δεν είναι μόνο διαφορά κλίμακος.»
Ας εξετάσουμε μια πάντα επίμαχη έννοια, την
Δημοκρατία. Αναφορικά με την έννοια και το
περιεχόμενο της Δημοκρατίας αλλά και την
e-Δίαυλος |
Κων/νος ΜΑΛΕΑΣ : Ακρόπολη
Γράφει ο Αλέξανδρος ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ*
πραγμάτωση δημοκρατικών βημάτων έχουν δοθεί
άπειρες μικρές και μεγάλες μάχες, θεωρητικές,
ιδεολογικές, κοινωνικοπολιτικές, συχνά αιματηρές.
Η θεωρία όσο και η πράξη διαρκώς ανανεώνουν,
εμπλουτίζουν, φωτίζουν σκοτεινές πλευρές και κυρίως
αναδεικνύουν νέες μορφές δημοκρατικής λειτουργίας.
σελ.25
Η σύγκριση της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας με τη
σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, αποκτά και στην
εποχή μας σημασία.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, των πολυεπίπεδων
κοινωνικών σχηματισμών και των νέων ευρύτατα
διαδεδομένων μορφών άμεσης διαδικτυακής
επικοινωνίας το θέμα της Δημοκρατίας από την μία
έχει κατακτημένη, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, μιά
διευρυμένη νομιμοποίηση και από την άλλη συναντά νέα
πρωτόγνωρα για τον σημερινό άνθρωπο προσκόμματα.
Έτσι απαιτείται να έρθει στο προσκήνιο όλο το εύρος των
ιστορικά διαμορφωμένων δημοκρατικών πτυχών ώστε να
διαμορφωθεί μια βαθύτερη νοηματική προσέγγιση, που
θα μπορέσει να ανακεφαλαιώσει όλες τις προηγούμενες
και βέβαια αν είναι δυνατόν να τις ξεπεράσει.
Προφανώς η σύγκριση, ο εντοπισμός δηλαδή
ομοιοτήτων και διαφορών δεν μπορεί να έχει την έννοια
της «αντιδικίας» ανάμεσα στους δύο «κόσμους» αλλά
της όσμωσης χαρακτηριστικών ιδεών και εννοιών
που μπορούν να λειτουργήσουν γονιμοποιητικά στα
σημερινά προβλήματα.
Το ζήτημα του δήμου, στην αρχαία του εκδοχή και
τις πιθανές σημερινές του εκφάνσεις, του τρόπου
εκπροσώπισης, του κράτους και της λειτουργίας του, της
συμμετοχής, σε συνάρτηση βέβαια με τα κοινωνικά και
πολιτιστικά δεδομένα της κάθε εποχής, είναι κομβικά
σημεία στα οποία θα αναζητήσουμε μια ίσως νέα
αντίληψη για το περιεχόμενο της Δημοκρατίας.
Την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και τη σύγχρονη
φιλελεύθερη δημοκρατία τις χωρίζουν χρονικά περίπου
είκοσι αιώνες, τεράστιο χρονικό διάστημα που μετατρέπει
την όποια σύγκρισή τους σε ένα εγχείρημα ενδιαφέρον
αλλά εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι και επικίνδυνο από
κάποιες πλευρές.
Στους μακρόσυρτους αυτούς αιώνες οι κοινωνικές
μεταβολές στον πλανήτη ήταν κατακλυσμιαίες.
Δεν άλλαξαν όμως μόνο οι κοινωνικοοικονομικοί και
πολιτικοί σχηματισμοί αλλά και η βαθύτερη κουλτούρα
με την οποία ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τον εαυτό
του και τους άλλους ανθρώπους, τη φύση γύρω του,
την πραγματικότητα μέσα στην οποία διαβιεί και τις
e-Δίαυλος |
ακρογωνιέες ιδέες που ο ίδιος δημιούργησε στο διάβα
του.
Κρίσιμο βαθύτερο ερώτημα αναδύεται εδώ. Αλλάζει η
φύση του ανθρώπου;
Μπορεί να άλλαξαν πολλά, όμως στον πυρήνα
τους πολλά ερωτήματα παρέμειναν σταθερά ανά τους
αιώνες και δέχτηκαν πολλές διαφορετικές απαντήσεις
που αναδύθηκαν επώδυνα στις διαφορετικές συνθήκες
της κάθε εποχής. Τέτοιες ερωτοαπαντήσεις αφορούν
και την οργανωμένη συγκρότηση της κοινωνίας, την
θέση του κάθε ανθρώπου σε αυτήν, την διασύνδεση
και την ρύθμιση της ατομικής και συλλογικής ζωής.
Μπορεί κάποιες ιδέες και κάποια πράγματα σήμερα
να τα θεωρούμε εν πολλοίς αυτονόητα, όμως δεν ήταν
πάντα έτσι. Χρειάστηκαν βαθειές τομές στη σκέψη
και αδιάλειπτος αγώνας για να καρποφορήσουν και
να ενταχθούν στην καθημερινότητα –όσο και όπου
έχουν ενταχθεί- ιδέες όπως η ελευθερία, η ισότητα. Το
ατομικό και το συλλογικό.
Το αρχικό εφαλτήριο αυτής της κοινωνικής εξέλλιξης
δημιουργήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα και στηρίχθηκε
στην αρχή της αμφισβήτησης.
Δεν αποδέχτηκαν στην σκέψη τους οι αρχαίοι έλληνες
θεσμούς αιώνια δεσμευτικούς και νόμους στατικούς.
Δεν υπάρχουν γιά αυτούς υπερβατικές και εξωκοσμικές
δυνάμεις που μπορούν να καθορίζουν τα εγκόσμια.
Η εσωτερική σχέση φιλοσοφίας και δημοκρατίας και
η αποδοχή της αλλαγής της κοινωνικής θέσμισης
υπήρξαν οι δημιουργικοί μοχλοί που σμίλεψε τα
κοινωνικά και πολιτιστικά επιτεύγματα της Αρχαίας
Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις και ιδιαίτερα η Αθήνα
ήταν ο χώρος στον οποίον αναπτύχθηκε η δημοκρατία
με αργούς βέβαια ρυθμούς από τον 8ο μέχρι τον 5ο
αιώνα π.Χ.
Στην πραγματικότητα ήταν πόλεις-κράτη με μικρό
αριθμό κατοίκων. Στα πλαίσια της δουλοκτητικής
κοινωνίας, υπήρχε οικονομική δυνατότητα που
μπορούσε να εξασφαλίζει «ελεύθερο χρόνο» στους
πολίτες.
Το δικαίωμα του πολίτη δεν αφορούσε όλους τους
σελ. 26
 Λυκούργος ΚΟΓΕΒΙΝΑΣ : Ο Ναός της Φιγάλειας, 1924
κατοίκους, το είχαν μόνο οι ενήλικοι άνδρες που ήσαν
γηγενείς αθηναίοι. Οι γυναίκες, οι δούλοι και οι μέτοικοι
εξουσία χωρίς αντιπροσώπους.
δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Σε αυτές τις κοινότητες
Ελεύθερη πόλη, θεωρεί ο Θουκιδίδης την πόλη που
και κάτω από αυτές γενικά τις συνθήκες καλλιεργήθηκε
είναι αυτόνομη, αυτόδικη και αυτοτελής, δηλαδή
ένας δημοκρατικός τρόπος ζωής.
αυτοκυβερνάται.
Οι πολίτες κατέκτησαν την πολιτική ισότητα και μέσα
Η διασύνδεση της φιλοσοφίας των πολιτών με
στα πλαίσια της Εκκλησίας του Δήμου που ήταν το
την δημοκρατία των πολιτών, έθεσε ιστορικά όλα
κυρίαρχο πολιτικό όργανο, μπορούσαν να άρχουν και
τα σημαντικά ερωτήματα και έδωσε ουσιαστικές
να άρχονται.
απαντήσεις για το πως μπορεί και πρέπει να λειτουργεί
Η άμεση συμμετοχή στις αποφάσεις όλων των θεμάτων
πάντα «εν κινήσει» μια δημοκρατική κοινωνία.
που απασχολούσαν την πόλη και οι πολλαπλές μέθοδοι
Ο δυτικός πολιτισμός ενσωμάτωσε αργότερα σε όλο
επιλογής υποψηφίων, όπως μέσω της άμεσης εκλογής, της
και σε μεγαλύτερο βαθμό την αρχή της αμφισβήτησης
κλήρωσης (ακόμα και για τους δικαστές), της εναλλαγής
και την εξέλλιξε με τον δικό του τρόπο, σε αντίθεση
αλλά και ο θεσμός της ανακλητότητας, εξασφάλιζαν και
με τον ανατολικό κόσμο που παρέμεινε για αιώνες
μεγάλη συμμετοχή και άριστες αποφάσεις.
προσκολλημένος σε θεοκρατικές και δεσποτικές
«Έδοξε τη βουλή και τω δήμω» ήταν η εισαγωγική φράση
αναλλοίωτες και ασφυκτικές για τον άνθρωπο
κάθε απόφασης, που δείχνει ότι ο δήμος ασκεί εδώ την

e-Δίαυλος | σελ. 27
αρχές. Έτσι από την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, το αυτής της στρατηγικής.
ρωμαϊκό δίκαιο, την δεσποτεία, την απολυταρχία και Εκφράζεται άλλες φορές πιό έντονα και άλλες
τις απόλυτες και συνταγματικές μοναρχίες φτάσαμε φορές πιό ήπια κάτω από την ιδέα του παρεμβατικού
στο σημερινό δυτικό κράτος και την φιλελευθερη κράτους. Στην πραγματικότητα, κατά την γνώμη μας,
δημοκρατία, κυρίως μέσα από την ρεμπουμπλικάνικη αποτελούν και οι δύο αυτές εκφάνσεις, εναλλακτικές
(republican) την μετέπειτα φιλελευθερη (liberalism) επιλογές της ίδιας στρατηγικής, με διαφορετικό τρόπο
πολιτική παράδοση. εφαρμογής, όπου όμως στόχο έχουν να φτάσουν στο
Η φιλελεύθερη δημοκρατία (liberal democracy) έχει ίδιο αποτέλεσμα.
τρία βασικά χαρακτηριστικά: Έχουν φανεί από την παραπάνω παράθεση των
α. Την έμμεση και αντιπροσωπευτική εκπροσώπιση, γενικών μορφών της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας
β. Στηρίζεται στον ανταγωνισμό και την εκλογική και της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας τα
επιλογή, και γ. Χαρακτηρίζεται από μια σαφή διάκριση κύρια σημεία που διαχωρίζουν τις δύο αντιλήψεις για
κράτους και κοινωνίας πολιτών. την δημοκρατία.
Υπήρχε πάντα μια βαθειά ριζωμένη φιλελεύθερη φοβία Το πρώτο θέμα αφορά την τεράστια διαφορά
για το πόσο η δημοκρατία μπορεί να απειλήσει την μεγέθους των μικρών αρχαίων πόλεων-κρατών και
ατομική ελευθερία. των σημερινών εθνικών και πολυεθνικών κρατών και
Η παράδοση της κατανοεί την δημοκρατία με τα πράγματα θα πάρουν βεβαίως άλλη διάσταση αν
ατομικιστικούς όρους και πάντα αγωνιά για την μπορέσουμε να φανταστούμε τι μπορεί να συμβεί σε
ασφάλεια της ιδιωτικής περιουσίας. Ωστόσο με τον ένα παγκόσμιο-χωριό.
καιρό αποδέχονται την δημοκρατία ως αξία και θέτουν Η έκταση και ο πληθυσμός των νεώτερων κρατών
τους δικούς τους περιορισμούς γιά την εξασφάλιση θέτουν νέα και διαφορετικά ερωτήματα που αφορούν
της πολιτικής σταθερότητας απέναντι στην τυραννία την υπερσυγκέντρωση εξουσιών ή την αποκέντρωσή
της πλειοψηφίας ή σε άλλου είδους σφετερισμούς. τους.
Τέτοιου είδους περιορισμοί είναι:
α. τα συνταγματικά πλαίσια και
β. ο διαχωρισμός των εξουσιών σε νομοθετική,
εκτελεστική και δικαστική.
Σε όλες τις μορφές της η φιλελευθερη δημοκρατία
αναζητούσε κάποιου είδους συννενόηση και
συμμετοχή μέσα από κοινωνικά συμβόλαια (social
contract) ζητώντας από τα άτομα να θυσιάσουν μέρος
της ελευθερίας τους χάριν της ασφάλειας και της
οργάνωσης ενός λειτουργικού συστήματος.
Η συννενόηση και η συμμετοχή στις μέρες μας έχει
πάρει την μορφή της συναίνεσης, του πειθαναγκασμού
και της καταστολής γιά την εξισορρόπηση των
αντιμαχόμενων αναγκών και επιθυμιών.
Ο οικονομικός φιλελευθερισμός της ελεύθερης
αγοράς, που κατά τη γνώμη των φιλελεύθερων έχει
την δυνατότητα να αυτορρυθμίζεται, είναι ο πυρήνας

