RAZVOJ DJETETA

• Periodizacija je podjela cjelokupnog ontogenetskog

razvoja na razdoblja, periode, prema nekom usvojenom
kriterijumu ili kombinaciji kriterijuma.

• Vigotski – kriterijum periodizacije je princip novih

uzrasnih struktura.”

• Dinamiku psihičkog razvoja objašnjava, pored nove

strukture i socijalnom situacijom razvoja i razvojnom
krizom.
• Socijalna situacija je osnovni izvor razvoja,
“put na kome socijalno postaje individualno”.
• Socijalna situacija razvoja je sistem odnosa
između djeteta određenog psihološkog uzrasta i
date socijalne stvarnosti.
• Nestajanje stare i stvaranje osnova nove
socijalne situacije razvoja čini glavni sadržaj
razvojne krize – na prelasku iz jedne faze
razvoja u drugu.
• Kon – Periodizacija individualnog razvoja temelji se na
izdvajanju niza univerzalnih razvojnih procesa
(rašćenje, sazrijevanje, razvoj, starenje), blagodareći
kojima dolazi do formiranja odgovarajućih uzrasnih
karakteristika po kojima se razvojni periodi i razlikuju.
• Kod nas se najčešće navode periodizacije koje polaze
od psihološke podjele razvoja ili sa kombinacijom
psihološkog i pedagoškog kriterijuma. Uključuje se i
prenatalni period.
• Prednosti ili praktični razlozi postojanja periodizacije
• Nedostaci i ograničenja periodizacije
• Periodizacija psihičkog razvoja
• Antenatalni period: od začeća do rođenja
• period ovuma (zametka): od začeća do kraja druge nedjelje;
• embrionalni period: od 2. do 10. nedjelje intrauterinog života;
• period fetusa: od 10. nedjelje intrauterinog života do rođenja.
• Djetinjstvo i mladalaštvo: od rođenja do 18. godine
• period novorođenčeta: od rođenja do 1-2 mjeseca;
• period odojčeta: od 1-2 mjeseca do prve godine;
• rani uzast: od 1. do 3. godine;
• predškolski uzrast: od 3. do 7. godine;
• rani školski uzrast: od 7. do 10-11. godine;
• srednji školski uzrast: od 10-11. do 14-15. godine;
• pozni školski uzrast: od 14-15. do 18. godine.
• Zrelost: od 18. do 65. godine
• rana zrelost: od 18. do 24. godine;
• srednja zrelost: od 25. do 49. godine;
• pozna zrelost: od 50. do 65. godine.

• Starački period: od 66. godine do kraja života

• rana starost: od 66. do 70. godine;
• srednja starost: od 71. do 80. godine;
• pozna starost: od 81. godine do kraja života.
 RAZVOJ DJETETA
• Razvoj – promjena u karakteristikama organizma I
ponašanja – i vrste (filogeneza) i pojedinca
(ontogeneza).
• Rani razvoj obuhvata period od prenatalnog perioda do
razvojnog uzrasta 2-3 godine, kada dolazi do
diferenciranja osnovnih odlika specifičnih za ljudsku
vrstu: afektivnog vezivanja, uspravnog hoda, govora,
ljudske upotrebe ruke, sposobnosti za socijalnu
interakciju i u tom kontekstu osobenog kognitivnog
razvoja.
.
• Kod ljudi su promjene uslovljene genetskim planom,
i nastaju kroz proces sazrijevanja ili maturacije, i
uslovima (ne) prikladne okoline i
uz prisustvo i prenošenje ljudskog socijalnog iskustva –
kroz proces socijalizacije.

