TANI SPOSÓB BUDOWANIA
- WSZĘDZIE TAM, GDZIE OBFICIE WYSTĘPUJE GLINA
Domy z gliny (2)
W „Muratorze" 4/94 omówiliśmy w ogólnym zarysie historię budownictwa
z gliny do czasów powojennych. Przedstawiamy Państwu najnowszą
generację polskich domów z gliny - tanich i energooszczędnych
- powstałych w ciągu kilku ostatnich lat.
Dom w Sierczy - ściana budynku wykonana w technologii szkieletu
żelbetowo-drewnianego wypełnianego bloczkami z lekkiej gliny
Po drugiej wojnie światowej w Polsce
zaczęto budować domy w technologii
szkieletu wypełnianego lekką gliną, czy­
li gliną z dodatkami poprawiającymi jej
izolacyjność cieplną. W latach pięćdzie­
siątych nastąpił odwrót od budownictwa
z gliny. Stało się to tak nagle, że nawet nie
badano, czy powstałe w tej technologii
budynki — do niedawna tak lansowane
- udały się, czy nie, czy sprawdziły się
przez lata ich normalnej eksploatacji. Na
szczęście nie zostały przerwane zaawanso­
wane prace naukowo-badawcze prowa­
dzone w Instytucie Techniki Budowlanej.
W 1 9 6 2 roku wydany został komplet
norm branżowych odnoszących się do
budownictwa glinianego, aktualny do
dziś. W ten sposób Polska znalazła się
wśród niewielu krajów świata, w których
takie normy są. Z tamtych lat pozostały
także instrukcje Instytutu T e c h n i k i
Budowlanej i Instytutu B u d o w n i c t w a
Mieszkaniowego omawiające zasady
budownictwa z gliny i tworzyw cemento-
wo-glinianych.
Nowa generacja
domów z gliny w Polsce
Obecnie zmieniły się radykalnie uwa­
runkowania dla rozwoju budownictwa z
gliny. Zwiększone wymagania dotyczące
ochrony cieplnej budynków powodują, że
ściany konstrukcyjne z tego materiału,
dodatkowo ocieplone, są bardzo grube i
ciężkie. Z tych powodów najwłaściwszym
obecnie sposobem budowania z gliny w
warunkach polskich jest budownictwo
szkieletowe wypełniane lekką gliną,
które doskonale sprawdza się we Francji
i Niemczech.
57

Dom z gliny w Karniowicach
Dom w Karniowcach - tynkowanie ścian zewnętrznych
Narożnik budynku z lekkiej gliny podczas tynkowania.
Widoczne trzy fazy: ściana przed tynkowaniem,
narzut i tynk wygładzony
Konstrukcja szkieletowa wykonana
z rur stalowych pochodzących z odzysku
Od wielu lat szczegółowe badania nad
budownictwem z gliny prowadzą w Polsce
autorzy - Danuta Kupiec-Hyła i
Maciej Hyła („Murator" 7/84, M. Hyła
Domy z gliny). W 1992 roku powstał
pierwszy - starannie przygotowany od
strony teoretycznej - projekt eksperymen­
talnego domu. Został zrealizowany w Kar-
niowicach koło Trzebini (prezentowali­
śmy go także w „Muratorze" 7/8 z 1992 r).
Jest to budynek parterowy, niepodpiwni-
czony, z mieszkalnym poddaszem - o kon­
strukcji szkieletowej, wypełnionej lekką
gliną, czyli wysuszoną masą słomoglinia-
ną. Część elewacji budynku pozostawiono
nie wykończoną, by była dowodem, z cze­
go zrobione zostały ściany.
W Sierczy kończy się budowa następ­
nego domu, zrealizowanego w tej techno­
logii. Zastosowano w nim drobno-
wymiarowy prefabrykowany szkielet
żelbetowo-drewniany.
Powyższe realizacje pozwoliły uzyskać
wiedzę praktyczną i doświadczenie, po­
trzebne przy wdrażaniu tego sposobu bu­
dowania. Zaowocowały one opracowa­
niem własnej technologii budownictwa
szkieletowego wypełnionego lekką gli­
ną, opartej na obowiązujących normach
i przepisach. Powstał cały system pro­
jektowy domów z gliny - w ramach sy­
stemu ujednolicone zostały e l e m e n t y
konstrukcji i wypełnień, wersje archi-
tektoniczno-funkcjonalne, rozwiązania
detali, wyposażenia wnętrz, itp. Projekt
domu J U R A 3 (na rysunku obok) jest
przykładem budynku, który można zre­
alizować także stosując konstrukcję i ma­
teriały tradycyjne.
Do projektów dołączana jest szczegó­
łowa i n s t r u k c j a b u d o w y szkieletu, a
także robót w y k o ń c z e n i o w y c h — w
szczególności t y n k ó w zewnętrznych i
wewnętrznych. Zapewniony jest także
nadzór autorski i konsultacje dla po­
tencjalnych inwestorów i zainteresowa­
nych tematyką budowania z gliny niepa-
lonej. Zorganizowane zostają wymagane
przepisami badania gliny na potrzeby
budowy.
59