e-Δίαυλος | σελ. 28
Το ζήτημα της πολιτικής ισότητας όλων των κατοίκων
μιάς περιοχής ή όλων των πολιτών ενός κράτους, δεν το
αντιμετώπισε και δεν το έλυσε η Αθηναϊκή Δημοκρατία.
Άφησε και αυτό ανεξάρτητα αν το δικαιολογεί ή όχι η
εποχή της, στο περιθώριο το μεγαλύτερο μέρος των
κατοίκων της πόλης.
Ο μη καθολικός χαρακτήρας της αθηναϊκής δημοκρατίας
βρήκε αντίκρυσμα, έστω και σταδιακά στην φιλελευθερη
δημοκρατία.
Η σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, μπορεί να
ονομάζεται σύγχρονη και μόνο από το γεγονός ότι
έχει διευρύνει κατά το μακρύ χρονιακό διάστημα
συγκρότησής της, την ένταξη του μεγαλύτερου αν
όχι του όλου των ενηλίκων πολιτών στο επίπεδο της
πολιτικής ισότητας.
Σήμερα και όσο αφορά την ενηλικίωση και στο θέμα των
μη γηγενών στα πλάισια ενός κράτους, κάνει βήματα
διέρυνσης.
Οι αρχαίοι αθηναίοι στις δημοκρατικές διαδικασίας της
πόλης εκπροσωπούσαν οι ίδιοι τον εαυτό τους.
Ήταν μιά σχέση «πρόσωπο με πρόσωπο» σε έναν
καθημερινό διάλογο ισηγορίας.
Αγνοούσαν την εκπροσώπιση μέσω αντιπροσώπων
που είναι το βασικό χαρακτηριστικό της φιλελευθερης
δημοκρατίας.
Εδώ οι κάτοικοι σε τακτά χρονικά διαστήματα και για
μιά μέρα καλούνται μέσω της μυστικής ψηφοφορίας να
γίνουν πολίτες. Από το σημείο αυτό ξεκινά μιά βασική
πολιτική αλλοτρίωση που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες
δυτικές κοινωνίες, αλλά και όσες άλλες έχουν αποδεχθεί
αυτόν τον τρόπο δημοκρατικής λειτουργίας.
Οι εκλογές και οι ψηφοφορίες για τους αρχαίους
Αθηναίους ήταν μιά πολύ διαφορετική από αυτήν που
γνωρίζουμε εμείς σήμερα.
Οι μέθοδοι επιλογής προσώπων για τις δημόσιες θέσεις
ήταν πολλαπλές.
Η διαδικασία της κλήρωσης, της εναλλαγής, αλλά και ο
θεσμός της ανακλητότητας είναι πρωτοπόροι θεσμοί και
για την σημερινή πολιτική σκέψη.
Η βραχύχρονη θητεία για όλους και η μη δυνατότητα να
κατέχει κάποιος δυό φορές την ίδια θέση συμπληρώνουν
e-Δίαυλος |
χωρίς να τον εξαντλούν τον ουσιαστικό τρόπο με το
οποίο λειτουργούσε η αρχαία δημοκρατία.
Στη σύγχρονη δημοκρατία το δικαίωμα του άρχειν
στην πραγματικότητα εκχωρείται σε ανταγωνιστικές
πολιτικές μερίδες και η λογοδοσία, που ήταν άμεση
στους αρχαίους, χάνεται συνήθως στην απρόσωπη
κρατική εξουσία.
Το κράτος, που απουσιάζει από την αρχαία πόλη με
τη μορφή που εμείς το γνωρίζουμε, στην σύγχρονη
φιλελευθερη δημοκρατία παίζει τον κεντρικό ρόλο στην
πολιτικοκοινωνική ζωή κάθε χώρας.
Η λειτουργία του κράτους ως αυτοτελής κυβερνητική
εξουσία, αλληλοσυνδεδεμένη με την γραφειοκρατία,
τα εξειδικευμένα διοικητικά στελέχη και τα διάφορα
λόμπυ επηρεασμού των αποφάσεων, ρυθμίζει τις
τύχες της χώρας και των πολιτών άλλοτε μέσω της
ιδεολογικοπολιτικής υπεροχής του και άλλοτε μέσω της
καταστολής, επειδή του ανετέθει η πολιτική ευθύνη.
Ο διαχωρισμός των εξουσιών σε νομοθετική, δικαστική
και εκτελεστική, ενώ έχει θεωρητικά λογική βάση, στην
πράξη αποτελεί «ένα είδος ακούσιας απάτης» κατά τον
Καστοριάδη.
Εδώ είναι θεμιτή μιά μικρή παρέκβαση για να δούμε
ορισμένα πράγματα λίγο πέρα από τις θεωρίες των
πολιτικών στοχαστών του φιλελευθερισμού που
ξεκινάνε από τον Hobbes και τον Locke και φτάνουν
μέχρι τις μέρες μας.
Από την αναγέννηση και μετά συγκροτήθηκε ο
αστικός πολιτισμός (μέρος του οποίου είναι και ο
φιλελευθερισμός) και στην πορεία του έφερε στην
επιφάνεια και διαχειρίστηκε με πολλούς τρόπους
στοιχεία ελευθερίας που χαρακτήριζαν τον νέο άνθρωπο
στους κόλπους του.
Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η ελευθερία της σκέψης,
του συναισθήματος, του γούστου, της μόρφωσης, του
βιβλίου και του τύπου αργότερα, των προτιμήσεων και
των επιδιώξεων σε συνδιασμό βέβαια με την ελευθερία
σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.
Είναι προφανής η αλληλοδιαπλοκή όλων αυτών των
εκφράσεων ελευθερίας όπως και σχετική τους αυτονομία.
Η ανάπτυξη του αστικού πολιτισμού, η κορύφωσή
σελ. 29
του στην βιομηχανική επανάσταση και η εμφάνιση
πολλαπλών στοιχείων φθοράς του στην συνέχεια,
έδωσαν με τον χρόνο στην τεχνοοικονομική σφαίρα
δυνατότητα μεγαλύτερης αυτονόμισης απέναντι στην
πολιτικοκοινωνική.
Το γεγονός αυτό αναμφισβήτητα επέδρασε τις
τελευταίες δεκαετίες στις σύγχρονες κοινωνίες και
έφερε σε αδιέξοδο πολλές βεβαιότητες που έχουν να
κάνουν με τις κλασσικές φιλελευθερες αντιλήψεις περί
δημοκρατίας και αλλοίωσαν πολλά χαρακτηριστικά
τους γνωρίσματα.
Εάν θέλουμε αυτά να τα δούμε πιο καθαρά ο καλλίτερος
τρόπος είναι να ανατρέξουμε στις έννοιες και τις αξίες
που γέννησε η πρώτη αυτοδημιούργητη δημοκρατία.
ΟΙ έλληνες που αγνόησαν την ύπαρξη κάθε υπερβατικής
δύναμης ως ρυθμιστή των κοινωνικών τους διεργασιών,
ασφαλώς θα γελούσαν αν γνώριζαν ότι στις μέρες μας
τείνουμε να αναγνωρίζουμε ως υπερβατική ρυθμιστική
δύναμη την αγορά. Την αγορά με την σημερινή σημασία
του όρου βέβαια.
Τέλος, ένα βασικό χαρακτηριστικό της αρχαίας
δημοκρατίας που δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα να
κατανοήσει σε βάθος και να το αποδεχτεί η δυτική
σκέψη, αφορά την διαδικασία της αυτοθέσμισης όπως
αυτή εκφράστηκε στην Αθήνα.
«Η αυτοθέσμιση δεν είναι κατάσταση, είναι διαδικασία».
Μέσω της αυτοθέσμισης, αυτής «της ήπιας καθημερινής
επανάστασης» όπως θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε,
η κοινωνική ζωή γίνεται εκ των πραγμάτων αντικείμενο
πολιτικής συμμετοχής και δράσης.
Η σύγκριση της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας με τη
σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία κατά την γνώμη
μας γέρνει την πλάστιγγα περισσότερο στις διαφορές
παρά στις ομοιότητες.
Η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και όρισμένες
άλλες λίγες δημοκρατικές «στιγμές» της ιστορίας,
μάλλον αποτελούν εξαίρεση στον κανόνα, που
θέλει πρωταγωνιστή τον αδηφάγο ανταγωνισμό για
κυριαρχία και εξουσία στην μέχρι σήμερα μακρά πορεία
του ανθρώπου προς την χειραφέτηση του και τον
εξανθρωπισμό του.
e-Δίαυλος |
Σήμερα τηρούνται όλα τα προσχήματα των
«φιλελεύθερων», δημοκρατικών ιδεωδών της Δύσης.
Η δημοκρατία όμως δεν αφορά κάποιο τυπολογικό
μοντέλο, ούτε είναι ανεξάρτητη από τα πολιτισμικά και
συγκυριακά δεδομένα.
Δεν αφορά γενικά την «δημοκρατία», την ρομαντική ή
αφελή «αμεσοδημοκρατία» ούτε την «αληθή τοιαύτη»,
για να θυμηθούμε και το «γέρο» της εγχώριας αστικής
δημοκρατίας.
Ενσωματώνει κάθε φορά η δημοκρατία κατακτημένους
θεσμούς κι άλλους νέους που ωριμάζουν στη συγκυρία.
Έτσι πάντα πρέπει να την ορίζουμε, δυναμικά, στην
ικανότητά της δηλαδή να μετατρέπει τον εκάστοτε
βαθμό του κοινωνικού αυτεξούσιου σε περαιτέρω
αυτεξούσιο.
Τι θα σήμαινε όμως αυτό για μας σήμερα;
Ανάταξη της στρεβλής εκπροσώπησης σε πολιτειακό
και κομματικό επίπεδο, ώστε οι εκπρόσωποι να
δεσμεύονται ως εντολοδόχοι της κοινωνίας κι όχι ως
εγκάθετοι του αλλότριου κομματικού καθεστώτος;
Αληθή διαχωρισμός εξουσιών, περιορισμό θητείας,
ανακλητότητα, θεσμοί αμεσοσυμμετοχής και κλήρωσης
ορισμένως, θεσμούς διαφάνειας, δημοκρατικά εκλογικά
συστήματα.
Έχουμε πολλά ακόμα δημοκρατικά να πάθουμε... και να
μάθουμε.
Βιβλιογραφία
1. Daniel Bell, Ο πολιτισμός της μεταβιομηχανικής Δύσης,
Εκδ. ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα 1999
2. Andrew Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, Εκδ.
ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, Θεσσαλονίκη 2007
3. David Held, Μοντέλα Δημοκρατίας, Εκδ. ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ,
Αθήνα 2007
4. Κορνήλιος Καστοριάδης, Η αρχαία ελληνική δημοκρατία
και η σημασία της για μας σήμερα, Εκδ. ΥΨΙΛΟΝ, Αθήνα 1999 .
* Ο Αλέξανδρος ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ είναι σκηνοθέτης.
Μία από τις τελευταίες του δημιουργίες το ντοκυμαντέρ
“Η Ανατολή Έδυσε’’.
σελ. 30
 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : Μνημεία της πόλης

Η Αψίδα του Γαλέριου και η Εγνατία (πηγή : Γερμανικό Ινστιτ. Αρχ.)

Η Καμάρα : Η ΑΨΙΔΑ του ΓΑΛΕΡΙΟΥ

Ο ανάγλυφος διάκοσμος
Επιμελήθηκε ο Αλέξανδρος ΤΖΙΟΛΑΣ
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Θεσσαλονίκης
είναι η Θριαμβική Αψίδα του Γαλερίου, γνωστή και ως Καμάρα,
που βρίσκεται στην πάνω πλευρά της οδού Εγνατίας και σε
μικρή απόσταση από την Ροτόντα.
Η Καμάρα ήταν για την Θεσσαλονίκη ένα μνημείο δεμένο
με την Εγνατία οδό η οποία σε όλη την ιστορία της περνούσε
μέσα από αυτήν.
Οι εικόνες δέιχνουν την ιστορική ενότητα αυτών των δύο που
είναι αποτυπωμένη στη ζωή της πόλης μέχρι της μέρες μας.
Η Καμάρα είναι κτίσμα της εποχής της Ρωμαϊκής
«Τετραρχίας» (αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί το ένα
σκέλος (δυτικό) μίας στεγασμένης στοάς, που σχηματιζόταν
από αψίδες και τόξα.
Κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας
Γαλέριος, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306
μ.Χ.) μετά από πολέμους του κατά των Περσών. Η θριαμβική
αυτή αψίδα ήταν τοποθετημένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία,
που διέσχιζε την πόλη (δυτικά προς ανατολικά) και αποτελούσε
μέρος του λεγόμενου Γαλεριανού συγκροτήματος (Ρωμαϊκά
Ανάκτορα), που αναπτύσσονταν κύρια νοτιοδυτικότερα, στις
σημερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδρομίου.

e-Δίαυλος | σελ. 31
e-Δίαυλος | σελ. 32
Επάνω : Σχέδιο λεπτομέρειας ανάγλυφου διάκοσμου της αψίδας Γαλέριου, δημοσιεύθηκε από την WALKER, Mary Adelaide το 1864.
Κάτω : Το ίδιο ανάγλυφο στην Νότια όψη του Βόρειου πεσσού : Ο Γαλέριος επισκέπτεται μια πόλη της Αρμενίας, την Έριζα, όπου υπήρχε ένα
σπουδαίο ιερό της θεάς Αναΐτιδος, της Μεγάλης θεάς των Αρμενίων. Στα αριστερά διακρίνεται η πύλη της πόλης, από την οποία φαίνεται πως
έχει ξεκινήσει ο Γαλέριος, με τη συνοδεία των έφιππων σωματοφυλάκων του, που κρατούν δόρατα ή λάβαρα. Ο αυτοκράτορας παριστάνεται
πάνω σε ένα δίτροχο όχημα με "καθέδρα" που το σύρουν δύο άλογα. Οι πρώτοι από τη συνοδεία του έχουν φτάσει ήδη στην πόλη. Οι κάτοικοι
με λάβαρα και άνθη, βγαίνουν να υποδεχτούν τον επίσημο επισκέπτη. Μέσα στην πόλη, στο βάθος, δίπλα από ένα κυπαρίσσι, προβάλλει ο
ναός της θεάς, την οποία, με την επίσκεψή του θέλησε να τιμήσει ο Γαλέριος. Στο κέντρο του ναού διακρίνεται το λατρευτικό άγαλμα.

e-Δίαυλος | σελ. 33
Λεπτομέρεια : Ο Γαλέριος (αριστερά) επιτίθεται στον Ναρσή. Μία ακόμη λεπτομέρεια του ανάγλυφου.

Θριαμβική νικητήρια σκηνή, Γαλέριος και Πέρσες.

Η σκηνή αποδίδει μια μάχη ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους Πέρσες. Κυριαρχεί η μεγαλειώδης μορφή του Καίσαρα, έφιππος, με
πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση του θώρακα, όπου απεικονίζεται η λύκαινα με τα δίδυμα αγόρια, σύμβολο της Ρώμης.
Ο αντίπαλός του, ένας Πέρσης γενειοφόρος, μάλλον αποδίδει τον Πέρση βασιλιά Ναρσή, αλλά δυστυχώς οι φθορές σε εκείνο το σημείο
δεν αφήνουν να διακρίνεται αν φορά τιάρα ή στέμμα. Οι υπόλοιπες μορφές μάχονται πεζές και ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λεπτομέρειες
στην ενδυμασία τόσο των Ρωμαίων όσο και των Περσών στρατιωτών. Ο εχθρός κείτεται στο έδαφος, προσπαθώντας να αμυνθεί. (Η
σκηνή αποτυπώνεται και στο σχέδιο της Mary-Adelaida WALKER του 1864, στο κάτω μέρος του. Το σχέδιο βρίσκεται στην προηγ. δελίδα).

Πηγές : Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης - Διαδίκτυο - ΠΦτΘ (FB).

e-Δίαυλος | σελ. 34
 Επινίκια θυσία του Διοκλητιανού και του
Γαλέριου.
Στη σκηνή απεικονίζονται ο Διοκλητιανός και ο
Γαλέριος με φιάλες στα χέρια δεξιά και αριστερά ενός
βωμού, προκειμένου να αποδώσουν τελετουργική
σπονδή. Ο βωμός διακοσμείται με ανάγλυφες μορφές
του Δία και του Ηρακλή, προστάτιδες θεότητες των
ηγεμόνων της Τετραρχίας, ενώ παριστάνονται και
άλλες σχετικές θεότητες και αλληγορικές μορφές
γίνονται μάρτυρες της θυσίας. Πίσω από το βωμό
και ανάμεσα στους Καίσαρες απεικονίζονται δύο
γυναικείες μορφές: πάνω από τη μία διατηρείται
τμήμα του ονόματος ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ, η δεύτερη
έχει ερμηνευτεί ως ΟΜΟΝΟΙΑ, ενώ πίσω από τον
Γαλέριο μια άλλη γυναικεία μορφή είναι η ΕΙΡΗΝΗ.
Την ακολουθεί μια μικρότερη γυναικεία μορφή που
οδηγεί ένα ζώο για θυσία προς τον βωμό και τους
Καίσαρες. Πρόκειται προφανώς για την επινίκια
θυσία του Διοκλητιανού και του Γαλέριου προς τους
θεούς-προστάτες της Τετραρχίας, πιθανότατα στην
Αντιόχεια, τη βάση των στρατιωτικών επιχειρήσεων
των Ρωμαίων και χώρο των θριαμβικών σκηνών.
Στη σκηνή ο Διοκλητιανός αποδίδεται με
πολιτική ενδυμασία, μια δεν ήταν ο ίδιος ενεργά
αναμεμειγμένος στον πόλεμο με τους Πέρσες, ενώ ο
Γαλέριος με στρατιωτική και καθώς κάνει ο ίδιος τη
σπονδή, προβάλλεται περισσότερο.

