‫نقش نھضت عاشورا در شکل گیری و تداوم انقالب اسالمی ایران ‪ - -‬نهضت امام حسین(ع) که حرکت‬

‫بزرگ فرهنگی است؛ نقش نهضت عاشورا در شکل گیری و تداوم انقالب اسالمی ایران استمرار انقالب‬
‫همچون دوران شکل گیری نیازمند روحیه شهادت طلبی‪ ،‬فداکاری و اثار جمعی است‪ .‬در حالی که در شهادت‬
‫طلبی مبنا راحتی دگران است‪ .‬در رفاه طلبی اساس‪ ،‬راحتی و رضات خود است‪ .‬برای تداوم انقالب باد در‬
‫بردار شهادت طلبی و رفاه طلبی‪،‬میزان پراکندگی مردم ما در کدام بعد‪ E‬است‪ :: .‬کد ارائه شده در دومین کنگره‬
‫بین المللی امام خمینی و فرهنگ عاشورا‪ 1376 -‬جمیله کدیور نهضت عاشورا ک نهضت عظیم فرهنگی است‬
‫که ابعاد گونه گون حیات انسان را دربردارد‪ .‬حرکتی سرنوشت ساز‪ ،‬تاریخ ساز و عزت آفرین که احیا اسالم‬
‫را موجب شد‪ .‬نهضت امام حسین(ع) شجرٔە طیبه اسالم را که تحت تاثیر ستم و سرکوب و تحرف بنی امیه‬
‫خشک و خاموش‪ ،‬بی رمق‪ ،‬بی برگ و بار بود‪ ،‬حیات و شادابی بخشید‪ .‬سید جمال الدین اسدآبادی متفکر و‬
‫مصلح بزرگ اسالمی در سده گذشته نهضت عاشورا را در عبارت درخشنده ای چنین بيان کرده‪ :‬االسالم‬
‫محمدی الوجود و الحدوث و حسینی البقاء و االستمرار پیداش و شکل گیری وموجودت اسالم بامحمد(ص) بود‬
‫و تداوم و بقای اسالم بواسطه امام حسین(ع)‪ .‬عبارت او برداشتی از روات معروف پیامبر(ص) است که‪:‬‬
‫حسینی منی و انا من حسین [‪[ 1‬امام خمینی نیز مکرر و با استناد و تأکید[‪[ 2‬بر انا من حسین به نقش احیا‬
‫توسط امام حسین(ع) تصریح کرده اند‪ .‬شکی نیست که انقالب اسالمی ایران به عنوان تداوم نهضت عاشورا‪،‬‬
‫کارکرد احیا اسالم را بعد از چهارده قرن به بهترین شکل به ظهور رسانید‪ .‬همانگونه که قیام امام حسین(ع) به‬
‫عنوان عکس العملی در مقابل تضعیف و تحرف اصول اسالم به حساب می آد؛ انقالب اسالمی ایران نیز از‬
‫قرنها ضعف و عقب ماندگی و انحطاط مسلمانان که به ویژه با فرواشی و تجزه امپراطوری عثمانی به اوج‬
‫خود رسیده بود و دوران رکود و رخوت مسلمانان به درازا کشیده بود‪ ،‬باعث مرحله ای تازه از ظهور مجدد‬
‫اسالم شد‪ .‬امام خمینی(س) در سالگرد مبعث پیامبر(ص) این تعبیر زيبا را دارند که همانگونه که در بعثت‬
‫پیامبر(ص)‪ ،‬چهارده کنگره کاخ شاهی ساسانی در مدائن فرو ريخت‪ ،‬آن چهارده کنگرهمی تواند نشانه‬
‫فرورختن اساس شاهی و انهدام نظام شاهنشاهی در قرن چهاردهم باشد‪ .‬پیداست که امام خمینی در تحلیل و‬
‫داوری خود درباره انقالب اسالمی ایران همواره می کوشد رشه ها و سرچشمه حرکت را در چهارچوب آن و‬
‫به خصوص نقش نھضت عاشورا در شکل گیری و تداوم انقالب اسالمی ایران ‪ -‬نهضت امام حسین(ع) که‬
‫حرکت بزرگ فرهنگی است که انسانها را از درون متحول می کند‪ .‬تحولی که لزوما ً تحول در برون را به‬
‫همراه دارد تغییر انفسی که به تعبیر قرآن مجید به تغییر احوال می انجامد‪ .‬انقالب اسالمی ایران نیز به اعتبار‬