Specyficzne w y m o g i b u d o w n i c t w a
glinianego w stosunku do formy archi­
tektonicznej - duże okapy, niewielka
wysokość ścian, zdyscyplinowane roz­
mieszczanie o t w o r ó w o k i e n n y c h i
drzwiowych wynikające z konstrukcji
szkieletu powodują, że jest ona prosta,
ma czytelną strukturę, a jednocześnie
stanowi kontynuację tradycji regional­
nej architektury. Jest to sposób budo­
w a n i a ekologiczny i energooszczędny,
pozwalający pozyskiwać i eksploatować
obiekty b u d o w l a n e , a w przyszłości -
w y e k s p l o a t o w a n e - rozbierać, nie ni­
szcząc środowiska.
Budownictwo z lekkiej gliny w swej
unowocześnionej wersji może konkurować
z innymi technologiami, stosowanymi w
lekkim, tanim budownictwie. Pozwala na
samodzielne przygotowanie podstawowej
ilości materiału budowlanego o współ­
czesnych parametrach technicznych w
prosty, tani, energooszczędny i ekologicz­
nie czysty sposób, z wykorzystaniem ma­
teriałów miejscowych - gliny oraz słomy
(lub innych domieszek - do granulatu
styropianowego włącznie).
Trwałość poprawnie zrealizowanego
i właściwie eksploatowanego budynku z
lekkiej gliny jest bardzo duża. Świadczą
o tym zabytkowe budynki wykonane w
Niemczech w ubiegłych stuleciach, któ­
re są nadal eksploatowane. Autorzy bada­
li także zachowane w znakomitym sta­
1. wiatrotap
nie XVII-wieczne e l e m e n t y ścianek
działowych wykonanych z tego materia­
łu w jednej z zabytkowych kamienic Kra­
kowa. Glina doskonale konserwuje drew­
no i słomę — pod warunkiem, że są dobrze
chronione przed wilgocią, co z powodze­
niem realizowano w czasach historycz­
nych, a co przy współczesnych techno­
logiach jest z a d a n i e m odpowiednio
łatwiejszym.
Glina jako materiał
budowlany
Z n a j o m o ś ć właściwości glin oraz
zgodnego z normą ich obrabiania jest
warunkiem poprawnego budownictwa
60
z gliny. Budownictwo to objęte jest nor­
mą branżową BN-62/6738-02 „Budow­
nictwo z gliny. M a s y g l i n i a n e " . N o r m a
określa zastosowanie mas glinianych w
budownictwie. Do produkcji bloków
lub płyt na ścianki działowe i wypełnia­
jące, płyt ocieplających oraz płyt stropo­
wych i d a c h o w y c h stosuje się masę gli­
nianą lekką.
G l i n a nie jest s p o i w e m , lecz lepi­
szczem. Swą wytrzymałość mechaniczną
traci po namoknięciu. Ta jej właściwość,
odpowiednio wykorzystana w technice
budowlanej, pozwala łatwo przygotować
glinę na potrzeby budowy i zapewnić dłu­
Projekt domu JURA 3
gi okres eksploatacji b u d y n k u .
N o r m a ogranicza stosowanie mas gli­
Bloczki z gliny lekkiej
nianych wyłącznie do elementów
nadziemnych budynków nie wyższych
niż 3 kondygnacje, o m a ł y m i średnim
1. łazienka 4,7 m2
2. suszarnia 3,2 m2 zawilgoceniu (mieszkalnych, gospodar­
3. hall 4,2 m2 czych, inwentarskich itp.). Mas glinia­
4. sypialnia 12,5 m2 nych nie należy stosować do elementów
5. sypialnia 8,0 m! b u d y n k ó w lub pomieszczeń narażo­
6. sypialnia 8,0 m2 nych na silne zawilgocenie, jak łaźnie czy
7. garderoba 2,5 m2
pralnie. N o r m a określa także podział i
w y m o g i stawiane surowcom do mas gli­
nianych - do ich przygotowania mogą
poddasze być stosowane jedynie gliny średnio tłu­
ste, tłuste i bardzo tłuste. Wypełniacze
