İki Boyutlu Hareket

Düzlemde yerdeğiştirme

Yerdeğiştirme vektörü

! ! !
Dr º rs - ri

Yerdeğiştirme vektörü, son konum ile ilk konum vektörünün

farkıdır.
 Ortalama Hız

!
Ortalama hız v
!
! Dr
vº
Dt

Dt zaman aralığında parçacığın ortalama hızı

! , Dr yerdeğiştirmesinin bu
v
zaman aralığına oranıdır.
 Anlık Hız

Anlık hız v
! !
! Dr dr
v º lim =
Dt ®0 Dt dt

Anlık hız, Dt sıfıra yaklaşırken Dr/Dt ortalama hızının limitidir.

Anlı hız, konum vektörünün zamana bağlı birinci türevidir.

!
Anlık hızın büyüklüğüne anlık sürat denir. vº v
Ortalama İvme

Ortalama İvme
! ! !
! vs - vi Dv
aº =
t s - ti Dt

Parçacık bir noktadan başka bir noktaya hareket ederken

ortalama ivmesi, anlık hız vektöründeki Dv değişimi sırasında
geçen Dt zamanına oranıdır.
Değişim, hem yönce hem de büyüklükçe meydana gelebilir!
İvmenin doğmasının gerek şartı hızdaki değişimdir.

Sınama sorusu: Sabit sürat ile hareket eden bir parçacık ivmeli hareket eder mi?
 Anlık İvme

Anlık ivme
! !
! Dv dv
a º lim =
Dt ®0 Dt dt

!
Dv
•Anlık ivme, Dt sıfıra yaklaşırken oranının limitidir.
Dt
•Anlık ivme, hız vektörünün zamana bağlı birinci türevidir.

konum vektörü hız vektörü

! !
r = x x̂ + y ŷ v = vx x̂ + v y ŷ
 İki Boyutta Sabit İvmeli Hareket

! ! ! v xs = v xi + a x t
Zamanın fonksiyonu olarak hız vs = vi + at
v ys = v yi + a y t

1
! ! ! 1!2 xs = xi + v xi t + a x t 2
Zamanın fonksiyonu olarak konum rs = ri + vi t + at 2
2 1
ys = yi + v yi t + a y t 2
2

Diğer kinematik denklemleri

! ! 1 ! ! ! 2 !2 ! ! !
rs = ri + 2 (vi + v f )t vs = vi + 2a (rs - ri )
Eğik Atış Hareketi

İki varsayım
1. Serbest düşme
ivmesi g sabittir.
2. Hava direnci ihmal
edilir.

- eğik atış hareketi gerçekleştiren parçacığın yörüngesi paraboliktir.

- parçacığın orijindeki başlangıç hızı vi.
- parçacığın fırlatılması esnasında orijindeki yatay eksenle yaptığı
açı qi
- hareket süresince hız vektörü yönce ve büyüklükçe değişir.
- y doğrultusundaki ivme g dir.
- x doğrultusunda ivme 0 dır.
Eğik Atış Hareketi

x doğrultusundaki
hareket ve y
doğrultusundaki
hareketin üst üste
gelmesidir.

x doğrultusundaki ivme 0 dır. y doğrultusundaki ivme g dir.

(sabit hız) (sabit ivme)

1 2
xs = xi + v xi t ys = yi + v yi t + a y t
2

v xs = v xi v ys = v yi + gt
Hareketli Hedefe Atış (ev ödevi)

Şekilde görüldüğü gibi,

hedef durgun halden
serbest bırakıldığı
anda, silah ile hedefe
atış yapılır. Başlangıçta
durgun olan hedefe
nişan alınırsa, eğik atış gisi
çiz
hareketi yapan rüş
gö
merminin düşen cisme
isabet edeceğini
gösteriniz.

