ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Α΢ΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΡΑΝΕΡΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΡΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩ΢ΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΡΤΥΞΗΣ
Ε΢ΕΥΝΗΤΙΚΗ Ε΢ΓΑΣΙΑ
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Ριχα Αγγελίνα
Βζροια, Σεπτζμβριοσ 2010

Ρολεοδομικι Λςτορία των Λωαννίνων 2
Α΢ΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΡΑΝΕΡΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΡΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩ΢ΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΡΤΥΞΗΣ
Ε΢ΕΥΝΗΤΙΚΗ Ε΢ΓΑΣΙΑ
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Ριχα Αγγελίνα
Επιβλζπων κακθγθτισ: Νικόλασ Καρανικόλασ
Βζροια, Σεπτζμβριοσ 2010

Περιεχόμενα
Ρεριεχόμενα Εικόνων .............................................................................................................................................................................................................. 6
Ειςαγωγικό ςθμείωμα ............................................................................................................................................................................................................. 8
Κεφάλαιο 1. Γενικά ςτοιχεία ................................................................................................................................................................................................... 9
Γνωριμία με τθν πόλθ των Λωαννίνων ................................................................................................................................................................................ 10
Ευρφτερο γεωμορφολογικό περιβάλλον ............................................................................................................................................................................ 11
Κλιματολογικά ςτοιχεία..................................................................................................................................................................................................... 15
Δθμογραφικά ςτοιχεία ...................................................................................................................................................................................................... 15
Ο ρόλοσ τθσ πόλθσ ςτο ευρφτερο περιβάλλον ................................................................................................................................................................... 19
Κεφάλαιο 2. Θ πολεοδομικι εξζλιξθ τθσ πόλθσ μζχρι ςιμερα ......................................................................................................................... 21
2.1. 6οσ αιϊνασ ζωσ 1081 .................................................................................................................................................................................................. 22
Λςτορικά ςτοιχεία .......................................................................................................................................................................................................... 22
Χωροταξικι ανάπτυξθ και χωροκζτθςθ ......................................................................................................................................................................... 24
Γενικι περιγραφι τθσ μορφισ τθσ πόλθσ....................................................................................................................................................................... 25
2.2. 1081 ζωσ 1429 ............................................................................................................................................................................................................ 27
2.3. 1430 ζωσ 1611 ........................................................................................................................................................................................................... 30

Ρλθκυςμιακά ςτοιχεία .................................................................................................................................................................................................. 30
2.4. 1612 ζωσ 1822 ........................................................................................................................................................................................................... 34
Γενικι περιγραφι τθσ δομισ τθσ πόλθσ ......................................................................................................................................................................... 36
2.5. 1823 ζωσ 1912 ........................................................................................................................................................................................................... 41
2.6. 1913 ζωσ ςιμερα ....................................................................................................................................................................................................... 58
Κεφάλαιο 3. Θ πόλθ ςιμερα ................................................................................................................................................................................................. 74
Σφνκεςθ τθσ πόλθσ ........................................................................................................................................................................................................ 75
Λςχφον κεςμικό πλαίςιο ................................................................................................................................................................................................. 76
Χωροταξικι ανάπτυξθ και οργάνωςθ τθσ πόλθσ ............................................................................................................................................................ 82

Ζργα ανάπλαςθσ............................................................................................................................................................................................................ 86
Βαςικά ςυμπεράςματα ......................................................................................................................................................................................................... 93
Ρερίλθψθ .............................................................................................................................................................................................................................. 95
Abstract ................................................................................................................................................................................................................................ 97
Βιβλιογραφία ........................................................................................................................................................................................................................ 99
Εικόνα 20 Χωροκζτθςθ ςυνοικιϊν (2ο μιςό 19ου αι.) .............................. 51

Εικόνα 21 Χριςτιανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (2ο μιςό 19ου αι.) ....... 52
Εικόνα 22 Οκωμανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (2ο μιςό 19ου αι.) ....... 52
Εικόνα 23 Χωρικι μορφι κζντρου (2ο μιςό 19ου αι.) ............................... 54
Εικόνα 24 Σφςτθμα διαδρόμων (2ο μιςό 19ου αι.) .................................. 55
Εικόνα 25 Σφςτθμα οικοπζδων (2ο μιςό 19ου αι.) .................................... 56
Περιεχόμενα Εικόνων Εικόνα 26 Ρολεοδομικόσ χάρτθσ 1902 ................................................... 57
Εικόνα 1 Τοπογραφία Λωαννίνων............................................................14 Εικόνα 27 Τα Γιάννενα γφρω ςτα 1900 ................................................... 57
Εικόνα 2 Χωροκζτθςθ πρωτοβυηαντινισ πόλθσ .....................................24 Εικόνα 28 Ρολεοδομικόσ χάρτθσ Λωαννίνων τζλοσ 19ου-αρχζσ 20ου αιϊνα
Εικόνα 3 Γενικι μορφι πολεοδομικισ οργάνωςθσ πρωτοβυηαντινισ .............................................................................................................. 58
πόλθσ .....................................................................................................26 Εικόνα 29 Αντίγραφο του χάρτθ που χρθςιμοποιικθκε για τθν ςφνταξθ
Εικόνα 4 Λχνογράφθμα του κάςτρου .......................................................28 του πρϊτου ςχεδίου πόλθσ .................................................................... 60
Εικόνα 6 Ζκταςθ και ανάπτυξθ μεταβυηαντινισ πόλθσ ...........................31 Εικόνα 30 Φωτογραφία τθσ πόλθσ από αζροσ 4-8-1934 ........................ 61
Εικόνα 5 Θ διάρκρωςθ των ςυνοικιϊν ..................................................31 Εικόνα 31 Φωτογραφία τθσ πόλθσ από αζροσ 4-8-1934 ......................... 61
Εικόνα 7 Θ περιοχι τθσ αγοράσ ..............................................................32 Εικόνα 32 Εξζλιξθ τθσ πόλθσ ϋ60 ............................................................ 64
Εικόνα 8 Θ πρϊτθ επζκταςθ τθσ πόλθσ εκτόσ των τειχϊν .......................33 Εικόνα 33 Εξζλιξθ τθσ πόλθσ ϋ80 ............................................................ 64
Εικόνα 9 Το δίκτυο των μαχαλάδων .......................................................35 Εικόνα 34 Λςχφον ςχζδιο πόλθσ ’80 ........................................................ 65
Εικόνα 10 Κάςτρο προ και μετά Αλι Ραςά .............................................36 Εικόνα 35 Φψθ κτιρίων ϋ60 ..................................................................... 66
Εικόνα 11 Ρόλθ Λωαννίνων και νθςί (χάρτθσ Barbie du Bocage)..............37 Εικόνα 36 Κατάςταςθ κτιρίων ϋ60 .......................................................... 66
Εικόνα 12 Το παηάρι ...............................................................................39 Εικόνα 37 Χριςεισ γθσ ϋ60...................................................................... 67
Εικόνα 13 Χριςτιανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (1ο μιςό 19ου αι.) .......44 Εικόνα 38 Χριςεισ γθσ ’80 ...................................................................... 67
Εικόνα 14 Οκωμανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (1ο μιςό 19ου αι.) .......45 Εικόνα 39 Οδικό δίκτυο.......................................................................... 69
Εικόνα 15 Λειτουργικο-χωρικι μορφι κζντρου (2ο μιςό 19ου αι.) ...........47 Εικόνα 40 Θ δομι τθσ πόλθσ .................................................................. 70
Εικόνα 16 Μοντζλα οργάνωςθσ οικιςμοφ ...............................................48 Εικόνα 41 Πρια ςχεδίου πόλεωσ ανά χρονικζσ περιόδουσ ..................... 73
Εικόνα 17 Ρεριοχι ςτοϊν .......................................................................49 Εικόνα 42 Εικόνα 42 Γ.Ρ.Σ. Λωαννίνων και οικιςμοί ................................ 75
Εικόνα 18 Δίκτυο ςτοϊν ςτθν περιοχι τθσ αγοράσ .................................49 Εικόνα 43 Θ ςθμερινι πολεοδομθμζνθ περιοχι του Διμου ................... 76
Εικόνα 19 Στοά ςιμερα ..........................................................................50 Εικόνα 44 Λςχφον ςχζδιο πόλθσ .............................................................. 78
Εικόνα 45 Συντελεςτζσ δόμθςθσ ςτο ιςχφον ςχζδιο πόλθσ .....................79

Εικόνα 46 Φψθ κτιρίων ..........................................................................80
Εικόνα 47 Χάρτθσ τομζων αρτιότθτασ ....................................................81
Εικόνα 48 Θ κεντρικι πλατεία πριν τθν ανάπλαςθ..................................87
Εικόνα 49 Θ κεντρικι πλατεία μετά τθν ανάπλαςθ .................................88
Εικόνα 50 Ανάπλαςθ και πεηοδρόμθςθ οδοφ Μπότςαρθ-Μουλαϊλίδου .89
Εικόνα 51 Εικόνα του κάςτρου πριν τθν ανάπλαςθ ................................90
Εικόνα 52 Εικόνα κάςτρου μετά τθν ανάπλαςθ ......................................90
Εικόνα 53 Λιμανάκι πριν τθν ανάπλαςθ .................................................91
Εικόνα 54 Λιμανάκι μετά τθν ανάπλαςθ .................................................91
Εικόνα 55 Σφαγεία πριν τθν ανάπλαςθ...................................................92
Εικόνα 56 Σφαγεία μετά τθν ανάπλαςθ ..................................................92
Ειςαγωγικό ςημεύωμα Στο δεφτερο κεφάλαιο παρουςιάηεται μια ιςτορικι προςζγγιςθ τθσ
πολεοδομικι ιςτορίασ τθσ πόλθσ. Εξετάηουμε πωσ ςυγκεκριμζνοι
παράγοντεσ (ιςτορικά γεγονότα, ιδιαίτερεσ ςυγκυρίεσ, πολιτιςμικοί
Ανζκακεν με γοιτευε θ εικόνα μίασ πόλθσ. Θ ιδιαιτερότθτα που παράγοντεσ κ.α.) επζδραςαν πάνω ςτθν εξζλιξθ, διαμόρφωςθ και
παρουςίαηε ζναντι κάκε άλλθσ με ζκανε να αναρωτιζμαι ποια ιταν τα οργάνωςθ του αςτικοφ ιςτοφ. Ουςιαςτικά λοιπόν το κεφάλαιο αυτό
ςτοιχεία αυτά που μζςα ςτο χρόνο ςυντζλεςαν ςτθν τελικι διαμόρφωςι αποτελεί μία χρονολογικι περιγραφι τθσ εξζλιξθσ τθσ πόλθσ. Χάρτεσ και
τθσ. εικόνεσ επιςτρατεφονται ςε μια προςπάκεια απεικόνιςθσ αυτισ τθσ
εξζλιξθσ.
Μζςα από τθν φοίτθςι μου ςτθν ςχολι κατάφερα να ςυγκεντρϊςω
βαςικζσ και ςθμαντικζσ γνϊςεισ πάνω ςτθν κεωρία τθσ πολεοδομίασ και Στο τελευταίο κεφάλαιο παρουςιάηεται θ πολεοδομικι εικόνα τθσ πόλθσ
ζτςι να κατανοιςω καλφτερα τουσ μθχανιςμοφσ ίδρυςθσ, εξζλιξθσ και ςιμερα. Ραρουςιάηονται οι ιςχφουςεσ νομοκεςίεσ και μελετάται θ
ανάπτυξθσ μίασ πόλθσ. οργάνωςθ των χριςεων γθσ ςτον αςτικό ιςτό τθσ πόλθσ. Επίςθσ γίνεται
μια αναφορά ςτα ζργα ανάπλαςθσ που γίνονται τα τελευταία χρόνια
Θ εργαςία αυτι είναι αποτζλεςμα του ςυνδυαςμοφ του ενδιαφζροντόσ
ςτθν πόλθ και τα οποία επιδροφν ςτθν πολεοδομικι εικόνα τθσ, με
μου για τθν ιςτορία τθσ πολεοδομίασ και τθσ αγάπθσ μου για τθν πόλθ
ςυνοπτικι παρουςίαςθ δφο εκ των αυτϊν.
καταγωγισ μου, τα Λωάννινα.
Στο ςθμείο αυτό κα ικελα να ευχαριςτιςω όλουσ όςουσ με βοικθςαν
Σκοπόσ τθσ εργαςίασ είναι θ ςε βάκοσ προςζγγιςθ τθσ πολεοδομικισ
κατά τθν εκπόνθςθ αυτισ μου τθσ εργαςίασ Λδιαίτερα κα ικελα να
ιςτορίασ τθσ πόλθσ, από τθν ίδρυςι τθσ μζχρι και ςιμερα. Στόχοσ τθσ
ευχαριςτιςω τον επιβλζπων κακθγθτι μου Νικόλα Καρανικόλα για τθν
εργαςίασ δεν ιταν θ δθμιουργία πρωτογενοφσ υλικοφ αλλά θ
κακοδιγθςι του και τισ χριςιμεσ υποδείξεισ του και τον πατζρα μου, τον
ςυγκζντρωςθ, μελζτθ, ανάλυςθ και τελικά παρουςίαςθ του ιδθ
μεγαλφτερο υποςτθρικτι των ςπουδϊν μου.
υπάρχοντοσ. Θ πολεοδομικι ιςτορία τθσ πόλθσ κα μελετθκεί κυρίωσ με
τθν προςζγγιςθ τθσ οργάνωςθσ και εξζλιξθσ των χριςεων γθσ ςτον χϊρο.
Στο πρϊτο κεφάλαιο γίνεται μία πρϊτθ γνωριμία με τθν πόλθ και
παρουςιάηονται κάποια βαςικά ςτοιχεία.
Κεφϊλαιο 1. Γενικϊ ςτοιχεύα

Γνωριμύα με την πόλη των Ιωαννύνων τθσ πόλθσ, προςελκφει και οι αναπτυγμζνεσ τουριςτικζσ τθσ υποδομζσ
υποςτθρίηουν.
Τα Λωάννινα (ι αλλιϊσ Γιάννενα ι Γιάννινα) βρίςκονται ςτο γεωγραφικό
διαμζριςμα τθσ Θπείρου, ςτθν περιφζρεια Θπείρου, ςτο βορειδυτικό Από τθν άποψθ του μεγζκουσ και τθσ ιεράρχθςθσ ςτο αςτικό δίκτυο, θ
κομμάτι τθσ θπειρωτικισ Ελλάδασ και ςτο κζντρο του ομϊνυμου πόλθ των Λωαννίνων κατατάςςεται, ςφμφωνα με τισ τρζχουςεσ
λεκανοπεδίου. Είναι μία από τισ μεγαλφτερεσ πόλεισ τθσ χϊρασ (8θ ςτθν κατθγοριοποιιςεισ των πόλεων ςτθν Ελλάδα και τα ςτοιχεία ΕΣΥΕ:
κατάταξθ-το πολεοδομικό ςυγκρότθμα-) και πρωτεφουςα και • ςτθ Γ κατθγορία κζντρου/οικιςμοφ με πλθκυςμιακι δυναμικι μεταξφ
μεγαλφτερθ πόλθ του νομοφ Λωαννίνων και τθσ Θπείρου, με 70.203 50.000 και 100.000 και ωσ «Σθμαντικι Ρόλθ Ρεριφερειακισ
κατοίκουσ. Βρίςκεται ςε υψόμετρο 470 μζτρων. Ακτινοβολίασ», με βάςθ τθν αςτικι περιοχι – πολεοδομικό ςυγκρότθμα
(Ρ.Σ.). (Α κατθγορία Μθτροπολιτικζσ Ρεριοχζσ Ακινασ / Κεςςαλονίκθσ
Θ πόλθ διακρίνεται από μια ςφνκετθ και πλοφςια κοινωνικο-πολιτικι και Β κατθγορία Μεγάλεσ Ρόλεισ τα Ρ.Σ. Ράτρασ, Λάριςασ, Βόλου,
ηωι, με μεγάλθ πολιτιςτικι παράδοςθ, ιςχυρι διοίκθςθ παροχισ Θρακλείου).
υπθρεςιϊν και ςφγχρονεσ αναπτυξιακζσ επιχειριςεισ. Λςχυρζσ δομζσ
διοίκθςθσ, κοινωνικισ και επαγγελματικισ οργάνωςθσ, εκπαιδευτικά και Θ πόλθ των Λωαννίνων αποτελεί το μεγάλο αςτικό κζντρο
πολιτιςτικά ιδρφματα, φορείσ τθσ Κοινωνίασ των Ρολιτϊν, πολιτιςτικοί εξυπθρετιςεων και τροφοδοςίασ μιασ ενδοχϊρασ, δυναμικοφ πζραν των
πόλοι και υποδομζσ ψυχαγωγίασ και αναψυχισ, αποτελοφν ζνα ιςχυρό 336.000 κατοίκων, τθσ Ρεριφζρειασ Θπείρου που τθν κακορίηουν κυρίωσ
πλζγμα / υπόβακρο που εξαςφαλίηει αςτικζσ υπθρεςίεσ με δυνατότθτεσ οι ανταλλαγζσ και ροζσ ανκρϊπων, ιδεϊν, προϊόντων και υπθρεςιϊν που
ποιότθτασ και εμβζλειασ ςε μια ευρφτερθ ενδοχϊρα που ξεπερνά τα ςυνδζονται με τθν πόλθ και αφοροφν: *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ
όρια τθσ Ρεριφζρειασ Θπείρου. Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 6]
Θ κοινωνικι ηωι ςτθν πόλθ ζχει δυναμικό και κοςμοπολίτικο χαρακτιρα • Το Ρανεπιςτιμιο Λωαννίνων και τισ πολλαπλζσ ανταλλαγζσ και δίκτυα
χάριν τθσ παραδοςιακισ κινθτικότθτασ τθσ «ιςτορικισ πόλθσ – υπθρεςιϊν περί αυτό.
ςταυροδρόμι πολιτιςμοφ και εμπορίου» μιασ πολφμορφθσ ευρφτερθσ • Το Ρανεπιςτθμιακό Νοςοκομείο Λωαννίνων, ζνα από τα μεγαλφτερα
περιοχισ, τθσ παρουςίασ μιασ δυναμικισ πανεπιςτθμιακισ κοινότθτασ ςε τθσ χϊρασ.
πλιρθ ωρίμανςθ. Σθμαντικό ςτθν κοινωνικι κινθτικότθτα ρόλο, παίηει • Το Εμπορικό Κζντρο και το οργανωμζνο Εμπόριο τθσ πόλθσ.
επίςθσ ο τουριςμόσ που, θ ομορφιά τθσ παραδοςιακισ ιςτορικισ πόλθσ, • Τα πολλαπλά δίκτυα ςυνεργαςίασ που είναι επακόλουκο των
τθσ Λίμνθσ και των τοπίων τθσ, τα μνθμεία, θ ιςτορία και οι παραδόςεισ προγραμμάτων διαπεριφερειακισ ςυνεργαςίασ φορζων και αρχϊν τθσ
πόλθσ και των λοιπϊν διοικθτικϊν νομαρχιακϊν, περιφερειακϊν και

κρατικϊν αρχϊν.
Ευρύτερο γεωμορφολογικό περιβϊλλον
Σε ςχζςθ με το Νομό Λωαννίνων, θ πόλθ χωροκετείται ςτθν κρίςιμθ για
τθν αγροτικι παραγωγι του νομοφ, πεδινι περιοχι του Λεκανοπεδίου
Θ πόλθ των Λωαννίνων αναπτφςςεται ςτθ μεγάλθ ανατολικι ορεινι
τθσ Λίμνθσ Ραμβϊτιδασ, και γειτνιάηει άμεςα με τισ μεγάλθσ αξίασ
ενδοχϊρα τθσ Θπείρου ςτο κζντρο τθσ γεωφυςικισ ενότθτασ του
φυςικζσ και τουριςτικζσ περιοχζσ τθσ Βόρειασ Ρίνδου, του Ηαγορίου, του
Λεκανοπεδίου των Λωαννίνων και ςτισ όχκεσ τθσ Λίμνθσ Ραμβϊτιδασ.
Μετςόβου και των Τηουμζρκων. Για όλθ τθν περιοχι του νομοφ
Λωαννίνων θ πόλθ ςιμερα αποτελεί το εμπορικό κζντρο και κζντρο
Θ πόλθ αναπτφχκθκε πάνω ςε μια ςτενόμακρθ ηϊνθ εδάφουσ ανάμεςα
εξυπθρετιςεων με ςυχνότθτα προςζλευςθσ τουλάχιςτον ςε
ςτθ δυτικι όχκθ τθσ λίμνθσ Ραμβϊτιδασ και ςτθ λοφοςειρά που
εβδομαδιαία βάςθ. *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ
αναπτφςςεται παράλλθλα με τθν όχκθ αυτι, με μζγιςτο υψόμετρο τα
Λωαννίνων 2008: 5]
640 μζτρα.
Θ πόλθ των Λωαννίνων τοπιολογικά αποτελεί μια πόλθ τοπίο. Θ
ιδιαιτερότθτά τθσ κζςθσ τθσ ιςτορικισ πόλθσ και του Κάςτρου τθσ ςε Tο Λεκανοπζδιο των Λωαννίνων ζχει ζντονα γεωμορφολογικά ςτοιχεία
ςχζςθ με τθ Λίμνθ και το Νθςί τθσ, θ πανάρχαια ςυνφπαρξθ των αρχαίων κακοριςτικισ ςθμαςίασ ςτθν εξζλιξθ τθσ πόλθσ και τθσ ευρφτερθσ ς’ όλθ
τόπων τθσ ςτθν ίδια περίμετρο τθσ Λίμνθσ και θ εντυπωςιακι ςκθνικι τθν ιςτορικι τθσ διαδρομι περιοχισ και μζχρι ςιμερα. Θ κλειςτι
παρουςία του Μιτςικελίου Προυσ ωσ «αντιεικόνα» τθσ πόλθσ ςτθν επίπεδθ λεκάνθ των Λωαννίνων γενικισ ανάπτυξθσ ΝΑ-ΒΔ που ορίηεται
απζναντι όχκθ κλίνοντασ τθ φυςικι περίμετρο τθσ λίμνθσ, ςυνιςτοφν ζνα γενικά από τθν υψομετρικι των 600μ., ζκταςθσ 484.962 ςτρεμ
ςφνκετο φυςικό και πολιτιςτικό τοπίο, μοναδικισ αιςκθτικισ αξίασ και περιβάλλεται από τουσ ςθμαντικοφσ ορεινοφσ όγκουσ με κυριότερο τον
ελκυςτικότθτασ. Το τοπίο αυτό αποτελεί το ςκθνικό τθσ κακθμερινισ ορεινό όγκο του Μιτςικελίου βορειοανατολικά και βόρεια τθσ λεκάνθσ
ηωισ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων και το ςθμαντικότερο παράγοντα με υψθλότερεσ κορυφζσ ςτα 1.810 μ. (τριγ. Μιτςικελίου) και ςτα 1.596 μ.
ποιότθτασ ηωισ. *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ (Τςοφμα). Θ λεκάνθ καταλαμβάνεται από τθν πόλθ των Λωαννίνων, τισ
Λωαννίνων 2008: 63] πολυπλθκείσ οικιςτικζσ αναπτφξεισ, τισ δραςτθριότθτεσ που
αναπτφςςονται ςτθν περίμετρό τθσ και τισ ενδιάμεςεσ γεωργικζσ
εκτάςεισ που αποτζλεςαν και αποτελοφν τθ ηωογόνο διατροφικι και
οικονομικι ενδοχϊρα τθσ πόλθσ αλλά και μιασ ευρφτερθσ περιοχισ του
Νομοφ Λωαννίνων. *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Βουνοπλαγιάσ, Ανατολισ και Κατςικά - Καςτρίτςασ – Ρόρου. *΢υκμιςτικό
Λωαννίνων 2008: 63] Σχζδιου Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 50+
Τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτθριςτικά τθσ λεκάνθσ των

Το οροπζδιο των Λωαννίνων ζχει ιπιο ανάγλυφο που διακόπτεται από Λωαννίνων είναι:
λοφϊδθ, ανκρακικά και λατυποπαγι υπολείμματα, όπωσ: *΢υκμιςτικό Θ λίμνθ Ραμβϊτιδα ζκταςθσ 22χιλμ2, μζςθσ ςτάκμθσ 4,7μ.,
Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 50+ μζγιςτου βάκουσ 10,8μ. και μζςου βάκουσ 4,23μ.
• οι λόφοι Μεγάλου Γαρδικίου, Αγ. Τριάδασ, Μπιςδουνίου, Λωαννίνων, Οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν τθν λίμνθ. Το όροσ Μιτςικζλι
Κατςικά, Μπάφρασ, που εμφανίηονται ςαν υπολείμματα του αντίκλινου φψουσ 1.810μ. ςτθν άμεςθ βορειο-ανατολικι περίμετρο τθσ
των Σερβιανϊν. λίμνθσ και θ οροςειρά τθσ Ρίνδου που εκτείνεται ςε δεφτερο
• τα λοφϊδθ υπολείμματα του Ρεράματοσ, Νθςιοφ, Καςτρίτςασ. επίπεδο βόρεια του Μιτςικελίου
Το νθςάκι τθσ λίμνθσ Ραμβϊτιδασ, το οποίο λειτουργεί κυρίωσ
Οι λοφϊδεισ αυτοί ςχθματιςμοί χωρίηουν τθν λεκάνθ ςε τρεισ ωσ χϊροσ κατοικίασ, λιανικοφ εμπορίου και τουριςμοφ-
υπολεκάνεσ *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων αναψυχισ.
2008: 50]
• Ρεδινισ, Ανατολισ, Βουνοπλαγιάσ. Ο χϊροσ του Λεκανοπεδίου απαρτίηεται από τισ παρακάτω ειδικζσ
• ΢οδοτοπίου, Λαψίςτασ, Κρφασ, Ελεοφςασ. κατθγορίεσ χϊρου: *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ
• Κατςικά, Καςτρίτςασ, Ρόρου. Λωαννίνων 2008: 46]
Οι εδαφικζσ κλίςεισ είναι πολφ μικρζσ ζωσ ιπιεσ ςτα πεδινά τμιματα, Λιμναίοσ, παραλίμνιοσ, νηςιωτικόσ χώροσ
ενϊ ςτα ορεινά αυξάνουν ςθμαντικά και κατά κζςεισ γίνονται αρκετά • Λίμνθ Ραμβϊτιδα – λιμναίοσ χϊροσ ςτο κζντρο του Λεκανοπεδίου
απότομεσ. ζκταςθσ 22 ςτρ.
• Νθςί Λωαννίνων ζκταςθσ 4.300 ςτρ.
Το κυριότερο υδρογραφικό χαρακτθριςτικό τθσ περιοχισ μελζτθσ είναι θ • Ραραλίμνιοσ χϊροσ που αναπτφςςεται περί τθ λίμνθ, με αυξθμζνθ
λίμνθ τθσ Ραμβϊτιδασ ι των Λωαννίνων. Στθ λίμνθ καταλιγει ζνα φυςικό υγρι ζκταςθ προσ τθν πλευρά του Διμου Ραμβϊτιδασ αλλά και
και τεχνθτό υδρογραφικό δίκτυο που αποςτραγγίηει τισ υπολεκάνεσ ςθμαντικζσ εκτάςεισ κατά μικοσ τθσ αναπτυγμζνθσ αςτικισ περιοχισ
περιοριηόμενεσ ςε εφροσ ςτθν περιοχι τθσ παλαιάσ πόλθσ. Θ ςυνολικι Το γεωμορφολογικό περιβάλλον τθσ πόλθσ παίηει κακοριςτικό ρόλο ςτθν
υγρι ζκταςθ του παραλίμνιου χϊρου ανάπτυξθ και διάρκρωςθ τθσ πόλθσ μζςω των διόδων αλλά και των
είναι 18.600 ςτρ. φραγμϊν που δθμιουργεί.
Ορεινόσ χώροσ Ειδικότερα ωσ κυριότερεσ φυςικζσ δίοδοι τθσ ενότθτασ του

• Ορεινζσ περιοχζσ χαρακτθρίηονται οι περιοχζσ του Λεκανοπεδίου άνω Λεκανοπεδίου των Λωαννίνων που λειτουργοφν ωσ άξονεσ επικοινωνιϊν
του υψομζτρου των 600 μ. και περιλαμβάνουν: – ςυγκοινωνιϊν είναι: *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ
-βορειοανατολικά του Λεκανοπεδίου τισ νοτιοδυτικζσ υπϊρειεσ Λωαννίνων 2008: 16]
του όρουσ Μιτςικζλι,
-ανατολικά τθν ορεινι περιοχι τθσ Ρίνδου (Τηουμζρκα), • Ρροσ Βορρά και Βορειο-δυτικά, ο άξονασ «Λωάννινα – Κόνιτςα
- βορειοδυτικά του Λεκανοπεδίου το μεγαλφτερο τμιμα τθσ /Αργυρόκαςτρο (Αλβανία) – Δυτικι Μακεδονία / Σκόπια» μζςω τθσ
κτθματικισ περιφζρειασ του Διμου Εκάλθσ, κοιλάδασ του Σαρανταπόρου με κομβικό χϊρο το Καλπάκι.
• Ρροσ Ανατολάσ, ο άξονασ «Λωάννινα – Μζτςοβο – Τρίκαλα (Κεςςαλία)»
-περιοχζσ ςτα δυτικά, νοτιοδυτικά και νότια του Λεκανοπεδίου.
διά τθσ οροςειράσ τθσ Ρίνδου.
Ζτςι θ περιοχι χαρακτθρίηεται μορφολογικά: *΢υκμιςτικό Σχζδιο • Ρροσ Νότο, ο άξονασ «Λωάννινα – Άρτα – Αγρίνιο – ΢ίο / Αντίρριο
Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 16+ (Ρελοπόννθςοσ) / Ακινα» μζςω τθσ κοιλάδασ του Λοφρου.
• Ρροσ Δυςμάσ, ο άξονασ «Λωάννινα – Θγουμενίτςα» είτε διά τθσ
• από τθν αςτικι και ςε διαδικαςία αςτικοποίθςθσ πεδινι περιοχι, κοιλάδασ του ποταμοφ Καλαμά είτε διά τθσ κοιλάδασ τθσ Δωδϊνθσ, όπου
περιοχι οικιςτικά και αναπτυξιακά «κρίςιμθ» τόςο λόγω του ότι περιζχει ο ομϊνυμοσ διεκνοφσ ςθμαςίασ αρχαιολογικόσ χϊροσ
τθν «πόλθ» και τθ λίμνθ τθσ Ραμβϊτιδασ, όςο και για το πεδινό τθσ • Εντόσ του Λεκανοπεδίου θ λεκάνθ τθσ Λαγγάτςασ που παραδοςιακά
ανάγλυφο που τθν κακιςτά κατ’ εξοχιν γεωργικό παραγωγικό χϊρο αλλά διοχετεφει τισ κινιςεισ ςτθν κατεφκυνςθ «βορράσ – νότοσ», παράκαμψθ
και χϊρο κατάλλθλο για τθν ανάπτυξθ παραγωγικϊν εγκαταςτάςεων, τθσ πόλθσ των Λωαννίνων ςτθ δυτικι περίμετρο τθσ.
• από τθν περιβάλλουςα ζντονθ ορεινι περιοχι που εντάςςεται ςτθ
κατθγορία των «φυςικϊν τόπων».
Ωσ φράγματα ςτθν οικιςτικι οργάνωςθ λειτουργοφν: *΢υκμιςτικό Σχζδιο
Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 16+
• Θ Λίμνθ Ραμβϊτιδα και το περιαςτικό Δάςοσ ςτα νότια τθσ πόλθσ των
Λωαννίνων και οι λοφίςκοι ςτουσ οικιςμοφσ Ανατολισ και Κατςικά που
οριοκετοφν το μζτωπο τθσ πόλθσ ςτθ Λίμνθ και διαμορφϊνουν μια
ςχετικά ςτενι επιμικθ επίπεδθ λωρίδα γθσ εντόσ τθσ οποίασ
αναπτφςςεται θ πόλθ.
• Οι εκτεταμζνοι ορεινοί όγκοι ανατολικά του λεκανοπεδίου ςτο Διμο

Ραμβϊτιδασ που οριοκετοφν το χϊρο του Λεκανοπεδίου ςε ςχζςθ με
τουσ οικιςμοφσ τθσ κοιλάδασ του Αράχκου που αποκομμζνοι
λειτουργοφν κυρίωσ ωσ υποδοχείσ Βϋ Κατοικίασ και δραςτθριοτιτων
αναψυχισ.
Οι τοπογραφικζσ ςυνκικεσ τθσ πόλθσ ορίηουν πζντε περιςςότερο ι

λιγότερο διακεκριμζνεσ φυςικζσ περιοχζσ (εικόνα 1).
Εικόνα 1 Τοπογραφία Ιωαννίνων
πθγι: Δοξιάδθσ
Κλιματολογικϊ ςτοιχεύα Θ θλιοφάνεια ςτο οροπζδιο είναι γενικά περιοριςμζνθ λόγω τθσ λίμνθσ
και τθσ ομίχλθσ που δθμιουργεί. Το ςφνολο των νεφοςκεπϊν θμερϊν
Το εςωτερικό τθσ Θπείρου, όπου και το λεκανοπζδιο Λωαννίνων, το κλίμα ςτθν περιοχι είναι το μεγαλφτερο ςτθν Ιπειρο και από τα μεγαλφτερα
είναι θπειρωτικό, χαρακτθριηόμενο από ζντονεσ βροχοπτϊςεισ και ςτθν Ελλάδα. [΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων
ςυχνζσ χιονοπτϊςεισ, χαμθλζσ κερμοκραςίεσ (ζωσ -13°C) και υψθλά 2008: 50]
ποςοςτά υγραςίασ, κυρίωσ κατά τουσ μινεσ Οκτϊβριο ζωσ Μάρτιο.
[΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 49]
Δημογραφικϊ ςτοιχεύα
Θ κερμοκραςία παρουςιάηει μεγάλεσ διακυμάνςεισ, με ετιςιο
κερμοκραςιακό εφροσ 20,1°C. Γενικά οι εποχζσ ςτθν περιοχι μποροφν να
κακοριςτοφν ςε δφο, τθν υγρι από Οκτϊβριο ωσ Μάιο και τθν ξθρι από Εξζλιξθ του πλθκυςμοφ τθσ πόλθσ και των οικιςμϊν που εντάςςονται ςε
Λοφνιο ωσ Σεπτζμβριο. Κατά τθν άνοιξθ, που ζχει μικρι διάρκεια, ο αυτι
καιρόσ είναι μάλλον δροςερόσ και οι βροχζσ ςυχνζσ. Θ μζςθ ετιςια Μεταβο Μεταβο Μεταβο
ςχετικι υγραςία είναι 68%, με διακφμανςθ από 52,4% (Λοφλιοσ) μζχρι λι '71- λι '81- λι '91-
81,5% (Δεκζμβριοσ). *Δοξιάδθσ 1979: 6] Ρλθκυςμόσ '81 '91 '01
1971 1981 1991 2001 % % %
H μζςθ ετιςια βροχόπτωςθ ανζρχεται ςε 1.079,5 mm για το ςτακμό τθσ Λωάννινα 40.1 44.8 57.6 61.6
ΕΜΥ και ςε 1.082,6 mm για το ςτακμό Κατςικά. Θ κατανομι των (πόλθ) 30 29 91 29 11,71 28,69 6,83
βροχοπτϊςεων είναι περίπου 70% τθ χειμερινι περίοδο (από Οκτϊβριο Ρεριαςτι
ζωσ Μάρτιο) και 30% τθ κερινι περίοδο (από Απρίλιο ζωσ Σεπτζμβριο). κοί 3.65 5.32 6.03 8.57
Θ μζγιςτθ μθνιαία τιμι παρατθρείται το Δεκζμβριο και θ ελάχιςτθ τον οικιςμοί 9 8 4 4 45,61 13,25 42,09
Αφγουςτο. Αξίηει να ςθμειωκεί ότι θ περίοδοσ 1991-1995 υπιρξε
ιδιαίτερα ξθρι. [΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων Ρίνακασ 1 Μεταβολι του πλθκυςμοφ τθσ πόλθσ
2008: 49] πθγι: Γ.Ρ.Σ. Διμου Ιωαννιτϊν (2007)
Οι άνεμοι ςτθν περιοχι δεν παρουςιάηουν ςπουδαίο ενδιαφζρον.

