KURBANIN MAHİYETİ VE TARİHİ

Kurban, insanlık tarihi kadar eski ve bütün ilâhî dinlerin önemli ibadetlerinden
biridir. Kurbanın temel felsefesi, “Allah’a yaklaştıran” bir ibadet (kurbet)
olmasıdır. Gerek hac ve umre yapanların gerekse diğer şahısların kurban
kesme yükümlülüğü ve kurban türleri hakkındaki hükümler Hz. Peygamber’in
söz ve uygulamasıyla belirlenmiştir. Resûl-i Ekrem’in (s.a.s.) hicretin II.
yılından (624) itibaren kurban bayramlarında kurban kesmeye başlaması, hac
ve umre esnasındaki uygulaması ve kurbanla ilgili çok sayıda nas
bulunmaktadır. Kişi kurban kesmekle Allah’ın emrine boyun eğmiş ve kulluk
bilincini koruduğunu canlı bir biçimde ortaya koymuş olur. Bunu yaparken de
malını Allah için telef etmesi değil en yakınlarından başlayarak insanlara
َََ َ‫لن يَنَا َل‬
ُ ُ‫اّلل ل‬
yararlı olacak tarzda gerçekleştirmesi istenmiştir. Kur’an’da, ‫حو َُم َها‬
َ‫( َو ََل ِد َما ُؤ َها َولَ ِكن يَنَالُهَُ الت َ ْق َوى ِمن ُك ْم‬Hacc, 37) kurbanın kan ve etinin değil
kesenlerin dinî duyarlılıklarının (takva) Allah’a ulaşacağının belirtilmesi (Hac,
37) buna işaret eder. Yine ُ‫ق ِا ُْذ قَ َّربَا ق ْربَاناُ ُفَتق ِب َل‬ َُ ‫ي ٰادَ َُم ِب ْال‬
ُِ ‫ح‬ ُْ َ‫علَ ْي ِه ُْم نَبَُا َ ا ْبن‬
َ ُ‫واتْل‬
ْٰ ‫ن‬
ُ‫اْلخ َِر‬ َُ ‫ن ا َ َح ِد ِه َما َولَ ُْم يتَقَب َُّْل ِم‬ ُْ ‫( ِم‬Ey Muhammed) onlara Adem'in iki oğlu ile
ilgili haberi hakkıyle oku. Hani her ikisi birer kurban sunmuşlardı, birinden
kabul edilmiş, diğerinden kabul edilmemişti.
 Kurban, Allah’a, verdiği nimetlerden dolayı şükür anlamı da taşır. Müminler,
her kurban kesiminde, Hz. İbrahim ile oğlu İsmail’in Cenâb-ı Hakk’ın buyruğuna
mutlak itaat konusunda verdikleri, Kur’an’da da özetle aktarılan (Saffat, 102-
107) başarılı sınavın hâtırasını tazelemiş ve kendilerinin de benzeri bir itaate
hazır olduklarını simgesel davranışla göstermiş olmaktadırlar.
Kurban toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma ruhunu canlı tutar;
sosyal adaletin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Zengine malını Allah’ın rızâsı,
yardımlaşma ve başkalarıyla paylaşma yolunda harcama zevk ve alışkanlığını
verir; onu cimrilik hastalığından, dünya malına tutkunluktan kurtarır.
KURBAN NEDİR?
Sözlükte yaklaşma ve Allah’a yakınlaşmaya vesile olan şey anlamlarına gelen
kurban dinî bir terim olarak, Allah’a yaklaşmayı ve O’nun rızasına ermek için
ibadet maksadıyla belirli şartları taşıyan hayvanı usûlüne uygun olarak kesmeyi
ve bu amaçla kesilen hayvanı ifade eder. Kurban bayramında kesilen kurbana
udhiyye, hacda kesilen kurbana ise hedy denir.
 KURBAN İBADETİNİN HÜKMÜ
Hanefî mezhebine göre akıl sağlığı yerinde, buluğa ermiş, temel ihtiyaçları ve
borçlarından başka -nâmî (artıcı) olup olmadığına ve üzerinden bir yıl geçip
geçmediğine bakılmaksızın- nisap miktarı mala sahip olup seferî olmayan her
Müslümanın kurban bayramı günlerinde udhiyye kurbanı kesmesi vaciptir. Diğer
mezheplerin çoğuna göre ise bu kurbanı kesmek sünnet-i müekkededir.
KURBANIN DİNÎ DAYANAĞI NEDİR?
Kurban, Kur’an-ı Kerim, Sünnet ve icmâ ile sabit bir ibadet olup hicretin ikinci
yılında meşru kılınmıştır. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurulmaktadır: “...Allah’ın
kendilerine rızık olarak verdiği (kurbanlık) hayvanlar üzerine belli günlerde
(onları kurban ederken) Allah’ın adını ansınlar. Artık onlardan siz de yiyin,
yoksula fakire de yedirin.” (Hac, 22/28), “Her ümmet için, Allah’ın kendilerine
rızık olarak verdiği hayvanlar üzerine ismini ansınlar diye kurban kesmeyi meşru
kıldık...” (Hac, 22/34)
Hz. Peygamber (s.a.s.), kurban bayramında Allah katında en sevimli ibadetin
kurban kesmek olduğunu, kurbanın kesilir kesilmez Allah katında makbul
olacağını ve kurban edilen hayvanın boynuzu, tırnağı da dâhil olmak üzere her
şeyinin kişinin hayır hanesine yazılacağını ifade etmiştir. (Tirmizî, Edâhî, 1; İbn
Mâce, Edâhî, 3). Nitekim kendisi de kurbanın meşru kılınmasından itibaren vefat
edinceye kadar her yıl kurban kesmiştir.(Tirmizî, Edâhî,11; Buhârî, Hac,117-9)
 KİMLER KURBAN KESMEKLE YÜKÜMLÜDÜR?
Kurban kesmek, akıl sağlığı yerinde, büluğa ermiş, temel ihtiyaçları ve
borçlarından başka -nâmî (artıcı) olup olmadığına ve üzerinden bir yıl geçip
geçmediğine bakılmaksızın- nisap miktarı mala sahip olup seferî olmayan her
Müslümanın yerine getireceği malî bir ibadettir. Buna göre yukarıda zikredilen
şartları taşıyıp, temel ihtiyaçlarından ve borcundan başka 80.18 gram altın veya
değerinde para ya da eşyaya sahip olan kimselerin kurban kesmesi gerekir.
BORÇLUNUN KURBAN KESMESİ GEREKİR Mİ?
Kurban, zorunlu ihtiyaçları ve borçları dışında belirli (nisap) miktarda mala
sahip olan kişiye vaciptir. Hz. Peygamber (s.a.s.) imkân bulduğu halde kurban
kesmeyenlerle ilgili ağır ifadeler taşıyan hadisiyle (İbn Mâce, Edâhî, 2), bir
taraftan kurban ibadetinin imkân bulmaya, güç yetirmeye bağlı olduğunu ifade
ederken, bir yandan da güç yetirenin kurban kesmesinin gerektiğine işaret
etmektedir. Buna göre kurban ibadetiyle yükümlü olabilmek için belli bir malî
imkâna sahip olmak gerekir ki, bunun ölçüsü de kişinin temel ihtiyaçları ve
borçlarından başka -nâmî (artıcı) olup olmadığına ve üzerinden bir yıl geçip
geçmediğine bakılmaksızın- 80.18 gram altına ya da bunun değerinde para veya
mala sahip olmasıdır. Kişinin malı olmakla birlikte borcu da olsa ve borcu ile asli
ihtiyaçları çıktıktan sonra nisap miktarı malı kalsa o kişi kurban keser. Fakat
temel ihtiyaçları ve borçları için ayıracağı para haricinde bu kadar bir mala sahip
olmayan kişinin kurban kesmesi gerekmez.
 AİLEDE KİM/LER KURBAN KESMEKLE
MÜKELLEFTİR?
İslam dininde aile fertleri arasında da olsa mülkiyetin şahsiliği ve dolayısıyla
mal ayrılığı esası vardır. Bir aile içinde karı, koca ve çocuklardan her birinin
malı ayrı ayrı belirlenmişse kendilerine aittir.
Bu itibarla aile fertlerinden karı, koca ve yetişkin çocuklardan kimin borcu ve
temel ihtiyaçları dışında -nâmî (artıcı) olup olmadığına ve üzerinden bir yıl
geçip geçmediğine bakılmaksızın- 80.18 gram altını ya da bunun değerinde
parası veya malı varsa o kimse zengin sayılır. Bu şartlara göre aile fertlerinden
dinen zengin sayılan her biri, fıtır sadakası vermekle mükellef olduğu gibi
kurban kesmekle de yükümlüdür. Şâfiî mezhebine göre ise aile için bir kurban
kesmek sünnet-i kifâyedir. Dolayısıyla aileden birisinin kurban kesmesi ile
hepsi için sünnet yerine gelmiş olur. Bu görüş asgarî derecede nisâba sahip
olan aileler için daha uygundur.
 SEFERÎNİN KURBAN KESMESİ GEREKİR Mİ?
Yolcu (seferî), kurban kesmekle mükellef değildir. Ancak kesmesi hâlinde
sevabını kazanır. Kişi, kurbanını ikamet ettiği yerde kesebileceği gibi, bayram
dolayısıyla veya başka bir sebeple gitmiş olduğu yerde de kesebilir. Seferî
olması, kurban kesmesine ve kestiği kurbanın makbul olmasına engel değildir.
Seferî iken kurban kesenler; bayram günleri içinde ikamet ettikleri yere
dönerlerse yeniden kurban kesmeleri gerekmez. Kurban bayramının başında
mukim iken kurban kesmeden bayram günlerinde sefere çıkana da kurban
vacip olmaz. Ancak sefer hâlinde iken kurban kesmeyip de bayram günlerinde
ikamet ettikleri yere dönerlerse kurban kesmeleri gerekir. Başta Şâfiî mezhebi
olmak üzere kurbanın sünnet olduğu görüşünde olanlara göre seferîlik
durumunda da aynı hüküm geçerlidir. Fakat seferi olanın vekalet yoluyla
kurban kestirmesi mümkün ise seferilik gerekçesiyle bu ibadeti ihmal etmemesi
dinin ruhuna daha uygundur.
Kişinin bir başkasının bağışladığı para ile kurban alıp kesmesi
durumunda bu, kurban sayılır mı?
Oğlu veya başkası tarafından kendisine bağış yapılan kimse bu paranın
sahibidir. Bağışlanan bu parayı dilediği gibi harcayabilir. İster başka ihtiyaçları
için sarf eder, isterse kurbanlık alıp kesebilir. Kesilen bu hayvan, kurban yerine
geçer. Başkası tarafından bağışlanan hayvanın kurban olması da aynıdır.
 KURBAN KESMEK YERİNE SADAKA VERMEKLE BU İBADET YERİNE
GETİRİLMİŞ OLUR MU?
İbadetlerin kendilerine özgü şekil, şart ve rükünleri olduğu gibi hikmetleri,
amaçları ve teşri gerekçeleri de vardır. İbadetlerdeki bu özelliklerin birbirinden
ayrı düşünülmesi mümkün değildir. Diğer taraftan ibadetler ancak emredildikleri
şekliyle yerine getirilir. Kurban ibadeti de ancak kurban olacak hayvanın usûlüne
uygun olarak kesilmesiyle yeri ne getirilebilir. Bedelini infak etmek suretiyle
kurban ibadeti yerine getirilmiş olmaz.
Allah Teâlâ’nın rızasını kazanmak niyetiyle, karşılıksız olarak fakir ve
muhtaçlara yardım etmek, iyilik ve ihsanda bulunmak da Müslümanın önemli
vazifelerinden biridir. Zaruret derecesinde ihtiyaç içerisinde bulunan kimseye
yardım etmek dinimizde farz kabul edilmiştir. Ancak, bu iki ibadetin birbirinin
alternatifi olarak sunulması doğru değildir. Bu sebeple kesme olmadan hayvanı
ya da bedelini sadaka olarak yoksullara vermek suretiyle kurban ibadeti ifa
edilmiş olmaz.
 HACDAKİLERİN UDHİYE KURBANI KESMELERİ GEREKİR Mİ?
Hac için ihramda olan kişi Mekke’de seferî ise kendisine udhiyye
kurbanının/kurban bayramında kesilen kurbanın vacip olmadığı konusunda
ittifak vardır. Seferî olmaması hâlinde ise udhiyye kurbanının vacip olup
olmadığı konusunda Hanefî fakihleri arasında ihtilaf vardır.
Tercih edilen görüşe göre haccetmekte olan kimse, ister seferî olsun ister
olmasın kurban kesmekle yükümlü olmaz. Bununla birlikte hacda olan kimse
dilerse orada veya memleketinde kurban kestirebilir.
Şâfiî mezhebine göre ise udhiyye kurbanı, seferî olsun olmasın, hacda
bulunsun bulunmasın imkân bulan herkes için sünnet-i müekkededir.
Bir özür sebebiyle vaktinde kesilemeyen kurbanların fakir ve zengin için
hükmü nedir?
Kurban kesme niyetiyle hayvan almış, fakat kurban bayramı günlerinde kurbanı
kesememiş fakir kimse, bu hayvanı canlı olarak tasadduk eder. Bayram
günlerinde kurban kesemeyen zengin kimsenin ise, kurbanlık satın alıp
almadığı dikkate alınmaksızın bir kurbanlık hayvanın kıymetini yoksullara
sadaka olarak vermesi gerekir.
 KURBAN ÇEŞİTLERİ
(Amaç açısından)
Kesilen Hayvanlar
(‫)البهائم‬

İbadet Amacıyla Gıda Amacıyla

( ‫)النسوك‬ (‫)الذبائح‬

HACDA/HAREMDE Hac
(‫)الهدي‬ Dışında

Adak
Temettu- Udhiyye Akika
Şükür
Keffaret
Kıran Hedyi
(Nezir )
Hedyi (Kurban Bayramında) Şükür

1
 KURBAN ÇEŞİTLERİ
1. Akîka kurbanı nedir?
Yeni doğan çocuk için şükür amacıyla kesilen kurbana, “akîka” adı verilir. Akîka
kurbanı kesmek sünnettir. İbn Abbas’tan (r.a.) rivayet edildiğine göre Resûlullah
(s.a.s.), Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin için akîka kurbanı kesmiş (Ebû Dâvûd,
Dahâyâ, 21; Nesâî, Akîka, 1) ve bir hadisinde de şöyle buyurmuştur: “Her çocuk
(doğumunun) yedinci gününde kendisi için kesilecek akîka kurbanı karşılığında
bir rehine gibidir. Akîka kurbanı kesildikten sonra çocuğun başı tıraş edilir ve
ona isim verilir.” (Ebû Dâvûd, Dahâyâ, 21) Bu açıdan akîka kurbanı, çocuğun
doğduğu günden buluğ çağına kadar kesilebilirse de doğumun yedinci günü
kesilmesi daha faziletlidir. Aynı günde çocuğa isim verilmesi ve saçı ağırlığında
altın veya değeri miktarınca sadaka verilmesi müstehaptır.
2. Şükür kurbanı ne demektir?
Herhangi bir vesileyle Allah’a şükretmek için kesilen kurbana şükür kurbanı
denir. Bir kimse arzu ettiği bir amaca ulaşması veya bir nimete nail olması
sebebiyle şükür kurbanı kesebilir. Ancak böyle bir nimeti elde eden kişinin,
adakta bulunmadığı sürece kurban kesmesi zorunlu değildir. Ayrıca Hanefî
mezhebine göre temettu veya kıran haccı yapan kişilerin, aynı mevsimde hac
ve umreyi beraberce yaptıkları için Harem bölgesinde kesmeleri vacip olan
hedy kurbanı da bir tür şükür kurbanıdır.
 3. Ölü kurbanı diye bir kurban çeşidi var mıdır?
Kurban, hayatta olan ve gerekli şartları taşıyan kimselerin Allah’a yaklaşmak ve
O’nun rızasına ermek için yaptıkları bir ibadettir. Dolayısıyla kendisinin bir vas
olmadıkça ölü adına kurban kesmek diye bir ibadet yoktur. Bununla birlikte ba
fakihler, sevabı ölüye bağışlanmak üzere kurban kesilebileceğine de cevaz
vermişlerdir.
4. Kişiler bir araya gelerek Hz. Peygamber adına kurban kesebilirler mi?
Dinimizde insanların bir grup oluşturarak aralarında para toplayıp Hz. Peygam
(s.a.s.) adına kurban kesmeleri şeklinde bir uygulama yoktur. Bunun, yapılmas
gereken bir ibadet gibi görülmesi de caiz değildir. Çünkü Allah ve Resûlü’nden
nakledilmeyen bir uygulamayı ibadet gibi telakki etmek ve ona dinîlik vasfı ver
bid’attir. Her bid’at de Hz. Peygamberin (s.a.s.) nitelemesiyle dalalettir. Hz. Ali’
rivayet edilen “Resûlullah (s.a.s.) (sağlığında) kendi yerine bir kurban kesmem
vasiyet etti. İşte ben de onun yerine kurban kesiyorum.” (Ebû Dâvûd, Dahâyâ,
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II, 420, 423) şeklindeki haber, bu uygulamaya d
olamaz. Çünkü Hz. Ali, kurbanı kesme gerekçesi olarak Hz. Peygamber’in (s.a
kendisine bunu vasiyet etmesini göstermiştir. Dolayısıyla bu hadis, eğer vasiye
yoksa ölü adına kurban kesileceğine delalet etmez. Ayrıca küçük miktarlarla ç
kişiden para toplanıp bir kurbanlık alınması ve bunun kesilmesi uygulamasınd
kurbanlığın mülkiyeti ve kimin adına kesildiği sorunu ortaya çıkmaktadır.
Dolayısıyla bu şekilde kurban kesilmiş olmayıp sadece et tasadduk edilmiş olu
 KURBANIN ALIM SATIMI VE HİSSE ORTAKLIĞI

1. Kredi kartıyla kurban satın almak caiz midir?

Kurban kesmekle mükellef olan şahıs, kurbanlık hayvanı nakit olarak alabileceği
gibi kredi kartıyla tek çekim veya vadeli olarak da alabilir. Bu bağlamda
bedelin kredi kartıyla ödenmesi kurbanın sıhhatine engel teşkil etmez. Ancak
kredi kartı borcunu, ödeme tarihinde ödemek ve gecikmeden kaynaklanan
faizli işleme düşmemek gerekir.
2. Banka kredisiyle kurban kesilebilir mi?
İster vacip isterse nafile olarak kurban kesecek kimse, kurbanını peşin satın
alabileceği gibi, borçlanarak da satın alabilir. Bu, kurbanın sıhhatine engel
teşkil etmez. Ancak faizli borç alması durumunda faizli işlem yapma yasağını
işlediği için günaha girmiş olur. Bu itibarla kendi imkânlarıyla kurban
kesemeyecek olanların böyle yöntemlere başvurmaları dinen uygun değildir.
 KURBANIN ALIM SATIMI VE HİSSE ORTAKLIĞI
3. Taksitle kurban alınabilir mi?
Kurban, Allah’a yakınlaşma niyeti ile yerine getirilen bir ibadettir. Bu amaç ise
ancak kişinin kendi mülkiyetindeki hayvanı kurban etmesi ile gerçekleşir.
Mülkiyet, hayvanı bizzat yetiştirme, hibe veya miras yolu ile olabileceği gibi
satın alma yolu ile de gerçekleşebilir. Esasen vadeli satış caizdir. Dolayısıyla
taksitlendirme yolu ile satın alınan bir mal, alıcının mülkiyetine geçtiğine göre,
bu yolla alınan bir hayvanın kurban edilmesinde bir sakınca yoktur.
4. Kurbanlık hayvan tartı ile alınabilir mi?
Kurbanlık hayvan, kilo birim fiyatı belirlenmek suretiyle canlı olarak tartıyla
alınıp-satılabilir. Ayrıca, toplumda herhangi bir aldatma, kargaşa ve ihtilafa yol
açmayan yaygın bir uygulama varsa, kurban edilmek üzere satın alınmak
istenen hayvanın karkas halindeki kilo birim fiyatı önceden belirlenmek
şartıyla, kesildikten sonra tartılarak parasının ödenmesi yoluyla da satılabilir.
Ancak bu şekildeki satışın geçerli olması için kesimden önce taraflar
arasında akdin tamamlanması gerekir. Ayrıca kurbanın kelle, paça ve sakatat
gibi bazı yerlerinin satıcıda kalması şart koşulmamalıdır.
https://marufakademim.org/kurbanin-fiyatini-hayvan-kesildikten-sonra-etini-
tartarak-belirlemek-caiz-midir/
 KURBANIN ALIM SATIMI VE HİSSE ORTAKLIĞI
5. Marketlerin, indirim kartı olanlara bir kurbanın aynı miktardaki
hisselerini daha ucuz fiyata satmaları, kesilen kurbana zarar verir mi?
Bir kimsenin mülkiyetindeki bir malın eşit hisselerini, her biri farklı fiyatlar
üzerinden olmak üzere satması caizdir. Bu hüküm, büyükbaş kurbanlık
hayvanlar için de geçerlidir. Bu itibarla söz konusu kuruluşların, bazı
müşterilerine indirimli bir şekilde aynı büyükbaş hayvanın hisselerini farklı
fiyatlarla satması kesilen kurbana zarar vermez.

6. Bir kişinin, marketin veya işletmenin henüz mülkiyetinde olmayan bir

hayvanı/ hissesini kurban olarak satması caiz midir?
Akit anında mevcut olmayan veya satıcının mülkiyetinde bulunmayan bir malın,
vasıfları belirlenmek kaydıyla peşin parayla satılmasına selem denir ve bu
şekilde yapılan bir satım caizdir. Satıcının henüz mülkiyetinde olmayan bir
hayvanı, nitelikleri tam olarak belirlenmesi ve paranın peşin ödenmesi
şartıyla satması da âlimlerin bir kısmına göre bu kapsamda
değerlendirilmiştir. Buna göre, market türü kuruluşların henüz mülkiyetlerinde
olmayan hayvanları, yukarıda anlatıldığı şekliyle satmaları caizdir.
 KURBANIN ALIM SATIMI VE HİSSE ORTAKLIĞI

7. Akika, adak, udhiyye ve nafile kurbanlar için aynı büyükbaş

hayvana ortak olunabilir mi?
Ortak kesilen kurbanlarda, hissedarlardan her birinin ibadet niyeti
taşıması gerekir. Fakat bu niyetin aynı tür kurban için olması şart
değildir. Buna göre ortaklardan bir kısmı udhiyye, diğer bir kısmı ise
adak, akîka veya nafile kurbanı niyetiyle bir büyükbaş hayvana
hissedar olarak katılabilirler.

8. Ortaklaşa kesilen kurbanda bir kişinin et niyetiyle ortak olması

kurban ibadetinin sıhhatine zarar verir mi?
Hanefi mezhebine göre kurbanlık hayvana ortak olanların tamamı
kurbanı ibadet niyeti ile kesmelidir. Buna göre kurban hisselerine ortak
olanlardan biri veya birkaçı et niyetiyle ortak olmuşsa, o hayvana ortak
olan herkesin kurbanı geçersiz sayılır. Şâfiî mezhebine göre ise bunda
bir sakınca yoktur.
 KURBANIN ALIM SATIMI VE HİSSE ORTAKLIĞI