Ομόνοια και ενότητα των ηγεμόνων της Τετραρχίας – Θριαμβική παράσταση των Τετραρχών.
Οι δύο Αύγουστοι, ο Διοκλητιανός και ο Μαξιμιανός παριστάνονται καθιστοί, πάνω σε «αψίδες ουράνιες», σύμβολο της παντοκρατορίας
τους. Οι δύο Καίσαρες, ο Γαλέριος και ο Κωνσταντίνος, όρθιοι δίπλα στους Αυγούστους λειτουργούν ως βοηθοί τους, καθώς εκείνοι δέχονται
τα στεφάνια από τις Νίκες, σε εκείνους ανήκει ο θρίαμβος. Τέλος, γυναικείες μορφές γονατιστές μπροστά στους Καίσαρες αποδίδουν
προσωποποιημένες επαρχίες, προς τις οποίες οι ηγεμόνες τείνουν το χέρι, δηλώνοντας έτσι την εύνοιά τους προς αυτές (pietas Augustorum).
Η σκηνή φθάνει πέρα από τις νίκες του Γαλέριου επί των Περσών, αποδίδει τον τρόπο της διοίκησης της Τετραρχίας. Ο Δίας ως κυρίαρχος
του κόσμου, στο όνομα του οποίου οι τέσσερις Καίσαρες ασκούν την εξουσία τους, θεότητες και συμβολικές προσωποποιήσεις περιβάλλουν
την πανηγυρική, πλούσια σε μορφές και πολύπλοκη στην ερμηνεία της σκηνή, κύριο συστατικό της οποίας είναι η κοσμοκρατορία του
ρωμαϊκού κράτους και η διάδοση της αυτοκρατορικής εύνοιας. (1ο ανάγλυφο από κάτω).

e-Δίαυλος | σελ. 35
 Ήρωες της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ του 1821
Άποψη του Ναυπλίου από την Πρόνοια, τον 19ου αιώνα, του γάλλου Jean-Pierre-Eugène-Félicien Peytier. (Βιβλιοθήκη Αλεξ. Ωνάσης)
Δημήτριος ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ
Ο Δημήτριος Υψηλάντης, αδελφός του αρχηγού της
Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρου Υψηλάντη, γεννήθηκε
στην Κωνσταντινούπολη την 14 Δεκεμβρίου 1793.
Ήταν γόνος εύπορης και ισχυρής φαναριώτικης
οικογένειας.
Πατέρας του ήταν ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης, ο οποίος
διετέλεσε διερμηνέας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
και ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας, και μητέρα του η
e-Δίαυλος |
Γράφει ο Σπύρος ΔΕΡΜIΤΖΑΚΗΣ*
δεύτερη σύζυγος του Κωνσταντίνου Σάφτα (Ελισάβετ)
Βακαρέσκου, κόρη σημαντικής οικογένειας της
Μολδαβίας.
Αδέλφια του ήταν, εκτός από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη,
οι Γεώργιος, Γρηγόριος και Νικόλαος Υψηλάντης, η
Αικατερίνη και η Μαρία Υψηλάντη.
Μετά την βασική του εκπαίδευση στην Κωνστα-
σελ. 36
ντινούπολη και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες (ένας
από τους πρώτους δασκάλους του ήταν ο Μακάριος
Καββαδίας), φοίτησε σε στρατιωτική σχολή των
Παρισίων και κατά την διάρκεια των Ναπολεόντειων
Πολέμων υπηρέτησε ως αξιωματικός του ρωσικού
στρατού.
Έως την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ήταν
υπασπιστής, με τον βαθμό του λοχαγού, του στρατηγού
Ραγιέφσκι στο Κίεβο, έχοντας μυηθεί στην Φιλική
Εταιρεία από το 1818.
Με την έναρξη της επανάστασης ανέλαβε να
αντιπροσωπεύσει τον αδελφό του Αλέξανδρο
Υψηλάντη, ως πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου
Αρχής στην Πελοπόννησο.
Η πατρότητα της ιδέας της αναπλήρωσης του
Αλέξανδρου από τον Δημήτριο διεκδικείται από τους
Ξάνθο και Αναγνωστόπουλο και χρονικά τοποθετείται
μεταξύ 9 και 19 Μαρτίου 1821.
Πραγματοποίησε αρχικά ένα σύντομο ταξίδι στην
Οδησσό με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων από τους
Ο Δημήτριος Υψηλάντης
e-Δίαυλος |
Έλληνες της εκεί κοινότητας, δανείστηκε άλλα αφού
υποθήκευσε οικογενειακά κοσμήματα, προμηθεύθηκε
όπλα και γύρισε στο Κισνόβιο (Κισινάου Μολδαβίας).
Στις 23 Απριλίου, με το όνομα Αθανάσιος Στοστοπό-
πουλος, ξεκίνησε από το Κισνόβιο με δύο εφοδιαστικά
(διαβατήρια), ένα ρωσικό και ένα γερμανικό.
Μαζί του ήταν ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος,
ηγετικό στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας, ο ελληνο-
κορσικανός αξιωματικός Ιωσήφ Βαλέστ, τον οποίο
προόριζε για εκπαιδευτή του τακτικού στρατού, ο
Αλέξανδρος Καντακουζηνός, ο Γεώργιος Τυπάλδος-
Κοζάκης και άλλοι.
Το ταξίδι του για την Ελλάδα, σύμφωνα με τον Ιωάννη
Φιλήμονα, ήταν περιπεειώδης επειδή στην αρχή (Μάιος
1821) στο Τσέρνοβιτς αναγνωρίστηκε από κάποιον
τυχοδιώκτη, τον Σαλόνσκη, πρώην υπηρέτη διωγμένο
από το σπίτι του γαμπρού του Υψηλάντη.
Μέχρι να φτάσει στη Τεργέστη, τον είχε μαζί του σαν
αιχμάλωτο και όταν επιβιβάστηκε στο καράβι τον
άφησε δίνοντάς του 600 δίστηλα.
Στις 17 Μαΐου στο Έρμανστατ αναγνωρίστηκε από
κάποιον Mολδαβό, ο οποίος εξαφανίστηκε και κατόπιν
πήγε στη Βιέννη να καταγγείλει τον Υψηλάντη.
Αυτός ήταν ο λόγος αλλαγής του δρομολογίου του
Υψηλάντη: από το Έρμανστατ πήγε στη Τεργέστη μέσω
Τεμεσβάρ, Έσσινγκ Κάρλσταντ και Φιούμε.
Οι αυστριακές Αρχές επέτρεψαν στον Υψηλάντη να
φύγει για την Ελλάδα, επειδή εκτίμησαν ότι έτσι θα
είχαν την καλύτερη απόδειξη πως η Ρωσία εμπλεκόταν
στις ταραχές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Τελικά έφτασε στην Ύδρα την 8 Ιουνίου. Είχε μαζί του
τη σημαία της Φιλικής με τον φοίνικα και τις λέξεις
«Ελευθερία ή Θάνατος», τα πληρεξούσια του αδελφού
του με τα οποία διοριζόταν «Πληρεξούσιος του Γενικού
Επιτρόπου της Αρχής», και περισσότερο από 300.000
γρόσια, μεγάλο ποσό για την εποχή, που προερχόταν
από την οικογενειακή του περιουσία, αλλά και από
εισφορές πλουσίων ομογενών, όπως ο Παναγιώτης
Σέκερης (10.000 γρόσια), ή ο Γεώργιος Λεβέντης
(12.000 γρόσια) κ.ά.
Αυτό το επιβεβαιώνει και ο Pouqueville:
σελ. 37
 «Να δε επαρκέση εις τας ανάγκας της πατρίδος
προσέφερε, πλην άλλων πολλών και 300.000 φράγκα,
πηγάζοντα εκ της προικός της αδελφής του Μαρίας».
Έφερνε ακόμα μαζί του τρόφιμα, πολεμοφόδια και
όπλα, τα οποία άλλα προμηθεύθηκε από συνεισφορές
και άλλα από την προσωπική του περιουσία και ένα
τυπογραφείο. Στο τυπογραφείο αυτό τυπώθηκε στην
Καλαμάτα η πρώτη εφημερίδα του Αγώνα, η «Σάλπιγξ
Ελληνική».
Χρειάστηκε, να παραμείνει αρκετές ώρες στο πλοίο
που τον μετέφερε από την Τεργέστη στην Ύδρα, μέχρι
να προετοιμαστεί η τελετή της υποδοχής.
Αλλά η στιγμή που εμφανίστηκε ενώπιον των Υδραίων
και των άλλων νησιωτών που είχαν συγκεντρωθεί στο
λιμάνι υπήρξε από κάθε άποψη εντυπωσιακή.
Μόλις βγήκε από το πλοίο, οι απλοί νησιώτες
εντυπωσιάστηκαν από τη στολή του, που δεν είχαν
ξαναδεί παρόμοια και από το χρυσό σπαθί του. Δεν
γνώριζαν, βέβαια, ότι το σπαθί αυτό είχε χαρίσει στον
πατέρα του κάποιος σουλτάνος, αλλά προφανώς όλοι
πίστευαν ότι με αυτό θα κατατροπώσει τώρα τους
εχθρούς.
Ο απλός κόσμος συνδύασε την άφιξή του με την
απαρχή της ρωσικής βοήθειας στην ελληνική υπόθεση.
Μικρά και μεγάλα καράβια, αγκυροβολημένα στο
λιμάνι, ύψωσαν τις σημαίες τους, «αδιάκοπος ήρξατο
τηλεβολισμός παρά πάντων», και παντού ακούγονταν
επευφημίες.
Οι εκκλησιαστικοί, με τα επίσημα ενδύματά τους,
προσέδιδαν επισημότητα στην τελετή, στην
προετοιμασία της οποίας είχαν πρωτοστατήσει, όπως
ήταν φυσικό, οι κατά παράδοση τοπικοί πολιτικοί, και
κυρίως οι Κουντουριώτηδες.
Στο τέλος ο θεολόγος Νεόφυτος Βάμβας, που ανήκε
στην ακολουθία του Δ. Υψηλάντη, διάβασε τα έγγραφα
του «Αρχηγού της Υπέρτατης Αρχής» με τα οποία ο
Δημήτριος Υψηλάντης διοριζόταν «Πληρεξούσιος του
Γενικού Εφόρου».
Η παρατήρηση του Ιωάννη Φιλήμονα, ότι καθ’ όλη
τη διάρκεια του Αγώνα καμία άλλη τελετή υποδοχής
πολιτικού ηγέτη δεν υπήρξε τόσο σημαντική από
e-Δίαυλος |
συμβολική άποψη, παρουσιάζεται πράγματι αρκετά
πειστική.
Τις προϋποθέσεις είχαν προετοιμάσει οι απεσταλμένοι
της Εταιρείας οι οποίοι, με τη στήριξη κυρίως των
αυτοχθόνων στρατιωτικών, είχαν διαδώσει στα στρατό-
πεδα της Πελοποννήσου τη φήμη ότι σε αυτήν την
επανάσταση υπήρχε αρχηγός, και μάλιστα Έλληνας
του εξωτερικού. Αρκετά εύκολα μάλλον κατάφεραν να
εντυπωσιάσουν τους πολλούς, τους απλούς στρατιώτες
και τον λαό, για τους οποίους η ύπαρξη της Εταιρείας
αποτελούσε πρόσφατη αποκάλυψη.
Ο επίδοξος ηγεμών καταγόταν από ένδοξη και πλούσια
ελληνική οικογένεια, που ήταν λογικό να παράγει
ηγέτες του έθνους αλλά και να διατηρεί ισχυρούς
ξένους φίλους σε καίριες θέσεις.
Το γεγονός, επίσης, ότι ο νέος ηγέτης ερχόταν από το
εξωτερικό για να πραγματοποιήσει το εθνικό όνειρο
που, όπως είχε αποδειχθεί, ήταν αδύνατο να επιτευχθεί
με τις δυνάμεις και την πρωτοβουλία των παραδοσιακών
τοπικών ηγετών, είναι πιθανό να ενίσχυε ακόμη
περισσότερο την εικόνα του ως λυτρωτή και πατριώτη.
Τέλος, ο Δημήτριος Υψηλάντης δεν είχε αναλάβει ρόλους
στο παλαιό καθεστώς των υπό τα όπλα κοινωνιών
και έτσι απαλλασσόταν από ευθύνες, δυσαρέσκειες,
τοπικές συγκρούσεις, αντιπαλότητες ή αντιπάθειες.
Ο Δημήτριος Υψηλάντης ήταν 28 ετών, αδύνατος και
αρκετά φαλακρός, «κράσεως δ’ ήττον ανδρικής, αλλά
καρδίας ανδρικωτάτης», όπως γράφει ο σύγχρονός του
ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων.
Την 12 Ιουνίου εξέδωσε την πιο κάτω προκήρυξη:
«Ομογενείς φιλελεύθεροι ΄Ελληνες,
Διωρισμένος από τον αρχιστράτηγον του Γένους ημών
Αλέξανδρον Υψηλάντη, να έλθω εις την φιλτάτην
Ελλάδα πληρεξούσιος αρχιστράτηγος Πελοποννήσου
και των άλλων μερών, έφθασα ήδη θεία δυνάμει εις
την νήσον Ύδραν. Όσοι μεν ελάβατε τα όπλα υπέρ της
ελευθερίας του ορθοδόξου ημών Γένους, φιλοτιμηθήτε
να φανήτε άξιοι πολε-μισταί, δεικνύοντες εις τον κατά
του ασεβούς τυράννου πόλεμον, ανδρίαν ακαταμάχητον,
ομόνοιαν αδιαίρετον και εις τους στρατηγούς,
σελ. 38