Θ πόλθ των Λωαννίνων τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ παρουςιάηει δυναμικι Θ αφξθςθ του πλθκυςμοφ τθσ οικιςτικισ περιοχισ των Λωαννίνων
αφξθςθ του πλθκυςμοφ τθσ. (ςφμφωνα με τισ απογραφζσ τθσ Ε.Σ.Υ.Ε.). φαίνεται και από τον πίνακα 1. Θ μεγάλθ αφξθςθ του πλθκυςμοφ
Ειδικότερα τθν περίοδο ’71-’81 παρουςιάηει αφξθςθ τθσ τάξθσ του των οικιςμϊν τθν τελευταία δεκαετία, ςε ςυνδυαςμό με τθν
11,71%, τθν περίοδο ’81-’91 αφξθςθ τθσ τάξθσ του 28,69% και τθν μικρότερθ αφξθςθ που εμφανίηεται ςτθν πόλθ των Λωαννίνων είναι
περίοδο ’91-’01 αφξθςθ τθσ τάξθσ του 6,83%.
ζνδειξθ τθσ γενικότερθσ τάςθσ προαςτιοποίθςθσ-
περιαςτιοποίθςθσ τθσ πόλθσ.
Ρίνακασ 2 Εξζλιξθ πλθκυςμοφ πόλθσ και ενταςςόμενων

ςε αυτιν οικιςμϊν
πθγι: Γ.Ρ.Σ. Διμου Ιωαννιτϊν (2007)
Βάςθ των πλθκυςμιακϊν τθσ μεγεκϊν τθν τελευταία δεκαετία

χαρακτθρίηεται ωσ αναπτυςςόμενθ πόλθ.
Πςον αφορά τθν ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ τθσ πόλθσ παρατθροφμε ότι
παρουςιάηει μεγάλο αρικμό ςτισ θλικίεσ 15-54. Ρρόκειται λοιπόν για μία Μζςο μζγεκοσ νοικοκυριοφ
δυναμικι και ηωντανι πόλθ, με μεγάλο δυναμικό ενεργοφ πλθκυςμοφ.
Επίςθσ παρατθροφμε τον μεγάλο αρικμό ςτισ θλικίεσ 15-24, κάτι που
Ρλθκυςμόσ Αρικμόσ Άτομα ανά
2001 νοικοκυριϊν νοικοκυριό
οφείλεται ςτθν λειτουργία του Ρανεπιςτθμίου.
Δ.Δ. Λωαννιτϊν 61.629 23.703 2,6
Ωςτόςο μικρόσ αρικμόσ παρατθρείται ςτισ νεότερεσ θλικίεσ (0-14), Ρίνακασ 3 Μζγεκοσ νοικοκυριοφ
ςθμάδι γιρανςθσ του πλθκυςμοφ τθσ πόλθσ.
Διάγραμμα Α.2.6. Πσραμίδα ηλικιών πληθσζμού Δ.Δ.

Ιωαννιηών, 2001
>=85 Το μζγεκοσ των νοικοκυριϊν ςτθν πόλθ ανζρχεται ςε 23.703 που

Άρρενες
80-84
Θήλεις αντιςτοιχεί ςε 2,6 άτομα ανά νοικοκυριό. Το μζςο μζγεκοσ κατοικίασ
75-79
είναι 3,72 δωμάτια/κατοικίασ.
70-74
65-69
Τα παραπάνω φανερϊνουν ςχετικι άνεςθ κατοίκθςθσ.
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
-4.000 -3.000 -2.000 -1.000 0 1.000 2.000 3.000 4.000
Διάγραμμα 1 Ρυραμίδα θλικιϊν

Άηομα Ποζοζηό (%)

Νέοι /
Δεν
δήλω ζα
Απαζτο- ν κλάδο Δεσηε-
Τριηο-
Πληθσ- λούμενο Πρω ηο- Δεσηερο- Τριηο- οικον. Πρω ηο- ρο-
ζμός ι γενής γενής γενής δραζη. γενής γενής γενής
Δ.Δ.
Ιω αννιη ώ
ν 57.691 20.244 279 3.817 13.652 2.496 1,57 21,51 76,92
Λοιπά
Δ.Δ. 6.034 2.630 220 760 1.275 375 9,76 33,7 56,54
Δήμος
Ιω αννιη
1991 ώ ν 63.725 22.874 499 4.577 14.927 2.871 2,49 22,88 74,62
Δ.Δ.
Ιω αννιη ώ
ν 61.629 24.677 371 4.472 18.666 1.168 1,58 19,03 79,43
Λοιπά
Δ.Δ. 8.574 3.137 159 614 2.138 226 5,46 21,09 73,45
Δήμος
Ιω αννιη
2001 ώ ν 70.203 27.814 530 5.086 20.804 1.394 2,01 19,26 78,77
Ρίνακασ 4 Κατανομι απαςχολοφμενων ςτουσ τομείσ παραγωγισ
πθγι Γ.Ρ.Σ. Διμου Ιωαννιτϊν (2007)
Πςον αφορά τθν κατανομι τθσ απαςχόλθςθσ των κατοίκων τθσ πόλθσ ςτθν πόλθ, κάτι που οφείλεται ςτθν κακιζρωςθ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων
παρατθροφμε μία ςυγκζντρωςθ ςτον τριτογενι τομζα. Θ ςυγκζντρωςθ ωσ το κφριο κζντρο τθσ Ρεριφζρειασ Θπείρου με μεγάλθ δυναμικι
αυτι μάλιςτα αυξικθκε τθν τελευταία δεκαετία. Το γεγονόσ αυτό ανάπτυξθσ. Ακολουκεί ο δευτερογενισ τομζασ και τζλοσ ο πρωτογενισ. Ο
υποδεικνφει τθν επικράτθςθ τθσ τριτογενοφσ φφςθσ των λειτουργιϊν δευτερογενισ τομζασ παρουςιάηει μία μικρι υποχϊρθςθ κυρίωσ λόγω
τθσ μείωςθσ των μεταλλείων εξόρυξθσ μαρμάρου ςτθν περιοχι.
Ο ρόλοσ τησ πόλησ ςτο ευρύτερο περιβϊλλον Οι τάςεισ που επικρατοφν τθν τελευταία εικοςαετία ςτο οικιςτικό
ςυγκρότθμα των Λωαννίνων αλλά και γενικότερα ςτο Διμο, ζχουν ωσ
Θ πόλθ των Λωαννίνων ζχει καίρια κζςθ ςτον περιφερειακό και αποτζλεςμα τθ διαμόρφωςθ μιασ μεςαίου μεγζκουσ πόλθσ. Τζτοιου
διαπεριφερειακό χϊρο. τφπου πόλεισ ςυνειςφζρουν κετικά ςτθν χωροταξία του εκνικοφ χϊρου
και κυρίωσ ςτθν οργάνωςι του. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο ζχει
Χωροκετείται ςτα βορειο-δυτικά τθσ Ελλθνικισ Χερςονιςου ςτθ αναγνωριςτεί ότι οι μεςαίου μεγζκουσ πόλεισ, ανεξάρτθτα από τθ κζςθ
ςυνοριακι περιοχι τθσ Ελλάδασ με τα Δυτικά Βαλκάνια και ιδίωσ ςτθ τουσ, ζχουν πολλζσ εςωτερικζσ δυνατότθτεσ για να αντιμετωπίςουν τισ
διαςυνοριακι περιοχι με τθν Αλβανία και ςτθν ενδο-ςυνοριακι περιοχι παγκόςμιεσ αλλαγζσ και τον μεταςχθματιςμό που ςυνεπάγονται ςτθν
τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ «Ελλάδασ – Λταλίασ». Σε ςυνδυαςμό με τθ οικονομικι τουσ βάςθ, ςε αςτικζσ λειτουργίεσ-κλειδιά και ςτθν ευθμερία
γειτονικι πόλθ τθσ Θγουμενίτςασ, που αποτελεί τθν ζξοδό τθσ ςτον Λόνιο των πολιτϊν. Ραράλλθλα λειτουργοφν ωσ οι βαςικοί πόλοι
Ρζλαγοσ, ςυμμετζχει ςτον Λόνιο – Αδριατικό καλάςςιο διάδρομο και περιφερειακισ ανάπτυξθσ, ενϊ με τθ δυναμικι ανάπτυξι τουσ
επομζνωσ ςτισ κινιςεισ και ανταλλαγζσ με τθν Κεντρικι Μεςόγειο και ςυνζβαλαν ςτθν ανακοπι τθσ εξόδου πλθκυςμοφ από τθν φπαικρο προσ
τθν νότια Λταλία ( Διαπεριφερειακόσ χϊροσ Archimed τθσ Ε.Ε.) και ςτισ τα μεγάλα αςτικά κζντρα τθσ Χϊρασ.
κινιςεισ και ανταλλαγζσ των Δυτικϊν Βαλκανίων και του Αδριατικοφ
Χερςαίου Διαδρόμου «Λωάννινα – Τίρανα – Ντουμπρόβνικ / Κεντρικι Σφμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σχζδιο Χωρικισ Ανάπτυξθσ θ ενίςχυςθ αυτϊν
Ευρϊπθ». *΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων των πόλεων, που κατά κανόνα είναι ζξω από τθ ηϊνθ τθσ παγκόςμιασ
2008: 5] ολοκλιρωςθσ, αποτελεί τθ βαςικι προχπόκεςθ για τθ βελτίωςθ τθσ
ανταγωνιςτικότθτασ των περιφερειϊν τουσ και τθ γενικότερθ ανάπτυξθ
Στοιχείο ιδιαίτερθσ αξιολόγθςθσ τθσ κζςθσ τθσ πόλθσ ωσ αςτικοφ και ευθμερία των ευρφτερων περιοχϊν που επθρεάηουν.
δυναμικοφ κζντρου αποτελεί το γεγονόσ ότι εντόσ ακτίνασ 100χλμ. με
κζντρο τα Λωάννινα, αναπτφςςονται πολλζσ πολφ μικρότερου Βάςθ των παραπάνω θ πόλθ των Λωαννίνων ζχει τθν ευκαιρία, μζςα από
πλθκυςμιακοφ δυναμικοφ αλλά ςθμαντικϊν χαρακτθριςτικϊν πόλεισ και κατάλλθλεσ δράςεισ ανάπτυξθσ δικτφων ςυνεργαςίασ, να εδραιϊςει το
ειδικότερα: (ρυκμιςτικό) ρόλο τθσ ςτο χωρικό γίγνεςκαι τθσ χϊρασ αλλά και τθσ ευρφτερθσ
• θ Κζρκυρα και το Αργυρόκαςτρο, Ρόλεισ διεκνοφσ πολιτιςτικισ βαλκανικισ περιοχισ και να αποτελζςει ζνα ακόμα ςθμείο
κλθρονομιάσ, πολυκεντρικότθτασ εκτόσ των μθτροπολιτικϊν περιοχϊν Ακινασ-
• θ Κοηάνθ, θ Καςτοριά, θ Άρτα, θ Ρρζβεηα, θ Λευκάδα, οριακά το Κεςςαλονίκθσ αλλά και των Τιράνων και των ιςχυρϊν πόλεων των
Αγρίνιο, και τα Τρίκαλα. ιταλικϊν ακτϊν.
Θ ολοκλθροφμενθ αναβάκμιςθ των διαδρόμων επικοινωνίασ μζςω τθσ Τζλοσ θ πολιτιςτικι και αιςκθτικι αξία που παρουςιάηει θ πόλθ και τα
καταςκευισ των νζων διευρωπαϊκϊν οδικϊν αξόνων τθσ Εγνατίασ και πολλαπλά μνθμεία και παραδόςεισ που τθ ςυνοδεφουν, ζχουν
Λόνιασ οδοφ και θ προϊκθςθ του λιμζνα τθσ Θγουμενίτςασ ςε οδικι ςυγκριτικά μεγάλθ υπερτοπικι αξία ςε ςχζςθ με τισ λοιπζσ πόλεισ του
απόςταςθ 80 χλμ. από τα Λωάννινα ωσ διεκνοφσ πφλθσ τθσ χϊρασ ςτον ελλθνικοφ χϊρου, και ωσ εκ τοφτου υπερτοπικι εμβζλεια ωσ πόροσ
αδριατικό διευρωπαϊκό καλάςςιο διάδρομο, αποκακιςτοφν εντόσ τθσ αςτικοφ τουριςμοφ.
δεκαετίασ 2001-2010 τισ δυςκολίεσ προςπζλαςθσ και κακιςτοφν τθν
ευρφτερθ αςτικι περιοχι των Λωαννίνων ζνα από τουσ ςθμαντικοφσ
κόμβουσ ςυνδυαςμζνων μεταφορϊν του ευρφτερου ελλθνικοφ χϊρου.
*΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 6]
Θ μελζτθ του Χωροταξικοφ Σχεδίου Ρεριφζρειασ Θπείρου κεωρεί ότι τα

Λωάννινα μαηί με τθ Κεςςαλονίκθ, τθν Ακινα και τθν Ράτρα, κα ορίηουν
το τετράπλευρο των βαςικϊν οδικϊν ςυγκοινωνιακϊν αξόνων τθσ χϊρασ
(ΡΑΚΕ, ΕΓΝΑΤΛΑ, ΛΟΝΛΑ ΟΔΟΣ), ενϊ ο ρόλοσ τθσ πόλθσ κα ενιςχυκεί
περαιτζρω με τθν προτεινόμενθ καταςκευι του ςιδθροδρομικοφ Δυτικοφ
Άξονα (ζργο προτεραιότθτασ αρ. 29 που εντάχκθκε ςτθν ανακεϊρθςθ
των Διευρωπαϊκϊν Δικτφων), από τον οποίο το τμιμα Θγουμενίτςα-
Καλαμπάκα-Κοηάνθ είναι ςιμερα υπό μελζτθ, κακϊσ και τθ βελτίωςθ
του αεροδρομίου.
Ειδικότερα τα Γιάννενα αποτελοφν το κζντρο ενόσ πεντακτινικοφ

«ευρφτερου οδικοφ κόμβου» προσ και από τισ «πφλεσ»: *΢υκμιςτικό
Σχζδιο Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2008: 6]
• τθσ Ακινασ
• τθσ Ράτρασ
• τθσ Θγουμενίτςασ / Κζρκυρασ / Νότια Λταλίασ
• τθσ Νότιασ Αλβανίασ και των Τιράνων
• τθσ Κεςςαλονίκθσ.
Κεφϊλαιο 2. Η πολεοδομικό εξϋλιξη τησ πόλησ

μϋχρι ςόμερα
2.1. 6οσ αιϊνασ ζωσ 1081 Καςτρί. [Βρανοφςθσ 1998: 284] Μία ακόμθ περίπτωςθ για τθ δθμιουργία
τθσ πόλθσ που διατυπϊνεται από τον ιςτορικό είναι θ περίπτωςθ θ πόλθ
Ιςτορικά ςτοιχεία να ςχθματίςτθκε από μόνθ τθσ, κάτω από ςυγκυρίεσ και τοπικά αιτιματα
οικιςτικισ οργάνωςθσ τθσ ευρφτερθσ περιοχισ του λεκανοπεδίου τθσ
λίμνθσ Ραμβϊτιδασ, όπωσ ζχει ςυμβεί και με πολλοφσ άλλουσ οικιςμοφσ.
Για τθν ίδρυςθ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων μποροφμε να ςτθριχκοφμε μόνο
Θ άποψθ αυτι προκφπτει κυρίωσ από τθν ζλλειψθ επαρκϊν ιςτορικϊν
ςε εικαςίεσ και κάποιεσ γραπτζσ μαρτυρίεσ. Για το λόγο αυτό, όπωσ κα
μαρτυριϊν.
δοφμε παρακάτω, υπάρχουν αντικρουόμενεσ απόψεισ πάνω ςε αυτό το
κζμα. Θ κζςθ δθμιουργίασ μιασ πόλθσ δεν είναι τυχαία, αλλά κάποτε
διαλζχτθκε ανάμεςα ςε πολλζσ άλλεσ από ανκρϊπουσ που
Θ πρϊτθ γραπτι μαρτυρία για τον αρχικό οικιςμό των Λωαννίνων ανικει
δθμιοφργθςαν τον πρϊτο οικιςτικό πυρινα ςε εκείνθ τθν τοποκεςία.
ςτον Βυηαντινό ιςτορικό Ρροκόπιο, ο οποίοσ αναφερόμενοσ ςε πόλεισ
[Αραβαντινόσ 1997: 30] Βαςικά κριτιρια χωροκζτθςθσ μιασ πόλθσ είναι
και οχυρά που ανοικοδόμθςε ο Λουςτινιανόσ (527-565) ςτθν Ιπειρο,
αυτά του κλίματοσ-φυςικοφ περιβάλλοντοσ, φπαρξθσ υλικϊν αναγκϊν
περιγράφει μια οχυρι πόλθ πάνω ςε μια μικρι χερςόνθςο όπου
άμεςθσ ανάγκθσ ςτθν περιοχι, άμυνασ, επικοινωνίασ, προχπαρχόντων
μετζφερε τουσ κατοίκουσ τθσ αρχαίασ πόλθσ Εφροιασ. Θ τοποκεςία αυτι
ανκρϊπινων ζργων και αποςτάςεων από άλλουσ οικιςμοφσ. Επίςθσ
μοιάηει πολφ με τθν τοποκεςία των Λωαννίνων (γνωςτι ςιμερα ωσ
κακοριςτικό ρόλο ςτθν χωροκζτθςθ παίηει και θ κάλυψθ των κοινωνικϊν
“Κάςτρο”). Ο Ρροκόπιοσ αναφζρει μεταξφ άλλων ότι θ νζα πόλθ χτίςτθκε
αναγκϊν των κατοίκων (ψυχοςωματικζσ, οικονομικζσ, πνευματικζσ και
μεταξφ των πόλεων Φοινίκθσ και Φωτικισ. Στο ςθμείο αυτό ο Νικολαΐδθσ
κρθςκευτικζσ).
ζρχεται να επιβεβαιϊςει τον Ρροκόπιο λζγοντασ ότι μεταξφ των δφο
αυτϊν πόλεων, που δεν υπάρχουν πια εδϊ και αιϊνεσ, άλλθ τοποκεςία Μία πρόςφατθ επιςτθμονικι εργαςία προςπάκθςε μζςα από τθν
που να είναι βραχϊδθσ χερςόνθςοσ, να προςχωρεί μζςα ςτθ λίμνθ και ειςαγωγι τθσ χωροταξικισ κεωρίασ να δϊςει απαντιςεισ ςτο που και
να πλθςιάηει το νθςί δεν υπάρχει. *Νικολαΐδθσ 1995: 2-3] πϊσ ιδρφκθκε θ πόλθ. [Χαρίςθσ 2003: 14-16]
Ωςτόςο θ κεϊρθςθ αυτι ζχει δεχτεί ενςτάςεισ από άλλουσ μελετθτζσ. Ο Στθν αρχι ορίςτθκαν τα βαςικά-πρωταρχικά κριτιρια που πρζπει να
ιςτορικόσ Βρανοφςθσ τοποκετεί τθν πόλθ που χτίςτθκε από τον ικανοποιοφνται για να χτιςτεί μια πόλθ, όπωσ αυτά ορίςτθκαν
Λουςτινιανό όχι ςτθν περιοχι του ςθμερινοφ κάςτρου αλλά εκεί που παραπάνω. Στθν ςυνζχεια εκτιμάται το γεγονόσ ότι θ ανζγερςθ τθσ πόλθσ
παλαιότερα βριςκόταν θ Αχερουςία λίμνθ, δθλαδι βόρεια από το είναι κζμα ευρφτερθσ ςθμαςίασ κακϊσ επιβάλλεται από τθν ανάγκθ να
Καναλάκι τθσ Κεςπρωτίασ ςτο λόφο όπου ςιμερα βρίςκεται το χωριό καλφψει ζνα ςυγκεκριμζνο ςτόχο τθσ περιφζρειασ, όπωσ διοικθτικισ,
οικονομικισ, κοινωνικισ, ςτρατιωτικισ ρφκμιςθσ κτλ., ςφμφωνα με τθν ςυναντιςhσ ποταμϊν, επάνω ςε νθςίδεσ λιμνϊν ι ςε βραχϊδεισ όχκεσ
επικρατοφςα πολιτικι τθσ κεντρικισ εξουςίασ, αλλά και τισ υφιςτάμενεσ τθσ παραλίασ.
φυςικζσ και κοινωνικζσ ςυνκικεσ τθσ περιοχισ.
Στα ερωτιματα που προκφπτουν φυςιολογικά και που αναφζρονται ςτθν
Ζτςι, μζςα από τθ ςυνεκτίμθςθ των χωροταξικϊν ςυνκθκϊν τθσ ίδρυςθ των πόλεων απάντθςθ μασ δίνουν τα Τακτικά κείμενα των
περιφζρειασ τθσ Ραλαιάσ Θπείρου, των γενικϊν πολιτικϊν ςτόχων του Βυηαντινϊν. [Tres tractatus byzantine: De re military (Corpus Fontium
Λουςτινιανοφ, αλλά και των ειδικότερων ςτόχων τθσ επζμβαςισ του ςτθν Historiae Byzantinae), Dumbarton Oaks, Washington, 1985, κεφ. Κϋ,ιϋ,
Ραλαιά Ιπειρο, γίνεται μια προςπάκεια ϊςτε να προςδιοριςτεί θ κζςθ ιαϋ, ιβϋ] Και αρχίηουν με τισ τζςςερισ βαςικζσ προχποκζςεισ που πρζπει
όπου χωροταξικά επιβαλλόταν να υπάρξει πόλθ. Και μάλιςτα πόλθ να ιςχφουν ϊςτε να είναι δυνατι θ ίδρυςθ κάςτρου. Ρερί οικοδομισ
οργανωμζνθ και οχυρωμζνθ κατά τα πρότυπα τθσ πρϊιμθσ βυηαντινισ πόλεωσ:
περιόδου.
“Δει δε μζλλοντοσ πόλεισ κτίηειν πρϊτον μεν καταςκοπιςαι το χωρίον, ει
Δεδομζνου ότι μια χωροταξικι κεϊρθςθ που αφορά τθ διερεφνθςθ το μζλλον απϋαυτό κτίηεςκαι τείχοσ ανεπιβοφλευτον εςται ποτζ τοισ
ιςτορικϊν φαινομζνων του 6ου μ.Χ. αιϊνα δεν απαιτεί τθν πολιορκοφςαι δια τθν του χωρίου κζςιν. Δε’υτερον δε πειράςαι το φδωρ
πολυπλοκότθτα τθσ ανάλυςθσ που απαιτεί μια ςθμερινι χωροταξικι και γνϊναι ει προσ πόςιν ακίνδυνον και ει αρκοφντωσ ζχει προσ τθν τθσ
κεϊρθςθ, ςτθ ςυγκεκριμζνθ ζρευνα ωσ βαςικζσ ίςωσ και μοναδικζσ πόλεωσ χορθγίαν και των άλλων όςοι καταφεφγειν εισ αυτιν μζλλοιεν εν
παράμετροι κεωροφνται το ςυγκοινωνιακό δίκτυο, ο πρωτογενισ τομζασ καιρϊ περιςτάςεωσ….Τρίτον δε και ει λίκον ζχει τζμνεςκαι δυνάμενον θ
και θ αςφάλεια. τετμθμζνον ιδθ, αλλά μθ πορρωκεν μετά πολλϊν ςυναγόμενον των
κινδφνων, ωςαφτωσ και ει το ξφλον μθ λίαν μάκροκεν μθδζ δια
Οι βυηαντινολόγοι ςυμφωνοφν ότι όλεσ οι πρϊιμεσ βυηαντινζσ πόλεισ
δυςβάτων τόπων αποφζρεται ϊςτε αδυνάμωσ ζχειν προσ τθν των
από τον 7ο αιϊνα αντικακιςτοφνται από κάςτρα. Ατυχϊσ δεν γνωρίηουμε οικοδομθμάτων ςυντζλειαν. Και τζταρτον, ει ςιτοφόροσ θ χϊρα
με βάςθ ποιο ςχεδιαςμό ιδρφονταν τα κάςτρα τθσ εποχισ αυτισ. Σε ζναν
κακζςτθκεν θ και άλλοκεν ςιτοδοτείςκαι δφναται.”
τφπο πρωτοκόλλου ιδρφςεωσ πόλεωσ, που ζχει διαςωκεί, ο
υπεφκυνοσ”…του οικίςαι και ςυςτιναι κάςτρον…” δεν κάνει λόγο για Ζτςι καταλιγουμε ςτο ςυμπζραςμα, ότι θ ίδρυςθ μια νζασ πόλεωσ ςτθν
ςχεδιαςμό ι για πολεοδομικζσ διατάξεισ. Σε κείμενα όμωσ Στρατθγικϊν περιοχι τθσ λίμνθσ Ραμβϊτιδασ αποτελεί τθν πλζον ορκολογικι λφςθ,
υπάρχουν ςχετικά πολφτιμεσ πλθροφορίεσ. Ράντωσ οι οικιςμοί αυτοί δεδομζνων των ςτόχων του Λουςτινιανοφ και των χωροταξικϊν
διατιρθςαν ωσ το τζλοσ τθν ονομαςία του “κάςτρου”. Ρολλοί όμωσ από παραγόντων που επιςθμάνκθκαν παραπάνω, ϊςτε να ¨πλθρωκεί¨ θ
τουσ οχυρωμζνουσ μεςοβυηαντινοφσ οικιςμοφσ ιδρφονται ςε ςθμεία
χωροταξικι δομι τθσ παλαιάσ Θπείρου, οργανωτικά, αναπτυξιακά, Χωροταξικι ανάπτυξθ και χωροκζτθςθ
αμυντικά και επεκτατικά.
Θ παραπάνω κεϊρθςθ αν και λαμβάνει ωσ δεδομζνθ τθν ίδρυςθ τθσ

πόλθσ από τον Λουςτινιανό, αποτελεί μια πειςτικι και ςυγκροτθμζνθ
απάντθςθ ςτα ερωτιματα πότε, πϊσ και γιατί δθμιουργικθκε θ πόλθ
των Λωαννίνων. [Χαρίςθσ 2003: 14-16]
Συνοψίηοντασ, μποροφμε να ποφμε ότι θ πόλθ των Λωαννίνων δεν είναι

ιςτορικά βεβαιωμζνο πότε ιδρφκθκε. Αξιολογϊντασ όμωσ τισ παραπάνω
επιςτθμονικζσ προςεγγίςεισ, πζρα από τισ όποιεσ επιφυλάξεισ, φαίνεται
πωσ θ πόλθ χτίςτθκε ςτθ κζςθ του Κάςτρου από το βυηαντινό
αυτοκράτορα Λουςτινιανό, γφρω ςτα 530 μ.Χ. Αυτό ζγινε όταν ,
ςφμφωνα με τον ιςτορικό Ρροκόπιο, ο αυτοκράτορασ εφάρμοςε το
μεγάλο του πρόγραμμα με ςκοπό να εκςυγχρονίςει το Βυηαντινό κράτοσ,
να το προςτατζψει από τουσ βαρβάρουσ αλλά και να το διευκολφνει
ςτθν κατάκτθςθ τθσ Δφςθσ . Τότε, ζχτιςε νζα πόλθ ςτο παραγωγικό και
για 700 χρόνια ερθμωμζνο μζςο τθσ Θπείρου, με ςτόχο να αποτελζςει
ζνα ςθμαντικό διοικθτικό, κρθςκευτικό, εμπορικό και ςτρατιωτικό Εικόνα 2 Χωροκζτθςθ πρωτοβυηαντινισ πόλθσ
κζντρο. Για αυτό και είναι λογικό να δεχτοφμε τότε, όπωσ και ςε άλλα
πθγι: Ραγκρατίου Ε., Αραπόγλου Μ.
μζρθ των Βαλκανίων, ζχτιςε, πζρα από τισ κατοικίεσ για τουσ εποικιςτζσ,
τείχθ για αςφάλεια, εκκλθςίεσ για εμπζδωςθ του χριςτιανιςμοφ, αγορά
με μαγαηιά και εργαςτιρια για τεχνίτεσ και εμπόρουσ. Στοιχεία δόμθςθσ
για τθν πόλθ αυτι δεν βρζκθκαν. Εκείνο όμωσ που πρζπει να διαςϊκθκε, Θ ζκταςθ τθσ πόλθσ κακϊσ και θ χωροκζτθςι τθσ φαίνεται ςτθν
ζςτω και αν θ πόλθ ιδρφκθκε αργότερα, είναι ο ιςτόσ των δρόμων, μια παραπάνω εικόνα (εικόνα 3).
και αυτόσ δεν μπορεί να παραβιαςτεί, αν δεν επιβλθκεί θ αλλαγι του
Ραρατθροφμε ότι θ πόλθ είναι μεν μζςα ςτο Κάςτρο, ωςτόςο δεν
από νζεσ ανυπζρβλθτεσ ανάγκεσ. [Χαρίςθσ 2003: 149]
απλϊνεται ςε όλο το χϊρο που δθμιουργείται από τα τείχθ του Κάςτρου.
του εδάφουσ πριν από 1500 περίπου χρόνια και επιπλζον, δεχόμενοι τθν
τυποποίθςθ του ςχεδίου των νζων πόλεων του Λουςτινιανοφ εξετάηουμε
Γενικι περιγραφι τθσ μορφισ τθσ πόλθσ τισ πολεοδομικζσ δυνατότθτεσ εφαρμογισ τουσ ςτο κάςτρο των
Λωαννίνων. Άλλωςτε, θ τυποποίθςθ των πόλεων τθσ περιόδου εκείνθσ
είναι πολφ πικανι αφοφ ςυνζβαλε ςτθ μζγιςτθ οικονομία ςε χρόνο και
Θ μόνθ εικόνα που μποροφμε να ζχουμε για τθν πρϊτθ αυτι μορφι τθσ
χριμα. Δεχόμαςτε επομζνωσ ωσ βαςικά χαρακτθριςτικά των
πόλθσ ζρχεται μζςα από τα ςχζδια του Χαρίςθ που ακολουκοφν.
τυποποιθμζνων πόλεων: πυκνότθτα 150άτομα/εκτάριο, τάφρο, περίβολο
Θ λογικι που ακολοφκθςε για τθν αποτφπωςθ τθσ πόλθσ ςτθρίηεται ςτα υψθλό με 4 τουλάχιςτο πφλεσ, εςωτερικι ακρόπολθ, τουλάχιςτο δφο
εξισ ςθμεία: κφριουσ δρόμουσ κάκετουσ μεταξφ τουσ, κ.α. Από τισ δυνατζσ λφςεισ
επιλζγουμε αυτι που προςεγγίηει περιςςότερο τθν παραδοςιακι μορφι
1. Στον τφπο τθσ πόλθσ που προκφπτει από τα προγραμματικά οργάνωςθσ του κάςτρου.
μεγζκθ, τα οποία χρθςιμοποίθςε και εφάρμοςε ο Λουςτινιανόσ
ςφμφωνα με τισ ιςτορικζσ μαρτυρίεσ
2. Τθ ςχεδίαςθ τθσ πολεοδομικισ λφςεωσ που κα είναι ςφμφωνθ
με τισ προκζςεισ του Λουςτινιανοφ και θ οποία μπορεί να
πραγματοποιθκεί ςτθν προςφερόμενθ τοπογραφία του Κάςτρου
3. Τθν ανάλυςθ του παραδοςιακοφ οικιςμοφ του Κάςτρου και τθν
αναγνϊριςθ τθσ δομισ του
4. Τθ ςφγκριςθ των μορφϊν τθσ δυνατισ λφςεωσ και τθσ
παραδοςιακισ μορφισ οργάνωςθσ του κάςτρου για τθ
διατφπωςθ του βακμοφ ςυγγζνειασ, ϊςτε ωσ πικανι μορφι τθσ
πρωτο-βυηαντινισ πόλθσ να κεωρθκεί θ δυνατι πολεοδομικι
λφςθ ςτθν τοπογραφία του κάςτρου που κα προςεγγίηει
περιςςότερο τθν παραδοςιακι μορφι οργάνωςισ του.
Λαμβάνοντασ υπόψθ, ιςτορικζσ μαρτυρίεσ για τα προγραμματικά μεγζκθ

(χωρθτικότθτα τουλάχιςτον 3.000 κατοίκων) και το φυςικό ανάγλυφο
Το ςχζδιο του Χαρίςθ παρατθροφμε κάποια χαρακτθριςτικά ςτοιχεία των

βυηαντινϊν πόλεων.
Τθν οχφρωςθ, από όλεσ τισ κατευκφνςεισ, του οικιςμοφ με τείχθ

Τθν φπαρξθ ενόσ κεντρικοφ δρόμου, που ονομαηότανε και φόροσ
Τθν ανάπτυξθ των εμπορικϊν δραςτθριοτιτων εκατζρωκεν
αυτοφ του κεντρικοφ δρόμου
Τθν φπαρξθ περιοχισ για ειδικζσ κεντρικζσ λειτουργίεσ
Εικόνα 3 Γενικι μορφι πολεοδομικισ οργάνωςθσ πρωτοβυηαντινισ πόλθσ
πθγι: Χαρίςθσ Β.
2.2. 1081 ζωσ 1429 Θ ανεξαρτθτοποίθςθ τθσ πόλθσ το 1318 από το «Δεςποτάτο τθσ
Θπείρου» που ζχει ζδρα τθν Άρτα και θ υποταγι ςτθν κεντρικι
Ιςτορικά ςτοιχεία εξουςία του Βυηαντίου, εξαςφαλίηοντασ τα κεκτθμζνα
δικαιϊματα αυτονομίασ και πρόςκετα προνόμια με τα δφο
χρυςόβουλα του Ανδρόνικου Βϋ Ραλαιολόγου (1319 και 1321).
Θ αςάφεια που υπάρχει λόγω ζλλειψθσ ιςτορικϊν μαρτυριϊν για τθν
προθγοφμενθ περίοδο, περιορίηεται για αυτι, αφοφ υπάρχουν δεδομζνα Ραρακάτω κα παρουςιαςτοφν ιςχυριςμοί διαφόρων ςυγγραφζων με
ιςτορικά γεγονότα. Ωςτόςο, οι ερμθνείεσ για τθ μορφι τθσ πόλθσ ςτόχο να αντιλθφκοφμε τθν πολεοδομικι μορφι τθσ πόλθσ τθν περίοδο
εξακολουκοφν να είναι αρκετζσ. που μελετάμε.
Τα βαςικά και αναμφιςβιτθτα ιςτορικά γεγονότα, που χαρακτιριςαν τθ

ςυγκεκριμζνθ περίοδο είναι:
Θ άφιξθ του νορμανδικοφ ςτρατοφ με επικεφαλι τον Βοθμοφνδο

το Μάρτιο του 1082, ο οποίοσ καταςκεφαςε οχυρωματικά τείχθ
ςτθν περιοχι τθσ χερςονιςου που ειςχωρεί ςτθ λίμνθ (ςθμερινι
περιοχι κάςτρου) και θ αποχϊρθςι του μετά από λίγουσ μινεσ.
Θ ζκταςθ των ζργων αυτϊν, αποτελεί αντικείμενο διαφωνίασ
μεταξφ των επιςτθμόνων και οδθγεί ςε διαφορετικζσ ερμθνείεσ
για τθ μορφι τθσ πόλθσ τθ ςυγκεκριμζνθ περίοδο.
Θ καταςκευι οχυρϊςεων ςτθ ςθμερινι περιοχι του κάςτρου
από το βυηαντινό Δοφκα Μιχαιλ Αϋ (ιδρυτι του μετζπειτα
δεςποτάτου τθσ Θπείρου με ζδρα τθν Άρτα) το 1204 και θ
εγκατάςταςθ ςτθ οχυρωμζνθ περιοχι, Βυηαντινϊν από τθν
πρωτεφουςα και άλλα αςτικά κζντρα τθσ αυτοκρατορίασ, κλάδων
επιςιμων οικογενειϊν, που αναηιτθςαν καταφφγιο μετά τθ
κατάλθψθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ από τουσ ςταυροφόρουσ.
Χωροταξικι ανάπτυξθ και χωροκζτθςθ
Πςον αφορά τα όρια τθσ πόλθσ, ςφμφωνα με τθν ΢ογκότθ-Κυριοποφλου,