mas mogą być mineralne (piasek, żwir,
żużel) i organiczne (słomy, wysuszone ło­
dygi roślin, trociny i paździerze - dłu­
gość włókien słom i łodyg przeznaczo­
2,0 m 2 nych do masy glinianej lekkiej nie
2. hall 10,0 m2 powinna przekraczać 10-30 c m ) .
Ściana szkieletowa wypełniona bloczkami
3.WC 1,6 m2 Przegrody budowlane wykonane z lek­
4. gabinet 8,3 m2 kiej gliny umożliwiają właściwą izolację
5. kuchnia 5,3 m2
termiczną budynku z zastosowaniem
6. pokój dzienny 28,0 m2
ścian jednowarstwowych (ściana grubo­
7. garaż 16,7 m2
8. skład opału 3,6 m2 ści 45 cm - k = 0,42 W/(m 2 -K). Właści­
wości lekkiej gliny zapewniają dobrą izo­
lację akustyczną ścian i stropów.
W y k a ń c z a n i e zewnętrzne przegród
z lekkiej g l i n y z a r ó w n o t y n k a m i m o ­
parter
krymi, j a k i suchymi nie nastręcza trud­
ności ani w w y k o n a w s t w i e , ani w eks­
Ściany zaznaczone cienkimi liniami - konstrukcja szkieletowa wypełniona bloczkami z ploatacji (można w nie wbijać gwoździe,
lekkiej gliny. Ściana zaznaczona na czarno (kanały wentylacyjne i spalinowe) - wymuro­ kołki, i t p . ) . Ś c i a n y te, dzięki swej poro­
wana z cegły lub wykonana z elementów prefabrykowanych watości, szybko wysychają w czasie pro­
dukcji i b u d o w y . Podczas eksploatacji
b u d y n k u swobodnie oddychają, co wraz
z ich stosunkowo dużą bezwładnością
cieplną, sprzyjającą stabilizacji tempera­
tury, stanowi o d o s k o n a ł y m m i k r o k l i ­
macie wnętrz. Przegrody z lekkiej g l i n y
nie emitują ż a d n y c h szkodliwych sub­
stancji.
Budowę domu z gliny rozpoczyna
się od wykonania z materiałów tradycyj­
nych fundamentów i komina (przewo­
dy spalinowe i wentylacyjne). Niewielki
ciężar parterowego budynku szkieletowe­
go z mieszkalnym poddaszem sprawia, że
oszczędne jest również jego fundamento­
w a n i e . Oszczędność tę m o ż n a jeszcze
zwiększyć, stosując punktowe posadowie­
nie takich budynków — z oparciem ścian
na ryglach lub posadowieniem na płycie
otoczonej wieńcem. Jeśli budynek jest czę­
ściowo podpiwniczony, ilość gliny z wyko­
pu wystarcza na potrzeby budowy. W bra­
ku podpiwniczenia gliny dostarcza wykop
pod fundament i szambo.
N a s t ę p n y m etapem b u d o w y jest po­
stawienie szkieletu d o m u - sztywnej
konstrukcji ścian i stropów. N a k r y w a
się go d a c h e m , u z y s k u j ą c w i a t ę , p o d
którą wytwarza się i suszy elementy wy­
pełnienia szkieletu przy p e ł n y m zabez­
pieczeniu przed n i e k o r z y s t n y m i wpły­
w a m i a t m o s f e r y c z n y m i . T e n sposób
b u d o w a n i a p o z w a l a w y k o n y w a ć ele­
m e n t y z lekkiej gliny samodzielnie, pod
s w o i m d a c h e m , co znacznie zmniejsza
koszty b u d o w y .
Budowanie z lekkiej gliny jest szczegól­
nie opłacalne, gdy glina występuje na bu­
dowie. Opłacalny jest także jej dowóz,
ale z niewielkiej odległości.
W jednym z następnych numerów
o m ó w i m y przygotowanie do produkcji
bloczków z lekkiej gliny i przedstawimy
szczegółowe rozwiązania konstrukcyjne
nowoczesnych d o m ó w z gliny.
Danuta Kupiec-Hyta
Maciej Hyła
61
 1
W związku z licznymi pytaniami od
TANIE I ENERGOOSZCZĘDNE SPOSOBY BUDOWANIA
Czytelników dotyczącymi budownictwa

