Makine Elemanları Problemleri Prof.Dr.-Ing. Fatih C.

Babalık

Örnek Problem : Mil boyutlandırma hesapları

Yüzeyi tornalanmış olan ve boyutları şekilde gösterilen mil St60 malzemesinden üretilmiştir.
Üzerinde düz alın dişli bulunan milin sağ ucunda bir kavrama flanşı takılıdır, bu kavrama ile mil tahrik
motoruna bağlıdır. Bir kama ile mile motordan aldığı gücü ileten kavramanın ağırlığı ihmal edilebilir.

Bilinenler:
Motor devir sayısı: n = 715 d/d
Nakledilen güç: P = 80 kW
Çap değerleri: d1= d2= 65 mm , d3= 55 mm
Dişli modülü: m = 6 mm
Diş sayısı: z = 18
Mesafeler: a1 = 260 mm, a2 = 30 mm, a3 = 14mm
l = 410 mm, l1 = 90 mm
Kavrama açısı: α = 20°
Yuvarlatma: ρ= 10 mm
Çentik faktörü: Yaklaşık olarak β1 ≈ β2 ≈ β3 = 1,25 alınabilir.

1, 2 ve 3 nolu kesitlerin sürekli mukavim olup olmadığını kontrol ediniz.

ÇÖZÜM:
İlk olarak mildeki dönme momentini hesaplayalım:
P = M ⋅ω
P P 30 ⋅ 80 000
M= = = ⇒ M = 1069 Nm
ω π⋅n π ⋅ 715
30
Düz alın dişlinin taksimat çapı:
d 0 = m ⋅ z = 6 ⋅ 18 = 108 mm
Şimdi de dişli kuvvetlerini hesaplayalım:
Çevresel kuvvet:

1
Makine Elemanları Problemleri Prof.Dr.-Ing. Fatih C. Babalık

M 1069 ⋅ 10 3
Ft = = ≅ 19800 N
d0 / 2 108 / 2
Radyal kuvvet:
Fr = Ft ⋅ tg α = 19800 ⋅ tg 20 ≈ 7205 N
Eşdeğer dış kuvvet:

FD = Ft 2 + Fr2 = 19800 2 + 7205 2 = 21070 N

Bu değerlere göre mil mesnetlerindeki reaksiyon kuvvetleri:

∑F Y
=0 ⇒ FA + FB − FD = 0
∑M B =0 ⇒ FA ⋅ 410 − FD ⋅ 90 = 0
F . 90 21 070 . 90
⇒ FA = = = 4625 N
410 410
FB = F − F A = 21070 − 4625 = 16445 N
Seçilmiş olan kritik kesitlerdeki eğilme momentleri:
M e1 = F A ⋅ a1 = 4625 ⋅ 0 ,26 ≅ 1203 Nm

M e 2 = FB ⋅ a 2 = 16445 ⋅ 0,03 ≅ 494 Nm

M e3 = FB ⋅ a3 = 16445 ⋅ 0 ,014 ≅ 230 Nm
Kritik kesitlerde kesme kuvvetleri:
Q1 = FA = 4625 N Q2 = -FB = -16445 N Q3 = -FB = -16445 N
Kritik kesitlerde burulma momentleri:
Mb1 = 0 Nm Mb2 = 1069 Nm Mb3 = 1069 Nm
Eğilme için eksenel (alan) atalet momenti:

π ⋅ d13 π ⋅ 6513
We1 = We 2 = = = 26948 mm3
32 32
π ⋅ d 33 π ⋅ 55 3
We 3 = = = 16329 mm3
32 32
Burulma için polar atalet momenti:

π ⋅ d13 π ⋅ 65 3
W p1 = W p 2 = = = 53895 mm3
16 16
π ⋅ d 33 π ⋅ 55 3
W p3 = = = 32651 mm3
16 16
Kesit alanları:

π ⋅ d12 π ⋅ 65 2
A1 = A2 = = = 3316 mm2
4 4
π ⋅ d 32 π ⋅ 55 2
A3 = = = 2374 mm2
4 4

2
Makine Elemanları Problemleri Prof.Dr.-Ing. Fatih C. Babalık

Seçilen kesitler için sürekli mukavemet kontrolü:

1. Kesit için mukavemet kontrolü:
Eğilme ve kesme gerilmeleri bu mil için “Tam Değişken” karakterlidir (Kuvvet ve eğilme momenti
sabit ancak mil dönüyor!!).
Bu yüzden ortalama gerilmeler sıfırdır:
σeo = 0 N/mm2 τk0= 0 N/mm2
Eğilme gerilmesi genliği:

M e1 1203 ⋅10 3
σ eg = = = 44 ,6 N/mm2
We 26948
Kesme gerilmesi genliği:
Q1 4625
τ kg = = = 1,4 N/mm2
A1 3316
Artık mukayese gerilmelerini hesaplayabiliriz:

σ muk = σ e2 + 3 ⋅ τ 2

Ortalama gerilme (statik) için mukayese gerilmesi:

σ muk 0 = 02 + 3.0 2 = 0

Genlik gerilmeleri (dinamik) için mukayese gerilmesi:

σ mukg = 44 ,6 2 + 3 ⋅ 1,4 2 = 44 ,7 N/mm2

Bu yükleme şartlarında milin sürekli mukavim olup olmadığını görebilmek için “Şekil Sürekli
Mukavemet Diyagramı” çizilmelidir. Çizimde, St 60 malzemesi için Sy.57’de verilen sürekli
mukavemet diyagramından yararlanabiliriz. Şimdi şekil sürekli mukavemet diyagramını çizelim.
Büyüklük faktörü:
d1= 65 mm için b0= 0,8 (bk. Tablo 3.16)
Yüzey işleme faktörü:
Tornalanmış yüzey ve σK = 600 N/mm2 için b1= 0,86 (bk. Tablo 3.15)
Şekil faktörü:
β ≈ 1,25 olarak tüm kesitler için verilmişti.
Not. Çizim için Sy. 70-71’de detaylı şekilde verilmiş olan adımları kullanınız.