Ali da bi dijete razvilo simboličke sposobnosti i sve druge

potencijale ljudske vrste, ono mora od početka i stalno da
uči.
• Karakteristike razvoja:
- značajno su povezane sa protokom vremena;
- kvantitativne i kvalitativne su prirode;
- manifestuju se u vidu napredovanja;
- vode sve većoj diferencijaciji i sve fleksibilnijoj integraciji
sistema;
- vode izgradnji sve cjelovitije povezanih struktura koje
funkcionišu u skladu sa svojim specifičnim
zakonitostima;
- ovi procesi razvoja vode izgradnji sve bolje ravnoteže i
efikasnosti funkcionisanja.
 ČINIOCI PSIHOFIZIČKOG RAZVOJA

• NASLEĐE – biološki, genetski plan;

• SREDINA – posebno socijalna sredina, određen društveni i kulturni
okvir u kome se odvija razvoj;
• AKTIVNOST POJEDINCA- putem koje se ostvaruje razvoj.
Ovo su osnovni činioci koji od početka života određuju razvoj i
oblikovanje, kako univerzalnih obilježja čovjeka tako i individualnih
karakteristika razvoja, kao što su brzina razvoja, njegove
specifičnosti i krajnji dometi.
NATIVIZAM
EMPIRIZAM
TEORIJA KONVERGENCIJE – Štern
INTERAKCIONIZAM
Kritični periodi razvoja
Razvojna kriza
• Prenatalni razvoj
• Razvoj počinje od trenutka oplođenja jajne
ćelije – formiranja zigota.
• Prenatalni razvoj traje oko devet mjeseci
(deset lunarnih mjeseci).
• Novorođenče ima razvijene sve djelove
tijela, koji odmah po rođenju ili nakon
relativno kratkog perioda mogu da
funkcionišu.
• Meredit (1957) opisuje ontogenetski rast i razvoj kroz pet
karakterističnih promjena:

- veličine, izgleda (organizam se razvija u odraslog muškarca ili ženu);

- brojčano, kvantitativno uvećavanje (od dvije ćelije pri oplođenju
nastaje 20 triliona ćelija);
- svojstva tkiva (npr. osifikacija – od hrskavice do čvrstih kostiju);
- pozicije – lokacije i/ili ugla organa (npr. kod rasta i razvoja srca,
organa za varenje, udova);
- relativne veličine (od embriona do odraslog organizma; kod
promjena proporcija djelova tijela glava postaje relativno manja a
noge relativno duže u odnosu na ukupnu visinu).

Metode ispitivanja: objektivno sistematsko posmatranje fetusa

(intrauterino i ekstrauterino) i introspekcija – saopštenja trudnice
• Fizički razvoj u prenatalnom periodu
• Embriolozi dijele ovaj period u tri faze:
• 1) ovum (od začeća do kraja druge
nedjelje;
• 2) embrion (od 2 nedjelje do kraja drugog
mjeseca);
• 3) fetus (od drugog mjeseca do rođenja)
• Oplođena jajna ćelija se zove zigot.
• U ovoj prvoj fazi zametak zadržava oblik jajeta, otuda i naziv
ovarijalna faza (ovum – jaje). Kod ovuma, koji se iz proširenog
dijela jajovoda kreće ka uterusu, najprije dolazi do progeneze-
kvalitativne reorganizacije jajne ćelije.

• Nakon toga počinje dioba ćelija-blastogeneza. Formiraju se dvije

grupe ćelija: spoljašnje-trofoblast i unutrašnje-embrioblast.
Trofoblast (trophos-hranitelj, blastos-zametak) se razvija u strukture
koje će hraniti zametak. Kod embrioblasta se, još u fazi ovuma,
diferenciraju blastodermalni zametni listići: ektoderm, endoderm i
mezoderm.
• Za sve razvojne procese u ovoj fazi koristi se hrana iz oplođene
jajne ćelije. U drugoj nedjelji dolazi do implantacije-priraštanja
ovuma uz zid uterusa i time počinje embrionalna faza.
• U embrionalnoj fazi razvoja dolazi do organogeneze-formiraju se
djelovi tijela i pojedini organi.