Domy z gliny (3)

z gliny zamieszczamy wykaz norm oraz
bibliografię (w kolejności od najstar­
szych do najnowszych wydawnictw).

Normy:
W „Muratorze" 4 i 6/94 przedstawiliśmy w ogólnym zarysie budownictwo z gliny w Europie i w Polsce BN-62/6738-02 Budownictwo z gliny.
oraz technologię budowania z tego materiału, opracowaną po kilku latach badań przez autorów poniższego Masy gliniane.
artykułu. Przedstawiamy w nim Państwu szczegółowy przepis na tani dom o konstrukcji szkieletowej, BN-62/6738-01 Masy cementowo-gli-
wypełnianej lekką gliną. niane z wypełniaczami.
BN-62/9012-01 Cegły i bloki cemento-
wo-gliniane z wypełniaczami.
BN-62/6749-02 Pustaki cementowo-gli-
niane dymowe, spalinowe, wentylacyjne.

Bibliografia:
- Budownictwo z gliny, Z. Racięcki,
PWT, Warszawa 1950
- Instrukcja o stosowaniu materiałów
miejscowych w budownictwie wiejskim,
udownictwo z lekkiej gliny to je­

B den z najtańszych sposobów na sa­

modzielne wykonanie domu. Jest
czasochłonne, ale pozwala na przygotowa­
nie podstawowej ilości materiału budow­
lanego o współczesnych parametrach tech­
nicznych w prosty, energooszczędny i
ekologicznie czysty sposób. Jest jednak
opłacalne tylko wtedy, gdy glina o odpo­
wiedniej spoistości występuje w miejscu
budowy lub w najbliższej okolicy.
Konieczne jest przeprowadzenie kon­
trolnych badań mas glinianych w celu
uzyskania oficjalnego „Orzeczenia o jako­
ści gliny do celów budowlanych"^(orzecze­
nia takie wydają specjalistyczne laborato­
ria instytutów naukowo-badawczych
wyższych uczelni lub zakładów badań i
doświadczeń). Samemu można wykonać
wstępne, orientacyjne badanie spoistości
i skurczu gliny, by ustalić, czy jest ona
przydatna do budowy (patrz „Murator"
4/86).
Do przygotowania lekkiej gliny moż­
PWRiL, Warszawa, 1953
- Budownictwo z gliny - wytyczne pro­
jektowania, Instytut Budownictwa Mieszka­
niowego, Warszawa 1955
- Instrukcja wykonywania bloków z gli­
ny i wykonywania z nich ścian, Instytut Konstrukcja żelbetowa (ze stupami żelbetowo-drewnianymi) przed wypełnieniem bloczkami z lek­
kiej gliny
Organizacji i Mechanizacji Budownictwa
- Zarys budownictwa z gliny, St. Ka­
czyński, Z. Racięcki, Budownictwo i Archi­ Rozpoczynamy budowę Szkielet drewniany można wykonywać
tektura, Warszawa 1954 Tradycyjnymi metodami buduje się także z przepołowionych okrąglaków,
- Nowoczesne budownictwo z gliny, piwnice, fundamenty i komin z przewo- krawędziaków lub desek,
M. Pawlikowski, PWRiL, Warszawa 1955
darni spalinowymi i wentylacyjnymi. Na- Narożniki budynku muszą być
- Jak samemu zbudować domek z gli­
stępnie stawia się szkielet ścian domu, usztywnione zastrzałami. Oczep należy
ny, Maria Grąbczewska, Instytut Budow­
który może być wykonany jako: usztywnić na działanie sił poziomych.
nictwa Mieszkaniowego, Arkady, Warsza­
• drewniany, Korzystne jest stosowanie niewyso-
wa 1962
• żelbetowo-drewniany, kich słupów szkieletu (osiowo ściska-
- Materiały miejscowe i mała energe­
• żelbetowy. nych), o wysokości jednej kondygnacji, z
tyka w budownictwie wiejskim, Z. Kotarski,
Szkielet ten można przystosować al- prefabrykowanych elementów żelbe-
PWRiL, Warszawa 1985
bo do wypełnienia masą z lekkiej gliny towo-drewnianych, to znaczy z rdze-
- instrukcja stosowania w budownictwie
układaną w deskowaniu, albo do wypeł- niem żelbetowym i nakładką drewnianą,
zapraw i wyrobów cementowo-glinianych,
nienia bloczkami z tej masy. W pierw- Nakładka drewniana, przymocowana
Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa
szym wypadku szkielet musi być tak skon- do słupa podczas jego prefabrykacji uła-
1985
- Leichtlehmbau alter Baustoff - neue struowany, by można było po jego twia późniejsze przybijanie poprzeczek,