θ πόλθ ςε αυτιν τθν περίοδο επεκτείνεται μζχρι τα όρια του ςθμερινοφ
κάςτρου.
Εκτόσ του κάςτρου εικάηεται ότι αυτιν τθν εποχι δεν υπάρχει ανάπτυξθ
τθσ πόλθσ. Ειδικότερα, ςφμφωνα με τον Κορδϊςθ, κατά τον 13ο αιϊνα
είναι δφςκολο να υπιρχαν ςπίτια ι εγκαταςτάςεισ εμπορικισ χριςθσ
κακϊσ δεν υπάρχουν τζτοια ίχνθ. Ο ίδιοσ υποςτθρίηει πωσ ςτθν εκτόσ του
κάςτρου περιοχι απλωνόταν αγροί με ςυνθκζςτερθ καλλιζργεια τθν
αμπελουργία, ςτθν οποία βαςίηονταν θ οικονομία τθσ περιοχισ.
Οι περιςςότεροι ερευνθτζσ καταλιγουν λοιπόν ότι ςτο τζλοσ αυτισ τθσ

περιόδου θ πόλθ καταλάμβανε τα όρια του ςθμερινοφ κάςτρου, ζκταςθ
που ανζρχεται ςτα 190 περίπου ςτρζμματα. Το μζγεκοσ αυτό, για τθν
εποχι του, ιταν από τα ςθμαντικότερα μετά από αυτό τθσ Κεςςαλονίκθσ
και του Μυςτρά.
Πςον αφορά τθν πυκνότθτα τθσ πόλθσ, ςφμφωνα με τον Κορδϊςθ τα

Γιάννενα του 14ου αιϊνα κατατάςςονταν κάπου ανάμεςα από τθ μεςαία
Εικόνα 4 Ιχνογράφθμα του κάςτρου
και τθ μεγάλθ Βυηαντινι πόλθ. Ο πλθκυςμόσ των μζςων Βυηαντινϊν
πθγι: Χαρίςθσ Β. πόλεων κυμαίνεται μεταξφ 2-5 χιλιάδων κατοίκων.
Βλζπουμε λοιπόν ότι θ πόλθ των Λωαννίνων τθν περίοδο αυτι ςυνεχίηει
να διατθρεί τθν πολεοδομικι οργάνωςθ που ςχεδιάςτθκε και
Γενικι περιγραφι τθσ μορφισ τθσ πόλθσ εφαρμόςτθκε από τον Λουςτινιανό, κατά τθν ίδρυςθ τθσ πόλθσ.
Αυτό, όπωσ εξθγεί ο Χαρίςθσ, μπορεί να εξθγθκεί από το ότι δεν υπιρχε
Σφμφωνα με περιγραφζσ τθσ Άννασ Κομνθνισ και του Χαρίςθ, ο πρόβλθμα χωρθτικότθτασ ι ανάγκθ για αλλαγι τθσ μορφισ οργάνωςθσ
Βοθμοφνδοσ, επιςκεφαςε τα τείχθ και τθν ιδθ υπάρχουςα ακρόπολθ του τθσ πόλθσ. Μςωσ ακόμα να μθν υπιρχε οφτε οικονομικι δυνατότθτα για
κάςτρου, ανιγειρε παλάτια, απομόνωςε με ιςχυρζσ οχυρϊςεισ και το ζνα τζτοιο εγχείρθμα. Οφτε βζβαια ιταν πρακτικά δυνατό να ανατραπεί
δεφτερο φψωμα- δθμιουργϊντασ μια δεφτερθ ακρόπολθ , δθμιοφργθςε όλο το ςφςτθμα οργάνωςθσ τθσ πόλθσ που αςκοφςε το ρόλο τθσ χωρίσ
ενιαία οχφρωςθ ςτθν οποία περιλαμβανόταν και τα δφο κάςτρα και για ιδιαίτερα προβλιματα. [ Χαρίςθσ 1996: 149]
τθν αςφάλεια του κάςτρου καταςκεφαςε δφο τάφρουσ, μία ςτθν
περίμετρο του και μια πολφ μακρφτερα. Τα παραπάνω επιβεβαιϊνει και
ο Νικολαΐδθσ.
Το 1204 ο Δοφκασ Μιχαιλ Αϋ, με ςκοπό να αναςτιςει το Βυηάντιο-μια

και θ Κωνςταντινοφπολθ είχε πζςει ςτα χζρια των Τοφρκων- ξανάχτιςε τα
τείχθ και καταςκεφαςε ναό ςτο εςωτερικό του κάςτρου, ςυμβάλλοντασ
ζτςι ςτθν αναβάκμιςθ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων. Κατάλαβε τθ ςθμαςία
του οχυροφ των Λωαννίνων και ςφμφωνα με ιςτορικζσ πθγζσ
«δθμιοφργθςε πολίδιον, ςε μορφι κάςτρου» και ζκανε αρκετζσ
επιςκευζσ και οχυρωματικζσ προςκικεσ. *Νικολαϊδθσ 1885: 2-3]
Το οδικό δίκτυο, ςτο εςωτερικοφ του κάςτρου ιταν ιδιαίτερα ςτενό, με

εξαίρεςθ τουσ κεντρικοφσ δρόμουσ όπου ιταν δυνατό να χωρζςουν
άμαξεσ. [Κορδϊςθσ 2003: 102]
2.3. 1430 ζωσ 1611 Το κίνθμα του Διονυςίου του Φιλόςοφου ιρκε να ανατρζψει όλα τα
παραπάνω. Οι χριςτιανοί ζχαςαν όλα τουσ τα προνόμια και εκδιϊχκθκαν
Ιςτορικά ςτοιχεία από το κάςτρο.
Ρλθκυςμιακά ςτοιχεία
Τθν περίοδο αυτι ςυναντάμε 2 ςθμαντικά ιςτορικά γεγονότα που
επθρζαςαν άμεςα τθν δομι και ανάπτυξθ τθσ πόλθσ;
Σφμφωνα με ιςτορικζσ πθγζσ, το 1430 υπιρχαν ςτα Γιάννενα 200
Θ παράδοςθ τθσ πόλθσ ςτουσ Τοφρκουσ το 1430 νοικοκυριά (περίπου 1.000 κάτοικοι) και ςτισ αρχζσ του 16ου αιϊνα είχαν
Το κίνθμα του Διονυςίου Φιλόςοφου το 1611 ξεπεράςει τα 500 (2.500 κάτοικοι). Το 1564, ςε τουρκικό φορολογικό
κατάςτιχο, τα Γιάννενα καταγράφονται ωσ πόλθ με 1300 «ςπίτια»
Θ παράδοςθ τθσ πόλθσ ςτουσ Τοφρκουσ το 1430 εξαςφάλιςε οριςμζνα
(οικογενειακζσ εςτίεσ) που υπολογίηεται ότι αντιςτοιχοφν ςε (1300*5=)
ςθμαντικά προνόμια , από τον Σινάν παςά, τα οποία ιταν κακοριςτικά
πλθκυςμό 6.500 κατοίκων. Από τα 1.300 ςπίτια τα 50 ανικουν ςε
ςτο να μθν επιςκιαςτεί θ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ. Ραρζμειναν οι κεςμοί
μουςουλμάνουσ και τα υπόλοιπα ςε χριςτιανοφσ. [΢ογκότθ-Κυριοποφλου
αυτοδιοίκθςθσ, θ εκκλθςιαςτικι ηωι δεν επθρεάςτθκε, διατθρικθκαν οι
1985: 13]
ναοί και τα μοναςτιρια ενϊ ςτο κείμενο των προνομίων δθλωνόταν ότι
δεν κα χτιςτεί τηαμί και δε κα εφαρμοςτεί παιδομάηωμα. Επιπλζον, Χωροταξικι ανάπτυξθ και χωροκζτθςθ
διατθρικθκε το δικαίωμα τθσ γαιοκτθςίασ. [Σφυρορζασ 1996: 13] Τζλοσ,
παραχωρικθκε ςτουσ Γιαννιϊτεσ θ δυνατότθτα να ςυναλλάςςονται με
τθ Δυτικι Ευρϊπθ, ιδιαίτερα με τθ Βενετία. Με τθν περιοχι αυτι υπιρχε Τθν περίοδο αυτι, αν και δεν γνωρίηουμε ακριβϊσ πότε, αρχίηει θ
παράδοςθ εμπορικϊν ςυναλλαγϊν από τθ εποχι του Δεςποτάτου, εξάπλωςθ τθσ πόλθσ εκτόσ των τειχϊν. Θ πρϊτθ μνεία για καταςκευι
ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που οι θγεμόνεσ του δεςποτάτου ςπιτιϊν εκτόσ του κάςτρου αφορά τουσ Τοφρκουσ εκείνουσ που ζςτειλε ο
καταγόταν από τθ ςυγκεκριμζνθ περιοχι. Οι εμπορικζσ ςχζςεισ, ςτθ ςουλτάνοσ το 1430.
ςυνζχεια εξαπλϊκθκαν και ςε άλλεσ χϊρεσ όπωσ θ Αυςτρία, θ ΢ωςία και
θ Γαλλία και ςυντζλεςαν ςτθν ταχφτατθ οικονομικι ανάπτυξθ τθσ πόλθσ.
Τα παραπάνω προνόμια ςυντζλεςαν ςτθν πλθκυςμιακι αφξθςθ τθσ
πόλθσ λόγω τθσ ζλξθσ κατοίκων από τθν ευρφτερθ περιφζρεια.
[Νικολαΐδθσ 1995: 223-224]
Θ εξάπλωςθ τθσ πόλθσ γίνεται ακολουκϊντασ τισ διάφορεσ κατευκφνςεισ

των δρόμων που προκφπτουν από τθν διάςπαςθ του κεντρικοφ άξονα
που προζρχεται από το κάςτρο. Σε αυτοφσ τουσ δρόμουσ
τοποκετικθκαν οι πρϊτεσ μουςουλμανικζσ κατοικίεσ και τα άλλα κτίρια
πολιτικοφ ι κρθςκευτικοφ χαρακτιρα.
Εικόνα 6 Ζκταςθ και ανάπτυξθ μεταβυηαντινισ πόλθσ

Εικόνα 5 Η διάρκρωςθ των ςυνοικιϊν
πθγι: Ραγκρατίου Μ., Αραπόγλου Ε.
πθγι: ΢ογκότθ-Κυριοποφλου Δ.
Ζξω και μπροςτά από τα τείχθ του κάςτρου υπάρχει αγορά και μερικζσ Ο Κουρμαντηισ ςθμειϊνει πωσ θ πόλθ εξαπλϊνεται αργά, ςφμφωνα με
κατοικίεσ που κατοικοφνται από εβραίουσ και εποίκουσ. τισ πλθκυςμιακζσ ανάγκεσ. Λδιαίτερα τθν περίοδο αυτι θ πόλθ δζχεται
κάποιεσ μεταναςτεφςεισ Χριςτιανϊν, Μουςουλμάνων και Εβραίων, μετά
τισ διϊξεισ ςτθν Λςπανία το 1429 και αργότερα από τθν Λταλία.
[Κουρμαντηισ 1985: 12-17]
Θ αςτικι οργάνωςθ τθσ πόλθσ είναι διαρκρωμζνθ ςε ζνα διπολικό

ςχιμα. Από τθ μία μεριά το άςτυ ι κάςτρο με τουσ αυτόχκονεσ
κατοίκουσ και από τθν άλλθ τα προάςτια ι τθν αγορά με κάποιεσ
ςυνοικίεσ εβραίων και εποίκων. [Κουρμαντηισ 1985: 17-22]
Τον επόμενο αιϊνα (16ο), θ πόλθ ςυνεχίηει να αναπτφςςεται πάνω ςτουσ

δρόμουσ που προκφπτουν από τον βαςικό οδικό άξονα του κάςτρου. Οι
δρόμοι αυτοί είναι προσ Θγουμενίτςα-Κζρκυρα, Άρτα, Ηαγόρια και
Μζτςοβο. Μικρότεροι δρόμοι που διακλαδίηονταν ςυμπλθρϊνουν τθν
ανάπτυξθ του αςτικοφ ιςτοφ. Θ παρουςία του μουςουλμανικοφ
πλθκυςμοφ ςε ςυγκεκριμζνεσ ςυνοικίεσ γίνεται αιςκθτι και τα τηαμιά
που ανεγείρονται δθλϊνουν τθσ εξάπλωςθ των ςυνοικιϊν.
Εικόνα 7 Η περιοχι τθσ αγοράσ
πθγι: Κανετάκθσ Γ.
Γενικι περιγραφι τθσ μορφισ τθσ πόλθσ χαρακτθριςτικϊν, κακοδθγοφμενο από τον επίςκοπο Τρίκθσ Διονφςιο
Φιλόςοφο (Σκυλόςοφο κατά τουσ εχκροφσ), διειςδφει ςτθν πόλθ και
επιτίκεται εναντίον του οκωμανικοφ διοικθτθρίου και του οκωμανκοφ
διοικθτι. Θ εξζγερςθ αυτι καταςτζλλεται ςτο αίμα, ενϊ οι κάτοικοι του
κάςτρου αποβάλλονται από το εςωτερικό του. Επιπλζον χάνουν όλα
τουσ τα προνόμια.
Ρλζον θ πόλθ μπαίνει ςε μία κακαρά Οκωμανικι περίοδο.Μετά τθν

ζξωςθ των χριςτιανϊν από το Κάςτρο χάκθκαν και τα ίχνθ τθσ βυηαντινισ
πόλεωσ τόςο ςε επίπεδο χωρικϊν δομϊν, λόγω των μεγάλων
καταςτροφϊν, όςο και ςε κοινωνικοοικονιμικό επίπεδο. [΢ογκότθ-
Κυριοποφλου 1991: 13]
Βαςικό χαρακτθριςτικό των πόλεων που επθρεάςτθκαν από τθν

οκωμανικι αυτοκρατορία, μεταξφ αυτϊν και τα Γιάννενα, είναι θ
ακακόριςτθ αςτικι δομι. Ριο ςυγκεκριμζνα οι πόλεισ αυτζσ
αναπτφχκθκαν ωσ απόλυτα εξαρτθμζνεσ από τθν πρωτεφουςα τθσ
Εικόνα 8 Η πρϊτθ επζκταςθ τθσ πόλθσ εκτόσ των τειχϊν αυτοκρατορίασ. Στθν πόλθ των Λωαννίνων δεν υπάρχουν δθμοτικζσ αρχζσ
ενϊ οι πολίτεσ δεν μποροφν να αναπτφξουν διοικθτικό μθχανιςμό. Τα
πθγι: Strangford A.
χαρακτθριςτικά αυτά δθμιουργοφν μια ακακόριςτθ αςτικι δομι,
Μζχρι αυτό το ςθμείο παρατθροφμε ότι θ δομι τθσ πόλθσ ουςιαςτικά ακατάλλθλθ διάρκρωςθ κζντρου, με ρευςτά και ακανόνιςτα όρια και
δεν αλλάηει, αποτζλεςμα τθσ επικυμίασ του οκωμανικοφ κακεςτϊτοσ να γενικά ανάμεικτεσ χριςεισ γθσ. Πλα τελοφνται μαηί, χωρίσ ιεράρχθςθ ςτα
διαφυλάςςει τθν εικόνα των τελευταίων καιρϊν του Βυηαντίου. Κα κτίρια και ςτουσ χϊρουσ κυκλοφορίασ και θ πόλθ λειτουργεί ωσ φυςικι
μποροφςαμε για αυτό το λόγο να χαρακτθρίςουμε τθν πόλθ ωσ οντότθτα ανομοιογενισ και άναρχθ. [Κανετάκθσ 1991: 45]
μεταβυηαντινι.
Στισ αρχζσ του 17ου αιϊνα όμωσ, οι δομζσ τθσ πόλθσ διαταράςςονται. Το
κίνθμα των χωρικϊν το 1611, ενάντια ςτουσ φόρουσ εκνικοκρθςκευτικϊν
2.4. 1612 ζωσ 1822 Μζςα ςτο κείμενο κα επιςθμαίνονται τα χαρακτθριςτικά αυτά τθσ
οκωμανικισ πόλθσ που υιοκετικθκαν ςτα Λωάννινα τθν περίοδο αυτι.
Ιςτορικά ςτοιχεία
Ρλθκυςμιακά ςτοιχεία
Θ περίοδοσ αυτι, που ξεκινά μετά τθν άρςθ των προνομίων που είχαν οι
χριςτιανοί και τελειϊνει με τθν πολιορκία και ιττα του Αλι Ραςά από τα Το 1670 όπωσ αναφζρεται από τον Τοφρκο περιθγθτι Εβλία Τςελζμπθ,
ςτρατεφματα τθσ Ρφλθσ, ςυνδζεται με τθ μεγάλθ ακμι του εμπορίου και τα Γιάννενα αποτελοφςαν ακμάηουςα πόλθ με 4.000 ςπίτια, άρα περίπου
τθσ βιοτεχνίασ ςτα Γιάννενα. 20.000 κατοίκουσ. Στο κάςτρο κατοικοφν μόνο μουςουλμάνοι χωριςμζνοι
ςε 4 ςυνοικίεσ. Θ πόλθ είχε ςυνολικά 37 ςυνοικίεσ: 18 μουςουλμανικζσ,
Ρλζον τα Γιάννινα, μετά τθν άρςθ των προνομίων, επθρεάηονται ζντονα 14 χριςτιανικζσ, 4 ςυνοικίεσ Εβραίων και 1 ςυνοικία γφφτων. Θ αγορά
από τθν οκωμανικι κυριαρχία. Το γεγονόσ αυτό αποτυπϊνεται και ςτον ζχει 1.900 μαγαηιά [΢ογκότθ-Κυριοποφλου 1985: 13-16] Το 1731 ςε
δομθμζνο χϊρο τθσ πόλθσ. Θ πόλθ επθρεάηεται ζντονα από τθν οκωμανικι απογραφι θ πόλθ παρουςιάηεται να ζχει 8.000 οικογζνειεσ ι
οκωμανικι μορφι οργάνωςθσ τθσ πόλθσ και αναπτφςςεται αναλόγωσ. 40.000 κατοίκουσ, από τουσ οποίουσ τα ¾ ιταν χριςτιανοί. Τζλοσ, το
1754 τα Γιάννενα είχαν 45.000 κατοίκουσ, ενϊ επί Αλι Ραςά
Θ πόλθ των Λωαννίνων ανικει ςτθν κατθγορία των πόλεων που
αναφζρονται μόνο 3.200 οικογζνειεσ από τισ οποίεσ οι 2.000 ιταν
αναπτφχκθκαν φςτερα από τθν εξάπλωςθ τθσ οκωμανικισ
χριςτιανικζσ, οι 1.000 οκωμανικζσ και οι 200 ιςραθλιτικζσ. [Κανετάκθσ
αυτοκρατορίασ ςτισ βαλκανικζσ χϊρεσ. Στισ πόλεισ αυτζσ θ τουρκικι
1991: 53] Το 1791 ο πλθκυςμόσ τθσ πόλθσ υπολογίηεται ςε 30.000
επίδραςθ ιταν μερικι, ςε αντίκεςθ με πόλεισ που αναπτφχκθκαν από
κατοίκουσ, εκ των οποίων τα 2/3 ιταν χριςτιανοί και οι υπόλοιποι
χωριά και ςτισ οποίεσ θ επίδραςθ αυτι ιταν μεγαλφτερθ. Θ οκωμανικι
μουςουλμάνοι και εβραίοι [Σφυρορζασ 1996: 13]
επίδραςθ προςτζκθκε ςτισ παραδοςιακζσ διαμορφϊςεισ, με ςυνζπεια οι
οκωμανικζσ πόλεισ που δθμιουργικθκαν να μποροφν να Χωροταξικι ανάπτυξθ και χωροκζτθςθ
χαρακτθριςτοφν ωσ πόλεισ ςε γνιςια οκωμανικό περιβάλλον, όπωσ τα
Σκόπια και το Σεράγεβο, ι ωσ πόλεισ με ςαφι τουρκικι επίδραςθ, όπωσ
θ Σόφια, το Βελιγράδι, τα Γιάννενα, κλπ. Ζνασ τρίτοσ τφποσ πόλθσ πρζπει Ππωσ είδαμε ςτθν προθγοφμενθ ενότθτα θ πόλθ είχε ιδθ επεκτακεί ζξω
επίςθσ να αναφερκεί: αυτόσ που δεν υπόκειται ςε οκωμανικι επιρροι από το κάςτρο. Αφοφ επεκτάκθκε ζξω από το κάςτρο, απλϊνεται και
και ο οποίοσ ςτθρίηεται ςτθν ευρωπαϊκι κλθρονομιά του, όπωσ π.χ. οι οργανϊνεται ςε ςυνοικίεσ.
πολίτεσ των Δαλματικϊν ακτϊν κ.α. [Κανετάκθσ 1994: 51]
Θ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ ζγινε ςτο τμιμα τθσ πεδιάδασ που εκτείνεται
νοτιοδυτικά του κάςτρου. Το τμιμα αυτό προςδιορίηεται από τα φυςικά
όρια τθσ λίμνθσ και από μια ςειρά χαμθλϊν υψωμάτων-λόφων
(Ρερίβλεπτοσ, Βελιςςάριο, Κιάφα, Ηευγάρια, Αγίου Γεωργίου) που
απλϊνονται παράλλθλα προσ τισ όχκεσ τθσ.
Το κάςτρο ζμεινε ςαν το παλιό τμιμα τθσ πόλθσ, με τισ κατοικίεσ των
προυχόντων Ελλινων και Τοφρκων, ενϊ θ πόλθ ζχει πια επεκτακεί
ατείχιςτθ ζξω από αυτό. Οι ςυνοικίεσ γφρω από το κάςτρο είναι πολφ πιο
πυκνοκατοικθμζνεσ και οργανωμζνεσ.
Οι Τοφρκοι ζμεναν ζξω από το Κάςτρο, όπου είχαν πιο άνετα ςπίτια με
κιπουσ κλπ. Οι δεςπότεσ κατοικοφςαν ςτθν νοτιοδυτικι πλευρά του
κάςτρου, ενϊ ςτθν νοτιοανατολικι υπερυψωμζνθ πλευρά υψϊνονταν ο
μθτροπολιτικόσ ναόσ και μερικζσ κατοικίεσ ευγενϊν.
Εικόνα 9 Το δίκτυο των μαχαλάδων
Μια ςθμαντικι πθγι για να μάκουμε το πϊσ αναπτφχκθκε θ πόλθ αυτιν
τθν περίοδο είναι οι περιγραφζσ του ιερομόναχου Ραϊςιου. Το 1690, πθγι: ΢ογκότθ-Κυριοποφλου Δ.
περιγράφει τθν πόλθ ςαν δικζφαλο αετό του οποίου θ κεφαλι είναι το
Ζτςι ςτο τζλοσ του 17ου αιϊνα θ πόλθ εκτείνεται από τθν Καλοφτςιανθ ωσ
κάςτρο (με τισ δφο ακροπόλεισ του κεφαλζσ του αετοφ) ουρά τθ Λοφτςα,
το Σαράι μαχαλά και από το κάςτρο μζχρι τθ Λοφτςα. [΢ογκότθ-
κορμί οι Μαχαλάδεσ και τα Λικαρίτςια και φτεροφγεσ οι ςυνοικίεσ Σεράι
Κυριοποφλου 1985: 13-16] Θ αφξθςθ αυτι τθσ ζκταςθσ τθσ πόλθσ (θ
και Καλοφτςιανθ. Βλζπουμε λοιπόν ότι θ πόλθ ζχει απλωκεί γφρω από
μεγάλθ ζκταςθ τθσ πόλθσ είχε επιςθμανκεί από πολλοφσ περιθγθτζσ)
ζνα βαςικό πυρινα που βρίςκεται απζναντι από τθν κεντρικι πφλθ του
οφείλεται ςτα πρότυπα καταςκευισ των ςπιτιϊν ( με μεγάλουσ κιπουσ) ,
Κάςτρου με κατεφκυνςθ προσ τα νοτιοδυτικά. Ο κφριοσ άξονασ
ςτουσ μεγάλουσ και πολλοφσ ανοιχτοφσ χϊρουσ (πλατείεσ, ςταυροδρόμια
ανάπτυξθσ του οικιςμοφ ςυμπίπτει με τθ βαςικι οδικι αρτθρία (ΒΔ-ΝΑ
με δθμόςια πθγάδια, τηαμιά με ευρφ περίβολο) και ςτα εκτεταμζνα
κατεφκυνςθσ), που διζρχεται από το κζντρο του παηαριοφ. Στθ ςυνζχεια
οκωμανικά νεκροταφεία αφοφ θ μουςουλμανικι κρθςκεία δεν επιτρζπει
θ πόλθ απλϊκθκε δυτικά.
τθν εκταφι των νεκρϊν. Ο Κουρμουντηισ ςθμειϊνει ότι ςτο τζλοσ του
18ου αιϊνα ζχουμε ςτα Γιάννενα 18 μουςουλμανικά νεκροταφεία, δφο τον καιρό του Αλι –Ραςά είναι πολφ διαφορετικά από αυτό που
ςυναγωγζσ που υπάρχουν από το μεςαίωνα, ζνα εβραϊκό νεκροταφείο γνωρίηουμε κατά τθν μετά τον Αλι Ραςά εποχι ενϊ το ςχιμα του
και ζξι εκκλθςίεσ. παηαριοφ ανταποκρίνεται πλιρωσ ςτισ περιγραφζσ. Επιςθμαίνεται και
μία αςτοχία του χάρτθ που λόγο τθσ λάκοσ αποτφπωςθσ του κάςτρου
(προςανατολιςμό), δεν δείχνει τθν ανάπτυξθ τθσ πόλθσ ςτα νοτιοδυτικά.
Γενικι περιγραφι τθσ δομισ τθσ πόλθσ
Γ.
Θ αςάφεια που υπάρχει για τθν πολεοδομικι οργάνωςθ τθσ πόλθσ πριν
τθν καταςτροφι κατά τθν πολιορκία του 1820-1822 ξεδιαλφκθκε από τον
Κανετάκθ όταν βρικε ςτο βιβλίο “LA CITTA DEL LEV ANTE” του
αρχιτζκτονα Maurice Cerasi(Jasa Book, Milano 1988), ζνα άγνωςτο μζχρι
τότε χάρτθ. Ο χάρτθσ αυτόσ τελικά προζκυψε ότι ιταν ανακαταςκευι
ενόσ άλλου χάρτθ, του Barie du Bocage ο οποίοσ είχε ςχεδιαςτεί μετά το
1811 και πριν από το 1820. [Κανετάκθσ 1994: 217] Αυτόσ ο χάρτθσ
αποτελεί ςθμαντικι πθγι ςτθν προςπάκειά μασ να κατανοιςουμε τθν
μορφι τθσ πόλθσ τθν περίοδο που μελετάμε.
Ο χάρτθσ απεικονίηει τθν πολεοδομικι ανάπτυξθ των Λωαννίνων και

ςυγχρόνωσ παρζχει τθ δυνατότθτα μελζτθσ τθσ γενικότερθσ ηωισ-
ανάπτυξθσ τθσ πόλθσ μζςα από τθν ανάγνωςθ των πλθροφοριϊν και
ςχολίων που δίδονται από τισ ςθμειϊςεισ που υπάρχουν πάνω ςε αυτόν,
δίνοντασ μασ ζτςι κάποιεσ επιπλζον πλθροφορίεσ από αυτζσ που είχαμε
ζωσ τϊρα και που βαςίηονταν μόνο ςε μαρτυρίεσ περιθγθτϊν.
Εικόνα 10 Κάςτρο προ και μετά Αλι Ραςά
Θ πολεοδομικι οργάνωςθ τθσ πόλθσ γίνεται τϊρα πιο ςαφισ Τα
ςθμαντικότερα ςτοιχεία που προκφπτουν είναι ότι το ςχιμα του κάςτρου πθγι: Κανετάκθσ
Μζςα ςτον 17ο αιϊνα θ πόλθ ζχει απόκτθςθ τθν πολεοδομικι

ςυγκρότθςθ των οκωμανικϊν πόλεων. Ο κφριοσ άξονασ τθσ ςυμπίπτει με
τθ βαςικι οδικι αρτθρία και ςτο κζντρο τθσ υπάρχει το Μπαϊρακλι τηαμί
και θ ανάπτυξθ του παηαριοφ τθσ Αγοράσ. Θ διάταξθ των εμπορικϊν
δρόμων υπακοφει, πζρα από τουσ ιδεολογικοφσ παράγοντεσ, ςε
λειτουργικζσ απαιτιςεισ των εμπορικϊν-βιοτεχνικϊν δραςτθριοτιτων.
Ζτςι, ςτισ ειςόδουσ τθσ πόλθσ βρίςκονται τα καταςτιματα όπου
πωλοφνται προϊόντα απευκυνόμενα ςτουσ κατοίκουσ τθσ υπαίκρου ι
δραςτθριότθτεσ που απαιτοφν ευρφτερουσ- εκτεταμζνουσ χϊρουσ όπωσ
ηϊα, ξφλα κλπ . Θ χωροκζτθςθ αυτι μποροφμε να ποφμε ότι είναι
κακαρά λειτουργικι.
Από φυςικι άποψθ θ πόλθ των Λωαννίνων χαρακτθρίηεται ωσ «ανοιχτι

πόλθ», με τθ φφςθ να ειςδφει ςτα οικοδομικά τθσ τετράγωνα. Από
άποψθ ανκρϊπινθσ επαφισ-επικοινωνίασ είναι «κλειςτι πόλθ» και θ
κοινωνικι επαφι επικεντρϊνεται ςε επίπεδο γειτονιάσ. Ρρόκειται
δθλαδι για ζναν εςωςτρεφι αςτικό τρόπο ηωισ. Θ εςωςτρζφεια ςτθν
κοινωνικι ηωι αποτυπϊκθκε πλιρωσ από τουσ περίφθμουσ Θπειρϊτεσ
μαςτόρουσ ςτο δομθμζνο χϊρο. Είναι χαρακτθριςτικόσ ο τρόποσ
καταςκευισ των ςπιτιϊν, κακϊσ αυτά είναι ςτραμμζνα προσ τθν
εςωτερικι αυλι, με τα νότα προσ το δρόμο. Το κφριο βάροσ τθσ
αιςκθτικισ τουσ είναι μετατοπιςμζνο ςτισ όψεισ που βλζπουν προσ τθν
αυλι, που αποτελοφςε το κζντρο τθσ ιρεμθσ ηωισ των οικογενειϊν.
Αντίκετα, από τθν πλευρά του δρόμου, ορκϊνονταν ψθλοί εξωτερικοί
μαντρότοιχοι, με μεγάλεσ ςυμπαγείσ δίφυλλεσ εξϊπορτεσ. Οι περιοχζσ
Εικόνα 11 Ρόλθ Ιωαννίνων και νθςί (χάρτθσ Barbie du Bocage)
επαφισ-επικοινωνίασ είναι όλεσ ςτραμμζνεσ προσ το εςωτερικό,
ξεκινϊντασ από το ςπίτι, τον αδιζξοδο δρόμο και το μαχαλά, όλα Θ κεντρικι αγορά, που ταυτίηεται με το κζντρο τθσ πόλθσ, ιταν απζναντι
ςχθματοποιοφν ζνα κλειςτό ςφςτθμα. [Κανετάκθσ 1994: 115-117] από τθν κεντρικι πφλθ του κάςτρου με κεντρικό άξονα τθν οδό Αβζρωφ.
Τμιμα τθσ αγοράσ διαςχίηεται από τθν βαςικι εμπορικι αρτθρία Άρτασ-
Τθν περίοδο αυτι το κζντρο τθσ πόλθσ δεν αντιπροςωπεφεται από μια
Λωαννίνων, θ οποία και ςυνεχίηεται βορειοδυτικά ωσ οδόσ Ανεξαρτθςίασ
κεντρικι πλατεία όπωσ ςυνθκίηεται ςιμερα. Ωσ κζντρο τθσ πόλθσ (ςιμερα Ελευκερίου Βενιηζλου). [Κανετάκθσ 1994: 86-92] Θ ανάπτυξι
κεωρείται θ αγορά/παηάρι και είναι ο πυρινασ τθσ αςτικισ ηωισ.
τθσ είναι γραμμικι. Οι κατοικίεσ ςτθν περιοχι αυτι είναι ελάχιςτεσ αλλά
Με βάςθ το χάρτθ που ζφερε ςτθ δθμοςιότθτα ο Κανετάκθσ, φαίνεται θ υπάρχουν εκπαιδευτικά και κρθςκευτικά κτίρια.
κυκλόςχθμθ χωρικι οργάνωςθ του κζντρου του οικιςμοφ (παηάρι) και ο
Θ οκωμανικι πολεοδομικι ςυγκρότθςθ που ζχει πλζον αποκτιςει θ
επιμικθσ και ςε οριςμζνα ςθμεία ζντονα καμπυλόγραμμοσ οδικόσ πόλθ εκφράηεται με τισ υπαίκριεσ και ςκεπαςτζσ αγορζσ όπωσ τα
άξονασ που διαςχίηει από βορρά προσ νότο τον οικιςμό και το κζντρο
Μπεηεςτζνια.
του. Ράνω ςτον άξονα αρκρϊνεται ο υπόλοιποσ ιςτόσ του οικιςμοφ.
Κακϊσ ειςζρχεται λοιπόν ο ταξιδιϊτθσ από τθ νότια πφλθ (Μπουνίλα), Θ κζςθ τθσ αγοράσ όριηε και τισ κφριεσ οδικζσ αρτθρίεσ τθσ πόλθσ. Κατά
αφοφ περάςει τθν τάφρο του Βενετςιάνου, ακολουκεί παράλλθλθ μικοσ των δρόμων τθσ αγοράσ βρίςκονται και τα πανδοχεία και τα χάνια.
πορεία προσ τθν όχκθ τθσ λίμνθσ ωσ το φψοσ τθσ Αγία Μαρίνασ. Εκεί ο
οδικόσ άξονασ παίρνει ζντονθ καμπφλθ τροχιά, διερχόμενοσ ανατολικά
από τθ «Λικαρίτςια», για να ειςζλκει τελικά ςτθ νότια είςοδο του
παηαριοφ. Στο ςθμείο αυτό δθμιουργοφνται δφο οδικοί κλάδοι. Ο
πρϊτοσ, διαςχίηει το παηάρι και κατευκφνεται προσ τθ βόρεια ζξοδο του
οικιςμοφ. Ο δεφτεροσ, κάνει ςτροφι 90ο περίπου και ακολουκεί τθν
κατεφκυνςθ προσ τθν είςοδο του φρουρίου «Λικαρίτςια» και διαμζςου
των οκωμανικϊν νεκροταφείων ακολουκεί το δρόμο προσ τθ ςυνοικία
«Λοφτςα». Κατά μικοσ του οδικοφ άξονα που παρουςιάςαμε
εμφανίηονται λειτουργίεσ που καταγράφονται ςτθν ανάλυςθ του χάρτθ.
[Κανετάκθσ 1994: 115-117]
Θ κεντρικι αγορά επεκτείνεται ςτθν εκτεταμζνθ ςυνοικία «Μπαχράμ