9. Kurbanlık olarak satın alınan hayvana, daha sonra başkaları

ortak edilebilir mi?
Büyükbaş hayvanlara kurban niyetiyle yedi kişiye kadar ortak olunabilir.
Böyle bir hayvan, başta ortak olarak satın alınabileceği gibi, alındıktan
sonra bu hayvana yedi kişiyi geçmemek kaydıyla başkaları da ortak
edilebilir. Fakat alınırken ortak bulma niyeti yoksa sonradan ortak
bulunması bazı âlimlerce mekruh görülmüştür. Bilhassa yeni bir ortak
düşünülmeksizin alınmış ve parası da ödenmiş bir hayvana yeni bir
ortak dahil edilmesi, kişinin kendi hissesinin bir kısmını satmaya
benzediği için doğru olmadığı açıktır.
10. Kurbanlık olarak alınan büyükbaş hayvana ortak olan biri sahip
olduğu birden fazla hissesini bir başkasına bedelli veya bedelsiz
olarak devretmesi caiz midir?
Büyükbaş bir hayvana ortak olan hissedarlardan birinin hissesi yedide iki
veya daha fazla ise kendi hisselerinden birini veya daha fazlasını
başka birine bedelli ya da bedelsiz devredebilir.
 KURBANIN ALIM SATIMI VE HİSSE ORTAKLIĞI
11. Satın alındıktan sonra kesim zamanına kadar satıcıda bırakılan
kurbanlık hayvanın ölmesi halinde ne gerekir?
Satın alınıp da korunmak veya beslenmek üzere kurban bayramına
kadar satıcının yanında bırakılan kurbanlık hayvan onun yanında
emanet hükmündedir. Emanet malın telef olması hâlinde emaneti
elinde tutanda kasıt, kusur veya ihmal bulunmadığı sürece sorumlu
olmaz; aksi halde hayvanı tazmin etmekle sorumlu olur. Dolayısıyla,
satıcı emanet malı, korunması gerektiği şekilde korur da buna rağmen
mal telef olursa onu tazmin etmesi gerekmez. Bu durumda, kurbanlık
hayvanın daha önce ücreti ödenmemişse, alıcının ödemesi gerekir.
Ölen hayvanı satın alan kişi zenginse, yenisini alıp kesmek
zorundadır. Yoksulsa yeniden hayvan alıp kesmesi gerekmez.
12. Satın alınan kurbanlığın ölmesi durumunda ne yapılmalıdır?
Satın alınan kurbanlığın kesilmeden önce ölmesi hâlinde hüküm, satın
alan kişinin maddi durumuna göre değişir. Şayet kişi varlıklı ise, vacip
olan kurban kesme ibadetini henüz yerine getirmediği için başka bir
hayvanı kurban olarak keser. Fakat yoksulsa yenisini almasına gerek
yoktur.
 KURBAN KESİMİ
1. Kurban kesim vakti ne zaman başlar ve biter?
Kurban kesim vakti, bayram namazı kılınan yerlerde bayram namazı kılındıktan
sonra; bayram namazı kılınmayan yerlerde ise fecirden (sabah namazı vakti
girdikten) sonra başlar. Hanefîlere göre bayramın 3. günü, gün batımına
kadar devam eder. Bu süre içinde gece ve gündüz kurban kesilebilir. Şâfiîlere
göre ise bayramın 4. günü, gün batımına kadar kesilebilir.
2. Vekâlet yoluyla kurban kesilebilir mi? Kişinin bulunduğu şehir veya ülke
dışında vekâletle kurban kestirmesinin hükmü nedir?
Kurban mal ile yapılan bir ibadettir. Mal ile yapılan ibadetlerde vekâlet caizdir.
Dolayısıyla kişi kurbanını bizzat kesebileceği gibi vekâlet yoluyla başkasına
da kestirebilir. Vekâlet, sözlü veya yazılı olarak ya da telefon, internet, faks ve
benzeri iletişim araçları vasıtasıyla verilebilir. Vekil tayin edilen kişi veya
kurum aldığı vekâleti gereği gibi yerine getirmelidir. Kurbanda önemli olan,
kişinin niyetinin Allah için olması ve kurbanın kendisi adına kesilmesidir.
Dolayısıyla kurbanın yurt içinde başka bir ilde ya da yurt dışında
kesilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Kurban fiyatlarının kesilen ülkeye
göre az veya çok olması bu durumu değiştirmez. Ancak yaşadığı yerde
muhtaç ve fakirler varsa kişinin kurbanını orada kesip dağıtması daha uygun
olur. Çünkü kişinin yaşadığı yerdeki fakirlerin ve komşuların onun üzerinde
hakları vardır.
 KURBAN KESİMİ
3. Kurbanı kadınlar kesebilir mi?
Kurban kesiminde önemli olan, hayvanın kesme becerisine sahip birisi
tarafından belirli günlerde şartlarına uygun olarak kesilmesidir. Bu itibarla söz
konusu beceriye sahip olan kişi kadın olsun erkek olsun kurban kesebilir.
4. Kurban kesen kasabın gayrimüslim olması halinde kesilen kurban
geçerli olur mu
Kurban bir ibadet olduğu için kesen kimsenin öncelikle Müslüman olması aranır.
Ehl-i kitaptan olan bir kişinin kurban kesmesi ise mekruhtur. Ancak kestiği
kurban geçerlidir. Fakat Ehl-i kitaptan olmayan mecûsî, putperest veya
ateistin kestiği kurban geçerli olmadığı gibi kestiği hayvanın eti de helal
değildir.
5. Kurban bayramı günü kurban kesilmeden önce bir şey yememenin dinî
dayanağı var mıdır?
Kurban bayramı günü imsaktan itibaren bir şey yemeyip o günün ilk yemeğini
kurban etinden yemek müstehaptır. Fakat bu, kendi evinde kurban kesebilen
insanlar içindir. Zamanımızda kurban kestiren bazı Müslümanlara, akşama
kadar ancak sıra gelmekte, hatta ertesi güne kalmaktadır. Bu durumda söz
konusu insanların kurbanlarının kesilmesine kadar aç kalıp oruçlu imiş gibi
durmaları gerekmez.
 KURBAN KESİMİ
6. Kurban keserken besmele çekilmesinin hükmü
nedir?
İster kurban niyetiyle olsun ister başka bir amaçla olsun hayvan
kesilirken besmele çekilmesi gerekir. Hayvanın kesimi esnasında
besmele kasten terk edilirse, o hayvanın eti Hanefîlere göre yenmez.
Ancak unutularak besmele çekilmezse, hayvanın eti yenilir. Şâfiîlere
göre ise besmele çekilmese de kesilen hayvanın eti yenir.
7. Kurban kesimi sırasında hangi dualar okunabilir?
Kurban kesilirken “Bismillahi Allahü ekber” denilir ve şu âyetler
َ ‫ُو ِب ٰذُِل‬ ُۚ َ‫يكُل‬ َ َ‫ين‬ َۙ ‫ُالعَالَ ۪م‬
ْ ‫ب‬
okunabilir:ُ‫ك‬ َ ‫ه‬ َ ‫ُْلُش َ۪ر‬ ِ ‫ُر‬ ِ ‫ُو َم َمات۪ ِ ه‬
َُ ‫يُّلِل‬ َ ‫اي‬
َ َ‫يُو َم ْحي‬
َ ‫يُونس ۪ك‬َ ۪‫ص ََلت‬ َ ُ‫ق ْلُاِ َّن‬
ْ ‫« ا ِم ْرتُ َواَن َ۬اُاَ َّول‬De ki: Şüphesiz benim namazım,
ُ َ‫ُالم ْس ِل ۪مين‬
ibadetim/kurbanım, hayatım ve ölümüm hepsi âlemlerin Rabbi Allah
içindir. O’nun ortağı yoktur. Bana sadece bu emredildi ve ben Allah’a
teslim olanların ilkiyim.” (En’âm, 162-163) ُ‫ت‬ َ َ‫يُ ِللَّ ۪ذيُُف‬
ِ ‫ط َرُالسَّمٰ َوا‬ َ ‫ُو ْج ِه‬
َ ‫ا ۪نيُ َو َّج ْهت‬
ُۚ ‫ُالم ْش ِر ۪ك‬
َُ‫ين‬ ِ ‫اُو ََٓماُاَن َ۬ا‬
ْ َ‫ُمن‬ َ ‫ضُ َحن۪ يف‬ َ ‫“ َو ْاْلَ ْر‬Ben, hakka yönelen birisi olarak yüzümü,
gökleri ve yeri yaratana döndürdüm. Ben, Allah’a ortak koşanlardan
değilim.” (En’âm, 79)
 KURBAN KESİMİ
8. Kurban keserken nelere dikkat edilmelidir?
a) Usulüne göre bir kesim yapmış olmak için hayvanın yemek ve nefes
borularıyla beraber iki atardamarından da en az birinin kesilmesi gerekir.(3
adet) Bu şekilde yapılan bir kesim sırasında, hayvanın omuriliğinin kesilmesi
mekruhtur. Bu konuda etlik kesim ile kurbanlık kesim arasında bir fark yoktur.
b) Hayvanın canı çıkmadan başının gövdesinden ayrılmamasına özen
gösterilmelidir.
c) Kurban edilecek hayvana acı çektirilmemeli ve eziyet edilmemelidir. Bu
nedenle hayvanlar ehil kişiler tarafından keskin bir bıçakla kesilmeli ve
boğazlama işlemi süratli bir şekilde yerine getirilmelidir.
d) Çevre temizliği için gerekli tedbirler alınmalıdır.
e) Hayvanların bir diğerinin kesimini görecek şekilde yan yana
bulundurulmamalarına azami özen gösterilmelidir.
9. Abdestsiz olarak kurban kesilebilir mi?
Kurban ibadetini yerine getirmek, gerekli şartları taşıyan bir hayvanı, kurban
niyetiyle kesmekle gerçekleşir. Kurban ibadetinin geçerli olması için kesenin
abdestli olması şartı yoktur. Bununla birlikte kurban Allah’a yakınlaşma aracı
olduğu için abdestli olmak daha faziletlidir.
 KURBAN KESİMİ
10. Kurbanlık hayvanı elektrik veya narkozla bayıltarak
kesmek caiz midir?
Dinimiz, tüm canlılara iyi davranılmasını emretmiştir. Nitekim Hz. Peygamber
(s.a.s.), kesim esnasında hayvana eziyet edilmemesini emretmiştir. (Bkz.
Müslim, Sayd ve Zebâih, 57; Ebû Dâvûd, Dahâyâ, 12)
Kurbanın bilinen klasik yöntemle kesilmesi asıldır. Bununla beraber kurbana
fazla eziyet vermemek (ölüm acısını azaltmak) maksadıyla kesim esnasında
hayvanın elektrik şoku, narkoz veya benzeri bir yöntemle bayıltıldıktan sonra
kesilmesi ise hayvanın kesilmeden önce canlı olduğunun kesin olarak
bilinmesi kaydıyla caizdir. Bu durumda hayvan henüz kesilmeden şok
etkisiyle ölürse, kurban olmayacağı gibi, eti de yenmez. Zira kurbanlık veya
etlik hayvanın yenilmesinin caiz olabilmesi için kesim esnasında hayvanın
canlı olması gerekir.
11. Kurban kanı alına sürülebilir mi?
Kesilen kurbanın kanının alına sürülmesinin dinî bir dayanağı bulunmamaktadır.
Ayrıca dinen necis sayılan kanın meşru bir mazeret olmaksızın vücuda
sürülmesi de doğru değildir. Bu itibarla kurban kesenlerin bu uygulamadan
uzak durmaları gerekir.
 KURBAN KESİMİ
12. Kurban kestikten sonra namaz kılmak gerekir mi?
Esas olarak kurban namazı diye bir namaz yoktur. Bu namazın dinî bir gereklilik
olduğu inancı veya kanaati yanlıştır. Ancak kişi nafile namaz kılınması
mekruh olmayan bir vakitte, sebepli veya sebepsiz dilediği kadar nafile
namaz kılabilir. Kurban kesen kişi de böyle bir ibadeti yapma imkânına
kavuştuğu için şükür niyetiyle nafile namaz kılabilir.
13. Kurban kesen kasaba ücret vermek caiz midir? Kurban
etinin bir kısmı veya derisi kesim ücreti olarak verilebilir
mi?
Kurban kesen kasabın ücret alması caizdir. Ancak kesim işini yapan kişiye ücret
olarak kurbanın derisi veya etinin bir kısmı verilemez. Çünkü verildiği
takdirde, kurban ibadetini yerine getirmek için gerekli maddi külfetin bir kısmı
bizzat ibadetin kendisi üzerinden karşılanmış olur. Hz. Ali’nin şöyle dediği
rivayet edilmiştir: “Resûlullah (s.a.s.), develer kesilirken başında durmamı,
derilerini ve sırtlarındaki çullarını yoksullara paylaştırmamı emretti ve
onlardan herhangi bir şeyi kasap ücreti olarak vermeyi bana yasakladı ve
‘kasap ücretini biz kendimiz veririz’ buyurdu.” (Buhârî, Hac, 120-121; Müslim,
Hac, 348; Ebû Dâvûd, Menâsik, 21)
 KURBAN KESİMİ
14. Hacca giden kişinin hacla ilgili kurbanları memleketinde
kesilebilir mi?
Temettu veya kırana niyet eden hacılar, Cenab-ı Hak, kendilerine aynı
mevsimde hac ve umreyi nasip ettiği için şükür olarak kesecekleri hayvanları
Harem dâhilinde kesmeleri gerekir (Bakara, 2/196; Mâide, 5/95). Bu
kurbanın, kurban bayramında kesilen udhiyye kurbanı ile ilgisi olmadığından
dolayı, Harem bölgesi dışında kesilmesi geçerli değildir.
15. İhmal sebebi ile kurban kesmeyen kimse ne yapmalıdır?
Kurban kesme şartlarını taşıdığı hâlde unutma, ihmal vb. sebeplerle kurban
kesmeyen kimsenin, Hanefîlere göre o yıla mahsuben bir kurban bedelini
fakirlere vermesi, ayrıca tevbe ve istiğfar etmesi gerekir.
16. Kurban kesmek üzere vekil kılınan kişinin kurbanı
kesmediği öğrenilirse ne yapılması gerekir?
Zengin bir kimse bir şahsa para verip “bununla kurbanlık hayvan al ve benim adıma kes.”
dese; ancak parayı alan şahıs kurbanlık almayıp parayı harcasa; parayı veren kişi de
bu durumu kurban kesim günlerinde öğrenirse yeni bir kurbanlık alıp kesmesi gerekir.
Parayı alan kişi de aldığı parayı tazmin eder. Eğer zengin olan kişi bu durumu kurban
kesim günleri geçtikten sonra öğrenirse, kendisinin kurban yükümlülüğü düşmez. Bu
durumda kurban bedelini fakirlere vermesi gerekir.
 KURBAN ETİ VE DERİSİ
1. Bir hayvanın hangi organları yenmez?
Etlerinin yenmesi helal olan hayvanların -ister kurban olarak ister başka bir
amaçla kesilmiş olsun- kanları, ödleri, bezeleri, idrar torbaları, cinsel organları
ve husyelerini (yumurtalarını) yemek tahrîmen mekruhtur
Bir hadisi şerifte Hz. Peygamber’in (s.a.s.), eti yenen hayvanların cinsel
organlarının, husyelerinin (yumurtalarının), dübürlerinin (anüslerinin),
bezelerinin, öd keselerinin, mesanelerinin yenilmesini uygun görmediği
bildirilmektedir (Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, X, 12). Bununla birlikte Malikî ve
Şâfiî mezheplerinde eti yenen hayvanların yumurtalarını (husye) yemek caizdir.
2. Kurban eti nasıl değerlendirilmelidir?
Hz. Peygamber (s.a.s.), kurban etinin üçe taksim edilip bir bölümünün kurban
kesemeyen yoksullara dağıtılmasını, bir bölümünün akraba, tanıdık ve
komşularla paylaşılmasını, bir kısmının da evde yenmesini tavsiye etmiştir
(Ebû Dâvûd, Dahâyâ, 10). Kurban etinin tamamı evde bırakılabilir. Ancak,
durumu iyi olan Müslümanların, toplumda muhtaçların arttığı bir dönemde
kurban etlerinin çoğunu hatta tamamını dağıtmaları daha uygun olur.
Şâfiî mezhebine göre ise kurban etinden az da olsa bir miktarın fakirlere
verilmesi zorunludur.
 KURBAN ETİ VE DERİSİ
3. Kurban derisi nasıl değerlendirilmelidir?
Kurbanın derisi, bir fakire veya hayır kurumuna verilmelidir. Hz. Peygamber
(s.a.s.), veda haccında Hz. Ali’ye, kurban olarak kesilen develerinin başında
durmasını ve bunların derileri ile sırtlarındaki çullarını sadaka olarak
vermesini, kasap ücreti olarak bunlardan bir şey vermemesini emretmiştir
(Müslim, Hac, 348; Buhârî, Hac, 120, 121; Ebû Dâvûd, Menâsik, 21). Buna
göre kurban derilerinin para karşılığında satılması, kurbanın kesimi veya
bakımı için ücret olarak verilmesi caiz değildir. Derinin satılması hâlinde
bedelinin yoksullara verilmesi gerekir.Ancak kurbanın derisi, bir yoksula veya
hayır kurumuna bağışlanabileceği gibi, evde namazlık, kalbur ve benzeri ev
eşyası yapılarak kullanılmasında da bir sakınca yoktur.
4. Kişi beslediği ve kurban olarak kesmeyi kararlaştırdığı bir
hayvanın sütünden veya gücünden yararlanabilir mi?
Bir kimse, kendi evinde besleyip büyüttüğü bir hayvanı, kurban olarak
keseceğine karar verse; bu hayvanın gücünden veya dişi ise sütünden
yararlanabilir. Fakat kurban olarak alınan bir hayvanın kesim öncesinde
sütünden ve yününden yararlanmak uygun değildir. Çünkü bu durumda
hayvan satın alınmasından itibaren kurbanlık olarak belirlenmiş olmaktadır.
Şayet böyle bir hayvandan yararlanılmışsa yararlanma bedeli sadaka olarak
 KURBAN ETİ VE DERİSİ
5. Kurbanın etinin, derisinin ve sakatatının satılması caiz midir?
Kurbanın et, sakatat, deri, yün ve süt gibi unsurlarının satılması caiz değildir.
Zira Hz. Peygamber (s.a.s.), “Kim kurbanın derisi ni satarsa, kurban
kesmemiş gibidir.” (Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, IX, 496) buyurmuştur. Bu
sebeple kurbanın derisi ya da etinin satılması hâlinde alınan bedelin sadaka
olarak dağıtılması gerekir.
6. İki büyükbaş hayvanın yediden fazla kişi tarafından hisseleri
belirlenmeksizin kurban edilmesi ve kesildikten sonra etlerin karışık bir
şekilde bölünerek hissedarlara dağıtılması hâlinde yapılan bu işlem caiz
olur mu?
Kurban kesecek ortakların her birinin, hayvanın en az yedide birine sahip
olması gerekir. Bu itibarla her bir büyükbaş hayvana hissedar olan kişiler,
kendileri adına kesilen kurbandan hisselerini belirlemelidirler.
Buna göre iki büyükbaş hayvan, yediden fazla kişi tarafından hisseleri
belirlenmeksizin kurban olarak kesilir de etleri karışık bir şekilde mesela
dokuz eşit parçaya bölünerek hissedarlara dağıtılırsa, bu caiz olmaz. Ancak
iki büyükbaş hayvanı kurban eden ortakların sayısının yedi veya daha az kişi
olmaları durumunda bu işlem caiz olur. Zira her bir ortak, her iki hayvanın en
az yedide birine sahip olur.
 ADAK
1. Adak kurbanı kesmenin hükmü nedir? Etinden kimler yiyemez?
Kurban adayan kişinin kurban kesmesi vaciptir. Eğer kişi bu adağı, bir şartın
gerçekleşmesine bağlamışsa bu şart gerçekleşince kesmesi gerekir. Adak
kurbanının etinden adak sahibi, eşi, usûl ve fürûu (neslinden geldiği ana, baba,
dede ve nineleri ile kendi neslinden gelen çocukları ve torunları) yiyemeyeceği
gibi, bunların dışında kalıp zengin olanlar da yiyemez. Eğer kendisi veya bu
sayılanlardan biri yerse, yenilen etin bedelini yoksullara vermesi gerekir.
2. Adak kurbanında bulunması gereken nitelikler nelerdir?
Kurbanlık hayvanda aranan nitelikler, adak kurbanında da aranır. Kurbanlık
hayvanda aranan şartlar ise şunlardır: a) Belirli yaşları tamamlamaları gerekir.
Buna göre 5 yaşını dolduran deve, 2 yaşını dolduran sığır ve manda, 1 yaşını
dolduran koyun ve keçi kurban edilebilir. Bu yaşa gelmiş kurbanlık hayvanın
dişini değiştirip değiştirmediğine (kapak atmak) bakılmaz. Bunun yanında, 6 ayını
tamamlayan koyun, bir yaşını doldurmuş gibi gösterişli olması hâlinde kurban
edilebilir (Müslim, Edâhî, 13).b) Ayıplardan uzak, sağlıklı, azaları tam ve besili
olması gerekir. Bu nedenle, kötürüm derecesinde hasta, zayıf ve düşkün, bir
veya iki gözü kör, boynuzları kökünden kırık, kuyruğu ve kulaklarının yarıdan
fazlası kesik, memesi kesik, dişlerinin tamamı veya çoğu dökük hayvanlardan
kurban olmaz. Ancak, hayvanın doğuştan boynuzsuz olması, yemini bulmasına
engel olmayacak derecede şaşı veya topal olması, hafif hasta, bir kulağı delik
veya yırtılmış olması kurban edilmesine engel teşkil etmez.
 ADAK
3. Adak kurbanını kurban bayramı günlerinde kesmek şart mıdır?
Adak kurbanlarının mutlaka kurban bayramı günlerinde kesilmesi şart
değildir. Bir şarta bağlı olarak kurban kesmeyi adayan kişi, şart
gerçekleşmesi halinde adağını ilk fırsatta yerine getirmelidir. Şarta bağlı
olmayan adaklar ise herhangi bir vakitte yerine getirilebilir. Ancak uygun
olan, ilk fırsatta yerine getirilmesidir. Eğer udhiyye yani kurban bayramı
günlerinde kesilmesi gereken kurban adanmışsa bunun kurban bayramı
günlerinde; hedy yani harem bölgesinde kesilecek bir kurban adanmışsa
bunun da harem bölgesinde kesilmesi gerekir. Bunların dışındaki adak
kurbanlarının herhangi bir yer ve zamanda kesilmesi caizdir
4. Kurban kesmeyi adayan bir kimse bu adaktan vazgeçebilir mi?
Kur’an’da değişik yerlerde; verilen sözde durulması, ahde ve akitlere bağlı
kalınması (Mâide, 5/1; İsrâ, 17/34), Allah’a verilen sözün tutulması (Nahl,
16/91) emredilir ve yapılan adakların yerine getirilmesi istenir. Ayrıca kişinin
yaptığı adağa uygun davranması iyi kulların vasıfları arasında sayılır (İnsan,
76/7).Hz. Peygamber (s.a.s.) de Allah’a itaat kabilinden adakların yerine
getirilmesini emretmiş, Allah’a isyan veya masiyet kabilinden olan konularda
adakta bulunulmamasını, şayet yapılmışsa buna uyulmamasını istemiştir.
Bu itibarla kişinin gerçekleşmesini istediği bir şey için kurban adağında
bulunması hâlinde o şeyin gerçekleşmesine bağlı olarak adağını yerine
getirmesi gerekir. Yapılan bir adaktan vazgeçilmesi adak yükümlülüğünü
ortadan kaldırmaz. Ancak adak maddî imkânı gerektiren türden ise, kişi bu
adağı maddî imkânı müsait olduğunda yerine getirir.
 ADAK
5. Adak kurbanı düğün vb. toplantılarda ikram edilebilir mi?
Adak kurbanının etinden, adağı yapan kişinin yemesi caiz olmadığı gibi; bu
kişinin eşi, usûl ve fürûu (yani annesi, babası, nineleri, dedeleri, çocukları,
torunları) ve dinen zengin sayılan kimseler de yiyemezler. Adak kurbanının etini
bu sayılanlar dışında kalan ve dinen fakir olan kimseler yiyebilirler.
Düğün vb. toplantılarda fakirlerin yanı sıra zenginler de bulunabileceğinden
adak kurbanının bu gibi yerlerde ikram edilmesi caiz olmaz. Eğer böyle bir
durumda adakta bulunan kişinin kendisi, usûl veya fürûundan birisi ya da zengin
biri yemiş bulunursa, yenilen miktarın bedeli fakirlere tasadduk edilmelidir.
6. Bir koç kurban etmeyi adayan kişi mutlaka koç mu
kesmelidir? Bir büyükbaş hayvana ortak olabilir mi?
Bir koç kesmeyi adayan kimse koç kesebileceği gibi koyun veya keçi de kesebilir.
Çünkü bunlar aynı cinsten (davar) kabul edilmektedir. Aynı şekilde bu kişinin
ibadet niyetiyle kesilecek olan bir sığıra hissedar olarak girip adağını yerine
getirmesi de mümkündür. Çünkü amaç kurban kesmektir. Bu şekilde de amaç
yerine gelmiş olur. Ancak sığır kesmeyi adayan kişinin, koyun kesmesi ile adağı
yerine gelmiş olmaz. Cins belirlemeksizin “bir kurban keseceğim” diye adakta
bulunan bir kimse ister koyun, isterse de sığırdan bir hisseye girerek dilediği
cinsten bir kurbanlık hayvan kesebilir.
 ADAK
7. Belirli bir hayır kurumuna veya fakire yardım yapmayı
adayan kimse, başka bir hayır kurumuna veya fakire yardım
yaparsa adağı yerine gelmiş olur mu?
Adağın yerine getirileceği kişi, yer ve cihet konusundaki şartlar bağlayıcı
değildir. Bu itibarla muayyen bir hayır kurumuna veya fakire yardım yapmayı
adayan kimse başka bir hayır kurumuna veya başka bir fakire yardımda
bulunduğunda adağı yerine gelmiş olur.
 KURBANLIK HAYVANLA İLGİLİ KUSURLAR
1. Kurban edilecek hayvanlar hangi nitelikleri taşımalıdır?
Kurban edilecek hayvanın sağlıklı, organları tam ve besili olması, hem
ibadet açısından hem de sağlık bakımından önem arz eder. Bu
nedenle, kötürüm derecesinde hasta, zayıf ve düşkün, bir veya iki
gözü kör, boynuzlarının biri veya ikisi kökünden kırık, dili, kuyruğu,
kulakları ve memelerinin yarısı kesik, dişlerinin tamamı veya çoğu
dökük hayvanlardan kurban olmaz. Ancak, hayvanın doğuştan
boynuzsuz olması, yemini bulmasına engel olmayacak derecede şaşı
veya topal olması hafif hasta; bir kulağı delik veya yırtılmış olması,
memelerinin yarıdan daha azının olmaması kurban edilmesine engel
değildir. Bunun yanında kesileceği yere gidemeyecek derecede topal
olan hayvanlar da kurban edilemez. Buna göre hayvanın değerini
düşürücü nitelikteki kusurlar kurbana engeldir.
Şâfiî mezhebinde, genel olarak yukarıda sayılan kusurlardan birinin
bulunması, bir hayvanın kurban olmasına engel teşkil ettiği gibi, uyuz
olan hayvanlar ile yem yemesini engelleyecek derecede dişlerinin bir
kısmı dökülmüş olan hayvanların da kurban edilmesi caiz değildir.
 KURBANLIK HAYVANLA İLGİLİ KUSURLAR
urbanlık hayvanların yaşlarında aranacak olan asgari sınır
edir?
banlık hayvanların yaş sınırı, Hz. Peygamberin sünneti ile tespit ve tayin edilmiştir.
una göre kameri yıl esasına uygun olarak devede 5; sığır ve mandada 2; koyun ve
çide ise 1 yaşını doldurma şartı aranır. Bunun yanında 6 ayını tamamlayan koyun,
yaşını doldurmuş gibi gösterişli olması hâlinde kurban edilebilir. Koyunlardaki bu
isna bizzat Hz. Peygamber tarafından yapılmıştır. Buna göre deve, sığır ve
çinin, koyuna kıyaslanarak besili olması hâlinde söz konusu yaşları doldurmadan
rban olabileceği söylenemez. Nitekim bir yaşına varmamış ama yetişkin olan
lağını kurban etmek isteyen bir kimseye Hz. Peygamber, “Bu sadece sana
ahsustur. Senden sonra başkası için yeterli olmaz.” (Buhârî, Edâhî,
buyurmuştur.
ulağı kesik veya delinmiş hayvanlar kurban olur mu?
Peygamber (s.a.s.), kurbanlıkların göz ve kulaklarının sağlam olmasına dikkat
ilmesini istemiştir (Ebû Dâvûd, Dahâyâ, 6). Buna göre, kulağının yarıdan fazlası
sik olan hayvan, kurban olmaya elverişli değildir. Hayvanın bir kulağının delik
ya yırtılmış olması durumunda; eğer delikler ve kesilen miktar kulağın yarıdan
zlasını teşkil ediyorsa, böyle bir hayvan kurban edilemez. Bu ölçüye varmayan
sikler, delikler ve yırtıklar ise hayvanın kurban olmasına engel değildir.
 KURBANLIK HAYVANLA İLGİLİ KUSURLAR
4. İki yaşını bitirmeyen ancak kapak atmış olan sığır cinsi
büyükbaş hayvanların kurban edilmeleri caiz midir?
Sığır cinsi büyükbaş hayvanların kurban edilebilmesi için en az iki kamerî
yaşlarını bitirmeleri gerekir. Buna göre iki yaşını bitirdikleri kesin olarak
bilinen sığır cinsi büyükbaş hayvanların dişlerinin kapak atmaması, bu
hayvanların kurban olmalarına engel olmaz. Yine dişleri kapak attığı hâlde
henüz iki kamerî yaşını doldurmamış olan büyükbaş hayvanlar da kurban
olarak kesilemezler.
Ancak doğumu kesin olarak bilinmeyen sığır cinsi büyükbaş hayvanlar için
kapak atma denilen iki ön dişin çıkması, o hayvanın kurban edilebilmesi için
bir ölçü olarak kabul edilebilir.
5.Kuyruksuz veya kuyruğu kesik koyunlar kurban edilebilir
mi?
Doğuştan kuyruksuz olan veya besili olması için küçük yaşta kuyrukları
boğulmak suretiyle düşürülen koyunların kurban edilmelerinde bir sakınca
yoktur. Ancak bir kaza ile değerini azaltacak şekilde kuyruğunun tamamı veya
yarısından çoğu kopan hayvanın kurban edilmesi caiz değildir.
 KURBANLIK HAYVANLA İLGİLİ KUSURLAR
6. Kısırlaştırılmış hayvanlar kurban edilebilir mi?
Çeşitli amaçlarla kısırlaştırılmış veya hadım hâle getirilmiş hayvanlar kurban
olarak kesilebilir. Bu durum kurban açısından herhangi bir eksiklik
oluşturmaz.
7. Memeleri kusurlu olan hayvan kurban edilebilir mi?
Hayvandan beklenen bir menfaati tümüyle yok eden veya hayvanın güzelliğini
ortadan kaldıran kusurlar, onun kurban olmasına engeldir. Buna göre ister
doğuştan ister sonradan memelerinin yarısı olmayan hayvan kurban olmaz.
Aynı şekilde bir hastalığa dayalı olarak memelerinin yarısının sütü kesilen
hayvan da kurban olmaz. Fakat bir hastalığa bağlı olmaksızın sütü kesilen
hayvanın kurban edilmesinde bir sakınca yoktur.
8. Doğuştan boynuzu olmayan veya boynuzları kırık olan ya da
doğumdan sonra boynuzları elektrikle köreltilen hayvanlar kurban
olarak kesilebilir mi?
Doğuştan boynuzsuz hayvanların kurban olarak kesilmesi caiz olduğu gibi,
küçükken yapılan müdahale ile boynuzları kesilerek, elektrik veya kimyasal yolla
boynuzu yakılarak ya da benzeri işlemlere tabi tutularak boynuzsuzlaştırılan
hayvanların kurban olarak kesilmesinde de bir sakınca yoktur.
 KURBANLIK HAYVANLA İLGİLİ KUSURLAR
9. Kesimden önce kusuru tespit edilemeyen bir hayvanın,
kurban edildikten sonra hasta olduğunun anlaşılması ve etinin
yenilmeyeceğine dair uzmanlarca karar verilmesi hâlinde,
kurban dinen geçerli midir?
Bir hayvanın kurban edilebilmesi için o hayvanda örfe göre kusur sayılan
ayıplardan birinin bulunmaması gerekir. Satın alınırken kurbana engel bir kusuru
olan hayvan kurban olarak kesilemez. Hayvan kusursuz olarak satın alınıp da
alıcının elinde iken kurban olmaya engel bir kusurun ortaya çıkması hâlinde, kişi
zenginse ayıbı olmayan başka bir hayvan alıp keser. Yoksulsa yeni bir hayvan
alıp kesmesine gerek yoktur. Kurbanlık hayvanın hasta olduğu kesildikten sonra
ortaya çıkmış ve sağlık sebebiyle etinin imha edilmesi gerekmiş ise, bu durumda
kurban ibadeti yerine getirilmiş olur. Bununla birlikte kurban kesiminden sonra
satıcıya rücu edilip kurban bedelinin geri alınması halinde alınan bedel tasadduk
edilir. Şayet kurban bedeli satıcıdan geri alınamamışsa, kişinin yeniden bir
kurban kesmesi gerekmez.
 KURBANLIK HAYVANLA İLGİLİ KUSURLAR
10. Kurbanlık hayvanların gebeliğinin önlenmesi caiz midir?
Kurbanlık veya etlik olarak beslenen hayvanların gebe kalmalarının önlenmesi,
kurbanlık olması açısından ayıp sayılmıyorsa ve insanların yararına bir
menfaati gerçekleştirmeye yönelik ise, bunda bir sakınca yoktur.
Ancak kurbanlık için hazırlanan hayvanların mevcut gebeliklerinin
sonlandırılması fıtrata müdahaledir. Hayvanlara karşı şefkatli davranılması
gibi ilkeler de düşünüldüğünde mevcut gebeliklerinin sonlandırılması dinen
uygun görülemez.
11. Gebe hayvanın kurban edilmesi caiz midir? Kurbanlık
hayvanın kurban edilmeden önce doğurması durumunda ne
yapılmalıdır?
Gebe hayvanların kurban olarak da etlik olarak da kesilmesi uygun değildir.
Ancak kesilmesi durumunda da kurban ibadeti yerine gelmiş olur. Kurban
edilmek üzere belirlenen gebe bir hayvan kurban edilmeden yavrulayacak
olursa iki yol izlenir: Ya o yavru da annesiyle birlikte kesilir, fakat sahibi etini
yemez, yoksullara verir. Yerse kıymetini sadaka olarak vermelidir. Ya da
kesilmez ve yavrunun kendisi ya da değeri fakirlere sadaka olarak verilir.
 DİŞİ HAYVANLARIN KURBAN OLARAK KESİLMESİ
İslam âlimleri kurbanlık hayvanın kesiminde dişi ve erkek cinslerinden
hangisinin daha faziletli olduğu hususunda farklı görüşler ortaya koymuşlardır.
Mâlikî ve Şafiî mezhebi âlimleri kurbanlık hayvanlarda genel olarak erkek cinsini
dişi cinsine göre faziletli görmektedirler. Hanefî mezhebi âlimleri ise koyunda
erkek, keçi, deve ve sığırda ise dişi cinslerinin daha faziletli olduğunu ifade
etmişlerdir. Ancak her iki görüş sahiplerinin gerekçelerine bakıldığında bunda,
yaşadıkları zamanın şartları/ihtiyaçları, hayvanın etinin fazlalığı, lezzeti ve
kalitesi ile ilgili değerlendirmelerin etkili olduğu görülmektedir.
Kurbanlık hayvanın erkek veya dişi olması, kurbanın geçerlilik şartları
arasında yer almamaktadır. Hangisinin kesiminin daha faziletli olduğu hususu
ise içinde bulunulan şartlar/ihtiyaçlar, etin çokluğu, lezzeti ve kalitesi
bağlamında tartışılmıştır. Dolayısıyla günümüzde de toplumun men faati dikkate
alınarak hayvan neslinin korunması, dişi hayvanların kurban edilmesinden
kaynaklanan maddi kaybın önlenmesi gibi maslahatlar da gözetilerek dişi
hayvanların kurban edilmesinin kısıtlanmasında dinî bir sakınca
bulunmamaktadır. Bu itibarla dişi hayvanların kurban edilmesinin hayvan
üretimine zarar vermesi halinde kurban kesiminde erkek hayvanların tercih
edilmesi dinen de uygun olur.
 Adak nedir?
 Dinen mükellef olmadığı halde, kişinin farz veya vâcip cinsinden
bir ibadeti yapacağına dair Allah Teâlâ’ya söz vererek o ibadeti
kendisine borç kılması demektir.
 Adakta bulunma, arzu edilen sonuçları elde etme veya
beklenmeyen kötü durumlardan korunmada Allah’ın yardımını
temin etme gayesiyle başvurulan dinî bir davranış mahiyetinde
olup hemen hemen bütün din ve inançlarda bulunur.
 Çeşitli dinlerin ve milletlerin kültürlerinde aynı ve yakın telakkilere
dayalı olarak ağaçlara ve kutsal sayılan yerlere bez bağlamak,
ibadet yerlerinde mum yakmak, belli durumlarda belli hayvanları
kurban etmek, oruç veya perhiz mahiyetinde olmak üzere bazı
yiyecek ve içeceklerden, cinsel ilişkiden uzak durmak, istediğine
ulaşıncaya kadar bazı zevk ve eğlenceyi terketmek gibi adak
türlerine rastlanır.


Adakta bulunmanın hükmü
Kur’ân-ı Kerîm’de adağı teşvik eden veya yasaklayan herhangi bir hüküm olmasa da, değişik

nedir?
yerlerde verilen sözde durulması, ahde ve akidlere bağlı kalınması (el-Mâide 5/1; el-İsrâ 17/34),
Allah’a verilen sözün tutulması (en-Nahl 14/91) emredilir, yapılan adakların yerine getirilmesi istenir
(el-Hac 22/19). Kişinin yaptığı adağa uygun davranması iyi kulların vasıfları arasında sayılır (el-
İnsân 76/7). Hz. Peygamber Allah’a itaat kabilinden olan adakların yerine getirilmesini emretmiş
(bk. Buhârî, “Eymân”, 26, 27; Nesâî, “Eymân”, 29, 41), buna mukabil bazı rivayetlerde adak
adamayı yasakladığı ve adağın ilâhî takdiri değiştirmeyeceğine işaretle, “Adak hiçbir şeyi
değiştirmez (bir başka rivayette, hiçbir fayda sağlamaz), ancak adakla cimrinin malı azaltılmış olur”
(Buhârî, “Eymân”, 26, “Kader”, 6; Müslim, “Nezr”, 2) dediği rivayet edilmiştir.
 Hanefîler’e göre adak, ister mutlak ister muallak olsun, mubahtır. Ancak adamak veya adamamak
konusunda dinî bir yükümlülük söz konusu değildir.
 Mâlikîler’e göre mutlak adak müstehaptır; fakat devamlılık arz ederse (meselâ her pazartesi oruç
tutmayı adamak gibi), mekruh olur. Şâfiî ve Hanbelîler’e göre ise adak adamak tenzihen
mekruhtur. Bunlara göre adak yasağıyla ilgili hadisler, adakların yerine getirilmesini emreden
naslar göz önüne alınırsa, harama değil de kerahete delâlet eder.
 Adağı yerine getirmenin hükmü
 Adanan şeyin haram bir niteliknedir?
taşıması durumunda:
- Bazı imamlara göre o adak yerine getirilmez. Bundan dolayı kaza veya keffaret
de gerekmez. Mesela: «Bayram günü oruç tutmak, Allah’a borcum olsun»
denilmesi gibi.
- Bazı imamlara göre (Ebû Hanife ve iki talebesi) adak geçerlidir. Ancak oruca
başlanırsa, Ebu Hanife’ye göre oruç bozulup tamamlanmaz. Kaza da gerekmez.
tamamlanmadan bırakılıp daha sonra kaza edilir. İmameyn’e göre ise oruç
bozulup sonradan kaza edilir.
 «İçki içmek, filan kimseyi öldürmek Allah’a borcum olsun» ve «yemek yememek
Allah’a borcum olsun» gibi sözlerle yapılan adak geçersizdir/hükümsüzdür.
 «Gece oruç tutacağım» gibi imkansız şeyler üzerine adak yapılması geçersiz ve
hükümsüzdür.
 Mutlak adağın yerine getirilmesi vaciptir.
 Muallak adakta şartın yerine gelmesi durumunda adağın da yerine getirilmesi
vaciptir. Ancak adağın bağlandığı şart istenmeyen bir şartsa, kişi adak yerine
yemin keffareti ödeyebilir. Mesela: «Yalan söylersem, hac yapmak adağım olsun»
 Adakta Halis Niyetin Bulunması
 Adak, Allah’ın takdirini değiştirmez. Müslümanın bunu bilerek, ileride olacak bir
şeyin en hayırlı şekilde vuku bulması dileğiyle Cenâb-ı Hakk’a yalvarması, bunu
gerçekleştirmeye vesile olması için sadaka ve ibadet mahiyetinde bir adakta
bulunması gerekir.
 Fakihlerin şartsız adağı daha hoş karşılaması, onda ibadet niyetinin daha
belirgin olması sebebiyledir. Dünyevî bir menfaati konu edinen şartlı adak ise
ibadet niyetinden ziyade neredeyse Allah’la bir pazarlık mahiyetini taşıyabileceği
için, sonuçta bir ibadetin ifası söz konusu edilse bile ihtiyatla karşılanmış hatta
doğru bulunmamıştır. Bununla birlikte, Allah’a isyan ve mâsiyeti içermediği
sürece, hangi grupta yer alırsa alsın, adakta bulunulduğunda yerine getirilmesi
dinen vâcip görülmüştür.
 Adakta Bulunmanın Geçerli
Olmasının Şartları
MÜKELLEFTE ARANAN ŞARTLAR
 Adağın geçerli olabilmesi için adakta bulunan kimsenin müslüman, akıllı ve
bulûğa ermiş bir kimse olması gerekir. Çünkü adakta bulunma, sonucu itibariyle
ibadet grubunda yer alır, bunun için de tam eda ehliyeti gerekir. Fakihlerin bir
kısmına göre, adağın geçerliliği için adağın ciddi ve hür bir istekle bilinçli olarak
yapılmış olması ve açıkça ifade edilmiş olması şarttır.
 Hanefî ve Mâlikîler’e ise baskı (ikrah), öfke ve şaka yoluyla yapılan adaklar da
bağlayıcıdır.
- Şâfiî’ye göre ise rıza şart olup ikrah (baskı) altında yapılan adak geçersizdir.
 Adakta Bulunmanın Geçerli Olmasının Şartları
ADANAN ŞEYDE ARANAN ŞARTLAR
 Adanan şeyin cinsinden bir farz veya vâcip ibadetin bulunması gerekir. Meselâ hasta
ziyareti veya mevlid okutma adak konusu olmaz. Türbelerde mum yakma, horoz kesme,
bez bağlama, şeker ve helva dağıtma gibi halk arasında görülen adak âdetlerinin İslâm’da
yeri yoktur. (Şâfiî ve Hanbelîler’e göre ise bütün müstehap fiiller adak konusu
olabilir.)
 Adanan şeyin başka bir ibadete vesile olduğu için farz veya vâcip sayılan bir ibadet
olmamalıdır. Meselâ abdest almayı, ezan ve kamet okumayı, mescide girmeyi konu alan
adak geçerli olmaz.
 Adanan husus, adayan şahsın o anda veya daha sonra yapması gereken farz veya vâcip
bir ibadet olmamalıdır. Kılmakla mükellef olduğu namaz, tutmakla mükellef olduğu
ramazan orucu adak konusu olmaz.
 Adanan malın adama sırasında kişinin mülkiyetinde bulunması veya adağın mülke
yahut mülk sebebine izâfe edilmiş olması.
 Adanan şeyin meydana gelmesi ve yapılması maddeten ve dinen mümkün ve
meşrû olması gerekir. Adanan fiil Allah’a isyanı, bid’at, günah ve mâsiyeti
içermemelidir. Bu takdirde adak geçersizdir.
 ADAKÇEŞİTLERİ
ADAK ÇEŞİTLERİ

Mukay
Muka
Mutlak/Şartsız
Mutlak/Şartsız
(Muallak/
(Mualla

Gayr-i
Gayr-i
Muayyen
Muayyen muayyen/gayr-i
muayyen/gayr-i Gerçekleşmesi
Gerçekleşmesi istenen
istenen
muvakkat
muvakkat birbir
şarta bağlı olan
şarta bağlı olan

Zamanla
 Adağın Hükmü
 Herhangi bir şart ve zamana bağlanmayan (mutlak) adaklar, adama anından itibaren gerekli hale
gelir ve ilk fırsatta yerine getirilmesi uygun olur. Bir şarta bağlanan adakların da o şartın
gerçekleşmesi halinde yerine getirilmesi gerekir. Şart gerçekleşmeden adak yerine getirilirse
geçersizdir; yapılan ibadet nafile sayılır. Meselâ, herhangi işi olduğu takdirde üç gün oruç
tutmayı nezreden kimsenin durumu böyledir.
 Yerine getirilmesi gelecek bir zamana bağlanan adaklar ise, Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf’a göre bu
zaman kaydına itibar edilmeksizin önceden de yerine getirilebilir. İmam Muhammed ile Şâfiîler ve
Hanbelîler sadaka gibi malî ibadetlerde aynı görüşü paylaşmakla birlikte namaz, oruç gibi bedenî
ibadetlerde vakit gelmeden hükmün sabit olmayacağı görüşündedir. Onlara göre bu ibadetleri
vakti gelmeden ifa etmek adak borcunu düşürmez.
 Meydana gelmesi istenmeyen bir şarta bağlı olarak adakta bulunan şahısların, meselâ yalan
söylememeye, kötü bir fiili işlememeye nezredip bu fiili işlemesi halinde bir adakta bulunan
kimselerin, Allah’a karşı verdiği bu sözde durması gerekir. Meselâ “Bir daha içki içmeyeceğim,
içersem bir ay oruç tutayım” şeklinde adakta bulunma böyledir. Fakat istenmeyen şart
gerçekleşirse dilerse adadığı şeyi yerine getirir, dilerse yemin kefâreti öder. Hanefîler bu
durumda yemin kefâreti ödemenin daha isabetli bir davranış olacağı görüşündedir. Çünkü bu
ahidleşme yemin sayılmaktadır
 Adağın Hükmü
 Tasaddukla ilgili adaklarda mekân, zaman ve şahıs itibariyle belirleme yapılsa bile bu
belirlemeye uymak gerekmez. Falanca zamanda camiye halı adayan, falanca şehrin
fakirlerine tasadduku veya şu yurdun öğrencilerinin yemeleri için kurban kesmeyi
adayan kimse bu bağışını başka zamanda başka yer ve şahıslara verebilir.
 Üzerinde malî bir adak borcu bulunduğu halde bunu ödemeden vefat eden kimsenin bu
borcu, ödemesi yönünde vasiyetinin bulunması halinde terekesinden yerine getirilir.
Böyle bir vasiyet yok da mirasçılar mecburiyetleri bulunmadığı halde adağı yerine
getirmişlerse, ölen kimsenin adak borcundan kurtulması umulur.
 Yemin Nedir?
• Sözlükte: “Sağ el, sağ taraf, gerçek, ant, kuvvet, bereket” demektir.
• Terim olarak: Bir kimsenin kararlılığını pekiştirmek ve başkalarını ikna etmek amacıyla
söz ve beyanını Allah’ın adını veya bir sıfatını zikrederek kuvvetlendirmesini ifade eder.
• Eş anlamlı kelimeler: Kasem, half (‫أقسم‬/‫) أحلف‬
• Yemin anlamında kullanılan diğer sözler (örf ve niyete bağlı kullanımlar):
- ahid, mîsak, şehâdet ve azim gibi kelimeler
- adak (nezir) ifade eden sözler
- bir kimsenin bir işi yapıp yapmama konusundaki kararlılığını boşama (talâk) ve köle
âzadı (i‘tâk) gibi dinî veya hukukî sonuç doğuran bir şarta bağlamak suretiyle
kuvvetlendirmesi
 Yeminin Şartları (Genel Şartlar)

 1. Âkıl bâliğ olmak.