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης με στολή Ουσάρου, 1810
ευπείθειαν απαράβατον. Όσοι δε μέχρι τούδε εμείνατε
ακίνητοι, εγέρθητε, αρπάσατε τα όπλα και πανταχόθεν
τρέξατε να ελευθερώσητε την πατρίδα σας, και εντός
ολίγου να ενωθώμεν όλοι, διά να καθυποτάξωμεν
εξ ολοκλήρου τον τύραννον του Γένους. Δεν ελπίζω
να ευρεθή κανείς εξ υμών αμέτοχος της προγονικής
ανδρίας και ανάξιος του ελληνικού ονόματος εις
τον Ιερόν τούτον αγώνα, εις τον οποίον και αυτή η
αδιαφορία λογίζεται και είναι τῷ όντι, ασυγχώρητον
αμάρτημα. Το της δόξης ηνοίχθη, φίλοι πατριώται.
Τις δυνάμενος να εισέλθη, θέλει υποφέρει να μένη
έξω και να ονειδίζηται ως νόθος Έλλην; Το τέλος των
αγώνων μας είναι η ελευθερία, ή ο ένδοξος θάνατος.
Αιώνιος δόξα παρά Θεώ και ανθρώποις, βραβεία και
προβιβασμοί θέλουν δοθή εις έκαστον αναλόγως της
αξιότητος και των ανδραγαθημάτων του μετά την
αποκατάστασιν του Έθνους.
Εν Ύδρᾳ τη 12 Ιουνίου 1821,
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ
Πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου».
e-Δίαυλος |
Την 19 Ιουνίου αποβιβάζεται στο Άστρος όπου τον
υποδέχτηκε ο Θ. Κολοκοτρώνης και οι συγκεντρωμένοι
αρχηγοί των σωμάτων που πολιορκούσαν την
Τριπολιτσά, οπλαρχηγοί άλλων περιοχών, ανώτεροι
κληρικοί και τα μέλη της Πελοποννησιακής Γερουσίας.
Την 21 Ιουνίου μετέβη στα Βέρβαινα, όπου συναντήθηκε
με τους εκεί προκρίτους και καπεταναίους..
Την επομένη εξέδωσε προκήρυξη προς τους στρατιώτες,
στην οποία τόνιζε ότι θα τιμωρούνταν αυστηρά οι
λιποταξίες και ότι θα πολεμούσαν μόνον εκείνους που
εναντιώνονταν στην απελευθέρωσή τους.
«Ας μεταχειρισθώμεν» έγραφε «ως φίλους τους ήσυχους
Μουσουλμάνους» και αυτούς που παραδίδονται.
Ήδη από το Άστρος εκδηλώθηκε δυσφορία κατά
του προσώπου του λόγω της συμπάθειάς του προς
τους Φιλικούς Παπαφλέσσα, Κολοκοτρώνη και
Αναγνωσταρά. Πριν ξεκινήσει για την Ελλάδα είχε
ενημερωθεί για τον αντιδραστικό ρόλο που έπαιζαν οι
κοτζαμπάσηδες και ορισμένοι Μητροπολίτες.
Γι’ αυτό όταν έφτασε στην Ύδρα ανάγγειλε τον ερχομό
του όχι στη «Γερουσία των Καλτετζών» αλλά στην
«Εφορία της Φιλικής Εταιρείας».
Στο γράμμα του απευθυνόταν «Προς τους ευγενεστάτους
και φιλογενεστάτους Εφόρους της Πελοποννήσου».
Φαινόταν αποφασισμένος να μην αναγνωρίσει άλλη
αρχή ή εξουσία παρά μόνο εκείνη της Φιλικής Εταιρίας.
Την 1 Ιουλίου 1821, 22 οπλαρχηγοί αναγνώρισαν στα
Τρίκορφα τον Υψηλάντη ως αρχιστράτηγο και του
ζήτησαν να αναλάβει την αρχηγία της πολιορκίας της
Τριπολιτσάς.
Είχε προηγηθεί η διαφωνία μεταξύ προκρίτων και
Υψηλάντη σχετικά με το θέμα της οργάνωσης και
διοίκησης των πολιτικών και στρατιωτικών πραγμάτων.
Επειδή οι πρόκριτοι λειτουργούσαν με πανουργία και
δεν ήθελαν να αφήσουν τα παλιά τους προνόμια και να
παραδώσουν την εξουσία αποχώρησε δυσαρεστημένος
για την Καλαμάτα προκειμένου να οργανώσει εκεί τον
πόλεμο.
Με την αποχώρηση του Υψηλάντη ο λαός ξεσηκώθηκε
ζητώντας να σκοτώσει τους κοτζαμπάσηδες.
Μεσολάβησε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και το
απέτρεψε.
σελ. 39
Επέστρεψε στα Τρίκορφα από μία επιστολή που
έλαβε από τους καπεταναίους των Τρικόρφων και τη
μεσολάβηση του Κολοκοτρώνη.
Τελικά οι πρόκριτοι συνεργάστηκαν με τον Υψηλάντη,
χωρίς όμως να τον αναγνωρίσουν ως αρχιστράτηγο.
Ως γενικός διοικητής της πολιορκίας της Τριπολιτσάς
βελτίωσε την οργάνωση των ελληνικών στρατιωτικών
σωμάτων υποφέροντας πολλές κακουχίες και κινδύνους.
Η άλωση της Τριπολιτσάς έπαιξε αποφασιστικό ρόλο
στην εξέλιξη της Επανάστασης και τόνωσε το ηθικό των
Ελλήνων..
Όταν όμως μαθεύτηκε κατά το β΄ δεκαπενθήμερο του
Αυγούστου η αρνητική έκβαση των γεγονότων στις
Ηγεμονίες, η θέση του εξασθένισε. Δύο πρόσωπα που
θέλη-σαν να τον υπονομεύσουν ήταν οι Κωστάκης
Καρατζάς και Θεόδωρος Νέγρης.
Κατά τις συναντήσεις του με τους προκρίτους της
Πελοποννήσου εκδηλώθηκαν σοβαρές διαφωνίες, που
απείλησαν την ομαλή πορεία του Αγώνα.
Ο Υψηλάντης, όπως προαναφέρθηκε, επιδίωκε να
θέσει τις βάσεις για την οργάνωση τακτικού στρατού
και την συγκρότηση κεντρικής πολιτικής εξουσίας,
ενώ οι πρόκριτοι ήθελαν ένα πιο αποκεντρωμένο και
«δημοκρατικό» σύστημα, που θα έλεγχαν απολύτως.
Η αξίωση να διατηρεί η Εταιρεία το αποκλειστικό δικαίωμα
στην απονομή στρατιωτικών αξιωμάτων δεν κατέλυε
μόνον την προεπαναστατική συνήθεια των προεστών
να διαθέτουν και να συντηρούν ένοπλα σώματα, αλλά
στην ουσία προμήνυε την πλήρη αποδυνάμωσή τους:
θα χρηματοδοτούσαν τα στρατόπεδα αλλά δεν θα
ασκούσαν επιρροή στους οπλαρχηγούς, δεν θα ήλεγχαν
ούτε τους στρατιώτες.
Έτσι, αφού ήταν αδύνατο πια να διακόψουν τη
χρηματοδότηση, στην ουσία θα δημιουργούσαν οι
ίδιοι τις προϋποθέσεις για την εδραίωση ενός νέου
συστήματος που θα επέφερε την απόλυτη εξάρτησή
τους από τους αρχηγούς των ενόπλων, όσο και από τους
νεοφερμένους πολιτικούς που πλέον θα ήλεγχαν τους
τελευταίους.
Από τα τέλη του Απριλίου διαφαινόταν ο κίνδυνος
αμφισβήτησης των τοπικών αρχών που είχαν ήδη
e-Δίαυλος |
ιδρύσει οι Ελλαδίτες πολιτικοί στις περισσότερες
επαναστατημένες επαρχίες, από ανάγκη για τη
διαχείριση του πολέμου αλλά και για τη διατήρηση του
παραδοσιακού συσχετισμού δυνάμεων.
Διαφωνία Πελοποννησίων προεστών και Φιλικών
εστιαζόταν, πριν ακόμη φτάσει στην Ύδρα ο Δημήτριος
Υψηλάντης, στις μεταβολές που θα επέφερε η
Επανάσταση στο υφιστάμενο έως τότε διοικητικό
σύστημα των υπό τα όπλα επαρχιών.
Έτσι εξηγείται γιατί τόσο οι προεστοί όσο και ο
Υψηλάντης άρχισαν να προετοιμάζονται για τη
συνάντησή τους αρκετές μέρες νωρίτερα.
Από τις 9 Μαΐου 1821 οι προεστοί του Μιστρά
προσκαλούσαν εξ ονόματος του Μαυρομιχάλη
Πελοποννήσιους, Υδραίους και Σπετσιώτες άρχοντες
σε γενική συνέλευση, από την ανάγκη «να έμβη η
υπόθεσις εις ένα διαφορετικόν δρόμον», αφού στην
Πελοπόννησο «τα πράγματα δεν υπάγουν καλά από
την αναρχίαν και ακαταστασίαν του γένους».
Με τους όρους αναρχία ή ακαταστα-σία περιέγραφαν
προφανώς την απροθυμία πολλών χωρικών να
επανδρώσουν τα στρατόπεδα της Επανάστασης.
Αυτή η Συνέλευση, όμως έμεινε υπόθεση των
Πελοποννησίων, αφού οι νησιώτες αρνήθηκαν να
συμμετάσχουν.
Οι Υδραίοι είχαν πολλούς λόγους να μην ενθουσιάζονται.
Άλλωστε, η ναυτιλιακή και εμπορική ανάπτυξη του
νησιού τους μετά τα Ορλωφικά δεν ήταν αποτέλεσμα
μόνον των ευνοϊκών όρων που είχαν περιληφθεί στη
γνωστή συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, αλλά
κυρίως της απόφασής τους να προτιμήσουν την
ουδετερότητα παρά την εμπλοκή τους σε εκείνο τον
πόλεμο, κατά τη διάρκεια του οποίου συνέχισαν με
αμείωτους ρυθμούς τις εμπορικές δραστηριότητές τους
ενώ, μετά το τέλος του, παρακολούθησαν ως απλοί
θεατές τις καταστροφές και τα οθωμανικά αντίποινα
που υπέστησαν τα λιμάνια και τα εμπορικά κέντρα της
Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, όπως και τα
περισσότερα από τα άλλα νησιά του Αιγαίου πελάγους.
Οι Υδραίοι και οι άλλοι νησιώτες συνιδιοκτήτες πλοίων,
των οποίων οι κοινές προτεραιότητες (το εμπορικό
σελ. 40