‫موقعیت امام و کلمات و مواضع او نخست حرکتی فرهنگی است‪ .‬امام در آغاز جانها را متحول کرد و پیرو آن‬
‫توانست ساختار نظام سیاسی کشور را دگرگون کند‪ .‬همانگونه که در نهضت عاشورا حرکت جان انسانها در‬
‫پرتو چراغ شهادت و اسارت روشنایی گرفت و آگاه شد‪ ،‬در انقالب اسالمی ایران‪ ،‬عاشورا چراغ راه و باعث‬
‫وموجد انقالب درونی گردد‪ .‬امام خمینی به صراحت گفته اند‪ :‬آن چیزی که در انجا حاصل شد و باد او را‬
‫جزءمعجزات‪،‬ما حساب بکنیم‪ ،‬همان انقالب درونی این ملت بود‪ .‬انقالب درونی این ملت موجب شد که این‬
‫انقالب پیدا شد و همان انقالب درونی آنها و شناخت آنها از اسالم و توجه آنها به خدای تبارک و تعالی موجب‬
‫شد که لی که قیام شد و بعد به انقالب مبدل شد و بعد پیروز شد و تا اآلن‪ ،‬روز به روز میبینید که ّ در تمام این‬
‫دورهای که ما در آن هستیم‪ ،‬از او حضور ملت و تعهد‪ E‬ملت رو به افزاش است‪ .‬این نه برای انقالب است‪،‬‬
‫برای انقالب درونی است‪ .‬انقالب همه جا بوده است‪ ،‬بسیاری از جاها بوده است‪ ،‬این انقالب درونی است که‬
‫پیدا شد در این کشور و در این مملکت و نیست اّال به عنايت خدای تبارک و تعالی‪ .‬ما از خود چیزی ندارم‪،‬‬
‫هر چه بود عنايت او بود که این عنايت موجب شد که این انقالب باطنی پیدا بشود و از آن حالتی که همه خود‬
‫ملت ما میدانند در سابق بود‪ ،‬به این حالت که حاال میبینند‪ E‬متحول شده است‪ .‬این موجب شد که انقالب پیروز‬
‫شد‪ .‬پیروزی را ما باد از انقالب درونی مردم جستجو کنیم‪ [3[.‬انقالب اسالمی تحولی درونی بود که منجر به‬
‫تحوالت بیرونی و انتقال قدرت از نظام شاهی و سلطنتی به نظام جمهوری اسالمی شد‪ .‬تالش ومجاهده امام‬
‫حسین(ع) و اران معدود او نیز همان بود کهنظام سلطنتی بنی امیه را به نظام اسالمی تبدیل کند‪.‬منتها آنچنان‬
‫جان مردم در ساه سلطه ستم و سرکوب دچار تحرف و انحراف شده بود که تنها شهادت امام حسین(ع) و‬
‫اسارت خاندان او توانست جانها را متحول نماد‪ ،‬آنان در اثر بی رنگ شدن خوش‪ ،‬روشنایی دل و خود را از‬
‫دست داده بودند‪ :‬ذلک بان هللا لم ک مغیراً نعمة انعمها علی قوم حتی غیروا ما بانفسهم[‪ [4‬در نهضت عاشورا‪،‬‬
‫حرکت امام حسین(ع) حرکتی اصالح گرانه در برابر تحريف حقیقت اسالم و انحطاط ارزشهای اسالمی و‬
‫استقرار ارزشهای قومی و جاهلی و عربی رژيم اموی بود‪ .‬انقالب اسالمی نیز تکیه گاه اصلی اش دگرگونی‬
‫در ذات مردمی بود که هدات اسالمی آنان به واسطه استقرار و استمرار سیاستهای شاهنشاهی پهلوی کمرنگ‬
‫و محو شده بود و ارزشهای ایران باستان به عنوان حربه ای در تقابل با اسالم مطرح شده بود‪ .‬همانگونه که‬
‫امام حسین در ک جنگ نابرابر از عده و ُعده نهراسید‪ ،‬نهضت اسالمی ایران نیز با تکیه بر مردم و با دست‬
‫خالی به مصاف استبداد‪ E‬ادشاهی رفت‪ .‬انقالب اسالمی ایران نه فقط تقابل شاه و مردم‪ ،‬بلکه تقابل دو اندشه و‬