• Krajem osme nedjelje poslije začeća diferencirani su svi glavni

sistemi organa i organizam ima uočljivo ljudski oblik;
• Embrion je dostigao dužinu oko 5 santimetara i težinu oko 2 grama.
• Glava čini polovinu ukupne dužine embriona što ukazuje da prioritet
u početnom razvoju imaju mozak i nervni sistem. Srce počinje da
pulsira u četvrtoj nedjelji nakon začeća.

• Razvija se mišićno tkivo, organi za varenje, započinje razvoj

endokrinog sistema.
• Polni organi su već diferencirani.

• U osmoj nedjelji kada su diferencirani svi organi, javljaju se i prvi

spontani pokreti.
Fetusna faza je najduža-traje od kraja drugog mjeseca pa do rođenja
(32 ned.)
-Razvoj odlikuje nagli rast i razvoj– najbržim tempom u ontogenetskom
razvoju.
-Dužina tijela se uvećava od 5 na 50 cm.
-Težina od dva grama do 3500 grama.
-Brže se razvijaju trup i ekstremiteti-što dovodi do promjene proporcije
tijela
-Organizam se formira skoro u cjelini.
-Intenzivno se razvija nervni sistem. Najprije sazrijevaju kičmena
moždina i potkorni centri, dok se najmlađi djelovi korteksa još
intenzivno razvijaju.
-Od petog mjeseca pokreti fetusa su sve intenzivniji i diferenciraniji.
-Refleksni pokreti su formirani i stabilni.
Organizam je spreman da nakon rođenja sam obavlja fiziološke
funkcije disanja, varenja, izlučivanja i da reaguje na draži iz sredine.
• Razvoj čulne osjetljivosti
- Osjetljivost na dodir se rano razvija kod fetusa i ima cefalokaudalni
pravac razvoja-počinje od predjela usta pa se širi ka udaljenijim
djelovima tijela;
- osjetlljivost na temperaturu se rano razvija i podjednako je
razvijena kod nedonoščeta i na vrijeme rođenog djeteta; fetus prije
počinje da reaguje na hladno;
- senzorne ćelije ukusa formiraju se kod fetusa još od trećeg
mjeseca; prerano rođena djeca razlikuju slatko od slanog, kisjelo od
gorkog;
- I osjetljivost za miris je dobro razvijena kod prerano rođene djece;
- osjetljivost za bol kod fetusa nije razvijena jer nije dovršena
mijelinizacija nervnih puteva;
- vid se može provjeravati tek nakon rođenja; očni kapci i oči pokreću
se prije rođenja; kod prerano rođene djece konstatuje se pupilarni
refleks na svjetlosne draži;
• slušni aparat kod fetusa je potpuno razvijen ali nakon
rođenja dijete će moći da reaguje čulom sluha na
zvučne draži tek kad se iz slušnih puteva (ušnih kanala i
Eustahijeve trube) isprazni tečnost (plodova voda);

• receptori i mehanizmi za kinestetičke osjete rano se

razvijaju ali nije precizno utvrđeno kada oni počinju da
funkcionišu.