 2. Bilinçli Olmak: Bilerek sarhoş olan kimsenin yemini çoğunluğa göre
geçerli, bazı âlimlere göre ise geçersizdir.
 2. Müslüman olmak. Hanefî ve Mâlikîler’e göre müslüman olmayan
kimsenin yemini geçersizdir.
 3. Yemin lafzını söylemek.
 4. Kasıt. Çoğunluğun aksine Hanefîler’e göre yanlışlıkla veya baskı
altında yapılan yemin geçerlidir.
 5. Gerçekleşmesi imkânsız bir şeyi yapmaya dair edilen yeminin
geçerliliği de fakihler arasında tartışmalıdır.
 Yeminin Şartları (Yemin
lafzıyla ilgili şartlar)
 Yeminin Allah’ın isim ve sıfatlarından biri zikredilerek yahut fakihlerce
kabul edilen altı husustan (talâk, i‘tâk, adak, zıhâr, küfür, haram)
birinin yer aldığı bir şarta bağlanarak yapılması gerekir. Bu tür
yeminlerde lafızların ara vermeden bir defada söylenmesi şartı da
aranır.
 Hangi dilde yemin ediliyorsa o dilde yemin ifade eden sözlerin veya fiil
kalıplarının kullanılması şarttır.
 Yeminin ihtimalli bir şarta bağlanmaması, meselâ “inşallah” veya
“görüşümü değiştirmezsem” gibi sözlerin kullanılmaması gerekir.
 Yemin Sözleri
 Vallahi, billâhi, tallahi; Rahmâna yemin olsun ki, Canım elinde bulunan Allah’a yemin olsun ki
 Allah’ın kudreti üzerine yemin ederim ki
 Allah’ın kelâm sıfatından kaynaklandığı için Kur’ân-ı Kerîm üzerine yemin de geçerli sayılmıştır.
 Allah’ın isim ve sıfatlarından rab, mevlâ, melik gibi insanlar için de kullanılabilenler üzerine yemin
etmenin geçerliliği ise bazı âlimlerce niyete bağlanmıştır.
 Fakihlerin çoğunluğu, yemin için söylenen kelimelerden ziyade örf ve niyeti esas aldığından meselâ,
“Yemin ederim, şehâdet ederim, üzerime andolsun” gibi sözleri de yemin saymıştır.
 Hadislerden hareketle fakihler anne, baba, oğul, peygamber, melek, namaz, oruç, Kâbe,
zemzem, mezar, minber vb. şeyler üzerine yemin etmeyi haram veya mekruh kabul etmiş,
Resûl-i Ekrem ve diğer peygamberler üzerine yapılan yemin ise bazı fakihlerce geçerli
görülmüştür.
 Talâk, i‘tâk, küfür gibi neticeler doğuran bir şarta ta‘lik yoluyla da yapılabilir. “Şöyle yaparsam kâfir
olayım, yahudi olayım, hıristiyan olayım” gibi ifadeler Hanefîler’le Hanbelîler’in çoğunluğuna göre
yemin kabul edilirken Mâlikî ve Şâfiîler’le Hanbelîler’in bir kısmına göre yemin kabul edilmez.
 Yeminin İçeriği Nasıl
Belirlenir?
 Klasik fıkıh kitaplarında bu konuyla ilgili ayrıntılı
tahliller bulunmakta, yemin konusunun
kapsamını belirlemede örfün önemli bir faktör
olduğu anlaşılmaktadır. Fakihlerin çoğunluğu,
yemin için söylenen kelimelerden ziyade örf ve
niyeti esas aldığından meselâ, “Yemin ederim,
şehâdet ederim, üzerime andolsun” gibi sözleri
de yemin saymıştır. “Şöyle yaparsam kâfir
olayım, yahudi olayım, hıristiyan olayım” gibi
ifadeler Hanefîler’le Hanbelîler’in çoğunluğuna
 Yemin Etmenin Hükmü
• Kural olarak mubahtır, ancak gereksiz yere yemin etmek ve bunu alışkanlık haline getirmek hoş
görülmemiş, sıkça yemin etmek Allah’ın adına karşı bir saygısızlık kabul edilmiştir.
• Yalan yere yemin ise büyük günahlardandır.
• Hanefî, Mâlikî ve Hanbelîler’e göre yeminlerde aslolan ibâhadır, fakat gereksiz yere çok yemin
etmek mekruhtur.
• Şâfiîler’e göre ise yemin kural olarak mekruhtur ve bir ihtiyaç olmadıkça yemin edilmemelidir (bk.
el-Kalem 68/10; İbn Mâce, “Keffârât”, 5).
• Ayrıca Hanbelîler yeminin farklı durumlarda farklı hükümler kazanabileceğini belirterek yeminin bir
mâsumun canını korumak için vâcip, husumet ve kavgayı sona erdirmek için mendup, mubah bir
şeyi yapmak veya yapmamak için mubah, mekruh bir şeyi yapmak için mekruh, haram bir şeyi
yapmak için yapılan yeminin ise haram olacağını söylemişlerdir.
 Yemini Yerine Getirmenin
• Hükmü
Vâcip bir şeyi yapmak veya haramı yapmamak üzere yemin edilirse gereğini yerine getirmek vâcip,
vacibi terk veya haramı işlemek üzere yapılan yemine vefa ise haramdır.
• Mubahı yapmak yahut yapmamak için edilen yemini ifa etmek çoğunluğa göre mubah, bazı âlimlere
göre ise vâciptir.
• Başkasının bir şeyi yapması veya yapmaması üzerine edilen yeminin gereğinin bu kişi tarafından
yerine getirilmesinin hükmü de yukarıdakine benzer; sadece yeminin konusu mubah veya mendup
ise bunun yerine getirilmesi mendup sayılır.
• Meşrû bir konuda anlaşmak yahut verilen sözü kuvvetlendirmek, muhatabı ikna etmek amacıyla
yapılan yeminlere de uymak gerekir (bk. el-Mâide 5/89; en-Nahl 16/91).
• Yemine uyulması fert ve toplum yararına aykırı ise ve yemin edeni harama düşürecek nitelikteyse
yemini bozup kefâret vermek gerekir. Bir kimsenin borcunu ödememeye, bir müslüman kardeşiyle
konuşmamaya, anne babasıyla aynı evde oturmamaya yemin etmesi gibi durumlarda yeminin
bozulup kefâret ödenmesi tavsiye edilmiştir. Bir hadiste de “Bir kimse bir şey için yemin eder, sonra
da ondan hayırlısını görürse yeminini bozsun ve kefâret versin” (Müslim, “Eymân”, 15-16)
buyurulmuştur.
 Yemin Çeşitleri
 Lağv Yemini: Yanlışlıkla doğru olduğu sanılarak yapılan yemindir. Bir kimsenin borcunu ödediğini
sanarak “Borcumu ödedim” diye yemin etmesi böyledir. Ayrıca dil alışkanlığıyla, hiçbir içerik
taşımadan vallâhi, billâhi diye söz arasında edilen yeminler de lağv yemini sayılır. Kur’an’da “Allah
kasıtsız olarak ağzınızdan çıkıveren yeminlerinizden (lağv yemininden) dolayı sizi sorumlu tutmaz”
(el-Mâide 5/89) buyurularak bu tür yeminden dolayı kefâret gerekmediği bildirilmiştir. Ancak ağız
alışkanlığıyla konuşurken ikide bir yemin edenlerin bu kötü âdeti en kısa sürede bırakması gerekir.
 Gamûs Yemini: Geçmişteki bir iş hakkında bile bile, kasten ve yalan yere yapılan yemindir. Bir
kimsenin borcunu ödemediğini bildiği halde “ödedim” diye yemin etmesi böyledir. Böyle bir yemin
büyük günahtır ve sahibine çok ağır bir vebal yükler. Bu kasıtlı yanlışlığın bağışlanması için kefâret
yeterli olmaz; onun için de gamûs yemini için kefâret gerekmez. Yalan yere yemin eden kimse bol
tövbe ve istiğfarda bulunmalı, bir daha böyle bir hataya düşmemeye karar vermeli, yemin sebebiyle
zayi olan hakları da ödeyip sahiplerinden helâllik istemelidir. İmam Şâfiî’ye göre gamûs yemini için
de kefâret gerekir. Ancak bu kefâret kul hakkını düşürmez. Umulur ki Allah hakkının düşmesine,
Allah’ın bağışlamasına vesile olur.
 Yemin Çeşitleri
 Mün‘akit Yemini: Mümkün ve geleceğe ait bir konuda yapılan yemindir. Bir kimsenin şu tarihte
borcunu ödeyeceğine, falanca yerde hazır bulunacağına, şu işi yapacağına yemin etmesi gibi. Bu
yemin, yukarıda ifade yapılacak bir işe Allah’ı şahit tutma demek olup her hâlükârda yerine
getirmelidir. Yerine getirilmezse yemin bozulmuş olur ve kefâret gerekir. Burada kefâret, Allah’a
karşı işlenen bir hatanın ve mahcubiyetin yine ibadet cinsinden olumlu bir hareketle örtülmeye,
affedilmesine çalışılmasıdır. Kur’an’da konuyla ilgili olarak şöyle buyurulur: “Allah kasıtsız
olarak ağzınızdan çıkıveren yeminlerinizden dolayı sizi sorumlu tutmaz. Fakat bilerek
yaptığınız yeminlerden dolayı sorumlu tutar. Bunun da kefâreti, ailenize yedirdiğiniz yemeği
orta hallisinden on fakire yedirmek, yahut onları giydirmek, yahut da köle âzat etmektir.
Bunları bulamayan üç gün oruç tutmalıdır. Yemin ettiğiniz takdirde yeminlerinizin kefâreti
işte budur. Yeminlerinizi koruyun (onlara riayet edin). Allah size âyetlerini açıklıyor, umulur
ki şükredersiniz” (el-Mâide 5/89).
 Yemin Bozmanın Hükmü
• Kur’an’da, verilen sözün yerine getirilmesi bağlamında “Yeminlerinizi koruyunuz” (el-
Mâide 5/89), “Allah adına yaptığınız ahidleri yerine getirin. Allah’ı kefil tutarak
kuvvetlendirdikten sonra yeminlerinizi bozmayın. Şüphesiz ki Allah yaptıklarınızı
bilir” (en-Nahl 16/91) buyurulur.
• Yemîn-i lağvda kefâret gerekmez (Bakara 2/225) : ‫َاّللَُ ِباللَ ْغ ِوَفِيَأ َ ْي َمانِ ُك َْم‬
َ ‫َاخذُ ُك ْم‬ ِ ‫َلَيُؤ‬
• Yemîn-i mün‘akidi bozan kişiye kefâret gerekir (Bakara 2/225) : ‫ان‬ ََ ‫َاْل َ ْي َم‬ َ َ‫َاخذُ ُك ْمَ ِب َما‬
ْ ‫عقَ ْدَت ُ ُم‬ ِ ‫َولَ ِك ْنَيُؤ‬
• Yemîn-i gamûsun bağışlanması için kefâret yeterli olmayacağından çoğunluğa göre bu
yeminden dolayı kefâret vermeyip tövbe etmek, bu yüzden bir kimsenin hakkı zayi olmuşsa
onu telâfi edip helâllik almak gerekir; Şâfiîler’e göre ise ayrıca kefâret verilir.
• Unutma, bilmeme ve zorlamanın yeminin bozulmasına etkisi mezhepler arasında
tartışmalıdır. Şâfiî ve Hanbelîler’e göre bu durumlarda yemine aykırı hareket edilmesi
halinde yemin bozulur, ancak kefâret gerekmez. Hanefîler’e göre ise yemin bozulur ve
kefâret gerekir. Mâlikî mezhebinde daha ayrıntılı hükümler mevcuttur.
• Geçmişe dair bir husus hakkında yemin etmek Hanefî ve Hanbelîler’e göre kefâret
gerektirmez, Mâlikî ve Şâfiîler’e göre ise gerektirir.
 Yemin-i Mün’akid’in Keffareti
‫يك ْم أ َْو ِك ْس َوتُ ُه ْم أ َْو تَ ْح ِر ُير َرَقَبة َف َم ْن‬ ْ ُ‫ين ِم ْن أ َْو َس ِط َما ت‬
ُ ‫ط ِع ُمو َن أَ ْهِل‬ ِ
َ ‫ام َع َش َ ِرة َم َساك‬
َُ ‫ع‬ ‫ط‬
ْ ِ
‫إ‬ ‫ه‬
ُ ‫ت‬
‫ار‬
ُ َ
َّ‫َف َك‬
‫ف‬
‫ام ثَ ََلثَ ِة أََّيام َذِل َك َكَّف َارةُ أ َْي َم ِان ُك ْم ِإ َذا َحَلْفتُ ْم‬
َُ ‫ي‬ ِ ‫( َلم ي ِج ْد َف‬Mâide, 89)
‫ص‬ َ ْ
«Onun keffareti 10 fakiri doyurmak veya giydirmek yahut bir köle âzat etmektir;
bunlara gücü yetmeyen kimse 3 gün oruç tutar.»
Hanefî ve Hanbelîler’in bir kısmına göre birden fazla yemin için bir kefâret
yeterlidir; Şâfiî ve Mâlikîler’le Hanefî ve Hanbelîler’in bir kısmına göre ise her
yemin için ayrı kefâret ödenir.
Bir yeminin kefâreti ödendikten sonra tekrar yemin edilir ve bozulursa onun için
de ayrı kefâret ödenmesi gerektiği konusunda görüş birliği vardır.
 Yemin Hükmündeki Şartlı
 İrade Beyanı
Bu üç yemin çeşidine ilâve olarak fıkıh literatüründe iki yemin türü daha vardır. Birincisi, köle âzat
etme ve boşamaya bağlanan yemin, diğeri de yargılama hukukunda ispat vasıtası olarak başvurulan
yemindir. Her iki konu da sosyal hayatın, aile hukukunun ve beşerî ilişkilerin ele alınacağı ilerideki
konularda ayrıca işlenecektir.
 Bir kimsenin “Şu işi yaparsam kölem âzat olsun”, “Şu yere gidersem karım boş olsun” şeklindeki
sözleri âzat etme veya boşama iradesini değil o işi yapmama, o yere gitmeme yönünde kararlılığını ıtk
veya talâk hükmüne bağlayarak teyit ettiğini gösterir. Fakihler bu ve benzeri ifadeleri de bir tür
yemin olarak nitelendirirler. Fakat yemin bozulduğunda yani o iş yapıldığında âzat etme ve boşama
sonucunun mu yoksa kefâret yükümlülüğünün mü gerekeceği aralarında tartışmalıdır. Fakihlerden bu
tür sözleri geçersiz sayıp kefâret de gerekmez, boşama da gerçekleşmiş olmaz diyenler de vardır. Bu
tür sözlerin yemin olarak nitelendirilmesi, âzat etme ile boşamanın birlikte ele alınması ve bunlarla
teyit edilen hususun gerçekleşmesi halinde ıtk veya talâkın vâki olacağı şeklindeki görüşler, fıkhın
klasik doktrininin oluştuğu dönemin evlilik, velâyet, mülkiyet, ıtk, talâk ve yemin konusundaki
telakkileriyle yakından ilgilidir. Bu konuda yapılan tartışmalar da ancak bu sosyokültürel bağlamda
anlaşılabilir.
 Diğer Yemin Çeşitleri
 Liân: Karısının zina ettiğini veya çocuğunun zina mahsulü olduğunu iddia eden ve bu
iddiasını gerektiği şekilde ispat edemeyen koca hâkim huzurunda hususi bir şekilde
yeminleşir ve evlilik birliğine hâkim tarafından son verilir. Kur’an’da da ana hatlarıyla
temas edilen bu prosedüre (en-Nûr 24/69) İslâm hukukunda liân denilir.
 Îlâ: Kocanın dört ay veya daha fazla karısına yaklaşmayacağına dair yemin etmesi
veya bu içerikte bir nezirde bulunmasına îlâ denilir. Hanefîler’e göre koca bu süre içinde
karısıyla bir araya gelirse, yemin etmişse yemin kefâreti, nezirde bulunmuşsa adadığı o
şey gerekli olur. Şayet koca bu süre içinde karısına dönmezse hâkimin kararına ihtiyaç
kalmadan kadın bir bâin talâkla boşanmış sayılır. Cumhura göre mahkeme kararı ile
boşanmış olurlar.
 Biat yemini: Devlet başkanına biat edilirken yapılan yemin.
 Kasâme: Fâili meçhul bir cinayete kurban giden kimsenin katilini tespit için cinayetin
gerçekleştiği bölge halkından istenen yemindir.
 Yemin-i Muğallaza: Çeşitli unsurlarla ağırlaştırılan yeminlere “yemîn-i muğallaza” denir.
Bazı davalarda yeminin Kâbe’de, Mescid-i Harâm’da, Mescid-i Nebevî’de yahut camide
namazdan sonra yapılması gibi kutsal bir yerde veya zamanda gerçekleştirilmesi,
Allah’ın birçok isim ve sıfatı sayılarak, ayrıca topluluk önünde yahut tekrarlanarak ifade
edilmesiyle güçlendirilmesi yoluna gidilir.
 Yemin Çeşitleri
Şekil ve sîga Allah’ın adı veya
bakımından sıfatı anılarak
yapılanlar
Şarta
bağlananlar
YEMİN Muhteva ‫الغَموس‬
ve
Mutlak/Mürsel
geçerlilik
şartları ‫المنعقدة‬ Muvakkat
bakımınd
an ‫اللغو‬ Bir sebebe
bağlı/fevri
 Keffâret Nedir?
 Dinin belirli yasaklarını ihlâl eden kimsenin hem ceza hem
de Allah’tan mağfiret dilemek maksadıyla yükümlü
tutulduğu köle âzat etme, oruç tutma, fakiri doyurma ve
giydirme gibi malî veya bedenî nitelikli ibadetlerin genel
adıdır.
 FİİLÎ TÖVBE ve PİSMANLIK
 Çeşitlerine Göre Keffâretin

Dayanağı
Kuran’la Belirlenenler:
- Yemin Kefareti (Maide/89)
- İhramlıyken avlanma kefareti (Maide/95)
- İhramlıyken vaktinden önce tıraş olma (Bakara/196)
- Zıhar Kefareti (Mücadile/4)
- Hatayle adam öldürme kefâreti (Nisa/
 Sünnetle Belirlenenler:
- Ramazan orucunun bilerek ve mazeretsiz bozulması
- Hayızlı kadınla cinsî münasebet
 Keffaretlerin Amacı ve Niteliği
 Keffaretler dinî bir kuralın çiğnenmesinin toplum ve kul hakkına ilişkin
sonuçlarını değil Allah hakkına ilişkin uhrevî sonuçlarını telâfi
etme amacı taşır.
 Kefaretler, işlenen günahın Allah tarafından affedilmesini talebe
yönelik bir imkân ve yükümlülüktür.
 Kefaretler, dinin ibadetler alanına giren ve taabbüdî nitelik taşıyan
(ancak naklî delillerle bilinebilen) hükümleri arasında yer alır.
 Bazı fakihlere göre kefâretlerin belirlenmesinde kıyas cereyan etmez
(mukadderat-ı şeriyye). Ancak kefâreti gerektiren durumların
tespitinde bazen kıyasa başvurulmuştur.(Şafiiler yemin-i ğamûsun,
Hanefiler ramazanda oruçlunun yeme-içmesinin kefâretini kıyasla
bulmuşlardır.)
 KEFARET SEBEPLERİ
 Yapılan yeminin bilerek bozulması,
 Zıhâr yemini,
 Hatâen adam öldürme,
 İhramlının avlanması veya tıraş olması
 Ramazan orucunun bilerek ve mazeretsiz bozulması
 Hayızlı kadınla cinsî münasebet
 Bir kısım hac menâsikinin terki veya ihram yasaklarının ihlâli (bedene, dem,
tasadduk, oruç, fidye, vb)
KEFÂRET ÇEŞİTLERİ
 1-Yemin Keffareti
‫يُك َأ ْو ِك ْس َوُتُ ُ ْم َأ ْو َ َْت ِري ُر َرقَ َب ٍة فَ َم ْن لَ ْم ََي ِْد فَ ِص َيا ُم ثَ َلثَ ِة‬
ْ ُ ‫ون َأ ْه ِل‬
َ ‫ََش ِة َم َسا ِك َني ِم ْن َأ ْو َسطِ َما ت ُْط ِع ُم‬
َ َ ‫َكفَّ َارتُ ُه إ ْط َعا ُم ع‬
َ َ ْ ُ ِ َ َِ
(Maide 89) ْ َْ ‫حل ْف ُت‬َ ‫َأ ََّّي ٍم ذ ِ َِل كفَّ َار ُة َأيْ َمانُك إذإ‬
ِ
a) Aile fertlerinin ortalama harcamalarını ölçü alarak on fakiri doyurmak veya giydirmek
yahut da bir köle âzat etmek (Yemin kefâretini herhangi bir sıra şartına uymaksızın
bunlardan biriyle ödeyebilir. Ancak âyette bir işaret bulunmazsa da bunlardan köle âzadı
en faziletli seçenek olarak görülmüştür).
b) Eğer bunlardan hiçbirini yapamıyorsa (ara vermeksizin) üç gün oruç tutar.
 Hanefîler’e göre kefâret yemin bozulduktan sonra yerine getirilir. Diğer üç mezhebe göre
ise yemin bozulmadan önce de kefâret yerine getirilebilir. Ancak Şâfiî mezhebinde
kefâretin oruçla ifası bundan istisna edilmiştir.
 2-Zıhar Kefareti
‫ون ِب ِه‬
َ ‫ُون ِل َما قَالُوإ فَتَ ْح ِر ُير َرقَ َب ٍة ِم ْن قَ ْب ِل َأ ْن ي َ َت َم َّاسا َذ ِل ُ ُْك تُو َع ُظ‬ َ ‫ون ِم ْن ِن َساِئِ ِ ْم ُ َُّث ي َ ُعود‬
َ ‫َو َّ ِإَّل َين يُ َظا ِه ُر‬
‫) فَ َم ْن لَ ْم ََي ِْد فَ ِص َيا ُم َشه َْرْي ِن ُمتَ َتا ِب َع ْ ِني ِم ْن قَ ْب ِل َأ ْن ي َ َت َم َّاسا فَ َم ْن لَ ْم ي َ ْس َت ِط ْع‬3( ٌ‫ون َخبِري‬ َ ُ‫إَّلل ِب َما تَ ْع َمل‬
ُ َّ ‫َو‬
(Mücâdile, 2-4 ) ‫كينًا‬ ِ ‫فَا ْط َعا ُم ِس ِت َني ِم ْس‬
ِ
a) Kocanın karısı ile ilişkide bulunmadan önce bir köle âzat
etmesi,
b) Buna gücü yetmezse veya âzat edecek köle bulamazsa
yine ilişkide bulunmadan önce iki ay ara vermeden oruç
tutması,
c) Buna da gücü yoksa altmış fakiri doyurması gerekir.
 3- Hatayla Adam Öldürme
‫و َم ْن قَتَ َل ُم ْؤ ِمنًا خ ََطأً فَتَ ْح ِر ُير َرقَ َب ٍة ُم ْؤ ِمنَ ٍة َو ِدي َ ٌة ُم َسل َّ َم ٌة إ ََل َأه ِ ِِْل إ ََّّل َأ ْن ي َ َّص َّدقُوإ فَا ْن َك َن ِم ْن قَ ْو ٍم عَدُ ٍو لَ ُ ُْك َوه َُو ُم ْؤ ِم ٌن‬
ِ ِ ِ ٌ ِ ِ ِ
‫فَتَ ْح ِر ُير َرقَ َب ٍة ُم ْؤ ِمنَ ٍة َوإ ْن َك َن ِم ْن قَ ْو ٍم بَيْنَ ُ ُْك َوب َيَْنَ ُ ْم ميث ٌَاق فَديَة ُم َسل َمة إَل َأهِْل َو َْت ِر ُير َرقَ َبة ُم ْؤمنَة فَ َم ْن ل ْم ََي ِْد فَص َيا ُم‬
ِ َ ٍ ِ ٍ َ ِ َ ٌ َّ
ِ ِ َ ‫إَّلل عَ ِلم ًا‬ ِ َّ ‫َشه َْرْي ِن ُمتَ َتا ِب َع ْ ِني ت َْوب َ ًة ِ ِم َن‬
(Nisâ, 92) ‫حكمًا‬ ُ َّ ‫إَّلل َو َك َن‬
a) Bir mümin köleyi âzat etmesi,
b) Bu mümkün olmadığı takdirde tövbesinin kabulü için ara vermeden iki ay oruç tutması
 Oruç tutmaya gücü yetmeyenin bunun yerine altmış fakiri doyurması seçeneği âyette zikredilmemiş
olduğundan Şâfiî ve Ahmed b. Hanbel’den birer rivayet hariç fakihlerin çoğunluğunca câiz görülmez.
 Âlimlerin çoğunluğuna göre zimmî veya müste’meni öldürene de kefâret gerekir.
 Bir çocuğun veya delinin hata ile adam öldürmesi halinde malından kefâret ödenip ödenmeyeceği ise
tartışmalıdır.
 Fakihlerin çoğunluğu öldürme fiiline iştirak edenlerin her birine ayrı ayrı kefâreti gerekli görür.
 Anne karnındaki çocuğun düşürülmesi halinde gurreden ayrı olarak kefâret Şâfiî ve Hanbelîler’de vâcip,
diğer mezheplerde mendup görülmüştür. Gurre, normal diyetin 1/20’si yani 5 deve veya buna denk olan
nakit para olup, bu da Hanefîlere göre 50 dinar (200 gr. altın paradır.) Diğer mezheplerde ise 600 gr.
gümüştür.
 4- İhramlıyken Tıraş Olma Keffareti
‫َو ََّل َ َْت ِل ُقوإ ُر ُء َوس ُ ُْك َح ََّّت ي َ ْبلُ َغ إلْه َْد ُي َم ِح َّ ُِل فَ َم ْن َك َن ِمنْ ُ ُْك َم ِريضً ا َأ ْو ِب ِه َأ ًذى ِم ْن َر ْأ ِس ِه فَ ِف ْدي َ ٌة ِم ْن ِص َيا ٍم َأ ْو َصدَ قَ ٍة‬
(Bakara, 196) ‫ك‬ ٍ ‫َأ ْو ن ُ ُس‬
• İhramlı iken vaktinden önce hastalık grubundaki bir mazeret sebebiyle
tıraş olmak zorunda kalan kimsenin oruç, sadaka veya kurban şeklinde
bir fidye vermesi istenmiştir.
• Hz. Peygamber bu kefâretin üç gün oruç, altı fakiri doyurma veya bir
koyun kurban edilmesi suretiyle ödeneceğini açıklamıştır (Buhârî,
“Muĥśar”, 5-8).
 5- İhramlıyken Avlanma
Keffareti
َّ ‫ََّي َأُّيه َا َّ ِإَّل َين أ َمنُوإ ََّل تَ ْق ُتلُوإ‬
‫إلص ْيدَ َو َأن ُ ْْت ُح ُر ٌم َو َم ْن قَتَ َ ُِل ِمنْ ُ ُْك ُمتَ َع ِمدً إ فَ َج َزإ ٌء ِمثْ ُل َما قَتَ َل ِم َن إلنَّ َع ِم َ َْي ُ ُُك ِب ِه َذ َوإ عَ ْد ٍل‬
‫إَّلل َ ََّعا َسلَ َف َو َم ْن عَا َد‬ ُ َّ ‫ِمنْ ُ ُْك ه َْد ًَّي ََب ِل َغ ْإل َك ْع َب ِة َأ ْو َكفَّ َار ٌة َط َعا ُم َم َسا ِك َني َأ ْو عَ ْد ُل َذ ِ َِل ِص َيا ًما ِل َي ُذ َوق َو ََب َل َأ ْم ِر ِه َع َفا‬
)Maide,95) ‫فَ َي ْن َت ِق ُم َّ ُإَّلل ِمنْ ُه َو َّ ُإَّلل َع ِز ٌيز ُذو إنْ ِت َقا ٍم‬
• İhramda iken avlanma yasağının ihlâli durumunda Kur’an’da öngörülen
kefâret (el-Mâide 5/95) hadislerde ve fıkıhta daha açılarak avlanılan
hayvanın denginin kurban edilmesi, bedelinin tasadduk edilmesi veya
bedeliyle kurban kesilmesi ya da bedelin her fıtır sadakası miktarı için
bir gün oruç tutulması şeklinde seçenekler ortaya çıkmıştır.
 6- Ramazan Orucunun Bilerek Bozulması Keffareti
a) İmkânı varsa bir köle âzat etmek,
b) Buna gücü yetmiyorsa ara vermeksizin iki ay süreyle oruç tutmak,
c) Eğer buna da gücü yetmiyorsa altmış fakiri sabahlı akşamlı doyurmaktır.
d) Üçünü de yapmaktan âciz olan kimseden kefâretin sâkıt mı olacağı yoksa zimmetinde
devam mı edeceği fakihler arasında tartışmalıdır.
 Hanefîler de dahil fakihlerin çoğunluğuna göre kefâret ödeyecek kimsenin yukarıda
sayılan sıraya riayet etmesi, bir öncekini yapma imkânı bulunmadığında bir sonrakine
geçmesi gerekir. Mâlikîler’e göre ise mükellef bu üç şıktan birini seçebilir.
 Hanefîler ve Mâlikîler dahil fakihlerin bir grubuna göre ramazan orucunun cinsî
münasebetle veya yeme içme ile bozulması aynı hükme tâbidir. Oruca hiç başlamamış ise
kefâret gerekmez
 Şâfiîler başta olmak üzere diğer bir grup fakihe göre ramazan orucunun sadece cinsî
münasebetle bozulması kefâret gerektirir, kasten de olsa yeme içme kefâreti gerektirmez.
 7- Diğer Kefaretler
 Bütün fakihler ilgili âyete dayanarak (el-Bakara 2/222) hayızlı kadınla cinsî
münasebette bulunmanın haram ve günah olduğunda, böyle bir fiili işleyenin
tövbe etmesi gerektiğinde görüş birliği içindedir. Ancak bazı tâbiîn âlimleriyle
Hanbelîler’in çoğunluğu bir kısım hadis kaynaklarında yer alan rivayetleri (İbn
Mâce, “Tahâret”, 123; Ebû Dâvûd, “Nikâĥ”, 46; Tirmizî, “Tahâret”, 102) dikkate
alarak:
- bu durumda kefâret olarak 1 dinar (4,25 gr. altın),
- yahut ay halinin başında veya ortasında ise 1 dinar, sonlarında ise yarım dinar
sadaka vermeyi gerekli görür.
 Hanefî ve Şâfiîler’e göre bu müstehap, Mâlikîler’e göre gereksizdir.
 KEFARETİN İFASI
Kur’an’da katil kefâretinde âzat edilecek kölenin müslüman olması kaydı getirilirken zıhâr ve yemin
kefâretinde sadece köle âzadından bahsedilir.
 Hanefîler hariç fakihlerin çoğunluğu son iki kefârette de âzat edilecek kölenin müslüman olması
şartını aramıştır.
 Oruç kefâretinde de yine ilk sırayı köle âzadı alır.
 Zıhâr ve katil kefâreti olarak tutulacak orucun ara vermeden olması Kur’an’da açıkça beyan edilir.
Yemin kefâretinde böyle bir kayıt yer almaz. Ancak Hanefîler’e ve Hanbelîler’de tercih edilen görüşe
göre yemin kefâretinde de orucun peşpeşe olması şarttır. Mazeretsiz olarak oruca ara veren veya
kefâret orucu dışında bir oruç tutmak suretiyle kefâret orucunu kesintiye uğratan kişi kefâret orucuna
yeniden başlar. Bu konuda nelerin mazeret sayılacağı hususunda farklı görüşler vardır. Zıhâr
kefâretinde, kefâret orucu bitinceye kadar hakkında zıhâr yaptığı karısı ile -geceleri de olsa- cinsî
ilişkide bulunmaması, aksi takdirde oruca yeniden başlaması gerekir.
 Oruç kefâretindeki iki ay orucun da peş peşe tutulması gerekir.
 Hayız hali dışında hastalık, yolculuk gibi bir mazeret sebebiyle oruca ara verilirse önce tutulanların
yok sayılıp iki ay oruca yeniden başlanması gerekir.