κέρδος και η αποσόβηση του κινδύνου οικονομικής
κατα-στροφής) δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις
της αγαστής συνεργασίας τους και τους ενθάρρυναν
να αναζητούν την προστασία ή και την υπηκοότητα
ξένων δυνάμεων, σε μια εποχή μάλιστα που η Ευρώπη
καταδίκαζε απερίφραστα κάθε επαναστατική δράση.
Έτσι και η αντιπαράθεση με τη Φιλική Εταιρεία
παρέμεινε πελοποννησιακή υπόθεση.
Η διαλλακτικότητα του Υψηλάντη, είχε ως αποτέλεσμα
την προσέγγιση των απόψεων για την πολιτική
οργάνωση της Επανάστασης, η αναζωπύρωση όμως
των α-ντιθέσεων εκδηλώθηκε στο τέλος του χρόνου,
στο θέμα της σύγκλησης Εθνικής Συνέλευσης.
Ο Υψηλάντης, με τον οποίο συμφωνούσε η μερίδα των
στρατιωτικών, απηυδισμένος «από τας αδιάκοπους
φατριαστικάς έριδας», έφυγε στις αρχές Δεκεμβρίου
για να συμμετάσχει στην πολιορκία της Κορίνθου και
συνέχισε την πολεμική του δράση, αδιαφορώντας για
την προσπάθεια των προκρίτων και του Αλέξανδρου
Μαυροκορδάτου να υποβαθμίσουν την παρουσία του
e-Δίαυλος |
Το κάστρο του Αργους
στην αγωνιζόμενη Ελλάδα.
Κάποιοι κατηγόρησαν για τη στάση του τον Δημήτριο
Υψηλάντη ως πολιτικά ανεπαρκή και ανεπιτυχή στο
ρόλο του αρχηγού. Ο Σπ. Τρικούπης γράφει:
«Αν ο Υψηλάντης είχε τόση πολιτική τόλμη, όση ανδρεία
έδειξε πάντοτε στο πόλεμο, η περίσταση εκείνη ήταν η
πιο κατάλληλη να τον περιβάλει η εξουσία την οποία
ε-πιθυμούσε.
Τον τιμούσαν και τον υπάκουαν τα ναυτικά νησιά και
όλη η Στερεά Ελλάδα. Ο λαός της Πελοποννήσου
τον αγαπούσε, και αυτοί οι πρόκριτοι ήθελαν μόνο να
περιορίσουν την απόλυτη εξουσία του, αλλ’ όχι και
να την καταργήσουν, διότι φοβούνταν την Αρχήν της
Εταιρίας, αγνοούντες ότι ήταν μύθος.»
Την άποψη αυτή του Τρικούπη για τον Υψηλάντη
συμμερίζεται και ο Finley, λέγοντας ότι:
«Τόσο γόητρο είχε ο Υψηλάντης, ώστε αν και μικρόσωμος,
μη επιδεικτικός, δύσλαλος και μη εύρωστος, θα
μπορούσε να γίνει ο Βασιγκτών της Ελλάδος, αν είχε και
σελ. 41
τα ηθικά εκείνου προσόντα. Αν γνώριζε να συγκεράσει,
όπως εκείνος, την αυστηρότητα με τη δικαιοσύνη και
να επιβάλλει σεβασμό στους στρατιώτες, θα μπορούσε
να σχηματίσει ελληνικά τακτικά σώματα και να σώσει
την Ελλάδα από την αναρχία».
Και ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη, Φωτάκος στα
«Απομνημονεύματα» :
«Ούτος (Υψηλάντης) διόλου δεν αντέπραττεν εις τα
σχέδια εκείνων (κοτζαμπάσηδες), τα οποία ήσαν καλά
δια την σωτηρίαν του έθνους.
Και των προκρίτων επίσης η γνώμη δεν ήτο κακή
δια την πατρίδα, αλλ’ επειδή ούτοι συνειθισμένοι
να άρχουν, τους εκυρίευσε πολύς φόβος, από τον
Υψηλάντην, διότι αυτός επεριστοιχήθη από το σύστημα
τωνκλεφτοκαπεταναίων και από τον μικρόν λαόν,
οίτινες τον ηγάπησαν και τον εσεβάσθησαν ως άνδρα
κοινωφελή και ενάρετον και τον εθεώρησαν ως φραγμόν
εις την μεταξύ των αντιζηλίαν.
Ο Υψηλάντης δεν είχε καμίαν πλέον αξίαν, ούτε
επιθυμίαν εις υλικά συμφέροντα και δι’ αυτό εκέρδισε
την αγάπην του απλού λαού, και διήγειρε την
αντίπραξιν των αρχόντων εις τα επιχειρήματα αυτού,
και διότι άλλως έδιδεν ελευθερίαν εις τους λαούς να
έχωσι ψήφον και χωρίς της ψήφου των να μη έρχωνται
αντιπρόσωποι αυτοχειρόνητοι. Αλλά ταύτα δεν ήρεσαν
εις τους κοτζαμάσηδες, διότι ούτω πως ο λαός εφωτίζε-
το».
Η πρώτη του πολεμική ενέργεια ήταν η προσπάθεια
κατάληψης του Ναυπλίου (4 Δεκεμβρίου 1821), η
οποία όμως απέτυχε και το στρατιωτικό σώμα που είχε
συγκροτήσει ο Βαλέστ με την συμμετοχή και γερμανών
φιλελλήνων αποδεκατίστηκε από τους Τούρκους.
Ακολούθως βάδισε κατά του Άργους και αφού το
πολιόρκησε στενά πέτυχε την παράδοσή του στις 14
Ιανουαρίου 1822.
Κατά την Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου εκλέχθηκε
πρόεδρος τού Βουλευτικού (15 Ιανουαρίου 1822),
η εξουσία όμως είχε περιέλθει ουσιαστικά στους
αντιπάλους του και ο Υψηλάντης κατά την εύστοχη
παρατήρηση σύγχρονου ιστορικού «δεν υπήρχε
πλέον πολιτικώς». Με αμείωτο εν τούτοις το κύρος
e-Δίαυλος |
του στον χώρο των αγωνιστών και του λαού συνέχισε
ασυμβίβαστος τον Αγώνα.
Πολέμησε με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στα
Δερβενάκια (26 Ιουλίου 1822) και το Αγιονόρι (28
Ιουλίου 1822) κατά του Δράμαλη.
Μετά την Β’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους (Απρίλιος
1823), αποκαρδιωμένος από τις έριδες και τις
αντεγκλήσεις μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων
αποσύρθηκε από τις πολεμικές επιχειρήσεις και
εγκαταστάθηκε στην Τρίπολη ιδιωτεύων.
Μετά την εμφάνιση της απειλής των Αιγυπτίων του
Ιμπραήμ Πασά που έθετε σε κίνδυνο την Επανάσταση
και με την μεσολάβηση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη,
ο Δημήτριος Υψηλάντης επαναδραστηριοποιήθηκε
στον Αγώνα και με σώμα 350 ανδρών απέκρουσε τον
Ιμπραήμ και τους άριστα εξοπλισμένους Αιγυπτίους
στους Μύλους Αργολίδας τον Ιούνιο του 1825.
Ο Ιμπραήμ υπέστη τέτοια καταστροφή ώστε ουδέποτε
αποπειράθηκε τέτοια επίθεση.
Το κατόρθωμά του προκάλεσε τον θαυμασμό του
γάλλου ναυάρχου Δεριγνύ που ναυλοχούσε στον
Αργολικό Κόλπο και όταν έγινε γνωστό στην Ευρώπη
προκάλεσε κύμα συμπάθειας για τον Αγώνα και
πύκνωσε τις τάξεις των φιλελλήνων.
Ο γάλλος ναύαρχος Δεριγνύ θεώρησε υπερβολικά
τολμηρή και ανωφελή την απόφαση του Υψηλάντη,
ώστε βγήκε στην ξηρά να τον αποτρέψει να το κάνει,
διότι πίστευε πως θα χάνονταν μάταια όλοι αλλά ο
πρίγκιπας απάντησε κοφτά «Θαυμάσια, θα πεθάνουμε
μια φορά μόνο».
Ο Γκόρντον όμως δεν αναφέρει τον αριθμό των αράβων
που επιτέθηκαν αλλά αναφέρει ότι βγήκαν εκτός μάχης
περίπου 100 από αυτούς ενώ από τους χριστιανούς
σκοτώθηκε ένας φιλέλληνας και πληγώθηκαν λίγοι
Έλληνες και Βούλγαροι.
Από τότε ο Υψηλάντης ούτε μια μέρα δεν σταμάτησε να
ενδιαφέρεται για τον πόλεμο.
Ύστερα από λίγες ημέρες συγκρούστηκε εκ νέου με τον
Ιμπραήμ στα Βέρβαινα της Αρκαδίας, όπου ηττήθηκε
και παρ’ ολίγον να αιχμαλωτιστεί.
Ο Finley διατύπωσε για αυτόν τα εξής:
σελ. 42
«Και τοι μη στερούμενος πολλών φυσικών ελαττωμάτων
ο Υψηλάντης, είχεν όμως φιλάνθρωπα αισθήματα,
αδάμαστον ανδρίαν και ειλικρινή πατριωτισμόν».
Ο Υψηλάντης αντιτάχθηκε στην απόφαση της Γ’
Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου να τεθεί η Ελλάδα
υπό αγγλική προστασία. Με την επιστολή του της
12ης Απριλίου 1826 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την
απόφαση αυτή και η Εθνοσυνέλευση την ίδια μέρα
τον απέκλεισε «από κάθε πολιτικόν και στρατιωτικόν
υπούργημα», με το σκεπτικό ότι «καθυβρίζει αυθαδώς
τους νομίμους πληρεξουσίους του έθνους».
Έγραφε μεταξύ άλλων στην επιστολή του ο Υψηλάντης:
«Και σαν πολίτης και ως πρωτεργάτης του παρόντος
αγώνα χρωστάω και στο έθνος μου και στην οικογένεια
μου και σε εμένα τον ίδιο να εκφράσω ανοιχτά τα
πιστεύω μου σε μία τέτοια κρίσιμη περίσταση, από την
οποία κρέμεται η μελλοντική τύχη της Ελλάδος.
Σας φοβίζει η πτώση του Μεσολογγίου; Εάν ναι
αφοσιωθείτε, όπως και στις αρχές του αγώνα, στο
ξεχωριστό πάθος και τον πατριωτισμό των Ελλήνων.
Το στήθος κάθε Έλληνα είναι ένα δεύτερο Μεσολόγγι.
Εάν σας θορυβεί η έλλειψη πόρων να καταφύγετε στην
γενναιοφροσύνη των πολιτών γιατί κανένας Έλληνας
δεν αγνόησε τη φωνή της πατρίδος του […] Εάν έχουμε
ανάγκην προστασίας, να καταφύγωμε στους ηγεμόνες
όλων των εθνών […] Τα μεγάλα Έθνη και οι καλοί
πατριώτες φαίνονται στις κρισίμες περιστάσεις της
πατρίδος τους, δούλος είναι εύκολο να γίνει κάποιος,
όταν θέλει, αλλά είναι πολύ δύσκολο να γίνει αρχηγός.
Εάν επιθυμούμε πραγματικά ειρήνη, ας πάρουμε τα
όπλα».
Αυτά τα λόγια σε μια στιγμή τέτοιας συμφοράς του
έθνους, στην οποία όλοι σχεδόν ήταν απελπισμένοι,
δείχνει φανερά το θάρρος του Υψηλάντη. Τα λόγια του
Υψηλάντη εκνεύρισαν τόσο πολύ την Εθνοσυνέλευση,
ώστε αποφασίσθηκε να γίνει ψήφισμα, για την αυθάδη
συμπεριφορά του προς αυτή, για να αποκλεισθεί από
κάθε πολιτικό και στρατιωτικό καθήκον. Αργότερα
όμως στις 16 Φεβρουαρίου 1827 η ίδια Εθνοσυνέλευση,
αφού συνεδρίασε στην Ερμιόνη, ακύρωσε εντελώς το
ψήφισμα της Γ’ Συνέλευσης στην Επίδαυρο, στις 12
e-Δίαυλος |
Απριλίου 1826 επειδή θεώρησε ότι έγινε για λόγους
πολιτικών και πατριωτικών πιστεύω και αποκατέστησε
τα δικαιώματα του Υψηλάντη σαν πολίτη .
Ο Υψηλάντης εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του στην
Εθνοσυνέλευση με γράμμα στο οποίο έγραψε τα εξής:
«Η απόφαση σας με προτρέπει να προσφέρω και την
τελευταία ρανίδα του αίματος μου για τον αγώνα της
εθνικής μας ανεξαρτησίας».
Και πράγματι ο Υψηλάντης ποτέ δεν λυπήθηκε τη ζωή
του κατά τη διάρκεια του αγώνα. Ίσως να μην είχε
την στρατηγική μεγαλοφυΐα του Καραϊσκάκη, ούτε
την εμπειρία του Κολοκοτρώνη στον άτακτο πόλεμο,
ούτε την δημοτικότητα αυτών των δύο στο στρατό
αλλά ως προς το ότι ήταν ατρόμητος στους κινδύνους
υπερτερούσε από όλους και ούτε ήταν κατώτερος από
κανένα.
Τον Μάιο του 1827 η Γ’ Εθνοσυνέλευση συνεδρίαζε
στην Τροιζήνα. Κάθε φορά που ένα μέλος ολοκλήρωνε
την ομιλία του μια νεαρή γυναίκα πεταγόταν όρθια και
με έξαλλες χειρονομίες απαιτούσε να διαβαστεί η δική
της αναφορά.
Ήταν η Μαντώ Μαυρογένους.
Η πρώτη γνωριμία της πλούσιας Μυκονιάτισσας
με τον πρίγκιπα ενδεχομένως έγινε στην Τεργέστη,
στο σπίτι του πατέρα της. Η λαϊκή παράδοση και η
ρομαντική φαντασία των ξένων ιστοριογράφων της
εποχής, θέλουν τη Μαντώ να συμμετείχε τον Ιούλιο
του 1822 στην υπεράσπιση του Κάστρου του Άργους,
δίπλα στον Υψηλάντη…
Μετά την απελευθέρωση του Ναυπλίου, η Μαντώ,
έχοντας ήδη διαθέσει την περιουσία της για τον αγώνα,
εγκαταστάθηκε εκεί, σε ένα φτωχικό σπίτι, απέναντι
από αυτό που είχε παραχωρηθεί στον Δημήτριο.
Η καλύτερη περίοδος για τον έρωτά τους είχε μόλις
ξεκινήσει…
Ανάμεσα τους το 1825 μπήκε ο Ιωάννης Κωλέττης.
Ο δαιμόνιος πολιτικός φοβήθηκε πως ο ενδεχόμενος
γάμος θα βοηθούσε στην ανέλιξη του Υψηλάντη ως
ηγεμόνα της χώρας. Κάτι τέτοιο θα έφραζε τον δικό
του δρόμο προς την εξουσία. Αποφάσισε λοιπόν να
διαλύσει αυτόν τον δεσμό. Στην απόφασή του τον
σελ. 43
 Άποψη των τειχών της αρχαίας Τίρυνθας. Στο πρώτο επίπεδο απεικονίζεται η Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας (σήμερα Αγροτικές
βοήθησαν ιδιαίτερα δύο γεγονότα. Το ένα ήταν η
διαρκής επιδείνωση της υγείας του Υψηλάντη (ο
οποίος υπέφερε από χρόνια πάθηση των πνευμόνων)
και το άλλο η λαϊκή κατακραυγή που προκαλούσε το
γεγονός ότι οι δύο νέοι δεν είχαν επισημοποιήσει τη
σχέση τους.
Η Μαντώ, η οποία αντιμετώπιζε εντονότερες
επικρίσεις, ζήτησε από τoν Υψηλάντη να τη νυμφευθεί.
Εκείνος προσπάθησε να της εξηγήσει πως οι στιγμές
ήταν κρίσιμες και δεν μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο
τη στιγμή που η πατρίδα χανόταν.
Επειδή όμως αντιμετώπισε την ορ-γή της, της έδωσε
έγγραφη υπόσχεση για γάμο όταν οι συνθήκες θα το
επέτρεπαν....
e-Δίαυλος |
Φυλακές), την οποία ίδρυσε ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Την ίδια περίοδο, ο Κωλέττης προσέγγισε τους πιστούς
σωματοφύλακες του Υψηλάντη και με ψεύτικη λύπη
τους ανέφερε ότι κινδύνευε η υγεία του αρχηγού
τους, λόγω αυτού του δεσμού και ότι το όνομά του
είχε εξευτελισθεί στο λαό του Ναυπλίου, ο οποίος τον
έβλεπε να κυνηγά τη «φραγκοντυμένη» Μυκονιάτισσα.
Τα επιχειρήματά δεν άργησαν να τους πείσουν και
μια νύχτα που ο πρίγκιπας έλειπε σε περιπολία στους
Μύλους, μερικοί άνδρες του εισέβαλαν στο σπίτι της
Μαντώς, τη μετέφεραν στο λιμάνι και την επιβίβασαν
βίαια σε ένα πλοίο που απέπλεε για τη Μύκονο,
απειλώντας τη με θάνατο αν επέστρεφε στο Ναύπλιο.
Όταν ο πρίγκιπας επέστρεψε στην πόλη και
πληροφορήθηκε τι είχε συμβεί, εξοργίσθηκε.
σελ. 44
Έμαθε ποιοι ήταν οι ένοχοι, αλλά δεν κατάφερε ποτέ να
ανακαλύψει τον πρωταίτιο. Αμέσως έστειλε επιστολή
στην ερωμένη του, με την οποία την καλούσε κο-ντά του
και την παρακαλούσε να συγχωρήσει την απερισκεψία
των ανδρών του. Πράγματι, η Μαντώ επέστρεψε στο
Ναύπλιο και ο Κωλέττης εφάρμοσε ένα δεύτερο σχέδιο.
Μια ημέρα της έστειλε τους δύο προσωπικούς γιατρούς
του Υψηλάντη να της παρουσιάσουν με τραγικό τρόπο
την κατάσταση της υγείας του πρίγκιπα και να της
δηλώσουν πως, αν δεν τον αποχωριζόταν, εκείνος θα
πέθαινε και η πατρίδα θα έχανε έναν από τους πιο
άξιους υπερασπιστές της.
Τα λόγια τους ήταν αρκετά για να θίξουν τη φιλοπα-
τρία της Μαντώς. Συγκέντρωσε βιαστικά τα πράγματα
της και, χωρίς να αποχαιρετήσει κανέναν, εγκατέλειψε
το Ναύπλιο.
Ο Υψηλάντης, όταν πληροφορήθηκε τη φυγή της
Μαντώς, της έστειλε επανειλημμένα επιστολές
καλώντας τη να επιστρέψει, όμως τα φλογερά εκείνα
γράμματα έ-πεσαν στο κενό.
Η Μαντώ πίστεψε πως η επίσκεψη των γιατρών είχε Μαντώ Μαυρογένους
σκηνοθετηθεί από τον ίδιον. Θεώρησε ότι ο Υψηλάντης
επιδίωκε να αθετήσει, με αυτόν τον τρόπο, την υπόσχεση Μετά τον ερχομό του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, ο
περί γάμου που της είχε δώσει. Υψηλάντης διορίσθηκε στρατάρχης και αρχηγός του
Πολύ γρήγορα η αγάπη της μετατράπηκε σε οργή και στρατού στην Ανατολική Ελλάδα, όπου εκστράτευσε
μνησικακία.... για να εκδιώξει τους Τούρκους και να επανακτήσει
Χωρίς να υπολογίσει την προσωπική της αξιοπρέπεια, όσα περισσότερα εδάφη ελληνικά μπορούσε.
επέστρεψε στην Πελοπόννησο και κατέφθασε στην Αρχικά στρατοπέδευσαν και συγκεντρώθηκαν, στα
Τροιζήνα την περίοδο της έναρξης των εργασιών της Μέγαρα και στη συνέχεια στη Θήβα για να κάνουν
Γ’ Εθνοσυνέλευσης. Εκεί συνέταξε μια αναφορά, την επίθεση. Όταν όμως απρόοπτα έγινε μία μάχη εκεί
στην οποία επισύναψε τη γραπτή υπόσχεση γάμου στη Θήβα όλοι σχεδόν οι Έλληνες τράπηκαν σε φυγή,
του πρίγκιπα, ζητώντας επίμονα δικαίωση (λόγω ενώ ο Υψηλάντης έμεινε απτόητος στη θέση του, μέχρι
«παρθενοφθορίας»), περισσότερο, ίσως, για να ότου οι αξιωματικοί του κατόρθωσαν με τη βία να τον
εξευτελίσει τον πρώην αγαπημένο της. ανεβάσουν σε ένα άλογο ώστε να μην αιχμαλωτιστεί.
Το προεδρείο της Εθνοσυνέλευσης, για να μην Αργότερα, όμως, αφού ενισχύθηκαν οι ελληνικές
προκληθεί σκάνδαλο, αρνήθηκε να ικανοποιήσει την δυνάμεις από τον Κριζιώτη και άλλους, δεν άργησαν να
απαίτηση της, ακόμη και να την αναγνώσει. Δέχθηκε, κερδίσουν τη μάχη στον Ανηφορίτη και να εκδιώξουν
όμως, το αίτημα της να της παραχωρηθεί το σπίτι όπου τους Τούρκους από τις θέσεις τους.
διέμενε στο Ναύπλιο κατά την περίοδο της σχέσης της Στην τελευταία μάχη μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων
με τον Υψηλάντη και το οποίο της θύμιζε μερικές από στη Πέτρα κατόρθωσαν οι Έλληνες να αναδειχθούν
τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής της. ανώτεροι από τους εχθρούς, που αν και ήταν πολύ