• Receptorni sistemi su pripremljeni za reagovanje

nekoliko mjeseci prije nego što je završena fetusna faza.
Karmajkl (Carmichael, 1954) to naziva zakonom
anticipacije funkcija.
• Novorođenče
• Rođenje označava prelazak djeteta iz uterusa u spoljašnju sredinu.
Nakon rođenja dijete mora da započne samostalan život koji
karakterišu brojne fiziološke funkcije: disanje, varenje, izlučivanje,
termoregulacija, san i budno stanje.
• Vigotski- period novorođenčeta (prvi mjesec postnatalnog života) je
prva i “najizrazitija” razvojna kriza djeteta koja odvaja period
prenatalnog razvoja od perioda odojčeta.
• Početak disanja, prolaženje vazduha preko glasnih žica proizvodi
zvuk koji čujemo kao prvi dječiji plač.
• Prvo hranjenje novorođenče obavlja urođenim refleksima sisanja i
gutanja.
• Nekoliko časova po rođenju počinje i izlučivanje.
• Ipak se javljaju i znaci koji ukazuju i na teškoće adaptacije na novu
sredinu (nepravilno disanje, trzaji, kijanje, drhtanje).
• Karakteristike novorođenčeta
Prosječna težina je 3-4 kg: prosječna dužina je 48-52 cm, koža je
nabrana i ružičasta; oči su srazmjerno krupne, sive/plave (tek kroz
1-2 mjeseca dobijaju konačnu boju), pokreti očiju nijesu koordinirani;
glava je srazmjerno velika u odnosu na ruke, trup i noge; na lobanji
su meki, hrskavičavi djelovi (fontanele), što je olakšavalo tok rađanja
djeteta;
-u poređenju sa odraslima ritam disanja i rada srca su skoro dva puta
brži a krvni pritisak dva puta niži; mišići su slabi i meki i dijete ih još
ne kontroliše.
- veliki mozak kod novorođenčeta ima sve nervne ćelije (između 12 i
15 milijardi); dok se njihov broj sa uzrastom neće uvećavati,
promjena oblika i veličine će se mijenjati sve do 16. godine.
- Rastom nervnih produžetaka i mijelinizacijom uvećava se i
usavršava funkcionalno povezivanje nervnog sistema –što stvara
povoljnije uslove i za psihički razvoj.
- Uslovni refleks je moguće uspostaviti u prvim danim preko svih čula.
• Refleksi novorođenčeta
• Novorođenče raspolaže nizom bezuslovnih
refleksa:
• refleks sisanja,
• refleks hvatanja ili Darvinov refleks, 2.mj)
• refleks Babinskog,
• refleks grljenja ili Moroov refleks
• refleks hodanja (gasi se posle nekoliko nedjelja)
• vratni tonični refleks
• Nedonošče
-naziv za fetalnu bebu- novorođenče koje je prije
vremena rođeno (od sedam mjeseci).
Nakon dva mjeseca poslije rođenja ono će biti
nešto zrelije od vršnjaka po začeću koji je tek
rođen poslije normalnog, devetomjesečnog
razvoja u uterusu.
Za psihički razvoj nedonoščeta povoljnije je
normalno ophođenje roditelja – bez
prezaštićivanja.
• Obrazac ljudske ontogeneze je nastao u toku
dugotrajnih evolucionih procesa.
• Specifičnosti razvoja u prvom djetinjstvu
određuju dvije međusobno zavisne komponente:
1)Fetalizacija novorođenčeta – biološka nezrelost,
nerazvijenost bioloških funkcija za samostalno
zadovoljavanje životnih potreba;
2)Genetička usmjerenost djeteta ka socijalnom
okruženju – potpuna zavisnost od odraslih,
posebno majke.
• Značaj prvog djetinjstva za kasniji razvoj
• Rani razvoj ima poseban značaj u ontogenezi čovjeka jer je
dostignuti nivo psihičkog razvoja na tom razvojnom uzrastu od
suštinskog značaja za ukupan individualni razvoj.
• Frojd: “Dijete je otac čovjeka” (bespomoćno biološko biće koje
osnovne strukture ličnosti stiče na ranom uzrastu.
• Erikson: Dijete je socijalno biće o kome se staraju odrasli.
• Pijaže: Od intelektualnog razvoja najviše zavisi uspješna adaptacija
čovjeka u sredini.
• Vigotski: kulturno-istorijska teorija - sociogeneza viših mentalnih
funkcija.
• Savremeni razvojni psiholozi: Ista biološka osnova može dati
različite ishode psihičkog razvoja u zavisnosti od socijalnih,
kulturnih, ekonomskih i konkretnih istorijskih uslova razvoja.