‫دو خط مشی بود‪ .‬امام و مردم نگاهشان به عاشورا بود و شهادت‪ .‬شاه و حامیانش نگاهشان به کورش بود و‬
 ‫ماندن‪[ 5[.‬امام خمینی همواره تأکید کرده اند که انقالب اسالمی ایران پرتوی از عاشورا و انقالب عظیم الهی‬
‫آن بوده است‪ [6[.‬برای شناخت دقیق و درست ماهیت انقالب اسالمی ایران‪ ،‬به ضرورت باد نهضت عاشورا‬
‫و خط مشی امام حسین(ع) را شناخت و نقاط مشترک را در هر دو حرکت بررسی کرد‪ .‬درک کالم همانگونه‬
‫که امام خمینی(ره) فرزند راستین امام حسین(ع) به شمار می رود و تبار او به سرچشمه اهل بیت پیوند می‬
‫خورد و روشنایی و گرمی خون حسین(ع) در رگهای او جاری است‪ ،‬انقالب اسالمی نیز با سرچشمه عاشورا‬
‫در پیوند است‪ .‬تحلیلگرانی که کوشیده اند بدون بررسی عاشورا و پیوند انقالب اسالمی با نهضت امام‬
‫حسین(ع) انقالب ایران را فقط بر مبنای برخی تحوالت جاری بررسی و تحلیل کنند‪ E،‬و به تحمیل و برداشت‬
‫خود بر آن تأکید‪ E‬داشته اند‪ ،‬در شناخت و تبیین‪ E‬حقیقی انقالب ناکام و ناموفق مانده اند‪ .‬تغییر تقوم از هجری‬
‫شمسی به شاهنشاهی روشنترین عالمتی بود که نظام شاهی تصمیم گرفته پیوند ایران اسالمی را با اسالم قطع‬
‫کند‪ .‬چنان که تئوری پردازان شاه نیز کوشیدند ایرانی را در برابر نقش نھضت عاشورا در شکل گیری و‬
‫تداوم انقالب اسالمی ایران ‪ -‬و تحرف می شد‪ ،‬همچون نمونه ترکیه‪ ،‬کهآتاتورک موفق به تغییرارزشها و سنت‬
‫های اسالمی شد‪ ،‬ترددی نبود کهایران راحت تر در نظام ارزشی و سیاسی غرب حل می شد‪ .‬همانگونه که‬
‫بنی امیه با استقرار سنتها و باورهای جاهلی و اشرافی ارزشهای اسالمی را دگرگونه نمود‪ ،‬ایران بر سر‬
‫دوراهه تعیین خوش بود گراشی کهمی خواست ایران را به عنوان ک کشور غیرمذهبی الئیک سامان دهد‬
‫کهرشه های ایران جدد به ایران باستان پیوند می خورد و گراشی که اعتبار ایرانی را در اسالمیت آن می‬
‫دانست و اسالم – تشیع – را سرچشمه ایران تلقی می نمود‪ .‬برای درافت و شناخت ارتباط انقالب اسالمی و‬
‫نهضت عاشورا ضروری است نهضت عاشورا را به دور از پیراه هایی که بر آن بسته اند‪ ،‬شناسایی کنیم‪ .‬س‬
‫به منظور شناخت میزان اثرذیری انقالب از نهضت عاشورا و تأثیر تعیین کننده قیام امام حسین(ع) بر تأسیس‬
‫و تداوم انقالب اسالمی بهبررسی می پردازم‪- :‬مبحث اول‪ :‬شناسایی نهضت عاشورا‪ .‬در این مبحث به‬
‫چهارمسئلهاصلی توجهمی شود‪ :‬الف – علل شکل گیری نهضت عاشورا ب – هدف نهضت عاشورا ج –‬
‫ماهیت نهضت عاشورا د – پیامدهای نهضت عاشورا ‪-‬مبحث دوم‪ :‬بررسی تأثیرو نقش نهضت عاشورا‬
‫برنهضت ایران‪ .‬در این مبحث بهاین اصل توجه شده کهانقالب اسالمی ایران با بهره گیری ازمفاهیم‬
‫ومضامین نهضت امام حسین سامان افتهاست‪- .‬مبحث سوم‪ :‬بررسی تأثیرو نقش نهضت عاشورا در تداوم‬
‫انقالب اسالمی ایران‪ .‬ترددی نیست که عوامل استمرار و تداوم هردده ا نهضت‪ ،‬از عوامل موجده و شکل‬