na użyć tylko gliny średnio tłustej, tłu­
stej lub bardzo tłustej. Przypominamy,
że określenie „lekka glina" odnosi się do
gliny z wypełniaczami nadającymi jej
odpowiednią termoizolacyjność. Glinę
zwykle pozyskuje się z wykopu pod piw­
nice lub fundamenty.
Budynek z lekkiej gliny kryty dachówką glinia-
no-cementową
Technik, Franz Volhard, Verlag C. F. Mul­
ler, Karlsruhe 1990
- Biologiczna architektura i przykład jej
wdrożenia w warunkach polskich, D. Ku-
piec-Hyta, M. Hyla, J. Szwałko. Instytut
Urbanistyki i Planowania Przestrzennego
Wydziału Architektury Politechniki Krakow­
skiej 1991
- Poradnik budowy szkieletowych do­
mów z wypełnieniem lekką gliną, D. Ku-
piec-Hyła, M. Hyta, Zarząd Zespołu Juraj­
skich Parków Krajobrazowych, Kraków
1993
elementach przesuwać deskowanie. W
drugim - szkielet jest po prostu chowa-
ny w ścianie (gdy c h c e m y w y k a ń c z a ć
wnętrza suchym tynkiem, już na tym eta-
pie muszą być mocowane listwy rusztu).
Najtańszy szkielet ściany wykonuje
się z okorowanych okrąglaków (stem-
pli) średnicy 15 cm, rozstawionych co
1,0-1,5 m (rys. 1). W miejscach przewi-
dzianych na okna i drzwi słupy ustawia się
bezpośrednio przy otworach - ościeżni-
ce mocuje się do słupów, a poziome ry-
gle zamykają otwór od dołu i od góry.
mocowanie ościeżnic i suchych tynków
jak do słupa drewnianego,
Narożniki takiego szkieletu najlepiej
usztywniać tarczami betonowymi z docie-
pieniem ze styropianu. Słupy osadza się
w gniazdach otoczonych zbrojeniem -
uformowanych w ścianach fundamento-
wych lub w i e ń c u stropu nad piwnicą.
Po zakończeniu tego etapu budowy
przygotowuje się masę glinianą, którą
następnie wypełnia się szkielet budynku,
Można także wykonać z niej ściany dzia-
łowe, płyty stropowe, a nawet dachówkę.

43 44
 Przygotowanie
lekkiej masy glinianej
Do przygotowania masy należy użyć
gliny w postaci zawiesiny, którą można
przygotować ręcznie lub mechanicznie.
Potrzebną ilość w o d y ustala się według
próbnego zarobu. M a s ę z wypełniaczem
przygotować należy zgodnie z normą BN-
62/6783-02 - „Budownictwo z gliny. Ma­
sy gliniane". W praktyce zrealizowanych
budów przygotowywanie zawiesiny glinia­
nej o d b y w a ł o się za p o m o c ą prostego
m ł y n a k u l o w e g o lub betoniarki 150 1,
do której w r z u c a n o na czas m i e s z a n i a
d w a granitowe otoczaki średnicy 25 c m .

Mieszanie ręczne namoczonej gli­

ny. G l i n ę wrzuca się do skrzyni o wy­
m i a r a c h 2 x 3 m i zalewa wodą w ilości
nieco mniejszej niż objętość gliny. M i e ­
szanie powinno trwać do otrzymania jed­
nolitej zawiesiny (bez grudek) o konsy­
stencji gęstej śmietany. Następnie glinę
zlewa się do pierwszej k o m o r y pojemni­
ka dwukomorowego przez otwór w ścia­
nie skrzyni zaopatrzony w siatkę
oczkach 8-10 m m , a z niej — do drugiej
k o m o r y przez otwór z siatką o oczkach
3-4 m m (rys. 3 ) .
Mieszanie mechaniczne (w betoniar­
ce lub mieszarce). Przed w r z u c e n i e m
gliny tłustej do betoniarki zaleca się wstęp­
nie ją rozmoczyć, a glinę średnio tłustą -
w stanie suszonym - rozdrobnić na grud­
ki nie większe niż 4 cm.
Rys. 3. Osadnik dwukomorowy na zawiesinę gl
D o z a w i e s i n y g l i n i a n e j dodaje się
wypełniacz. Są wypełniacze mineralne
o (np. piasek gruboziarnisty, żwir) lub orga­
niczne (np. słoma rzepakowa, żytnia, jęcz­
mienna, pszenna, wysuszone łodygi roślin
- łęty grochu, fasoli, wrzosu — lub troci­
ny czy paździerze). Najczęściej stosowa­
n y m wypełniaczem jest słoma zbóż. Na
48 godzin przed d o d a n i e m do masy wy­
pełniacz silnie zwilża się wodą. Należy
zachować ustaloną dla danego rodzaju
g l i n y proporcję, a następnie całą masę
Rys. 4. Stożek pomiarowy do badania konsy­
stencji zawiesiny glinianej
20 cm, wyrównuje i ubija ubijakami. Co
około 15 cm ubitej warstwy układa się raz
od strony zewnętrznej, a raz wewnętrznej
(na przemian) „zbrojenie" z listew ma­
czanych w glinie. P o w i n n o ono wypeł­
niać przestrzeń między d w o m a słupami.
W miejscach, gdzie mają być okna i drzwi
ustawia się szablon zrobiony z desek, wsta­
wiając go m i ę d z y słupy i usztywniając
rozporami. Szablon należy opiąć folią.
Do dowiązania ścian działowych w y k o ­
nuje się wpusty, także za pomocą szablo­

Glinę miesza się z wodą w betoniarce dokładnie wymieszać. Każde włókno po­ nu z desek opiętego folią.

