weekend

w e e k e n d B i j l ag e

27 februari 2020- 2021

Een jaar
verder...
Vandaag, precies twaalf
maanden geleden, werd
in loon op Zand de eerste
nederlander getroffen door
corona. een jaar later zijn
we nog steeds niet verlost
van het virus. ,,en als het
onder controle is, kampen
we nog steeds met de
gevolgen.”
Z11 t/m Z19 &
Stad en Streek 2-3

Verder vandaag in Brabant

Horeca gooit terrassen open. Dat wordt een Dolle Dinsdag P3

Bredase paardenkoning: ‘Ik verkocht geen drab’ Stad en Streek 2

De bedden blijven leeg bij Zunderts bordeel Stad en Streek 9

Mounir El Allouchi, Roosendaalse straatvechter van NAC Sport 18

Van tijd tot bndestem.nl Jaargang 160 Prijs € 3,95

Oosterhout tijd zon Ook voor het laatste BN DeStem is onderdeel van: Geen krant ontvangen?
zaterdag 27 februari 2021 regionale nieuws bndestem.nl/service/
10°C bezorging
2 NIEUWS
Column
NIELS HERIJGENS
n.herijgens@bndestem.nl
Vaccinatievakantie
oppa, daar is er weer eentje bestaan ook al inentingsreizen
H voor het toch al zo dikke
coronawoordenboek: de
vaccinatievakantie.
naar andere oorden. Zo kondigde
de Thaise toeristenbranche eerder
al zo’n sightseeing-plus-spuit aan
Toegegeven, helemaal nieuw (vanaf 4000 euro, exclusief vlieg-
is die term niet. Rond de jaar- reis). En zakenblad Quote schreef
wisseling mopperden sommigen over gefortuneerde landgenoten
al dat onze regering kennelijk die naar Dubai vlogen voor vacci-
vaccinatievakantie hield. Want natie. Uiteraard gecombineerd met
andere landen tuigden razendsnel een luxueus verblijf.
een inentingscampagne op en hier Het nuttige met het aangename
schoot het niet op. verenigen, allicht dat daar belang-
Nu duidt het woord een ander stelling voor is. Maar moeten we
fenomeen aan: een plezierreisje het ook willen?
naar het buitenland, inclusief Wacht even, vóór iedereen boe
coronavaccin. roept... Laten we de kwestie eens
Het Nieuw Israëlietisch Weekblad wat kleiner maken. Stel dat je drie
adverteert er bijvoorbeeld mee: maanden eerder bij de GGD te-
een twaalfdaagse rondreis door rechtkon, voor 200 euro. Zou je dat
Israël, met ter plekke een Covid- doen? En als het voor je kwetsbare
prik. Voor een prikkie lukt dat ouders was? Da’s óók gewoon
overigens niet, met z’n tweeën tel voorrang kopen. En ik weet niet of
je al gauw 3000 euro neer. ik die verleiding zou weerstaan...  niem, gratis.” Met die woorden pro-
Dat dit juist in Israël kan, wekt Laten we dus ook een beetje
geen verbazing. Het mild zijn voor vaccinatievakantie-
land was gangers. Ze maken bovendien in
jaloers- Nederland geen vaccins op; meer
makend voorraad voor de thuisblijvers!
snel bij het Toch denk ik dat de deelnemers
vaccineren niet met hun vaccinreisje te koop
van de zullen lopen. Want wie beseft dat
eigen veel anderen slechts kunnen dro-
bevol- men van vakantie en Covid-spuit,
king. krijgt wellicht last van priktrip-
Maar schaamte. Te vinden onder de P,
er in het grote coronawoordenboek.
Een buitenlandtripje
inclusief coronaprik,
moeten we dat willen?
DE STELLING
Vandaag: Als de horeca dinsdag het terras opent, schuif
ik meteen aan.
■ Reageer op bndestem.nl
Gisteren:
80% 20%
Ook als de coro-
namaatregelen
nog gelden, ga ik
op 17 maart ge-
woon stemmen.
1191 reacties Eens Oneens
Toos & Henk Paul Kusters