Gösteri deneyi için

şeklin üzerine tıklayınız.
Hareketli Hedefe Atış (ev ödevi)

Şekilde görüldüğü gibi,

hedef durgun halden
serbest bırakıldığı
anda, silah ile hedefe
atış yapılır. Başlangıçta
durgun olan hedefe
nişan alınırsa, eğik atış gisi
çiz
hareketi yapan rüş
gö
merminin isabet
edeceğini gösteriniz.

Gösteri deneyi için

şeklin üzerine tıklayınız.
Örnek 4.6

Bir cankurtaran uçağı, şekilde

gösterildiği gibi, zor durumdaki
sporculara acil kurtarma kumanya paketi
atıyor. Uçak yerden 100 m yüksekte 40
m/s hızla yatay olarak yol alıyor.

(a) paket, bırakıldığı noktaya göre yere nerede çarpar?

(b) tam yere çarpmadan önce paket hızının yatay ve düşey bileşenleri nedir?
(c) tam yere çarpmadan önce paketin sürati nedir?
(d) paket yere çarptığı anda uçak nerededir?
 Serbest düşen top ve eğik düzleme sabitlenmiş bardağın hareketi

Gösteri deneyi için

şeklin üzerine tıklayınız.
eğik atış hareketi ?
Serbest düşen top ve eğik atış hareketi gerçekleştiren topun eşzamanlı hareketi

Gösteri deneyi için

şeklin üzerine tıklayınız.
 Düzgün Dairesel Hareket
• Dairesel yörüngede

– Sabit yarıçap r
y
– sabit sürat v = |v| v
(x,y)
r

x
 Düzgün Dairesel Hareket
– Kartezyen: y
• (x,y) [konum] v
• (vx ,vy) [hız]
(x,y)
– Kutupsal:
• (r,q) [konum] q
r
• (vR ,w) [hız] x

• Düzgün dairesel harekette:

– r sabittir (burada vr = 0).
– w (açısal hız) sabittir.
– Kutupsal koordinatlar, düzgün dairesel hareketi tanımlamak için uygundur.
 Kutupsal koordinatlar
• Yay uzunluğu s :
s = r q dır. Burada q açısal konumdur.
– q nın birimi radyandır.
y
v
2pr = r qc (x,y)
– qc = 2p s
r
q
x

1 devir = 2p radyan
Kutupsal koordinatlar…
y

r (x,y)
x = r cos q q
x
y = r sin q
1
cos sin

0
p/2 p 3p/2 2p
q

-1
 Kutupsal koordinatlar…
• Kartezyen koordinatlarda hız dx/dt = v dır.
x = vt
• Kutupsal koordinatlarda, açısal hız dq/dt = w.
q = wt
w nın birimi radyan/saniye. y

v
• Yerdeğiştirme s = vt.
r
ancak, s = r q = R w t dır. s
q=wt
x
v = wr
 Periyot ve frekans
• 1 devir = 2p radyan
– frekans (f) = devir/saniye
– açısal hız (w) = radyan/saniye
• Frekans ve açısal hız arasındaki ilişki
– w = 2p f v

r
s

– periyot (T) = saniye/devir w

– T = 1 / f = 2p/w

w = 2p / T = 2pf
x = r cos(q) = r cos(wt)
y = r sin(q) = r sin(wt)
q = arctan (y/x) v
(x,y)
r
s
q = wt q=wt
s=vt
s=rq=rwt

v = wr
kutupsal koordinatlarda birim vektörler
• Kartezyen koordinatlarda birim vektörler x̂ , ŷ ve ẑ
• r ve q^ dır.
Kutupsal koordiatlarda birim vektörler ^
– ^
r radyal yönde
– ^
q yola teğet olan doğrultuda

^ ^
q r
y

j q
x
i
Düzgün dairesel harekette ivme
• Düzgün dairesel hareket, sabit süratlidir.
Dikkat!!! sabit hızlı değil!
– Dt zamanında ortalama ivme aort = Dv / Dt