KEFARETİN İFASI
Şâfiîler loğusalık, Hanbelîler hastalık dolayısıyla oruca ara vermenin peş peşeliği
bozmadığı görüşündedir. Kadınlar mazeret halleri biter bitmez ara vermeksizin
oruçlarına kaldıkları yerden devam ederler ve tutulamayan bu günler hesap
edilmeksizin oruçlarını iki aya tamamlarlar.
 Kefâret orucunda oruca geceden niyetlenmek, ayrıca tutacağı orucun kefâret
orucu olduğunu niyetinde belirlemek de şarttır.
 İlgili âyetlerin lafzını esas alan fakihlerin çoğunluğuna göre belli sayıdaki -meselâ
zıhâr ve oruç kefâretinde altmış, yeminde on- fakiri ayrı ayrı sabahlı akşamlı
doyurmak, hatta Şâfiî’ye göre zekâtta olduğu gibi fakire temlik gerekirken
Hanefîler’e göre bir fakiri belli gün sayısınca doyurmak veya fakire yemeğin
bedelini vermek de câiz olur. Bunun ölçüsü fıtır sadakası miktarıdır. Hanefîler
ayrıca fakirin müslüman olması şartını da aramazlar. Ancak doyurulacak fakir
kefâret verenin bakmakla yükümlü olduğu kimseler arasında yer almamalıdır.
 KEFARETİN İFASI
Doyurmada veya yerine para ödemede ölçü, yemin kefâretiyle ilgili âyetin (el-Mâide
5/89) ifadesinden de hareketle kefâret verecek şahsın ve ailesinin günlük gıda tüketim
ortalaması olmalıdır.
 Yemin kefâretinde on fakirin giydirilmesinde prensip olarak örf esas alınsa da fakihler
elbise ile namaz kılınabilmesi, vücudu tamamen örtmesi veya değerinin fıtır sadakası
miktarına ulaşması gibi ölçülerden söz ederek asgarî bir sınır belirlemeye
çalışmışlardır.
 Ayrıntıda farklı görüşler de bulunmakla birlikte kural olarak kefâret sebepleri araya
kefâretin ifası girmeden birden fazla olursa hepsi için bir kefâret ödeme yeterli olur.
 Kefâretin ifasından sonra aynı şekilde yeni bir ihlâl olduğunda ise onun için yeni bir
kefâret gerekir.
 Iskāt-ı savmda, yani ölenin muhtemel oruç kefâreti borçları için tek bir kefâret ödenir.
HARAMLAR VE HELÂLLER
&
Hazer ve İbâha
&
Kerâhiyye ve İstihsân
 Kapsam ve Önem
Bu bölümde, İslâm dininin günlük hayat, bireysel davranış ve sosyal ilişkiler alanında getirdiği
yasak ve kayıtlar, bunların amaç ve hikmetleri, anlam ve uygulama çerçevesi ve bunlar
etrafında oluşan bilgi birikimi ve gelenek ele alınacaktır. Nasıl ki iman ve ibadetler ferdin
yaratanına karşı bağlılık ve kulluğunu simgeleyen bir anlama sahipse, dinin birtakım gayelerle
koyduğu yasaklara ve sınırlara uymak da yine dindarlığın, Allah’a karşı gösterilmesi gereken
bağlılık ve kulluğun bir gereğidir. Bu sebeple de hadislerde ve fıkıh kültüründe haramlardan
kaçınma ile farzları yerine getirme aynı düzlemde ele alınmış, hatta çoğu yerde birincisi daha
önemli addedilmiştir.
Şâriin bir hususu açıkça yasaklaması ile fakihlerin o yasağa yorum getirmeleri ve benzeri
davranışları da aynı çerçevede mütalaa etmeleri arasında fark vardır. Fıkıh literatüründe
haramdan ayrı olarak tahrîmen mekruh, tenzîhen mekruh, câiz değil, doğru değil gibi tabirlerin
sıkça kullanılması bu farklılığı vurgulamayı amaçlar. Bir davranışın dinî yasak kapsamında
görülmesi âyet ve hadisin yorumuyla ilgili olabileceği gibi, fakihlerin dönemlerindeki şartlarla, söz
konusu fiilin ortam ve sonuçlarıyla da bağlantılı olabilir. Fıkıh müslüman toplumların yaşayış
biçimi, bilgi birikimi ve hukuk kültürü olduğundan, bireysel ve toplumsal hayatın geneli fıkhın
kapsamına alınıp dinî bilgi ve motivasyon toplumun inşa ve ıslahında aktif bir unsur olarak önemli
bir görev üstlenmiştir.
1- YİYECEK MADDELERİNE DAİR
HELAL VE HARAMLAR
 Kapsam ve Gerekçe
 Hangi tür ve grup yiyecek maddelerinin haram veya mekruh olduğu, bu konuda
haram kılıcı ölçü (illet) ve sebebin neler olabileceği gibi konular klasik fıkıh
literatüründe “et‘ime” (yiyecekler) başlığı altında doğrudan; “hayvanların
boğazlanması” (zebâih), “avlanma” (sayd), “kurban” (udhiyye) gibi başlıklar altında
ise dolaylı olarak ele alınır. Konuyla ilgili kaynaklarda yer alan tercih ve görüşlerde,
Kur’an ve Sünnet’te zikredilen ilke ve amaçların yanı sıra, fakihlerin kendi bilgi ve
tecrübe birikimlerinin, bölgesel örf ve telakkilerin de etkisi olmuştur.
 Yiyecekler konusundaki yasakların en başta gelen amacı, insanın beden ve ruh
sağlığının korunmasıdır. İnsanın beden ve ruh sağlığına zararlı olduğu sabit olan
maddelerin yenilip içilmesi dinen de haram görülür. Bu konuda fıkıh ilmiyle müsbet
ilimlerin karşılıklı bilgi alışverişi içinde olması, tecrübeyle ve bilimsel metotlarla elde
edilen sonuçların dinî hükümlerde de dikkate alınması gerekir. Sarhoş edici özelliği
bulunan maddelerin yenilip içilmesi de yine İslâm’ın yasakları arasında yer alır. Ayrıca
selim tabiatlı insanların öteden beri pis ve iğrenç bulduğu, necis olarak gördüğü
şeylerin İslâm’da haram kılındığı açıktır. (tab’an necis olan şer’an da necistir).
 Gerekçe
 Gıda maddelerinin isim, tür veya grup olarak yasaklanmasına ilâve olarak,
bazan da bir yiyecek aslen değil de hâricî bir sebeple haram kılınmıştır. İslâm
dini ferdi korumayı ve yüceltmeyi amaç edindiği gibi beşerî ilişkileri düzene
koymayı, âhenkli ve düzenli bir toplumsal hayat kurmayı da amaç
edindiğinden, bir şeyin yenmesinin câiz sayılması için onun bizzat helâl olması
şartının yanı sıra, şer‘î yasakların ve üçüncü şahıs haklarının ihlâl edilmemiş
olması şartını da aramıştır. Faiz, hırsızlık, hile, gasp, kumar gibi haram yollarla
elde edilen malın yenmesinin de haram görülmesi, vakıf, yetim, hazine malının
veya özel mülkiyete konu olan bir malın izinsiz tüketilmesinin ağır bir vebal ve
sorumluluk doğuracağının bildirilmesi bu anlayışın sonucudur. Hatta İslâm
bilginleri kişinin haram yoldan elde ettiği gıda ile beslenmesinin onun kişiliğini,
huy ve tabiatını olumsuz yönde etkileyeceğini, yapacağı ibadetlerin kabul
edilme şansını bile azaltacağını ifade etmişler, helâl rızık ve helâl gıda ile
beslenmenin değişik açılardan önemini vurgulamışlardır.
 Gerekçe
İslâm’ın beslenme ve yiyecekler konusundaki sınırlama ve
önerilerini bunlardan ibaret saymak yanlış olur. İslâm dini,
dünya ile âhiret, ruh ile beden, hak ile sorumluluk arasında
denge getirdiği gibi yiyecekler konusunda da dengeli
beslenme ve tüketimi emretmiş, ihtiyaç fazlası tüketimi “israf”
ve ihtiyaç olmayan yönde tüketimi de “tebzîr” olarak
adlandırıp haram kılmış, hem beden ve ruh sağlığını hem
toplumsal dengeyi gözetici bir dizi tavsiyede bulunmuştur.
Günümüzde gelişmiş Batı ülkelerinde aşırı beslenmenin ve
israfın ciddi düzeyde sağlık ve ekonomi problemi haline geldiği
görülünce, İslâm dininin bu alandaki ilke ve önerilerinin önemi
daha iyi anlaşılmaktadır.
 A) Eti Yenen ve Yenmeyen Hayvanlar
 İslâm dininde ise, yeryüzündeki her türlü imkân ve nimetin Allah’ın insanoğluna lutuf ve
ihsanı olduğu, şükrünü eda etmeleri kaydıyla bunlardan yararlanabilecekleri
bildirilmiş, aynı anlayışın bir devamı olarak hayvanlardan ve özellikle etlerinden
yararlanılması özendirilmiş, bu konuda sınırlı sayıda yasaklama ve kısıtlama getirilerek
bunlara uyulması istenmiştir.
 Kur’ân-ı Kerîm’de ve Hz. Peygamber’in hadislerinde yenmesi helâl ve haram olan
etler ile ilgili bazı açıklamalar yer almıştır. Bu açıklamalar bir bütün olarak göz önüne
alındığında, her şeyden önce etleri yenebilecek hayvanlarla ilgili bir liste verme
yönüne gidilmediği, sadece belli ilke ve ölçüler getirilmekle yetinildiği görülür.

ٓ‫ون ٓم ْي ٓت ًة ٓا ْو دٓم ًا ٓم ْس ُفوح ًا ٓا ْو لٓ ْح ٓم ِخ ْ يْني ٍر فٓ ِان َّ ُه ِر ْج ٌس ا ْو‬ ُ

‫ك‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ٓ
‫ا‬ ‫ا‬
‫َل‬ َّ ِ
‫ا‬ ‫ا‬ ‫ه‬
ُ ‫م‬ ‫ع‬ ْ
‫ط‬ ‫ي‬ ‫اِع‬ِ ٓ
‫ط‬ ‫ى‬
‫ٰل‬ ٓ ‫ع‬ ً
‫ا‬ ‫م‬‫ر‬ ‫ح‬ ‫م‬
ُ ٓ
‫َل‬ ِ
‫ا‬ ‫ِح‬ ِ ‫و‬ ُ
‫ا‬ ‫ا‬‫م‬‫ا‬ ٓ ‫۪ف‬‫ي‬ ُ‫د‬ ِ
‫ج‬ ٓ
‫ا‬ ‫ا‬
‫َل‬ ٓ ‫قُ ْل‬
ٓ ٓ ْ ُٓ ٓ ٍ َّ ٓ َّ ٓ ۫
‫اّلل ِب ي ۪ۚه فٓ ٓم ِن ْاض ُط َّر غٓ ْ ْٓي َٓبغٍ ٓو َٓل عٓا ٍد فٓ ِا َّن ٓرب َّ َٓ َٓ ُف ٌور ٓر ي۪ ٌم‬
ِ ٰ ‫ِف ْسق ًا ُا ِه َّل ِلغ ْ ِْٓي ى‬
 De ki: "Bana vahyedilende, murdar et (meyte) veya akıtılmış kan yahut domuz eti -ki
pisliğin kendisidir- ya da günah işlenerek Allah’tan başkası adına kesilmiş bir
hayvandan başka, yiyecek kimse için yasaklanmış bir şey bulamıyorum. Başkasına
zarar vermemek ve sınırı aşmamak şartıyla, kim (yasaklananlardan) yemek zorunda
kalırsa, bilsin ki rabbin bağışlayan ve esirgeyendir. (el-En‘âm,145)
 A) Eti Yenen ve Yenmeyen Hayvanlar (Devam)
 Allah’ın nimetlerini hatırlatmak ve müslümana yaraşan şeylerin yenmesi
gerektiğini vurgulamak üzere “iyi ve temiz şeylerin helâl kılındığı” (el-Bakara
2/172; el-Mâide 5/4; el-A‘râf 7/32) ifadeleri ile yetinilmiş, bu cümleden olmak
üzere en çok yenmesi mûtat olan koyun, deve ve sığır gibi türlere (behîmetü’l-
en‘âm) işaret edilmiştir (el-Mâide 5/1).
 Kur’an’da yiyecekler konusunda haramlıkla ilgili açıklamaların ortak noktası ise,
“tayyibât” (iyi ve temiz) sayılamayacak “habâis” (pis ve iğrenç) şeylerin
yenmemesi gereğidir. Ayrıca sağlığa zararlı maddelerin alınmaması İslâm’ın genel
ilkelerinin (el-Bakara 2/195) gereklerindendir. Bu konudaki somut yasaklar, bazı
âyetlerde (el-Mâide 5/3) on madde halinde sayılmış ise de -aşağıda
açıklanacağı üzere- bunların bir kısmı aynı grup içinde düşünülerek tamamının
Bakara sûresinin 173. âyetinde yer alan dört ana maddede toplanması
mümkündür. Bunlar da; 1. kendiliğinden veya dinî usulde boğazlanmaksızın
ölmüş hayvan (meyte), 2. akıtılmış kan, 3. domuz ve 4. Allah’tan başkası adına
kesilen hayvanlardır.
 A) Eti Yenen ve Yenmeyen Hayvanlar (Devam)
Hz. Peygamber “yırtıcı hayvanlar”ın (zî nâb: ağzının dört
yanında uzun ve sivri dişleri olan hayvan lar) ve “yırtıcı
kuşlar”ın (zî mihleb: pençesi ile avını parçalayan kuşlar)
etlerinin yenmeyeceği özellikle belirtilmiştir (Müslim, “Sayd”, 15,
16; Ebû Dâvûd, “Et’ime”, 32; Tirmizî, “Sayd”, 9, 11). Ayrıca bazı
hayvanların etleri ile ilgili hadisler de rivayet edilmiştir. Bu
konuda dikkat edilmesi gerekli bir husus, Hz. Peygamber’in
yiyecekler konusunda bütün uygulamalarının ve şahsî
tercihlerinin daima dinî bir emir veya yasak olarak
değerlendirilmemesi gereğidir. Meselâ kertenkele yememesi
gibi.
 1-KARA HAYVANLARI
A) İTTİFAKLA ETLERİ HELÂL HAYVANLAR: Bu hayvanlar dört gruptur:
a. Evcil Hayvanlar: Sığır, manda, koyun, keçi, deve, tavşan, tavuk, kaz, ördek,
hindi,
b. Vahşi Hayvanlar: Geyik, ceylan, dağ keçisi, yabanî sığır ve zebra,
c. Kuşlar: Güvercin, serçe, bıldırcın, sığırcık, balıkçıl.
d. Çekirge: Sünnette yenebileceğine dair özel hüküm bulunmaktadır. (Buhârî,
“Zebâih”, 13; Müslim, “Zebâih”, 52).
Bu sayılanların bir kısmının helâlliği Kur’an’da tasrih edilmiş (el-Mâide 5/1; el-
Hac 22/28, 30), diğerleri de Kur’an’ın “yiyiniz” dediği iyi ve temiz şeyler
kapsamında görülmüştür. Bu hayvanların yırtıcı olmadığı yani ağızlarının dört
yanındaki uzun ve sivri dişleri ile veya pençeleriyle kapıp avlanmadığı ve
kendilerini savunmadıkları da açıktır.
 B) İTTİFAKLA ETLERİ HARAM HAYVANLAR:

ٰٓ ‫اّلل فٓ ٓم ِن ْاض ُط َّر غٓ ْ ْٓي َٓبغٍ ٓو َٓل عٓا ٍد فٓ ٓ اَل ِا ْ ْٓث عٓلٓ ْي ِ ِۜه ِا َّن ى‬
‫اّلل‬ ِ ۪ۚ ٰ ‫ن َّ ٓما ۪ٓ َّر ٓم عٓلٓ ْي ُ ُُك الْ ٓم ْي ٓت ٓة ٓوادلَّ ٓم ٓول ٓ ْح ٓم الْ ِخ ْ يْني ِر ٓو ٓ اما ُا ِه َّل ِب يه ِلغ ْ ِْٓي ى‬
‫( َٓ ُف ٌور ٓر ي۪ ٌم‬el-Bakara 2/173)
1. Domuz: Kur’an’da tür olarak yasaklanan tek hayvan domuzdur. 2. Allah’tan başkası
adına kesilen hayvanlar: Bu İslâm’ın tevhid akîdesine verdiği önemin ve şirke karşı aldığı
kesin tavrın bir sonucudur. Törenlerde, açılış ve karşılamalarda kesilen hayvanlar ise,
Allah’ın adı anılarak kesildiği, uğruna kesilen şahıs veya kuruma bir kutsiyet atfedilmediği
sürece bu grupta yer almaz. 3. Leş: Meyte tabir edilen, dinî usulde kesilmemiş veya
kendiliğinden ölmüş hayvan. Mâide sûresinin 3. âyetinde de, “…boğulmuş, darbe ile (bir
yerine vurularak) öldürülmüş, (yukarıdan) yuvarlanarak ölmüş, (başka hayvan tarafından)
süsülerek ölmüş, -ölmeden yetişip boğazladıklarınız müstesna- yırtıcı hayvan tarafından yenmiş
(yırtıcı hayvan artığı), dikili taşlar (putlar) üzerine boğazlanmış hayvanlar... size haram kılındı”
buyurularak bir nevi meytenin açıklaması yapılmıştır.
 C- ETLERİNİN HÜKMÜ TARTIŞMALI HAYVANLAR
1. Alt ve üst çenesindeki dört uzun ve sivri dişleri ile kapıp avlanan
ve kendisini bu yolla savunan yırtıcı veya evcil hayvanlar kurt,
aslan, kaplan, pars, maymun, sırtlan, köpek, kedi gibi hayvanlar ile
pençesiyle kapıp avlanan şahin, doğan, kartal, akbaba gibi yırtıcı
kuşlar, bu özellikte olmasa bile genelde pislikle beslenen kuzgun,
karga gibi kuşlar, tabiatı itibariyle iğrenç bulunan fare, yılan gibi
hayvanlar, akrep, sinek, örümcek gibi haşerat fakihlerin büyük
çoğunluğu tarafından haram görülmüştür.
Mâlikî bilginlerin bir kısmına göre aslan, kaplan gibi yırtıcı
hayvanların etlerini yemek helâldir, bir kısmına göre haram
olmamakla beraber mekruhtur. Mâlikî mezhebinde meşhur görüşe
göre şahin, kartal gibi yırtıcı kuşların ve pislikle beslenen kuşların
yenmesi de mekruhtur. Bu âlimler Kur’an’da sadece domuzun
haram kılınmış olmasından, âyetteki genel iznin hadisle
sınırlanamayacağı noktasından hareket etmişlerdir.
 C- ETLERİNİN HÜKMÜ TARTIŞMALI HAYVANLAR (Devam)
2. Eti yenen hayvanların tesbitinde çerçeveyi en dar tutanların
Hanefîler, en geniş tutanların ise Mâlikîler olduğu söylenebilir. Ancak
yine de hayvanların saldırganlık özelliği, avını tutma ve yeme şekli ile
tabiatı itibariyle iğrenç sayılıp sayılmaması hususunda farklı
değerlendirmeler bulunduğu için etlerinin hükmü hakkında da ihtilâf
edilmiştir. Meselâ tilki, Hanefîler’den Ebû Yûsuf ve Muhammed’e,
Şâfiîler’e, -bir rivayette- Hanbelîler’e ve bazı Mâlikîler’e göre helâl
sayılmıştır. Yine ayı Hanefî ve Şâfiîler’e göre haram, Mâlikî ve
Hanbelîler’e göre helâl, zürafa Şâfiîler’de mutemet görüşe göre haram,
diğer üç mezhepte helâl kabul edilmiştir. Kezâ tavus kuşu ve papağan
Şâfiî mezhebinde haram, diğer üç mezhepte helâl, kirpi Hanefî ve
Hanbelîler’de haram, Şâfiî ve Mâlikîler’de helâl sayılmıştır.
Hanefîler’e göre -yukarıda sayılanlar dışında- yenmesi câiz görülmeyen
belli başlı hayvanlar şunlardır: Çakal, sincap, samur, sansar, sırtlan, keler,
gelincik, çaylak, kuzgun, baykuş, atmaca, kaplumbağa, köstebek,
kertenkele, salyangoz ve her türlü haşerat.
 C- ETLERİNİN HÜKMÜ TARTIŞMALI HAYVANLAR (Devam)
3. Tavşan eti, dört Sünnî mezhebe göre helâl olmakla birlikte, bazı sahâbe ve tâbiîn bilginleri ile
müctehid imamlardan İbn Ebi Leylâ’ya göre tahrîmen mekruhtur.
4. At eti, dört mezhepte genel kabul gören görüşe göre helâldir; Ebû Hanîfe’ye göre ise tahrîmen
mekruhtur. Hanefî literatüründen zâhirü’r-rivâye eserlerinde mekruh’tur. İmâmeyn ise (Ebû Yûsuf
ve Muhammed) at eti yemeyi mekruh saymamışlardır. Fakat bazı Hanefî bilginlerin görüşü
doğrultusunda olmak üzere Hanefî mezhebinde tenzîhen mekruh görüşü yaygındır. Mâlikî
mezhebinde at etini haram görenler ve tenzîhen mekruh sayanlar vardır.
5. Evcil eşek eti konusunda dört mezhepçe genellikle kabul edilen hüküm, ehlî merkeplerin etinin
haram olduğu yönündedir. Mâlikî bilginlerin bir kısmı bunu tenzîhen mekruh saymıştır.
6. Katır ve benzerlerinin etine gelince, iki ayrı türden hayvanın birleşmesi ile meydana gelen
(melez) hayvanın konusunda üç durum söz konusudur: a) Her iki tür, eti helâl olanlardan ise,
bunlardan meydana gelen hayvanın eti de helâldir. b) Her iki tür, eti haram olanlardan ise,
bunlardan meydana gelen hayvanın eti de haramdır. c) Biri eti helâl olanlardan diğeri haram
olanlardan ise, Hanefî ve Mâlikîler’e göre hükümde ananın türü esas alınır; Şâfiî ve Hanbelîler’e
göre helâl olmayan taraf esas alınır. Buna göre dört mezhepte de anası eşek olan katırın haram
olduğu görüşü yaygındır. Anası at ise, Ebû Hanîfe’ye göre mekruhtur; İmameyne göre mekruh
değildir.
 2-SU HAYVANLARI
 Kur’ân-ı Kerîm’de deniz avının ve denizden elde edilen yiyeceğin helâl
olduğu bildirilmiş (el-Mâide 5/96; el-Fâtır 35/12), Hz. Peygamber de deniz
hakkında sorulan bir soruya “Onun suyu temiz, meytesi (içinde ölen) helâldir”
şeklinde cevap vermiştir (Ebû Dâvûd, “Tahâret”, 41; Tirmizî, “Tahâret”, 52).
Gerek bu açıklamalar gerekse hakkında özel bir hüküm bulunmayan
konularda mubahlığın esas alınması ilkesi suda yaşayan hayvanlarla ilgili
hükmün temelini teşkil eder.
 1. Balık türleri bütün mezheplere göre helâldir, boğazlama işlemine de gerek
yoktur. Şu var ki, Hanefîler’e göre kendiliğinden ölmüş ve su üzerine çıkmış
balıklar yenmez. Fakat suyun çok sıcak veya soğuk olmasından, buzlar
arasına sıkışmaktan, su içine hapsedilmekten ve suyun çekilmesi, elektrik
verme veya balık otundan ötürü ölen balıklar kendiliğinden ölmüş sayılmaz,
yenebilir. Kezâ kılıç balığı gibi büyük balıklar avlandığında sudan çıkmadan
başına sert bir cisim vurularak öldürülse, yenebilir.
 2-SU HAYVANLARI (Devam)
2. Balık türü dışında kalan (midye, kurbağa, yengeç gibi) su
hayvanlarını yemek Hanefîler’e göre helâl değildir. Diğer üç
mezhebe göre ise, sadece suda yaşayan her türlü hayvan -
kendiliğinden ölmüş bile olsa- yenebilir, helâldir. Şâfiî mezhebinde,
Hanefîler’in paralelinde bir görüş ile su hayvanlarından eti yenen
kara hayvanlarına benzeyenleri helâl, eti yenmeyen kara
hayvanlarına benzeyenleri haram sayan bir görüş de vardır.
GEREKÇE: Hanefîler Mâide 3.’te geçen “meyte” lafzını mutlak
şekilde yorumlamışlar, ayrıca balık dışındaki türleri “habâis” (iğrenç
şeyler) kapsamında kabul etmişlerdir. Fakihlerin çoğunluğu Mâide
96. âyetindeki “deniz avı” ifadesinin umumunu (kapsamlı oluşunu)
esas almışlar ve ayrıca Hz. Peygamber’in “Denizin suyu temiz, ölüsü
helâldir” (Ebû Dâvûd, “Tahâret”, 41; Tirmizî, “Tahâret”, 52)
anlamındaki hadisine dayanmışlardır.
 3- HEM KARADA HEM SUDA YAŞAYAN HAYVANLAR
Hem karada hem suda yaşayan kurbağa, kaplumbağa,
yengeç, yılan, timsah gibi hayvanlar hakkında 3 görüş vardır:
Hanefîler’e ve Şâfiîler’e göre bunları yemek helâl değildir.
Mâlikîler’e göre bu tür hayvanlar, helâldir; Hanbelîler’e göre
helal değildir. Ancak Hanbelilere göre akıcı kanı olan
(kaplumbağa, su aygırı gibi) hayvanlar için boğazlama işlemi
gerekir, akıcı kanı olmayanlar için boğazlama da gerekmez.
Yengecin akıcı kanı olmamakla beraber mezhepte yaygın
görüş, herhangi bir yerini keserek boğazlama yerine geçecek
bir işlemin (tezkiye) yapılması gerektiği yönündedir.
 HAYVAN ETLERİ İLE İLGİLİ BAZI MESELELER
 Eti helâl olmakla beraber, pislik yemiş olan kara hayvanlarının (cellâle) bekletilmeden kesilip
yenmesi hemen bütün mezheplerce mekruh görülmüştür. Ahmed b. Hanbel’den mekruh ve
haram olduğuna dair iki rivayet vardır; Mâlikîler’de yaygın görüş mekruh olmadığı yönündedir.
Bu tür hayvanlar bir süre temiz yiyeceklerle beslenmeli, etindeki kötü kokunun gitmesi
sağlanmalıdır. Fıkıh kitaplarında, bu durumdaki tavuklar için üç gün, koyunlar için dört gün,
sığır ve develer için on gün bekletilmesi uygun görülmüştür.
 Balıkların temiz olmayan sularda bulunmuş olması, etlerinin yenmesine engel değildir. Balığın
yuttuğu balık da -eğer parçalanmamışsa- yenebilir.
 Eti helâl olsa bile, canlı hayvandan -henüz boğazlama yapılmadan- koparılan parça, meyte
(murdar) hükmündedir; yenmesi bütün bilginlere göre haramdır. Usulünce kesilmiş hayvanın
da yenmesi câiz görülmeyen bazı organ ve cüzleri vardır.
 Hayvanların yumurtası ve sütü genellikle etlerinin hükmüne bağlanmıştır; ancak bazı ayrıntılar
vardır. Buna göre, etinin yenmesi câiz olan bir hayvandan ister canlı iken ister dinî usulüne
göre boğazlandıktan sonra ya da balıktan çıkan yumurtanın yenmesi -bozulmuş olmadıkça-
câizdir; bu hususta İslâm bilginleri fikir birliği içindedir.
 Etinin yenmesi câiz olan fakat dinî usulüne göre boğazlanmadan ölmüş bir hayvandan çıkan
yumurta sertleşmişse yenebilir, aksi halde yenmez.
 HAYVAN ETLERİ İLE İLGİLİ BAZI MESELELER (Devam)
 Etinin yenmesi câiz olmayan hayvanın yumurtasına gelince, Hanefîler’e ve
Hanbelîler’e göre bunun yenmesi câiz değildir. Şâfiîler’e göre -domuz, köpek ve
bunlardan doğmuş hayvanlar hariç- canlı halinde iken bütün hayvanlar temiz
olduğundan, eti yenmeyen hayvanların da canlı iken yaptıkları yumurta temizdir
ve yenebilir. Mâlikî fakihleri de yumurtlayan hayvanlarda eti yenen ve yenmeyen
ayırımı yapmayıp, zararlı değilse bunların yumurtalarının yenebileceği
görüşündedir.
 Süt, dört mezhebe göre etin hükmüne tâbidir. İnsan eti, saygınlığına binaen
haram kılınmıştır. Ancak insan sütü haram değildir. Ebû Hanîfe’den at etinin
haram veya mekruh olduğuna dair nakledilen görüşü esas alan bazı bilginler
sütünü de haram veya mekruh olarak nitelendirmişlerse de, mezhepte sahih
kabul edilen görüşe göre atın sütü mubahtır, çünkü eti pis olduğu için değil cihad
aracı olduğu için yasaklandığı görüşü ağırlıklıdır.
 Eti yenen bir hayvan boğazlandığında karnından çıkan yavru ile hemen doğum
sonrası ölen yavru hakkında, hayvanların deri, boynuz, kıl gibi parçalarından
yararlanmanın hükmü hakkında özel hükümler mevcuttur.
 Domuzla İlgili Fıkhî Hükümler
Domuz etinin yenmesi gerek Kur’an’da (el-Bakara 2/173; en-Nahl
16/115) gerekse Hz. Peygamber’in hadislerinde açık ve kesin bir
ifade ile müslümanlara yasak kılınmış, ümmetin icmâı ve
uygulaması da bu yönde olmuştur. Esasen domuz etinin yenmesi
bütün ilâhî menşeli dinlerde, söz gelimi Yahudilik ve Hıristiyanlık’ta
da haramdır.
Hz. Peygamber de bu yasağı devamlı teyit etmiş, “Allah ve resulü
şarabın, ölü hayvan etinin, domuzun ve putların alım satımını
haram kılmıştır” buyurmuş, hadisin devamında da meytenin yağının
gemilerin cilâlanmasında, derilerin yağlanmasında ve
aydınlatmada kullanılmasının da haram olduğu ifade edilmiştir
(Buhârî, Büyû‘, 112; Ebû Dâvûd, Büyû, 66; Tirmizî, Büyû‘, 61). Yeme
açısından domuzun etiyle yağının arasında fark olmayıp ikisinin de
haram olduğunda İslâm hukukçuları görüş birliği içindedir.
 Domuzla İlgili Fıkhî Hükümler (Devam)
 Domuzun cüzlerinin, söz gelimi iç yağının gıda dışındaki amaçlarla
kullanılmasına gelince, İslâm hukukçularının çoğunluğu ilgili âyet ve
hadisleri yorumlayarak bunların da necis ve haram olduğu sonucuna
varmışlardır.
 XX. yüzyılda gelişen teknolojik imkânların bu sakıncaları bertaraf etmesi,
domuz eti ve yağının başka terkip ve şekiller altında hazırlanması veya
katkı maddesi olarak kullanılması da dinin bu açık yasağını kaldırmaz.
Çünkü, dinin emir ve yasaklarının mutlaka mâkul bir sebebi ve
açıklaması olsa bile, bunun tamamının bugün için kavranabileceğini ve
gerçek sebebin bulunabileceğini ileri sürmek ölçüsüz bir iddia olur.
 Ancak etinin yenmesi hariç domuzla ilgili birçok fıkhî mesele tartışılmıştır.
Bunlar arasında, domuzun ağzını sürdüğü kabın ve suyun hükmü, kılının,
derisinin, kemiğinin kullanımı, domuzun alım satımı, telef edildiğinde
tazmininin gerekip gerekmediği sayılabilir.