παςά» με τον πυρινα τθσ απζναντι από τθν πφλθ του φρουρίου, όπου
γφρω και μζςα ςτα ςτενά ςοκάκια, τοποκετοφνται τα ςυντεχνιακά
καταςτιματα κακθμερινϊν αναγκϊν, κακϊσ και οι ςτοζσ. Θ αγορά
αναπτφςςεται γραμμικά κατά μικοσ των κφριων αξόνων με μικρότερεσ
λειτουργικζσ ςυγκεντρϊςεισ. Γενικά λοιπόν, ζωσ το τζλοσ τθσ περιόδου θ
αγορά τθσ πόλθσ καταλαμβάνει μεγάλθ ζκταςθ, εμφανίηει όμωσ δομικά
οικονομικά προβλιματα που κα οδθγιςουν αργότερα ςτθ ςταδιακι
ςυρρίκνωςθ τθσ. [Δθμθτριάδθσ 1993: 131]
Βαςικι χωρικι αλλά και κοινωνικι μονάδα ςτθν οκωμανικι πόλθ είναι ο
μαχαλάσ ι ςυνοικία. Τα Γιάννενα ιταν διαιρεμζνα ςε ςυνοικίεσ-
μαχαλάδεσ, όπωσ αναφζραμε και παραπάνω. Το οικοδομικό τετράγωνο
δεν είναι το κφριο αςτικό τμιμα τθσ πόλθσ. Οι μαχαλάδεσ εμφανίηονται
ωσ τα μικρότερα ςυςτατικά τθσ πόλθσ. Θ οριοκζτθςθ μεταξφ των
μαχαλάδων δεν ιταν αυςτθρά κακοριςμζνθ και μάλλον
χρθςιμοποιοφνταν φυςικά όρια (βρφςεσ, ανοιχτοί χϊροι με τοπωνφμια,
δρόμοι κτλ.). Το βαςικότερο χαρακτθριςτικό των ςυνοικιϊν ιταν θ
ομοιογζνεια των κατοίκων ςτο εςωτερικό τουσ και θ διαφορετικότθτα
μεταξφ των κατοίκων διαφορετικϊν ςυνοικιϊν, με βαςικό κριτιριο το
κριςκευμα και δευτερεφον τθν οικονομικι επιφάνεια. Κάκε μαχαλάσ
είχε το δικό του ςχολείο, καφενείο, βρφςθ, πλατεία. Οι ςυνοικίεσ
μποροφν να κατθγοριοποιθκοφν ςε χριςτιανικζσ, μουςουλμανικζσ και
εβραϊκζσ. [Χαρίςθσ 2003: 15]
Εικόνα 12 Το παηάρι Οι χριςτιανικζσ ςυνοικίεσ, κατζχουν το πεδινό τμιμα τθσ πόλθσ μεταξφ
των δφον φυςικϊν υψωμάτων (φροφριο, λόφοσ Αγ. Γεωργίου) και
οργανϊνονται ςε ζνα ςυνεχζσ πλζγμα, που διαςχίηεται από τισ βαςικζσ είναι τα ςτοιχεία που επθρεάηουν και κακορίηουν τθν διαμόρφωςθ των
αρτθρίεσ του οδικοφ δικτφου του οικιςμοφ. Κατευκυνόμενοι από το νότο οδικϊν χαράξεων. Σε πρϊτθ προςζγγιςθ ο αςτικόσ ιςτόσ τθσ ηϊνθσ
προσ τθ δφςθ, ςυναντοφμε τισ εξισ κφριεσ ςυνοικίεσ, τα «Λακϊματα ι κατοικίασ είναι καμπυλόγραμμοσ με περιπλζξεισ και τυφλά ςτενά
Γενί μαχαλάσ», το «Ρλινκοκοπείον ι Τςιεκοφρ» από τισ ευρφτερεσ (αδιζξοδουσ δρόμουσ). Θ αδυναμία οποιαςδιποτε παρζμβαςθσ ςτο
ςυνοικίεσ, τθν «Μθτροπόλεωσ», τθν εμπορικι ςυνοικία «Μπραχαμ χϊρο για τθν δθμιουργία οικοδομικϊν τετραγϊνων με κανονικά
παςά», τισ «Καμάρεσ» και το «Αρχιμανδείον». [Δθμθτριάδθσ 1993: 116] γεωμετρικά ςχιματα οφείλεται ςτον τρόπο χωροκζτθςθσ τθσ κατοικίασ,
που βαςίηεται ςε χαμθλζσ πυκνότθτεσ και κυρίωσ καταςκευι
Οι ςυνοικίεσ των χριςτιανϊν διζφεραν ςτο μζγεκοσ και τθν πυκνότθτα μονοκατοικιϊν με κιπουσ. Θ απουςία εξάλλου τθσ δθμοτικισ
από αυτζσ των Οκωμανϊν κακϊσ ιταν πιο πυκνοκατοικθμζνεσ.
αυτονομίασ, ίςωσ να ζχει ςχζςθ με τθ γενικι ςφγχυςθ ςτο μοντζλο τθσ
Οι μουςουλμανικζσ ςυνοικίεσ, βρίςκονται τόςο ςτο εςωτερικό όςο και πόλθσ. Καμιά ομάδα πολιτικϊν δεν αιςκάνεται ότι είναι υπεφκυνθ για
ςτο εξωτερικό του κάςτρου. Στθν κεφαλι του οικιςμοφ, ςτο φροφριο, τθν ποιότθτα του αςτικοφ περιβάλλοντοσ, οφτε ζχει τθν οικονομικι
βρίςκονται οι δφο παλαιότερεσ και ςθμαντικότερεσ ςυνοικίεσ «Αςλάν δυνατότθτα να ξοδζψει για τθν πόλθ. Άμεςο αποτζλεςμα όλων των
παςά» και «Τηιελαλι παςά». Οι υπόλοιπεσ ςυνοικίεσ καταλαμβάνουν τισ παραπάννω ςτον αςτικό χϊρο είναι οι καμπυλόγραμμεσ πορείεσ και οι
υπϊρειεσ των λόφων του Αγ.Γεωργίου. Αρχίηοντασ από τα αδιζξοδοι δρόμοι». [Κανετάκθσ 1994: 115-117] Επιπλζον, «θ ανυπαρξία
νοτιοανατολικά προσ τα βορειοδυτικά ςυναντάμε τισ ςυνοικίεσ «Κανλί ιδιοκτθςίασ δίδει τθν ανκρϊπινθ κλίμακα ςτο φυςικό περιβάλλον,
Τςιεςμζ», «Κάτω ι πζρα Λοφτςα», «Εμίρ Μεϊντάν», «Σιζμ Σιζ Ντιν», αντανακλϊντασ μια ςχεδόν προςωρινι ςχζςθ ανκρϊπου και χϊρου, θ
«Δεδζ ΢οφτσ», «Τςιγαρά» και «Ηεβαιδγιζ». [Δθμθτριάδθσ 1993: 116] οποία αναιρεί κάκε ενδεχόμενθ ιδιωτικι διάκεςθ για ςυντιρθςθ-
επζμβαςθ». [Δθμθτριάδθσ 1993: 116]
Οι εβραϊκζσ ςυνοικίεσ «Λιβαδιϊτθ» και «Σαράβα» χωροκετοφνται ςτο
κορυβζςτερο, το πιο ανκυγιεινό αλλά και το εμπορικότερο τμιμα του Τθν ιδιομορφία του αςτικοφ και φυςικοφ χϊρου τθσ πόλθσ κακορίηουν
οικιςμοφ (π.χ. κοντά ςτθν ιχκυόςκαλα, ςφαγεία, όχκθ τθσ λίμνθσ). ΟΛ επίςθσ λειτουργίεσ βαςικισ ςθμαςίασ όπωσ τα νεκροταφεία, τα οποία
ςυνοικίεσ αυτζσ ιταν πυκνοδομθμζνεσ, με διϊροφα ςπίτια κακισ είναι διάςπαρτα ςτον αςτικό ιςτό, αλλά και διάφορα δθμόςια κτίρια
καταςκευισ, ςυνικωσ ςε οικιςτικζσ νθςίδεσ ζκταςθσ μικροφ εμβαδοφ. όπωσ ςτρατϊνεσ, νοςοκομεία, κτίρια κοινωνικϊν υπθρεςιϊν κ.α. Το
[Δθμθτριάδθσ 1993: 116] πράςινο και ειδικότερα ο κιποσ ςτθν οκωμανικι πόλθ, κεωρείται όχι
μόνο διακοςμθτικό, αλλά και λειτουργικό ςτοιχείο. [Δθμθτριάδθσ 1993:
«Γεωμετρικό ςχζδιο ςτθ διαίρεςθ των ςυνοικιϊν τθσ πόλθσ δεν υπιρχε. 113]
Ο τρόποσ οικοπεδοποίθςθσ του αςτικοφ εδάφουσ και θ κατάτμθςι του
Το μεγαλφτερο μζροσ του δομθμζνου περιβάλλοντοσ τθσ εκτόσ των κάςτρου ανακαταςκευάςτθκαν επί Αλι παςά με αξιοςθμείωτεσ
τειχϊν πόλθσ, καταςτράφθκε βίαια τον Αφγουςτο του 1820 οπότε διαφοροποιιςεισ. [Κορδϊςθσ 2003: 75-79]
ξεκίνθςε θ πολιορκία τθσ πόλθσ από ςτρατεφματα τθσ Ρφλθσ με ςτόχο
τθν εξουδετζρωςθ του Αλι παςά. Θ καταςτροφι οφείλεται, τόςο ςτθν 2.5. 1823 ζωσ 1912
πυρκαγιά που προκάλεςε ο ίδιοσ ο Αλι παςάσ, ϊςτε να ελζγχει τισ
κινιςεισ των ςουλτανικϊν ςτρατευμάτων, όςο και ςτισ λεθλαςίεσ των
ςτρατευμάτων αυτϊν. [Ραπαςταφροσ 2000: 21-22] Ωςτόςο, ςφμφωνα με
το Χαρίςθ, θ πυρκαγιά κατζςτρεψε ςθμαντικά από άποψθ Σε αυτιν τθν περίοδο δφο είναι τα κφρια ιςτορικά ςτοιχεία που
αρχιτεκτονικισ κτίρια ωςτόςο δεν αλλοίωςε τον πολεοδομικό τθσ ιςτό. επθρεάηουν τθν πολεοδομικι δομι και ανάπτυξθ τθσ πόλθσ.
Αυτό ,όπωσ εξθγεί, το αντιλαμβανόμαςτε από το γεγονόσ ότι θ
ανοικοδόμθςθ ζγινε ςε πολφ ςφντομο χρονικό διάςτθμα χωρίσ να Το πρϊτο είναι κάποιεσ μεταρρυκμίςεισ που ζγιναν (Τανηιμάτ 1839) ςτισ
προθγθκεί κάποιοσ ςχεδιαςμόσ. [Χαρίςθσ 2003: 150] εμπορικζσ λειτουργίεσ τθσ πόλθσ. Ριο ςυγκεκριμζνα κακιερϊνεται από
τθν τοφρκικθ κυβζρνθςθ θ ενοικίαςθ ανά τριετία των τελωνείων τθσ
Ρρζπει επίςθσ να αναφζρουμε ότι κακοριςτικι ςθμαςία ςτθν εξζλιξθ τθσ επικράτειασ ςε Τοφρκουσ. Θ παρεμβολι μεταξφ κράτουσ και
πόλθσ, αυτιν τθν περίοδο που μελετάμε, ζπαιξε ο Αλι-Ραςάσ ο οποίοσ φορολογοφμενθσ ςυντεχνίασ αυτϊν που μίςκωναν τουσ φόρουσ,
κατόρκωςε να δθμιουργιςει μια ανεξάρτθτθ δφναμθ ςτθν καρδιά τθσ δθμιουργεί πρόςκετα προβλιματα ςε χριςτιανοφσ και μουςουλμάνουσ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ υπθκόουσ. Αιτία είναι θ αυκαιρεςία των ενοικιαςτϊν που πλιττει τα
παραδοςιακά κεκτθμζνα προνόμια των ςυντεχνιϊν.
Θ πρϊτθ και ςθμαντικότερθ παρζμβαςι του ςτο δομθμζνο περιβάλλον
είναι θ ανακαταςκευι του προχπάρχοντοσ βυηαντινοφ κάςτρου. Επιπλζον, με τθ ςυνκικθ του Βερολίνου το 1878 επιβλικθκε το ςφςτθμα
Σφμφωνα με αρκετοφσ μελετθτζσ ο Αλι παςάσ κράτθςε τισ «ορίηουςεσ του ελεφκερου εμπορίου ςτα Βαλκάνια και ζτςι αφαιρζκθκε από τθν
γραμμζσ» του βυηαντινοφ κάςτρου, ϊςτε τα παλαιά τείχθ να αποτελοφν τοπικι εμπορευματικι τάξθ των Λωαννίνων, θ δυνατότθτα να αντιςτακεί
τθν εςωτερικι πλευρά του νζου τείχουσ. Σφμφωνα με τισ ίδιεσ πθγζσ, θ ςτουσ νζουσ οικονομικοφσ όρουσ και να επενδφςει χριματα ςε μια
γεωμορφολογία τθσ περιοχισ δεν επζτρεπε ςθμαντικζσ τροποποιιςεισ, εκβιομθχάνιςθ για ανταγωνιςμό των ευρωπαϊκϊν βιομθχανιϊν.
γιατί αυτζσ κα απαιτοφςαν μεγάλο κόςτοσ ςε χρόνο και χριμα. Αντίκετθ
άποψθ διατυπϊνει ο Κανετάκθσ που κεωρεί ότι όλεσ οι πλευρζσ του Το δεφτερο ιςτορικό γεγονόσ που είχε δραςτικι επίδραςθ ςτθν
μετζπειτα πολεοδομικι μορφι τθσ πόλθσ είναι θ πυρκαγιά του 1869. Το
κάψιμο τθσ αγοράσ τθσ πόλθσ το 1869 ιταν ζνασ τρόποσ πολεοδομικισ βαςικζσ λειτουργίεσ του οικιςμοφ φαίνεται να αρκρϊνονται γφρω από
παρζμβαςθσ από τον ΢αςιμ παςά, ο οποίοσ είχε βρει αντίκετουσ τουσ τθν αγορά τθσ πόλθσ.
καταςτθματάρχεσ ςτισ επεμβάςεισ ρυμοτομίασ που τουσ είχε προτείνει.
«Ζνασ ιςχυρόσ λειτουργικο-χωρικόσ πυρινασ, πολιτικισ και αςφάλειασ
χωροκετείται μζςα ςτο κάςτρο και κοντά ςτθν πφλθ του. Οι άλλοι δφο
ςθμαντικοί λειτουργικο-χωρικοί πυρινεσ χωροκετοφνται βόρεια και
Ρλθκυςμιακά ςτοιχεία νότια του παηαριοφ, ςε άμεςθ ςυνάφεια με το βαςικό οδικό άξονα και
αποτελοφνται από τισ τυπικζσ οκωμανικζσ λειτουργίεσ: κατοικία του
άρχοντα φεουδάρχθ, αναψυχι και αςφάλεια. Εμφανίηεται λοιπόν κατά
Σφμφωνα με τον Αραβαντινό ςτθν πόλθ των Λωαννίνων τθν περίοδο
ζνα νοερό ΒΑ-ΝΔ άξονα, μια αξιοπαρατιρθτθ λειτουργικο-χωρικι
1830-1867 κατοικοφςαν 3.593 οικογζνειεσ , εκ των οποίων οι 850 ιταν
ςυμμετρία ωσ προσ τθν οργάνωςθ των βαςικϊν λειτουργιϊν του
τοφρκικεσ ,οι 2.400 χριςτιανικζσ και οι υπόλοιπεσ 343 ιουδαϊκζσ. Αν
οικιςμοφ». [Δθμθτριάδθσ 1993: 117]
υπολογίςουμε 5 άτομα ςε κάκε οικογζνεια ( τόςα άτομα υπολογίηει ο
Αραβαντινόσ ότι υπιρχαν ςε κάκε χριςτιανικι οικογζνεια) τότε Τθν χωρικι μορφι ςυγκζντρωςθσ των πολεολογικϊν λειτουργιϊν κακϊσ
μποροφμε να υπολογίςουμε, κατά προςζγγιςθ πάντα, τον πλθκυςμό τθσ και του οδικοφ δικτφου κα τισ μελετιςουμε με τθν βοικεια των χαρτϊν
πόλθσ ςτα 17.965 άτομα. που παρουςιάηει ςτο βιβλίο του ο Δθμθτριάδθσ. Οι χάρτεσ αυτοί
προζκυψαν από τθν μελζτθ του χάρτθ του Barbie du Bocage.
Ρρζπει να ςθμειϊςουμε ότι είναι ςχεδόν ςίγουρο ότι κακϋόλθ τθ
διάρκεια του 19ου αιϊνα θ Ελλάδα γνωρίηει δθμογραφικι ζκρθξθ. Τα γενικά χαρακτθριςτικά του οικιςμοφ που προκφπτουν από τον χάρτθ
[Δθμθτριάδθσ 1993: 61] είναι: [Δθμθτριάδθσ 1993: 116-117]
Γενικι περιγραφι τθσ δομισ τθσ πόλθσ Υπάρχει μία κφρια οδικι αρτθρία που διαςχίηει τον οικιςμό από
βορρά προσ νότο, τζμνοντασ το χϊρο του παηαριοφ. Στθν νότια
είςοδο του παηαριοφ ο οδικόσ αυτόσ άξονασ χωρίηεται ςε δφο
Ο Δθμθτριάδθσ χαρακτθρίηει τθν λειτουργικο-χωρικι οργάνωςθ τθσ
επιμζρουσ οδικοφσ άξονεσ. Ο πρϊτοσ διαςχίηει το παηάρι και
πόλθσ, ςτο πρϊτο μιςό τθσ περιόδου που μελετάμε, ωσ “ πόλθ-παηάρι”.
κατευκφνεται προσ τθ βόρεια ζξοδο του παηαριοφ, ενϊ ο
Αυτό μεταφράηεται χωρικά με τθν εμφάνιςθ του πυρινα του παηαριοφ
δεφτεροσ κάνει ςτροφι (10 περίπου μοιρϊν) και ακολουκεί τθν
ςτο κζντρο του οικιςμοφ, μπροςτά ςτθν πφλθ του κάςτρου. Πλεσ οι
κατεφκυνςθ προσ τθν είςοδο του φρουρίου “Λικαρίτςια” και δια
μζςου των οκωμανικϊν νεκροταφείων ακολουκεί το δρόμο προσ Επίςθσ ςτθν ακρόπολθ Λτσ Καλζ ζχουμε πάλι οκωμανικζσ
τθ ςυνοικία Λοφτςα. κατοικίεσ αρχόντων, αναψυχι, κακϊσ και κρθςκευτικι
Κατά μικοσ του κφριου οδικοφ άξονα ςυγκεντρϊνονται ποικίλεσ λειτουργία. Στθ βορειοδυτικι ακρόπολθ εμφανίηεται κυρίωσ θ
πολεολογικζσ λειτουργίεσ. κρθςκευτικι λειτουργία.
Στθν νότια είςοδο του οικιςμοφ ζχουμε τθν χωροκζτθςθ ενόσ Οι χριςτιανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ που εμφανίηονται,
μικροφ πυρινα λειτουργιϊν αςφαλείασ και ελζγχου που είναι διαςκορπιςμζνεσ και κατανεμθμζνεσ ςτο ςφνολο του
ςυνδυάηεται και με τθν αναψυχι. οικιςμοφ. Θ κρθςκευτικι λειτουργία κατανζμεται ςε ςτενι
Στο νότιο άκρο του παηαριοφ υπάρχει ζνα ιςχυρό οκωμανικό γειτνίαςθ και κατά μικοσ του κφριου οδικοφ άξονα, ενϊ το ίδιο
ςφμπλεγμα λειτουργιϊν: αςφαλείασ, κατοικίασ του Δεςπότθ και ςυμβαίνει και με πολλά χριςτιανικά χάνια. Συνικωσ τισ
των ςυγγενϊν του (Βελι Ραςά, Μουχτζρ Ραςά) και αναψυχισ. χωροκετθμζνεσ εκκλθςίεσ ακολουκεί περίκεντρθ ανάπτυξθ
Στο κζντρο του οικιςμοφ και μπροςτά ςτθν πφλθ του κάςτρου χριςτιανικισ κατοικίασ.
χωροκετείται κατά κυκλόςχθμθ χωρικι οργάνωςθ το παηάρι, Οι ιςραθλίτικεσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ δίνουν ζμφαςθ ςτθ
όπου λειτουργοφν οι ςυντεχνίεσ του οικιςμοφ. λειτουργία τθσ κατοικίασ, ςυνικωσ λαϊκι, που χωροκετείται ςε
Επίςθσ, μια ςθμαντικι ςυγκζντρωςθ οκωμανικϊν λειτουργιϊν δφο χαρακτθριςτικζσ ςυνοικίεσ: ςτο βόρειο τμιμα του παηαριοφ
υπάρχει ςτθν περιοχι γφρω από το κερινό Σεράι του Αλι-Ραςά. και ςτο κζντρο ςχεδόν τθσ περιοχισ του κάςτρου, όπου κοντά
Ειδικότερα πρόκειται για ζνα ςφμπλεγμα με λειτουργίεσ βρίςκεται και θ ςυναγωγι.
κατοικίασ του άρχοντα και αναψυχισ του, κρθςκευτικζσ
Οι παρακάτω πολεολογικζσ λειτουργίεσ διακρίνονται ςτουσ παρακάτω
λειτουργίεσ (νεκροταφεία, τηαμιά, τεκζδεσ κτλ.), κακϊσ και
χάρτεσ.
λειτουργίεσ αςφαλείασ (ςτρατϊνασ).
Στθ βόρεια ζξοδο του οικιςμοφ ζχουμε επίςθσ ζνα μικρό πυρινα
λειτουργιϊν αςφαλείασ και ελζγχου.
Το κάςτρο χωρίηεται από το χερςαίο τμιμα του οικιςμοφ με μια
τάφρο και το ςχιμα είναι πολφ διαφορετικό από αυτό που
γνωρίηουμε από τθν μετά του Αλι Ραςά εποχι.
Κοντά ςτθν πφλθ του κάςτρου χωροκετείται ζνα ςφμπλεγμα
οκωμανικισ πολιτικισ λειτουργίασ και λειτουργία αςφαλείασ.
ο
Εικόνα 13 Χριςτιανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (1 μιςό
19ου αι.)
πθγι: Δθμθτριάδθσ Ε.
ο
Εικόνα 14 Οκωμανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (1
μιςό 19ου αι.)
Στο δομθμζνο περιβάλλον, ςτθν αρχι τθσ

περιόδου αυτισ, τα Γιάννενα ζχουν ςφνολο
χαρακτθριςτικϊν τθσ οκωμανικισ πόλθσ με
βαςικότερο τα τηαμιά (μουςουλμανικά κτίρια
λατρείασ). Τα τηαμιά, που ιταν πολυάρικμα
είχαν ιδιαίτερθ ςθμαςία αφοφ υπθρετοφςαν
πζραν των κρθςκευτικϊν και άλλουσ
ςκοποφσ όπωσ κοινωνικοφσ και
πολιτιςτικοφσ. [Ραπαςταφροσ 1994: 221-222]
Πςον αφορά τθν χωροκζτθςθ τθσ κατοικίασ,

ο μαχαλάσ ι ςυνοικία ςυνεχίηει να αποτελεί
τθν βαςικι χωρικι μονάδα.
Ππωσ ζχουμε αναφζρει, οι ςυνοικίεσ

οργανϊνονται ςυνεκτικά ςχθματίηοντασ
ςυμπαγείσ περιοχζσ κατοικίασ. Θ δθμιουργία
τουσ και θ οργάνωςι τουσ ςτθριηότανε
κυρίωσ ςε κρθςκευτικά και κοινωνικά
κριτιρια και θ χωροκζτθςι τουσ γινότανε
γφρω από βαςικζσ οδικζσ αρτθρίεσ (ι ςτο
τελείωμά τουσ). Μζςα από αυτόν τον τρόπο
οργάνωςθσ των περιοχϊν κατοικίασ προζκυψε ςτον χϊρο ζνα πυκνό οικονομίασ, δθμιουργϊντασ πολφπλοκεσ κοινωνικοοικονομικζσ,
αςτικό δίκτυο. Σε αυτό το δίκτυο κυριαρχοφν οι περιοχζσ κατοικίασ ωσ κεςμικζσ, ιδεολογικζσ επιδράςεισ, αλλά και χωρικζσ επιπτϊςεισ.
οικοδομικζσ νθςίδεσ που εντάςςονται ςτο υφιςτάμενο οδικό δίκτυο.
Κάτι αντίςτοιχο ζγινε και ςε ςχζςθ με το μεταγενζςτερο «αγροτικό οδικό «Θ ςυντεχνία, ωσ εργαςιακό μοντζλο ακολουκοφςε μια ςτρατθγικι
πλζγμα» που ςυνδζκθκε με το κεντρικό δίκτυο του οικιςμοφ. Οι μθ περιοριςμοφ τθσ τεχνικισ διαίρεςθσ εργαςίασ ςτο εςωτερικό τθσ, ενϊ θ
κεντρικζσ ςυνοικίεσ αρκρϊκθκαν ςτο κεντρικό δίκτυο του οικιςμοφ με ςυμμετοχι τθσ ςτθν εξωτερικι αςτικι οικονομία εξαςφαλίηεται από τουσ
τζτοιο τρόπο ϊςτε τελικά το οδικό δίκτυο να κακορίηει και τα όρια κλυδωνιςμοφσ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ. Αυτι θ οικονομικι δομι
μεταξφ των ςυνοικιϊν. λειτουργεί με επάρκεια ςτο πλαίςιο του φεουδαρχικοφ τρόπου
παραγωγισ, αλλά με τθν εμφάνιςθ του καπιταλιςτικοφ ανταγωνιςμοφ,
Θ παρακμι του κεςμοφ των ςυντεχνιϊν και θ πυρκαγιά του 1869 αδυνατεί να προςαρμοςτεί ςτο νζο εργαςιακό μοντζλο τθσ προςφοράσ-
αποτζλεςαν τουσ βαςικοφσ μθχανιςμοφσ ανακεϊρθςθσ τθσ χωροταξικισ ηιτθςθσ εργαςίασ, οδθγείται ςτθ αποςφνκεςθ». [Δθμθτριάδθσ 1993: 30]
και πολεοδομικισ φυςιογνωμίασ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων, το δεφτερο
μιςό τθσ περιόδου που μελετάμε. Θ αποςφνκεςθ αυτι των ςυντεχνιϊν είχε άμεςεσ χωρικζσ επιπτϊςεισ.
Στα Λωάννινα όμωσ παρατθρείται το εξισ “παράλογο”. Ραρά τθν
Από τα μζςα του 19ου αιϊνα οι νζεσ ανταγωνιςτικζσ δομζσ που φκίνουςα πορεία του εμπορίου θ εμπορικι περιοχι τθσ επεκτείνεται. Θ
ειςάγονται με τθ βιομθχανικι επανάςταςθ κακιςτοφν το ςυντεχνιακό επζκταςθ αυτι γίνεται προσ τον βορρά, κατά μικοσ του άξονα βορρά
μοντζλο οργάνωςθσ τθσ βιομθχανίασ, που επικρατοφςε ςτθν πόλθ, νότου. Θ επζκταςθ αυτι ερμθνεφεται από τθ χαλάρωςθ τθσ δομισ των
αναχρονιςτικό. Ραράλλθλα, ο βιοτεχνικόσ κλάδοσ, ςτθριγμζνοσ ςτο ςυντεχνιϊν, που επζτρεψε τθν ανεξζλεγκτθ είςοδο νζων μελϊν ςτθν
ςυντεχνιακό ςφςτθμα οργάνωςθσ δεν είχε προςανατολιςμό για νζεσ αγορά αλλά και τθν ανεξαρτθτοποίθςθ των μελϊν των ςυντεχνιϊν.
επενδφςεισ και νζεσ τεχνολογίεσ που κα τον προωκοφςαν γενικότερα και [΢ογκότθ-Κυριοποφλου 1985: 88-89]
κα οδθγοφςαν ςε μια διαχρονικι πρόοδο.
Ο οικιςμόσ τθν περίοδο αυτι οργανϊνεται ςε ζνα ςφςτθμα τριϊν
Ζτςι, ςτισ θπειρωτικζσ αγορζσ ξεπερνιοφνται προοδευτικά τα προνόμια βαςικϊν οδικϊν αξόνων, με κοινό εςτιακό ςθμείο το γεωμετρικό
και οι αποκλειςτικότθτεσ που είχαν ωσ τότε οι ςυντεχνίεσ. Οι περίπου κζντρο του γεωγραφικοφ χϊρου του οικιςμοφ. Στουσ βαςικοφσ
ανεξζλεγκτεσ ειςαγωγζσ βιομθχανικϊν προϊόντων από τισ δυτικζσ χϊρεσ, αυτοφσ άξονεσ ι κοντά ςε αυτοφσ αρκρϊνονται τα κυριότερα
ςε ςυνδυαςμό με τθν τζλεια ζλλειψθ ανταγωνιςτικότθτασ των ντόπιων ςυμπλζγματα των πολεολογικϊν λειτουργιϊν. Ο χαρακτιρασ του κάκε
ςυντεχνιϊν, οδιγθςε τισ περιςςότερεσ από αυτζσ ςτθν ολοκλθρωτικι άξονα διαφοροποιείται όςο εξελίςςεται από το κζντρο προσ τθν
καταςτροφι. Ζτςι καταςτρζφεται ο άξονασ τθσ θπειρωτικισ αςτικισ
περιφζρεια του οικιςμοφ. Ο Δθμθτριάδθσ δίνει τον παρακάτω κυρίαρχο

κακοριςμό τθσ χωροκζτθςθσ των λειτουργιϊν.
Στο ΝΔ-ΝΑ άξονα κυριαρχεί ο διοικθτικόσ χαρακτιρασ, ςτο ΒΑ άξονα ο

εμπορικόσ των κακθμερινϊν αναγκϊν, ενϊ ςτο ΒΔ άξονα ο αςτικόσ
χαρακτιρασ. Οι οικονομικζσ δραςτθριότθτεσ τριτογενοφσ και
δευτερογενοφσ φφςθσ χωροκετοφνται ςτο κζντρο του οικςμοφ και οι
βιομθχανικζσ επιχειριςεισ απωκοφνται ςτισ παρυφζσ τθσ πόλθσ, ςτισ
ειςόδουσ ι κοντά ςτθν λίμνθ. Εκεί επίςθσ χωροκετοφνται και μονάδεσ
ρυπογόνεσ (π.χ. ςφαγεία).
Θ κυριαρχία των τριτογενοφσ φφςθσ λειτουργιϊν, ςε ςυνδυαςμό με τθν

κεντρικι κζςθ του οικιςμοφ από άποψθ ςυγκοινωνιϊν ςτθν ευρφτερθ
περιοχι, του δίνουν τον οικονομικό χαρακτιρα τθσ “πόλθσ-πρακτορείο”.
[Δθμθτριάδθσ 1993: 130]
Εικόνα 15 Λειτουργικο-χωρικι μορφι κζντρου (2ο μιςό 19ου αι.)
περιγράψαμε παραπάνω. Οι λειτουργίεσ που ςυνδζονται με τθν

παραδοςιακι οικονομία του παηαριοφ χωροκετοφνται ςθμειακά ςτθν
κεντρικι αγορά, ςυγκεντρωμζνεσ ςε ζνα μικρό νοερό “χωρικό τρίγωνο”,
υπόλοιπο του κυκλόςχθμου παηαριοφ των αρχϊν του 19ου αιϊνα.
Δφο μορφζσ επαγγελματικϊν χϊρων αυτισ τθσ περιόδου δίνουν το

ςτίγμα τθσ πολεοδομικισ οργάνωςθσ τθσ πόλθσ αυτιν τθν εποχι. Είναι
τα χάνια και οι ςτοζσ, που αποτελοφν τισ χαρακτθριςτικότερεσ τθσ πόλθσ
των Λωαννίνων και ςϊηονται μζχρι και ςιμερα.
Τα χάνια αποτελοφν βαςικά ςθμεία εμπορικισ δραςτθριότθτασ και

κόμβουσ ςυναλλαγϊν. Είναι ενταγμζνα ςτον ιςτό τθσ αγοράσ και
ειδικότερα χωροκετοφνται γφρω από τα ςθμεία ειςόδου τθσ. Είναι
χτιςμζνα ςε μεγάλα οικόπεδα, ςυνικωσ διαμπερι. Στο ιςόγειο
περιλαμβάνουν εςτιατόριο και ςτον όροφο ςειρά δωματίων.
Οργανϊνονται γφρω από εςωτερικι αυλι και λειτουργοφν ςαν χϊροσ
εκτόνωςθσ κυκλοφορίασ και ςυνάντθςθσ-ςυναλλαγϊν. Είναι χϊροι
ενςωματωμζνοι ςτθν εμπορικι και βιοτεχνικι δραςτθριότθτα.
Εικόνα 16 Μοντζλα οργάνωςθσ οικιςμοφ
Θ “πόλθ-πρακτορείο” αποτελεί μια καινοφργια λειτουργικι οργάνωςθ

τθσ πόλθσ μζςα ςτθν οποία, ςτον πυρινα τθσ, διαςϊηεται ακόμθ ο
προθγοφμενοσ λειτουργικο-χωρικόσ χαρακτιρασ τθσ “πόλθσ-παηάρι” ,
που είχε δθμιουργθκεί ςτο πρϊτο μιςό του 19ου αιϊνα όπωσ
Εικόνα 17 Ρεριοχι ςτοϊν Εικόνα 18 Δίκτυο ςτοϊν ςτθν περιοχι τθσ αγοράσ
πθγι: Αραπόγλου Μ., Ραγκρατίου Ε. πθγι: Αραπόγλου Μ., Ραγκρατίου Ε.
Οι ςτοζσ είναι ςτενοί δρόμοι, ςυχνά καλυμμζνοι με πζργολεσ και ξφλινα ςτζγαςτρα και αποτελοφν, εκτόσ από επαγγελματικοφσ χϊρουσ, χϊρουσ
κοινωνικισ επαφισ, πολιτικϊν ηυμϊςεων και οικονομικϊν ςυναλλαγϊν. Συνικωσ ςτζγαηαν ομοειδι επαγγζλματα και ζπαιρναν το όνομα του ιδιοκτιτθ
τουσ. Κα μποροφςαμε να ποφμε ότι είναι τα εμπορικά κζντρα τθσ εποχισ. Θ δθμιουργία τουσ γεννικθκε μζςα από τθν ανάγκθ ςτζγαςθσ του παηαριοφ
κατά τθν διάρκεια τθσ νφχτασ. Ακόμα και ςιμερα ςϊηονται μερικζσ ςτοζσ. [Ραπαςταφροσ 1991: 191]
Το πνεφμα εκςυγχρονιςμοφ που επικρατοφςε ςτθν οκωμανικι ςυνοδεφονται από κεςμικζσ οικονομικζσ και κοινωνικζσ μεταρρυκμίςεισ
αυτοκρατορία, εκφράςκθκε ςτα Γιάννενα με τθν προςπάκεια και να μθ παραμζνουν απλά ςε τεχνικι βάςθ. [΢ογκότθ-Κυριοποφλου
πολεοδομικισ αναςυγκρότθςθσ τθσ περιοχισ του παηαριοφ-αγοράσ από 1991: 88-89] Ωςτόςο μποροφμε να ποφμε ότι ζγινε θ αρχι για τθν
το ΢αςιμ παςά τον Λοφλιο του 1869. Θ αγορά (παηάρι) άρχιςε λίγο ζξω γεωμετροποίθςθ του αςτικοφ χϊρου τθσ πόλθσ, με τισ πρϊτεσ οδικζσ
από το κάςτρο και ζφτανε μζχρι τον Άγιο Νικόλαο. Το παηάρι αυτό ιταν χαράξεισ του οικιςμοφ να μετατρζπονται ςε αμαξωτοφσ δρόμουσ.
φθμιςμζνο για τθν ποικιλία και τθν ποιότθτα των προϊόντων του. Από [Δθμθτριάδθσ 1993: 108]
περιγραφζσ περιθγθτϊν πλθροφοροφμαςτε ότι το παηάρι καταλαμβάνει
δζκα ωσ δϊδεκα δρόμουσ, που τζμνουν ο ζνασ τον άλλο ςε ακανόνιςτεσ
γωνίεσ. Οι δρόμοι είναι αρκετά ςτενοί και γίνονται ςκοτεινότεροι
εξαιτίασ των ορόφων που προεξζχουν χαμθλά. Θ ακλιότθτα, θ φτϊχεια,
οι ςτενοί δρόμοι του παηαριοφ, τα μικρά μονϊροφα ξφλινα μαγαηιά και
γενικότερα θ κακι κατάςταςθ τθσ αγοράσ, ζκανε το ΢αςίμ να πάρει τθν
απόφαςθ για τθν αναμόρφωςι τθσ. Κάλεςε γι’ αυτό τουσ
καταςτθματάρχεσ και τουσ ηιτθςε να δεχτοφν οικιοκελϊσ τισ ρυμοτομίεσ.
Οι περιςςότεροι αρνικθκαν και τότε ο ΢αςίμ, αφοφ ζδωςε εντολι να
πυρπολθκεί το παηάρι, αναχϊρθςε για περιοδεία ςτθ Κεςςαλία ϊςτε να
μθ ςυγκεντρϊςει τισ υποψίεσ των κατοίκων. Θ φωτιά απλϊκθκε ςε όλθ
τθν αγορά και ο ςτρατόσ τθν κατζςβθςε αφοφ πρϊτα είχε ςυμβάλλει
ςτθν εξάπλωςι τθσ ζωσ τα επικυμθτά όρια. Τότε κάθκαν 1.000 περίπου
καταςτιματα και 800 ςπίτια [Ραπαςταφροσ 2000: 191-193]
Θ ενζργεια αυτι του ΢αςιμ παςά δεν ζφερα τα αποτελζςματα που

επικυμοφςε. Ουςιαςτικά ανανεϊκθκε κυρίωσ το κτιριακό απόκεμα
κακϊσ θ επζμβαςι του περιορίςτθκε ςε εξωραϊςμοφσ, ευκυγραμμίςεισ
και βελτιϊςεισ τεχνικισ υφισ. Ουςιαςτικό πολεοδομικό αποτζλεςμα δεν
υπιρξε, πζρα από κάποιεσ ευκυγραμμίςεισ οδικϊν αξόνων. Άλλωςτε, οι Εικόνα 19 Στοά ςιμερα
πολεοδομικζσ επεμβάςεισ για να ζχουν αποτζλεςμα, είναι αναγκαίο να πθγι: ΢ογκότθ-Κυριοποφλου Δ.