Rys. 1. Ściana szkieletowa ze stupami z okrąglaków: a) w miejscu połą­
czenia ze stropem i więźbą dachową, ze szczegółem osadzenia okna,
b) nad cokołem
4 do 6 minut, po czym zlewa się miesza­
ninę k o r y t e m do osadnika przez sito sta­
lowe o oczkach 8 mm do osadnika dwu­
komorowego (jeśli glina jest bardzo tłusta,
wystarcza j e d n o k o m o r o w y ) .
Konsystencja zawiesiny glinianej po­
w i n n a wynosić 15 cm wg stożka pomia­
rowego (patrz rysunek 4 ) ; na 1 m 3 za­
wiesiny glinianej o konsystencji „ 1 5 "
Rys. 2. Ściana szkieletowa ze stupami żelbetowo-drewnianymi: a) w miej­ potrzeba 6 4 0 kg gliny. W zawiesinie o
scu połączenia ze stropem i więźbą dachową, ze szczegółem osadzenia
takiej konsystencji stożek o wadze 3 0 0 g
okna, b) nad cokołem
jest całkiem zanurzony, lecz nie tonie.
w i n n o być dokładnie oblepione zawiesi­
ną glinianą. Przerobioną masę należy
pozostawić na 24 godziny w kopcach
przykrytych folią dla zabezpieczenia przed
wpływami atmosferycznymi. T a k przygo­
towana masa jest gotowa do formowa­
nia z niej elementów b u d y n k u .
Wypełnianie ścian
w deskowaniu przesuwnym
D e s k o w a n i e ustawia się poczynając
od narożnika b u d y n k u . W y p e ł n i a się je
w a r s t w ą l e k k i e j g l i n y grubości około
Po wykonaniu wszystkich ścian budyn­
ku, zależnie od przyjętego sposobu wy­
kończenia ich powierzchni, usuwa się lub
pozostawia listwy szablonowe, po których
przesuwane było deskowanie. Gdy pro­
jektuje się wykonać na ścianach tynki na
mokro, listwy te należy usunąć: pozosta­
łe po nich rowki zostaną wyrównane tyn­
kiem. Gdy projektuje się wykonanie su­
chych tynków, okładzin d r e w n i a n y c h ,
czy też obmurowanie cegłą licową - listwy
pozostawia się po to, by później zamoco­
wać do nich wykonane wykończenie.