 Domuzla İlgili Fıkhî Hükümler (Devam)
 İslâm hukukçularının büyük çoğunluğu domuzun canlı iken de necis olduğu, bu
sebeple salyasının, terinin vs. bulaştığı şeyin de necis olduğu görüşündedir. Bu
sebeple de ağzını sürdüğü kabın, biri toprakla olmak üzere yedi defa yıkanması
gerektiğini söylerler. Mâlikî hukukçular ise canlı olduğu sürece köpek gibi
domuzun da necis olmadığı görüşündedir.
 İslâm hukukçularının çoğunluğu domuzun derisinin tabaklansa bile
kullanılmayacağı, necis olduğu görüşünde iken, Zâhirîler, Ebû Yûsuf, İbn Hazm gibi
bazı hukukçular tabaklanan domuz derisinin kullanılabileceği görüşündedir. Bir
kısım hukukçu da bu derinin tulum gibi sıvı maddelerde değil de örtü, sergi, çadır
gibi suyla temas ettirilmeden kullanılabileceğini söyler. Domuzun kılının iğne ve
badana fırçası olarak kullanılmasının İslâm hukukçularının çoğunluğu tarafından
câiz görülmesi de buna o dönemde olan ihtiyaç sebebiyledir.
 Ehl-i Kitabın Kestiği Hayvanın Hükmü
 Yahudi, Hıristiyan ve Sabiler «Ehl-i kitap» olarak adlandırılmış, müşrik ve
putperestlerden farklı tutularak kızlarıyla evlenme, yiyeceklerini yeme
müslümanlara helâl kılınmıştır. Kur’an’da “Bugün size temiz ve faydalı şeyler helâl
kılındı. Kitap verilenlerin yiyecekleri size, sizin yiyecekleriniz de onlara helâldir” (el-
Mâide 5/5) buyurulur. Âyet genel bir ifadeye sahip olup domuz, şarap, meyte gibi
hakkında özel yasak bulunan yiyecekler hariç, Ehl-i kitabın yiyip içtiklerinin
tamamını kapsar.
 İslâm bilginlerinin çoğunluğuna göre Ehl-i kitabın kestikleri ancak İslâm dininin
öngördüğü boğazlama usulüne uyulması yani keskin bir aletle hayvanın boğazı
kesilmesi şartıyla yenebilir. Aralarında Mâlikî fakihi İbnü’lArabî’nin de bulunduğu
bir grup fakihe göre, Ehl-i kitabın kestiklerinin yenebilmesi için müslümanların kesim
usulüne uymaları şart olmayıp, kendi dinlerine göre geçerli olması yeterlidir. Buna
göre İslâm’a göre yenmesi helâl bir hayvanı bir hıristiyan veya yahudi kendi
dinlerine uygun şekilde kesmiş veya öldürmüş ise bu hayvanın etinden
müslümanlar da yiyebilirler. Dinlerine göre yenmez ise müslümanlar da yiyemezler.
Öte yandan Ehl-i kitabın kesim esnasında Allah’ın adını anmaları (tesmiye) şart
olmamakla birlikte hayvanın Allah’tan başka birinin adına kesilmesi halinde o
hayvanın etinin yenmeyeceği görüşü hâkimdir.
 TESMİYE (Besmele)
 el-Bakara 2/173; el-Mâide 5/3 gibi ayetlerde ilk planda putlar adına kesilen ve
putlara kurban edilen hayvanlar kastedilmekte, Allah’tan başka varlık ve
güçlere kutsallık atfedilmesine ve boyun eğilmesine karşı çıkılarak tek ve
yegâne yaratıcının Allah olduğu ve yalnız ona ibadet edileceği fikri hâkim
kılınmak istenmektedir.
 Müslümanların hayvanı keserken Allah’ın adını anmalarının şart olup olmadığı veya
hangi ölçüde şart olduğu ise İslâm hukukçuları arasında tartışmalıdır. Konuyla ilgili
olarak Kur’an’da “Eğer Allah’ın âyetlerine inanıyorsanız, üzerine O’nun adı anılarak
kesilenlerden yiyin” (el-En‘âm 6/118) ve “Üzerine Allah’ın adı anılmadan kesilen
hayvanlardan yemeyin” (el-En‘âm 6/121) buyurulur. Ancak bu âyetlerde kastedilen
hususun Allah’tan başkası adına kesilen hayvanların yenmesini yasaklama ve
müslümanın hayvanı Allah adına kesmesi ilkesi mi yoksa hayvan kesilirken Allah adının
yani besmelenin telaffuz edilmesi mi olduğu tartışmalıdır. Zâhirîler her hâlükârda
besmeleyi şart gördüklerinden hayvanı keserken besmeleyi unutan veya kasten
terkedenin kestiğinin yenmeyeceği görüşündedirler.
 TESMİYE (Besmele)
Başta Hanefîler ve Mâlikîler olmak üzere fakihlerin çoğunluğu
ise besmeleyi şart olarak görse de, kasten terkedilmediği
müddetçe etin yenebileceğini ifade ederler. Unutanın
hükmen besmeleyi söylemiş sayılması Hz. Peygamber’in
“Ümmetimden yanılma, unutma ve zorla yaptıklarının
sorumluluğu kaldırılmıştır” (Buhârî, “Hudûd”, 22; Ebû Dâvûd,
“Hudûd”, 17) hadisi sebebiyledir. Başta İmam Şâfiî olmak üzere
bir grup İslâm hukukçusu ise müslümanın hayvanı daima Allah
adına keseceği, hayvanı keserken besmelenin farz ve şart
olmayıp sünnet olduğu, ilgili âyetlerde putlar için kesilen
hayvanlardan veya kendiliğinden ölen (meyte) hayvandan
söz edildiği, bu sebeple hayvanı keserken besmeleyi kasten
terkeden müslümanın kestiğinin de yeneceği görüşüne sahip
olmuştur.
 Kesilen Hayvanın Karnından Çıkan Yavru
Kesilen bir hayvanın karnından çıkan yavru canlı ise ve yavru
anne karnında oluşumunu tamamlamış ise kesilerek yenebilir.
Organları tam gelişmemiş yavru ise yenmez. Yavrunun ölü
olarak çıkması durumunda, yavrunun kesim işleminden önce
öldüğü biliniyorsa yenmesi ittifakla haramdır. Yavrunun
ölümünün annesinin kesimiyle olduğuna kanaat getirilirse
fakihlerin büyük çoğunluğu bu yavrunun yenmesinin câiz
olduğu görüşündedir. Bu konuda Hz. Peygamber’den rivayet
edilen “Annenin kesilmesi karnındaki yavrunun da kesilmesi
demektir” hadisini (Ebû Dâvûd, “Edâhî”, 18; Tirmizî, “Et‘ime”, 2)
delil alırlar. Ebû Hanîfe ve öğrencisi Züfer’e göre, bu durumdaki
yavru, canlı olarak çıkarılıp da kesilemediği için meyte
hükmündedir.
2-İÇECEKLER, ALTIN-GÜMÜŞ KULLANIMI,
SAÇ-SAKAL-BIYIK, SPOR VE EĞLENCE,
MÜZİK, SİNEMA
 İÇKİ YASAĞI-1 (Tarih ve gerekçe)
Türkçe’de “içki” deyince aynı anlam, yani içilmesi dinen yasak olan sarhoş edici
alkollü sıvı maddeler anlaşılır. İnsanlık tarihi kadar uzun bir geçmişi bulunan ve
hemen hemen bütün dönem ve toplumlarda görülen içki alışkanlığı ve bağımlılığı,
Kur’an’ın nâzil olduğu dönem Hicaz-Arap toplumunda da büyük ölçüde yaygındı.
İslâm dini, insanlığa yol göstermeyi, onları zulüm, sapma ve kötülüklerden
uzaklaştırıp huzur ve düzene kavuşturmayı amaçlayan bir rahmet dini olduğundan
sarhoşluk veren içkileri açık ve kesin bir dille yasaklamış, insanı bu kötü alışkanlık ve
bağımlılığa karşı aklı ve iradesi ile vereceği mücadelede yalnız bırakmayıp ona
destek ve dayanak olmuştur.
Kur’an’da insan yeryüzündeki en değerli varlık türü olarak nitelendirilmiş ve onun
dünyevî ve uhrevî mutluluğunu İslâm’ın en başta gelen hedefi kılmıştır. Bu yüzden
dinin, canın, aklın, neslin ve malın korunması İslâm’ın beş aslî ilkesi sayılmış, bunu
sağlamaya yönelik olarak Kur’an ve Sünnet’te birtakım emir ve yasaklar
getirilmiştir. İslâm’ın, sarhoşluk veren, aklî ve ruhî dengeyi bozan, sinir sistemini
uyuşturan maddelerin kullanımını haram kılması ve bu alanda birtakım cezaî
müeyyideler koyarak insanları bunlardan uzak tutmaya çalışması böyle yüce bir
anlam taşır. Günümüzde içki üretiminde en çok kullanılan alkol; gıda, ecza,
kozmetik ve endüstriyel üretim alanlarında çok sık olarak kaşımıza çıkmakta, bu
sebeple hem tüketicileri ve hem de üreticileri helallik açısından meşgul etmektedir
 İÇKİ YASAĞI-2 (Gerekçe ve kapsam)
‫اجتَِنُبوهُ َل َعَّل ُك ْم‬ ‫ف‬ ِ
‫ان‬ ‫ط‬ ‫ي‬ َّ
‫الش‬ ِ
‫ل‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫ن‬‫م‬ِ ‫س‬ ‫ج‬ ‫ر‬ِ ‫م‬‫ْل‬‫ز‬ ‫اْل‬ ‫و‬ ِ َّ ِ َٓ ٰ َّ
ْ َ َ ْ ََ ْ ٌ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َ َ ُ َ َ ‫ََٓيا اَُّي َها‬
‫اب‬ ‫ص‬ ‫ن‬‫اْل‬
َ ْ ‫و‬ ‫ر‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫م‬ ‫ل‬ْ ‫ا‬
‫و‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫خ‬ ‫ل‬
ْ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ا‬ ‫۪ين‬ ‫ذ‬ ‫ال‬
‫ص َّد ُك ْم َع ْن‬ ‫ي‬‫و‬ ِ
‫ر‬ ‫س‬ ِ ‫ضاء ِفي اْلخم ِر واْلمي‬َٓ ‫غ‬‫ب‬‫ل‬ْ ‫ا‬
‫و‬ ‫ة‬
‫او‬ ‫د‬ ‫ع‬‫ل‬ْ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ك‬‫ن‬‫ي‬‫ب‬ ‫ع‬ ‫ق‬ِ‫و‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫ا‬
َ ‫ان‬ ‫ط‬
َ ‫ي‬ َّ
‫الش‬ ‫ر۪يد‬ ‫ي‬ ‫ا‬ ‫م‬‫ن‬َّ ِ ﴾٩٠﴿ ‫تفِلحون‬
‫ا‬
ُ َ َ َْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ ََْ َ ُ ْ ُ ْ ُ ُ َ َ ُ ُْ
‫الصٰل ِۚوِة َف َه ْل اَ ْنتُ ْم ُم ْنتَ ُهو َن‬ َّ ‫ّللاِ َو َع ِن‬ ٰ ‫ِذ ْك ِر‬
ٰ
Kur’an’da bu konuyla ilgili olarak şöyle buyurulur: “Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar
(putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir. Bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz.
Şeytan şarap ve kumar yoluyla aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve
namazdan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (el-Mâide 5/90-91).
Bu âyet içki konusunda nâzil olan en son âyettir. İçki kullanımı o dönem Arap toplumunda çok
yaygın olduğu için, Kur’an bu konudaki yasaklamayı insanları buna hazırlayarak tedrîcî bir
surette getirmiştir. Daha önce inen âyetlerde (el-Bakara 2/219; en-Nisâ 4/43) açık ve kesin bir
yasaklama üslûbunun kullanılmayıp sadece büyük günah olduğunun belirtilmesi ve sarhoşken
namaz kılınmamasının istenmesi bu sebepledir.
Hz. Peygamber de, “Her sarhoşluk veren şey hamrdır (şarap), her hamr da haramdır” (Buhârî,
“Edeb”, 80; Müslim, “Eşribe”, 73), “Çoğu sarhoş eden şeyin azı da haramdır” (Tirmizî, “Eşribe”, 3;
Ebû Dâvûd, “Eşribe”, 5) sözleriyle bu yasağın özü ve kapsamı konusuna açıklık getirmiştir.
 İÇKİ YASAĞI-4 (Önleyici Tedbirler)
Hz. Peygamber bir hadislerinde içkiyi üretenin, ürettirenin, içenin, taşıyan ve taşıtanın,
dağıtanın, satanın, bundan gelir elde edenin, satın alanın, ikram edenin ve parasını
yiyenin lânetlendiğini bildirerek bu grup insanları ağır bir şekilde kınamıştır (Ebû Dâvûd,
“Eşribe”, 2; Tirmizî, “Büyû‘”, 58; İbn Mâce, “Eşribe”, 6). İslâm âlimlerinin çoğunluğu da, bu
hadisten ve masiyeti işlemekte kimseye yardımcı olunmaması ilkesinden (el-Mâide 5/2)
hareketle, şarap üreten kimseye üzüm satma da dahil, içki üretim ve tüketimine yardımcı
olmayı doğru bulmazlar.
Nitekim şarabın hukuken muteber olmayan bir mal ve necis bir madde sayılması,
sarhoşluğun ağır bir suç kabul edilip cezalandırılması, içki ticaretinin yasaklanması hatta
içki meclisinde bulunmanın bile kınanması insanlığı içki bağımlılığından kurtarma ve
toplumda içkinin kökünü kazıma çabasının uzantılarıdır. Yine belirtmek gerekir ki, şarabın
ve içkinin hukuken mal sayılmaması müslümana göre olup, gayri müslimler bu
hükümden müstesnadır.
İçkinin tedavi amacıyla kullanımında da benzer bir yaklaşım sergilenir. Hz. Peygamber,
şarabın ilâç ve tedavi olarak kullanımı sorulduğunda “O ilâç değil derttir” (Müslim,
“Eşribe”, 3; Ebû Dâvûd, “Tıb”, 11) buyurmuş, bundan hareketle İslâm bilginleri de
sarhoşluk veren içkilerin tedavi amacıyla da olsa içilmesini câiz görmemişlerdir. Ancak
bu hüküm doğrudan içkinin tedavi amacıyla kullanılması ile ilgilidir . Alkollü maddelerin
ilâç, kozmetik, temizlik ve endüstriyel amaçlı kullanılması ise ayrı bir konudur ve fukaha
arasında ihtilaflıdır.
 İÇKİ YASAĞI-3 (Hamrın Kapsamı)
Klasik fıkıh eserlerinde genellikle bu konuya ayrılmış bölüm “el-eşribe” başlığını
taşır. Fakihlerin önemli bir kısmı, yukarıda zikredilen hadisten de hareketle, azı ve
çoğu sarhoş eden her türlü içkiye, hangi maddeden üretilirse üretilsin, hamr
deneceği, âyetteki hamr yasağının bu tür içkilerin hepsini kapsadığı görüşündedir.
Şâfiîler’in çoğunluğu ile Hanefîler’den Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed ve bazı
Mâlikîler sadece üzümden elde edilen sarhoş edici içkiye hamr denmesinin doğru
olacağını söylerler. Ebû Hanîfe’nin görüşü de bu merkezdedir. Ancak
adlandırmayla ilgili bu görüş ayrılığı, üzümden elde edilen şarapla diğer içkilerin
haramlığının hangi delile ve metoda dayandığını izah yönüyle önemlidir. Birinci
gruba göre bütün sarhoş edici içkiler Kur’an’ın açık ve kesin hükmüyle
yasaklanmışken, ikinci grup Kur’an’da sadece şarabın haram kılındığı, diğerlerinin
ise Hz. Peygamber’in açıklamasıyla ve şaraba kıyas edilerek haram olduğu
görüşüne sahiptir. Yukarıda özetlenen görüş ayrılığı şarapla diğer içkilerin haramlığı
arasında amelî yönden olmasa da inanç yönüyle bir derece farklılığı meydana
getirmektedir.
 HAMR DIŞI SIVILARIN HÜKMÜ
 Fakihlerin büyük çoğunluğu, ilgili âyetin şarabı “rics” (pislik) olarak nitelendirmesinden de
hareketle şarabı kan ve idrar gibi necâset-i galîza grubunda mütalaa etmiş, yani çok az
miktarının dahi vücutta, elbisede ve namaz kılınan yerde bulunması namazın geçerliliğine
engel kabul edilmiştir.
 Diğer içkilere gelince, İslâm bilginlerinin çoğunluğuna göre, onlar da şarap gibi necistir.
Bu görüşün, şarabın haram oluşunu ve ondan uzak durmanın gereğini insanlara daha iyi
anlatabilme gayretiyle ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Ancak Hanefîler, dinen necis olup
olmadığı açısından şarapla diğer içkiler arasında bir ayırım yapmaya çalışır, çoğu yerde
de şarap dışındaki içkilerin necisliğini kerahet derecesinde görürler.
 ALKOL ÇEŞİTLERİ: Alkoller, kimyaca oldukça geniş bir çeşit yelpazesine sahip
olup, gıda ve beslenme açısından çok önemli üyelere sahiptir. Bunların en
önemlilerinden; metanol (metil alkol) öldürücü; etanol (etil alkol) yegâne sarhoş edici;
gliserol (gliserin) ise yağların yapısında bulunan doğal ve besleyici bir gıda maddesidir.
Bunların dışında bütanol ve propanol ise gıda maddelerinde çok az miktarda görülen
fakat özellikle barsaklarda mikrobiyal metabolit olarak oluşan faydalı alkol çeşitleridir.
Herkesçe çok iyi bilinen kolesterol, kolesterolü düşürmede etken olan ergo-steroller ve A
vitamini gibi bileşikler de birer kompleks alkoldür. Mentol “nane ruhu” yine bir terpenoid
alkol çeşididir. Endüstriyel (sentetik) veya fermantasyon (biyoalkol) yolları ile elde
edilebilirler.
 HAMR DIŞI SIVILARIN HÜKMÜ
 Hanefî mezhebine (İmam Azam ve Ebu Yusuf'a) göre hamr, tıla, nakî ve seker
(hurmadan üretilir)’in dışında kalan meşrubatlar içilmesi mutlak olarak haram
değil, sarhoş olacak kadar içilmesi haramdır. Bedâyiu's-Sanâyî yazarı
Kâsanî'nin açıklamasına göre, "Ebû Hanîfe ile Ebû Yusuf'un bu mevzudaki
delilleri; Tahavî'nin İbn Ömer'den rivayet ettiği Peygamber'in nebiz içtiğine dair
hadisle, Ömer'in nebiz içtiğine ve nebizin helâl olduğuna dair Ammar b. Yâsir'e
mektub yazdığına dair hadisler ve Ali'nin (r.anh) misafirlerine nebiz ikram
ettiğine dair haberlerdir.
İbn Abbas ile Abdullah b. Ömer'in de bu görüşte oldukları rivayet olunmuştur.
İşte ashab-ı kiramdan bu gibi kimselerin nebizi helâl saydıkları sabit olduğu için
İmam Ebû Hanîfe de onu helâl saymıştır. Çünkü onun haram olduğunu iddia
etmek sahabelerden onu mubah sayanlartn fasık olduğunu söylemek
anlamına gelir ki bu da bid'attir. Bu nedenle İmam Ebû Hanîfe, nebizi helâl
görmeyi ehl-i sünnet ve'l cemaatten olmanın şartlarından saymıştır. Nebizin
haram olduğuna dair rivayet edilen haberlere gelince; bu hadislerin hepsi de
illetlidir. Sahih oldukları kabul edilse bile bedene kuvvet vermesi için değil de
eğlence gayesiyle içilen nebizler hakkında gelmiş oldukları düşünülebilir."(el-
Kâsânî, Bedâyiu's-Sanâyi, V, 116-117)
 HAMR DIŞI SIVILARIN HÜKMÜ
 Bu delillerden hareketle sayılan hamr, tıla, nakî ve seker gibi içkilerin dışındaki içkiler
temiz ve alım-satımı caizdir. Mesela içinde alkol bulunan ispirto, kolonya, dezenfekte
ve çözücü olarak şurup ve esanslarda kullanılan alkol türleri temizdir, alınıp satılabilir.
 Cumhur fukaha (çoğunluk) ve İmam Muhammed‘e dayalı Hanefi Mezhebinin
görüşüne göre çoğu sarhoş eden her şeyin azı da haram olduğu gibi, pistir, alım-
satımı caiz değildir. Buna göre İmam Azam ve Ebu Yusuf görüşünü ihtiyatla
karşılanmalı,' keyif verici olarak değil de sadece ve geçici olarak tedavide ve
dezenfekte ve endüstriyel amaçlı kullanmalıdır. (bk. İbn Abidin, VI/455.)
 Çünkü onlar, söz konusu âyet indiğinde, Arab dili ve Kur’an’ın ruhuna vâkıf olmaları
sebebiyle, hamr ifadesinden sarhoşluk veren bütün içecekleri anlamışlar, her hangi bir
ayırıma gitmeyerek ellerinde bulunan bütün alkollü içkileri telef etmişlerd ve her
sarhoş edici şey için aynı ifadeyi kullanmaları, cumhurun görüşünü desteklemektedir.
 BAĞIMLILIKLAR
A) Sigara
Tıp ve pozitif bilimlerdeki son gelişmeler artık sigaranın zararını şüphe ve
tereddütlü bir konu olmaktan çıkarmıştır. Sigaranın yol açtığı hastalıklar, zararlar
ve kirlenme konusunu ele alan birçok araştırma sonuçları yayımlanmış, bu
konuda müstakil eserler kaleme alınmıştır. Bu araştırmalarda belirtildiğine göre
sigara, insan vücudunda bağımlılık (tiryakilik) meydana getirmekte, kurtulunması
giderek güçleşen bir alışkanlık halini almaktadır. Ağız, boğaz ve üst solunum
yollarında tahribata, mide ve kalp hastalıklarına, damarlarda, sinirlerde
fonksiyonel bozukluklara yol açmakta olan sigaranın kanserle de yakın
bağlantısının olduğu iddiası giderek kuvvet kazanmaktadır. Sigara içmenin
meydana getirdiği ağız, beden ve çevre kirliliği, diğer şahıslara verdiği eziyet de
çok ciddi boyuttadır. Örnek kabilinden sayılabilecek bu zararlar, haliyle sigara
içmenin dinî hükmünü araştırmayı da gerekli kılmaktadır. Sigara, on dört asırlık
fıkıh tarihi içinde nisbeten yeni bir mesele olduğundan ilk devir müctehidlerinin
konuyla alâkalı görüşünün bulunmayacağı açıktır.
 A) Sigara
 Çağdaş sayılabilecek son dönem İslâm bilginleri de sigaranın dinî hükmü konusunda üç gruba
ayrılmışlardır. 1. Sigaranın zararlarını bilmeyen veya önemsemeyen bir grup bilgin, tütün kullanma
(pipo, nargile vb. de dahil), sigara içme hakkında dinde açık bir hüküm bulunmadığını, şâri‘
tarafından açık bir yasak gelmediğini ileri sürerek sigara içmenin mubah olduğu görüşünü ileri
sürmüştür. 2. Diğer bir grup İslâm bilgini ise, sigara içmeyi doğru bulmamakla birlikte, “haram” da
diyemedikleri için “mekruh” olarak nitelendirmişlerdir. 3. Üçüncü bir grup ise, sigara içmeyi, özellikle
tiryakilik derecesinde sigara alışkanlığını sağlık açısından zarara ve ekonomik yönden israfa yol
açtığı, nafaka yükümlülüğünü ihlâl ettiği gerekçesiyle “haram” saymışlardır.
 GEREKÇE
 a) Zarar. Kur’an’da, “Kendinizi elinizle tehlikeye atmayın...” (el-Bakara 2/195) buyu rulmuş, Hz.
Peygamber de, “Ne doğrudan zarar verme ne de zarara zararla karşılık verme vardır” (İbn Mâce,
“Ahkâm”, 17; el-Muvatta’, “Akzıye”, 31) diyerek bir kimsenin kendine ve başkalarına zarar
vermemesinin temel bir dinî ilke olduğunu vurgulamıştır. Sigaranın hem içene hem de çevresinde
bulunan kimselere zarar verdiği göz önüne alınınca hem Allah hakkının hem de kul hakkının birlikte
ihlâl edildiği söylenebilir. b) İsraf. İsraf malı boş yere harcamaktır. Kur’an’da, “Yiyiniz, içiniz, fakat
israf etmeyiniz” (el-A‘râf 7/31) buyurulmuş, Resûl-i Ekrem de daima mutedil, ölçülü davranmayı
emretmiş, malın boşa harcanmasını yasaklamıştır. c) Nafaka Yükümlülüğü. Aile reisi erkekler eşinin,
çocuklarının ve aile fertlerinin, muhtaç yakınlarına bakan erkekler de onların nafakalarını
karşılamakla yükümlüdür. Böyle bir malî yükümlülük altında bulunan kimselerin nafaka
yükümlülüğünü aksatacak şekilde sigaraya para vermesi de dinî olduğu kadar insanî ve ahlâkî
açıdan da kabul edilemez bir durumdur.
 B) Uyuşturucu Maddeler
Esrar, afyon, eroin, kokain, morfin gibi uyuşturucu maddeler,
alkollü içkilerin vücutta meydana getirdiği tesiri fazlasıyla
taşımakta; bünyede ve toplumda yol açtığı zararlar da o
ölçüde büyük olmaktadır.
 Gazlı içeceklerde bulunan alkol haram mıdır?
 İçinde alkol tesbit edilen her içeceğe ya da yiyeceğe haram diyemeyiz. Örneğin,
etil alkol doğal olarak meyve ve sebzelerde bulunur. Zira, meyve ve sebzeler
olgunlaştıkça oluşan fermantasyon sırasında yan ürün olarak belirli oranlarda Etil alkol
ortaya çıkar. Gıda ve içecek sektöründe kullanılan doğal aromaların birçoğunda
doğal olarak oluşmuş etil alkol mevcuttur. Bütün dünyada gıda regülasyonlarında
etil alkolün belirli oranlarda yer alması doğal kabul edilmektedir.
 Yiyecek ve içeceklerde bulunan etil alkol miktarı belli bir oranı geçmemelidir. Bu
hüküm meyve suları tebliğinde bulunmaktadır. Nedeni de içinde karbonhidrat
bulunan gıdalarda bir süre sonra doğal olarak alkolün oluşmasıdır. Türk Gıda
Tebliğinde en fazla on binde beş (% 0.05) oranında sınırının konulmasını, "bu değerin
altındaki miktarların kendiliğinden oluşum nedeniyle üründe bulunabileceğini göz
önünde bulundurmak" diye açıklanıyor. Gazozlara yaptırılan analizler, ekmek, ayran,
yoğurt, meyve sebzeler, boza, kefir ve daha birçok gıdaya yapılmış olsaydı, gene
aynı sonuçların ortaya çıkacağı açıkça görülecekti. Bu nedenle içinde alkol bulunan
her içeceğin haram olmasını söylemek doğru değildir.
 Gazlı İçeceklerdeki Çözücü Maddeler Haram Mıdır?
 Bütün gazozlarda tat veya koku verici esansların çözülmesi için belli oranlarda etil alkol
kullanılır. İçeceklere aroma vermesi için kullanılan esanslar, yağ cinsinden maddeler
olup suda çözünmezler. Bunları suda çözünür hale getirmek için hem su ile hem de
yağlarla tam karışabilen (çözünebilen) ara çözücülere ihtiyaç olur. Bu hususta en bol,
en ucuz ve en yaygın olarak kullanılan ara çözücü etil alkoldür.
 Etil alkolden başka, sekerat (sarhoşluk) verici olmayan, sağlığa zararı da olmayan ara
çözücüler bulunmaktadır. Fakat bunlar etil alkole nispeten daha pahalıdır.
 Tat ve koku verici yağ cinsi maddeleri suda çözünür hale getirmek için kullanılan etil
alkol, gazoz içinde kimyevi bir değişime uğraması enderdir.
 SONUÇ OLARAK; 1. Mayalama sonucu belli bir oranı aşmayan yiyecek ve içeceklerde
olan alkol haram olmaz. Kefir gibi.
 2. İçinde doğal olarak alkol bulunan yiyecek ve içecekleri yemek de helaldir. Meyveler
gibi.
 3. İçine çözelti olarak alkol katılanları ilaç ve tedavi maksadı olmaksızın kullanmak ise
dinen sakıncalıdır. Çözücü olarak katılan alkol ise, bu alkol değişikliğe uğramadığı için
o içeceği içmek helal olmaz. Eğer alkol dışında helal bir çözücü kullanıldıysa helal olur.
 Enerji içecekleri, malt içecekleri helal midir?
Tüketicilerin, hakkında çok fazla bilgi sahibi olmadığı,
etiketlerinde de yeterli bilgi bulunmayan enerji içeceği
olarak bilinen içeceklerde alkol bulunduğu tespit
edilmiştir. Ayrıca enerji içeceklerde bulunan "taurine" adlı
aminoasitin içilmesi haram olmamakla beraber,
fazlasının zarar verdiğini de unutmamak gerekir.
 ENERJİ içeceklerine yeni düzenleme yapılmış ve tebliğin
5. maddesinin e fıkrasında alkol miktarının % 0.05 den
fazla olamayacağı karara bağlanmıştır.
 Kafein İçeren İçecekler
 Uyarıcı ve bağımlılık yapan maddeler içerisinde yer alan "kafein"
hakkında şu bilgi verilmektedir: Kafein bir alkaloid'dir. Kahve, çay, kakao
bitkilerinde yaygın bulunur. Bitkilerden elde edilen kafein, ilaç sanayi,
içecekler ve yumuşak içki yapımında kullanılır. Kolada da belli oranda
kafein bulunur.
 Kafein zihni açar, kan dolaşımını artırır, vücuda sıcaklık verir, yorgunluğu
giderir, sindirimi kolaylaştırır. Fazlası sinir sistemi üzerinde etki yapar.
 Helal olduğu halde vücuda zarar verecek kadar çok yemek de
haramdır. Bir kimseye kahve ve çayın fazlası zarar veriyorsa az içmeli, azı
da zarar veriyorsa hiç içmemelidir.
 Sonuç olarak; kafeinli içecekler; çay kahve ve koladaki kafein, sağlığa
zararlı olmadıkça içilmesinde sakınca yoktur. Çünkü çoğu zarar veren
mubah bir şeyin, zarar vermeyen az miktarının kullanılması haram
değildir. Alkollü içkilerin ise, hiç zarar vermese de bir damlası bile
haramdır.
 Altın ve Gümüşün Ziynet Olarak Kullanımı
 Altın ve gümüş kullanımıyla ilgili yaygın olarak bilinen hadislerden
başlıcaları şöyle sıralanabilir: 1. İslâm âlimleri tarafından birçok fıkhî
hükme mesnet olarak kullanılan bir hadiste Hz. Peygamber, “Altın ve
ipek ümmetimin erkeklerine haram, kadınlarına helâldir” buyurmuştur
(Ebû Dâvûd, “Hâtem”, 3; Tirmizî, “Libâs”, 1).
 “Altın ve gümüşün ziynet eşyası olarak kullanımı yalnızca kadınlar için
câizdir. Yukarıdaki hadislerin açık hükümlerinden birisi bu olduğu gibi, bu
husus İslâm âlimleri arasında da tartışmasızdır. Ancak bu konuda onlar
da lüks ve israfa kaçmama, bu ziynetleri yabancılara karşı gösteriş ve
cinsî cazibe aracı olarak kullanmama gibi bazı kısıtlamalara tâbidir.
 Hanefî ekolünde, mescidi süslemek, ona saygı gösterme anlamında
değerlendirildiği için, mescidlerin altın suyu, ahşap vb. şeylerle tezyin
edilmesinde bir sakınca görülmemiş; fakat paranın bu tür şeyler için
değil, fakirler yararına harcanması daha faziletli görülmüştür.
 Ev Eşyası OlarakAltın ve Gümüşün Kullanımı
 İslâm bilginleri, altın ve gümüş kaplardan yemek yemenin ve bir şey içmenin haram
olduğunda görüş birliğindedir. Yeme içme dışındaki diğer kullanımlar konusunda
çoğunluğun görüşü aynıdır. Yani cumhur, altın ve gümüşün (abdest alma gibi) yeme
içme dışındaki kullanımlarını da yeme içmeye kıyas ederek bunun da haram
olduğunu ileri sürmüşlerdir. Buna göre, altın ve gümüşün kap, yazı gereci, ev eşyası
vb. şekillerde kullanımı, mezhep imamlarınca erkek ve kadınlara haram görülmüştür.
Ancak, son dönem âlimlerinden Şevkânî yasağın sadece altın ve gümüş kaplardan
yeme içmeye ait olduğunu, diğer kullanımların buna kıyas edilemeyeceği
görüşündedir. İmam Muhammed, üzerinde oturmamak ve uyumamak şartıyla süs
eşyası olarak evde altın ve gümüşten yapılmış ve üzerine de ipek örtü serilmiş
sandalye, koltuk bulundurulmasında beis görmezken Ebû Hanîfe, üzerine
oturulmasında ve yatılmasında da bir sakınca görmez. Mâlikîler, Şâfiîler ve Hanbelîler,
Hanefîler’den farklı olarak altın ve gümüş kapların ve diğer eşyanın evde
bulundurulmasını, sonuçta bunların kullanılmasına yol açacağı düşüncesiyle altın ve
gümüş ev eşyasının edinilmesini de (evde bulundurulmasını) haram kabul etmişlerdir.
 Altın Yüzük
 Yukarıda anılan ilgili hadislerden hareketle fukahanın çoğunluğu altın
yüzük kullanmanın erkeklere haram olduğunu söylemişlerdir. Bununla
birlikte sayıları az da olsa, erkeklerin altın yüzük kullanmasının mubah
olduğu görüşünde olan âlimler de vardır. Bunlar hadislerde geçen
yasağı belli illet ve gayeye bağlamakta, ayrıca bazı sahâbîlerin altın
yüzük kullandığına ve buna Hz. Peygamber’in de izin verdiği görüşünde
olduklarına ilişkin rivayetleri de (bk. Nesâî, “Zînet”, 46) kullanmaktadırlar.
 Eğer müslümanlar, nişan halkası olarak altını değil de yaygın olarak
gümüşü tercih etmeye başlamışlarsa, yani artık bu durum örfleşmişse, bu
teâmüle uymak daha doğru kabul edilebilir. Ancak, yine de altın nişan
halkası takanlar varsa bunlara haram işleyenler ya da bile bile hadise
aykırı davrananlar gözüyle bakılmaması herhalde daha doğru olur. Öte
yandan altın ve ipeğin alem (nişan ve rozet) olarak kullanılmasının başta
Hanefîler olmak üzere bir kısım fakihlerce câiz görüldüğünü de burada
hatırlamak gerekir.
 Sakal ve Bıyık 1
 Kur’an âyetlerinin ve risâleti boyunca Hz. Peygamber’in sıklıkla üzerinde
durduğu konulardan birisi de, müslümanların fert ve toplum olarak belli
bir kimlik kazanmaları, kendi şahsiyetlerini korumaları ve kendilerine
güven duymaları olmuştur. Çünkü bu, müslümanların bütünleşmesi, belli
bir siyasal organizasyona gidip devlet kurması ve millet olması kadar,
kendi inanç ve ibadetlerini, değer ve özelliklerini korumaları açısından
da önemlidir. Bu itibarla Kur’an, müslümanlara ısrarla birlik ve bütünlük
içinde olmalarını, müşrik ve gayri müslimleri dost edinmemelerini, onlarla
gayri İslâmî bir kültürün etkisi altında kalmayı kaçınılmaz kılacak şekilde
sıkı bir ilişkiye girmemelerini tavsiye ederken Hz. Peygamber de
müslümanları, itikadî ve ahlâkî alanda olduğu gibi kılık ve kıyafet, şekil ve
merasim yönünden de müşriklere, gayri müslimlere benzememeye
davet ve teşvik etmiştir. Bunlar, çevredeki kültür ve medeniyetlerle, din
ve kavimlerle iç içe yaşayan o dönem müslümanlarına ayrı bir kimlik ve
özellik kazandırıp, onların kendi içerisinde bütünleşmelerini sağlamaya
yönelik önlemlerdir.
 Sakal ve Bıyık 2
 Hz. Peygamber, Ehl-i kitabın yaşlılarının saçlarını boyamadığından bahisle
müslümanların onlara muhalefet edip saçlarını boyamalarını tavsiye etmiş, yine
müşrik ve Mecûsîler’e muhalefet için bıyıklarını kısaltıp sakallarını uzatmalarını emir
ve tavsiye etmiştir. Meselâ Resûlullah’ın, “Bıyığınızı kısaltınız, sakalınızı uzatınız”
(Buhârî, “Libâs”, 64), “Bıyıklarınızı kırpınız, sakalları uzatınız. Mecûsîler’e muhalefet
ediniz” (Müslim, “Tahâret”, 16), “Müşriklere muhalefet ediniz, sakalları çoğaltınız,
bıyıkları kesiniz” (Müslim, “Tahâret”, 16), “Bıyığından almayan bizden değildir” gibi
hadisleri (bk. Buhârî, “Libâs”, 63-65; Tirmizî, “Edeb”, 6) hemen hemen bütün sahih
hadis kitaplarında yer almakta olup temelde bu gayeye mâtuftur.
 Bu ve benzeri hadisleri, Hz. Peygamber’in ve ashabının şekil ve tatbikatını esas
alan sonraki dönem İslâm bilginleri, sakal bırakmanın ve bıyığı kesmenin dinî
karakterde bir emir ve İslâm’ın şiarı olup olmadığı, sakalı kesmenin de haram ve
günah olup olmadığı konusunda farklı görüşlere sahip olmuşlardır. Özetle ifade
etmek gerekirse fakihlerin çoğunluğu sakalı tıraş etmenin haram olduğu
görüşündedir. Şâfiîler’den Gazzâlî, Râfiî, Nevevî, Mâlikîler’den Kadî İyâz gibi
bilginler ise sakalı tıraş etmenin haram değil mekruh olduğunu söylemiştir.
 Sakal ve Bıyık 3
Sakalı tıraş etmenin haram olduğunu söyleyen bilginler, yukarıda
zikredilen hadislerdeki emirleri bağlayıcı dinî bir emir olarak almış,
Hz. Peygamber ve sahâbenin fiilî uygulamasını da böyle
yorumlamışlardır; ilâve olarak Kur’an’da Hz. Peygamber’e uymayı
emreden âyetlerin her konuda olduğu gibi sakal bırakma
konusunda da ona ittibâyı kapsadığı, sakalın müslümanın şiarı
olduğu kanaatindedirler; ayrıca sakalı t ıraş etmenin kadınlara
benzemek ve Allah’ın yarattığı şekil ve sureti bozmak olduğunu, bu
yöndeki yasağın sakalı tıraş etmeye de şâmil olduğunu belirtirler.
Bıyığa gelince, hadislerde bıyıkların kısaltılması, kırpılması veya tıraş
edilmesi emirleri vardır. Sahâbeden bıyığını kısaltanlar da, tıraş
edenler de mevcuttur. Âlimler, bıyığın derince kırkılmasını, üst
dudağın gözükecek şekilde alttan alınmasını tavsiye ederler.
Şüphesiz ki bıyığın bu şekilde kesilip tıraş edilmesi, sağlık ve temizlik
açısından da önemlidir.
 SAÇ
 Hz. Peygamber’in genelde saçlarını omuzlarına dökülecek şekilde bıraktığı, bazan da saçını
kısalttığı veya kazıttığı bilinmekle birlikte klasik dönem İslâm bilginleri sakal konusunda gösterdikleri
yaklaşımı bu konuda sürdürmemişler, Resûl-i Ekrem’in saç şeklini örfî karakterde bir davranış ve kişisel
bir tercih olarak görmüşlerdir. Bunun için de fıkıh literatüründe, bütün müslümanların Hz.
Peygamber’e tâbi olarak saçlarını uzatması ve bunun dinî içerikli bir görev sayılması yönünde güçlü
bir vurguya rastlanmaz. Şaç, sakal ve bıyık konusunda sahih hadis kitaplarında yer alan rivayetleri
ve fakihlerin bu hadisler etrafında ürettiği yorumları sosyal zeminden, kültürel arka plandan ve
gelenekten ayırarak anlamak neredeyse imkânsızdır. Hz. Peygamber’in bir sünnetinin terkinin niçin
mekruh değil de haram olarak nitelendirildiği ancak öyle bir yaklaşımla iyi anlaşılabilir. Öncelikle
ifade etmek gerekirse, dinde haram istisnaî ve ârızî bir hüküm olup ancak açık ve katî delille sabit
olur. İslâm âlimlerinin “haram” kelimesini çoğu zaman “sakıncalı”, “doğru değil”, “mekruh” gibi
anlamlarda da kullandıkları, müslüman toplumlarda yaygın eğitim ve yönlendirmenin
sağlanmasında ve kamuoyu oluşturulmasında dinî kavramların sıklıkla, hatta ölçüsüzce kullanıldığı
da bilinmektedir. Böyle olunca, fıkıhçıların lafzî yorum kurallarına dayanarak sakalı t ıraş etmeye
veya bıyığı uzatmaya teknik ve metodolojik anlamda “haram” demelerini ihtiyatla karşılamak,
hadislerde geçen ifadeleri bir davranışın teşvik edilmesi veya önlenmesi yönünde güçlü vurgular
olarak anlamak gerekir. Sakal ve bıyık konusunun müslümanlar arasında bir ihtilâf ve itham konusu
olması, İslâm kardeşliğini ve müminlerin birlik ve dayanışmasını zedeler. Hz. Peygamber’in sünneti
olduğu için sakal bırakan kişiye saygı göstermek ve bu hareketinin övgü ve ecre lâyık bir davranış
olduğunu kabullenmek ne kadar gerekli ise, bu konuda farklı düşünen, daha esnek ve hoşgörülü
davranan kimselere de saygılı olmak o kadar elzemdir
 Kolonya ve Alkollü Madde Kullanımı
 Kolonya, günümüzde bilhassa güzel koku ve temizlik gibi amaçlarla yaygın bir
kullanıma sahip alkol ihtiva eden sıvı bir madde olup genelde patates, kamış,
mısır gibi maliyeti düşük ham maddelerden veya diğer sentetik yollarla
üretilmekte ve içerisindeki alkol oranı ayarlanabilmektedir. XVII. yüzyıldan itibaren
Avrupa’da kullanılmaya başlayan ve bugün yaygınlaşıp genişleyerek büyük bir
sanayi oluşturan kolonya ve bu kapsama giren parfüm, deodorant, sprey vb.nin
dinî hükmüyle ilgili tartışmanın sebebi ise, bu maddelerin az veya çok alkol ihtiva
etmekte oluşudur. Bu farklı görüşlerin kaynağı ise, sarhoş edici özellik taşıyan
içkilerin bizzat kendilerinin necis olup olmadığı tartışmasıdır. Bu husustaki görüşler
şöylece özetlenebilir:
 Bazı fakihler karşı görüşte olmakla birlikte İslâm bilginlerinin büyük çoğunluğuna
göre şarap necistir; namazın sıhhatine engeldir. Şarap dışında kalan ve içildiği
zaman azı veya çoğu sarhoşluk veren şeylerin necis olduğuna dair bir delil yoktur.
Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf’un anlayışlarına göre bunlar necis değildir; sarhoşluk için
içilmeleri haramdır, fakat elbiseye veya namaz yerine dökülmeleri halinde
namazın geçerliliğini etkilemez. Fakat kolonyayı da necis çerçevesinde mütalaa
eden Şâfiî mezhebine göre hem içilmesi hem de kullanılması haramdır.
 SANAT, SPOR ve EĞLENCE
 İslâm, fıtrî bir din olduğu için, insanın fıtratının gereği olan ihtiyaçlarını
görmezden gelmemiş, insanın ruhî ve bedenî tatminine önem vermiştir.
Bu itibarla insanın, yiyip-içme, cinsel ilişki vb. maddî istek ve ihtiyaçları
gibi mânevî istek ve ihtiyaçlarını karşılaması da mubah ve bazan
zorunludur. Aynı şekilde İslâm, insanın maddî yaratılışında zaruret
olmadıkça bir değişiklik yapılmasını, orijinal yapısının bozulmasını şiddetle
yasakladığı gibi, tabii yeteneklerinin körleştilmesini ve yok sayılmasını da
istememiş, fakat gerek maddî gerekse ruhî olsun, bütün ihtiyaç ve
arzuların tatmininde itidalin korunmasını ve getirilen genel ölçülere
uyulmasını tavsiye etmiştir. İnsanın maddî ihtiyaçlarının kolay
karşılanmasına yarayan sanatlar olup, bunlara sadece sanat veya
“zenaat” denilir. İnsanların mânevî ve estetik (bedîî) ihtiyaçlarına karşılık
olan sanatlar ise mimarlık, heykeltıraşlık, resim, dans, mûsiki ve şiirdir.
İnsanda estetik heyecan uyandıran bu tür sanat dalı ve eserleri “güzel
sanatlar” adını alır.
 SANAT
 O halde sanatın, tek tek kişilerde uyandıracağı etki ve izlenimle değerlendirilmesi
objektif ve genel geçer olmayacaktır. Bu konuda, açık ve sınırları belirli ve
nisbeten objektif ölçülerden hareket edilecek olursa, bir toplumun inanç ve
ahlâk ilkelerine aykırı olmayan, onlarla çatışmayan sanat eserinin o toplum
açısından olumlu sayılması mümkün olur. Bu yaklaşım tarzının sanatın evrensel dil
olması özelliğini ikinci plana ittiği ileri sürülebilir. Bununla birlikte unutmamak
gerekir ki, sanat önce millîdir, sonra evrenseldir. Hz. Peygamber bunun meşrû
ölçüler dahilinde yapılmasını tavsiye etmiştir. “Allah güzeldir, güzeli sever” diye
hemen her hususa tatbik imkânı bulunan bir ölçü getiren bir kimsenin sanata ve
estetik güzelliğe karşı olması veya bîgâne kalması düşünülemez. Öyleyse İslâmî
açıdan getirilebilecek ölçü şu olmalıdır: Sanat ile inanç-ahlâk prensipleri
arasındaki denge korunduğu, dinin temel ilkeleri, inanç ve ahlâk esasları ihlâl
edilmediği sürece sanat meşrûdur. Hatta, sanatın evrensel bir dil olduğu da
düşünülürse, evrensel insanî değerlerin ve ahlâk prensiplerinin anlatılmasına
hizmet etmeyi hedefleyen ve tevhid inancına ters düşmeyen sanat teşvik
edilmeli ve özendirilmelidir.
 Resim ve Heykel 1
 Sûret kelimesi Kur’an’da, biri tekil ikisi çoğul olmak üzere üç yerde geçmekte ve
genelde insanın biçim ve şekli olarak yorumlanmaktadır. Kur’an’da “timsâl” (çoğulu
temâsîl) kelimesi de iki yerde ve çoğul olarak “temâsîl” şeklinde geçmektedir. Bu
âyetlerden birinin anlamı şöyledir: “İbrâhim, babasına ve kavmine ‘Nedir bu
tapındığınız heykeller (temâsîl)!’ demişti” (el-Enbiyâ 21/52). Diğer âyette ise
Süleyman’a timsaller yapıldığından bahsedilir (Sebe’ 34/13). Bu ikinci âyette geçen
timsallerin anlamı konusunda getirilen yorumlardan biri, bunların, meleklerin,
peygamberlerin ve sâlih kişilerin heykelleri (ya da resimleri; suver) diğeri de
Süleyman’ın tahtının ve basamaklarının üzerinde bulunan tavus ve doğan gibi kuşların
sûretleri olduğu şeklindedir. Birçok âyette “yarattı” anlamında yorumlanan “savvere”
fiili geçmekte olup, bu hususla resim yapma arasında doğrudan bir ilişki kurmak pek
mümkün gözükmemektedir. Bununla beraber bazı hadislerde, insan görünümünün
resmini çizenler Allah’ın taklitçisi (tanrılık özentisi içinde olanlar) olarak telakki edilip bu
yüzden cezaya mâruz kalacakları ifade edildiğinden, İslâm’daki resim yasağının
Kur’ân-ı Kerîm’den kaynaklandığını düşünenler olmuştur. Fakat bu husus aslında, resim
yasağını Kur’an’a dayandırmak için pek yeterli görün memektedir. Zira bu anlayış
hadisin vârit olduğu dönemin şartlarından soyutlanarak genelleştirilmeye çalışılırsa,
bugün teknolojide kullanılmaya başlayan ve teknik köle diyebileceğimiz robotların
yapılmasının ve kullanılmasının da yasak ve haram olduğunu söylemek gerekecektir.
Bu itibarla resim yasağının daha ziyade sünnetle konulduğunu kabul etmek ve
yasaklanma sebebini başka gerekçelerle izaha çalışmak daha doğru görünmektedir.
 Resim ve Heykel 2
 “Kıyamet gününde en şiddetli azaba mâruz kalacak olanlar musavvirlerdir” (Buhârî,
“Libâs”, 89). c) “Bu sûretleri yapanlara kıyamet gününde ‘Yarattıklarınıza can verin’
denilerek azap edilecektir” (Buhârî, “Libâs”, 89). d) Hz. Âişe’den rivayet edildiğine
göre, Âişe bir defasında üzerinde (hayvan) resimleri bulunan bir minder almıştı. Hz.
Peygamber bunu görünce kapının önünde bekledi ve içeri girmedi. Hz. Âişe, Resûl-i
Ekrem’in yüzünde hoşnutsuzluk işaretlerini görünce, “Yâ Resûlallah! Allah’tan ve
Allah’ın Resulü’nden bağışlanma dilerim. Bir kusur mu işledim?” dedi. Hz.
Peygamber, üzerinde resim bulunan minderi göstererek “Şu minderin burada işi
ne?” buyurdu. Âişe “Yâ Resûlallah! Onu, kâh oturasın, kâh yaslanasın diye senin için
satın almıştım” dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber, “Bu resimleri yapanlara kıyamet
gününde azap edilir ve onlara ‘Hadi bakalım, yaptığınız şu sûretlere bir de can
verin’ denilir. İçinde resimler bulunan eve melekler girmez” (Buhârî, “Libâs”, 95;
hadisin şerhi için bk. İbn Hacer, Fethu’l-bârî, V, 228-229; Kâmil Miras, Tecrîd-i Sarîh
Tercemesi ve Şerhi, VI, 414).
 Melekler, içerisinde sûret bulunan eve girmezler; kumaş üzerindeki desen ve nakış
müstesna” (Buhârî, “Libâs”, 92).
 Hz. Âişe’nin, üzerinde tasvirler bulunan bir perdesi vardı ve bunu odasının bir tarafına
çekmişti. Hz. Peygamber bunu görünce, Hz. Âişe’ye “Şu perdeyi karşımdan kaldır;
üzerindeki tasvirler namazda iken hep bana görünüp duruyor” demiştir (Buhârî,
“Libâs”, 93).
 Resim ve Heykel 3
İbn Abbas’ın bu fetvasının delili olarak Ebû Hüreyre’nin şu
rivayeti gösterilmektedir: Bir keresinde Cibrîl Hz. Peygamber’in
yanına girmek için ondan izin istemişti. Resûlullah izin verdiği
halde Cibrîl içeri girmemiş ve şöyle demiştir: “İçerisinde birtakım
at ve insan timsallerinin bulunduğu perde asılı olan bir eve ben
nasıl girerim? Bu resimlerin ya başlarını koparmalı veya bu
perdeyi yere sermelisiniz. Biz melekler içinde timsal olan eve
girmeyiz” (Tahâvî, Me‘âni’l-âsâr, IV, 287). Büyük bir muhaddis
ve Hanefî fakihlerinin ileri gelenlerinden olan Tahâvî bu hadisi
naklettikten sonra şu yorumu yapmıştır: Bu hadisin zâhirinden,
başı koparılmış ruh sahibi canlının timsalinin mubah olduğu
anlaşılmaktadır. Buna göre, bu hadis ruh sahibi olmayan
şeylerin tasvirinin mubah olduğuna ve görünüm itibariyle ruh
taşıması mümkün olmayan canlıların yasak kapsamından
çıktığına delâlet etmektedir (Tahâvî, Me‘âni’lâsâr, IV, 287).
 Resim ve Heykel 4
Bilginlerin çoğunluğu çocuk oyuncaklarının yasak kapsamı
dışında kaldığını ifade etmişlerdir.
Öte yandan âlimler, Hz. Süleyman’ın dininde, timsal (heykel
veya resim) yapımının serbest olmasıyla İslâm’da sûretin
yasaklanmış olması arasını telif için Süleyman’ın dininde bunun
yasaklanmadığına, hatta buna izin verildiğine işaret etmişlerdir.
Meselâ Zemahşerî, sûret ve timsal yapımının zulüm ve zina gibi
aklen çirkin olmadığını ve hükmünün şeriatlara göre
değişebileceğini belirtmiştir.
İslâm’da sûretin yasaklanmasının gerekçesi olarak, Hz.
Peygamber’in, “Allah, sûret yapanlara, yaptıkları sûretlere ruh
üfleyinceye kadar azap edecektir. Ruh üflemeleri de zaten
 Resim ve Heykel 5
 sûret yasağının asıl illeti, İbnü’lArabî’nin de isabetle belirttiği gibi şudur: Câhiliye
Arapları’nın putlara tapma âdetleri vardı ve bu putları kendi elleriyle tasvir edip
sonra bunlara tapıyorlardı. İslâmiyet, puta tapmaya vesile olan şeyleri kaldırmak
suretiyle tevhid sisteminin korunmasında titizlik göstermiştir (İbnü’l-Arabî, Ahkâmü’l-
Kur’ân, IV, 1599-1602). Buna o dönemde haçın hıristiyanların hayatındaki
konumunu da eklemek gerekir. Bu itibarla, resim ve timsal hakkında vârit olan
yasaklamanın ana sebebinin, bunlara tapınma endişesi olduğu söylenebilir. İslâm
dini, tevhid dinidir. Araplar, kendi elleriyle çizdikleri ve şekillendirdikleri resimlere ve
putlara tapıyorlardı. Hz. Peygamber, Araplar yeniden eski alışkanlıklarına döner
endişesiyle, bu alışkanlıkları hatırlatan resimleri ve sûretleri de yasaklamayı uygun
bulmuştur. Nitekim, benzer bir uygulamaya, şarabın kesinlikle yasaklanmasından
sonra rastlanır. Resûlullah normalde kullanılmalarında bir sakınca olmadığı halde,
şarap yasağından sonra Araplar’ın içerisine şarap koydukları dübbâ ve nakîr gibi
özel isimlerle anılan şarap kaplarının kullanılmasını da yasaklamıştı. Hz. Peygamber
bu metotla Araplar’a eski alışkanlıklarını hatırlatacak şeyleri de sedd-i zerîa
kabilinden olmak üzere yasaklamıştır. Resim ve timsal yasağının da bu çerçevede
değerlendirilmesi ve bu yolla tevhid inancını her ne suretle olursa olsun şirk
bulaşığından arındırma amacı güdüldüğünün söylenmesi mümkündür.
 Üzerinde Resim ve Sûret Bulunan Eşyanın Kullanılması
Hanefîler, üzerinde insan veya hayvan resmi bulunan yaygı
üzerinde namaz kılmada bir sakınca olmadığını belirtmişlerdir.
Çünkü, resimli yaygının ayaklar altına alınması, resimlere değer
vermeme anlamındadır. Ancak, resime ibadet etmeye
benzeyeceği için yaygıdaki resimler üzerine secde edilmemesi
tavsiye edilmiştir. Yine bu resimler (sûret veya tesâvîr), baş
hizasından daha yukarıda, kişinin hizasında ve önünde asılı olarak
bulunurken namaz kılmanın mekruh olduğu söylenmiştir. Resimler,
kişinin arkasında veya ayakları altında ise, namaz mekruh olmayıp,
resimlerin evde bulundurulmuş olması mekruhtur. v Resimli elbise
giymek mekruh görülmekle birlikte, bu elbise içinde kılınan namaz
sahihtir. Fakat ihtiyaten yeniden kılınması uygundur (Mergýnânî, el-
Hidâye, I, 362-364). Hanbelîler de üzerinde canlı resimleri bulunan
elbise giymenin haram olmayıp mekruh olduğunu belirtmişlerdir
(İbn Kudâme, el-Mugnî, I, 590).
 Müzik 1
Müzik genel olarak vokal veya enstrümantal ses ve tonların bir
araya getirilmesinden oluşan bir sanattır. Ebû Hanîfe, gınâyı mekruh
görmüş ve günah saymıştır. Sonraki Hanefî bilginlerin, Ebû
Hanîfe’nin “mekruh” dediği şeylerin “harama yakın mekruh” olarak
anlaşılması gerektiğini ifade ettikleri göz önüne alınınca, Ebû
Hanîfe’nin, gınânın tahrîmen mekruh olduğu kanaatini taşıdığı
söylenebilir. Mezhepler arasında gınâ ve çalgı aletleri karşısında en
keskin tavır Hanefîler’inkidir. Hanefîler, def, mizmar gibi çalgı
aletlerini dinlemenin haram ve mâsiyet olduğunu açıkça
belirtmişlerdir. Hatta bazı Hanefîler, bu çalgı aletlerini dinlemenin
(semâ) fâsıklık, bundan zevk almanın küfür olduğunu iddia
etmişlerdir. Hanbelî fakihlerden İbnü’l-Kayyim, Hanefîler’in bu
konudaki dayandıkları hadisin Hz. Peygamber’e nisbetinin sahih
olmadığını belirtmektedir (Kâsânî, Bedâ’i‘, V, 128-129; İbn Kayyim,
İgåsetü’l-lehfân, I, 227).
 Müzik 2
Şâfiî, “Gınâ, bâtıla benzeyen mekruh bir eğlencedir. Bunu
çok yapan sefih sayılır ve şahitliği reddedilir” demiştir
(Gazzâlî, İhyâ, II, 267). Sonraki Şâfiî bilginlerin büyük
çoğunluğu ise gınânın haram olduğunu belirtmişler ve
Şâfiî’ye nisbet edilen “gınânın mubahlığı” yolundaki görüşü
doğru kabul etmemişlerdir. Bunda yaşadıkları dönemin
etkilerini aramak yanlış olmaz. Şâfiî âlimlerden Şîrâzî, hiçbir
görüş ayrılığı zikretmeden haram bir menfaati içeren icâre
akdinin sahih olmayacağını belirtmiş ve bunlar arasında
şarap taşıma ile birlikte gınâ ve mizmarı da saymıştır (Şîrâzî,
et-Tenbîh, s. 123).
 Müzik 3
 Müzik karşıtlarının dayandıkları hadislerin başında “Ümmetim içerisinde gayri
meşrû ilişkiyi, ipeği, şarap ve meâzifi helâl sayan bir grup olacaktır” (Buhârî,
“Eşribe”, 6) meâlindeki hadis gelir.
 Bazı âlimler, hadiste geçen “meâzif” kelimesini, bütün eğlence (lehv) aletleri
olarak açıklarken, bazıları melâhî ile meâzif arasında bir ayırım yaparak
melâhîyi el ile vurulan çalgı aletleri, meâzifi de ağız ile (üflenerek) çalınan
çalgılar olarak açıklamışlardır. İbn Hazm gibi bazı muhaddisler ise bu hadisin
senedinin münkatı‘ olduğunu belirtmişlerdir.
 Diğer bir hadis, “Allah (içki meclislerinde erkeklere) şarkı söyleyen câriyelerin
satılmasını, ücretini haram kılmıştır” hadisidir.
 Gazzâlî, yabancı kadının fâsıklara ve fitnesinden korkulan kişilere şarkı
okumasının haram olduğunu belirtmekle beraber, bu hadisten hareketle
câriyenin kendi sahibine şarkı okumasının, hatta fitne olmaması durumunda
başka erkeklere şarkı okumasının haramlığı hükmü çıkarılamayacağını ifade
etmiş ve bu görüşüne, Hz. Peygamber’in bulunduğu bir sırada iki câriyenin
Hz. Âişe’nin evinde şarkı okumasını delil göstermiştir (İhyâ, II, 282).
 Müzik 4
Müziğin lehinde olanların gerekçeleri ise şunlardır: Gazzâlî,
İhyâü ulûmi’d-dîn isimli eserinde, “Müzik Dinlemenin (semâ)
Mubahlığının Delili” başlığı altında söze şöyle başlar: “Müzik
dinlemek haramdır demek, Allah müzik dinleyen kişileri
cezalandıracaktır demektir. Bu ise, sırf akılla bilinebilecek bir
husus değildir. Öyleyse, bu konuda naslara ve bu nasların
ışığında yapılan kıyaslara başvurmak gereklidir. Eğer bu
konuda nas ve nassa kıyas yoluyla ulaşılan doğru bir
sonuçlama yoksa, müzik dinlemenin haramlığı iddiası boşa
çıkmış olur”. Gazzâlî daha sonra, ölçülü olsun veya olmasın,
güzel sesi dinleme, müziğin dinleyici üzerinde bıraktığı etki ve
dinleyici ile ilgili hususları uzun uzadıya açıkladıktan sonra
mûsikinin mubah olduğunu belirtir, karşı görüşte olanların
gerekçelerini tek tek ele alarak cevaplandırmaya çalışır
(Gazzâlî, İhyâ, II, 268-284).
 Müzik 5
 Gınâ konusunda Mâlikî bilgin İbnü’l-Arabî’nin değerlendirmesi de şöyledir:
Gınâ, âlimlerin çoğuna göre gönülleri coşturan bir eğlence olup, gerek
Kur’an’da gerekse Sünnet’te bunun haramlığına dair bir delil yoktur. Hatta
sahih bir hadiste, gınânın mubah olduğuna delil vardır. Bu rivayete göre Hz.
Ebû Bekir, bir defasında Hz. Âişe’nin evine girip orada iki câriyenin şarkı
söylemekte olduğunu görünce “Allah’ın Resulü’nün evinde şeytanın mizmarı
ha!” diye çıkışmıştı. Hz. Peygamber ise, “Onlara ilişme ey Ebû Bekir! Bugün
bayram günüdür” (İbn Mâce, “Nikâh”, 21) demiştir. Eğer müzik haram
olsaydı Resûlullah’ın evinde icra edilmezdi. Hz. Ebû Bekir, görünen duruma
nazaran buna karşı ç ıkmış, Hz. Peygamber ise, gönüllerin dinlendirilmesi
hususunda yumuşaklık ve ruhsat gözeterek onlara ilişmemiştir. Çünkü her
gönül, sürekli olarak ciddiyeti taşıyamaz. Resûl-i Ekrem’in, müziğin serbestliğini
“bayram günü” ile illetlendirmesi ise, bunun sürekli olarak yapılmasının
mekruh olduğunu, fakat bayram, düğün gibi sebeplerle buna ruhsat
verileceğini göstermektedir. Bu itibarla, müziğin haramlığı konusunda rivayet
edilen bütün hadisler sened ve yorum bakımından bâtıl olduğu gibi, bu
konuda getirilen âyet yorumları da bâtıldır (İbnü’l-Arabî, Ahkâmü’l-Kur’ân, III,
1053-1054).
 Oyun ve Şarkı-Türkü Bulunan Bir Yemek Davetine Gitmek
 Meşrû içerikli oyun ve müziğin bulunduğu toplantılara ve davetlere
katılmanın yasaklanmış bir husus olmadığını yukarıdan beri yapılan
değerlendirmeler göstermektedir. Esas itibariyle, bir takvâ konusu
olarak değerlendirilmesi mümkün olan müzikli, eğlenceli toplantılara
katılma meselesine önceki âlimler, değişik bakış açılarından
yaklaşmışlardır. Kitaplarda sıklıkla yer alan bir görüşe göre, İslâmî
ölçülerle bağdaşmayacak ölçüde şarkılı türkülü ve eğlenceli bir
yemeğe veya toplantıya davet edilen bir kimse, eğer bu münkerin
işlenmesine engel olabileceğini kestiriyorsa, davete icâbet edip
toplantıya katılması uygun olur. Engel olamayacaksa dinî, ahlâkî,
sosyal fayda-zarar açısından katılma ile katılmama arasındaki etki ve
sonuç farkını göz önüne alarak karar verir ve ona göre davranır. İslâmî
ölçülere aykırı eğlence olduğunu önceden bilmeksizin bir davete
gidilmiş ise, oturup yiyip içmede sakınca görülmemiştir. Ebû Hanîfe, bir
defasında bu durumla karşılaştığını ve böyle davrandığını
arkadaşlarına anlatmıştır (Kâsânî, Bedâ’i‘, V, 128).
 Spor ve Eğlence 1
 İslâm açısından oyun ve eğlence meselesine bakıldığında en başta
söylenecek şey, oyun ve eğlencenin insanlık onur ve haysiyetini hiçe
sayacak içerikten uzak olmasının gerekliliğidir. İnsanın eğlenme ve
dinlenme ihtiyacının, temel inanç ve ibadet ilkelerine aykırı
olmayacak bir biçimde karşılanıp düzenlenmesi esastır. İnsan Allah’a
kulluk için yaratılmıştır, ama insan bu arada yiyip içmekte,
evlenmekte ve birtakım meslekler edinmektedir. Aslında bunlar,
ibadet kapsamı içerisinde değildir. Fakat bunlar olmazsa, ibadet
nasıl ve nereye kadar yapılacaktır? Bu bakımdan dinlenme ve
eğlenmenin de, aslında ibadet olmayan ancak ibadet edebilmek
için gerekli olan, ibadete engel olmadığı gibi destekleyici bir
fonksiyon üstlenen işler arasında yer alması son derece doğal olup,
aksini yani İslâm’ın eğlenme ve dinlenmeyi hoş karşılamadığını ileri
sürmek ise hem insanı hem de dini iyi tanımamaktan ileri
gelmektedir.
 Spor ve Eğlence 2
 Eğlenmede temel ölçü, İslâm’ın inanç ve ibadet ilkelerine aykırı olmamaktır.
Bunun yanında, İslâm’ın bir yasağının çiğnenmesine, bir buyruğunun
terkedilmesine yol açan bütün oyun ve eğlencelerin yasak olacağı açıktır.
Kumarın her türlüsü yasaklandığı için, içerisinde kumar bulunan her türlü oyun
haramdır. Bu temel ölçü yanında genel duruma, oynanan oyunun zaman ve
zeminine, tarafların özel konum ve durumlarına ve oyuneğlencenin
mahiyetine göre ek ölçü ve tavsiyeler söz konusu olabilir. Hz. Peygamber’in
“Kişinin eşiyle, ok ve yayıyla ve atıyla oynaması dışındaki oyunlar boş ve
faydasızdır” (Zeylaî, Nasbü’r-râye, IV, 273-274) ve “Sizi Allah’ı anmaktan
alıkoyan her şey meysirdir (kumardır)” (Zeylaî, Nasbü’r-râye, IV, 275) şeklindeki
sözlerinde, eğlenmenin ibadetleri ve aslî görevleri terk ve ihmale yol açacak
şekilde birinci plana alınmaması öngörülmekte ve tercih edilecek oyun ve
eğlence türünün gerektiğinde toplum yararına kullanılabilecek, meselâ
bedeni veya zihni güçlendirecek mahiyette olması tavsiye edilmektedir.
 Spor ve Eğlence 3
 İçerisinde kumar ve benzeri yasak hususlar bulunmayan oyunlar yukarıda
temas edilen ilke ve ölçüler dahilinde genelde mubah kabul edilir. Bununla
birlikte, çeşitli düşüncelerle hadiste izin verilen oyun nevileri hariç diğer
oyunları hoş karşılamayan bilginler de vardır. Meselâ Şâfiî, “Oyun dindarların
ve ağır başlı kimselerin sanatı değildir” gerekçesiyle yukarıdaki hadiste işaret
edilen üç oyun hariç, insanların oynadıkları diğer bütün oyunların mekruh
olduğunu söylemiş, fakat bu oyunlardan herhangi biriyle, onu helâl sayarak
oynayan kişinin şahitliğinin kabul edileceğini, oyun sebebiyle namazlardan
gafil olan ve bu gafleti namazları kaçıracak derecede artan kişilerin
şahitliklerinin ise, oyun oynama değil, namaz vakitlerini hafife alma
gerekçesiyle reddedileceğini belirtmiştir. Şâfiî, kişinin ailesiyle oynamasının, at
koşturmasının ve eğitmesinin, atıcılık öğrenmesinin ve atış yapmasının oyun
sayılmadığını ve yasaklanmadığını ifade etmiş, ancak bunlarda da aşırıya
kaçılmaması gerektiğine işaret etmiştir (Şâfiî, el-Üm, VI, 224-225).
 Peygamberimiz, atletizm, güreş, okçuluk, yüzme gibi bazı spor dallarını teşvik
etmiştir.
 Tavla ve Satranç 1
 Hanefî âlimler, genelde nerd ile satrancı aynı hükümde tutmuşlar ve kumar veya hiç değilse
faydasız oyun olduklarını öne sürerek, nerd ve satranç oynamanın mekruh olduğunu
söylemişlerdir. Hanefî fakihlerden Kâsânî, bu konuda sert bir tutum sergileyenler arasında yer
alır. Ona göre eğer nerd ve satranç kumar ise, “Ey iman edenler, şarap, kumar, dikili taşlar
(putlar) ve şans okları birer şeytan işi pisliktir” (el-Mâide 5/90) âyetinden ve “Sizi Allah’ı
anmaktan alıkoyan her şey meysirdir” (Zeylaî, Nasbü’r-râye, IV, 275) hadisinden hareketle
haram olmalıdır. Şayet, nerd ve satranç kumar değil de oyun ise bu takdirde, “Her oyun
haramdır. Ancak, kişinin eşiyle, ok ve yayıyla ve atıyla oynaması hariç” (Zeylaî, Nasbü’r-râye,
IV, 273-274) hadisinden hareketle yine haram olmalıdır (Kâsânî, Bedâ’i‘, V, 127). Nerd ve
satrancın hükmü ile ilgili olarak bazı Hanefî kaynaklarda haram, genelde ise mekruh şeklinde
bir nitelendirme yer almaktadır. Bu kaynaklardaki mekruh ifadesinin haram anlamında
kullanıldığı düşünülebilirse de, Hanefîler’in nerd ve satrancı kumar veya oyun olma
gerekçesiyle haram saymaları pek yerinde görülemez. Zira Hz. Peygamber’in oyunla ilgili
yasağı bu kadar genelleştirildiğinde, günümüzde mubah olduğunda kuşku duyulmayan
birçok oyunun da aynı gerekçeyle haram sayılması gerekecektir. Diğer taraftan nerd ve
satrancın, kumar olma ihtimalinden hareketle haram sayılması da pek isabetli değildir. Çünkü
kumarın ölçüleri ve sınırları bellidir. “Kumara vesile kılınma ihtimali vardır” diye haram sayılacak
olursa, bu ihtimalden hareketle daha birçok oyunun haram kılınması gerekecektir. Bu itibarla,
çoğunluk Hanefî kaynaklarda ifade edildiği şekilde, tavla ve satrancın kumara vesile
kılınmamak şartıyla haram olmadığı, ancak zamanı boşa geçirme gibi noktalardan hareketle
mekruh olduğu söylenebilir.
 Tavla ve Satranç 2
 Şâfiî, oyun oynamaya düşkün kişilerin şahitliklerinden bahsederken
hakkında daha fazla ve şiddetli tenkit içeren haberler bulunduğu
gerekçesiyle mekruh olduğunu ve diğer oyun türlerinden biraz daha
fazla çirkin görüldüğünü ifade etmektedir. Şâfiî devamla satranç
oynamaya sıcak bakmadıklarını, fakat bunun nerdden daha hafif
olduğunu ifade ettikten sonra, “Oyun dindar ve ağır başlı kimselerin
sanatı değildir” diyerek insanların oynadıkları bütün oyunlarBu
itibarla hadislerde geçen nerd ve nerdeşîr kelimelerinin
günümüzdeki tavla oyununu kesin olarak anlattığını söylemek pek
doğru olmayabilir. Sonuç itibariyle, kumara bulaştırılmadığı, gerek
Allah’a gerek aile ve topluma karşı görevler aksatılmadığı, o sırada
daha önemli ve gerekli bir şey ihmal edilmediği sürece tavla
oynanmasında dinen bir sakınca olmadığını söylemek mümkündürın
mekruh olduğunu söylemiştir (el-Üm, VI, 224-225).
 Tavla ve Satranç 3
 Yukarıda belirtildiği gibi, Hanefî kaynaklarda satranç ile tavla
genellikle birlikte değerlendirilmiş ve aynı hükme tâbi tutulmuştur.
Hoş karşılamadığını hissetirmek suretiyle oynanmasına engel olmak
düşüncesiyle, Ebû Yûsuf ve Muhammed, satranç oynayanlara selâm
verilmesini doğru bulmamış, Ebû Hanîfe ise selâm vermek suretiyle
onları bir müddet için de olsa oyundan alıkoymak düşüncesiyle,
onlara selâm vermede bir sakınca olmadığını ileri sürmüştür.
 Buna karşılık Şâfiî, kavramayı keskinleştirmesi, muhakemeyi
güçlendirmesi, savaş taktiklerine ve hilelerine alıştırması itibariyle
eğitici olduğunu ve bu yönüyle atıcılık ve biniciliğe benzediğini ileri
sürerek satranç oynamaya ruhsat vermiştir. Şâfiî fakih Nevevî,
satrancın haram değil mekruh olduğunu ifade etmiştir. İmam Mâlik
ve Ahmed b. Hanbel, satrancın haram olduğunu söylemişlerdir.
Mâlik ayrıca, satrancın nerdden daha kötü ve daha oyalayıcı
olduğunu ileri sürmüştür.
 KUMAR
 Meysirin niçin günah olduğu ve yasaklandığı konusunda iki görüş
zikredilmektedir. İbn Abbas’tan rivayet edilen birinci görüşe göre, meysir
Allah’ı zikretmekten ve namazdan alıkoyduğu ve insanlar arasında düşmanlık
doğurduğu için günah sayılmış ve yasaklanmıştır. Süddî’den nakledilen diğer
görüşe göre, zulüm ve haksızlığa sebebiyet verdiği için günah sayılmıştır.
Anlaşılan o ki, İslâm bilginleri meysiri hem kumarı hem de kumar sayılmayan
bazı basit oyunları içine alacak derecede kapsamlı yorumlamışlardır. Kumar
sayılmayan bazı oyun ve oyalanmaların kumar mesabesinde tutulması da
herhalde içki konusunda olduğu gibi, toplumda hızla yayılma ve genç
kuşakları etkisi altına alma temayülü gösteren kumarın önlenebilmesi için,
esasen meşrû olmakla birlikte ileride kumara dönüşebilecek şekil ve usullerin
de peşinen yasaklanması gayreti ile açıklanabilir.
 Diğer taraftan, müslümanın kazancı şansa ve tesadüfe bağlı olmayıp,
çabasının ve alın terinin ürünü olmalıdır. Nitekim bir âyette, “İnsanın yararına
olan, yalnızca kendi öz gayretinin sonucudur” (en-Necm 53/39)
buyurulmaktadır.
 TESETTÜR
İSLAM’DA GİYİNME ve SÜSLENME KURALLARI