Ο χάρτθσ τθσ ςελίδασ αυτισ (εικόνα 20) οριοκετεί τισ βαςικζσ ςυνοικίεσ
τθσ πόλθσ, με βάςθ το ςκεπτικό ότι οι τόποι λατρείασ των κρθςκευτικϊν
ομάδων του οικιςμοφ αποτελοφν κατά κανόνα το κεωρθτικό κζντρο τθσ
ςυνοικίασ τουσ. Ραρατθροφμε ότι: [Δθμθτριάδθσ 1993: 132]
Οι Χριςτιανικζσ (ελλθνικζσ) ςυνοικίεσ κατζχουν το πεδινό τμιμα

τθσ πόλθσ και οργανϊνονται ςε ζνα ςυνεχζσ πλζγμα, που
διαςχίηεται από τισ βαςικζσ αρτθρίεσ του οδικοφ δικτφου του
οικιςμοφ.
Οι δφο κφριεσ και παλαιότερεσ Μουςουλμανικζσ (οκωμανικζσ)
ςυνοικίεσ βρίςκονται ςτθν κεφαλι του οικιςμοφ, ςτο φροφριο. Οι
υπόλοιπεσ κφριεσ ςυνοικίεσ και οι υποςυνοικίεσ καταλαμβάνουν
τισ υπϊρειεσ των λόφων του Αγ. Γεωργίου.
Οι Λουδαϊκζσ (ιςραθλιτικζσ) ςυνοικίεσ κατζχουν τθν ανατολικι
και βόρεια άκρθ του οικιςμοφ και χωροκετοφνται ςε επίμθκεσ
ελλειψοειδζσ ςχιμα, παράλλθλα προσ τθ φυςικι όχκθ τθσ
λίμνθσ. Οι ιςραθλίτικεσ ςυνοικίεσ χωροκετοφνται ςτο
κορυβζςτερο, το πιο ανκυγιεινό αλλά και εμπορικότερο τμιμα
του οικιςμοφ.
ο ου
Εικόνα 20 Χωροκζτθςθ ςυνοικιϊν (2 μιςό 19 αι.)
Εικόνα 22 Οκωμανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (2ο μιςό 19ου αι.)
Εικόνα 21 Χριςτιανικζσ πολεολογικζσ λειτουργίεσ (2ο μιςό 19ου αι.) πθγι: Δθμθτριάδθσ Ε.
Θ ζνταξθ των ςυνοικιϊν ςτθ λογικι του βαςικοφ οδικοφ δικτφου του ενςωματϊνονται και με το χρόνο αφομοιϊνονται, διατθρϊντασ ωςτόςο
οικιςμοφ οδιγθςε ςτο να δθμιουργθκεί ζνασ ςυνεχισ αςτικόσ ιςτόσ, τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά τουσ (Ηαγορίςιοι, Ρωγωνίςιοι, Μετςοβίτεσ,
πυκνότεροσ ςτο κεντρικό τμιμα και πιο ελεφκεροσ ςτο υπόλοιπο. Οι Κονιτςιϊτεσ, Τηουμερκιϊτεσ, Γραμμενοχωρίτεσ κλπ.).
κεντρικζσ ςυνοικίεσ, εξυπθρετοφνται από τισ πολυπλθκείσ
δραςτθριότθτεσ του κζντρου. Αντίκετα, οι μθ κεντρικζσ καλφπτουν τισ Θ πολεοδομικι μορφι τθσ πόλθσ, μζχρι τα τζλθ τθσ περιόδου αυτισ είναι
κοινωνικο-πολιτιςτικζσ ανάγκεσ των κατοίκων τουσ με τοπικά κζντρα πολυκεντρικι με κζντρο τθν ευρφτερθ περιοχι του Κουρμανιοφ και τθ
κατά ςυνοικία. Τα κζντρα αυτά αποτζλεςαν τον πυρινα τθσ ςθμερινι πλατεία. Στο Κουρμανιό βρίςκονται όλεσ οι κεντρικζσ
εςωςτρεφοφσ κοινωνικισ λειτουργίασ των μαχαλάδων και εμπορικζσ χριςεισ ςε κλειςτζσ κα ανοικτζσ αγορζσ, οι ςυντεχνίεσ των
βιοτεχνϊν, τα χάνια, το χονδρεμπόριο και το παλαιότερο τηαμί τθσ
περιλαμβάνουν κάποιεσ ςτοιχειϊδεισ κοινόχρθςτεσ λειτουργίεσ. Για
παράδειγμα, μια πλατειοφλα, ζνα μπακάλικο ι ζνασ φοφρνοσ, πόλθσ. Στα Λικαρίτςια ιταν τα παλάτια του Αλι Ραςά και αργότερα οι
ςυνδυάηονται ςυνικωσ με το κρθςκευτικό κζντρο τθσ ςυνοικίασ Στρατϊνεσ και ςτθν πλατεία το Διοικθτιριο. Τα ςθμαντικότερα
(εκκλθςία, τηαμί ι ςυναγωγι). Είναι ο τόποσ ςυνάντθςθσ, δευτερεφοντα κζντρα ιταν το τηαμί τθσ Καλοφτςιανθσ , το
Κρικαροπάηαρο, το Γυαλί Καφενζ, θ Αγία Αικατερίνθ, οι Καφενζδεσ ςτθν
ςυναναςτροφισ και ανταλλαγϊν ςε επίπεδο γειτονιάσ. Το δίκτυο των
μικρϊν αυτϊν υποκζντρων, ςυνδζεται με κακοριςμζνουσ άξονεσ, που Ρζρα Λοφτςα και ο Κουραμπάσ ςτθ Λοφτςα. [Χαρίςθσ 2003: 151]
οδθγοφν ςτο κζντρο του οικιςμοφ. [Δθμθτριάδθσ 1993: 143-144] Κατά τθν περίοδο αυτι θ οικιςτικι ςυγκρότθςθ του πλθκυςμοφ τθσ
Οι νεότερεσ ςυνοικίεσ που δθμιουργικθκαν λόγω αφξθςθσ του πόλθσ, διατθρεί τθν προχπάρχουςα δομι τθσ, παρουςιάηοντασ
πλθκυςμοφ τθσ πόλθσ, ακολουκοφν το βαςικό χαρακτθριςτικό των κρθςκευτικό διαχωριςμό για τθ ςυγκζντρωςθ των τριϊν ομάδων
παλαιότερων που είναι θ ομοιογενισ ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ τουσ. Οι (χριςτιανϊν, μουςουλμάνων και εβραίων) γφρω από τουσ αντίςτοιχουσ
νζοι κάτοικοι τθσ πόλθσ εγκακίςτανται κατά κανόνα ςε ςυνοικίεσ όπου λατρευτικοφσ τουσ χϊρουσ. Ζτςι οι μαχαλάδεσ εκνοτικοφ χαρακτιρα,
καταλιγει ο δρόμοσ που ςυνδζει τθν περιοχι καταγωγισ τουσ με τα όπου λειτουργοφν και άλλοι δθμόςιοι χϊροι (ςχολεία, καφενεία, κλπ),
Γιάννενα . Σε αυτά τα ςθμεία μάλιςτα προχπάρχουν τα χάνια, που ζχουν εξακολουκοφν να αποτελοφν τθ βαςικι χωρικι μονάδα τθσ πόλθσ. Το
και αυτά ανάλογα διαφοροποιθμζνθ πλατεία. Με αυτόν τον τρόπο, οι εμπόριο είναι μια λειτουργία που τζμνει τα όρια των εκνοτικϊν και
νζεσ ςυνοικίεσ αποκτοφν ζνα ιδιαίτερο χαρακτιρα που εκφράηει το κρθςκευτικϊν μονάδων. Αυτι θ λειτουργία του εμπορίου, ςε ςυνδυαςμό
πολιτιςτικό υπόβακρο των κατοίκων, οι οποίοι ζχουν τθν τάςθ να με εκείνθ τθσ βιοτεχνίασ που βρίςκεται ςτα χζρια των ςυντεχνιϊν
ςυςπειρϊνονται με βάςθ τθν κοινι καταγωγι και επθρεάηουν ζτςι με προςδίδει ζναν ξεχωριςτό χαρακτιρα ςτθν πόλθ. Ο πολιτιςμικόσ
τον τρόπο τουσ, τθν ίδια τθν εξζλιξθ τθσ πόλθσ, ςτθν οποία χαρακτιρασ τθσ πόλθσ, όπωσ διαμορφϊκθκε ςτθν οκωμανικι περίοδο,
αποτυπϊκθκε ςτθν οικιςτικι δομι τθσ, ςτα κτίρια και τθν αρχιτεκτονικι
τουσ, ςτουσ εμπορικοφσ δρόμουσ, τα μπεηεςτζνια και τα χάνια, ςτισ
ςτοζσ, τισ εκκλθςίεσ, τα τεμζνθ, τισ ςυναγωγζσ και ςε ζνα ςφνολο
ςτοιχείων του υλικοφ τθσ πολιτιςμοφ, που παριγαγε ζνα ιδιαίτερο
περιβάλλον. Θ πόλθ ωσ τθν απελευκζρωςι τθσ παρουςίαηε ζνα πολφ-
πολιτιςμικό χαρακτιρα, που εμπλουτιηόταν μάλιςτα από τθν ζντονθ
παρουςία εμπόρων, διπλωματιϊν, ςτρατιωτικϊν, επιςκεπτϊν άλλων
εκνοτιτων. [Νιτςιάκοσ 1998: 539-558]
Εικόνα 23 Χωρικι μορφι κζντρου (2ο μιςό 19ου αι.)
Από τον ςυνδυαςμό τθσ χωρικισ μορφισ ςυγκζντρωςθσ των

πολεολογικϊν λειτουργιϊν και τθν οργάνωςθ του κφριου εςωτερικοφ
δικτφου του οικιςμοφ, προκφπτει θ χωρικι μορφι τθσ κεντρικισ
περιοχισ. Το κζντρο ζχει μορφι τραπεηοειδι με τθ μικρι παράλλθλθ
πλευρά του να ακουμπά ςτθ βορειοδυτικι πλευρά του φρουρίου. Θ άλλθ
μεγαλφτερθ πλευρά του ακουμπά ςτον ιςχυρό κεντρικό πυρινα των
οκωμανικϊν λειτουργιϊν ςτισ παρυφζσ τθσ κεντρικισ περιοχισ.
Αυτό το χωρικό ςχιμα του κζντρου ερμθνεφεται από το γεγονόσ τθσ

ανάπτυξθσ των κατά μικοσ βαςικϊν αρτθριϊν, δθλαδι του διοικθτικοφ
και του εμπορικοφ άξονα. Ενϊ θ γραμμικι ανάπτυξθ του κζντρου
ευνοικθκε προσ τθν κατεφκυνςθ του διοικθτικοφ, εξαιτίασ τθσ
παρεμβολισ του ιςχυροφ πυρινα των οκωμανικϊν λειτουργιϊν
διακόπθκε προσ τθν κατεφκυνςθ του διοικθτικοφ. [Δθμθτριάδθσ 1993:
182]
ο ου
Βλζπουμε ότι ωσ ζνα ςθμείο θ χωρικι μορφι του κζντρου ακολουκεί τθ Εικόνα 24 Σφςτθμα διαδρόμων (2 μιςό 19 αι.)
χωρικι μορφι του οικιςμοφ που εξελίςςεται εκτόσ του φρουρίου. πθγι: Δθμθτριάδθσ Ε.
Πςον αφορά τον ιςτορικό πυρινα, Κάςτρο, θ αςυνζχειά του με τον

υπόλοιπο αςτικό πυρινα –λόγω του τείχουσ- διατθρεί τον ζντονα
παραδοςιακό χαρακτιρα του. Χωρίηεται ςε δφο ςυνοικίεσ, με δίκτυο
ςτενϊν δρόμων και ακανόνιςτων διαςτάςεων, με αδιζξοδα και
λικόςτρωτα καλντερίμια. Τα οικοδομικά τετράγωνα είναι μικρά,
παραλλθλεπίπεδα, αποτζλεςμα τθσ μακρόχρονθσ κατάτμθςισ τουσ, με
μικρά αδιζξοδα για προςπζλαςθ ςε νεότερα οικόπεδα που
δθμιουργοφνται. [Δθμθτριάδθσ 1993: 182]
Εικόνα 25 Σφςτθμα οικοπζδων (2ο μιςό 19ου αι.)
Μορφολογικά ςτο κζντρο, ςτο ςθμείο που χωροκετείται το εμπόριο,

παρατθροφμε ζνα πλζγμα κάκετων και οριηόντιων ςτενϊν δρόμων. Οι
οικοδομικζσ νθςίδεσ τισ περιςςότερεσ φορζσ γίνονται οικοδομικά
τετράγωνα. Στα μικρά οικοδομικά τετράγωνα, τα οικόπεδα είναι με
μικρζσ διαςτάςεισ, ίδιασ μορφισ και μεγζκουσ. Στα μεγάλα οικοδομικά
τετράγωνα, ιδίωσ ςτα ακανόνιςτων διαςτάςεων, εφαρμόηεται ζνα
ςφςτθμα ςτενϊν εςωτερικϊν δρόμων (ςτοϊν) για πλθρζςτερθ
αξιοποίθςθ, με ζνα ςφςτθμα δόμθςθσ με ςυνεχι και πλιρθ κάλυψθ
ςχεδόν του τετραγϊνου. [Δθμθτριάδθσ 1993: 182]
Στθν περίμετρο του κζντρου χωροκετοφνται κατοικίεσ, όπου εργάηονται

ςε αυτζσ ο ιδιοκτιτθσ και θ οικογζνειά του (νοικοκυρόςπιτα).
Εικόνα 27 Τα Γιάννενα γφρω ςτα 1900
πθγι: http://alekosdigital.blogspot.com/2010/04/blog-post_11.html
Εικόνα 26 Ρολεοδομικόσ χάρτθσ 1902
πθγι: Ντάτςθ Ε.
2.6. 1913 ζωσ ςιμερα
Θ ζνταξθ τθσ πόλθσ ςτο ελλθνικό κράτοσ το 1913, ςυνζβαλε ςτθν πτωτικι
τθσ πορεία ωσ αςτικό κζντρο, τόςο εξαιτίασ οικονομικϊν προβλθμάτων
και δυςμενϊν ςυνκθκϊν που αντιμετϊπιηε θ χϊρα, όςο και λόγω ειδικϊν
ςυνκθκϊν που αφοροφςαν τθν πόλθ και τθν περιοχι τθσ, όπωσ αλλαγι
εμπορικϊν δρόμων, θ ειςροι βιομθχανικϊν προϊόντων και θ υποταγι
τθσ αυτοδιοίκθςθσ που ςυνζβαλε ιςτορικά ςτθν άνοδο του βιοτικοφ
επιπζδου των κατοίκων τθσ πόλθσ ςτο ςυγκεντρωτικό ελλθνικό κράτοσ.
Σθμαντικζσ επιδράςεισ ςτθν διαμόρφωςθ του πολεοδομικοφ ιςτοφ τθσ

πόλθσ αυτιν τθν περίοδο παίηει και θ γενικότερθ πολεοδομικι πολιτικι
που ακολοφκθςε το ελλθνικό κράτοσ ςε ότι αφορά τισ νεοενταςςόμενεσ
ςε αυτό πόλεισ.
Το 1915 εκπονείται ρυμοτομικό ςχζδιο για τα Γιάννενα ενϊ το 1934

ου ου
Εικόνα 28 Ρολεοδομικόσ χάρτθσ Ιωαννίνων τζλοσ 19 -αρχζσ 20 αιϊνα εκδόκθκε το πρϊτο διάταγμα για το ςχζδιο πόλθσ.
πθγι: Κανετάκθσ Γ. Θ περίοδοσ του δευτζρου παγκοςμίου πολζμου ςταματά κάκε επίδραςθ
ςτθ διαμόρφωςθ του ιςτοφ τθσ πόλθσ.
Από το 1984 και μετά παρατθροφνται διαδοχικζσ επεκτάςεισ του ςχεδίου

πόλεωσ με αποτζλεςμα ςχεδόν το διπλαςιαςμό των ενταγμζνων
οικιςμϊν ςτο ςχζδιο πόλθσ.
Χωροταξικι ανάπτυξθ και χωροκζτθςθ ελλθνικοφ κράτουσ, κα αντιμετωπιςτοφν πλζον ομοιόμορφα, ςτο πλαίςιο
μιασ ενιαίασ πολεοδομικισ πολιτικισ, θ οποία κα οδθγιςει προσ τθ
διαμόρφωςθ τθσ ςφγχρονθσ ελλθνικισ πόλθσ.
Μζχρι το 1940
Οι δφο άξονεσ τθσ πολεοδομικισ πολιτικισ που προωκείται είναι:
Σε αυτιν τθν περίοδο που μελετάμε θ χωροταξικι ανάπτυξθ τθσ πόλθσ [Καραδιμου-Γερολφμπου 1984: 381-382]
είναι αυτι που είχε προκφψει με το τζλοσ του 18ου αιϊνα, όπωσ δθλαδι
περιγράφεται ςτθν προθγοφμενθ ενότθτα. Ρρόκειται λοιπόν για μία Θ ενίςχυςθ τθσ αςτικοποίθςθσ μζςω τθσ διαδικαςίασ
πόλθ με χαρακτιρα πλζον οκωμανικό, που από τθ μια ζχει ζνα επίςθμο πολεοδόμθςθσ
χαρακτιρα ςτρατιωτικοφ-διοικθτικοφ κζντρου με δθμόςια και άλλα Θ προςπάκεια δθμιουργίασ μιασ «εκνικισ» ταυτότθτασ μζςα από
κτίρια, και από τθν άλλθ τθν οικονομικι διάςταςθ τθσ “πόλθσ-παηάρι”, μια επιλεγμζνθ μορφι ιςτοφ, θ οποία παραπζμπει ςε ιδζεσ
όπωσ χαρακτθριςτικά ονομάηει ο Δθμθτριάδθσ. οργάνωςθσ, υπονοϊντασ ταυτόχρονα τθν αναςφνδεςθ με
αρχαιοελλθνικά πρότυπα (Λπποδάμεια ρυμοτομία) και τθν
Από το 1913 και μετά γίνεται μια ςυνεχισ προςπάκεια αλλαγισ τθσ αντιπαράκεςθ τθσ νζασ ελλθνικισ πόλθσ ωσ προσ τισ τουρκικζσ .
πολεοδομικισ οργάνωςθσ τθσ πόλθσ. Αν και θ κφρια αιτία αυτοφ ιταν ο
εκςυγχρονιςμόσ τθσ πόλθσ, ςφμφωνα με τα ςφγχρονα ευρωπαϊκά Θ νζα πολεοδομικι αντίλθψθ που αναδφεται ςτθν Ευρϊπθ εκείνθ τθν
πρότυπα, κρυφι επικυμία είναι και θ διαγραφι τθσ οκωμανικισ περίοδο, και υιοκετείται από το ελλθνικό κράτοσ, είναι υπζρ τθσ
κυριαρχίασ. ορκογωνικότθτασ. Τα επιχειριματα που τθν υποςτθρίηουν είναι αυτά τθσ
υγιεινισ, , τθσ διευκόλυνςθσ τθσ κυκλοφορίασ και τθσ εγκατάςταςθσ των
Θ νζα πολεοδομικι πολιτικι που ακολοφκθςε το ελλθνικό κράτοσ ςε ότι δικτφων. Ζμμεςα όμωσ αποτελεί και μία προςπάκεια για
αφορά τισ νεοενταςςόμενεσ ςε αυτό πόλεισ, επθρεάηει άμεςα τθν διαφοροποίθςθ των ελλθνικϊν πόλεων από τισ παλιζσ, που ιταν ζντονα
διαμόρφωςθ του πολεοδομικοφ ιςτοφ τθσ πόλθσ. Σφμφωνα με τθν επθρεαςμζνεσ από τα τουρκικά κατάλοιπα και είχαν άτακτεσ και
Καραδιμου-Γερολφμπου θ πολιτικι αυτι, που χαρακτθρίηεται κυρίωσ το δαιδαλϊδθσ μορφζσ. Είναι χαρακτθριςτικζσ οι περιγραφζσ για τθν πόλθ
χρονικό διάςτθμα 1912-1922, είναι αρκετά ςυςτθματικι (το 1915 των Λωαννίνων αλλά και άλλεσ με παρόμοια χαρακτθριςτικά ωσ
εκπονείται ρυμοτομικό ςχζδιο για τα Γιάννενα). Με τον τρόπο αυτό οι «διαςχιηόμενεσ υπό δικτφου εκ ςτενϊν δρόμων κατά το γνωςτόν των
διαφορζσ ςτθν πορεία ανάπτυξθσ που παρατθροφνται ανάμεςα ςτισ Τουρκοπόλεων ςφςτθμα» και ωσ «ουδεμία ζχουςα ευκείαν οδό».
πόλεισ του νότιου και του βόρειου ελλαδικοφ χϊρου, κατά τθ διάρκεια [Καραδφμου-Γερόλυμπου 1984: 386] Οι πολιτικζσ ςκοπιμότθτεσ παίηουν
των 100 περίπου χρόνων που μεςολαβοφν από τθ ςυγκρότθςθ του δραςτικό ρόλο αυτι τθν περίοδο ςτθν πολεοδομικι πολιτικι, με ζντονεσ
τισ προςπάκειεσ για ενίςχυςθ του “ελλθνικοφ” χαρακτιρα τθσ πόλθσ. Σαν
αποτζλεςμα γίνεται μια προςπάκεια καταςτροφισ τθσ προθγοφμενθσ
ιεραρχικισ δομισ του χϊρου και ζνταξι του ςτα απαιτιςεισ του
ελλθνικοφ κράτουσ. Είναι χαρακτθριςτικό το γεγονόσ ότι ςιμερα
ςϊηονται μόλισ 4 από τα πολυάρικμα μουςουλμανικά τεμζνθ.
Το 1934 εκπονείται το πρϊτο ςχζδιο πόλθσ. Τθν ίδια περίπου περίοδο

αναπτφςςεται ςτα Γιάννενα θ πρϊτθ αςτικι ςυγκοινωνία, τα ταξί και τα
Λ.Χ.
Εικόνα 29 Αντίγραφο του χάρτθ που χρθςιμοποιικθκε για τθν ςφνταξθ του πρϊτου
ςχεδίου πόλθσ
Εικόνα 30 Φωτογραφία τθσ πόλθσ από αζροσ 4-8-1934

Εικόνα 31 Φωτογραφία τθσ πόλθσ από αζροσ 4-8-1934
Οι πολεοδομικζσ παρεμβάςεισ που ακολοφκθςαν, με πρϊτο το ςχζδιο κρατικι παρζμβαςθ για τθ δθμιουργία νζων κοινωνικϊν υποδομϊν. Ζτςι
πόλθσ του 1934 αποδιοργάνωςαν τισ ςυνοικίεσ. Οι ςυνοικίεσ ο πολεοδομικόσ ιςτόσ δεν εμφανίηει κοινοφσ κεντρικοφσ χϊρουσ άλλων
αποτελοφςαν μζχρι τότε ζνα χαρακτθριςτικό ςτοιχείο τθσ πολεοδομικισ δραςτθριοτιτων πζραν των εμπορικϊν. Κατάλοιπο αυτϊν των
φυςιογνωμίασ των Λωαννίνων, θ οποία ςιγά-ςιγά μεταςχθματίηεται. Θ αντιςτάςεων είναι ςιμερα οι πολυάρικμεσ διαςταυρϊςεισ του οδικοφ
διάνοιξθ νζων δρόμων ςυντελεί επίςθσ ςτθν αλλοίωςθ τθσ μζχρι τότε δικτφου, που είναι αποτζλεςμα τθσ ςφνδεςθσ των επιμζρουσ ακτινικϊν
μορφισ τθσ πόλθσ. Με τθν διάνοιξθ των νζων δρόμων γίνεται ζνασ οδικϊν δικτφων των ςυνοικιϊν.
μεταςχθματιςμόσ τισ οργάνωςθσ των λειτουργιϊν, με μετατόπιςθ κάκε
είδουσ δραςτθριότθτασ ςτο νότιο τμιμα τθσ. Τελικά, το ςφςτθμα τθσ μορφισ τθσ ¨κλειςτισ πόλθσ¨, όπου θ κοινωνικι
επαφι ιταν ςτραμμζνθ ςτο «εςωτερικό» αρχίηει να μεταςχθματίηεται
Κάτω από όλεσ αυτζσ τισ ςυνκικεσ θ δομι τθσ πόλθσ μεταςχθματίηεται. προσ μία μορφι ανοικτισ πόλθσ. Το τελευταίο βζβαια προχποκζτει
Το κάςτρο, το κατεξοχιν κζντρο τθσ πόλθσ, παραμελείται και το κζντρο βακμιαία ριξθ τθσ χωρικισ κοινωνικισ ομοιογζνειασ του μαχαλά ι
τθσ πόλθσ μετακινείται δυτικότερα. Θ ζκταςθ τθσ πόλθσ αυξάνεται μζςα ςυνοικίασ και τθ βακμιαία αντικατάςταςι τουσ από το οικοδομικό
από τισ επεκτάςεισ, ςε βάροσ του αγροτικοφ χϊρου. Θ νζα μορφολογία τετράγωνο, θ νζα μικρότερθ μονάδα του αςτικοφ χϊρου, κακϊσ και τθν
αςτικοφ ιςτοφ που επιβάλλεται ζχει ςα βάςθ ευκφγραμμεσ και κοινωνικι ετερογζνεια του πλθκυςμοφ τθσ πόλθσ. [Δθμθτριάδθσ 1993:
γεωμετρικζσ χαράξεισ, με νζουσ τφπουσ δόμθςθσ και νζα ωσ προσ το 108]
κζντρο οργάνωςθ του οικιςμοφ, αντίκετθ προσ τθν προθγοφμενθ
Ρερίοδοσ μεςοπολζμου
πολυκεντρικι οργάνωςθ ςε μαχαλάδεσ και εξάλειψθ κάκε ιςτορικισ
μνιμθσ. [Καραδιμου-Γερολφμου,Καυκαλά 1984: 397-415] Τα μόνα Θ περίοδοσ αυτι του μεταςχθματιςμοφ τθσ πόλθσ αναχαιτίηεται από τον
ςθμεία που απζφυγαν τθν «ποινι» τθσ ανάπτυξθσ είναι ζνα μζροσ από πόλεμο του 1940.Θ περίοδοσ του μεςοπολζμου ςταματά κάκε αλλαγι
τον ιςτό των δρόμων και ςε κάποιο βακμό θ ευρφτερθ περιοχι του ςτον ιςτό τθσ πόλθσ. Θ δεκαετία του ’40 είναι μια περίοδοσ ςυνεχϊν
κάςτρου. [Χαρίςθσ 2003: 149] πλθγμάτων. Ρολλοί Γιαννιϊτεσ ςκοτϊνονται κατά τθν περίοδο τθσ
κατοχισ και του εμφυλίου, είτε φεφγουν ςαν πρόςφυγεσ.
Ωςτόςο θ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ αντιμετωπίηει αντιςτάςεισ. Θ μικτι
πλθκυςμιακι ςφςταςθ που εκφράηεται ςτον αςτικό χϊρο με ςχθματιςμό Μετά το 1940
εςωςτρεφϊν χωρικϊν ενοτιτων (μαχαλάσ ι ςυνοικία) με κατοίκουσ
αμιγοφσ εκνικό-κρθςκευτικισ προζλευςθσ, διατθρεί τισ παραδοςιακζσ Το ςφςτθμα αντιπαροχισ, θ εμπορευματοποίθςθ και το εκνικό πρότυπο
δομζσ και εμποδίηει τισ κεντρομόλεσ δυνάμεισ που προζρχονται από τθν αρχιτεκτονικισ είναι κάποια άλλα ςτοιχεία που ςυντελοφν ςτθν
διαμόρφωςθ τθσ νζασ πολεοδομικισ εικόνασ τθσ πόλθσ. Τζλοσ αιτία Το πρϊτο διάταγμα για το ςχζδιο πόλθσ εκδίδεται το 1934. Το ςχζδιο
μεταςχθματιςμοφ αποτζλεςε θ δυναμικι ειςβολι του αυτοκινιτου, μετά αυτό επζδραςε καταλφτικά ςτθν πολεοδομικι φυςιογνωμία τθσ πόλθσ,
τον πόλεμο του 1940. Τότε τα Γιάννενα κατακλφςτθκαν από τουσ ιδιαίτερα κατά τθ δεκαετία του 1960. Το ςχζδιο αυτό, βαςιςμζνο ςτθ
κατοίκουσ τθσ ενδοχϊρασ κάτι που δθμιοφργθςε ζντονθ πίεςθ ςτισ δομζσ λογικι τθσ εποχισ του, με τισ ρυμοτομιςεισ που κακόριηε, φρόντιςε
τθσ. ϊςτε να «απαλλάξει» τθ πόλθ από τουσ «ανατολίτικουσ μαχαλάδεσ» και
τα «ςοκάκια». Τα αποτελζςματά του φαίνονται τθν δεκαετία του ϋ60,
Ραρατθρείται ακρόα μετανάςτευςθ προσ τα Γιάννενα μετά το 1960 από
όταν βρίςκοντασ πρόςφορο ζδαφοσ (με τισ αντιπαροχζσ), εφαρμόςτθκε
όλον τον Θπειρωτικό χϊρο που προκαλεί ραγδαίεσ αλλαγζσ ςε κοινωνία εντατικά. Οι επεμβάςεισ όμωσ αποδείχκθκαν ατυχείσ με αποτζλεςμα
και οικονομία. Ζωσ το 1960 τα Γιάννενα είναι οικονομικά κακθλωμζνα
οφτε τθ ςωςτι μορφολογία αλλά και τθν μορφολογικι παραμόρφωςθ
χωρίσ πολιτικι και κοινωνικι δραςτθριότθτα. Βαςικόσ ςτακμόσ τθ
τθσ πόλθσ. Ακόμθ και το ιςτορικό κζντρο και κυρίωσ το κάςτρο που
δεκαετία του 60 (1964) είναι θ λειτουργία του Ρανεπιςτθμίου Λωαννίνων, ελάχιςτεσ αλλοιϊςεισ είχε υποςτεί, υποβακμίςτθκε από ατυχείσ
που όχι μόνο προκάλεςε ειςροι χρθμάτων και επενδφςεων ςτθν πόλθ,
παρεμβάςεισ. [Αρβανιτίδου 1984: 3-4]
τονϊνοντασ τθν οικονομικι ηωι, αλλά εξφψωςε το πνευματικό επίπεδο
και ςυνζβαλε ςτθν άνκθςθ του τομζα των υπθρεςιϊν. [΢ογκότθ- Θ αυκαίρετθ δόμθςθ αποτζλεςε άλλον ζνα αρνθτικό παράγοντα ςτθν
Κυριοποφλου 1985: 90] Τζλοσ πρζπει να ςθμειϊςουμε ότι ζνασ επίςθσ διαμόρφωςθ τθσ πολεοδομικισ φυςιογνωμίασ τθσ πόλθσ. Θ αυκαίρετθ
ςθμαντικόσ παράγοντασ που ςυνζβαλε αποφαςιςτικά τόςο ςτθν δόμθςθ είναι αποτζλεςμα τθσ αςυμφωνίασ των οικιςτικϊν απαιτιςεων
πνευματικι ανφψωςθ, όςο και ςτθ γενικότερθ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ είναι με τθν ανάπτυξθ του αςτικοφ χϊρου τθσ πόλθσ. Συγκεκριμζνα
οι φωτιςμζνεσ προςωπικότθτεσ, εφποροι γιαννιϊτεσ τθσ διαςποράσ που αναφζρουμε ότι από το ςχζδιο του 34 ζωσ το 1984 θ πόλθ ελάχιςτα
ζγινα όχι μόνο ευεργζτεσ τθσ πόλθσ, αλλά και εκνικοί ευεργζτεσ επεκτάκθκε χωρικά. Ριο ςυγκεκριμζνα το 1984 ςτθν περιοχι τθσ Κιάφασ,
αργότερα. [Σφυρορζασ 1996: 19] το 1971 ςτθν περιοχι των Αμπελοκιπων και το 1979 εντάχκθκε ςτο
ςχζδιο πόλθσ, ζνα μικρό τρίγωνο ςτθν περιοχι του Βελιςςαρίου.
Από το 1968 όμωσ και μετά, οι ρυκμοί μεταβολισ του δομθμζνου
περιβάλλοντοσ και του αςτικοφ ιςτοφ αυξικθκαν ςθμαντικά. Τότε άρχιςε
το γκρζμιςμα των περιςςοτζρων παλαιϊν κτιςμάτων, χωρίσ οποιαδιποτε
αξιολόγθςθ, με αποτζλεςμα τα Γιάννενα να χάςουν ςε μεγάλο βακμό τθν
ιδιαίτερθ φυςιογνωμία τουσ. [Ραπαςταφροσ 1994: 261]
Στθ ςφκγριςθ των δφο

παραπάνω ςχεδίων του ‘ 60
και του ’80 επιβεβαιϊνουμε
τθν μικρι επζκταςθ τθσ πόλθσ
Εικόνα 32 Εξζλιξθ τθσ πόλθσ ϋ60 Εικόνα 33 Εξζλιξθ τθσ πόλθσ ϋ80
πθγι: Δοξιάδθσ πθγι: Δοξιάδθσ

Γενικό περιγραφό τησ δομόσ τησ πόλησ
Ο χάρτθσ (εικόνα 33) παρουςιάηει το Σχζδιο Ρόλθσ όπωσ αυτό

διαμορφϊκθκε με το Ρροεδρικό Διάταγμα του 1978. Το διάταγμα αυτό
είναι το τελευταίο από μια ςειρά διαταγμάτων τα οποία ίςχυςαν από το
1948 ζωσ το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του ϋ80 και τα οποία παρουςίαςαν
πολλζσ αλλαγζσ ςτουσ όρουσ δόμθςθσ. Τα κφρια ςτοιχεία του Σχεδίου
είναι:[Δοξιάδθσ.1979:82]
Θ πόλθ χωρίηεται ςε πζντε τομείσ με διαφορετικοφσ όρουσ