‫دهندٔە آن جدا نیست‪ .‬مبحث نقش نھضت عاشورا در شکل گیری و تداوم انقالب اسالمی ایران الف – علل‬
‫شکل گیری نهضت برای درک علل شکل گیری نهضت عاشورا شناخت تطوراتی که طی نج دهه بعد از‬
‫رحلت پیامبر اسالم(ص) در سال ‪ 11‬هجری رخ داد‪ ،‬ضروری است‪ .‬به تدریج جوانه های تفکیک میان دو‬
‫جران امامت – که ادامه حقیقی نبوت بود – و سلطنت – که تداوم خالفت عثمان و تحقق بخشنده ارزشهای‬
‫جاهلی و عربی بود – شکل گرفت‪ .‬حاکمیت معاوه در شام و بعداً خالفت او از سال ‪ 41‬هجری زمینه توسعه و‬
‫استقرار نظام سلطنتی عربی را فراهم ساخت‪ .‬ک جران به حقیقت اسالم و رسالت رسول و والت می اندشید و‬
‫جران دگر به واقعیت قدرت و عناد با رسول و دشمنی و کینه با خاندان او‪ .‬ک جران قدرت و حاکمیت را در‬
‫خدمت به اسالم تلقی می کرد و جران دگر از اسالم به عنوان پوششی که به قدرت مشروعیت می بخشد‪،‬‬
‫استفاده می کرد‪ .‬جران اول اسالم را هدف و هوت خوش می دانست و جران دوم اسالم را ابزاری می دد که با‬
‫استناد و تکیه به آن بهتر می توانست افکار عمومی را فرب دهد‪ .‬حاصل سیطره جران سلطنت‪ ،‬محو شعله‬
‫اسالم و ارزشهای اسالمی‪ ،‬مهجور ماندن قرآن و سرکوب خانواده پیامبر(ص) و اران آنان بود‪ ،‬معاويه و‬
‫سپس یزد به استحاله اسالم پرداختند‪ ،‬به ویژه یزد که از اسالم و قرآن و پیامبر(ص) و تظاهر به فسق و فجور‬
‫و کفر پروایی نداشت‪ .‬عالمه مرتضی عسکری نوشته اند‪ :‬معاويه با تمام توان خود کوشید که اسالم را‬
‫دگرگون کند و همانگونه که می خواهد اسالم را معرفی نماد‪ ،‬به گونه ای که در اواخر عهد معاوه از اسالم جز‬
‫اسم و از قرآن جز رسم باقی نمانده بود توجه به اسالم – صورت اسالم – نیز از این جهت بود که معاويه و‬
‫یزيد براساس اسالم حکومت می کردند‪ [7[.‬اما یزيد دگر بود‪ ،‬او حتی به سفارش معاويه که گفته بود عیاشی و‬
‫خوشباشی و فجورش را در نهان و شبانه انجام دهد وقعی ننهاد‪ [8[.‬حتی برنامه ریزی های معاويه که از یزيد‬
‫چهره مثبت و هوشمندی نشان می داد به جایی نرسید‪ ،‬چنان که یزيد در جنگ با روم شرکت نکرد و در سفر‬
‫حج به شرابخواری پرداخت و در شعر خود به صراحت گفت که مجلس شراب و آوای طنبور را بر قرآن و‬
‫آوای اذان ترجیح می دهد‪ :‬و اشربو کاس مدام و اترکو ذکرالمثانی شغلتنی نغمهالعی ران عن صوت االذان و‬
‫به صراحت از شهیدان احد مثل حمزه سیدالشهدا‪ ...‬اد می کند‪ .‬به تعبیر ابوالفرج اصفهانی‪ ،‬یزيد نخستین کسی‬
‫بود که به عنوان خلیفه مسلمانان به احکام اسالمی و انجام مناهی ومالهی پرداخت‪ [9[.‬در و جد یزيد –‬
‫ابوسفیان – گاه کینه و عناد خود را نسبت به اسالم و پیامبر(ص) آشکار می کردند‪ ،‬اما در حفظ ظاهر نیز‬
‫حتی المقدور می کوشیدند‪ E.‬در اواخر دهه ‪ 60‬شراط به گونهای شده بود که امام حسین(ع) از آن به دگرگونی‬
‫عالم تعبیر کرده است‪.‬‬