3
Makine Elemanları Problemleri Prof.Dr.-Ing. Fatih C. Babalık

1) σTD = 300 N/mm2 σAK = 470 N/mm2

2) σ′TD= b0. σTD = 0,8.300 = 240 N/mm2
σ′AK= b0. σAK = 0,8.470 = 376 N/mm2
3) σŞTD = σ′TD . b1/β = 240. 0,86/1,25 = 165 N/mm2
σşgK = σgK . b1/β = 200. 0,86/1,25 = 137,6 N/mm2
1. kesitteki mukayese gerilmesi tam değişken olduğundan, kontrolü diyagramın dikey ekseninde
yapılacaktır (σmuk o =0 N/mm2). Sonuçta; σ muk g < σ ŞTD

olduğu görülür ve buradan emniyet katsayısı da

σ şü 165
S= = ≅ 3,7
σ mukü 44,7
bulunur. Buna göre 1. kesit sürekli mukavimdir.
2.Kesit için mukavemet kontrolü:
Bu kesitte; burulma statik, eğilme ve kesme tam değişken karakterdedir. Aslında üçünün de değeri

4
Makine Elemanları Problemleri Prof.Dr.-Ing. Fatih C. Babalık

sabit ancak burulma mil ile birlikte dönüyor, eğilme ve kesme sabit mil dönüyor dolayısıyla mil için
tam değişkendir.
σ eo = 0 N/mm2
M e 494000
σ eg = = = 18,3 N/mm2
We 26948

τ ko = 0 N/mm2
Q2 16445
τ kg = = = 5 N/mm2
A2 3316

M b 2 1069 .10 3
τ bo = = = 19 ,8 N/mm2
Wp 53895

τ bg = 0 N/mm2

Mukayese gerilmeleri:

σ muk o = σ o2 + 3 ⋅ τ o2 = 0 2 + 3 ⋅19 ,8 2 = 34 ,3 N/mm2

σ muk g = 18,3 2 + 3 ⋅ 5 2 = 20 ,2 N/mm2

σ muk ü 34,3 + 20,2

tg α = = = 1,5889 ⇒ α 2 = 57,8 o
σ muko 34,3
Çizilen ŞSM diyagramından;
σ şü = 322,5 N/mm2, σ şg = 115 N/mm2 diyagramdan alındı.

σ mukü = 54,5 N/mm2, σ mukg = 20,2 N/mm2 zaten hesaplanmıştı ve α eğimli doğru buna göre
çizilmişti.
Buna göre 2. kesit için emniyet katsayısı:
σ şü 322 ,5
S= = = 5,9
σ mukü 54 ,5

σ şg 115
S= = = 5,7
σ mukg 20 ,2

Bu kesit te sürekli mukavimdir.

3. kesit için sürekli mukavemet kontrolü:
Bu kesitte de burulma, eğilme ve kesme var. Burulma statik, eğilme+kesme tam değişken
karakterlidir.
σ eo = 0 N/mm2
M e3 230000
σ eg = = = 14 ,1 N/mm2
We3 16326

τ ko = 0 N/mm2

5
Makine Elemanları Problemleri Prof.Dr.-Ing. Fatih C. Babalık

Q3 16445
τ kg = = = 6 ,9 N/mm2
A3 2374

M b3 1069 ⋅10 3
τ bo = = = 32 ,7 N/mm2
Wp 32651

τ bg = 0 N/mm2

Mukayese gerilmeleri:

σ muk o = σ o2 + 3 ⋅ τ o2 = 0 2 + 3 ⋅ 32 ,7 2 = 18,48 N/mm2

σ muk g = 18,3 2 + 3 ⋅ 5 2 = 56 ,64 N/mm2

σ muk ü 56,64 + 18,48

tg α = = = 1,326 ⇒ α 3 = 53 o
σ muko 56,64
σ şü = 350 N/mm2, σ şg = 87,5 N/mm2 diyagramdan alındı.

σ mukü = 74,12 N/mm2, σ mukg = 18,48 N/mm2 zaten hesaplanmıştı ve α3 eğimli doğru buna göre
çizildi. Emniyet katsayıları:
σ şü 350
S= = = 4,65
σ mukü 74 ,12

σ şg 87 ,5
S= = = 4,7
σ mukg 18,48

3 nolu kesit te sürekli mukavimdir.

Tüm kesitler hesaplarımız sonucunda sürekli mukavim bulunduğuna göre makine elemanımız
fonksiyonunda herhangi bir zarar görmeden sürekli olarak çalışabilir.