Bölüm 11

Açısal Momentum
• Vektörel Çarpım
• Dönme momenti (Torque)
• Açısal Momentum
• Açısal Momentum Korunumu
Dönme Momenti(Torque) ve
Vektörel Çarpım

Dönme momenti t = r × F × sin f

Dönme Momenti, F kuvvet

vektörü ile r konum
vektörünün vektörel
çarpımıdır.
! ! !
t = r ´F
Açısal Momentum 2
 Dönme Momenti(Torque) ve
Vektörel Çarpım

Vektörel Çarpımın Tanımı:

! ! !
C = A´ B
- A ve B vektörünün vektörel çarpımı C vektörüdür.
- C vektörü A ve B vektörlerine diktir.
- C vektörünün büyüklüğü C = A·B·sinf dir.

Açısal Momentum 3
Dönme Momenti(Torque) ve
Vektörel Çarpım

! ! ! f
C = A´ B

Vektörler arasındaki ilişki sağ el kuralına uyar.

- başparmak C (veya dönme momenti t, açısal hız w, açısal momentum L) dir.
- işaret parmağı A (veya konum vektörü r) dir.
- orta parmak B (veya kuvvet F) dir.
Açısal Momentum 4
 Dönme Momenti(Torque) ve
Vektörel Çarpım
! ! ! f
C = A´ B
Vektörel Çarpımın Kuralları
! ! ! !
1. A´ B = -B ´ A ! ! ! !
2. Eğer A, B ye paralel ise o zaman A ´ B = 0 dır. Böylece, A ´ A = 0
! !
3. Eğer A, B ye dik ise o zaman A ´ B = A × B dır.
4. Çarpmanın toplama üzerine
! dağılma
! !özelliği
! ! ! !
A ´ (B + C) = A ´ B + A ´ C
5. C nin büyüklüğü = A·B·sinf dir. Bu büyüklük, A ve B ile tanımlı
paralel kenarın alanına eşittir.

Açısal Momentum 5
 Dönme Momenti(Torque) ve
Vektörel Çarpım
! ! !
C = A´ B f

Vektörel Çarpımın Kuralları (devam ediyor)

! !
6. A ´ B = ( Ay Bz - Az B y ) xˆ - ( Ax Bz - Az Bx ) yˆ + ( Ax B y - Ay Bx ) zˆ

Açısal Momentum 6
Örnek Problem 11.1

F = (2.00i + 3.00j) ila

tanımlı kuvvet bir cisme
etkiyor. Şekildeki z sabit
eksenine göre, bu kuvvet
cismi döndürür. Şekilde
görüldüğü gibi, F kuvvetinin
etkidiği nokta r dir.
r = (4.00i + 5.00j) ise
(a) F kuvvetinin doğurduğu net dönme momentinin büyüklüğünü bulunuz.
(b) Dönme momentinin yönünü belirleyiniz.
(c) r ve F arasındaki açıyı bulunuz.

Açısal Momentum 7
Bir parçacığın açısal momentumu

Tanımı:
! ! !
L=r´p
L… açısal momentum
r… konum vektörü
p… parçacığın momentumu

L, r ve p vektörüne diktir.
L vektörünün büyüklüğü:
L = r·p·sinf =mvrsinf

Açısal Momentum 8
 Dönen bir katı cismin açısal
momentumu

z ekseni etrafında dönen bir

cismi ele alalım.
Katı cismin açısal momentumu

Lz = I × w
Bu durumda, L ve w nın z ekseni boyunca olması gerektiğini not etmeliyiz.
Bu bağıntı, çizgisel momentum p = m·v bağıntısındaki ile biçimsel açıdan
benzerlik gösterir.

Açısal Momentum 9
Örnek Problem 11.2

1 m uzunluğunda hafif bir

çubuk, xy düzleminde, çubuğun
merkezindeki bir mil etrafında
dönmektedir. Çubuğun
uçlarına 4 kg ve 3 kg
kütlelerinde iki parçacık
tutturulmuştur. Her parçacığın
çizgisel sürati 5 m/s ise
sistemin başlangıç noktasına
göre açısal momentumunu
belirleyiniz.

Açısal Momentum 10
 Örnek Problem 11.3

Yerkürenin açısal momentumu

Yerkürenin kütlesi m = 6.0 ·1024 kg ve

çapı d = 12800 km dir.
Dünya kendi ekseni etrafında ve güneş
etrafındaki dairesel yörüngesi boyunca
döner. Güneşin etrafındaki yörüngesinin
çapı 149,600,000 km dir.
Yerkürenin toplam açısal momentumu
nedir?

Açısal Momentum 11
Açısal Momentumun Korunumu
Sistem üzerine etkiyen net dönme momenti sıfır ise, sistemin
toplam açısal momentumu hem büyüklükçe hem de yönce
sabittir. !
L = sabit
Bir cismin kütlesi kendi içinde yeni bir dağılıma uğrarsa, o zaman cismin
eylemsizlik momenti değişir ve bunun sonucu olarak da cismin açısal hızı
değişmelidir. ! !
Li = L f = sabit
Bir başka deyişle,
I iwi = I f w f = sabit

Açısal Momentum 12
Açısal Momentum 13
Açısal Momentum 14
 Korunum Yasaları

Ki + U i = K f + U f ü
! ! ï
pi = p f ý yalitilmis bir sistem icin
! ! ï
Li = L þ

Açısal Momentum 15
 Örnek Problem 11.4

Serbestçe dönen taburedeki

gösterici
Serbestçe dönen bir taburedeki gösterici, her biri
3kg kütleli iki ağırlık tutmaktadır. Göstericinin
kolları yatay olarak açıldığında, ağırlıklar dönme
ekseninden 1m uzaklıkta bulunmakta ve öğrenci
0,75rad/s lik açısal hızla dönmektedir. Göstericinin
ve döner taburenin eylemsizlik momentleri toplamı
3kg.m2 dir ve sabit kabul edilmektedir. Gösterici,
ağırlıkları dönme ekseninden yatay olarak 0,3m
uzaklığa kadar çekerse;
(a) Göstericinin yeni açısal hızını bulunuz.
(b) Göstericinin ağırlıkları kendine çekmeden önce ve
çektikten sonraki kinetik enerjilerini bulunuz.
http://www.wfu.edu/physics/demolabs/demos/avimov/streaming.html

Açısal Momentum 16
 Gösteri Deneyi
Dönebilen bir taburedeki gösterici dönen bisiklet tekerini
milinden tutuyor. Başlangıçta gösterici ve tabure
hareketsiz olduğu halde, tekerlek, yukarıya doğru
yönelmiş bir Li başlangıç açısal momentumuyla yatay
bir düzlem içinde dönmektedir. Tekerlek, kendi merkezi
etrafında alt üst edilecek şekilde 180o döndürülürse ne
olur? Bakınız: Kaynak kitabınızın ÖRNEK 11.10 Dönen Bisiklet Tekerleği

http://www.wfu.edu/physics/demolabs/demos/avimov/streaming.html

Açısal Momentum 17
 Gösteri Deneyi

http://www.michael-forman.com/science/index.html?expand=momentum

http://www.sparknotes.com/physics/rotationalmotion/angularmomentum/section2.rhtml

Açısal Momentum 18
Gösteri Deneyi

http://www.wfu.edu/physics/demolabs/demos/avimov/streaming.html

Açısal Momentum
? Bakınız:
Seçmeli kesim 11.6 Jiroskop ve topacın hareketi

19