Voor meer Paul Kusters, zie bndestem.nl/paulkusters
DEN HAAG
Viruswaarheid
verliest beroep
over avondklok
Actiegroep Viruswaar-
heid is er niet in geslaagd
het hoger beroep over
het afschaffen van de
avondklok te winnen. De
uitkomst van het tegen
de Staat aangespannen
kort geding maakte overi-
gens voor de avondklok
geen verschil, die was al
via een spoedwet in het
parlement geregeld. Voor
de boetes voor het over-
treden van de avondklok
daarentegen, had de uit-
spraak nog wel gevolgen
kunnen hebben.
P7
GUANGZHOU/BREDA
Nu begint het voor
JP van Gastel
Drie weken zat hij in
China in quarantaine, nu
mag Jean-Paul van Gas-
tel de straat weer op. De
geboren Bredanaar is
terug bij Guangzhou City
FC. Daar was hij assis-
tent van Giovanni van
Bronckhorst, maar in de-
cember vertrokken ze. Nu
is hij hoofdtrainer. ,,Ik
moet uit mijn comfort-
zone, maar als mens, trai-
ner word ik er beter van.”
Sport Regio 16
SAS VAN GENT
Jongetje (6) na val
in vijver overleden
Het zesjarige jongetje dat
woensdagmiddag in Sas
van Gent in een vijver viel,
is overleden. De hulp-
diensten kregen woens-
dag rond 15.50 uur een
melding dat een kind
onder water was verdwe-
nen. Brandweerlieden
vonden het jongetje en
brachten hem naar de
kant. Ambulanceperso-
neel bood eerste hulp,
waarna het slachtoffertje
met de traumahelikopter
in zorgwekkende toe-
stand naar het ziekenhuis
werd gebracht. Daar is hij
later overleden.
Yannick wordt
volgende week
27. Die mag
precies nog
één keer
meetrainen
—Johan Gabriëls in
column
Sport Regio 14
Depri door deze
tijd? Zo krijg je
heel snel hulp
Zo’n 300 therapeuten en coa-
ches in Nederland zijn het plat-
form Vraaggewoon.nl gestart
om jongeren die het door corona
moeilijk hebben te helpen. De
hulpverleners zien het aantal
jongens en meiden met depres-
siviteit en angstgevoelens stij-
gen en de wachtlijsten langer
worden. Met één appje kunnen
ze al geholpen worden.
Nicole Roelands
Breda
Maar hoe zet je jongeren in de leef-
tijd van 16 tot 25 jaar aan om contact
op te nemen? Zo! ,,Jij bent niet gek, dit
is een gekke tijd. Veel mensen hebben
hier last van en als je jong bent komt
het extra hard aan. Dat snappen we
heel goed. Vraag gewoon hulp. Ano-
beert initiatiefnemer Edwin Selij
jongeren over de drempel te trek-
ken, zodat ze hulp krijgen.
Ik weet niet of ik het
had overleefd als ik op
m’n zestiende in
lockdown had gezeten
—Edwin Selij, hypnosetrainer
Zelf heeft de hypnosetrainer vier
zoons in de leeftijd van 13 tot 18. Hij
ziet hen en hun vrienden worstelen
met de coronamaatregelen. Ze zit-
ten niet lekker in hun vel. ,,Ik was
zelf depressief en angstig toen ik
zestien was. Het uitgaansleven was
mijn redding. Als ik toen in lock-
down had gezeten, weet ik niet of ik
het had overleefd. Dat triggerde mij
om nu iets te doen.”
Hij vertelt dat het aantal jongeren
dat zich meldt met depressiviteit en
angstgevoelens met 60 procent
stijgt. ,,Ik zei tegen mezelf: ‘Oké Ed-
win, je hebt bijna duizend mensen
opgeleid tot therapeut en coach.
Daarmee heb je een netwerk opge-
bouwd. Jij moet die mensen sa-
menbrengen.’ Ik zal niet zeggen dat
‘Je hoopt dat het recht
voor Kevin gaat spreken’
Het functioneel parket onder-
zoekt het ongeval in 2019, waar-
bij de 24-jarige Bredase hijs-
kraanmachinist Kevin Vrolijk op
een bouwplaats in Den Haag om
het leven kwam.
Ingrid de Groot