δόμθςθσ και διαφορετικζσ δυνατότθτεσ εκμετάλλευςθσ και
πυκνότθτασ. Οι τομείσ είναι επιμικεισ με κατεφκυνςθ από βορρά
προσ νότο ςε ηϊνεσ οι οποίεσ εναλλάςςονται από τθν λίμνθ προσ
τουσ λόφουσ ακολουκϊντασ γενικά τθν δομι τθσ πόλθσ.
Οι όροι δόμθςθσ ακολουκοφν μια ιεράρχθςθ όπου οι κεντρικζσ
ηϊνεσ που καλφπτουν το κζντρο τθσ πόλθσ ( τομείσ ΛΛ και ΛΛΛ)
ζχουν και τουσ ψθλότερουσ ςυντελεςτζσ, ενϊ οι περιφερειακζσ
ηϊνεσ ζχουν χαμθλότερουσ.
Εικόνα 34 Ιςχφον ςχζδιο πόλθσ ’80
Εικόνα 35 Φψθ κτιρίων ϋ60

Εικόνα 36 Κατάςταςθ κτιρίων ϋ60
Εξιγθςθ αυτοφ αποτελεί το γεγονόσ ότι τθν περίοδο αυτι ςτθν πόλθ των
Τθν δεκαετία του ’60 ςτα Λωάννινα κυριαρχοφν κυρίωσ τα μονϊροφα και
Λωαννίνων κυριαρχοφν τα παλαιά και ςε κακι κατάςταςθ κτίρια. Σε καλι
διϊροφα κτίρια. Τα τριϊροφα ςπίτια είναι ακόμα λίγα, παρόλο το
κατάςταςθ βρίςκονται ελάχιςτα. Ωςτόςο υπάρχουν πολλά νεόκτιςτα,
γεγονόσ ότι επιτρζπεται θ οικοδόμθςθ ςε φψοσ.
δείγμα μιασ αυξανόμενθσ οικοδομικισ δραςτθριότθτασ.
Εικόνα 37 Χριςεισ γθσ ϋ60 Εικόνα 38 Χριςεισ γθσ ’80
πθγι: Δοξιάδθσ πθγι: Δοξιάδθσ

Οι διάφορεσ λειτουργίεσ τθσ πόλθσ ζχουν χωροκετθκεί βάςθ Τα εκπαιδευτικά κτίρια είναι καταςπαςμζνα ςτισ διάφορεσ ςυνοικίεσ και
λειτουργικϊν και ορκολογικϊν κριτθρίων. Ζτςι εμφανίηουν ςυγκζντρωςθ φαίνεται να καλφπτουν αρκετά καλά, από πλευράσ κζςθσ, τισ ανάγκεσ
ςε χαρακτθριςτικζσ περιοχζσ ι κατά μικοσ οριςμζνων δρόμων, ανάλογα που υπάρχουν.
με το είδοσ τουσ. Θ βιοτεχνία, το εμπόριο και οι διοικθτικζσ και δθμόςιεσ
λειτουργίεσ αναπτφςςονται ξεχωριςτά ςε τρεισ περίπου παράλλθλεσ Εκτόσ από τουσ λόφουσ, που περιβάλλουν τθν πόλθ και αποτελοφν
ηϊνεσ. Θ μορφι αυτι οργάνωςθσ απεικονίηεται τόςο ςτο χάρτθ του ’60 μεγάλεσ εκτάςεισ πραςίνου, θ πόλθ διακζτει ευρείεσ ςχετικά εκτάςεισ
όςο και ςτον χάρτθ του ’80. ανοικτϊν χϊρων και πάρκων. Άλλεσ παρόμοιεσ εκτάςεισ υπάρχουν και
ςτο κζντρο τόςο ςε μικρά μεμονωμζνα πάρκα όςο και ςτθν μεγάλθ ηϊνθ
Θ βιοτεχνία κατζχει τθ χαμθλότερθ ηϊνθ πάνω ςτθν παραλίμνια περιοχι πάρκου και αναψυχισ που βρίςκεται ςτο τζλοσ τθσ οδοφ Αβζρωφ
όπου οι δυςμενείσ ςυνκικεσ που δθμιοφργθςαν τα γειτνιάηοντα ι απζναντι ςτα δθμόςια κτίρια. Άλλοι χϊροι πραςίνου και αναψυχισ
θμιμόνιμα ζλθ εμπόδιςαν τθν ανάπτυξθ άλλων λειτουργιϊν. Επίςθσ καταλαμβάνουν τθν όχκθ τθσ λίμνθσ γφρω από το Κάςτρο.
κατζχει και τμιματα κατά μικοσ των οδϊν Ελευκερίου Βενιηζλου και 21θσ
Φεβρουαρίου. Θ κατοικία καταλαμβάνει το μεγαλφτερο μζροσ τθσ πόλθσ,
παρουςιάηοντασ ποικιλία υψϊν, κατάςταςθσ κτιρίων, μορφισ και
Το εμπόριο απαςχολεί τθν αμζςωσ επόμενθ παράλλθλθ ηϊνθ, που γενικισ πυκνότθτασ.
περιλαμβάνει κυρίωσ τθν κεντρικι περιοχι τθσ πόλθσ και τισ επεκτάςεισ
τθσ. Εμφανίηετε μία διαβάκμιςθ με το χονδρεμπόριο να καταλαμβάνει
τισ περιοχζσ χαμθλά προσ τθ λίμνθ, ενϊ το λιανικό εμπόριο εμφανίηεται
ψθλότερα και πιο κοντά ςτο κζντρο.
Οι διοικθτικζσ και δθμόςιεσ λειτουργίεσ και πολλά επαγγελματικά

γραφεία καταλαμβάνουν τθν υψθλότερθ από τισ ηϊνεσ κεντρικϊν
λειτουργιϊν και αναπτφςςονται κατά μικοσ τθσ οδοφ Αβζρωφ, γφρω από
τθ Νομαρχία, με τάςθ για επζκταςθ προσ τθσ κατεφκυνςθ του νζου
υπεραςτικοφ δρόμου προσ Ακινα.
Εικόνα 39 Οδικό δίκτυο
Το οδικό δίκτυο τθσ πόλθσ των Λωαννίνων αποτελεί ςυνζχεια του

γενικότερου δικτφου τθσ περιοχισ. Τρείσ αρτθρίεσ με κατεφκυνςθ από
ΒΔ προσ ΝΑ, αρχίηουν από το βόρειο άκρο τθσ πόλθσ όπου ςυνδζονται
εγκάρςια με τθν οδό Αμπελοκιπων και φτάνουν μζχρι το κζντρο τθσ
πόλθσ. Το νότιο τμιμα τθσ πόλθσ διατρζχεται και αυτό από τρείσ
αρτθρίεσ γενικισ κατεφκυνςθσ από βορρά προσ νότο. Θ ακραία δυτικι
αρτθρία που διατρζχει τθν δυτικι πλευρά τθσ πόλθσ προςφζρεται για
παροχζτευςθ του διερχόμενου κυκλοφοριακοφ όγκου. Ραρατθρείται ότι
όλεσ ζχουν λίγο ι πολφ κατεφκυνςθ από βορρά προσ νότο και ότι δεν
υπάρχει κανζνασ ςθμαντικόσ εγκάρςιοσ δρόμοσ.
Εικόνα 40 Η δομι τθσ πόλθσ
Θ πόλθ διαρκρϊνεται ςε τζςςερισ μεγάλεσ περιοχζσ κατοικίασ, που

αναπτφςςονται γφρω από μια πζμπτθ κεντρικι περιοχι. Θ ανάπτυξθ
αυτϊν των περιοχϊν υπαγορεφτθκαν από τθν ευρφτερθ τοπογραφία του
χϊρου και περιβάλλονται από τουσ κφριουσ αυτοκινθτόδρομουσ. Οι
μεγάλεσ αυτζσ περιοχζσ ςυναποτελοφνται από ζνα αρικμό μικρότερων
περιοχϊν κατοικίασ (ςυνοικιϊν), που αποτελοφν αδιάςπαςτεσ οικιςτικζσ
μονάδεσ από άποψθ λειτουργικισ αυτοτζλειασ. Οι μονάδεσ αυτζσ είναι
31 ςυνολικά και αποτελοφνται από τρία βαςικά ςτοιχεία: ζνα μικρό
κζντρο, ζνα δίκτυο εςωτερικϊν δρόμων που ξεκινοφν από το κζντρο με
ακτινωτι περίπου διάταξθ και μια χτιςμζνθ επιφάνεια που πυκνϊνει
προσ το κζντρο και αραιϊνει προσ τθν περιφζρεια.
Ο παρακάτω πίνακασ δίνει τθν ονομαςία αυτϊν των περιοχϊν, ςφμφωνα

με τθν αρίκμθςθ του χάρτθ: *Δοξιάδθσ 1966: 17 ]
1 Κάςτρο 13 Σαπςατνιά
2 Λειβαδιϊτθ 14 Μεϊντάνι
3 Σιαράβα 15 Εβραίϊκα
4 Καλοφτςα 16 Ντεντεροφτςι
5 Αθδόνι 17 Αρχιμανδριο
Σεράϊ
6 Λακϊματα 18 Μαχαλάσ
7 Γφφτικα 19 Ηεβαδιζ
8 Κιάφα 20 Καραβατιά
9 Λοφτςα 21 Αγία Τριάδα
10 Κουραμπάσ 22 Καλικζα καταςτάςεισ μζςω αυκαίρετθσ δόμθςθσ, ωςτόςο και αυτι θ αυκαίρετθ
11 Ηευγάρια 23 Γάλατα δόμθςθ παρατθρείται ςε περιοχζσ που προχπιρχαν κάποιεσ ιδιαίτερεσ
12 Κατςικάρμπεθ ςυνκικεσ που ευνόθςαν τθν ανάπτυξι τθσ.
Ρίνακασ 5 Συνοικίεσ τθσ πόλθσ
Στθν περίπτωςθ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων, καταρχιν, πρζπει να
ςθμειϊςουμε ότι λόγω τθσ γεωμορφολογίασ τθσ περιοχισ οι δυνατζσ
Ο πλθκυςμόσ κάκε ςυνοικίασ είναι τθσ τάξθσ των 1000 κατοίκων και θ επιλογζσ περιοχϊν επεκτάςεων του ςχεδίου πόλεωσ είναι
μζγιςτθ διάςταςθ τθσ τάξθσ των 300-400 μ. περιοριςμζνεσ. Από τθν βορειοανατολικι πλευρά θ λίμνθ Ραμβϊτιδα και
από τθ δυτικι πλευρά ο καταπράςινοσ επιμικθσ λόφοσ πραςίνου,
Μετά το 1984 ζωσ και ςιμερα παρατθρείται ζνα ςφνολο διαδοχικϊν αποτελοφν φυςικά εμπόδιο ςτθν επζκταςθ τθσ πόλθσ.
επεκτάςεων του ςχεδίου πόλεωσ με αποτζλεςμα ςχεδόν το διπλαςιαςμό
των ενταγμζνων ςτο ςχζδιο περιοχϊν. Οι επεκτάςεισ αυτζσ που γίνονται Θ πρϊτθ ςθμαντικι επζκταςθ του ςχεδίου πόλεωσ και ουςιαςτικά θ
κατά κανόνα με χαμθλοφσ ςυντελεςτζσ δόμθςθσ (0,4 ι 0,8) μόνθ αξιοςθμείωτθ ςε ότι αφορά τθν ζκταςι τθσ για το χρονικό
διαφοροποιοφν ςθμαντικά το αςτικό τοπίο, χωρίσ όμωσ να επιδροφν διάςτθμα 1934-1984, ζγινε όπωσ προαναφερκικαμε ςτθν περιοχι των
ιδιαίτερα αρνθτικά ςτο φυςικό περιβάλλον, λόγω του χαμθλοφ Αμπελόκθπων το 1971. Βαςικόσ παράγοντασ για τθν επιλογι τθσ
ςυντελεςτι δόμθςθσ. Ζτςι καλφπτονται οι ουςιαςτικζσ ανάγκεσ, οι ςυγκεκριμζνθσ περιοχισ, μια εποχι που υπιρχαν αρκετζσ εναλλακτικζσ
οποίεσ βζβαια είχαν εκδθλωκεί με τθ μορφι τθσ αυκαίρετθσ δόμθςθσ λφςεισ, ιταν θ μετεγκατάςταςθ του παλαιοφ νοςοκομείου Χατηθκϊςτα
αρκετά νωρίτερα, αλλά ςυγχρόνωσ κεςμοκετείται μια λφςθ με αρκετό από τθν κεντρικι περιοχι, ςε μια άλλθ αρκετά ζξω από το κζντρο, ςτα
χαμθλό περιβαλλοντικό κόςτοσ, διατθρϊντασ ζνα βαςικό χαρακτθριςτικό βορειοδυτικά τθσ πόλθσ. Ο χϊροσ εγκατάςταςθσ του Νοςοκομείου,
τθσ πόλθσ που προχπιρχε ωσ αποτζλεςμα τθσ ιςτορικισ τθσ πορείασ, τθν κακόριςε και τα όρια τθσ επζκταςθσ των Αμπελοκιπων. Θ περιοχι
αραιι δόμθςθ και το ικανοποιθτικό ποςοςτό πραςίνου ςτον αςτικό χϊρο επζκταςθσ, εκτείνονταν από τα παλαιά όρια του ςχεδίου μζχρι το χϊρο
ςε ςχζςθ με άλλεσ πόλεισ αντίςτοιχου μεγζκουσ. του Νοςοκομείου. Μάλιςτα πρζπει να ςθμειωκεί ότι αποτζλεςε και τθ
μόνθ επζκταςθ του ςχεδίου προσ τθ ςυγκεκριμζνθ περιοχι ωσ ςιμερα,
Ενδιαφζρον ζχει να μελετιςουμε, τισ περιοχζσ ςτισ οποίεσ ζγιναν οι πζραν μιασ άλλθσ που ακολοφκθςε μετά το 1984 ωσ «διαπλάτυνςθ»
επεκτάςεισ του ςχεδίου πόλεωσ και τυχόν παράγοντεσ που επθρζαςαν αυτισ αφοφ ενζταξε ςτο ςχζδιο μια ςτενι λωρίδα κατά μικοσ του οδικοφ
τθν επιλογι τουσ. Βζβαια, ωσ ςυνικωσ, προτεραιότθτα για τθν ζνταξθ άξονα πρόςβαςθσ του Νοςοκομείου.
ςτο ςχζδιο δίνεται ςε περιοχζσ όπου υπιρχαν ιδθ διαμορφωμζνεσ
Μετά το 1984 οι περιοχζσ επεκτάςεων εντοπίηονται ςτισ πολεοδομθμζνου χϊρου, είναι ςθμαντικά εντονότερεσ ςτουσ κοντινοφσ
νοτιοανατολικλζσ και δυτικζσ περιοχζσ τθσ πόλθσ. Βαςικόσ πόλοσ ζλξθσ οικιςμοφσ όπωσ θ Ανατολι, Σταυράκι, Νεοχωρόπουλο, Κάτω Μάρμαρα,
μετακινιςεων προσ αυτζσ τισ περιοχζσ, αποτελοφν οι εγκαταςτάςεισ του και Ρεδινι ςτουσ οποίουσ παρατθρείται ςθμαντικι ανάπτυξθ. Μάλιςτα,
Ρανεπιςτθμίου Λωαννίνων (αίκουςεσ διδαςκαλίασ, διοικθτικζσ οι περιςςότεροι από τουσ παραπάνω οικιςμοφσ εκτείνονται ςθμαντικά,
υπθρεςίεσ, φοιτθτικι λζςχθ) που πριν μεταφερκοφν ςτθ ςθμερινι τουσ με αποτζλεςμα, αν λάβουμε υπόψθ μασ και τθν εκτόσ ςχεδίου δόμθςθ
κζςθ (περίπου 5 χλμ εκτόσ τθσ πόλθσ) λειτουργοφςαν ςτα μεταξφ των ορίων των οικιςμϊν και του ορίου του ςχεδίου πόλεωσ των
νοτιοανατολικά τθσ πόλθσ περίπου 500 μζτρα εκτόσ των ορίων του Λωαννίνων να παρατθρείται ζνα αςτικο-αγροτικό ςυνεχζσ ςφςτθμα
ςχεδίου πόλεωσ που ίςχυε ωσ το 1984. Επιπλζον, το ςτρατόπεδο του δόμθςθσ.
Βελιςαρίου ςτα νότια τθσ πόλθσ επίςθσ αποτζλεςε ζναν πόλο ζλξθσ
μετακινιςεων. Το ςτρατόπεδο, βρίςκεται ςε απόςταςθ περίπου 1.000
μζτρων ζξω από τα όρια του εγκεκριμζνου ςχεδίου που ίςχυε ωσ το 1984
και αποτζλεςε το όριο των επεκτάςεων προσ τθ ςυγκεκριμζνθ περιοχι.
Τζλοσ, μια άλλθ περιοχι που εντάςςεται ςτο ςχζδιο πόλθσ βρίςκεται
ςτθν παραλίμνια ζκταςθ ςτα νοτιοανατολικά τθσ πόλθσ. Θ αναβάκμιςθ
τθσ περιοχισ με το τοπωνφμιο «Λαςπότοποσ» με ζργα υποδομισ (οδικό
δίκτυο, φωτιςμόσ, επιχωματϊςεισ) και θ γενικότερθ αξιοποίθςθ τθσ
παραλίμνιασ περιοχισ με τθ ςυμβολι των ιδιωτικϊν επενδφςεων,
οδιγθςε τθν ζνταξι τθσ ςτο ςχζδιο (χάρτθσ).
Θ δθμιουργία των εγκαταςτάςεων του νζου Ρανεπιςτθμίου Λωαννίνων

κακϊσ και του Ρανεπιςτθμιακοφ Νοςοκομείου Λωαννίνων ςτθν ίδια
περιοχι, αποτζλεςε ςθμαντικό παράγοντα διαμόρφωςθσ του αςτικοφ
ιςτοφ. Οι εγκαταςτάςεισ του νζου Ρανεπιςτθμίου Λωαννίνων βρίςκονται
νότια τθσ πόλθσ και ςίγουρα ςυνζβαλλαν ςτθν μονοπϊλθςθ των
επεκτάςεων προσ τθ νότια κατεφκυνςθ από το 1984 ζωσ ςιμερα.
Ωςτόςο, πρζπει να ςθμειϊςουμε ότι οι επιδράςεισ του Ρανεπιςτθμίου
και του Ρανεπιςτθμιακοφ Νοςοκομείου ςτθν παραγωγι
Εικόνα 41 Πρια ςχεδίου πόλεωσ ανά χρονικζσ περιόδουσ
πθγι: Λάμπρου Γ.
Κεφϊλαιο 3. Η πόλη ςόμερα

Σύνθεςη τησ πόλησ
Θ πόλθ των Λωαννίνων ςιμερα, βάςθ του Σχεδίου “Λ. Καποδίςτριασ” (Ν.
2539/97) ςυνιςτά το Δ.Δ. Λωαννιτϊν. Ρολεοδομικά όμωσ θ πόλθ
περιλαμβάνει ακόμθ 6 από τουσ 12 λοιποφσ οικιςμοφσ που
καταγράφονται ςτατιςτικά ςτον διμο. Αυτοί οι οικιςμοί, ζχουν μεγάλθ
εγγφτθτα με τθν πόλθ, και εμφανίηουν ςχζςεισ εξάρτθςθσ με τθν πόλθ
κακϊσ εκεί ςυγκεντρϊνονται όλεσ οι λειτουργίεσ ςτουσ τομείσ
εξυπθρζτθςθσ. Ουςιαςτικά οι οικιςμοί αυτοί αποτελοφν προάςτια τθσ
πόλθσ με χριςθ κατοικίασ. [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 88]
Συμπεραςματικά θ αςτικι περιοχι των Λωαννίνων περιλαμβάνει τθν

πόλθ των Λωαννίνων με ενςωματωμζνουσ ςε αυτι τουσ οικιςμοφσ Εξοχι,
Καρδαμίτςια, Ρεντζλθ, Βελιςάριο, Τςιφλικόπουλο, Κάτω Νεοχωρόπουλο,
Ανατολι και Κατςικά.
Πλθ αυτι θ περιοχι αποτελεί το ευρφτερο αςτικό ςφςτθμα με κζντρο τθν

πόλθ των Λωαννίνων που αποτελεί τον πυρινα του πολεοδομικοφ
ςυγκροτιματοσ.
Συνολικά θ πολεοδομθμζνθ περιοχι ανζρχεται ςε 1.371 Ha.

Εικόνα 42 Εικόνα 43 Γ.Ρ.Σ. Ιωαννίνων και οικιςμοί
πθγι: ΢υκμιςτικό Σχζδιο &Ρρόγραμμα Ρροςταςίασ Ρεριβάλλοντοσ Οικιςτικοφ

Συγκροτιματοσ Ιωαννίνων (2008)
Εικόνα 44 Η ςθμερινι πολεοδομθμζνθ περιοχι του Διμου
και θ περιοχι ιςχφοσ του κεςμοκετθμζνου ΓΡΣ
πθγι: Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο Διμου Ιωαννιτϊν (2007) Ιςχύον θεςμικό πλαύςιο
Θ δόμθςθ ςιμερα ςτθν πόλθ των Λωαννίνων κακορίηεται αφενόσ από

το Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο που κεςμοκετικθκε με Υπουργικι
Απόφαςθ το 1987 (ΦΕΚ 58 Δ’/09.09.87), τελικι τροποποίθςι του το
1995 / ΦΕΚ 378 Δ’ / 05.06.95) και αφ’ ετζρου από τθ Ηϊνθ Οικιςτικοφ
Ελζγχου (ΗΟΕ) που κεςμοκετικθκε με Ρροεδρικό Διάταγμα το 1989
(ΦΕΚ 297 Δ’/17.05.89) με τελευταία τροποποίθςθ το 1993 (ΦΕΚ 389
Δ’/21.04.93). [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 102]
Το Γ.Π.Σ. περιλαμβάνει τθν πόλθ των Λωαννίνων και τισ τότε κοινότθτεσ
Ανατολισ και Κατςικά, τουσ οικιςμοφσ Βελιςςάριοσ – Ρεντζλθ –
Τςιφλικόπουλο (Δ. Λωαννιτϊν) και τον οικιςμό Εξοχι ( Δ. Ρεράματοσ).
[Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 102]
Σφμφωνα με το ΓΡΣ κεςμοκετικθκαν: [΢υκμιςτικό Σχζδιο Οικιςτικοφ

Συγκροτιματοσ Λωαννίνων 2005: 39]
• Ρρογραμματικό μζγεκοσ πλθκυςμοφ 2010 : 67.000 κατ.

• Εντάχκθκαν ςτο ςχζδιο οικιςμοί προ του ’23.
•Επεκτάκθκε το ςχζδιο πόλθσ ςτα πυκνοδομθμζνα & αραιοδομθμζνα.
• Ορίςτθκαν 26 πολεοδομικζσ ενότθτεσ.
Χωροκετικθκαν:
• Διοικθτικό κζντρο, ςτο ςτρατόπεδο Βελιςςαρίου.
•Χονδρικό Εμπόριο, ςτακμόσ υπεραςτικϊν λεωφορείων και
φορτθγϊν ςτα όρια του Ρεριφερειακοφ Δακτυλίου τθσ πόλθσ ςτο
Ηευγαρολίβαδο Σταυρακίου.
• 2 νζεσ λαϊκζσ αγορζσ ςτουσ Αμπελοκιπουσ και τθν Ανατολι.
• Υγρόσ ςτίβοσ κωπθλαςίασ ςτθ λίμνθ / ανάχωμα Κοινότθτασ Αμφικζασ. λίμνθσ ωσ Τόπου Λδιαίτερου Φυςικοφ Κάλλουσ επεκτάκθκαν
• ΒΛΡΑ ςτον Κατςικά. προκειμζνου να ςυμπεριλάβει τμιματα τθσ πόλθσ τα οποία διατθροφν
• Λχκυόςκαλα ςτθν περιοχι του Λχκυογεννθτικοφ ςτακμοφ. τον παραδοςιακό τουσ χαρακτιρα και κρίνονται ότι ζχουν ανάγκθ
• Ακλθτικόσ πυρινασ Β’ ςτο Λαςπότοπο και Ακλθτικόσ πυρινασ Α’ δυτικά
ειδικισ προςταςίασ. Με τθν ΚΥΑ 135074/5193 (ΦΕΚ 1531 Β/9-12-02), θ
του Ράρκου Ρυρςινζλλα.
λίμνθ Ραμβϊτιδα χαρακτθρίςτθκε ωσ περιοχι οικοανάπτυξθσ και
Κακορίςτθκαν επίςθσ ηϊνεσ κεςμικϊν κινιτρων και πολεοδομικϊν ςυςτάκθκε Ειδικόσ Φορζασ Διαχείριςθσ. [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν
μθχανιςμϊν: 2007:104]
• Ηϊνθ Ενεργοφ Ρολεοδομίασ (ΗΕΡ) για τισ χριςεισ: Το εγκεκριμζνο Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο υλοποιικθκε κυρίωσ ωσ προσ
-Νζο Διοικθτικό Κζντρο και ζτοιμθ κατοικία ςτο ςτρατόπεδο τισ προβλεπόμενεσ από αυτό επεκτάςεισ οι οποίεσ ζχουν ολοκλθρωκεί.
Βελιςςάριου. Σθμαντικζσ προτάςεισ, ωςτόςο, του εγκεκριμζνου ΓΡΣ, όπωσ θ
-Τουριςτικι χριςθ ςτθν περιοχι Βαγιάνου μζχρι Λχκυόςκαλα.
χωροκζτθςθ διαφόρων χριςεων, θ οργάνωςθ των χριςεων γθσ και
• Ηϊνθ εξυγίανςθσ ωσ περιοχζσ προςταςίασ αρχιτεκτονικϊν ςυνόλων και
για αναβάκμιςθ περιβάλλοντοσ: ιδιαίτερα των τοπικϊν κζντρων, θ ιεράρχθςθ του οδικοφ δικτφου, οι
-Ραραδοςιακό κζντρο με το Κάςτρο ηϊνεσ πολεοδομικϊν μθχανιςμϊν και κινιτρων κλπ. δεν υλοποιικθκαν ι
-Νθςί δεν ακολουκικθκαν όπωσ προβλεπόταν από το ΓΡΣ. Το πρόβλθμα
• Ηϊνθ αγοράσ ςυντελεςτι (ΗΑΣ) ςτο τμιμα: οφείλεται εν μζρει ςτο γεγονόσ ότι δεν ακολοφκθςε θ απαιτοφμενθ
-του Στρατοπζδου Βελιςςάριου όπου θ οικιςτικι χριςθ και ςτο ανακεϊρθςθ του παλιοφ ςχεδίου, αλλά κυρίωσ ςτα γενικότερα
οικόπεδο του Διμου.
προβλιματα που αντιμετωπίηει θ εφαρμογι του πολεοδομικοφ
ςχεδιαςμοφ ςτθ Χϊρα μασ. [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 104]
Το Λςτορικό κζντρο τθσ πόλθσ δθλαδι το Κάςτρο και θ ευρφτερθ περιοχι
ζξω από αυτό ,το 1989 χαρακτθρίςτθκε ωσ παραδοςιακόσ οικιςμόσ με
ειδικοφσ όρουσ και περιοριςμοφσ δόμθςθσ (Ρ.Δ. /28.2.89 – ΦΕΚ 605
Δ’/89). Επίςθσ αξίηει να αναφζρουμε ότι θ Λίμνθ Ραμβϊτιδα αποτελεί
ζναν από τουσ ςυνολικά 8 τόπουσ που ζχουν προτακεί για ζνταξθ ςτο
Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ρροςτατευόμενων Ρεριοχϊν “ΦΥΣΘ 2000”. Με τθν
Υ.Α. Φ31/4425/212/75 (ΦΕΚ 266/τΒ'/ 21.3.1977), θ λίμνθ
χαρακτθρίςτθκε ωσ Τόποσ Λδιαίτερου Φυςικοφ Κάλλουσ, ενϊ με τθν Υ. Α.
ΦΓ 1472/62623/15.10.81 (ΦΕΚ 660/Β'/19.10.81), τα όρια τθσ κιρυξθσ τθσ
Εικόνα 45 Ιςχφον ςχζδιο πόλθσ
πθγι: Διμοσ Ιωαννιτϊν
Σιμερα βρίςκεται υπό εξζλιξθ το νζο Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο

Λωαννίνων. Ωςτόςο πρζπει πρϊτα να ολοκλθρωκεί το ΢υκμιςτικό Σχζδιο
Λωαννίνων, το οποίο βρίςκεται και αυτό υπό εξζλιξθ και αναμζνεται να
ολοκλθρωκεί ςφντομα, κακϊσ αυτό κα δϊςει τισ γενικζσ κατευκφνςεισ
για τθν ολοκλιρωςθ και ζγκριςθ του νζου Γ.Ρ.Σ. Λωαννίνων.
Εικόνα 46 Συντελεςτζσ δόμθςθσ ςτο ιςχφον ςχζδιο πόλθσ
Συντελεςτζσ δόμθςθσ
(Ρ.Δ. 23-8-1978 ΦΕΚ 572Δ/6-11-1978)
Οι ςυντελεςτζσ δόμθςθσ ςτθν πόλθ των

Λωαννίνων, ςφμφωνα με το ιςχφον Γ.Ρ.Σ.,
κυμαίνονται από 0,4 μζχρι 2,4.
Το κζντρο τθσ πόλθσ παρουςιάηει κυρίωσ

ςυντελεςτζσ δόμθςθσ 1.4, 1.8 και 2.4. Θ
περιοχι του Κάςτρου ζχει 1.2 ςυντελεςτι
δόμθςθσ. Το ίδιο και θ περιοχι τθσ
παλιάσ πόλθσ με κάποια ςθμεία όμωσ να
παρουςιάηουν κλιμακωτό ςυντελεςτι
δόμθςθσ. Θ παραλίμνια περιοχι ζχει
ςυντελεςτι δόμθςθσ κοντά ςτο Κάςτρο
1.4 και πιο μακριά από αυτό εμφανίηει
τιμζσ 2.4 και 0.6. Τζλοσ ςθμειϊνουμε ότι
οι επεκτάςεισ θσ πόλεισ παρουςιάηουν
κυρίωσ ςυντελεςτι δόμθςθσ 0.6.
Εικόνα 47 Φψθ κτιρίων
Επιτρεπόμενα φψθ κτιρίων
(Απόφαςθ Νομαρχθ: 1213/16-11-1987 ΦΕΚ

1194Δ/14-12-1987)
Τα επιτρεπόμενα φψθ κτιρίων ςτθν πόλθ

ςιμερα παίρνουν τιμζσ από 7.50 μζτρα ζωσ
18.00 μζτρα.
Ειδικότερα το κάςτρο και θ ιςτορικι

περιοχι ζξω από αυτό ζχουν όριο
επιτρεπόμενου φψουσ κτιρίου τα 7.50 μζτρα
ενϊ θ κεντρικι περιοχι τθσ πόλθσ
παρουςιάηει κυρίωσ 18.00 μζτρα
επιτρεπόμενου φψουσ. Θ παραλίμνια
περιοχι κοντά ςτο κάςτρο ζχει όριο φψουσ
12.00 μζτρα και όςο απομακρυνόμαςτε από
αυτό το όριο φψουσ παίρνει τιμζσ από 8.50
μζχρι 10.50 μζτρα.
Τομείσ Αρτιότθτασ
Ο παραπάνω πίνακασ δίνει τουσ ιςχφοντεσ τομείσ αρτιότθτασ για τθν

πόλθ των Λωαννίνων. Ραρατθροφμε ότι τα ποςοςτά κάλυψθσ
κυμαίνονται από 50% μζχρι και 70%.
Εικόνα 48 Χάρτθσ τομζων αρτιότθτασ