e-Δίαυλος | σελ. 45
περισσότεροι από τους Έλληνες (7000 Οθωμανοί, 300
Έλληνες), που αν και κατείχαν πιο οχυρές θέσεις και
ουσιαστικά δεν πολιορκούνταν, καταλείφθηκαν από
φόβο και υποχώρησαν στις θέσεις τους, με υπογραφή
συνθήκης, την οποία διαπραγματεύτηκε ο Υψηλάντης,
μέσω του ειδικού γραμματέα του Φιλήμονα, και της
οποίας τους όρους τήρησε πιστά.
Όταν απαλλάχτηκε από τους εχθρούς στη Βοιωτία
ο Υψηλάντης, στρατοπέδευσε στο Χρισσό Φωκίδας
προς φόβο των εχθρών που κατείχαν ακόμη κάποια
μέρη της Φθιώτιδας.
Εκεί όσο διέμεναν συνέβη το εξής: Ακολουθούσαν
τον Υψηλάντη ιατροί και χειρουργοί του στρατού, οι
καθηγητές Χορτάκης και Ολύμπιος, οι οποίοι με τις
άλλες στερήσεις και κακουχίες είχαν ήδη εξοικειωθεί,
κινδύνευαν όμως, μετά από οδοιπορία μέσα σε
βροχή να αρρωστήσουν, νοσηλευόμενοι και γιατροί,
εξαιτίας της υγρασίας, της έλλειψης κρεβατιού και
σκεπασμάτων. Μάλιστα ο Χορτάκης έπαθε χρόνιο
άσθμα.
Αποφάσισαν να πάνε στον αρχιστράτηγο και να
παραπονεθούν. Τον βρήκαν να κάθεται σταυροπόδι
πάνω σε ψάθα και να τινάζει τις ψείρες του περιλαίμιου
του στην πυρά, τους δε υπασπιστές του να στεγνώνουν
σε αυτήν την μουσκεμένη κάπα του αρχιστράτηγου,
που χρησίμευε ως στρώμα και ως πάπλωμα. Τόση
ντροπή ένοιωσαν, που δεν είπαν ούτε λέξη για το
σκοπό της επίσκεψης τους.
Εδώ τελειώνει η στρατιωτική συμμετοχή του Υψηλάντη.
Ο Αυγ. Καποδίστριας πέτυχε να απομακρύνει τον
Υψηλάντη και να αναλάβει αυτός τη διοίκηση του
στρατού της Ρούμελης.
Μετά το τέλος του αγώνα ο Δημήτριος Υψηλάντης
γύρισε στο Ναύπλιο.
Ο Υψηλάντης μεμφόταν τον Καποδίστρια ως υπεύθυνο
για την παραίτηση από την υποψηφιότητα για τον
ελληνικό θρόνο του Λεοπόλδου του Σαξ Κόμπουργκ.
Μετά τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια, επιτροπή
αποτελούμενη από στρατιωτικούς παρουσιάστηκε
στη Γερουσία, την 31 Μαρτίου 1832, ζητώντας να μπει
και ο Δημήτριος Υψηλάντης στην Διοικητική Επιτροπή
e-Δίαυλος |
αλλά ο Υψηλάντης αρχικά αρνήθηκε το αξίωμα αυτό
«εξ αγαθής προαιρέσης και πατριωτισμό» κατά τον
Finley.
Τελικά τον μετέπεισαν οι φίλοι του και την 2 Απριλίου,
η Γερουσία ψήφισε νέα Διοικητική Επιτροπή με τον Δ.
Υψηλάντη να είναι ένα από τα μέλη της.
Μικρόσωμος και φιλάσθενος, πέθανε στο Ναύπλιο
την 5 Αυγούστου 1832, σε ηλικία 39 ετών., πιθανώς
από κληρονομική μυοτονική δυστροφία.
Η μητέρα του Ελισάβετ που βρισκόταν στην Βέλικα
Κόσνιτσα της σημερινής Κροατίας πληροφορήθηκε
το θάνατό του από επιστολή του Προέδρου της
Εθνοσυνελεύσεως Πανούτσου Νοταρά.
Σε απαντητική επιστολή της η Ελισάβετ γράφει:
«Εν τη παρά τον Νίστρον Μεγάλη Κοσνίτση,
24 Ιανουαρίου 1833
Όταν η πάσχουσα πατρίς επροσκάλεσε τα αληθή
τέκνα της, οι υιοί μου κατά χρέος έτρεξαν αμέσως
προς την φωνήν της. Χαίρουσα εις τα πατριωτικά
των φρονήματα, τους επρόπεμψα με τας ευχάς των
αρχαίων Ελληνίδων. Εφύλαξαν τον λόγον των.
Η τύχη του πολέμου εσεβάσθη τον πατριωτισμόν
των, αλλ’ επέπρωτο εις τους κόλπους της ειρήνης να
στερηθώ πρότερον τον πρωτότοκόν μου Αλέξανδρον,
τώρα προ ολίγου τον Δημήτριόν μου, όστις κατά τούτο
εστάθη ευτυχέστερος, ότι είδε στεφανωμένους τους
αγώνας του με την τελείαν ανεξαρτησίαν της φίλης
πατρίδος και ετάφη εις αυτήν, δια την οποίαν δεν
εφείσθη το αίμα του, από τους συναγωνιστάς ομογενείς
του. Αυτό μόνον ημπόρεσε να επιθέση μάλαγμα εις
την πληγήν των μητρικών σπλάχνων μου, πληγήν
βαθυτάτην μ’ όλην την προς την γλυκυτάτην πατρίδα
αφωσίωσίν μου.
Είσθε κύριε, πατήρ τέκνων και ελπίζω να μη
με καταδικάσετε. Έτι μάλλον συνεισέφερεν εις
ανακούφισιν της κατωδύνου ψυχής μου η από 21
Αυγούστου του παρελθόντος έτους σημειουμένης,
προ ενός δε μόλις μηνός περιελθούσα εις χείρας
μου επιστολή Σας, βεβαιώσασά με ότι η αποβίωσις
του φιλτάτου μου Δημητρίου επέσπασε την γενικήν
σελ. 46

Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης
συμπάθειαν του Έθνους.
Είθε καν η εκατόμβη αυτή των πρώτων μελών της
οικογενείας μου και τόσων ανδρείων ομογενών,
γενομένη δεκτή εις τον θρόνον του υπερτάτου
όντος, να φέρη την παύσιν των παρελθόντων δεινών
και αρχήν ακαταπαύστου ευδαιμονίας της κοινής
μητρός. Δι’ αυτήν χρεωστούν και τα λοιπά μέλη της
οικογενείας μου να θυσιάσωσιν την εσχάτην ρανίδα
του αίματός των.
Υμείς δε, Κύριε, δεχόμενος την αισθητικωτάτην
ευγνωμοσύνην μου δι’ όσα παραμυθητικά και
πιστοποιητικά της αγαθής του Έθνους διαθέσεως
μ’ εγράψατε, εκφράσετε αυτήν και εις εκείνο εκ
μέρους όλης της οικογενείας μου και ιδίως της
υποσημειουμένης πατριώτιδος. συνεχή επιδείνωση με περιόδους έξαρσης, πράγμα που
Ελισάβετ Υψηλάντη».
Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του η Μαντώ, παρότι
e-Δίαυλος |
είχε πληροφορηθεί τα άσχημα νέα, δεν πέρασε το
κατώφλι του σπιτιού του.
Όταν, όμως, ο πρίγκιπας πέθανε, η Μαντώ ξεκίνησε
αποφασισμένη να τον νεκροστολίσει και να τον
μοιρολογήσει, χωρίς κανένας να τολμήσει να την
εμποδίσει.
Ακολούθησε μαυροφορεμένη την κηδεία του, μια
τραγική ανύπαντρη χήρα.
Αμέσως μετά έφυγε για πάντα από το Ναύπλιο.
Πέθανε τον Ιούλιο του 1848 στην Πάρο, πάμφτωχη
και λησμονημένη από όλους, έχοντας θυσιάσει για
την πατρίδα, την οποία τελικά αγαπούσε περισσότερο
από το καθετί, την περιουσία, τα νιάτα και τον ίδιο τον
έρωτά της.
Σε μελέτη των Κ. Σωτηριάδου - Θ. Παπαπετρόπουλου
επιχειρείται να διαλευκανθεί το πρόβλημα της υγείας
και η αιτία του πρόωρου θανάτου του Δ. Υψηλάντη.
Οι μαρτυρίες και οι περιγραφές ανθρώπων που
γνώρισαν το Δ. Υψηλάντη μας δίνουν εικόνα για την
εμφάνιση και τη συμπεριφορά του.
Η εξωτερική του εμφάνιση ήταν μειονεκτική σε τέτοιο
βαθμό που δημιουργούσε ένα στενόχωρο συναίσθημα
αμηχανίας σε όσους τον πλησίαζαν. Ήταν μικρόσωμος,
δύσμορφος, με εύθραυστα μέλη. Το ανέκφραστο
πρόσωπό του απωθούσε όλους όσους τον πλησίαζαν
για πρώτη φορά. Είχε ρυτίδες στο μέτωπο και φωνή
αδύνατη, ένρινη και δυσαρθρική. «Μιλούσε με ένα
τόνο ένρινο σαν καπουκίνος», γράφει χαρακτηριστικά
ο Πρώσσος ανθυπολοχαγός Ludwig von Bollmann.
Ήταν περίπου 28 χρονών όταν ήρθε στην Ελλάδα,
έδειχνε όμως πολύ μεγαλύτερος.
Η όψη του ήταν υπναλέα και κοιμόταν πάνω από
δώδεκα ώρες το εικοσιτετράωρο. Οι μυς του προσώπου
και των άκρων του ήταν τόσο ατροφικοί που στο τέλος
της ζωής του έμοιαζε με σκελετό.
Οι κινήσεις του ήταν αδέξιες. Κατά τη διάρκεια της
παραμονής του στην Ελλάδα η πάθησή του παρουσίαζε
τον είχε υποχρεώσει να διατηρεί μόνιμα στο επιτελείο
του γιατρό.
Η μυοτονική δυστροφία είναι μια κληρονομική χρόνια
σελ. 47
εξελικτική πάθηση των σκελετικών μυών και των
ενδοκρινών αδένων. Εμφανίζεται συνήθως σε ηλικία
20 μέχρι 30 ετών.
Η αρρώστια εξελίσσεται με βραδύ ρυθμό και οδηγεί
στο θάνατο, συνήθως από αναπνευστικές λοιμώξεις,
πριν από το 40ο έτος της ηλικίας.
Τη μυοτονική δυστροφία περιέγραψε το 1909 ο
Γερμανός Steinert, δεν ήταν επομένως γνωστή η
νόσος την εποχή που ζούσε ο Δημήτριος Υψηλάντης.
Η ασθένεια κληρονομείται με τον επικρατητικό
χαρακτήρα, δηλαδή μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά.
Παραβάλλοντας τα στοιχεία που απορρέουν από τα
ιστορικά κείμενα για την πάθηση του Δ. Υψηλάντη
με τα συμπτώματα της μυοτονικής δυστροφίας
διαπιστώνονται σαφείς ομοιότητες.
Εδώ αξίζει να αναφερθούν και οι ιατρικές γνωματεύσεις
που αφορούν τον άρρωστο Αλέξανδρο Υψηλάντη και
τους αδελφούς τους Νικόλαο και Γεώργιο.
Οι γνωματεύσεις αυτές, που δόθηκαν στις αρχές της
Αυστροουγγαρίας από διάσημους γιατρούς της εποχής,
δεν οδηγούν από μόνες τους σε καμιά διάγνωση.
Η διάγνωση και η αντιμετώπιση της πάθησης του
Αλέξανδρου Υψηλάντη είναι καθαρά συμπτωματική
(διάγνωση δηλαδή που παραθέτει απλώς τα
συμπτώματα χωρίς να μπορεί να τα υπαγάγει σε μια
συγκεκριμένη νοσολογική οντότητα) και αφήνει μέχρι
τέλους αναπάντητα ερωτήματα, παρά τη νεκροψία
που έγινε μετά το θάνατό του…
Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περιγραφή
του Δημητρίου Υψηλάντη, λίγους μήνες πριν από το
θάνατό του, που δίνει ο William Rathborne Greg:
«Η εξωτερική του εμφάνιση είναι πολύ παράξενη.
Όταν τον γνώρισα, την άνοιξη του 1832, δεν πρέπει να
ήταν μεγαλύτερος από τριανταπέντε χρονών και όμως
έμοιαζε με εξηντάρη.
Ανάστημα κοντό, κεφάλι τελείως φαλακρό σαν
σκελετού, μέλη εύθραυστα και καχεκτικά, σε βαθμό
που δεν έχω δει ποτέ μου, ούτε στο τελευταίο στάδιο
φυματίωσης. Έβηχε συνεχώς και η φωνή του ήταν
αδύνατη και έντονα δυσαρθρική. Θα έλεγε κανείς ότι
βλέπει έναν αναστημένο σκελετό από τους τριακόσιους
e-Δίαυλος |
πεσόντες στις Θερμοπύλες…».
Η ιατρική της εποχής εκείνης δεν μας δίνει τη διάγνωση,
αποκλείει όμως πολλές γνωστές τότε χρόνιες λοιμώδεις
καχεκτικές παθήσεις που θα μπορούσαν να συζητη-θούν
σαν διάγνωση της ασθένειας των αδελφών Υψηλάντη.
Η πριγκιπική οικογένεια έζησε στη Ρωσία και στην
Αυστροουγγαρία, δηλαδή περιοχές με καλό επίπεδο
ιατρικής για την εποχή τους.
Εάν επρόκειτο για κάποια γνωστή τότε αρρώστια
θα πρέπει να είχε διαγνωσθεί, αφού στον Αλέξανδρο
Υψηλάντη έγινε και μεταθανάτια νεκροτομική μελέτη.
Η παρουσία μιας χρόνιας αρρώστιας σε τρία αδέλφια
και ίσως τέσσερα (μεταξύ οκτώ) εύλογα στρέφει τη
διάγνωση σε νόσο κληρονομική.
Οι κλινικές ομοιότητες αυτής της χρόνιας εξελικτικής
πάθησης με τη μυοτονική δυστροφία, τουλάχιστον στον
αδελφό Δημήτριο, και η αναμφισβήτητη διαπίστωση
μυοτονικής δυστροφίας σε απογόνους της οικογένειας
στο Λονδίνο. 100 χρόνια αργότερα, ισχυροποιούν την
υπόθεση ότι η πάθηση των αδελφών Υψηλάντη ήταν
μυοτονική δυστροφία.
Από αυτή, λοιπόν, τη νόσο εικάζεται ότι πέθανε ο
Δ. Υψηλάντης. Στην πολιτεία Μίτσιγκαν των ΗΠΑ,
ιδρύθηκε μια κοινότητα με την ονομασία Ypsilanti, προς
τιμήν του Δημητρίου Υψηλάντη.
Σήμερα είναι πόλη με 21.000 κατοίκους. Μια προτομή
του Δημητρίου Υψηλάντη, η οποία πλαισιώνεται από
μια ελληνική και μια αμερικανική σημαία, βρίσκεται στη
βάση του υδατόπυργου της πόλης και είναι το τοπό-
σημο της περιοχής.
Πόλεις με το ίδιο όνομα (Ypsilanti) βρίσκονται κα σε
άλλες δύο Πολιτείες των ΗΠΑ: Βόρεια Ντακότα και
Γεωργία.
********
*Ο Σπύρος ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ γεννήθηκε στον Άγ. Νικόλαο Λασιθίου
Κρήτης το 1948. Τα μαθητικά του χρόνια έζησε στη Χαλκίδα. Στη
Θεσσαλονίκη ζει από το 1966. Σπούδασε Οικονομικές και Πολιτικές
Επιστήμες στο Α.Π.Θ. Επαγγελματικά δραστηριοποιήθηκε σε
διάφορες θέσεις σε πολυεθνική εταιρία πετρελαιοειδών. Υπήρξε για
30 χρόνια ενεργό μέλος της Χ.Α.Ν.Θ. και για 6 χρόνια μέλος του
Δ.Σ. της. Ενεργό μέλος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. από το 1980.
σελ. 48
 ΒΥΖΑΝΤΙΟ & ΕΛΛΑΔΑ