 BAŞÖRTÜSÜ
 DIŞ KIYAFET
 MAKYAJ
 KOKU SÜRÜNME
 ESTETİK MÜDAHALE
 SES
 KADIN-ERKEK İLİŞKİLERİ
 GENEL İLKE VE KURALLAR
Canlılar içinde insana özgü bir davranış olan giyinmenin, örtünme ve güzel
görünme şeklinde iki temel gayeye mâtuf olduğu görülür. Esasen tabii bir ihtiyacı
ve yönelişi ifade eden örtünme ve süslenmenin dini ilgilendirmesi, insanların bu
konuda taşıdığı zaafların, sapabilecekleri aşırılıkların ve olumsuz etkileşimlerin
insanın aslî yapı ve kimliğini, cinsler ve insanlar arası münasebetlerin dengesini
bozabileceği endişesidir. Bunun için de İslâm dininde, esasen serbesti ve mubah
oluş temel kural olmakla birlikte, insanların zaaf ve temayüllerinin sapma
noktasına varmasını ve toplumsal bünyenin bozulmasını önlemek maksadıyla
örtünme ve süslenme ile ilgili bazı temel ölçüler ve kısıtlamalar getirilmiş, bunun
dışında insanların kendi zevk, imkân ve kültürlerine göre giyinip kuşanmasına
imkân verilmiştir. Bu yüzden de giyinme, örtünme ve süslenme konusunda fıkıh
kültüründe yer alan bilgi ve önerilerin bir kısmı dinî metinlere dayalı hükümler
iken bir diğer kısmı İslâm toplumlarının bu çerçevede oluşan ve asırlar boyu
süregelen geleneğini, bilgi birikimini ve hayat tarzını yansıtır.
 GENEL İLKE VE KURALLAR
Bazı uç ve münferit yönelişler hariç tutulursa çıplaklık her dönemde toplumsal vicdan ve
sağduyu tarafından arsızlık ve hayasızlık olarak görülmüştür. Bununla birlikte birey ve
toplumlar örtünme konusunda öteden beri farklı din ve kültürlerin, moda, dış tesir,
yabancılaşma ve toplumsal çözülme gibi değişik sebep ve tesirlerin sonucu farklı ölçü ve
anlayışlara sahip olmuştur. Bunun için de kılık kıyafet ve örtünme konusunda, bölgeler
hatta aynı din ve ülke mensupları arasında farklılıklara rastlanması şaşırtıcı olmamaktadır.
İslâm dininin örtünme emri, ferdin ruh sağlığını, fıtrî yapı ve onurunu, toplumun genel
ahlâkını koruma, cinsler ve insanlar arası münasebetlerde dengeyi gözetme, insan
haysiyetine yakışır bir cinsî hayat ve aile hayatı kurma gibi çeşitli gayelere yöneliktir.
Örtünmede erkekle kadının farklı hükümlere tâbi olması da iki ayrı cinsin yaratılış özellikleri
gözetilerek yapılmış bir ayırımdır.
Vücudun açılması, gösterilmesi ve bakılması dinen haram olan yerlerine ve organlarına
dinî literatürde avret tabir edilir. Setr-i avret tabiri erkek ve kadının namaz dışındaki
örtünme vecîbesini de belirtmekle birlikte daha çok namaz esnasında belli uzuvların
örtülmesini ifadede kullanılır. Namazda avret yerinin örtülmesi dinî bir görev ve namazın
geçerlilik şartı olduğu gibi, namaz dışında da yine dinî bir vecîbe niteliğindedir. Ancak
örtünmenin sınırı cinslere ve arada mahremiyetin (evlenme engeli sayılacak derecede
yakınlığın) bulunup bulunmamasına göre farklılık taşıyabilir. Bunun için de fıkıhta örtünme;
namazda örtünme, yakınlara ve yabancılara karşı örtünme şeklinde üç ayrı açıdan ele
 AVRET MAHALLİ
 Erkeğin namazda örtülmesi gereken yeri ile namaz dışında erkeklere ve karısından
başka kadınlara karşı avret yeri, göbek ile diz kapağı arasında kalan bölgedir.
İslâm âlimlerinin çoğunluğunun görüşü bu olup avret yerinin sınırı ve
derecelendirilmesi konusunda aralarında bazı görüş farklılıkları vardır.
 Kadınların kadınlara ve mahremlerine yani aralarında devamlı evlenme engeli
bulunan erkek akrabasına karşı avret yeri, Hanefî ve Şâfiîler’e göre erkeğin
erkeğe karşı avret yeri gibidir. Mâlikî ve Hanbelî mezheplerinde ağırlıklı görüş,
kadının mahremi erkekler yanında el, yüz, baş, boyun, kol, ayak ve baldır hariç
bütün vücudunun avret olduğu ve örtülmesinin gerektiği yönündedir.
 Kadının yabancı erkekler yani mahremi olmayan erkekler karşısında avret yeri
yüzü, el ve ayakları hariç bütün vücududur. Bu Hanefî mezhebinin görüşü olup
diğer mezheplere göre kadının ayakları da avrettir. Ebû Yûsuf’tan, kadının
dirseklere kadar kolunu avret saymayan bir görüş de rivayet edilir. Erkek ve
kadının namazda ve namaz dışında örtünmesiyle ilgili fıkhın klasik doktrininde
yerleşik görüş özetle böyledir.
 İLGİLİ AYETLER
‫ْض ٓن ِ ُِب ُم ِر ِه َّن‬‫وَج َّن ٓو َٓل ي ُ ْب يد ٓين يزينَٓتٓ ُ َّن ِا ََّل ٓما ٓظه ٓٓر ِم ْْنٓا ٓولْ ٓي ْ ِ ْب‬ ُ ٓ ‫ات يٓغْضُ ْض ٓن ِم ْن ٓابْ ٓص ِار ِه َّن ٓو ٓ َْي ٓف ْظ ٓن فُ ُر‬ ِ ٓ‫ٓوقُ ْل ِللْ ُم ْؤ ِمن‬
‫وِب َّن ٓو َٓل ي ُ ْب يد ٓين يزينَٓتٓ ُ َّن ِا ََّل ِل ُب ُعول ٓ ِ َِت َّن ٓا ْو ىا ٓ اَب ِ ِِئ َّن ٓا ْو ىا ٓ اَب ِء ب ُ ُعول ٓ ِ َِت َّن ٓا ْو ٓابْنٓ ا ِ ِاِئ َّن ٓا ْو ٓابْنٓاا ِء ب ُ ُعول ٓ ِ َِت َّن ٓا ْو ِا ْخ ٓو ِ ِاِن َّن ٓا ْو‬
ِ ِ ‫عٓ ىٰل ُج ُي‬
‫ب ٓ ي آن ِا ْخ ٓو ِ ِاِن َّن ٓا ْو ب ٓ ي آن ٓاخ ٓٓو ِ ِاِت َّن ٓا ْو ِن ٓ اس ِ ِاِئ َّن ٓا ْو ٓما ٓملٓ ٓك ْت ٓايْ ٓماِنُ ُ َّن ٓا ِو التَّا ِب يع ٓي غٓ ْ ِْي ُا ۬و َِل ْ ِاَل ْرب ٓ ِة ِم ٓن ٰ ِالر ٓج ِال ٓا ِو‬
ِ ٰ ‫ْض ٓن ِ َٓب ْر ُج ِله َِّن ِل ُي ْع ٓ َٓل ٓما ُ ْي يف ٓي ِم ْن يزين ٓ ِ َِت َّ ِۜن ٓوتُوبُاوا ِا َٓل ى‬
‫اّلل‬ ‫الط ْف ِل َّ ياَّل ٓين ل ٓ ْم ي ٓ ْظه ُٓروا عٓ ىٰل ٓع ْو ٓر ِات ال ِن ٰ ٓ اسا ِء ٓو َٓل ي ٓ ْ ِ ْب‬ ِٰ
﴾٣١﴿ ‫ون‬ ٓ ُ ‫ون ل ٓ ٓعل‬
‫ح‬ ِ
‫ل‬ ‫ف‬ْ ُ ‫ت‬ ْ
‫ُك‬ُ َّ ٓ ُ‫ٓ يَجيع ًا ٓاي ُّ ٓه الْ ُم ْؤ ِمن‬
Mümin kadınlara da söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar ve iffetlerini korusunlar. Açıkta
kalanlardan başka süslerini göstermesinler. Başörtülerini yakalarının üzerinden bağlasınlar.
Kocaları, babaları, kocalarının babaları, kendi oğulları, kocalarının oğulları, erkek
kardeşleri, erkek kardeşlerinin oğulları, kız kardeşlerinin oğulları, kadınları, hizmetlerinde
bulunan köleleri ve câriyeleri, cinsel arzusu bulunmayan erkek hizmetçiler, kadınların
cinselliklerinin farkında olmayan çocuklar dışında kimseye süslerini göstermesinler.
Yürürken, gizledikleri süsleri bilinsin diye ayaklarını yere vurmasınlar. Ey müminler! Hepiniz
Allah’a tövbe edin, umulur ki kurtuluşa erersiniz! (Nûr, 31)
Süs: Kur’an’da “elbise, takı, hoşa giden, güzel bulunan nesneler, insanı maddî veya mânevî olarak güzelleştiren
şeyler” mânasında kullanılmıştır. Buna göre başta kadının bedeni olmak üzere, kadını cinsel bir obje haline getiren
herşey zinettir ve kapatılması farzdır.
 İLGİLİ AYETLER
‫ون ِن ٓكح ًا فٓلٓيْ ٓس عٓلٓ ْ ِْي َّن ُجنٓ ٌاح ٓا ْن يٓضٓ ْع ٓن ِث ٓياِبٓ ُ َّن غٓ ْ ْٓي‬ ‫ج‬‫ر‬ ‫ي‬
ٓ ُ ْٓ ‫ٓ ٓ ي‬ ‫َل‬ ٓ ‫۪ت‬ ٰ ‫ى‬
‫ل‬ ‫ا‬ ِ
‫ء‬ ‫ا‬ ‫س‬‫ا‬ ٰ ِ
‫ن‬ ‫ل‬‫ا‬ ‫ن‬ ِ
‫م‬ ‫د‬ُ ِ
‫ع‬ ‫ا‬‫و‬ ٓ ْ
ٓ ‫ٓوال‬
‫ق‬
ُ ٰ ‫ات ِب يزينٓ ٍِۜة ٓو ٓا ْن ي ٓ ْس ٓت ْع ِف ْف ٓن ٓخ ْ ٌْي لٓه َّ ُِۜن ٓو ى‬
‫اّلل ٓ يَسي ٌع عٓ يل ٌم‬ ٍ ‫ُمتٓ ٓ ِٰب ٓج‬
Evlenmekten umudunu kesmiş yaşlı kadınların,
cinsel cazibelerini sergilemeksizin giysilerini
çıkarmalarında onlar için bir sakınca yoktur,
bununla beraber iffetlerini korumaya özen
göstermeleri kendileri için daha hayırlıdır. (Nûr,
60)
 İLGİLİ AYETLER
ٓ‫ٓ اَي ٓاُّيُّ ٓا النَّ ِ ُِّب قُ ْل ِ َٓل ْز ٓو ِاج َٓ ٓوبٓنٓا ِت َٓ ٓو ِن ٓ اسا ِء الْ ُم ْؤ ِم ين ٓي يُ ْد ين ٓي عٓلٓ ْ ِْي َّن ِم ْن ٓج َٓلب ِ ِييِب َّ ِۜن ىذ ِ ِٓل ٓاد ى اْن ا ْن‬
﴾٥٩﴿ ً‫اّلل َٓ ُفور ًا ٓر ي۪ام‬ ُ ٰ ‫يُ ْع ٓرفْ ٓن فٓ َٓل يُ ْؤ ٓذ ْي ٓ ِۜن ٓو َٓك ٓن ى‬
"Ey Peygamber! Hanımlarına, kızlarına ve müminlerin hanımlarına söyle, dışarı
çıkarken üstlerine cilbablarını alsınlar. Bu, onların tanınmasını ve bundan
dolayı incitilmemelerini sağlar. Allah, Gafûrdur, Rahîmdir." (Ahzab, 59).