Σθμαντικά προβλιματα επίςθσ τθσ χωρικισ οργάνωςθσ τθσ πόλθσ

Χωροταξικό ανϊπτυξη και οργϊνωςη τησ πόλησ
αποτελοφν ο κορεςμόσ τθσ κεντρικισ περιοχισ, θ ζλλειψθ κοινοχριςτων
και κοινωφελϊν χϊρων κυρίωσ ςτισ περιμετρικζσ περιοχζσ και θ
Τάςεισ τθσ πόλθσ κυκλοφοριακι ςυμφόρθςθ ςτο κζντρο τθσ πόλθσ ςε ςυνδυαςμό με τθν
απόλυτθ εξάρτθςθ του ςυςτιματοσ μεταφορϊν από τισ οδικζσ
Βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ οικιςτικισ ανάπτυξθσ τθσ πόλθσ τα τελευταία μεταφορζσ και το Λ.Χ.
χρόνια είναι θ προαςτιακι και περιαςτιακι ανάπτυξθ. Οικιςμοί
αναπτφςςονται ςτθν άμεςθ περίμετρο τθσ πόλθσ, με ρυκμό πολφ Γενικι περιγραφι τθσ οργάνωςθσ τθσ πόλθσ
μεγαλφτερο από τον ρυκμό ανάπτυξθσ τθσ πόλθσ. Θ τάςθ αυτι ςχετίηεται
με τισ αλλαγζσ ςτισ προτιμιςεισ των νοικοκυριϊν (αναηιτθςθ κατοικίασ Το πολεοδομικό κζντρο τθσ πόλθσ αναπτφςςεται κοντά ςτο ιςτορικό
μεγαλφτερου μεγζκουσ και ςε καλφτερο περιβάλλον), κακϊσ και τισ κζντρο τθσ και κατά πρϊτο λόγο εκατζρωκεν τθσ Λεωφόρου Δωδϊνθσ-
αλλαγζσ ςτθν αγορά γθσ και κατοικίασ (χαμθλότερεσ τιμζσ γθσ ςτισ Αβζρωφ από το Ρειραματικό Σχολείο μζχρι το Κάςτρο και εκατζρωκεν
περιαςτικζσ περιοχζσ, μεγαλφτερθ προςφορά γθσ κλπ.). Το φαινόμενο τθσ 28θσ Οκτωβρίου μζχρι τθ διαςταφρωςθ με τθν οδό Κοραι και ςε
αυτό αναμζνεται να ςυνεχιςτεί και τα επόμενα χρόνια (βάςθ τθσ πλάτοσ μζχρι τθν πλατεία Ράργθσ και τθν οδό Ανεξαρτθςίασ.
οικοδομικισ δραςτθριότθτασ που παρατθρείται τθν τελευταία δεκαετία). Ραρατθροφμε ότι ςτο κζντρο τθσ πόλθσ ζχει ενταχκεί και το παλαιό
Ζτςι τα Γιάννενα μεταςχθματίηονται βακμιαία από “γραμμικι” ςε κζντρο, που ςε μία περίοδο είχε πάψει να λειτουργεί ωσ κζντρο τθσ
“θμικυκλικι” πόλθ. πόλθσ όταν οι λειτουργίεσ μετατζκθκαν δυτικότερα. Ωςτόςο, αρκετζσ
μεμονωμζνεσ κεντρικζσ λειτουργίεσ διοίκθςθσ είναι χωροκετθμζνεσ
Θ τάςθ για ανάπτυξθ τθσ πόλθσ και κυρίωσ για κατοικία εντοπίηεται ςτα εκτόσ αυτοφ του πολεοδομικοφ κζντρου.[Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007:
νότια, ςφμφωνα με τθν μελζτθ των τιμϊν γθσ. Μία ακόμα τάςθ 89-90]
εντοπίηεται προσ τα βόρεια, εντόσ εγκεκριμζνων ςτο Γ.Ρ.Σ. περιοχϊν, θ
οποία όμωσ δεν είναι τόςο ζντονθ. Το πολεοδομικό κζντρο λειτουργεί και ωσ οικονομικό κζντρο τθσ πόλθσ
Ωςτόςο οι τάςεισ αυτζσ τθσ ζντονθσ διάχυςθσ τθσ κατοικίασ αλλά και των κακϊσ ςε αυτό ςυγκεντρϊνονται εμπορικά καταςτιματα, κοινωφελείσ
οικονομικϊν δραςτθριοτιτων ςτον περιαςτικό χϊρο ζχουν ςθμαντικζσ υπθρεςίεσ, καταςτιματα τραπεηϊν, γραφεία, ξενοδοχεία και άλλα
επιπτϊςεισ τόςο ςτισ αςτικζσ ροζσ όςο και τθν ποιότθτα του καταςτιματα αναψυχισ, ενϊ βεβαίωσ θ κατοικία εξακολουκεί να
περιβάλλοντοσ. αποτελεί βαςικι χριςθ. Θ περιοχι του πολεοδομικοφ κζντρου είναι
αρκετά διευρυμζνθ ςε ςχζςθ με τισ προτάςεισ του κεςμοκετθμζνου Χϊροι αποκθκϊν υπάρχουν διάςπαρτοι αρκετοί ςε όλα τα Λωάννινα. Μια
Γ.Ρ.Σ., με βάςθ τισ οποίεσ το κζντρο πόλθσ επεκτεινόταν μόνο πάνω ςτισ μικρι ςυγκζντρωςθ παρατθρείται ςτθν περιοχι του παραδοςιακοφ
Λεωφόρου Δωδϊνθσ, Αβζρωφ και 28θσ Οκτωβρίου. [Γ.Π.Σ. Δήμοσ οικιςμοφ ςε κτίρια αρκετά παλιά και αναξιοποίθτα. [Γ.Ρ.Σ. Διμου
Ιωαννιηών 2007: 89-90] Λωαννιτϊν 2007: 92]
Θ κατοικία και ειδικότερα θ αμιγισ κατοικία αποτελεί τθν κυρίαρχθ Θ πόλθ παρουςιάηει ςθμαντικοφσ ελεφκερουσ χϊρουσ και χϊρουσ
χριςθ ςτο ςφνολο τθσ οικιςτικισ περιοχισ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων. πραςίνου μζςα ςτον πολεοδομικό τθσ ιςτό κακϊσ και ςτθν περίμετρό
Αναπτφςςεται ςτο εςωτερικό των κεντρικϊν περιοχϊν, ςτισ παρυφζσ του τθσ. Οι ςθμαντικότερεσ ςυγκεντρϊςεισ είναι: [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν
2007: 91]
κζντρου και ςτισ εξωτερικζσ περιοχζσ. Θ γενικι κατοικία αναπτφςςεται
κυρίωσ ςτουσ κφριουσ οδικοφσ άξονεσ και ςτισ παρυφζσ του • Το μεγάλο αδιατάρακτο περιαςτικό δάςοσ που αναπτφςςεται με τθ
πολεοδομικοφ κζντρου. Οι οδοί Ν. Ηζρβα, Ανεξαρτθςίασ και Γ. μορφι δαςωμζνθσ λοφοςειράσ ςτο δυτικό όριο τθσ πόλθσ. Ρρόκειται για
Ραπανδρζου, Αρχ. Μακαρίου, Γράμμου, Μπιηανίου - ΚΑϋ Φεβρουαρίου το αιςκθτικό δάςοσ ζκταςθσ 864 ςτρζμ. χαρακτθριςμζνο ωσ «Τοπίο
και γφρω από τθν Ρλατεία Δ. Χατηι. Οι περιοχζσ γενικισ κατοικίασ ςτθν Λδιαιτζρου Φυςικοφ Κάλλουσ» (ΦΕΚ 306 Δ’/16.11.76). Σφμφωνα με
πράξθ είναι πολφ μικρότερεσ από αυτζσ που ορίηει το υφιςτάμενο Γ.Ρ.Σ. παλαιά προμελζτθ του Υπ. Γεωργίασ με νζεσ δενδροφυτεφςεισ προσ τισ
δυτικζσ κατωφζρειεσ του λόφου, κα ιταν δυνατι θ ςθμαντικι αφξθςθ
[Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 90]
τθσ ζκταςισ του.
Οι περιςςότερεσ βιομθχανικζσ και βιοτεχνικζσ χριςεισ ζχουν εκδιωχκεί • Ο λόφοσ «Ηευγάρια – Ρεριβλζπτου» όπου θ εκκλθςία τθσ Ρεριβλζπτου,
ζξω από τθν πόλθ. Εξαίρεςθ αποτελεί το Κζντρο Ραραδοςιακισ τα παλαιά κτίρια του Ρανεπιςτθμίου και το κτίριο τθσ φοιτθτικισ εςτίασ.
Βιοτεχνίασ (ΚΕ.ΡΑ.ΒΛ.) που ςτεγάηει κυρίωσ εργαςτιρια Ρεριβάλλεται από περιοχι ενταγμζνθ ςτο ςχζδιο τθσ πόλθσ που
αργυροχρυςοχοΐασ, θ οποία αποτελεί το ςθμαντικότερο παραδοςιακό περιλαμβάνει και δεφτερο λόφο, με τθν εφαρμογι του Γενικοφ
οικονομικό κλάδο των Λωαννίνων. Το ΚΕ.ΡΑ.ΒΛ. είναι χωροκετθμζνο πάνω Ρολεοδομικοφ Σχεδίου του 1987.
ςτθν Αρχιεπιςκόπου Μακαρίου με εγκεκριμζνο τοπικό ρυμοτομικό
• Το Ράρκο Ρυρςινζλλα ζκταςθσ 270 ςτρζμ., περιαςτικό πράςινο που
ςχζδιο. Ελάχιςτεσ είναι και οι εγκαταςτάςεισ του χονδρεμπορίου. Αυτζσ διαςχίηεται – διχοτομείται από τθν οδό Δωδϊνθσ – είςοδο ςτθν πόλθ
χωροκετοφνται ςε κεντρικοφσ οδικοφσ άξονεσ τθσ πόλθσ, όπωσ θ από τθν Ε.Ο. Άρτασ - Λωαννίνων.
Αρχιεπιςκόπου Μακαρίου και θ Γ. Ραπανδρζου, αλλά και πάνω ςτθν
Εκνικι οδό Λωαννίνων – Θγουμενίτςασ. [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν (2007)] Μικρότερεσ ςε ζκταςθ αλλά το ίδιο ςθμαντικζσ ςυγκεντρϊςεισ πραςίνου
αποτελοφν: [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 91-92]
το ςφμπλεγμα πλατείασ Ρφρρου και Λικαρίτςια.

Ζνασ μεγάλοσ δθμόςιοσ ανοικτόσ χϊροσ είναι το οικοδομικό Θ παραλίμνια περιοχι αποτελεί κατεξοχιν τόπο αναψυχισ, κυρίωσ τθν
τετράγωνο ςτο οποίο είναι εγκατεςτθμζνο το ξενοδοχείο ΞΕΝΛΑ. κερινι περίοδο. Ρλικοσ καταςτθμάτων, εςτιατορίων, κζντρων
το γραμμικό πάρκο ςτθν όχκθ τθσ λίμνθσ από τθν πλατεία διαςκζδαςθσ και αναψυκτθρίων ςυγκεντρϊνονται ςτθν περιοχι ςε
Μαβίλθσ μζχρι τθν οδό Βογιάνου που ςυνδζεται και με το πάρκο ανακαινιςμζνα παλαιά κτίρια και παλιζσ αποκικεσ. Τα τελευταία χρόνια
κυκλοφοριακισ αγωγισ και το οποίο διατρζχει ζνασ λίγο πιο δίπλα, μζςα ςτθν παλιά αγορά, ζχει αρχίςει να αναπτφςςεται
ποδθλατόδρομοσ. ζνασ δεφτεροσ πυρινασ αναψυχισ. Επίςθσ θ κεντρικι περιοχι, κοντά
ςτθν κεντρικι πλατεία και τθ νομαρχία, αποτελεί υποδοχζα
Αξίηει να αναφζρουμε το ςθμαντικό ζργο των τελευταίων χρόνων που πολυάρικμων χϊρων αναψυχισ (κυρίωσ αναψυκτθρίων). Τζλοσ, ςε
αφορά ςτθν καταςκευι ποδθλατικισ-περιπατθτικισ διαδρομισ μεγάλθ ζκταςθ εκτόσ ςχεδίου δίπλα ςτθν περιοχι Βοτανικοφ
πραςίνου με ςτόχο τθν ςφνδεςθ τθσ οδοφ Βογιάνου με τον οικιςμό καταςκευάςτθκε από ιδιϊτεσ επενδυτζσ ζνα μεγάλο παραλίμνιο
Κατςικά, διαδρομι ςυνολικοφ μικουσ 3 χιλιομζτρων. Απϊτεροσ ςτόχοσ ψυχαγωγικό πάρκο που λειτουργεί ωσ πολυχϊροσ διαςκζδαςθσ.
είναι θ επζκταςθ τθσ διαδρομισ κατά μικοσ όλθσ τθσ λίμνθσ.
Τζλοσ ςθμειϊνουμε ότι υπάρχουν ακόμα πολλοί διάςπαρτοι μικροί Οδικό δίκτυο
ελεφκεροι χϊροι και χϊροι πραςίνου, κυρίωσ ςτον παλιότερο ιςτό τθσ
πόλθσ.
Το μεγαλφτερο τμιμα του οδικοφ δικτφου τθσ πόλθσ ζχει χαρακτιρα
Σθμαντικι χωρικι ςυγκζντρωςθ παρουςιάηει και θ αναψυχι. Οι αςτικό ι περιαςτικό. Δεδομζνου του χαρακτιρα και τθσ εξυπθρζτθςθσ
δυνατότθτεσ για αναψυχι ςτθν πόλθ των Λωαννίνων είναι πολλζσ και του οδικοφ δικτφου και του ςυνδυαςμοφ τουσ προκφπτει υψθλό
απορρζουν κυρίωσ από τουσ εξαίρετουσ φυςικοφσ πόρουσ τθσ Λίμνθσ ποςοςτό διαμπεροφσ κυκλοφορίασ. Σφμφωνα με τισ Κυκλοφοριακζσ
Ραμβϊτιδασ και των παραλίμνιων χϊρων τθσ, από τθν ιςτορικι πόλθ με Μελζτεσ του 19961 και του 19992, θ διαμπερισ κυκλοφορία κυμαίνεται
τθν ποικιλία μνθμείων και πολιτιςτικϊν υποδομϊν αλλά και από τθ μεταξφ 20% και 35% τθσ κυκλοφορίασ των κεντρικϊν οδικϊν αξόνων τθσ
ςφγχρονθ πόλθ με τισ αςτικζσ υποδομζσ τθσ και το ενδιαφζρον και
1
Διμοσ Λωαννιτϊν, Μελέτη κυκλοφοριακήσ οργάνωςησ και ςτάθμευςησ πόλησ
ποιοτικό τθσ περιβάλλον. Αυτζσ οι ιδιότθτεσ τθσ πόλθσ επθρεάηουν και
Ιωαννίνων, Μελζτθ : Λ. Δοκουμετηίδθσ, Λ. και Δ. Αναγνωςτόπουλοσ, 1996
κακορίηουν τθν χωροκζτθςθ των χϊρων αναψυχισ ςτθν πόλθ. [Γ.Ρ.Σ.
2
Διμου Λωαννιτϊν 2007: 92] Διμοσ Λωαννιτϊν, Μελέτη αξιολόγηςησ επιπτώςεων από την εφαρμογή μέτρων
κυκλοφοριακήσ ρφθμιςησ, Μελζτθ : Κ. Θλιόπουλοσ & Συνεργάτεσ ΕΡΕ, 1999
πόλθσ. Το μεγαλφτερο ποςοςτό τθσ διαμπεροφσ κυκλοφορίασ περιλαμβάνουν τόςο μετακινιςεισ μεταξφ τθσ πόλθσ και περιοχϊν των
χρθςιμοποιεί τον άξονα Δόμπολθ – Σουλίου – Λάμπρου – Μ. υπόλοιπων διμων του ευρφτερου πολεοδομικοφ ςυγκροτιματοσ όςο και
Αλεξάνδρου. Θ Μελζτθ του 1999 τονίηει ότι, παρά τον μεγάλο φόρτο και μετακινιςεισ μεγαλφτερου μικουσ μεταξφ τθσ χϊρασ και του
τθν προβλθματικι ροι τθσ κυκλοφορίασ ςτον άξονα αυτόν, θ διερχόμενθ εξωτερικοφ. [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 73]
κυκλοφορία προτιμάει να τον χρθςιμοποιεί αντί τθσ Βλαχόςτρατασ.
[Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 73] Κακοριςτικισ ςθμαςίασ παράγοντασ, που ενιςχφει τθν δυναμικότθτα τθσ
εξζλιξθσ τθσ πόλθσ και ςυντελεί ςτθν εξζλιξθ και διαμόρφωςθ των δομϊν
Το υψθλό ποςοςτό διερχόμενθσ κυκλοφορίασ ςτο κεντρικό οδικό δίκτυο τθσ πόλθσ είναι θ ολοκλιρωςθ και λειτουργία του ζργου τθσ Εγνατίασ
τθσ πόλθσ δθμιουργεί ςθμαντικό κυκλοφοριακό πρόβλθμα ςτθν πόλθ. Θ οδοφ. Τα επόμενα χρόνια αναμζνονται να φανοφν τα αποτελζςματα τθσ
κατάςταςθ αναμζνεται να βελτιωκεί με τθν ολοκλιρωςθ τθσ ςτο χϊρο τθσ πόλθσ.
παράκαμψθσ τθσ πόλθσ, που κα παραλάβει ςε μεγάλο βακμό μζροσ του
κυκλοφοριακοφ φόρτου και κα βελτιϊςει ζτςι τισ ςυνκικεσ μετακίνθςθσ
ςτθν κεντρικι περιοχι.
Πςον αφορά το οδικό δίκτυο αξίηει επίςθσ να ςθμειϊςουμε ότι από τθ

πόλθ των Λωαννίνων διζρχονται ι απολιγουν ςθμαντικοί οδικοί άξονεσ
προσ τζςςερισ κατευκφνςεισ με ιδιαίτερα υψθλι κυκλοφορία. Αυτοί
είναι: [Γ.Ρ.Σ. Διμου Λωαννιτϊν 2007: 73]
α) προσ Άρτα – Ράτρα

β) προσ Μζτςοβο – Κεςςαλία, Μακεδονία, Κράκθ και
Ανατολικά Βαλκάνια
γ) προσ Θγουμενίτςα και μζςω του λιμανιοφ τθσ προσ Λταλία και
Δυτικι Ευρϊπθ
δ) προσ Κόνιτςα – Κακαβιά και Αλβανία
Οι δρόμοι αυτοί αποτελοφν κομβικό ςθμείο για ολόκλθρο το οδικό

ςφςτθμα μεταφορϊν και κυκλοφορίασ τθσ Θπείρου. Οι οδοί
Έργα ανϊπλαςησ Ωςτόςο τα ζργα αυτά ςτθν πλειοψθφία τουσ επιδροφν κετικά ςτθν
εικόνα και λειτουργία τθσ πόλθσ και ευελπιςτοφμε να ςυνεχιςτοφν.
Τα τελευταία χρόνια θ πολεοδομικι φυςιογνωμία τθσ πόλθσ αλλάηει
ςυνεχϊσ. Αιτία αυτοφ αποτελοφν τα πολλαπλά ζργα ανάπλαςθσ και Σε αυτι τθν ενότθτα τθσ εργαςίασ κρίκθκε ςκόπιμο να αναφζρουμε
ανάπτυξθσ που γίνονται ςτθν πόλθ με ςτόχο τθν βελτίωςθ τθσ εικόνασ ςυνοπτικά κάποια από αυτά. Συγκεκριμζνα κα παρουςιάςουμε τθν
τθσ, τθν ανάδειξθ των ιδιαίτερων χαρακτθριςτικϊν τθσ κακϊσ και τθν ανάπλαςθ τθσ κεντρικισ πλατείασ τθσ πόλθσ και τα ζργα ανάπλαςθσ για
βελτίωςθ τθσ λειτουργικότθτάσ τθσ. τθν ανάδειξθ του ιςτορικοφ κζντρου τθσ πόλθσ.
Τα ζργα των αναπλάςεων αυτϊν γεννικθκαν φςτερα από τθν

διαπίςτωςθ τθσ υποβάκμιςθσ τθσ πολεοδομικισ εικόνασ τθσ πόλθσ τα Ανάπλαςθ τθσ κεντρικισ πλατείασ των Λωαννίνων
τελευταία χρόνια. Ο κορεςμόσ του πολεοδομικοφ κζντρου τθσ πόλθσ, θ
ζλλειψθ κοινοχριςτων και κοινωφελϊν χϊρων και θ κυκλοφοριακι Θ κεντρικι πλατεία τθσ πόλθσ αποτελεί το ςθμείο κατατεκζν του
ςυμφόρθςθ, είναι μερικά από τα προβλιματα που χριηουν άμεςθσ πολεοδομικοφ κζντρου τθσ πόλθσ. Χωροκετείται ςτο διοικθτικό κζντρο
λφςθσ. τθσ πόλθσ, το οποίο αποτελεί άκρο του ευρφτερου κζντρου.
Θ λεωφόροσ Δωδϊνθσ που περνάει μπροςτά από τθν πλατεία και τθν
Ζτςι μζςα από τα ζργα των αναπλάςεων γίνεται μια προςπάκεια ορίηει χωρικά αποτελεί μία από τισ βαςικότερεσ οδικζσ αρτθρίεσ του
ανανζωςθσ του αςτικοφ ιςτοφ τθσ πόλθσ, με κφριο ςτόχο των οδικοφ δικτφου τθσ πόλθσ.
επαναςχεδιαςμό και τθν επαναχρθςιμοποίθςθ των υφιςτάμενων δομϊν
Αξίηει να ςθμειϊςουμε ότι θ πλατεία περιβάλλεται από ςθμαντικά, ςτθν
του χϊρου και των διακζςιμων υποδομϊν.
λειτουργία τθσ πόλθσ, κτίρια και ςυγκεκριμζνα από τθν Νομαρχία και το
Δικαςτικό Μζγαρο.
Ρολλά από τα αποτελζςματα των ζργων αυτϊν αντιμετϊπιςαν αρνθτικζσ
κριτικζσ. Θ “αποτυχία” τουσ είναι κυρίωσ αποτζλεςμα τθσ δυςκολίασ του Θ πλατεία τθσ πόλθσ αποτελοφςε ανζκακεν το χϊρο ςυγκζντρωςθσ και
ςυνδυαςμοφ των αντικρουόμενων απαιτιςεων του ζργου και του ςυνάκροιςθσ των κατοίκων τθσ. Ο πεηόδρομοσ με τα παγκάκια και τα
ςυνδυαςμοφ τθσ χρθςτικότθτασ και τθσ λειτουργικότθτασ με τθν δζντρα και το χαρακτθριςτικό ςιντριβάνι αποτελοφςαν ςθμείο
προςδοκϊμενθ αιςκθτικι. ανάπαυςθσ και ξεκοφραςθσ όλων των κατοίκων.
Θ ανάγκθ ανάπλαςισ τθσ γεννικθκε κυρίωσ κάτω από τον πολεοδομικό

κορεςμό και τθν πίεςθ των χριςεων γθσ, που παρατθρείται ςτο κυρίωσ
τμιμα τθσ πόλθσ τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα μεγάλεσ πιζςεισ
αςκικθκαν από τθν περιοριςμζνθ κυκλοφοριακι ικανότθτα, αποτζλεςμα
κυρίωσ των παράνομα ςτακμευμζνων αυτοκινιτων. Ειδικά τθσ ϊρεσ
αιχμισ παρατθρείται περιοριςμζνθ κυκλοφοριακι ικανότθτα, μείωςθ τθσ
μζςθσ ταχφτθτασ κυκλοφορίασ, αυξθμζνθ ρφπανςθ λόγω του κορφβου
και των καυςαερίων κακϊσ και κορεςμόσ του ελεφκερου χϊρου. Το
κζντρο τθσ πόλθσ καταλαμβάνουν κακθμερινά 4.700 νόμιμα
παρκαριςμζνα οχιματα και 1.500 παράνομα. Πλο αυτό, όπωσ είναι
φυςικό, υποβακμίηει το αςτικό περιβάλλον τθσ πόλθσ και δθμιουργεί
προβλιματα ςτισ χριςεισ γθσ τθσ με όλα τα προβλιματα που αυτό
ςυνεπάγεται.
Μζςα ςε αυτό το πλαίςιο προτάκθκε και αποφαςίςτθκε θ ανάπλαςθ τθσ Εικόνα 49 Η κεντρικι πλατεία πριν τθν ανάπλαςθ
κεντρικισ πλατείασ ϊςτε κάτω από αυτιν να καταςκευαςτεί υπόγειο
πθγι: Διμοσ Ιωαννιτϊν (http://www.ioannina.gr)
παρκινγκ. Ιταν λοιπόν μία λφςθ βαςιςμζνθ ςτθν λογικι τθσ
επανάχρθςθσ και του επανελζγχου των χριςεων.
Θ νζα πλατεία άλλαξε ριηικά τθν μορφι τθσ κεντρικισ περιοχισ των
Λωανίνων. Στο πνεφμα του εκςυγχρονιςμοφ θ πλατεία ζχει πλζον μια πιο
“ςκλθρι” κα μοντζρνα δομι, με αυςτθρζσ και κακαρζσ χαράξεισ. Ωςτόςο
θ νζα αυτι εικόνα κρίκθκε αρνθτικά από πολλοφσ υποςτθρίηοντασ ότι
χάλαςε τθν φιλόξενθ εικόνα τθσ πόλθσ και αποτελεί ζνα παράταιρο,
αρχιτεκτονικά, ςτοιχείο τθσ πόλθσ.. Κριτικι αςκικθκε και ςτο γεγονόσ
τθσ επιλογισ των υλικϊν, που χαρακτθρίςτθκαν ωσ μθ φιλικά προσ το
περιβάλλον.
Συνοψίηοντασ μποροφμε να ποφμε ότι το ζργο αυτό δεν κρίνεται ωσ

απόλυτα επιτυχθμζνο. Για πολλοφσ απζδειξε ότι πράςινεσ πλατείεσ και
υπόγεια παρκινγκ δεν ςυνδυάηονται. Ακόμα και το πρόβλθμα τθσ
ςτάκμευςθσ δεν λφκθκε κακϊσ παρόλο που προςφζρκθκε λφςθ, αυτι
δεν αποτελεί τθν πρϊτθ επιλογι των κατοίκων λόγω του υψθλοφ τθσ
κόςτουσ.
Εικόνα 50 Η κεντρικι πλατεία μετά τθν ανάπλαςθ

Ανάδειξθ ιςτορικοφ κζντρου πόλθσ λειτουργικι διαςφνδεςι τουσ που κα προςφζρουν ανεμπόδιςτθ
πρόςβαςθ ςτουσ πολίτεσ.
Το ιςτορικό κζντρο τθσ πόλθσ αποτελεί ηωτικό τμιμα τθσ ςφγχρονθσ
πόλθσ των Λωαννίνων. Θ ανάγκθ προςταςίασ του πθγάηει τόςο από τθν Χαρακτθριςτικό παράδειγμα αυτϊν των δράςεων είναι θ οδόσ
ιςτορικι του ςθμαςία, κακϊσ αποτελεί δείγμα όλθσ τθσ ιςτορίασ τθσ Μπότςαρθ, θ οποία ςυνδζει τθν 28θσ Οκτωβρίου με τθ Μουλαϊμίδθ, θ
πόλθσ, όςο και από τθν λειτουργικι του ςθμαςία κακϊσ το κομμάτι αυτό οποία ζχει πλζον διαμορφωκεί ςε πεηόδρομο. Στόχοσ ιταν να
είναι ζνα αδιάςπαςτο τμιμα τθσ πόλθσ που ςυντελεί και αυτό με τον διαμορφωκεί ωσ μία ενιαία πλατεία.
τρόπο του ςτθν ομαλι λειτουργία τθσ πόλθσ.
Εκτόσ από τθν πεηοδρόμθςθ που ζγινε προςτζκθκαν δζνδρα, κακιςτικά
Θ εικόνα που παρουςιάηει ςιμερα είναι αυτι τθσ υποβάκμιςθσ και τθσ και φωτιςτικά ςϊματα.
εγκατάλειψθσ. Χαρακτθριςτικά προβλιματα είναι τα επιβαρυμζνα από
Αποτζλεςμα ιταν θ οπτικι
εμπόδια πεηοδρόμια και το μικρό τουσ πλάτοσ, θ ζλλειψθ του αναγκαίου
ενοποίθςθ του χϊρου, θ τόνωςθ
αςτικοφ εξοπλιςμοφ, ο υψθλόσ κυκλοφοριακόσ φόρτοσ και θ ζλλειψθ
τθσ λειτουργικότθτάσ του, θ
επαρκοφσ φωτιςμοφ τισ νυχτερινζσ ϊρεσ. Πλα αυτά υποβακμίηουν τθν
ενκάρρυνςθ τθσ χριςθσ του από
αιςκθτικι εικόνα του χϊρου και δθμιουργοφν δυςλειτουργικότθτα ςτισ
τουσ πεηοφσ αλλά και θ ανάδειξθ
δομζσ του.
των δφο διατθρθτζων κτιρίων που
Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προςπάκεια αναβάκμιςθσ περιοχϊν του υπάρχουν ςε αυτόν (Ταχυδρομείο
ιςτορικοφ κζντρου, που εντάςςεται ςτθ ςτρατθγικι προςταςίασ και Εικόνα 51 Ανάπλαςθ και πεηοδρόμθςθ και Βιβλιοκικθ).
οδοφ Μπότςαρθ-Μουλαϊλίδου
ανάδειξθσ των ςτοιχείων τθσ νεότερθσ αρχιτεκτονικισ και πολεοδομικισ
ιςτορίασ των Λωαννίνων. Οι προτάςεισ που γίνονται επικεντρϊνονται πθγι: επιτόπια ζρευνα
κυρίωσ ςε ςχεδιαςμό πλακοςτρϊςεων και αςτικοφ εξοπλιςμοφ κακϊσ

και δθμιουργία πάρκων. Στόχοσ των δράςεων είναι θ ανάδειξθ τθσ
ιδιαίτερθσ πολιτιςτικισ και αρχιτεκτονικισ ςθμαςίασ των χϊρων των
οικοδομικϊν τετραγϊνων αλλά και των κτιρίων που υπάρχουν ςε αυτά.
Επίςθσ θ λειτουργικι διαμόρφωςθ υπαίκριων χϊρων, με αιςκθτικι και
Φωτορεπορτάη Αναπλάςεων
Εικόνα 52 Εικόνα του κάςτρου πριν τθν ανάπλαςθ

Εικόνα 53 Εικόνα κάςτρου μετά τθν ανάπλαςθ
Εικόνα 55 Λιμανάκι μετά τθν ανάπλαςθ

Εικόνα 54 Λιμανάκι πριν τθν ανάπλαςθ
Εικόνα 56 Σφαγεία πριν τθν ανάπλαςθ
Εικόνα 57 Σφαγεία μετά τθν ανάπλαςθ

αιϊνα παρατθρείται μια ςταςιμότθτα ςτθν μορφι οργάνωςθσ τθσ πόλθσ.