45
46

Rys. 5. Wyrób ręczny bloczków z lekkiej gliny: a) stół do formowania bloczków, b) forma drewniana, c) forma metalowa, d) sposób posługiwania się
ubijakiem przy formowaniu bloczków, a poniżej fotografia bloczków ściennych po uformowaniu
Wykonywanie elementów
prefabrykowanych
z lekkiej gliny
Bloczki. Najprostszym urządzeniem
do wykonywania bloczków jest stół o wy­
miarach 1 2 0 x 1 0 0 cm (rys. 5a), którego
płyta ma spadek ok. 1 2 % (wysokość jed­
nej strony stołu — 85 cm, drugiej — 73
c m ) . Przed stołem, na wysokości ok.
55 cm nad ziemią, umieszcza się półkę do
ustawiania formy.
Forma do wyrobu bloczków — bez dna
— wykonana jest z desek 32 cm (rys. 5 b).
Podkładka z deski jest szersza od bloczka
i ma długość ok. 60 cm. Ubijak ma szero­
kość 15 cm, a długość—kilka centymetrów
mniejszą od długości bloczka (rys. 5d).
Na stół wyrzuca się z kopca kilkanaście
łopat masy. Na półce ustawia się namo­
czoną w wodzie formę i napełnia ją ma­
są z lekkiej gliny 7-8 cm ponad krawędź
górną, po czym ubija się ubijakiem, do­
kładając masy do równa z wierzchem for­
my. Uformowany bloczek wraz z pod­
stawką odnosi się do suszenia i zdejmuje
formę. Bloczki schną 15 do 20 dni.
47
48
Rys. 6. Płyty na ścianki działowe: a) zbrojona trzema listwami
b) zbrojona dwiema listwami
Płyty na ścianki działowe (rys. 6 ) .
Zwykle wykonuje się płyty o wymiarach
100 x 25 cm i grubości 8 do 12 cm. Zbroi
się je trzema listewkami, ułożonymi w
dwóch płaszczyznach. Formę leżącą na
podkładzie wypełnia się masą lekkiej gli­
ny do wysokości 3-4 cm, a następnie wci­
ska się w nią dwie listwy umoczone w
rzadkiej glinie. Dokłada się masy tak, by
zostało jeszcze ok. 5 cm do jej wypełnie­
nia i wciska się trzecią listwę w połowie
szerokości formy, po czym uzupełnia się
masę, ubijając ją.
Płyty stropowe. Powinny mieć szero­
kość do 32 cm, grubość 8-14 cm, a dłu­
gość — dostosowaną do rozstawu belek
stropu, lecz nie więcej niż 1 m. Zbroi się
Rys. 7. Płyty stropowe z lekkiej gliny: a) płyta stropowa, b) forma do wyrobu płyt stropowych,
c) sposób formowania płyt przy użyciu ubijaka
je listwami d r e w n i a n y m i o w y m i a r a c h
2,5 x 3 cm.
Po ustawieniu formy na podkładce
wypełnia się ją masą nieco wyżej niż listwy
poprzeczne (rys. 7 ) . Listwy zbrojące mo­
czone w rzadkiej glinie osadza się mocno
wciskając w masę, aż do oparcia się ich na
listwach poprzecznych formy. Następnie
dokłada się masy słomoglinianej i szczel­
nie ją ubija. Po 3 - 4 dniach płyty moż­
na zsunąć z podkładek na listwy ułożone
na płaskim podkładzie.
• Gęstość objętościowa masy glinianej lek­
kiej: 600-1200 kg/m3
• Współczynnik przewodności cieplnej ma­
sy glinianej lekkiej w stanie powietrzno-
suchym 0,23 - 0,47 W/(m-K)
• Wytrzymałość mas glinianych na ściska­
nie w stanie powietrzno-suchym dla masy
glinianej lekkiej - nie mniej niż 6 kG/cm2
Rys. 8. Strop wypełniony płytami lekkiej gliny
 Wypełnianie ścian
szkieletowych bloczkami
Wysuszone bloczki muruje się w szkie­
lecie na ciepłej zaprawie glinianej lub gli-
niano-cementowej z dodatkiem drobnej
sieczki i plew. Zaletą tego sposobu jest
nieznaczny skurcz i osiadanie wypełnienia,
duże uniezależnienie budowy od pór ro­
ku (można kończyć murowanie jesienią,
stosując nawet zaprawy odporne na mróz
— wapienną lub cementowo-wapienną).
W y m i a r y bloczków najlepiej dosto­
sować do modułu konstrukcyjnego szkie­
letu i grubości ściany.
Strop wypełniany
płytami z lekkiej gliny
Płyty układa się pomiędzy belkami
stropowymi; opierają się zbrojącymi je
listwami drewnianymi na listwach przy­
bitych do boków belek (rys. 8 ) .
Górne płaszczyzny płyt spoinuje się
zaprawą glinianą z dodatkiem krótko po­
ciętej sieczki i plew. Od dołu strop wy­
kańcza się płytami suchego tynku moco­
wanymi do rusztu z listew przybitych do
belek. Masa stropu mieści się w grani­
cach 160-250 kg/m 2 .
Opracowany już został prefabryko­
wany drobnowymiarowy strop żelbe-
towo-drewniany wypełniany płytami z
lekkiej gliny. Jest przystosowany do pre-
fabrykacji poligonowej. Ma zbliżone pa­
rametry do stropów drewnianych, lecz
jest niepalny.
Osadzanie okien i drzwi
w budynkach szkieletowych
z lekkiej gliny
Słupki szkieletu są tak rozstawione, że
stolarka okienna i drzwiowa montowa­
na jest bezpośrednio do nich. W celu za­
bezpieczenia ściany słomoglinianej pod
podokienniki kładzie się warstwę izolacyj­
ną z papy lub folii technicznej, wywinię­