Εμείς και οι Βυζαντινοί

Γράφει ο Κώστας ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ*
Το ερώτημα τίθεται συχνά στις συζητήσεις περί την
ιστορική μας ταυτότητα. Ποια η ακριβής μας σχέση
ήθη, έθιμα) και αφετέρου στην παράδοση αυτής
με την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία των μέσων
θεμελιώνει το εγχείρημα είτε της εθνογένεσης είτε
αιώνων, την γνωστότερη ως «βυζαντινή»;
της εθνικής του αναγέννησης. Αυτός ο λαός δεν είναι
Παρακάμπτω τον εσφαλμένο όρο «βυζαντινός» (που
άλλος από τον ελληνικό.
είναι νεώτερος αλλά έχει καθιερωθεί) για να σημειώσω
Προφανώς κι άλλοι λαοί έχουν αναφορές στην
εξαρχής πως κανείς –οποιανδήποτε άποψη και αν
βυζαντινή αυτοκρατορία και επιρροές στο πολιτισμικό,
έχει γι’ αυτήν– δεν μπορεί να αρνηθεί, πως υφίσταται
το νομικό ή στο πολιτικό πεδίο: Βούλγαροι, Αλβανοί,
μια βυζαντινή κληρονομιά της οποίας φορέας είναι
Σέρβοι, Ρουμάνοι, Ρώσοι, Αρμένιοι, ακόμη και οι
εκείνος ο λαός που αφενός έχει κοινά ταυτοτικά
Τούρκοι, που επικαλούνται την οργανική πολιτειακή
χαρακτηριστικά με αυτήν (γλώσσα, θρησκεία, παιδεία,

e-Δίαυλος | σελ. 49
διαδοχή.
Όλοι αυτοί όμως βρίσκονταν σε διαρκή σύγκρουση με
την Κωνσταντινούπολη και συγκροτήθηκαν εθνικά
σε αντιπαράθεση ή αντίστιξη προς αυτήν, ενώ μόνο
οι Έλληνες (οι μόνοι που αυτοπροσδιορίζονταν ως
«Ρωμαίοι», δηλαδή πιστοί υπήκοοί της) θεωρούσαν
την «Βασιλεύουσα» ηθική, κοινωνική και πολιτισμική
τους πρωτεύουσα.
Γι’ αυτόν τον λόγο η ανάκτησή της υπήρξε ο πυρήνας
της εθνικής τους ιδεολογίας στα νεώτερα χρόνια.
Στην περίπτωση, δηλαδή, των Ελλήνων οι βυζαντινές
καταβολές δεν είναι απλώς μια διεκδίκηση αλλά μια
φυσική συναίσθηση κληρονομίας.
Η βυζαντινή αυτοκρατορία, προλαβαίνω την
αντίρρηση, ήταν σαφώς μια πολυεθνική και πολυ-
φυλετική, χωρίς φυλετικά στεγανά και διακρίσεις,
αυτοκρατορία. Σωστά.
Δεν ήταν όμως μια πολυπολιτισμική αυτοκρατορία.
Ήταν μεν μια κοινωνία ανοχής που δέχτηκε και
αφομοίωσε στοιχεία από πολλές παραδόσεις αλλά είχε
ξεκάθαρο, επίσημο πολιτισμικό πρόταγμα: ορθόδοξος
χριστιανισμός, ελληνική παιδεία, ρωμαϊκό δίκαιο.
Όποιος συμμεριζόταν τούτο το βίωμα του βυζαντινού
πολιτισμού (γιατί περί πίστης, εμπειρίας και βιώματος
επρόκειτο και όχι απλώς περί ιδεολογίας) μπορούσε
e-Δίαυλος |
να σταδιοδρομήσει στον κρατικό οργανισμό.
Ωστόσο, τα πολιτιστικά, καλλιτεχνικά και κοινωνικά
χαρακτηριστικά αυτού του οργανισμού μαρτυρούν την
αδιαχώριστη και αβίαστη σχέση του ελληνικού λαού
με αυτόν.
Μια σχέση που φωτίζει και την θέση του Ελληνισμού
μεταξύ δύσης και ανατολής, μεταξύ Ευρώπης και Ασίας,
των οποίων οι Έλληνες αποτελούν ουσιώδη σύνδεσμο.
Τούτο, χωρίς φυσικά να ξεχνούμε πως το Βυζάντιο
είναι η πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία, με βάση
τον γνωστό ορισμό για την Ευρώπη ως σύνθεση
Ελληνισμού, Χριστιανισμού και Ρωμαϊσμού.
Δεν αντιλέγω ως προς το γεγονός πως ένα μεγάλο
ιδεολογικό χάσμα χωρίζει τους Βυζαντινούς Έλληνες
από τους Έλληνες της κλασικής εποχής.
Το άλμα που ωστόσο πολλοί επιχειρούν από την
κλασική Ελλάδα ως το σύγχρονο έθνος, υποβαθμίζει αν
δεν αγνοεί τόσο την σημασία της βυζαντινής χιλιετίας
όσο και τους δύο αιώνες των ελληνιστικών κρατών
(για να μην αναφερθούμε στους τέσσερις αιώνες της
ρωμαϊκής κατάκτησης) που σφράγισαν ανεξίτηλα την
ψυχή του έθνους.
Έθνους το οποίο χάρη στην ευφυή εκλογή του
εκχριστιανισμού του σώθηκε από την μοίρα άλλων
αρχαίων εθνών που ήταν η εξαφάνιση.
σελ. 50
 Το φημισμένο Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας (Μεγάλη Αυλή) στα Ανάκτορα της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης.
Εν πάση περιπτώσει, είναι διαφορετικής τάξης ζήτημα
αν διαφωνούμε με τις ιδέες και τις πράξεις του πατέρα
μας από το να αμφισβητούμε πως… είναι ο πατέρας
μας.
Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως οι Βυζαντινοί είχαν
πάντοτε συνείδηση της ελληνικής τους καταγωγής, και
πριν την υστεροβυζαντινή εποχή, όταν αποκαθίσταται
πλέον και το εθνικό όνομα των Ελλήνων το οποίο ως
τότε ταυτιζόταν με τον παγανισμό, παρότι όλο το έργο
των Πατέρων ήταν στην ελληνική γλώσσα. Θυμίζω
τηλεγραφικά:
Στην Θεσσαλονίκη τον 12ο αιώνα διαπρέπει ο
ελληνιστής μητροπολίτης Ευστάθιος.
Σε πανηγυρικό του για τον Άγιο Δημήτριο, ο Νικόλαος
Καβάσιλας ομιλεί για την Θεσσαλονίκη, ως «εστία των
Ελλήνων».
Σε συνοδευτική επιστολή του προς τον πατέρα του από
την Κωνσταντινούπολη, εκφράζει τον φόβο μήπως η
ακαλαίσθητη γλώσσα του σκανδαλίσει «υμάς τους
Έλληνας».
Ο όρος βέβαια αναφέρεται σε πολιτιστικό, όχι εθνικό
περιεχόμενο αλλά το ουσιώδες είναι ότι δεν σημαίνει
πια τον παλαιότερο, θρησκευτικό χαρακτηρισμό.
e-Δίαυλος |
Εθνικό χαρακτήρα έχει και η αναφορά στους Έλληνες
που υπάρχει στην αλληλογραφία Νικηφόρου Γρηγορά-
Αθ. Λεπενδρηνού.
Στον επιτάφιο του Θεοδώρου Μετοχίτη ο Νικηφόρος
Γρηγοράς εκδηλώνει την λατρεία του για τον Ελληνισμό
που ορθώνεται ως πνευματικό οχυρό για τις χαλεπές
ημέρες που έρχονται.
Ο Γρηγοράς συγκρίνει την πτώση των Αθηνών, «την των
λόγων εστίαν» που θρήνησε ολόκληρη η Ελλάδα όταν
«καθείλεν αυτάς ο Λακεδαιμόνιος Λύσανδρος», με τον
θάνατο του Μετοχίτη που διακρινόταν για την εξαίρετη
ελληνική παιδεία του.
Ο Μετοχίτης υποστήριζε ότι ο ελληνικός πολιτισμός
δεν είχε ανάγκη να δανείζεται από τους ξένους:
«Να είσαι Έλλην. Άφησε κατά μέρος τας θεωρίας των
Ινδών, των Σκυθών ή των Περσών».
Και βέβαια δεν πρέπει να λησμονούμε την ελληνική
αναγέννηση που συντελείται στην αυτοκρατορία της
Νικαίας.
«Οι γενάρχες της βασιλείας μου, από το γένος των
Δουκών και των Κομνηνών, για να μην αναφέρω άλλους,
κατάγονται από γένη ελληνικά που κατείχαν την αρχή
της Κωνσταντινουπόλεως επί εκατοντάδες έτη» γράφει ο
σελ.51
Ιωάννης Βατάτζης προς τον πάπα Γρηγόριο.
«Ναι, είναι όνειδος ημών των απογόνων η ανάμνηση
του πατρώου κλέους, όταν μια πόλη όπου όλα δηλώνουν
την ελληνική μεγαλοφυΐα δεν είναι πια πνευμάτων
κατοικητήριο» γράφει ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις προς
τον Ακροπολίτη, μετά την περιδιάβαση στα ερείπια του
ναού του Ασκληπιού της Περγάμου.
Αν θα ήταν ανακριβές να αποδώσουμε στενή εθνική
ταυτότητα σε μια πολυεθνική αυτοκρατορία, θα ήταν
εξίσου πρόχειρο να αρνηθούμε την δική μας ταυτοτική
σχέση.
Ο χωρισμός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε δυτικό
και ανατολικό τμήμα μπορεί να μην αναίρεσε το
πολυεθνικό σχήμα (κάθε αυτοκρατορία και μάλιστα
επί τριών ηπείρων όπως εκείνη δεν μπορεί να μην
είναι πολυεθνική), η ταυτότητά της όμως είναι τέτοια
που μόνο στο ελληνικό έθνος επιτρέπει να δηλώνει
κληρονόμος της, όπως ακριβώς το τουρκικό έθνος
είναι ο κληρονόμος της πολυεθνικής οθωμανικής
αυτοκρατορίας στην οποία σταδιοδρομούσαν και μη
τουρκικοί πληθυσμοί.
Την πολιτική και πολιτισμική υπόσταση μιας χώρας την
χαρακτηρίζει εν τέλει η βάση στην οποία στηρίζεται και
e-Δίαυλος |
η ιστορική συνέχεια στην οποία εγγράφεται.
Το βυζαντινό κράτος, κι αυτό είναι γνωστό,
αναμφισβήτητο και πέρα από εθνικές σκοπιμότητες,
ήταν οργανική διαδοχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
στο πολιτικό επίπεδο και της ελληνικής εμπειρίας στο
πολιτισμικό επίπεδο.
Και για τούτο εγγράφεται μονάχα ως βίωμα του
ελληνικού λαού που μόνο αυτός ονόμασε τον εαυτό του
«ρωμιοσύνη», μόνο αυτός θρήνησε και θρηνεί ως σήμερα
την απώλεια και μόνο αυτός έχει μια τόσο φορτισμένη
με συγκίνηση και νοσταλγία σχέση με «την Πόλη και
την Αγιά Σοφιά».
****
* O Kώστας ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ γεννήθηκε το 1965 στην Ρόδο.
Ιστορικός, πεζογράφος και δοκιμιογράφος, είναι μέλος της
Εταιρείας Συγγραφέων και της Διοικούσας Επιτροπής του
Ιδρύματος Κωστή Παλαμά.
Έχει τιμηθεί με το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής
Ένωσης (2011) για το μυθιστόρημά του «Αγκριτζέντο» (που έχει
μεταφραστεί σε έξι ευρωπαϊκές χώρες) και με το Βραβείο Δοκιμίου
του Pen Club (2009) για το βιβλίο του «Εναντίον του χρόνου.
Τελευταίο βιβλίο του το μυθιστόρημα «Το στέμμα των αυγών» που
κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.
σελ. 52
 ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ
Μοναχήτι Γρεβενών.
Στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου (Μαχαλάς)!
Το πρωί της Παρασκευής παρέα με τον ιερέα
Κωνσταντίνο Βασιλειάδη, ξεκινήσαμε για το
Μοναχήτι Γρεβενών με προορισμό το μοναστήρι του
Αγίου Νικολάου στο Μαχαλά.
Μετά το Τρίκωμο(Ζάλοβο) το τοπίο γίνεται κλειστό
άγριο.
Οι γκρεμοί του Σπηλαίου, ο φοβερός “Λάκκος του
Αργύρη”, η Μεγάλη Πέτρα Ζιάνη τα κορφοβούνια
e-Δίαυλος |
Στην κόψη του γκρεμού. (Φωτ. Α. Παφίλης).
Γράφει ο Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ*
του Καραλή, ο βουερός Βενέτικος που διασχίζει
το Σινάπι, έχουν μια ομορφιά που έχει την δική της
σφραγίδα. Ανηφορίζουμε και νοιώθω ωραία. Το
προσκλητήρι το άκουγα συχνά, μου το ’φερνε ο
αγέρας.
Περνάμε κάτω από την Μεγάλη Πέτρα που δεσπόζει
σελ. 53
στην περιοχή και οριοθετεί τρία χωριά το Μοναχίτι,
το Τρίκωμο και το Σπήλαιο, σύμφωνα με την
αρχαιολογική έρευνα και τους τάφους που βρέθηκαν
πρόκειται για σημαντικό αρχαιολογικό χώρο.
Εδώ βρίσκονταν ο παλιός οικισμός Ζιάνη (Άγιος
Ιωάννης) ο οποίος καταστράφηκε από τους Τούρκους
και οι κάτοικοί του έφυγαν για το Τρίκωμο.
Στο Μοναχήτι.
Σε υψόμετρο 1050 μέτρα μέσα σ’ ένα γούπατο που το
περικλείουν προστατευτικά τα υψώματα, Φορτόπι,
Κούλια, Λέζι, Τσιούμα, και Τσιούμα Ντριζάδικη,
βρίσκεται χτισμένο το Μοναχήτι.
Έχοντας ένα θαυμάσιο άνοιγμα με καταπληκτική θέα
e-Δίαυλος |
προς την Τσούκα Καραλή και τα βουνά Μηλιά και
Πυροστιά της Βάλια Κάλντα.
Ολάκερη τη μικρή πλατεία στολίζει και σκεπάζει ο
τεράστιος πλάτανος, όμως τι κρίμα το Μοναχήτι
το βρήκαμε μοναχό σχεδόν έρημο, γιατί είναι
Παρασκευή και τα Γρεβενά έχουν παζάρι, μόνο ο
μονότονος ήχος της βρύσης έσπαγε τη σιωπή.
Κάναμε μια πολύ σύντομη βόλτα για να
φωτογραφίσουμε κάποια δείγματα από την
παραδοσιακή του αρχιτεκτονική που σώζονται που
γι αυτό φρόντισαν οι Γερμανοί αφού το πυρπόλησαν.
Όμως ο χρόνος όταν περνάς όμορφα ζηλεύει φύγαμε
για το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στο Μαχαλά.
Απο μακριά φαίνονταν το Σπήλαιο. Φωτ. Α. Παφίλης
σελ. 54
 Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική στο Μοναχήτι. Φωτ. Α. Παφίλης.
Η διαδρομή για το μοναστήρι.
Στην έξοδο του χωριού στον αυχένα, στρίψαμε
αριστερά και ακολουθούμε το δρόμο προς
Μικρολίβαδο και λίγο πιο κάτω στρίβουμε δεξιά σε
χωματόδρομο καλής βατότητας.
Στο άνοιγμα του ορίζοντα το σκηνικό με τον
βραχωμένο Όρλιακα με το Σπήλαιο στοιβαγμένο
στους ώμους του και το φαράγγι της Πορτίτσας
μας αφοπλίζει και… ξεκόβεται μοναχική σαν παλιά
τοιχογραφία και έρχεται καταπάνω μας μορφή ηρωική
και τραγική ο Θόδωρος ο Ζιάκας και αυθόρμητα
σιγοτραγουδάς:
Εσείς βουνά των Γρεβενών και πεύκα του Μετσόβου,
λίγο για χαμηλώσετε, κανα ντουφέκι τόπο,
για να φανεί απ’ το Ζυγό το πονεμένο Σπήλιο,
να ιδούμε το Ζιακόπουλο πως πολεμάει τους
Τούρκους,
βάστα καημένε Θόδωρε .
Ο χωματόδρομος χώνεται σερπετά μέσα σε πυκνό
δάσος από ευθύγραμμα μαυρόπευκα και πανύψηλα
έλατα φορτωμένα με κουκουνάρια, μας τυλίγουν και
Μαζί με τον παπαΚωνσταντίνο.
μας παρασέρνουν στα πράσινα βάθη τους.
e-Δίαυλος | σελ. 55
Το φως λιγοστό!
Άγριος παράδεισος!
Χρόνια τώρα θησαυριστές της φύσης, της ακέραιας
ομορφιάς, της ορθής τέχνης.
Βγαίνουμε από το δάσος και το τοπίο αλλάζει
πρόσωπο!
Μπροστά μας το Βρανέζι, το Μπρούσκλο με τους
βράχους στοιβαγμένους ο ένας πάνω στο άλλον και
κολλημένους ο ένας δίπλα στον άλλο.
Και ανάμεσα τους μικρά πατάρια με πεύκα. Τόπος
ληστών και ασκητών σε αλαργινούς καιρούς. Ένα
σύμπλεγμα ατόφιας αγριάδας!
Δεξιά μας στο Μπρούσκλο το μοναστήρι τ’ Αη
Νικόλα και στο βάθος τα βουνά Πυροστιά, Ντραμάλα,
Αγιουάρα που στα ριζά τους, στα Κριάκουρα, κυλά ο
Βενέτικος που διασχίζει όλη την Βάλια Μάρα.
Το Φθινόπωρο άρχισε ν’ απλώνει τα χρωματιστά του
μπαλώματα!
Ένα κοπάδι βόσκει στην ανοιχτωσιά, οι επιθετικοί
ποιμενικοί δεν αστειεύονται και δεν τολμούμε να
βγούμε να φωτογραφήσουμε.
Να κάποιες υπέροχες βουκολικές εικόνες που σε λίγο
καιρό δεν θα τις συναντούμε γιατί απλούστατα δεν
θα υπάρχουν.
Η Ενωμένη Ευρώπη φροντίζει γι αυτό με τον ταχύτερο
τρόπο.
Φτάνουμε στο μοναστήρι, στο Μαχαλά, το βρήκα
αλλαγμένο από τα έργα που έγιναν, συγκινήθηκα και
κάθισα στον αυλόγυρο για να απολαύσω αυτή την
e-Δίαυλος |
άγρια ατάραχη μοναξιά που το αγκαλιάζει.
Μπαίνουμε στον περίβολο όλα περιποιημένα και
πεντακάθαρα, εκτός από τον ναό, το καθολικό τα
μόνα κτίσματα είναι το μικρό αρχονταρίκι, ένα
στέγαστρο και ηβρύση.
Στην κορυφή του τρούλου εντυπωσιακός ο σιδερένιος
σταυρός που έχει για βάση του το μισοφέγγαρο.
Πρόκειται για σημάδι προστασίας, βλέποντάς το οι
Τούρκοι δεν πείραζαν το μοναστήρι.
Ένας παρόμοιος σταυρός υπήρχε και στη θέση
Κορομηλιά πιο πάνω από τον Μαχαλά, στη ράχη, στον
αυχένα, πάνω σ’ ένα δέντρο όποτε βλέποντας το ο
κάθε επίδοξος δεν έμπαινε στον κόπο να κατηφορίσει
για το μοναστήρι.
Ο παπα Κώστας έβγαλε από τη θήκη το drone, το
άφησε στο αέρα και άρχισε τη συλλογή φωτογραφιών
και βίντεο.
Το μνημείο.
Ο ναός, είναι ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο
και είναι χτισμένος με λαξευτούς πορόλιθους.
Στο τόξο ενός παραθύρου διακρίνεται μια
ξεθωριασμένη τοιχογραφία που απεικονίζεται ο
Άγιος Κλήμης μέσα σε στηθάριο, σίγουρα πρόκειται
για δεύτερη χρήση της τοιχογραφίας.
Στο υπέρθυρο της εισόδου πάνω στο ψαμμίτη
σκαλισμένος στο κέντρο ο σταυρός, Άγγελοι, ανθέμια
και η χρονολογία.
Το μόνο που ξεχωρίζει είναι το 18(7)8, το επτά με
σελ. 56
κάθε επιφύλαξη. Στο εσωτερικό του ναού όλα είναι
καινούργια, το τέμπλο, οι εικόνες και οι τοιχογραφίες.
Από τα πλέον παλαιότερα είναι μια σειρά από
στασίδια και το ξυλόγλυπτο νταβάνι που στο
τύμπανο του τρούλου βρίσκεται ο Παντοκράτορας
που ζωγραφίστηκε το 2005.
Λίγη ιστορία.
Δεν σώζονται γραπτές μαρτυρίες για την ίδρυση του
μοναστηριού παρά μόνο προφορικές πληροφορίες.
Αρχικά κατά τον 16ο αώνα ήταν μια σκήτη σε
απόκρημνη σπηλιά στο Μπρούσκλο που στη συνέχεια
πήρε τη μορφή μοναστηριακού συγκροτήματος με
καθολικό, κελιά και αποθηκευτικούς χώρους.
Πολλοί ασθενείς κατέφευγαν σ’ αυτό προς θεραπεία,
σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής.
Στα χρόνια της ακμής του είχε μεγάλη κτηματική
περιουσία, όμως ήδη από το 1886 βρισκόταν σε δεινή
οικονομική κατάσταση και διοικητικά περιήλθε στο
μοναστήρι του Σπηλαίου.
Αναφέρεται ότι κάποιος μοναχός Χριστοφόρος
περιφερόταν με άγια λείψανα για τη συγκέντρωση
προσφορών λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης
που είχε περιέλθει το μοναστήρι.
Το Μοναστήρι Αγ. Νικολάου (ΜΑΧΑΛΑΣ) στο Μοναχήτι. (φωτ. Α. Παφίλη).
e-Δίαυλος |
Τελευταίος ηγούμενος του ήταν ο Γαβριήλ
Παπαγαβριήλ ο οποίος υπηρέτησε το μοναστήρι
κατά τα έτη 1910-1915.
Από τα παλιά βιβλία του μοναστηριού σώζονται
δύο με τις χρονολογίες 1700 και 1745.
Λόγω της στρατηγική του θέσης έπαιξε μεγάλο
ρόλο στους χαλεπούς καιρούς.
Πέρασε από δω και ο Παύλος Μελάς κατά την 3η
αποστολή του στη Μακεδονία.
Λέγεται ότι όταν κάποια στιγμή το μοναστήρι
κινδύνεψε, οι καλόγεροι μάζεψαν τα ιερά σκεύη
και κειμήλια και για τα σώσουν τα πήγαν στο
Μπρούσκλο σε μια σπηλιά με βάραθρο, ένας
καλόγερος δεμένος με σκοινί κατέβηκε και τ’ άφησε
εκεί, όμως με τα χρόνια από τις πέτρες, τα νερά και
τα χώματα το βάραθρο έκλεισε .
Ο τόπος γύρω από το μοναστήρι ήταν κατοικημένος
αυτό το μαρτυρούν τα οπορωφόρα δέντρα και οι
παλιοί μπαχτσέδες.
Ο Μαχαλάς ο οποίος υπήρξε καταφύγιο για πολλά
χρόνια καταστράφηκε από τους Γερμανούς, μαζί του
και το μοναστήρι και εγκαταλείφτηκε.
Ανάψαμε κεριά στον Αη Νικόλα και στην Παναγιά
και βγήκαμε έξω ακριβώς τη στιγμή που η φύση
σελ. 57
 Το Καθολικό και το τέμπλο του Ναού, (φωτ. Α. Παφίλη).