Βαςικϊ ςυμπερϊςματα Ακόμα λοιπόν και κατά τθν οκωμανικι κυριαρχία τθσ πόλθ, για μεγάλο
διάςτθμα θ πόλθ μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ μεταβυηαντινι πόλθ.
Θ πόλθ των Λωαννίνων ιδρφεται κάτω από ςτρατθγικζσ ανάγκεσ Θ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ εκτόσ των τειχϊν κα αρχίςει ουςιαςτικά όταν οι
(προςταςίασ και άμυνασ )και θ επιλογι τθσ γίνεται λόγω των φυςικϊν χριςτιανοί μετά το κίνθμα του Διονυςίου του Φιλοςόφου κα εκδιωχκοφν
τθσ χαρακτθριςτικϊν που ιταν κατάλλθλεσ για οχυρωματικι δράςθ. Θ από το κάςτρο. Τότε θ πόλθ μπαίνει ςε μια κακαρά οκωμανικι περίοδο .
πρϊτθ μορφι τθσ κακορίηεται από τα γενικά πρότυπα των βυηαντινϊν Τα Γιάννενα ανικουν ςτισ πόλεισ που αναπτφχκθκαν φςτερα από τθν
πόλεων όπωσ αυτά μποροφςαν να εφαρμοςτοφν ςτθν τοπογραφία τθσ εξάπλωςθ τθσ οκωμανικισ κυριαρχίασ. Θ οκωμανικι επίδραςθ είναι
περιοχισ. Μζςα ςτα επόμενα χρόνια θ πόλθ κα χαρακτθριςτεί ωσ ζκδθλθ και δθμιουργεί μια ακακόριςτθ αςτικι δομι, με ακατάλλθλθ
«πολίδιον ςε μορφι κάςτρου». Θ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ εκτόσ των τειχϊν διάρκρωςθ του κζντρου, ρευςτά και ακανόνιςτα όρια και ανάμεικτεσ
κα γίνει πολφ αργότερα κακϊσ δεν υπιρξε κάποιοσ ιδιαίτεροσ λόγοσ χριςεισ γθσ.
ϊςτε να διαταραχκεί θ μορφι τθσ.
Θ διάςπαςθ του βαςικοφ οδικοφ δικτφου του κάςτρου εκτόσ των τειχϊν
Με τθν κατάλθψθ τθσ πόλθ από τουσ Τοφρκουσ και τθν άφιξθ εποίκων κα είναι και θ βάςθ πάνω ςτθν οποία κα αναπτυχκεί θ πόλθ. Ο βαςικόσ
κα αρχίςει θ κατοίκθςθ εκτόσ κάςτρου. Θ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ ςε αυτιν πυρινασ τθσ πόλθσ κα δθμιουργθκεί ζξω από το κάςτρο ενϊ θ
τθν περίοδο εμφανίηει ζνα διπολικό ςχιμα με ςαφι διαχωριςμό τθσ οργάνωςθ τθσ κατοικίασ ςε ςυνοικίεσ, βάςθ πολιτιςμικϊν κυρίωσ
πόλθσ του κάςτρου (εντόσ των τειχϊν) με τουσ αυτόχκονεσ και τθν πόλθ- κριτθρίων, κα επθρεάςει τθν οργάνωςθ τθσ πόλθσ μζχρι και τθν ζνταξθ
προάςτια (εκτόσ τειχϊν) με του εποίκουσ. Οι λειτουργίεσ είναι ςαφϊσ αυτισ ςτο ελλθνικό κράτοσ.
διαχωριςμζνεσ . Θ χωρικι αςυνζχεια του ιςτορικοφ πυρινα με τθν
Ο τρόποσ οικοπεδοποίθςθσ του αςτικοφ χϊρου και θ κατάτμθςι του
υπόλοιπθ πόλθ κα ςυντελζςει ςτθν παραμζλθςι του ωσ κζντρο πόλθσ
είναι τα ςτοιχεία που επθρεάηουν και κακορίηουν τθν διαμόρφωςθ των
αλλά και ςτθν προςταςία του από κάκε πολεοδομικι αλλαγι με
οδικϊν χαράξεων κακϊσ δεν υπιρχε γεωμετρικό ςχζδιο για τθν διαίρεςθ
αποτζλεςμα να διατθριςει ζντονα τον παραδοςιακό χαρακτιρα του.
αυτϊν.
Θ μορφι οργάνωςθσ τθσ πόλθσ διατθρεί για πολλά χρόνια τον βυηαντινό
Θ φπαρξθ τθσ αγοράσ ωσ κζντρο του οικιςμοφ χαρακτθρίηει τθν πόλθ
τθσ χαρακτιρα αποτζλεςμα τθσ οκωμανικισ πολιτικισ να διατθριςει
κατά το πρϊτο μιςό του 19ου αιϊνα δθμιουργϊντασ ζτςι μία «πόλθ –
όςο μπορεί τθν εικόνα του βυηαντίου. Μζχρι τισ αρχζσ λοιπόν του 17 ου
παηάρι». Το δεφτερο μιςό του ίδιου αιϊνα θ κυριαρχία των τριτογενοφσ
φφςθσ λειτουργιϊν ςε ςυνδυαςμό με τθν κεντρικι κζςθ του οικιςμοφ πρϊτο διάταγμα του ’34 ζχει καταλυτικι επίδραςθ ςτο δομθμζνο
από άποψθ ςυγκοινωνιϊν ςτθν ευρφτερθ περιοχι μεταςχθματίηουν τθν περιβάλλον τθσ πόλθσ όταν τθν δεκαετία του ’60 βρίςκει πρόςφορο
δομι και λειτουργία τθσ ςε μία «πόλθ-πρακτορείο». Θ νζα αυτι μορφι ζδαφοσ , με τισ αντιπαροχζσ. Αποτζλεςμα ιταν θ υποβάκμιςθ και θ
πόλθσ ςυνεχίηει να διατθρεί ςτο εςωτερικό τθσ τθν πόλθ-παηάρι. μορφολογικι παραμόρφωςθ τθσ πόλθσ . Τότε χάκθκε και ζνα μεγάλο
μζροσ τθσ ιδιαίτερθσ φυςιογνωμίασ τθσ πόλθσ.
Θ πυρκαγιά του 1869 ζρχεται ωσ τρόποσ πολεοδομικισ παρζμβαςθσ. Αν
και τελικά δεν πζτυχε το ςκοπό τθσ ζγινε θ αρχι για τθν γεωμετροποίθςθ Θ αυκαίρετθ δόμθςθ είναι ζνα ακόμα από τα χαρακτθριςτικά τθσ
του χϊρου. περιόδου . Το φαινόμενο αυτό κα μετριαςτεί με μια ςειρά επεκτάςεων
με χαμθλοφσ ςυντελεςτζσ δόμθςθσ. Οι επεκτάςεισ αυτζσ διαφοροποιοφν
Μζχρι και τθν ζνταξθ ςτο ελλθνικό κράτοσ θ πόλθ παρουςιάηει μία τον αςτικό ιςτό και διαφυλάςςουν ζνα βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ
πολυκεντρικι δομι, αποτζλεςμα τθσ οργάνωςισ τθσ ςε ςυνοικίεσ, που
πόλθσ, τθν αραιι δόμθςθ με ικανοποιθτικι παρουςία πραςίνου.
ιταν ςαφϊσ διαχωριςμζνεσ μεταξφ τουσ.
Σιμερα θ πόλθ ςυνιςτά (“Λ. Καποδίςτριασ” (Ν. 2539/97) το Δ.Δ.
Σθμαντικι επίδραςθ ςτθν πολεοδομία τθσ πόλθσ, μετά τθν ζνταξθ ςτο
Λωαννιτϊν. Ωςτόςο πολεοδομικά θ πόλθ περιλαμβάνει άλλουσ 6
ελλθνικό κράτοσ, ζχει θ γενικότερθ πολιτικι που ακολουκικθκε για τθσ οικιςμοφσ του διμου Λωαννιτϊν δθμιουργϊντασ ζτςι ζνα ευρφτερο
νεοενταςςόμενεσ ςε αυτό πόλεισ. Βαςικό ςτόχο αποτελεί θ ενίςχυςθ τθσ
αςτικό ςφςτθμα με κζντρο τθν πόλθ και προάςτια με χριςθ κατοικίασ
αςτικοποίθςθσ και κρυφι επικυμία θ διαγραφι κάκε οκωμανικοφ
τουσ άλλουσ οικιςμοφσ.
καταλοίπου.
Θ δόμθςθ γίνεται βάςθ του ιςχφοντοσ Γ.Ρ.Σ. και τθσ Η.Ο.Ε. ενϊ βρίςκεται
Οι επιλογζσ, ςφμφωνα με τισ τότε κυριαρχοφςεσ απόψεισ, υπζρ τισ υπό εκπόνθςθ το νζο Γ.Ρ.Σ. τθσ πόλθσ.
ορκογωνικότθτασ αλλοιϊνουν τθν μορφι τθσ πόλθσ. Αποδιοργανϊνονται
οι ςυνοικίεσ και διανοίγονται νζοι δρόμοι. Οι δραςτθριότθτεσ Θ πόλθ εμφανίηει τάςεισ προαςτιοποίθςθσ και περιαςτιοποίθςθσ.
μετατοπίηονται ςτο νότιο τμιμα τθσ πόλθσ, το κάςτρο παραμελείται και Ωςτόςο εμφανίηει αρκετά πολεοδομικά προβλιματα όπωσ κορεςμό τθσ
το κζντρο μετατοπίηεται δυτικότερα. Από τθν κλειςτι μορφι οργάνωςθσ κεντρικισ περιοχισ, ζλλειψθ κοινοχριςτων και κοινωφελϊν χϊρων και
τθσ πόλθσ περνάμε ςιγά-ςιγά ςε μια ανοιχτι πόλθ. κυκλοφοριακι ςυμφόρθςθ. Τα ζργα ανάπλαςθσ και ανάπτυξθσ που
πραγματοποιοφνται τα τελευταία χρόνια προςπακοφν να
Από το 1968 και μετά παρατθρείται ζντονθ αφξθςθ του ρυκμοφ
αντιμετωπίςουν αυτά τα προβλιματα αλλά και να αναδείξουν τθν
μεταβολισ του δομθμζνου περιβάλλοντοσ και του αςτικοφ ιςτοφ. Το
ιδιαίτερθ πολεοδομικι φυςιογνωμία τθσ πόλθσ.
Περύληψη
Για τθν ίδρυςθ τθσ πόλθσ δεν υπάρχουν επιβεβαιωμζνα ςτοιχεία και Θ εκτόσ του κάςτρου οργάνωςθ τθσ πόλθσ γίνεται πάνω και γφρω από
βαςιηόμαςτε μόνο ςε εικαςίεσ. Ωςτόςο αξιολογϊντασ ορκολογικά όλα τα βαςικοφσ οδικοφσ άξονεσ που προκφπτουν από τθν διάςπαςθ τθσ
ςτοιχεία καταλιγουμε ςτο γεγονόσ ότι θ πόλθ ιδρφκθκε γφρω ςτα βαςικισ οδικισ αρτθρίασ που διζςχιηε τθν εντόσ του κάςτρου πόλθ. Θ
530μ.Χ. από τον Λουςτινιανό, μζςα ςτα πλαίςια των επεκτατικϊν του ανάπτυξθ τθσ πόλθσ ςυγκεντρϊνεται αρχικά απζναντι από τθ πφλθ του
επιλογϊν. Κφριο ρόλο ςτθν επιλογι τθσ κζςθσ του ζπαιξε θ μορφολογία κάςτρου, μετά αναπτφςςεται νοτιοδυτικά και τζλοσ τα δυτικά. Ωςτόςο θ
του χϊρου που βοθκοφςε ςτθν αμυντικότθτα του οικιςμοφ. Οκωμανικι κυριαρχία επιδρά πάνω ςτθν οργάνωςι τθσ, δθμιουργϊντασ
μία ςυγκεχυμζνθ αςτικι δομι.
Θ πόλθ, μζχρι και τθν παράδοςι τθσ ςτουσ Τοφρκουσ, περιοριηότανε
μόνο μζςα ςτα όρια του κάςτρου και ακολουκοφςε τθν δομι οργάνωςθσ Βαςικό ςτοιχείο τθσ οργάνωςθσ τθσ πόλθσ μζχρι και τθν ζνταξι τθσ ςτο
μια βυηαντινισ πόλθσ. Το μζγεκόσ τθσ ιταν από τα ςθμαντικότερα τθσ ελλθνικό κράτοσ, αποτελοφν οι ςυνοικίεσ-μαχαλάδεσ, ενότθτεσ με
εποχισ, μετά τθσ Κεςςαλονίκθσ και του Μυςτρά. αυςτθρά κοινωνικο-πολιτιςμικά κριτιρια, που αντικακιςτοφν τθν ζννοια
του οικοδομικοφ τετραγϊνου.
Μετά τθν παράδοςθ τθσ πόλθσ ςτουσ Τοφρκουσ γίνεται μνεία για
κατοίκθςθ εκτόσ του κάςτρου. Ωςτόςο θ κατοίκθςθ αυτι αφοροφςε Θ ανυπαρξία γεωμετρικοφ ςχεδίου ςτον τρόπο οικοπεδοποίθςθσ του
Οκωμανοφσ και εβραίουσ. Ζτςι δθμιουργείται ζνα διπολικό ςχιμα αςτικοφ εδάφουσ δθμιουργεί καμπυλόγραμμεσ πορείεσ και οι
οργάνωςθσ τθσ πόλθσ, Από τθ μία μεριά το άςτυ ι κάςτρο με τουσ αδιζξοδουσ δρόμουσ. Θ εικόνα δθμιουργείται κακϊσ οι χαράξεισ των
αυτόχκονεσ κατοίκουσ και από τθν άλλθ τα προάςτια ι τθν αγορά με δρόμων ουςιαςτικά δθμιουργοφνται από τον τρόπο χωροκζτθςθσ των
κάποιεσ ςυνοικίεσ εβραίων και εποίκων. Το 1611 όμωσ, μετά το κίνθμα ςυνοικιϊν και τον τρόπο οργάνωςθσ τθσ αγοράσ, που είναι και το κζντρο
του Διονυςίου του Φιλοςόφου, οι Χριςτιανοί εκδιϊκονται από το κάςτρο τθσ πόλθσ.
και αρχίηει ζτςι θ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ εκτόσ κάςτρου πια. Από τότε και
ςτο εξισ το κάςτρο κα αποτελεί πλζον τθν παλιά πόλθ. Ζτςι μποροφμε να Θ μεγάλθ ςθμαςία τθσ αγοράσ για τθν πόλθ επιδρά ςτθν οργάνωςι τθσ
ποφμε ότι αρχίηει και μια Οκωμανικι περίοδοσ τθσ πόλθσ, όπου αλλάηει δίνοντάσ τθσ ζτςι τον χαρακτθριςμό, ςτισ αρχζσ του 19ου αιϊνα, τθσ
ο τρόποσ οργάνωςισ, χάνεται κάκε Βυηαντινό ςτοιχείο και αναπτφςςεται “πόλθσ-παηάρι”. Θ παρακμι του κεςμοφ των ςυντεχνιϊν και θ πυρκαγιά
ςφμφωνα με τθν οκωμανικι μορφι οργάνωςθσ πόλθσ. του 1869 αποτζλεςαν τουσ βαςικοφσ μθχανιςμοφσ ανακεϊρθςθσ τθσ
χωροταξικισ και πολεοδομικισ φυςιογνωμίασ τθσ πόλθσ των Λωαννίνων,
το δεφτερο μιςό του 19ου αιϊνα. Θ πόλθ πια παίρνει τθν χωρικι μορφι παραμελοφνται και προκφπτει μία νζα ωσ προσ το κζντρο οργάνωςθ τθσ
μασ “πόλθσ-πρακτορείου” με τθν κυριαρχία τθσ τριτογενοφσ φφςθσ των πόλθσ, αντίκετθ τθσ πολυκεντρικισ που ίςχυε μζχρι τότε. Πλα αυτά
λειτουργιϊν ςε ςυνδυαςμό με τθν κεντρικι κζςθ του οικιςμοφ από ςυντζλεςαν ςτθν μετατροπι τθσ πόλθσ ςε μιασ ανοικτισ μορφισ πόλθ,
άποψθ ςυγκοινωνιϊν ςτθν ευρφτερθ περιοχι. Ο οργάνωςι τθσ είναι αντίκετθ προσ το ιςχφον μζχρι τότε κλειςτό ςφςτθμα όπου όλθ θ
πολυκεντρικι. κοινωνικι επαφι ιταν ςτραμμζνθ ςτο εςωτερικό.
Από τθν ζνταξι τθσ ςτο ελλθνικό κράτοσ το 1913 και μετά θ πόλθ Θ πόλθ ςιμερα παρουςιάηει τθν εικόνα μιασ ςφγχρονθσ ελλθνικισ πόλθσ.
αλλάηει. Ακολουκεί πτωτικι πορεία ωσ αςτικό κζντρο λόγω των Μάλιςτα ζχει καίρια κζςθ ςτον περιφερειακό και διαπεριφερειακό χϊρο.
δυςμενϊν οικονομικϊν ςυνκθκϊν που αντιμετϊπιηε θ χϊρα αλλά και Αποτελϊντασ μία μεςαίου μεγζκουσ πόλθ ζχει όλα τα ςτοιχεία που
λόγω των ειδικϊν ςυνκθκϊν που αφοροφςαν τθν πόλθ και τθν περιοχι μποροφν να τθν εδραιϊςουν ωσ ςθμείο πολυκεντρικότθτασ ςτθν
τθσ. ευρφτερθ βαλκανικι περιοχι, εδραιϊνοντασ ζτςι τον ρόλο τθσ ςτο
χωρικό γίγνεςκαι.
Στθ διαμόρφωςθ του πολεοδομικοφ τθσ ιςτοφ κακοριςτικζσ επιδράςεισ
ζχει θ γενικότερθ πολεοδομικι πολιτικι που ακολοφκθςε το ελλθνικό
Θ πολεοδόμθςθ τθσ πόλθσ ςιμερα γίνεται με βάςθ το ιςχφον Γ.Ρ.Σ. και
κράτοσ ςε ότι αφορά τισ νεοενταςςόμενεσ ςε αυτό πόλεισ, που εκτόσ των
Η.Ο.Ε. ενϊ το νζο Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο τθσ πόλθσ είναι υπό
άλλων φρόντιηε να απαλλάξει τισ πόλεισ από κάκε μνιμθ του εκπόνθςθ. Δεν κα ολοκλθρωκεί όμωσ πριν τθν ζγκριςθ του ΢υκμιςτικοφ
παρελκόντοσ.
Σχεδίου του λεκανοπεδίου Ραμβϊτιδασ, το οποίο είναι υπό μελζτθ, και
Το 1915 εκπονείται ρυμοτομικό ςχζδιο για τα Γιάννενα ενϊ το 1934 το οποίο και κα δϊςει τισ κατευκφνςεισ για τθν εκπόνθςθ και ζγκριςθ
εκδόκθκε το πρϊτο διάταγμα για το ςχζδιο πόλθσ. Από το 1984 και μετά του νζου Γ.Ρ.Σ.
παρατθροφνται διαδοχικζσ επεκτάςεισ του ςχεδίου πόλεωσ με
Θ χωρικι ανάπτυξθ τθσ πόλθσ ςυνεχίηεται με αυξθτικοφσ ρυκμοφσ, με
αποτζλεςμα ςχεδόν το διπλαςιαςμό των ενταγμζνων οικιςμϊν ςτο
τάςεισ προαςτιοποίθςθσ και περιαςτιοποίθςθσ. Πςον αφορά τθν
ςχζδιο πόλθσ.
πολεοδομικι τθσ εικόνα αυτι βελτιϊνεται ςυνεχϊσ μζςα από τα πολλά
Οι πολεοδομικζσ επεμβάςεισ, μετά το ςχζδιο του ’34, υπζρ τθσ ζργα ανάπλαςθσ που εκτελοφνται τα τελευταία χρόνια, κάτι που κα
ορκογωνικότθτασ αλλάηουν και αλλοιϊνουν τον πολεοδομικό ιςτό τθσ αναδείξει τθν ιδθ υπάρχουςα πολιτιςτικι και αιςκθτικι αξία τθσ πόλθσ
πόλθσ. Κάτω από αυτζσ τισ ςυνκικεσ θ δομι τθσ πόλθσ και κα ενιςχφςει τθν υπερτοπικι τθσ εμβζλεια ωσ πόρο αςτικοφ
μεταςχθματίηεται. Οι ςυνοικίεσ, βαςικό ςτοιχείο οργάνωςθσ μζχρι τότε, τουριςμοφ.
Abstract The organisation of the city outside the castle is based on and around the
basic road axes that are a result of the splitting of the main road artery
Regarding the foundation of the city, there are no confirmed facts, thus that crossed the inner (castle) city. The development of the city is at first
we are based only on suppositions. However, by rating orthologicaly all concentrated outside the main gates of the castle, then southwest of it
evidence we conclude to the fact that the city was founded around the and finally to the west of the castle. However the Ottoman domination
year 530 a.D by Ioustinianos, in the frame of his choices of expansion. A has an effect on its organisation resulting in a complex and confused
main role on the choice of location was played by the morphology of the urban structure.
space that facilitated the defensiveness of the settlement.
A basic element of the organisation of the city and the incorporation of it
The city, up until it’s surrendering to the Turks, was confined to the limits to Greece, were the settlements-machalades, communities with strict
of the castle and followed the structural organisation of a Byzantine city. social and cultural criteria, which replace the meaning of the block of
Its size was one of the greatest of times, after Thessaloniki and Mystras. buildings.
After the surrendering of the city to the Turks attempts are made for The inexistence of a geometrical design in the structuring of the urban
habitation outside of the castle. However these dwellings only included grounds creates rounded roads and dead ends. The picture is created
Turks and Jews. So a bipolar form of organisation of the city is created. On whilst streets are created mainly based on the arrangement of districts
one side we have the city or castle containing native residents and on the and the way in which the market place is organised, which is considered
other the suburbia or marketplace with various districts of Jews and to be the centre of the city.
colonists. But in 1611, after the movement of Dionysios the Philosopher,
The importance of the marketplace to the city affects the organisation of
Christians are chased away from the castle and so the development of the
the city itself in such a way that in the beginning of the 19th century it is
city outside the limits of the castle commences. From then onwards the
given the characteristic name “market city”. The decline of the institution
castle will constitute the old city. So we can say that a new Ottoman
of associations and the fire of 1869 formed the basic mechanisms of
period of the city starts, where the organizational ways are altered, all
revision concerning land planning and urban physiognomy of the city of
Byzantine elements are lost or are developed based on the Ottoman
Ioannina, during the second half of the 19th century. The city takes on the
urban organizational ways.
form of a “city-agency” with the domination of the tertiary nature of
functions in combination with the central location of the settlement
based on means of transportation in the wider region. The city’s The city today depicts the state of a modern day Greek city. In fact it has a
organisation is multi-centric. catalytic position in the regional and trans-regional area. Constituting a
medium sized town it has all the elements that allow its consolidation as
From the incorporation of it to Greece in 1913 and onwards, the city
a point of multi-centricity in the wider region of the Balcans, securing in
alters. As an urban centre, the city deteriorates due to the unfavourable that way its role in the regional happenings.
financial condition the country was in but also due to the special state
that concerned the city and it’s vicinity. The urbanization of the city today is based on the current General Urdan
Plan and Housing Control Zone, while the new General Urban Plan of the
The general planning politics followed by the Greece regarding the newly city is under preparation. But it will not be completed before approving
added cities played an important role in the formation of the urban web. the Master Plan of the basin Pamvotis, which is under study, which will
These politics also assured the complete deletion of any memory of the provide guidance for the development and adoption of the new General
past for these cities. Urban Plan.
In 1915 a street-plan drawing for the city of Ioannina is carried out whilst
in 1934 the first decree on the drawing of the city is published. From 1984 Its regional development is continuing in a rising way, in the areas of
onwards one can observe successive extensions of the urban plan suburbia. With regards to its planning image, this is constantly improving
resulting in almost double the amount of incorporated settlements through the large amount of projects of regeneration that have been
(housing districts). carried out the past few years, something that will illustrate the pre-
The urban interventions, after the plan of ’34, for the orthogonical form existing cultural and aesthetic value of the city and will contribute to the
change and alter the urban web of the city. Under these conditions the supralocal scope as a resource of urban tourism.
structure of the city is reformed. The districts, which were a main
organisational element, then, are neglected and a new urban way of
organisation arises, controversial to the multi-centric one that survived
until then. All these played a part in the transformation of the city in an
open plan city, controversial to the one being in effect up to then which
was a closed system where all social contact was based internally.
Βιβλιογραφύα
Ελλθνόγλωςςθ Βιβλιογραφία
1. Αραπόγλου Μ. Ραγκρατίου Ε. (1980), Μθχανιςμοί εξζλιξθσ του πολεοδομικοφ ιςτοφ των Λωαννίνων, Τεχνικό Επιμελθτιριο Ελλάδοσ Τμιμα
Θπείρου, Λωάννινα
2. Αραβαντινόσ Α. (1997), Ρολεοδομικόσ Σχεδιαςμόσ: Για μια Βιϊςιμθ Ανάπτυξθ του Αςτικοφ Χϊρου, Εκδόςεισ Συμμετρία, Ακινα
3. Αυδίκοσ Ε. (1995), Θ ταυτότθτα τθσ περιφζρειασ ςτο μεςοπόλεμο. Το παράδειγμα τθσ Θπείρου, Εκδόςεισ Καρδαμίτςα
4. Βρανοφςθσ Λ. (1988), Εγκυκλοπαίδεια «Ράπυρουσ Λαροφσ Μπριτάνικα» τόμοσ 31, Ακινα
5. Βρανοφςθσ Λ. (1968), Λςτορικά και τοπογραφικά του Μεςαιωνικοφ κάςτρου των Λωαννίνων, Εταιρεία Θπειρωτικϊν Μελετϊν, Λωάννινα
6. Γοςπονδίνθ Α. (1999), Θ ςφνταξθ του χϊρου ωσ μθχανιςμόσ διάρκρωςθσ των κεντρικϊν λειτουργιϊν τθσ πόλθσ: Θ περίπτωςθ του Βόλου, ςτο Θ
ανάπτυξθ των ελλθνικϊν πόλεων, διεπιςτθμονικζσ προςεγγίςεισ Αςτικισ Ανάλυςθσ και Ρολιτικισ, (επιμ Οικονόμου δ., Ρετράκοσ Γ.)
Ρανεπθςτθμιακζσ εκδόςεισ Κεςςαλίασ, Gutenberg, Βόλοσ
7. Δθμθτριάδθσ Ε. (1993), Το Βιλαζτι των Λωαννίνων κατά το 19ο αιϊνα: Γιάννενα, Από τθν «πόλθ-παηάρι» ςτθν «πόλθ-πρακτορείο», Εκδόςεισ
Κυριακίδθ, Κεςςαλονίκθ
8. Διμοσ Λωαννιτϊν (1996) Μελέτη κυκλοφοριακήσ οργάνωςησ και ςτάθμευςησ πόλησ Ιωαννίνων, Μελζτθ : Λ. Δοκουμετηίδθσ, Λ. και Δ.
Αναγνωςτόπουλοσ
9. Διμοσ Λωαννιτϊν (1999) Μελέτη αξιολόγηςησ επιπτώςεων από την εφαρμογή μέτρων κυκλοφοριακήσ ρφθμιςησ, Μελζτθ : Κ. Θλιόπουλοσ &
Συνεργάτεσ ΕΡΕ
10. Δοξιάδθσ (1966), Τελικι μελζτθ: Λωάννινα, Σχζδιο και Ρρόγραμμα για τθν ανάπτυξθσ τθσ πόλθσ, Ακινα
11. Δοξιάδθσ (1979), Μελζτθ οικιςτικισ περιοχισ Λωαννίνων, Τεχνικό Επιμελθτιριο Ελλάδοσ, Τμιμα Θπείρου, Λωάννινα
12. Κανετάκθσ Γ. (1994), Τι κάςτρο: Συμβολι ςτθν πολεοδομικι ιςτορία των ΛΩΑΝΝΜΝΩΝ, Εκδόςεισ Τεχνικοφ Επιμελθτθρίου Ελλάδασ, Ακινα
13. Καραδιμου-Γερολφμπου Α., Καυκαλά Κ., Καλογιρου Ν., Ραπαμίχοσ Ν., Χαςταόγλου Β. (1984), Ρόλθ και πολεοδομία ςτθ βόρεια Ελλάδα μετά το
1912, Ρρακτικά διεκνοφσ ςυμποςίου Λςτορίασ: Νεοελλθνικι πόλθ, Οκωμανικζσ κλθρονομιζσ και ελλθνικό κράτοσ, Ακινα 26-28 Σεπτεμβρίου,
Ερμοφπολθ 29-30 Σεπτεμβρίου
14. Καραδιμου-Γερολφμπου Α. (2003), Καταβολζσ και Εξζλιξθ τθσ νεϊτερθσ ελλθνικισ πόλθσ: Ρόλεισ και πολεοδομία του ελλθνικοφ κράτουσ ωσ το
1940, Ρανεπθςτιμιακζσ Σθμειϊςεισ Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν ΑΡΚ, Κεςςαλονίκθ
15. Καραδιμου-Γερολφμπου Α. (1984), Σχεδιαςμόσ και ανάκτθςθ του χϊρου τθσ πόλθσ. Χαρακτιρασ τθσ πολεοδομικισ παρζμβαςθσ του κράτουσ κατά
τθ μετάβαςθ από τθν Οκωμανικι ςτθ Νεοελλθνικι πόλθ, Ρρακτικά διεκνοφσ ςυμποςίου Λςτορίασ: Νεοελλθνικι πόλθ, Οκωμανικζσ κλθρονομιζσ
και ελλθνικό κράτοσ, Ακινα 26-28 Σεπτεμβρίου, Ερμοφπολθ 29-30 Σεπτεμβρίου
16. Κορδϊςθσ Μ. (2003), Τα βυηαντινά Γιάννενα, Εταιρεία Θπειρωτικϊν Μελετϊν, Ακινα
17. Κουλίκασ Κ. (2004), Τα μουςουλμανικά βακοφφικα τθσ πόλεωσ των Λωαννίνων, Εταιρεία Θπειρωτικϊν Μελετϊν, Λωάννινα
18. Κουρμαντηισ Γ. (1985), Από τθ Βυηαντινι ςτθν Οκωμανικι πόλθ, ςτο Ιπειροσ Κοινωνία-Οικονομία 15οσ-20οσ αιϊνασ, πρακτικά διεκνοφσ ςυνεδρίου
ιςτορίασ, Γιάννενα 4-7 Σεπτεμβρίου
19. Κραψίτθσ Β. (1988), Θ ιςτορία των Λωαννίνων (κ αιϊνασ μζχρι 1913), Ακινα
20. Λάμπρου Γ. (2004), Λςτορικι εξζλιξθ του αςτικοφ ιςτοφ τθσ πόλθ των Λωαννίνων, , μεταπτυχιακι εργαςία, Βόλοσ
21. Λαμπρίδθσ Λ. (1971), Θπειρωτικά μελετιματα, Εταιρεία Θπειρωτικϊν Μελετϊν, Λωάννινα
22. Νικολαϊδθσ Λ. (1992), Τα Γιάννενα του Μεςοπολζμου, τόμοσ Αϋ, Λωάννινα
23. Νικολαϊδθσ Κ. (1995), Τα Γιάννενα: το κάςτρο-θ λίμνθ-το νθςί, 15 αιϊνεσ ιςτορίασ και κρφλου, Εκδόςεισ Δωδϊνθ
24. Νιτςιάκοσ Β. (επιμ) (1998), Νομόσ Λωαννίνων: Σφγχρονθ πολιτιςμικι γεωγραφία, Νομαρχιακι Αυτοδιοίκθςθ Λωαννίνων
25. Ντάτςθ Ε. (1985), Ζνασ άγνωςτοσ πολεοδομικόσ χάρτθσ των Γιαννίνων του 1902, ςτο Ιπειροσ Κοινωνία-Οικονομία 15οσ-20οσ αιϊνασ, πρακτικά
διεκνοφσ ςυνεδρίου ιςτορίασ, Γιάννενα 4-7 Σεπτεμβρίου
26. Ραπαγεωργίου Γ. (1982), Οι ςυντεχνίεσ ςτα Γιάννενα κατά το 19ο και τισ αρχζσ του 29ου αιϊνα, Διδακτορικι διατριβι, Φιλοςοφικι Σχολι
Ρανεπιςτιμιο Λωαννίνων, Λωάννινα
27. Ραπαγεωργίου Γ. (1984), Οικονομικζσ και κοινωνικζσ πραγματικότθτεσ ςτο Βιλαζτι των Λωαννίνων (τζλθ 19ου-αρχζσ 20ου αι.), Φιλοςοφικι Σχολι
Ρανεπιςτιμιο Λωαννίνων, Λωάννινα
28. Ραπαγιάννθσ Κ. (1976), Μελζτθ διερεφνθςθσ παραδοςιακϊν χαρακτθριςτικϊν φρουρίου Λωαννίνων, Αϋ φάςθ, Ακινα
29. Ραπαςταφροσ Α. (2000), Λωαννίνων εγκϊμιων: το παρελκόν που δεν χάκθκε, Εταιρεία Θπειρωτικϊν Μελετϊν, Λωάννινα
30. Ραπαςταφροσ Α. (1994), Τα Γιάννενα του 19ου αιϊνα, όπωσ τα περιζγραψαν και τα απεικόνιςαν οι ξζνοι περιθγθτζσ, Εταιρεία Θπειρωτικϊν
Μελετϊν, Λωάννινα
31. Ρεριφζρεια Θπείρου, Διμοσ Λωαννιτϊν (200), Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο Διμου Ραμβϊτιδοσ, α1 φάςθ
32. Ρεριφζρεια Θπείρου, Διμοσ Λωαννιτϊν (6/2007), Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο Διμου Λωαννιτϊν, β1 φάςθ
34. ΢ογκότθ-Κυριοποφλου Δ. (1991), Γιάννινα, Εκδόςεισ Μζλιςςα, Ακινα
35. ΢ογκότθ-Κυριοποφλου Δ. (1985), Γιάννινα: Το εμπορικό κζντρο, Από τθ Βυηαντινι ςτθν Οκωμανικι πόλθ, ςτο Ιπειροσ Κοινωνία-Οικονομία 15οσ-
20οσ αιϊνασ, πρακτικά διεκνοφσ ςυνεδρίου ιςτορίασ, Γιάννενα 4-7 Σεπτεμβρίου
36. Σινίκθ-Ραπακϊςτα Ν. (1986), Ραλιά Γιάννενα (ςχζδια-ςχόλια) (επιμ. Ραπαϊωάνου Λ., Κομίνθ Δ.), Εκδόςεισ Μζλιςςα, Ακινα
37. Σφυρορζασ Β. (1996), Λωάννινα 1890-1950, Εκδόςεισ ΢ιηάρειον Μδρυμα, Ακινα

38. Υπουργείο Χωροταξίασ & Ρεριβάλλοντοσ (1982-1984), Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο, Αϋφάςθ, Ακινα
39. Υ.ΡΕ.ΧΩ.ΔΕ. (6/2008), ΢υκμιςτικό Σχζδιο & Ρρόγραμμα Ρροςταςίασ Ρεριβάλλοντοσ Οικιςτικοφ Συγκροτιματοσ Λωαννίνων, α φάςθ
40. Χαρίςθσ Β., 2003, Λωάννινα, Μδρυςθ-Χωροταξικόσ ρόλοσ-Μορφι τθσ πρωτοβυηαντινισ πόλεωσ, Εταιρεία Θπειρωτικϊν Μελετϊν, Λωάννινα
Ρθγζσ Εικόνων
1. Δθμθτριάδθσ Ε. (1993), Το Βιλαζτι των Λωαννίνων κατά το 19ο αιϊνα: Γιάννενα, Από τθν «πόλθ-παηάρι» ςτθν «πόλθ-πρακτορείο», Εκδόςεισ
Κυριακίδθ, Κεςςαλονίκθ
2. Διμοσ Λωαννιτϊν, *on-line+, διακζςιμο από: < http://www.ioannina.gr>, [01/09/2010]
3. Δοξιάδθσ (1966), Τελικι μελζτθ: Λωάννινα, Σχζδιο και Ρρόγραμμα για τθν ανάπτυξθσ τθσ πόλθσ, Ακινα
4. Δοξιάδθσ (1979), Μελζτθ οικιςτικισ περιοχισ Λωαννίνων, Τεχνικό Επιμελθτιριο Ελλάδοσ, Τμιμα Θπείρου, Λωάννινα
5. Κανετάκθσ Γ. (1994), Τι κάςτρο: Συμβολι ςτθν πολεοδομικι ιςτορία των ΛΩΑΝΝΜΝΩΝ, Εκδόςεισ Τεχνικοφ Επιμελθτθρίου Ελλάδασ, Ακινα
6. Ντάτςθ Ε. (1985), Ζνασ άγνωςτοσ πολεοδομικόσ χάρτθσ των Γιαννίνων του 1902, ςτο Ιπειροσ Κοινωνία-Οικονομία 15οσ-20οσ αιϊνασ, πρακτικά
διεκνοφσ ςυνεδρίου ιςτορίασ, Γιάννενα 4-7 Σεπτεμβρίου
7. Ρεριφζρεια Θπείρου, Διμοσ Λωαννιτϊν (200), Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο Διμου Ραμβϊτιδοσ, α1 φάςθ
10. ΢ογκότθ-Κυριοποφλου Δ. (1991), Γιάννινα, Εκδόςεισ Μζλιςςα, Ακινα

11. ΢ογκότθ-Κυριοποφλου Δ. (1985), Γιάννινα: Το εμπορικό κζντρο, Από τθ Βυηαντινι ςτθν Οκωμανικι πόλθ, ςτο Ιπειροσ Κοινωνία-Οικονομία 15οσ-
20οσ αιϊνασ, πρακτικά διεκνοφσ ςυνεδρίου ιςτορίασ, Γιάννενα 4-7 Σεπτεμβρίου
12. Χαρίςθσ Β., 2003, Λωάννινα, Μδρυςθ-Χωροταξικόσ ρόλοσ-Μορφι τθσ πρωτοβυηαντινισ πόλεωσ, Εταιρεία Θπειρωτικϊν Μελετϊν, Λωάννινα
13. Ρεριθγιςεισ ςτα Λωάννινα , *on-line] Διακζςιμο από: < http://alekosdigital.blogspot.com/2010/04/blog-post_11.html>, [01/09/2010]

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Α΢ΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΡΑΝΕΡΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩ΢ΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΡΤΥΞΗΣ

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Βζροια, Σεπτζμβριοσ 2010

Α΢ΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΡΑΝΕΡΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩ΢ΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΡΤΥΞΗΣ

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Επιβλζπων κακθγθτισ: Νικόλασ Καρανικόλασ

Βζροια, Σεπτζμβριοσ 2010

Λςτορικά ςτοιχεία .......................................................................................................................................................................................................... 30

Χωροταξικι ανάπτυξθ και οργάνωςθ τθσ πόλθσ ............................................................................................................................................................ 82

Εικόνα 20 Χωροκζτθςθ ςυνοικιϊν (2ο μιςό 19ου αι.) .............................. 51

Εικόνα 45 Συντελεςτζσ δόμθςθσ ςτο ιςχφον ςχζδιο πόλθσ .....................79

Κεφϊλαιο 1. Γενικϊ ςτοιχεύα

πόλθσ και των λοιπϊν διοικθτικϊν νομαρχιακϊν, περιφερειακϊν και

Τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτθριςτικά τθσ λεκάνθσ των

Ορεινόσ χώροσ Ειδικότερα ωσ κυριότερεσ φυςικζσ δίοδοι τθσ ενότθτασ του

• Οι εκτεταμζνοι ορεινοί όγκοι ανατολικά του λεκανοπεδίου ςτο Διμο

Οι τοπογραφικζσ ςυνκικεσ τθσ πόλθσ ορίηουν πζντε περιςςότερο ι

Εικόνα 1 Τοπογραφία Ιωαννίνων

2008: 49] πθγι: Γ.Ρ.Σ. Διμου Ιωαννιτϊν (2007)

Οι άνεμοι ςτθν περιοχι δεν παρουςιάηουν ςπουδαίο ενδιαφζρον.

Ρίνακασ 2 Εξζλιξθ πλθκυςμοφ πόλθσ και ενταςςόμενων

πθγι: Γ.Ρ.Σ. Διμου Ιωαννιτϊν (2007)

Βάςθ των πλθκυςμιακϊν τθσ μεγεκϊν τθν τελευταία δεκαετία

Διάγραμμα Α.2.6. Πσραμίδα ηλικιών πληθσζμού Δ.Δ.

>=85 Το μζγεκοσ των νοικοκυριϊν ςτθν πόλθ ανζρχεται ςε 23.703 που

-4.000 -3.000 -2.000 -1.000 0 1.000 2.000 3.000 4.000

Διάγραμμα 1 Ρυραμίδα θλικιϊν

πθγι: Γ.Ρ.Σ. Διμου Ιωαννιτϊν (2007)

Άηομα Ποζοζηό (%)

πθγι Γ.Ρ.Σ. Διμου Ιωαννιτϊν (2007)

Θ μελζτθ του Χωροταξικοφ Σχεδίου Ρεριφζρειασ Θπείρου κεωρεί ότι τα

Ειδικότερα τα Γιάννενα αποτελοφν το κζντρο ενόσ πεντακτινικοφ

Κεφϊλαιο 2. Η πολεοδομικό εξϋλιξη τησ πόλησ

Θ παραπάνω κεϊρθςθ αν και λαμβάνει ωσ δεδομζνθ τθν ίδρυςθ τθσ

Συνοψίηοντασ, μποροφμε να ποφμε ότι θ πόλθ των Λωαννίνων δεν είναι

Λαμβάνοντασ υπόψθ, ιςτορικζσ μαρτυρίεσ για τα προγραμματικά μεγζκθ

Το ςχζδιο του Χαρίςθ παρατθροφμε κάποια χαρακτθριςτικά ςτοιχεία των

Τθν οχφρωςθ, από όλεσ τισ κατευκφνςεισ, του οικιςμοφ με τείχθ

Εικόνα 3 Γενικι μορφι πολεοδομικισ οργάνωςθσ πρωτοβυηαντινισ πόλθσ

Τα βαςικά και αναμφιςβιτθτα ιςτορικά γεγονότα, που χαρακτιριςαν τθ

Θ άφιξθ του νορμανδικοφ ςτρατοφ με επικεφαλι τον Βοθμοφνδο

Χωροταξικι ανάπτυξθ και χωροκζτθςθ

Πςον αφορά τα όρια τθσ πόλθσ, ςφμφωνα με τθν ΢ογκότθ-Κυριοποφλου,

Οι περιςςότεροι ερευνθτζσ καταλιγουν λοιπόν ότι ςτο τζλοσ αυτισ τθσ

Πςον αφορά τθν πυκνότθτα τθσ πόλθσ, ςφμφωνα με τον Κορδϊςθ τα

Το 1204 ο Δοφκασ Μιχαιλ Αϋ, με ςκοπό να αναςτιςει το Βυηάντιο-μια

Το οδικό δίκτυο, ςτο εςωτερικοφ του κάςτρου ιταν ιδιαίτερα ςτενό, με

Θ εξάπλωςθ τθσ πόλθσ γίνεται ακολουκϊντασ τισ διάφορεσ κατευκφνςεισ

Εικόνα 6 Ζκταςθ και ανάπτυξθ μεταβυηαντινισ πόλθσ

Θ αςτικι οργάνωςθ τθσ πόλθσ είναι διαρκρωμζνθ ςε ζνα διπολικό

Τον επόμενο αιϊνα (16ο), θ πόλθ ςυνεχίηει να αναπτφςςεται πάνω ςτουσ

Εικόνα 7 Η περιοχι τθσ αγοράσ

Ρλζον θ πόλθ μπαίνει ςε μία κακαρά Οκωμανικι περίοδο.Μετά τθν

Βαςικό χαρακτθριςτικό των πόλεων που επθρεάςτθκαν από τθν

Γενικι περιγραφι τθσ δομισ τθσ πόλθσ

Ο χάρτθσ απεικονίηει τθν πολεοδομικι ανάπτυξθ των Λωαννίνων και

Μζςα ςτον 17ο αιϊνα θ πόλθ ζχει απόκτθςθ τθν πολεοδομικι

Από φυςικι άποψθ θ πόλθ των Λωαννίνων χαρακτθρίηεται ωσ «ανοιχτι

Θ κεντρικι αγορά επεκτείνεται ςτθν εκτεταμζνθ ςυνοικία «Μπαχράμ

Στο δομθμζνο περιβάλλον, ςτθν αρχι τθσ

Πςον αφορά τθν χωροκζτθςθ τθσ κατοικίασ,

Ππωσ ζχουμε αναφζρει, οι ςυνοικίεσ