tą do góry na pionowe płaszczyzny oścież­
nicy na wysokość ok. 5 cm. Zewnętrzny
p o d o k i e n n i k p o w i n i e n m i e ć spadek
ok. 1 5 % i wystawać przed lico ściany 7 do
8 cm. Ościeżnice uszczelnia się zaprawą
z tłustej gliny z drobną sieczką i plewami
w stosunku objętościowym 1:2.
W budynku szkieletowym wypełnia­
nym lekką gliną zewnętrzne ściany pomie­
szczeń „mokrych" (łazienka) powinny
mieć tynki cementowo-gliniane 1:1,5:8
(1 cz. cementu, 1,5 cz. zawiesiny gli­
nianej, 8 części piasku), przygotowanej
zgodnie z normą BN-62/6738-01 Ma­
sy cementowe z wypełniaczami. Ścianki
instalacyjne i kominy wykonuje się z ce­
gły palonej lub cementowo-glinianej
(zgodnie z n o r m a m i B N - 6 2 / 6 7 2 8 - 0 1
Masy cementowo-gliniane z wypełniacza­
mi oraz B N - 62/9012-01 Cegły i bloki
cementowo-gliniane z wypełniaczami).
Wykańczanie ścian
z lekkiej gliny
Ściany z lekkiej gliny tynkuje się po
ich całkowitym wyschnięciu i zakończe­
niu procesu skurczu i osiadania, gdy ich
wilgotność spadnie do poziomu ok. 5%.
Najpierw tynkuje się budynek od we­
wnątrz i suszy.
Badanie wilgotności ściany polega na
pobraniu próbki gliny o masie 0,5 kg ze
środka ściany północnej, wysuszeniu jej
i p o n o w n y m zważeniu. Jeśli jej masa
zmniejszy się o więcej niż 5%, oznacza
to, że ściana jest jeszcze zbyt wilgotna i
musi jeszcze dosychać.
Przyczepność tynku do powierzchni
lekkiej gliny jest bardzo dobra. Od we­
wnątrz ściany z lekkiej gliny można wy­
kańczać tynkiem na mokro albo płytami
suchego tynku. Decyzja w tym względzie
podjęta musi być odpowiednio wcześnie,
gdyż potrzebne dla mocowania suchego
tynku listwy muszą być związane z kon­
strukcją szkieletu.
Od zewnątrz ścianę z lekkiej g l i n y
można wykończyć t y n k i e m na mokro
lub okładziną, np. obmurować cegłą li­
cówką lub cegłą przeznaczoną do otynko­
wania, ewentualnie kamieniem itp.
Tynkowanie lekkiej gliny na mo­
kro nie wymaga żadnych dodatko­
wych przygotowań ściany, której chro­
powata powierzchnia po o m i e c e n i u i
skropieniu wodą doskonale trzyma tynk.
Pierwszą watstwę tynku stanowi obrzut-
ka grubości około 1 c m . Następnego
dnia nakłada się drugą warstwę tynku,
grubości ok. 2 cm. Obie warstwy tynku
wykonuje się z zaprawy o t y m s a m y m
składzie.
Wewnętrzne tynki cementowo-glinia­
ne, również dwuwarstwowe, wykonuje
się z zaprawy o proporcjach 1 : 2:14 (1 cz.
cementu, 2 cz. zawiesiny glinianej, 14 cz.
piasku). Od wewnątrz można również
stosować zaprawy wapienne (proporcja
1 : 3 ) , a od zewnątrz — cementowo-wa-
pienne (proporcja 1 : 2 : 10).
Dachówki
cementowo-gliniane
Dachówka cementowo-gliniana jest
szczelniejsza od dachówki cementowej.
Masę cementowo-glinianą przygotowu­
je się zgodnie z normą BN-62/6738-01
z cementu portlandzkiego 25 lub 35 oraz
zawiesiny glinianej 15 i piasku ostroziar-
nistego (proporcja 1 cz. cementu, 1 cz. za­
wiesiny glinianej i 3-3,5 cz. piasku). Da­
chówka osiąga wytrzymałość na zginanie
ok. 4,5 M P a .
Do barwienia używa się pigmentów i
dodaje je do cementu w proporcji 1 część
barwnika na 10 części cementu. Zewnę­
trzną powierzchnię dachówki barwi się,
posypując ją suchą mieszanką barwnika
i c e m e n t u przez sitko i zacierając po­
wierzchnię strychulcem.
Zawiesinę glinianą przygotowuje się
mieszając z wodą w betoniarce uprzednio
rozmoczoną glinę. Miesza się ją ok. 4-6
minut (można do betoniarki włożyć du­
że kamienie - otoczaki, które pomogą
rozrobić glinę), po czym zawiesinę wyle­
wa się do koryta przez siatkę o oczkach
8 mm, skąd spływa ona do osadnika dwu­
komorowego.
Zawiesinę glinianą miesza się z cemen­
tem w betoniarce ok. 3 minuty, po czym
dodaje się piasek oraz wodę i miesza dal­
sze 3 m i n u t y . Początek wiązania masy
gliniano-cementowej następuje po ok. 2
godzinach - musi w tym czasie być ufor­
mowana na dachówczarce. Podczas wią­
zania i twardnienia (10 — 14 d n i ) da­
chówki powinny być chronione przed
słońcem i mrozem. Po jednej dobie na­
leży zacząć polewać je wodą. Dachówki
nadają się do krycia po 3 tygodniach.
Szczegółowa instrukcja budowy szkie­
letu, a także robót wykończeniowych do­
łączana jest do każdego projektu domu z
gliny (patrz „ M u r a t o r " 6/94). Zapew­
niony jest także nadzór autorski i kon­
sultacje dla inwestorów zainteresowanych
tą technologią.
Tekst i zdjęcia: Danuta Kupiec-Hyła
Maciej Hyła
Rysunki: Marek Sternicki
49