e-Δίαυλος | σελ. 58
 Ο Παντοκράτορας στο Καθολικό (φωτ. Α. Παφίλη).
παρέα με τα πουλιά, τον αγέρα, τα γαβγίσματα, τα
κυπροκούδουνα και τα σουρίσματα του τσομπάνη
όσες λίρες είχε μαζί του
είχαν συλλείτουργο.
και του λέει: Να φτιάξεις το μοναστήρι κ
Μια παλιά παράδοση. αι σ’ ένα χρόνο θα περάσω να σε δω.
Έφυγε ο κλέφτης και πήγε να κρυφτεί στη Βάλια
Με τον παπα Κώστα καθίσαμε έξω από το
Μάρα, στο μεταξύ ο καλόγερος έπιασε δουλειά,
αρχονταρίκι, στη ίδια θέση, όταν το 2003 ο κυρ
άρχισε να κουβαλάει
Θανάσης Μπλάντος από το Μοναχήτι, μου διηγήθηκε
με τα ζώα πέτρες, ξύλα
απλά και περιληπτικά μια παλιά παράδοση για το
και ότι άλλο χρειαζόταν
χτίσιμο του μοναστηριού.
από την Μπισιάκα
«Που λες, οι Τούρκοι, κυνηγούσαν και το Μοναχήτι κι άρχισε το χτίσιμο.
δυο κλέφτες από την Κρανιά. Κόντευε χρόνος όταν ξαφνικά
Τον έναν το σκότωσαν στην περιοχή Κολτσίδα, εμφανίστηκε ο κλέφτης
ο άλλος τους ξέφυγε, έφτασε εδώ κοντά στα και όταν είδε τελειωμένο το μοναστήρι,
Ντριζάδικα μαντριά, χάρηκε πολύ από το έργο του καλογέρου».
είδε το μοναστήρι και τράβηξε προς τα εκεί.
Όταν έφτασε, έδωσε στο καλόγερο
e-Δίαυλος | σελ.59
Πριν πάρει το απόγευμα και αφού ο παπα Κώστας Η ζωγραφική ήταν και είναι η μεγάλη του αγάπη.
μάζεψε από τον ουρανό το ντρόν όπου κατάγραψε τα Πήρε μέρος σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις.
Το 2018 τιμήθηκε από τον Δήμο Κοζάνης και την Αντιδημαρχία
πάντα σε βίντεο και φωτογραφίες πήραμε τον δρόμο
Πολιτισμού, στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων «Πορτραίτα
του γυρισμού με βαριά καρδιά! της Κοζάνης» και από την Βοϊακή Εστία Θεσσαλονίκης.
Η τετραμηνιαία περιοδική έκδοση Λόγου και Τέχνης
****** ‘‘Καρυοθραύστης’’ στο τεύχος 5 Σεπτέμβριος 2020 δημοσιεύει έργα
του με χρώμα και μελάνη καθώς και συνέντευξη του.
* Ο Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ γεννήθηκε το 1952 στην πόλη της
Κοζάνης όπου και ζει. Ασχολήθηκε με τον εικαστικό και
οπτικοακουστικό λόγο. Παραγωγός σε ραδιοφωνικές εκπομπές
καθώς και σε ντοκιμαντέρ (Φύσις και Ανθρώπων Έργα) σε
περιφερειακά τηλεοπτικά κανάλια του τόπου μας.
Συνεργάστηκε για δύο χρόνια, με τον ηθοποιό και παραγωγό
Λάκη Κομνηνό σε μια σειρά ντοκιμαντέρ αρχαιολογικών χώρων
της Δυτικής Μακεδονίας.
Συνεργάστηκε με τα περιοδικά και εφημερίδες ‘‘Μοχλός’’,
‘‘e- Δίαυλος’’, ‘‘Εφημερίς’’ αλλά και με τον συντοπίτη μας
τραγουδοποιό Μάκη Σεβίλογλου σε δύο Βιβλία + δίσκους ακτίνας
‘‘Παράθυρο ανοιχτό’’ και ‘‘Απόψε στ’ όνειρό μου’’.

1.Το φαράγγι στο Σπήλαιο (φωτ. Α. Παφίλη). - 2.Το Μοναχήτι (στην κορυφή).
e-Δίαυλος | σελ.60
 Μερικά από τεύχη του ‘‘e-Δίαυλος’’ - Γ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : Link ανάγνωσης

e-Δίαυλος |
σελ. 61- ΤΕΛΟΣ