Râgıb el-İsfahânî’nin el-Müfredat’ında (“clb” md.) cilbâb, “baş örtüsü ve entari” olarak
açıklanmıştır. Başka kaynaklarda hımâr denilen baş örtüsünden büyük, vücudun üst kısmına
giyilen ridâdan küçük dış örtü olarak tanımlanmıştır. Kelimeye çarşaf mânası verenler de
olmuştur. Bu mânanın sözlükte dayanağı bulunmakla beraber cilbâb kelimesine yalnızca
çarşaf demenin ilmî dayanağı yoktur.
 İLGİLİ AYETLER
ِ‫َٓي ب ٓ ي آن ىا ٓد ٓم قٓ ْد ٓا ْن ٓزلْنٓا عٓلٓ ْي ُ ُْك ِل ٓباس ًا يُ ٓو ياري ٓس ْو ىا ِت ُ ُْك ٓو يريش ً۠ ًا ٓو ِل ٓب ُاس التَّ ْق ىوى ىذ ِ ِٓل خ ْ ٌِْۜٓي ىذ ِ ِٓل ِم ْن ىا َٓي ِت ى ٰاّلل‬
‫ون‬ ‫ر‬ ‫ك‬ َّ
ٓ ُ ٓ ‫لٓ ٓعلَّه ُْم ي‬
َّ ‫ذ‬
Ey Âdem oğulları! Size ayıp yerlerinizi örtecek giysi, süslenecek elbise yarattık. Takvâ
elbisesi… İşte o daha hayırlıdır. Bunlar Allah’ın ayetlerindendir. Belki düşünüp öğüt
alırlar (diye onları indirdi). (A’râf, 26)
‫ْفُوا۪ۚ ِان َّ ُه َٓل ُ َِي ُّب الْ ُم ْ ِ ي‬
‫ْف ن ٓي‬ ِ ْ ُ ُ ‫اْبُوا ٓو َٓل‬ ٰ ِ ُ ٓ‫َٓي ب ٓ ي آن ىا ٓد ٓم خ ُُذوا يزينٓتٓ ُ ُْك ِع ْند‬
ٓ ْ ‫ك ٓم ْس ِج ٍد ٓو ُ ُلُكوا ٓو‬
“Ey Âdemoğulları! Her namaz kılacağınızda güzelce giyinin, yiyin için fakat israf
etmeyin. Çünkü Allah israf edenleri sevmez. (A’râf, 31)

Dikkat edilirse konuyla ilgili Kur’an âyetleri, kadın ve erkeğin fitneye ve şüpheye sebep
olmayacak, karşı cinsin arzusunu kışkırtmayacak, ağır başlılığını koruyacak tarz ve
biçimde örtünmesini istemektedir. Bundan, vücut hatlarını gösterecek kadar dar ve ince
elbiselerin giyilmesinin doğru olmadığı sonucu çıkar.
 İLGİLİ HADİSLER
"Ey Esma! Şüphesiz kadın erginlik çağına ulaşınca, onun şu ve şu
yerlerinden başkasının görünmesi uygun değildir." Hz.
Peygamber bunu söylerken yüzüne ve avuçlarına işaret etmişti."
(Ebu Davûd, Libâs, 31).
Hz. Peygamber şöyle buyurur: “Cehennemliklerden iki sınıf vardır
ki, ben onları dünyada görmedim: Birincisi ellerindeki öküz
kuyruğu gibi kırbaçlarla halkı kırbaçlayan kimselerdir. İkincisi
giyinmiş çıplak, kalçasını oynatarak, kırıtarak, salınarak yürüyen,
başları deve hörgücü gibi kadınlardır. Bunlar cennete
giremezler, onun kokusunu da alamazlar. Halbuki onun kokusu
çok uzun mesafelerden alınır” (Müslim, “Libâs”, 125).
 İLGİLİ HADİSLER
"Abdurrahman'ın kızı Hafsa'nın başında, saçını
gösterecek şekilde ince bir başörtüsü olduğu halde Hz.
Âişe'nin huzuruna girdi. Hz. Âişe başından örtüsünü
alarak ikiye katladı, kalınlaştırdı." (Muvatta', Libas:4)
Hz. Âişe (r. anhâ) ilk başörtüsü uygulamasını şöyle anlatır:
"Allah ilk muhâcir kadınlara rahmet etsin onlar; "Baş
örtülerini yakalarının üstüne taksınlar..." (en-Nûr, 24/31)
ayeti inince, etekliklerini kesip bunlardan başörtüsü
yaptılar."
Kadın örtülmesi gereken avrettir. Dışarı çıktığı zaman
şeytan ona gözünü diker. (Tirmizî, Radâ, 18)
 İLGİLİ HADİSLER
"Şüphesiz Kureyş kadınlarının birtakım üstünlükleri vardır.
Ancak ben, Allah'a yemin olsun ki, Allah'ın kitabını daha çok
tasdik eden ve bu kitaba daha kuvvetle inanan Ensar
kadınlarından daha faziletlisini görmedim. Nitekim Nûr
sûresinde "Kadınlar başörtülerini yakalarının üstüne
taksınlar..." ayeti inince, onların erkekleri bu ayetleri
okuyarak eve döndüler. Bu erkekler eşlerine, kız, kız kardeş
ve hısımlarına bunları okudular. Bu kadınlardan her biri etek
kumaşlarından, Allah'ın kitabını tasdik ve ona iman ederek
başörtüsü hazırladılar. Ertesi sabah, Hz. Peygamberin
arkasında başörtüleriyle sabah namazına durdular. Sanki
onların başları üstünde kargalar vardı." (Buharî, Tefsîru Sûre,
29/12; İbn Kesîr, Muhtasar, M. Alî, es-Sâbûnî, 7. Baskı, Beyrut
1402/1981, II/600).
 İLGİLİ HADİSLER
Rasulullah (s.a.v.), Dihye’tül- Kelbi’nin kendisine hediye ettiği
Mısır kumaşlarından sık dokunmuş bir elbiseyi bana giydirdi,
ben de onu hanımıma giydirdim. Rasulullah daha sonra
bana sordu: “Ne oldu Mısır’dan gelen elbiseyi giymiyorsun?”
Dedim ki, “Ey Allah’ın Resûlü, ben onu hanımıma giydirdim.”
Bunun üzerine buyurdu ki :
“Altına pijama türünden bir şey giymesini ona emreyle.
Çünkü ben, o elbisenin kemiklerinin hacmini belli
etmesinden korkuyorum.” Ahmet b. Hanbel
İbn-i Abbas radıyallahu anhuma’dan şöyle nakledilmiştir :
Rasulullah (s.a.), kadınlardan erkeklere benzeyenlere;
erkeklerden de kadınlara benzeyenlere lanet etti. (Buhari nr
: 5751; Ebu Davud nr : 4098; Ahmet b.Hambel nr : 3149;
Nesei nr : 9161)
 TESETTÜRDE ARANAN GEREKEN KRİTERLER
Elbisenin vücut hatlarını göstermeyecek kadar bol olması, ince olmaması ve
dikkat çekici bir renkte olmaması gerekmektedir. Âlimler, elbisenin bol olması
ile ilgili olarak, omuzda başlayan bir elbisenin bel bölgesinde daralmaması
şeklinde bir ölçü getirmişlerdir. Dolayısıyla, kola veya vücuda yapışan streç
tarzı elbiseler tesettür açısından uygun değildir. Ayrıca, erkeğe benzeyen
kıyafetler, ten rengini gösterecek ince elbiseler de helal değildir. Hz. Ömer
(r.a.), cam gibi şeffaf olmasa da, giyindiği zaman altını (iç çamaşırını) belli
eden elbisenin kadınlara giydirilmemesi hususunda mü'minlere ikazda
bulunmuştur. (Beyhakî. Sünen, 2:235)
Yukarıdaki temel şartlara riayet etmek suretiyle kadınlar bacak uzunluğunu
ve genişliğini göstermeyecek uzunluktaki kıyafetleri giymelidirler. Buna göre
omuzdan başlayıp topuklarda sona eren tek parça kıyafet(pardesü/manto)
giyilmesi daha tesettüre uygun olsa da üst kıyafetin dizlerden aşağıda
olduğu kıyafetler (tunik) de caizdir.
 TESETTÜRDE ARANAN GEREKEN KRİTERLER
Ancak üst kıyafetin altına etek veya geniş pantolon giyilmeli; kadını erkeğe
benzetmediği gibi, bacak hatlarını da gösterecek şekilde olmamalıdır.
Ancak, vücut hatlarını ortaya koyan veya ince bir kumaştan yapılmış olan
ya da dikkat çekici renklere sahip pantolon ve kıyafetler tesettür açısından
uygun olmayıp caiz değildir. Allâh’ın emir ve yasaklarını yerine getirmek
isteyen bütün Müslüman hanımların tesettür konusundaki bu ölçülere
uymaları ahiretleri adına büyük önem arz etmektedir. Giydikleri kıyafetler
sebebiyle erkeklerin kendilerine bakmasına sebep olan kadınlar, onların bu
bakma sonucu girdikleri günahın bir mislini kendilerinin de kazandıklarını
kesinlikle hatırlarından çıkarmamaları gerekir.
İslâm, tesettür ile ilgili olarak bu temel ölçüleri belirledikten sonra bunun
uygulama şeklini ise örfe bırakmıştır. Dolayısıyla kadınlar bu şartları yerine
getirmeleri şartıyla kendi yörelerinin örf ve adetlerine uygun olarak tesettürü
uygulayabilirler.
 KOKU SÜRÜNMEK
“Her göz yabancı bir kadına bakarak göz zinası
işlemiştir. Bir kadın da güzel kokular sürünerek erkeklerin
yanından geçerse o da aynen bakan erkekler gibi zina
etmiş gibidir.” (Tirmizî, Edeb, 35; Ebû Davud, Tereccül, 7)
"Kendisine buhur (koku) değen kadın sakın bizimle yatsı
namasına katılmasın." (Müslim, Salat 143, 444; Ebu
Davud, Tereccül 7, 4175; Nesai, Zinet 37, 8, 154)
 ESTETİK AMAÇLI MÜDAHALELER
İslâm bu çerçevede güzelliği, estetik değerleri, süsü ve
süslenmeyi, insanın bu konudaki temayülünü tabii
karşılamakla birlikte, gerek fert gerekse toplum açısından
bazı kayıtlar getirmiş ve Müslümanın sahip olduğu iffet ve
edebe muğayir davranışlardan sakınmasını istemiştir.
Bir zaruret yokken insan bedeni üzerinde yapılan değişiklikleri
şiddetle yasaklayan Peygamberimiz (a.s.m.), başına ilâve
saç takana, cildine dövme yapana ve yaptırana,
güzelleştirmek maksadıyla dişini inceltip seyrekleştirene, kaş
ve kirpiklerini yolan kadınlara, Allah'ın yarattıklarını
değiştirdikleri için ilahi rahmetten uzak kalmış olacaklarını
bildirmiş ve ikazda bulunmuştur.
 ESTETİK AMAÇLI MÜDAHALELER
 Hadiste “Allah güzeldir, güzelliği sever” buyurulmuştur. Buna karşılık, insanın
yaratılıştan gelen özellik ve şeklini değiştirmeyi, fıtratı bozmayı hedef alan
tasarruf ve müdahaleleri yasaklamış, yaratılışı değiştirmenin şeytanın emrine
uyma olacağı bildirilmiştir (en-Nisâ 4/119). Burada vücudun fıtrî yapısına
müdahale ve onda bazı tasarruflarda bulunma şeklinde tezahür eden
davranışlar birkaç alt başlık altında incelendikten sonra konuya ilişkin ortak
ölçü ve kurallara işaret edilecektir.
 KAŞ VE VÜCUT TÜYLERİ
 "Allah yüz tüylerini yolan ve yolduran kadına lanet etsin." (Buhari, 'Libas', 84;
Müslim, 'Libas', 120). “İbn-i Âbidin, sakal ve bıyığın kadında fıtrat olmadığını,
bu sebeple (eğer çıkarsa) kesilmesinin (müstehab) olacağını beyan etmiştir!
 Kaşlar, kadını veya erkeği ilk teşhir eden yapısını temsil etmektedir. Kadının
kaşlarının doğallığı veya oynanmış olması karakterine varıncaya kadar pek
çok açıdan karşıdakine farklı bir mesaj vermektedir. Ancak erkek gibi
görünen veya herkesin çirkin bulacağı kadar kalın, uzun vb. bir yapıda olan
kaşların üzerinde kısmi bir müdahale caiz olabilir.
 SAÇLA İLGİLİ TASARRUFLAR
Saç Ekletmek: Hz. Peygamber’in dökülen saçın yerine saç eklemeyi ve ekletmeyi
yasakladığını rivayet ederler. Nitekim Buhârî ve Müslim’in rivayetine göre, ensardan bir
câriye evlendikten sonra hastalanmış ve saçı dökülmüştü. Ailesi ona takma saç
bağlamak istediler ve bunu Resûlullah’tan sordular. Hz. Peygamber bunun üzerine,
“Allah, saç ekleyene ve eklettirene lânet etsin” buyurarak bunu yasakladı (Buhârî,
“Libâs”, 83; Müslim, “Libâs”, 117). Aynı şekilde, Ensar’dan bir kadın oğlunun evlenmek
üzere olduğunu, saçının da bir hastalık sebebiyle döküldüğünü, düğün öncesi başına
saç ekletmek istediğini açıklayarak durumu Hz. Peygamber’e arzetti. O da, “Allah
(başına) saç ekleyene ve eklettirene lânet etsin” buyurdu (Müslim, “Libâs”, 115)
Saç Boyamak: Hz. Peygamber saçları bembeyaz olmuş bir sahâbîyi görünce, “Şu beyaz
saçların rengini bir şey ile (boyayıp) değiştiriniz. Fakat siyaha boyamaktan kaçınınız”
buyurmuştur (Müslim, “Libâs”, 79). O dönemde yaşlı yahudi ve hıristiyanlar saç ve
sakallarını boyamazlardı. Bunun için de Hz. Peygamber, “Yahudi ve hıristiyanlar (saç ve
sakallarını) boyamaz. Onlara muhalefet ediniz (de boyatınız)” buyurmuştur (Müslim,
“Libâs”, 80). Ancak burada bir emirden ziyade ruhsat ve müsaade söz konusudur.
Hadiste gerek saç ekleme ve boyama, yaratılışı değiştirme, insanları aldatma, farklı
görünme gibi gayelerle yapılan sunî müdahalelerle ilgilidir. Yoksa saçları bitmeyen veya
anormal bir şekilde dökülen kimsenin, erken yaşta saçı ağaran, yüzü/vücudu anormal
bir şekilde kıllanan çocuğun tıbbî müdahale ile, ilâçla veya ameliyatla tedavi olup
normal bir yapıya kavuşturulmasında bir sakıncanın olmadığı açıktır.
 DÖVME-DİŞLERİ TÖRPÜLEME
 Dövme (veşm) yaptırma, Hz. Peygamber’in hadislerinde şiddetle
yasaklanıp lânetlenmiş (Buhârî, “Libâs”, 85-87; Müslim, “Libâs”, 119),
İslâm bilginleri de bunu, Allah’ın yarattığı şekil ve surette kalıcı değişiklik
meydana getirdiği için câiz görmemişlerdir. Hatta başta Şâfiîler olmak
üzere bir grup âlim, dövme yapılan yerde biriken kanın necis, pis
olduğunu, dövmeyi yok etmenin vâcip olduğunu da ilâve ederler.
 Dişlerin güzellik için törpülenerek seyrekleştirilmesi de (teflîc) hadiste
yasaklanmıştır (Buhârî, “Libâs”, 86; Müslim, “Libâs”, 119). Bu sebeple
İslâm âlimleri tedavi kastı olmaksızın sırf güzellik için dişlerin
seyrekleştirilmesini Allah’ın yaratışını değiştirme olarak tanımlayıp câiz
görmezler. Buna karşılık fakihler, dişlerin gümüşle, hatta altınla
bağlanarak sağlamlaştırılmasını tedavi ve ihtiyaç noktasından
değerlendirdiği için câiz görmüşlerdir. Ağız ve diş sağlığının korunması
için yapılan tedaviler, diş dolgu ve kaplamaları da böyledir. Kızların
kulaklarının küpe için delinmesi de, süslenme hakkının kapsamında
mütalaa edilerek câiz görülmüştür.
 ESTETİK MÜDAHALE
Teknoloji ve cerrahî tıptaki gelişmelere paralel olarak günümüzde giderek yaygınlık
kazanan ve tedaviden ziyade vücudun dış görünüşünü güzelleştirmeyi amaçlayan
estetik ameliyatlar hakkında, klasik fıkıh literatüründe özel bir açıklamanın bulunmayışı
gayet doğaldır. Ancak vücuda yapılan estetik veya tıbbî müdahalelerle ilgili
yukarıdaki hadislere ilâve olarak sünnette ve fıkıh kültüründe yer alan bazı
açıklamalar bu konuya ışık tutacak niteliktedir. Hz. Peygamber döneminde Urfece
adlı sahâbînin savaşta burnu kopmuş, yerine gümüşten sunî bir burun yaptırmıştı.
Ancak bu gümüş burnun koku yapması üzerine Hz. Peygamber bu sahâbînin altından
burun yaptırmasına müsaade etti (Tirmizî, “Libâs”, 31). Burada Allah’ın yarattığı şekli
değiştirme değil ihtiyacın bulunması ve tedavi amacı söz konusudur. Klasik dönem
fakihlerinin muhtemel ve farazî olaylar üzerine yaptığı açıklamalar dikkate alınırsa,
onların vücut üzerinde yapılacak tasarruflarda tedavi kastının, ihtiyaç veya zaruretin
bulunmasını esas aldıkları görülür. Nitekim doğuştan fazla bir uzvu, meselâ parmağı,
dişi kestirmeyi, yaratıldığı hal ve şekli (hilkat) değiştirme değil, hilkate, normale dönüş
ve bir zararın izâlesi olarak değerlendirdiklerinden câiz görürler. Bu nevi
müsaadelerden anlaşıldığına göre, bir kimsenin kendini toplum içerisinde aşağılık
kompleksine iten, mânen eziyet görmesine ve aşağılanmasına yol açan fazlalıkların
ve şekil bozukluklarının, yanıkların, şaşılığın vb.nin giderilmesi tedavi mahiyetinde olup
câizdir. Çünkü buna ihtiyaç vardır ve hilkati değiştirme yasağının kapsamına
girmemektedir.
 ESTETİK MÜDAHALE
Vücut üzerindeki tasarruflar, özellikle estetik cerrahî müdahalelerle ilgili
olarak şu kural ve ölçüler zikredilerek genel bir değerlendirme yapılabilir:
1. Vücut üzerinde tasarrufa, estetik cerrahî ve müdahaleye ancak bir tür
tedavi olarak tıbbî ihtiyaç ve zaruret halinde başvurulmalı, bu ölçünün
dışına çıkılmamalıdır.
2. Daha kolay ve basit başka bir yol ve usulün bulunmaması gerekir.
3. Gaye aslî hilkati değiştirmek olmamalı, doğuştan (genetik olarak)
taşıdığı özellik ve şekli, yaşın ve tabiatın icabı vâki olan gelişmeleri
değiştirme kastı taşımamalıdır.
4. Hile, aldatma ve yanlış anlamaya yol açmamalı, böyle bir amaç
taşımamalıdır.
5. Karşı cinse benzeme kastının da bulunmaması gerekir.
6. Müdahalenin yapılmasının galip zanna dayanan bir yararı,
yapılmamasının da fiilî ve halen mevcut bir zararı bulunmalıdır.
 TOKALAŞMAK
Karşı cinslerin tokalaşması (musafaha) prensip olarak haramdır. Zira zinaya yaklaşmayı
haram kılan naslar, karşı cinse dokunmayı da haram kılmaktadır. Bakılması helal olan
şeye dokunmak da helaldir gibi bir gerekçeyle karşı cinsle tokalaşmak helaldir
denilemez. Çünkü bu durumda kadının yüzüne dokunmak da helaldir demek gerekir
ki, bunun haramlığında ittifak vardır. Öyleyse tokalaşmanın haramlığı özel bir nas
olmasa bile zina riski olduğu için bunun helal olmaması gerekir. Bu anlayışı ve
uygulama tarih boyunca Müslümanların kahir ekseriyetinin benimsediği görüştür.
Ancak Peygamberimiz''in ve bazı sahabenin yaşlı kadınlarla musafaha (tokalaşma)
yaptıkları biliniyor (Kâsânî, Bedâyi'', Beyrut, 1997, C.V, s.489-95).
Ancak ihtiyaç ve zaruret hallerinde “bakma ve dokunmanın caiz olabileceği fıkıh
kitaplarında geçmektedir. Mesela “Bir kimse, sahibi olmadığı cariyeye baktığında
veya dokunduğunda cinsel tahrikten çekinirse (böyle bir ihtimal varsa) bakması ve
dokunması caiz değildir. Ancak bu cariyeyi satın almak istiyor da bu sebeple bakıyor
veya dokunuyorsa caiz olur; çünkü işine yarayıp yaramayacağını ancak böyle anlar
ve buna ihtiyacı vardır; bu bakma, gerektiğinde hâkimin, şahidin, evlenmek isteyenin
bakmasına benzer; yani ihtiyaç bulunduğu için bu durumlarda da -şehvet ihtimali
bulunmasına rağmen- bakma caiz olur...” (Kâsânî, 491).
 KADININ SESİ
 Başta insan olmak üzere hiçbir varlığın sesi mutlak olarak haram ve günah sınıfına sokulamaz.
Çünkü yaratılışında bir haramlık mevcut değildir. Hiçbir âyet ve hadiste kadının sesini
haramlığına delalet etmemektedir. Hanefi ve Şâfiî imamları başta olmak üzere mezhep sahibi
müçtehid imamlarımızın kanaatleri de bu merkezdedir. Çünkü kadın alışveriş yapar,
mahkemede şahitlikte bulunur. Bunun için sesini yükselterek konuşmak durumunda olur.
Ancak bu ruhsat kadının bedeni gibi cinsellik amacıyla kullanılmamalıdır. Zira Ahzab 32’de bu
husustaki ölçüyü Peygamber (a.s.m.) hanımlarının şahsında şöyle veriyor: “Ey Peygamber
hanımları! Siz herhangi bir kadın gibi değilsiniz. Eğer halinize layık bir takva ile
korunacaksanız, yabancılarla câzibeli bir şekilde konuşmayın ki, kalbinde fesat bulunan
kimse bir ümide kapılmasın. Konuşurken ciddiyet ve ağırbaşlılıkla söz söyleyin.”
 Bu çerçevede Ahzab, 53’te de şöyle ifade edilmektedir: «…Peygamber hanımlarından bir şey
istediğinizde, onlar perde arkasında iken isteyin; bu sizin kalplerinizin de onların kalplerinin de
temiz kalması için en uygunudur. Resûlullah’ı üzmeye hakkınız yoktur, kendisinden sonra
ebedî olarak eşleriyle de evlenemezsiniz, sizin bunu yapmanız Allah katında büyük bir
günahtır.»
 Hicap ayeti olarak da bilinen bu ayetin peçeyi emrettiği, kadının yabancı erkeklerle
görüşürken tamamen yüzünün kapalı olması gerektiğini savunanlar günümüzdeki bazı dini
akımları, fıkıh geleneğinde ciddi bir dayanak bulamamış ve fikirlerini «fitne» gerekçesine
indirgemişlerdir. Ancak fitnenin sübjektif değerlendirmelere bırakılmaması gerekir. Tüm fıkıh
sistematiğinde dikkate alınan «fitne» halini, zinaya götürme ihtimali yüksek olan fiil ve
tasarruflarla sınırlı tutmak daha isabetli olacaktır.
 İHTİLAT (KADIN-ERKEĞİN BİRLİKTELİĞİ)
 İslâm dini yabancı kadın ve erkeğin ölçüsüz bir şekilde birbirleriyle haşir neşir
olmalarını tasvip etmemiş, sosyal hayatta aralarında daima bir mesafenin
bulunmasını ve aralarındaki ilişkilerin belli bir ölçü ve kurallar çerçevesinde
sürdürülmesini emretmiştir. Çünkü onların ihtilâtından çeşitli kötülükler, hatta aile ve
toplum hayatını çökerten zina gibi büyük günahlar doğabilmektedir. İslâm, prensip
olarak nikah dışı cinsel ilişkileri yasakladığı gibi, buna götürecek olan durum ve
davranışları da yasaklamış ve kötülük yollarını tıkamıştır.
 Peygamber efendimiz "Kadınların fitnesinden korkun, çünkü İsrailoğullarının ilk
fitnesi kadınlardan olmuştur" (Müslim, Zikr, 99) şeklindeki sözleriyle ümmetini kadın
fitnesine karşı uyarırken; yabancı kadına bakmanın (nazar) göz zinası ve haram
olduğunu ifade etmiş (Buhâri, İsti'zan 12) kadınla erkeğin başbaşa kalmasını
(halvet-i sahîha) ve kadının mahremsiz olarak yolculuk yapmasını yasaklamıştır
(Buhârî, Nikah, 111).
 Hz. Peygamber (s.a.s) bir gün camiden çıkarken, erkek ve kadınların birbirine
karıştığını görünce, kadınlara seslenerek: «Çekilin! Yolun ortasında gitmeye hakkınız
yoktur, yolun kenarlarında yürüyün" dedi. Bunun üzerine kadınlar duvara bitişik
yürümeye başladılar öyle ki elbiseleri duvara takılıyordu (Ebû Davud, Edeb, 179).
 İHTİLAT (KADIN-ERKEĞİN KARIŞMASI)
Ukbe b. Âmir (r.a) der ki: Hz. Peygamber (s.a.s) "Sakın (yalnız olan) kadınların yanına
girmeyin" buyurdular. Ensar’dan bir adam "ya Resulullah! Kocanın akrabaları
hakkında ne dersiniz? Diye sorunca Hz. Peygamber (s.a.s) "kocanın akrabaları
ölümdür (yani onlar daha da tehlikelidir)" buyurdular (Ahmed b. Hanbel, IV, 149).
Ancak şu var ki fitneden emin olunduğu yerde ve ihtiyaç durumunda, tesettüre ve
kurallara riayet etmek kaydıyle kadının yabancı erkeklere yardım etmesinde ve
eve gelen misafir erkeklere hizmet etmesinde bir sakınca görülmeyebilir. Nitekim
ashâb-ı kirâmdan Ebû Useyd evlenirken düğünde Hz. Peygamber ve bazı dostlarını
davet etmiş gelin (eşi) Ümmü Useyd geceden bir taş kabın içinde hurma ıslatmış,
(şerbet yapmış) ve Hz. Peygamber (s.a.s) ile misafirlere ikram etmişti (Buhârî, Nikâh,
77).
İşte bütün bu naslar, birbirine yabancı erkek ve kadınlardan oluşan meclislerin,
sohbetlerin, beraber oturup haşir neşir olmanın, İslam'ın ruhu ve karakteriyle
bağdaşmadığını göstermektedir. İslâm'ın ruhuna uygun haremlik selamlık gibi güzel
geleneklerimiz varken bir Müslümanın sırf Batı toplumunu taklid edeyim diye
Peygamberimizin yolunu ve bu gelenekleri terk etmesi büyük bir vebal ve
sorumsuzluktur.
 TESETTÜR
İSLAM’DA GİYİNME ve SÜSLENME KURALLARI