Dv
vs
vi
vs
r vi
wDt

Dq=wDt
Düzgün dairesel harekette ivme
• Düzgün dairesel hareket, sabit süratlidir.
Dikkat!!! sabit hızlı değil!
– Dt zamanında ortalama ivme aort = Dv / Dt

Dv
r Dt süresince
Düzgün dairesel harekette ivme
• Düzgün dairesel hareket, sabit süratlidir.
Dikkat!!! sabit hızlı değil!
– Dt zamanında ortalama ivme aort = Dv / Dt

a = dv / dt
r
a ivmesi - r yönündedir.
Düzgün dairesel harekette ivme
• Bu, merkezcil ivme olarak adlandırılır.
• Merkezcil ivmenin büyüklüğü:
Dv
Dv Dr
Benzer üçgenlerden =
v r
vi
vs Dt ® 0 lim itinde Dr = vDt
vs
Dv
=
vDt Dv v 2
r vi
v r
=
Dr Dt r
v2
a=
r
 Merkezcil ivme
• Düzgün dairesel harekette ivme
– İvmenin büyüklüğü: a = v2 / r
– yönü: -^r (dairenin merkezine yönelik)

R
a
 v2 v=wr
a=
r

a=
(w r )2
r

a = w2 r
örnek

• Dairesel yörüngede sabit süratle hareket eden uçağın merkezcil

ivmesinin büyüklüğü, yerçekim ivmesinin 9 katıdır. Sabit sürati 300 m/s
olduğuna göre, dairesel yörüngenin çapını bulunuz.

(a) 500 m
(b) 1000 m
(c) 2000 m
 çözüm

m2
v2 90000 2
a= = 9g v2 s
R= =
R 9 g 9 ´ 9.81 m
s2

10000
R= m » 1000 m D = 2R » 2000 m
9.81

2km
 örnek

• Pervanenin frekansı f = 3500 devir/dakika dır. Pervanenin uç

noktasının dönme eksenine göre dik uzaklığı L = 80cm dir.Bu uç
noktaların merkezcil ivmesini bulunuz.

uç noktadaki ivme a ? f

L
 çözüm

• İlk önce
devir 1 dakika rad rad
1 devir / dakika = 1 x x 2p = 0.105 º 0.105 s -1
dakika 60 s devir s
hesaplanır.
– sonra 3500 devir/dakika için w = 367 s-1

• Şimdi ivmeyi hesaplayalım

– a = w2R = (367s-1)2 x (0.8m) = 1.1 x 105 m/s2
= 11,000 g

– a ivmesinin yönü (-r^) dir.

örnek

• Dünya çevresinde dolanan uzay aracının yörüngesi, yerin

yüzeyinden yaklaşık 300 km yukarıdadır. Yörünge periyodu
yaklaşık 91 dakikadır. Uzay aracının ivmesini hesaplayınız.
Dünyanın yarıçapı 6.4 x 106 m dir.

(a) 0 m/s2
(b) 8.9 m/s2
(c) 9.8 m/s2
çözüm

• İlk önce açısal frekans w

1 devir 1 dakika rad
w= x x 2p = 0.00115 s -1
91 dakika 60 s devir
• Yerin merkezinden uzay aracına olan uzaklık

RO
RO = RE + 300 km
= 6.4 x 106 m + 0.3 x 106 m 300 km
= 6.7 x 106 m
RE
çözüm

• İvme hesabı
a = w2R

a = (0.00115 s-1)2 x 6.7 x 106 m

a = 8.9 m/s2
Bir savaş gemisinden aynı anda fırlatılan iki top, şekilde görüldüğü
gibi, parabolik yörüngelerde hareket ederek düşman gemilerine
isabet eder. Toplardan hangisi, düşman gemisine ilk olarak isabet
eder?
A.
B.
C. Her ikisi de aynı anda isabet eder.
D. Başka bilgiye ihtiyaç vardır.