 BAŞÖRTÜSÜ
 DIŞ KIYAFET
 MAKYAJ
 KOKU SÜRÜNME
 ESTETİK MÜDAHALE
 SES
 KADIN-ERKEK İLİŞKİLERİ
 GENEL İLKE VE KURALLAR
Canlılar içinde insana özgü bir davranış olan giyinmenin, örtünme ve güzel
görünme şeklinde iki temel gayeye mâtuf olduğu görülür. Esasen tabii bir ihtiyacı
ve yönelişi ifade eden örtünme ve süslenmenin dini ilgilendirmesi, insanların bu
konuda taşıdığı zaafların, sapabilecekleri aşırılıkların ve olumsuz etkileşimlerin
insanın aslî yapı ve kimliğini, cinsler ve insanlar arası münasebetlerin dengesini
bozabileceği endişesidir. Bunun için de İslâm dininde, esasen serbesti ve mubah
oluş temel kural olmakla birlikte, insanların zaaf ve temayüllerinin sapma
noktasına varmasını ve toplumsal bünyenin bozulmasını önlemek maksadıyla
örtünme ve süslenme ile ilgili bazı temel ölçüler ve kısıtlamalar getirilmiş, bunun
dışında insanların kendi zevk, imkân ve kültürlerine göre giyinip kuşanmasına
imkân verilmiştir. Bu yüzden de giyinme, örtünme ve süslenme konusunda fıkıh
kültüründe yer alan bilgi ve önerilerin bir kısmı dinî metinlere dayalı hükümler
iken bir diğer kısmı İslâm toplumlarının bu çerçevede oluşan ve asırlar boyu
süregelen geleneğini, bilgi birikimini ve hayat tarzını yansıtır.
 GENEL İLKE VE KURALLAR
Bazı uç ve münferit yönelişler hariç tutulursa çıplaklık her dönemde toplumsal vicdan ve
sağduyu tarafından arsızlık ve hayasızlık olarak görülmüştür. Bununla birlikte birey ve
toplumlar örtünme konusunda öteden beri farklı din ve kültürlerin, moda, dış tesir,
yabancılaşma ve toplumsal çözülme gibi değişik sebep ve tesirlerin sonucu farklı ölçü ve
anlayışlara sahip olmuştur. Bunun için de kılık kıyafet ve örtünme konusunda, bölgeler
hatta aynı din ve ülke mensupları arasında farklılıklara rastlanması şaşırtıcı olmamaktadır.
İslâm dininin örtünme emri, ferdin ruh sağlığını, fıtrî yapı ve onurunu, toplumun genel
ahlâkını koruma, cinsler ve insanlar arası münasebetlerde dengeyi gözetme, insan
haysiyetine yakışır bir cinsî hayat ve aile hayatı kurma gibi çeşitli gayelere yöneliktir.
Örtünmede erkekle kadının farklı hükümlere tâbi olması da iki ayrı cinsin yaratılış özellikleri
gözetilerek yapılmış bir ayırımdır.
Vücudun açılması, gösterilmesi ve bakılması dinen haram olan yerlerine ve organlarına
dinî literatürde avret tabir edilir. Setr-i avret tabiri erkek ve kadının namaz dışındaki
örtünme vecîbesini de belirtmekle birlikte daha çok namaz esnasında belli uzuvların
örtülmesini ifadede kullanılır. Namazda avret yerinin örtülmesi dinî bir görev ve namazın
geçerlilik şartı olduğu gibi, namaz dışında da yine dinî bir vecîbe niteliğindedir. Ancak
örtünmenin sınırı cinslere ve arada mahremiyetin (evlenme engeli sayılacak derecede
yakınlığın) bulunup bulunmamasına göre farklılık taşıyabilir. Bunun için de fıkıhta örtünme;
namazda örtünme, yakınlara ve yabancılara karşı örtünme şeklinde üç ayrı açıdan ele
 AVRET MAHALLİ
 Erkeğin namazda örtülmesi gereken yeri ile namaz dışında erkeklere ve karısından
başka kadınlara karşı avret yeri, göbek ile diz kapağı arasında kalan bölgedir.
İslâm âlimlerinin çoğunluğunun görüşü bu olup avret yerinin sınırı ve
derecelendirilmesi konusunda aralarında bazı görüş farklılıkları vardır.
 Kadınların kadınlara ve mahremlerine yani aralarında devamlı evlenme engeli
bulunan erkek akrabasına karşı avret yeri, Hanefî ve Şâfiîler’e göre erkeğin
erkeğe karşı avret yeri gibidir. Mâlikî ve Hanbelî mezheplerinde ağırlıklı görüş,
kadının mahremi erkekler yanında el, yüz, baş, boyun, kol, ayak ve baldır hariç
bütün vücudunun avret olduğu ve örtülmesinin gerektiği yönündedir.
 Kadının yabancı erkekler yani mahremi olmayan erkekler karşısında avret yeri
yüzü, el ve ayakları hariç bütün vücududur. Bu Hanefî mezhebinin görüşü olup
diğer mezheplere göre kadının ayakları da avrettir. Ebû Yûsuf’tan, kadının
dirseklere kadar kolunu avret saymayan bir görüş de rivayet edilir. Erkek ve
kadının namazda ve namaz dışında örtünmesiyle ilgili fıkhın klasik doktrininde
yerleşik görüş özetle böyledir.
 İLGİLİ AYETLER
َ ‫ل يُب ۪د‬
ْ‫ين‬ ْ َ ْ‫ن فُ ُرو َج ُهنَّ َو‬ َْ ‫ار ِهنْ َويَحفَظ‬ ِْ ‫ص‬ َ ‫ن ِمنْ اَب‬ َْ ‫ضض‬ ُ ‫ت يَغ‬ ِْ ‫َوقُلْ ِلل ُمؤ ِمنَا‬
َْ ‫ل يُب ۪د‬
‫ين‬ ْ َ ‫ع ٰلى ُجيُو ِب ِهنَّ َو‬ َ َّ‫ن ِب ُخ ُم ِر ِهن‬ َْ ‫ظ َه َْر ِمن َها َوليَض ِرب‬ َ ‫۪زينَت َ ُهنَّ اِلْ َما‬
ْ‫اء بُعُولَِْت ِهن‬ ِْ َ‫اء بُعُولَ ِت ِهنْ اَوْ اَبْ َٓنَا ِئ ِهنْ ا َ ْو اَب َٓن‬ِْ َ‫۪زينَت َ ُهنْ اِلْ ِلبُعُولَ ِت ِهنْ اَوْ ٰا َٓبَا ِئ ِْهنْ اَوْ ٰا َٓب‬
ْ‫سَٓائِ ِهنْ اَوْ َما َملَ َكت‬ َ ِ‫اَوْ اِخ َوانِ ِهنْ اَوْ بَ َ۪ٓني اِخ َوانِ ِهنْ اَوْ ْبَ َ۪ٓني اَخ ََواتِ ِهنْ اَوْ ن‬
‫ين لَمْ يَظ َه ُروا‬ َْ ‫ل الْ ۪ذ‬ ِ ‫ل ا َ ِْو‬
ِْ ‫الطف‬ ِْ ‫الر َجا‬
ِ ‫ن‬ َْ ‫الربَ ِْة ِم‬ ِْ ‫ين غَي ِْر ا ُ ۬و ِلي‬ َْ ‫اَي َمانُ ُهنْ ا َ ِْو التا ِب ۪ع‬
ْ‫ين ِمنْ ۪زينَ ِت ِهن‬ َْ ۪‫ن ِبْا َر ُج ِل ِهنْ ِليُعلَ َْم َما يُخف‬ َْ ‫ل يَض ِرب‬ ْ َ ‫َٓاء َو‬
ِْ ‫س‬َ ِ ‫الن‬ ْ
‫ت‬
ِ ‫ا‬ ‫ر‬َ َ‫و‬ ‫ع‬ ‫ى‬ ٰ
‫ل‬ ‫ع‬
َ
٣١ ‫ون‬ َْ ‫ن لَعَل ُكمْ تُف ِل ُح‬ َْ ‫ّللاِْ َج ۪ميعاْ اَيُّ ْهَ ال ُمؤ ِمنُو‬ ٰ ‫َوتُو َٓبُوا اِلَى‬
Mümin kadınlara da söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar ve iffetlerini korusunlar. Açıkta
kalanlardan başka süslerini göstermesinler. Başörtülerini yakalarının üzerinden bağlasınlar.
Kocaları, babaları, kocalarının babaları, kendi oğulları, kocalarının oğulları, erkek
kardeşleri, erkek kardeşlerinin oğulları, kız kardeşlerinin oğulları, kadınları, hizmetlerinde
bulunan köleleri ve câriyeleri, cinsel arzusu bulunmayan erkek hizmetçiler, kadınların
cinselliklerinin farkında olmayan çocuklar dışında kimseye süslerini göstermesinler.
Yürürken, gizledikleri süsleri bilinsin diye ayaklarını yere vurmasınlar. Ey müminler! Hepiniz
 İLGİLİ AYETLER
ْ ‫علَي ِهنْ ُجن‬
‫َاح‬ َْ ‫س‬ َْ ‫ون نِ َكاحاْ فَلَي‬
َْ ‫ل ْيَر ُج‬ْ َ ‫َٓاء الٰت۪ ي‬ ِْ ‫س‬
َ ِ‫ن الن‬ َْ ‫َوالقَ َوا ِع ْدُ ِم‬
ْ‫ن خَيرْ لَ ُهن‬
َْ ‫ن ِثيَابَ ُهنْ غَي َرْ ُمت َْبَ ِر َجاتْ ِب ۪زينَةْ َواَنْ ْيَستَع ِفف‬ َْ ‫ضع‬ َ َ‫اَنْ ي‬
ْ‫عل۪ يم‬
َ ْ‫س ۪ميع‬ َ ُ‫ّللا‬
ْٰ ‫َو‬
Evlenmekten umudunu kesmiş yaşlı kadınların,
cinsel cazibelerini sergilemeksizin giysilerini
çıkarmalarında onlar için bir sakınca yoktur,
bununla beraber iffetlerini korumaya özen
göstermeleri kendileri için daha hayırlıdır. (Nûr,
 İLGİLİ AYETLER
ْ‫علَي ِهن‬
َ ‫ين‬
َْ ۪‫ين يُدن‬
َْ ۪‫َٓاء ال ُمؤ ِْمن‬
ِْ ‫س‬
َ ‫ك َو ِن‬ َْ ‫ك َْوبَنَا ِت‬
َْ ‫اج‬
ِ َ‫و‬ ‫ز‬ َ ‫ل‬ ِ ‫ل‬
ْ ُ ُّْ ‫َٓيَا اَيُّ َها الن ِب‬
‫يق‬
ْ‫غفُورا‬ َ ُ‫ّللا‬
ْٰ ‫ان‬َْ ‫ن َْو َك‬ َْ ‫ك اَد ٰنَٓى اَنْ ْيُع َرف‬
َْ ‫ن فَ ََلْ يُؤذَي‬ َْ ‫ِمنْ َج ََل ۪بي ِب ِهنْ ٰذ ِل‬
٥٩ ْ‫َر ۪حيما‬
"Ey Peygamber! Hanımlarına, kızlarına ve müminlerin hanımlarına söyle, dışarı
çıkarken üstlerine cilbablarını alsınlar. Bu, onların tanınmasını ve bundan
dolayı incitilmemelerini sağlar. Allah, Gafûrdur, Rahîmdir." (Ahzab, 59).

Râgıb el-İsfahânî’nin el-Müfredat’ında (“clb” md.) cilbâb, “baş örtüsü ve entari” olarak
açıklanmıştır. Başka kaynaklarda hımâr denilen baş örtüsünden büyük, vücudun üst kısmına
giyilen ridâdan küçük dış örtü olarak tanımlanmıştır. Kelimeye çarşaf mânası verenler de
olmuştur. Bu mânanın sözlükte dayanağı bulunmakla beraber cilbâb kelimesine yalnızca
 İLGİLİ AYETLER
ْ‫اس‬َ
ُ َ ‫ب‬ ‫ل‬
ِ ‫و‬ ‫شا‬
ْ ‫ي‬ ‫ر‬ ‫و‬
َ۪ ‫م‬
ْ ُ
‫ك‬ ‫ت‬
ِ ٰ
‫ا‬ ‫و‬ ‫س‬
َ ‫ي‬ ‫ار‬ ‫و‬
۪ َ ُ ‫ي‬ ‫اسا‬
ْ َ ‫ب‬ ْ
‫ل‬
ِ ‫م‬
ْ ُ
‫ك‬ ‫ي‬َ ‫ل‬‫ع‬َ ‫َا‬ ‫ن‬ ‫ل‬ َ‫ز‬‫ن‬َ ‫ا‬ ‫د‬
ْ َ ‫ق‬ ْ
‫م‬ ٰ
َ ‫يَا بَ َ۪ٓني‬
َ ‫د‬ ‫ا‬
َْ ‫ّللاِ لَعَل ُهمْ يَذك ُر‬
‫ون‬ ْٰ ‫ت‬ ِْ ‫ك ِمنْ ٰايَا‬ َْ ‫ك خَيرْ ٰذ ِل‬ َْ ‫التق ٰوى ٰذ ِل‬
Ey Âdem oğulları! Size ayıp yerlerinizi örtecek giysi, süslenecek elbise yarattık. Takvâ
elbisesi… İşte o daha hayırlıdır. Bunlar Allah’ın ayetlerindendir. Belki düşünüp öğüt
alırlar (diye onları indirdi). (A’râf, 26)

ِْ ‫يَا بَ َ۪ٓني ٰادَ َْم ُخذُوا ۪زينَت َ ُكمْ ِعن ْدَ ُك‬
ْ‫ل َمس ِجدْ َو ُكلُوا َواش َربُوا َْو َلْ تُس ِرفُوا‬
َْ ۪‫ب ال ُمس ِرف‬
‫ين‬ ْ َ ُ‫اِن ْه‬
ُّْ ‫ل يُ ِح‬
“Ey Âdemoğulları! Her namaz kılacağınızda güzelce giyinin, yiyin için fakat israf
etmeyin. Çünkü Allah israf edenleri sevmez. (A’râf, 31)

Dikkat edilirse konuyla ilgili Kur’an âyetleri, kadın ve erkeğin fitneye ve şüpheye sebep
olmayacak, karşı cinsin arzusunu kışkırtmayacak, ağır başlılığını koruyacak tarz ve
biçimde örtünmesini istemektedir. Bundan, vücut hatlarını gösterecek kadar dar ve ince
elbiselerin giyilmesinin doğru olmadığı sonucu çıkar.
 İLGİLİ HADİSLER
"Ey Esma! Şüphesiz kadın erginlik çağına ulaşınca, onun şu ve şu
yerlerinden başkasının görünmesi uygun değildir." Hz.
Peygamber bunu söylerken yüzüne ve avuçlarına işaret etmişti."
(Ebu Davûd, Libâs, 31).
Hz. Peygamber şöyle buyurur: “Cehennemliklerden iki sınıf vardır
ki, ben onları dünyada görmedim: Birincisi ellerindeki öküz
kuyruğu gibi kırbaçlarla halkı kırbaçlayan kimselerdir. İkincisi
giyinmiş çıplak, kalçasını oynatarak, kırıtarak, salınarak yürüyen,
başları deve hörgücü gibi kadınlardır. Bunlar cennete
giremezler, onun kokusunu da alamazlar. Halbuki onun kokusu
çok uzun mesafelerden alınır” (Müslim, “Libâs”, 125).
 İLGİLİ HADİSLER
"Abdurrahman'ın kızı Hafsa'nın başında, saçını
gösterecek şekilde ince bir başörtüsü olduğu halde Hz.
Âişe'nin huzuruna girdi. Hz. Âişe başından örtüsünü
alarak ikiye katladı, kalınlaştırdı." (Muvatta', Libas:4)
Hz. Âişe (r. anhâ) ilk başörtüsü uygulamasını şöyle anlatır:
"Allah ilk muhâcir kadınlara rahmet etsin onlar; "Baş
örtülerini yakalarının üstüne taksınlar..." (en-Nûr, 24/31)
ayeti inince, etekliklerini kesip bunlardan başörtüsü
yaptılar."
Kadın örtülmesi gereken avrettir. Dışarı çıktığı zaman
şeytan ona gözünü diker. (Tirmizî, Radâ, 18)
 İLGİLİ HADİSLER
"Şüphesiz Kureyş kadınlarının birtakım üstünlükleri vardır.
Ancak ben, Allah'a yemin olsun ki, Allah'ın kitabını daha çok
tasdik eden ve bu kitaba daha kuvvetle inanan Ensar
kadınlarından daha faziletlisini görmedim. Nitekim Nûr
sûresinde "Kadınlar başörtülerini yakalarının üstüne
taksınlar..." ayeti inince, onların erkekleri bu ayetleri
okuyarak eve döndüler. Bu erkekler eşlerine, kız, kız kardeş
ve hısımlarına bunları okudular. Bu kadınlardan her biri etek
kumaşlarından, Allah'ın kitabını tasdik ve ona iman ederek
başörtüsü hazırladılar. Ertesi sabah, Hz. Peygamberin
arkasında başörtüleriyle sabah namazına durdular. Sanki
onların başları üstünde kargalar vardı." (Buharî, Tefsîru Sûre,
29/12; İbn Kesîr, Muhtasar, M. Alî, es-Sâbûnî, 7. Baskı, Beyrut
1402/1981, II/600).
 İLGİLİ HADİSLER
Rasulullah (s.a.v.), Dihye’tül- Kelbi’nin kendisine hediye ettiği
Mısır kumaşlarından sık dokunmuş bir elbiseyi bana giydirdi,
ben de onu hanımıma giydirdim. Rasulullah daha sonra
bana sordu: “Ne oldu Mısır’dan gelen elbiseyi giymiyorsun?”
Dedim ki, “Ey Allah’ın Resûlü, ben onu hanımıma giydirdim.”
Bunun üzerine buyurdu ki :
“Altına pijama türünden bir şey giymesini ona emreyle.
Çünkü ben, o elbisenin kemiklerinin hacmini belli
etmesinden korkuyorum.” Ahmet b. Hanbel
İbn-i Abbas radıyallahu anhuma’dan şöyle nakledilmiştir :
Rasulullah (s.a.), kadınlardan erkeklere benzeyenlere;
erkeklerden de kadınlara benzeyenlere lanet etti. (Buhari nr
: 5751; Ebu Davud nr : 4098; Ahmet b.Hambel nr : 3149;
Nesei nr : 9161)
 TESETTÜRDE ARANAN GEREKEN KRİTERLER
Elbisenin vücut hatlarını göstermeyecek kadar bol olması, ince olmaması ve
dikkat çekici bir renkte olmaması gerekmektedir. Âlimler, elbisenin bol olması
ile ilgili olarak, omuzda başlayan bir elbisenin bel bölgesinde daralmaması
şeklinde bir ölçü getirmişlerdir. Dolayısıyla, kola veya vücuda yapışan streç
tarzı elbiseler tesettür açısından uygun değildir. Ayrıca, erkeğe benzeyen
kıyafetler, ten rengini gösterecek ince elbiseler de helal değildir. Hz. Ömer
(r.a.), cam gibi şeffaf olmasa da, giyindiği zaman altını (iç çamaşırını) belli
eden elbisenin kadınlara giydirilmemesi hususunda mü'minlere ikazda
bulunmuştur. (Beyhakî. Sünen, 2:235)
Yukarıdaki temel şartlara riayet etmek suretiyle kadınlar bacak uzunluğunu
ve genişliğini göstermeyecek uzunluktaki kıyafetleri giymelidirler. Buna göre
omuzdan başlayıp topuklarda sona eren tek parça kıyafet(pardesü/manto)
giyilmesi daha tesettüre uygun olsa da üst kıyafetin dizlerden aşağıda
olduğu kıyafetler (tunik) de caizdir.
 TESETTÜRDE ARANAN GEREKEN KRİTERLER
Ancak üst kıyafetin altına etek veya geniş pantolon giyilmeli; kadını erkeğe
benzetmediği gibi, bacak hatlarını da gösterecek şekilde olmamalıdır.
Ancak, vücut hatlarını ortaya koyan veya ince bir kumaştan yapılmış olan
ya da dikkat çekici renklere sahip pantolon ve kıyafetler tesettür açısından
uygun olmayıp caiz değildir. Allâh’ın emir ve yasaklarını yerine getirmek
isteyen bütün Müslüman hanımların tesettür konusundaki bu ölçülere
uymaları ahiretleri adına büyük önem arz etmektedir. Giydikleri kıyafetler
sebebiyle erkeklerin kendilerine bakmasına sebep olan kadınlar, onların bu
bakma sonucu girdikleri günahın bir mislini kendilerinin de kazandıklarını
kesinlikle hatırlarından çıkarmamaları gerekir.
İslâm, tesettür ile ilgili olarak bu temel ölçüleri belirledikten sonra bunun
uygulama şeklini ise örfe bırakmıştır. Dolayısıyla kadınlar bu şartları yerine
getirmeleri şartıyla kendi yörelerinin örf ve adetlerine uygun olarak tesettürü
uygulayabilirler.
 KOKU SÜRÜNMEK
“Her göz yabancı bir kadına bakarak göz zinası
işlemiştir. Bir kadın da güzel kokular sürünerek erkeklerin
yanından geçerse o da aynen bakan erkekler gibi zina
etmiş gibidir.” (Tirmizî, Edeb, 35; Ebû Davud, Tereccül, 7)
"Kendisine buhur (koku) değen kadın sakın bizimle yatsı
namasına katılmasın." (Müslim, Salat 143, 444; Ebu
Davud, Tereccül 7, 4175; Nesai, Zinet 37, 8, 154)
 ESTETİK AMAÇLI MÜDAHALELER
İslâm bu çerçevede güzelliği, estetik değerleri, süsü ve
süslenmeyi, insanın bu konudaki temayülünü tabii
karşılamakla birlikte, gerek fert gerekse toplum açısından
bazı kayıtlar getirmiş ve Müslümanın sahip olduğu iffet ve
edebe muğayir davranışlardan sakınmasını istemiştir.
Bir zaruret yokken insan bedeni üzerinde yapılan değişiklikleri
şiddetle yasaklayan Peygamberimiz (a.s.m.), başına ilâve
saç takana, cildine dövme yapana ve yaptırana,
güzelleştirmek maksadıyla dişini inceltip seyrekleştirene, kaş
ve kirpiklerini yolan kadınlara, Allah'ın yarattıklarını
değiştirdikleri için ilahi rahmetten uzak kalmış olacaklarını
bildirmiş ve ikazda bulunmuştur.
 ESTETİK AMAÇLI MÜDAHALELER
 Hadiste “Allah güzeldir, güzelliği sever” buyurulmuştur. Buna karşılık, insanın
yaratılıştan gelen özellik ve şeklini değiştirmeyi, fıtratı bozmayı hedef alan
tasarruf ve müdahaleleri yasaklamış, yaratılışı değiştirmenin şeytanın emrine
uyma olacağı bildirilmiştir (en-Nisâ 4/119). Burada vücudun fıtrî yapısına
müdahale ve onda bazı tasarruflarda bulunma şeklinde tezahür eden
davranışlar birkaç alt başlık altında incelendikten sonra konuya ilişkin ortak
ölçü ve kurallara işaret edilecektir.
 KAŞ VE VÜCUT TÜYLERİ
 "Allah yüz tüylerini yolan ve yolduran kadına lanet etsin." (Buhari, 'Libas', 84;
Müslim, 'Libas', 120). “İbn-i Âbidin, sakal ve bıyığın kadında fıtrat olmadığını,
bu sebeple (eğer çıkarsa) kesilmesinin (müstehab) olacağını beyan etmiştir!
 Kaşlar, kadını veya erkeği ilk teşhir eden yapısını temsil etmektedir. Kadının
kaşlarının doğallığı veya oynanmış olması karakterine varıncaya kadar pek
çok açıdan karşıdakine farklı bir mesaj vermektedir. Ancak erkek gibi
görünen veya herkesin çirkin bulacağı kadar kalın, uzun vb. bir yapıda olan
kaşların üzerinde kısmi bir müdahale caiz olabilir.
 SAÇLA İLGİLİ TASARRUFLAR
Saç Ekletmek: Hz. Peygamber’in dökülen saçın yerine saç eklemeyi ve ekletmeyi
yasakladığını rivayet ederler. Nitekim Buhârî ve Müslim’in rivayetine göre, ensardan bir
câriye evlendikten sonra hastalanmış ve saçı dökülmüştü. Ailesi ona takma saç
bağlamak istediler ve bunu Resûlullah’tan sordular. Hz. Peygamber bunun üzerine,
“Allah, saç ekleyene ve eklettirene lânet etsin” buyurarak bunu yasakladı (Buhârî,
“Libâs”, 83; Müslim, “Libâs”, 117). Aynı şekilde, Ensar’dan bir kadın oğlunun evlenmek
üzere olduğunu, saçının da bir hastalık sebebiyle döküldüğünü, düğün öncesi başına
saç ekletmek istediğini açıklayarak durumu Hz. Peygamber’e arzetti. O da, “Allah
(başına) saç ekleyene ve eklettirene lânet etsin” buyurdu (Müslim, “Libâs”, 115)
Saç Boyamak: Hz. Peygamber saçları bembeyaz olmuş bir sahâbîyi görünce, “Şu beyaz
saçların rengini bir şey ile (boyayıp) değiştiriniz. Fakat siyaha boyamaktan kaçınınız”
buyurmuştur (Müslim, “Libâs”, 79). O dönemde yaşlı yahudi ve hıristiyanlar saç ve
sakallarını boyamazlardı. Bunun için de Hz. Peygamber, “Yahudi ve hıristiyanlar (saç ve
sakallarını) boyamaz. Onlara muhalefet ediniz (de boyatınız)” buyurmuştur (Müslim,
“Libâs”, 80). Ancak burada bir emirden ziyade ruhsat ve müsaade söz konusudur.
Hadiste gerek saç ekleme ve boyama, yaratılışı değiştirme, insanları aldatma, farklı
görünme gibi gayelerle yapılan sunî müdahalelerle ilgilidir. Yoksa saçları bitmeyen veya
anormal bir şekilde dökülen kimsenin, erken yaşta saçı ağaran, yüzü/vücudu anormal
bir şekilde kıllanan çocuğun tıbbî müdahale ile, ilâçla veya ameliyatla tedavi olup
normal bir yapıya kavuşturulmasında bir sakıncanın olmadığı açıktır.
 DÖVME-DİŞLERİ TÖRPÜLEME
 Dövme (veşm) yaptırma, Hz. Peygamber’in hadislerinde şiddetle
yasaklanıp lânetlenmiş (Buhârî, “Libâs”, 85-87; Müslim, “Libâs”, 119),
İslâm bilginleri de bunu, Allah’ın yarattığı şekil ve surette kalıcı değişiklik
meydana getirdiği için câiz görmemişlerdir. Hatta başta Şâfiîler olmak
üzere bir grup âlim, dövme yapılan yerde biriken kanın necis, pis
olduğunu, dövmeyi yok etmenin vâcip olduğunu da ilâve ederler.
 Dişlerin güzellik için törpülenerek seyrekleştirilmesi de (teflîc) hadiste
yasaklanmıştır (Buhârî, “Libâs”, 86; Müslim, “Libâs”, 119). Bu sebeple
İslâm âlimleri tedavi kastı olmaksızın sırf güzellik için dişlerin
seyrekleştirilmesini Allah’ın yaratışını değiştirme olarak tanımlayıp câiz
görmezler. Buna karşılık fakihler, dişlerin gümüşle, hatta altınla
bağlanarak sağlamlaştırılmasını tedavi ve ihtiyaç noktasından
değerlendirdiği için câiz görmüşlerdir. Ağız ve diş sağlığının korunması
için yapılan tedaviler, diş dolgu ve kaplamaları da böyledir. Kızların
kulaklarının küpe için delinmesi de, süslenme hakkının kapsamında
mütalaa edilerek câiz görülmüştür.
 ESTETİK MÜDAHALE
Teknoloji ve cerrahî tıptaki gelişmelere paralel olarak günümüzde giderek yaygınlık
kazanan ve tedaviden ziyade vücudun dış görünüşünü güzelleştirmeyi amaçlayan
estetik ameliyatlar hakkında, klasik fıkıh literatüründe özel bir açıklamanın bulunmayışı
gayet doğaldır. Ancak vücuda yapılan estetik veya tıbbî müdahalelerle ilgili
yukarıdaki hadislere ilâve olarak sünnette ve fıkıh kültüründe yer alan bazı
açıklamalar bu konuya ışık tutacak niteliktedir. Hz. Peygamber döneminde Urfece
adlı sahâbînin savaşta burnu kopmuş, yerine gümüşten sunî bir burun yaptırmıştı.
Ancak bu gümüş burnun koku yapması üzerine Hz. Peygamber bu sahâbînin altından
burun yaptırmasına müsaade etti (Tirmizî, “Libâs”, 31). Burada Allah’ın yarattığı şekli
değiştirme değil ihtiyacın bulunması ve tedavi amacı söz konusudur. Klasik dönem
fakihlerinin muhtemel ve farazî olaylar üzerine yaptığı açıklamalar dikkate alınırsa,
onların vücut üzerinde yapılacak tasarruflarda tedavi kastının, ihtiyaç veya zaruretin
bulunmasını esas aldıkları görülür. Nitekim doğuştan fazla bir uzvu, meselâ parmağı,
dişi kestirmeyi, yaratıldığı hal ve şekli (hilkat) değiştirme değil, hilkate, normale dönüş
ve bir zararın izâlesi olarak değerlendirdiklerinden câiz görürler. Bu nevi
müsaadelerden anlaşıldığına göre, bir kimsenin kendini toplum içerisinde aşağılık
kompleksine iten, mânen eziyet görmesine ve aşağılanmasına yol açan fazlalıkların
ve şekil bozukluklarının, yanıkların, şaşılığın vb.nin giderilmesi tedavi mahiyetinde olup
câizdir. Çünkü buna ihtiyaç vardır ve hilkati değiştirme yasağının kapsamına
girmemektedir.
 ESTETİK MÜDAHALE
Vücut üzerindeki tasarruflar, özellikle estetik cerrahî müdahalelerle ilgili
olarak şu kural ve ölçüler zikredilerek genel bir değerlendirme yapılabilir:
1. Vücut üzerinde tasarrufa, estetik cerrahî ve müdahaleye ancak bir tür
tedavi olarak tıbbî ihtiyaç ve zaruret halinde başvurulmalı, bu ölçünün
dışına çıkılmamalıdır.
2. Daha kolay ve basit başka bir yol ve usulün bulunmaması gerekir.
3. Gaye aslî hilkati değiştirmek olmamalı, doğuştan (genetik olarak)
taşıdığı özellik ve şekli, yaşın ve tabiatın icabı vâki olan gelişmeleri
değiştirme kastı taşımamalıdır.
4. Hile, aldatma ve yanlış anlamaya yol açmamalı, böyle bir amaç
taşımamalıdır.
5. Karşı cinse benzeme kastının da bulunmaması gerekir.
6. Müdahalenin yapılmasının galip zanna dayanan bir yararı,
yapılmamasının da fiilî ve halen mevcut bir zararı bulunmalıdır.
 TOKALAŞMAK
Karşı cinslerin tokalaşması (musafaha) prensip olarak haramdır. Zira zinaya yaklaşmayı
haram kılan naslar, karşı cinse dokunmayı da haram kılmaktadır. Bakılması helal olan
şeye dokunmak da helaldir gibi bir gerekçeyle karşı cinsle tokalaşmak helaldir
denilemez. Çünkü bu durumda kadının yüzüne dokunmak da helaldir demek gerekir
ki, bunun haramlığında ittifak vardır. Öyleyse tokalaşmanın haramlığı özel bir nas
olmasa bile zina riski olduğu için bunun helal olmaması gerekir. Bu anlayışı ve
uygulama tarih boyunca Müslümanların kahir ekseriyetinin benimsediği görüştür.
Ancak Peygamberimiz''in ve bazı sahabenin yaşlı kadınlarla musafaha (tokalaşma)
yaptıkları biliniyor (Kâsânî, Bedâyi'', Beyrut, 1997, C.V, s.489-95).
Ancak ihtiyaç ve zaruret hallerinde “bakma ve dokunmanın caiz olabileceği fıkıh
kitaplarında geçmektedir. Mesela “Bir kimse, sahibi olmadığı cariyeye baktığında
veya dokunduğunda cinsel tahrikten çekinirse (böyle bir ihtimal varsa) bakması ve
dokunması caiz değildir. Ancak bu cariyeyi satın almak istiyor da bu sebeple bakıyor
veya dokunuyorsa caiz olur; çünkü işine yarayıp yaramayacağını ancak böyle anlar
ve buna ihtiyacı vardır; bu bakma, gerektiğinde hâkimin, şahidin, evlenmek isteyenin
bakmasına benzer; yani ihtiyaç bulunduğu için bu durumlarda da -şehvet ihtimali
bulunmasına rağmen- bakma caiz olur...” (Kâsânî, 491).
 KADININ SESİ
 Başta insan olmak üzere hiçbir varlığın sesi mutlak olarak haram ve günah sınıfına sokulamaz.
Çünkü yaratılışında bir haramlık mevcut değildir. Hiçbir âyet ve hadiste kadının sesini
haramlığına delalet etmemektedir. Hanefi ve Şâfiî imamları başta olmak üzere mezhep sahibi
müçtehid imamlarımızın kanaatleri de bu merkezdedir. Çünkü kadın alışveriş yapar,
mahkemede şahitlikte bulunur. Bunun için sesini yükselterek konuşmak durumunda olur.
Ancak bu ruhsat kadının bedeni gibi cinsellik amacıyla kullanılmamalıdır. Zira Ahzab 32’de bu
husustaki ölçüyü Peygamber (a.s.m.) hanımlarının şahsında şöyle veriyor: “Ey Peygamber
hanımları! Siz herhangi bir kadın gibi değilsiniz. Eğer halinize layık bir takva ile
korunacaksanız, yabancılarla câzibeli bir şekilde konuşmayın ki, kalbinde fesat bulunan
kimse bir ümide kapılmasın. Konuşurken ciddiyet ve ağırbaşlılıkla söz söyleyin.”
 Bu çerçevede Ahzab, 53’te de şöyle ifade edilmektedir: «…Peygamber hanımlarından bir şey
istediğinizde, onlar perde arkasında iken isteyin; bu sizin kalplerinizin de onların kalplerinin de
temiz kalması için en uygunudur. Resûlullah’ı üzmeye hakkınız yoktur, kendisinden sonra
ebedî olarak eşleriyle de evlenemezsiniz, sizin bunu yapmanız Allah katında büyük bir
günahtır.»
 Hicap ayeti olarak da bilinen bu ayetin peçeyi emrettiği, kadının yabancı erkeklerle
görüşürken tamamen yüzünün kapalı olması gerektiğini savunanlar günümüzdeki bazı dini
akımları, fıkıh geleneğinde ciddi bir dayanak bulamamış ve fikirlerini «fitne» gerekçesine
indirgemişlerdir. Ancak fitnenin sübjektif değerlendirmelere bırakılmaması gerekir. Tüm fıkıh
sistematiğinde dikkate alınan «fitne» halini, zinaya götürme ihtimali yüksek olan fiil ve
tasarruflarla sınırlı tutmak daha isabetli olacaktır.
 İHTİLAT (KADIN-ERKEĞİN BİRLİKTELİĞİ)
 İslâm dini yabancı kadın ve erkeğin ölçüsüz bir şekilde birbirleriyle haşir neşir
olmalarını tasvip etmemiş, sosyal hayatta aralarında daima bir mesafenin
bulunmasını ve aralarındaki ilişkilerin belli bir ölçü ve kurallar çerçevesinde
sürdürülmesini emretmiştir. Çünkü onların ihtilâtından çeşitli kötülükler, hatta aile ve
toplum hayatını çökerten zina gibi büyük günahlar doğabilmektedir. İslâm, prensip
olarak nikah dışı cinsel ilişkileri yasakladığı gibi, buna götürecek olan durum ve
davranışları da yasaklamış ve kötülük yollarını tıkamıştır.
 Peygamber efendimiz "Kadınların fitnesinden korkun, çünkü İsrailoğullarının ilk
fitnesi kadınlardan olmuştur" (Müslim, Zikr, 99) şeklindeki sözleriyle ümmetini kadın
fitnesine karşı uyarırken; yabancı kadına bakmanın (nazar) göz zinası ve haram
olduğunu ifade etmiş (Buhâri, İsti'zan 12) kadınla erkeğin başbaşa kalmasını
(halvet-i sahîha) ve kadının mahremsiz olarak yolculuk yapmasını yasaklamıştır
(Buhârî, Nikah, 111).
 Hz. Peygamber (s.a.s) bir gün camiden çıkarken, erkek ve kadınların birbirine
karıştığını görünce, kadınlara seslenerek: «Çekilin! Yolun ortasında gitmeye hakkınız
yoktur, yolun kenarlarında yürüyün" dedi. Bunun üzerine kadınlar duvara bitişik
yürümeye başladılar öyle ki elbiseleri duvara takılıyordu (Ebû Davud, Edeb, 179).
 İHTİLAT (KADIN-ERKEĞİN KARIŞMASI)
Ukbe b. Âmir (r.a) der ki: Hz. Peygamber (s.a.s) "Sakın (yalnız olan) kadınların yanına
girmeyin" buyurdular. Ensar’dan bir adam "ya Resulullah! Kocanın akrabaları
hakkında ne dersiniz? Diye sorunca Hz. Peygamber (s.a.s) "kocanın akrabaları
ölümdür (yani onlar daha da tehlikelidir)" buyurdular (Ahmed b. Hanbel, IV, 149).
Ancak şu var ki fitneden emin olunduğu yerde ve ihtiyaç durumunda, tesettüre ve
kurallara riayet etmek kaydıyle kadının yabancı erkeklere yardım etmesinde ve
eve gelen misafir erkeklere hizmet etmesinde bir sakınca görülmeyebilir. Nitekim
ashâb-ı kirâmdan Ebû Useyd evlenirken düğünde Hz. Peygamber ve bazı dostlarını
davet etmiş gelin (eşi) Ümmü Useyd geceden bir taş kabın içinde hurma ıslatmış,
(şerbet yapmış) ve Hz. Peygamber (s.a.s) ile misafirlere ikram etmişti (Buhârî, Nikâh,
77).
İşte bütün bu naslar, birbirine yabancı erkek ve kadınlardan oluşan meclislerin,
sohbetlerin, beraber oturup haşir neşir olmanın, İslam'ın ruhu ve karakteriyle
bağdaşmadığını göstermektedir. İslâm'ın ruhuna uygun haremlik selamlık gibi güzel
geleneklerimiz varken bir Müslümanın sırf Batı toplumunu taklid edeyim diye
Peygamberimizin yolunu ve bu gelenekleri terk etmesi büyük bir vebal ve
sorumsuzluktur.