Breda/Den Haag
De jonge Bredanaar stortte in het
voorjaar van grote hoogte met zijn
liftcabine vanuit zijn hijskraan naar
beneden. Zijn liftje werd geramd
door de giek van een andere toren-
hijskraan die loskwam en tiental-
len meters lager op de grond te
pletter sloeg.
zaterdag 27 februari 2021
GO
we iedereen kunnen helpen, maar
ik hoop dat we net dat duwtje kun-
nen geven om verder te gaan. Al is
het maar één jongere, dan is het al
een succes.”
Die doelstelling is al gehaald. Een
week geleden ging Vraaggewoon.nl
online. Sindsdien hebben zo’n hon-
derd jongeren via het platform con-
tact gezocht met een therapeut. De
jongere kiest zelf wie aan de hand
van specialisatie of locatie. 
Laagdrempelig 
Daniëlle Jansen uit Etten-Leur is
een van die coaches op het plat-
form. Ze hoopt met haar specialis-
men angsten, mindset en negatief
zelfbeeld jongeren te kunnen hel-
pen in haar praktijk Detangle. Ze
heeft deze week twee aanvragen
gehad. ,,Ze kunnen een mail sturen,
bellen of een WhatsAppje sturen.
Niet voor iedere jongere is het even
makkelijk om een telefoontje te
plegen. Ik vind het fijn dat ik op een
laagdrempelige manier een luiste-
rend oor kan bieden en tips kan ge-
ven. Ze kunnen hun verhaal bij mij
kwijt en vanuit daar kijken we ver-
der.”
Zelf kent Jansen privé ook een
jongere die op dit moment dolende
is. Die nergens terechtkan en op
wachtlijsten staat. ,,Die toestand
van jongeren gaat me aan het hart.
Het is op dit moment de meest nij-
pende groep. Veel mensen vergeten
dat je op die leeftijd sociale contac-
ten opbouwt en jezelf ontwikkelt.”
Ook voor volwassenen 
Daarnaast heeft de Etten-Leurse
besloten om ook volwassenen te
helpen in coronatijd. Ze heeft ge-
merkt dat in veel huishoudens nu
problemen worden uitvergroot.
,,Als het niet goed gaat, doen
mensen twee dingen: pijn vermij-
den door bijvoorbeeld te vluchten
in uitgaan óf plezier verkrijgen.
Maar allebei die dingen kunnen nu
niet. Dat is voor veel mensen con-
fronterend, zeker als je huwelijk
niet goed loopt.”
Bijlage Z: Jeugd in de knel. En de
GGZ ook
De inspectie Sociale Zaken en
Werkgelegenheid heeft het onder-
zoek naar de omstandigheden bij
het bouwproject afgerond. De zaak
is doorverwezen voor een straf-
rechtelijk traject. Justitie moet nu
beslissen of het tot een strafrechte-
lijke vervolging komt vanwege ver-
wijtbaar handelen.
Kevin was een geliefd collega,
vertelt zijn Waspikse werkgever
MPL BV. ,,Het is een groot gemis.
Zijn toekomst lag voor hem en die
was opeens weg.”
Het bedrijf noemt het dramati-
sche ongeluk een zwarte bladzijde.
,,Je hoopt dat het recht écht gaat
spreken voor Kevin.”
zaterdag 27 februari 2021
GO
‘In Breda gaan de terrassen naar buiten’ Kabinet wil niet verder versoepelen
Horeca wil dinsdag open:
goedschiks of kwaadschiks
Een handreiking
richting horeca én
de knoet hanteren.
Het kabinet bewandelt
twee sporen in een
poging het flink
oplopende conflict over
een snelle heropening
van bars en terrassen
vooral niet te laten
escaleren.
Tobias den Hartog
Sander van Mersbergen
Caspar Naber
Den Haag/Breda
Een groot aantal horeca-onderne-
mers wil dinsdag de terrasstoelen
buiten zetten. Ze vinden het onbe-
grijpelijk dat mensen wel in het
park een biertje kunnen drinken,
maar niet op een netjes ingericht
terras met inachtneming van de 1,5
meterregel.  ,,Bij ons in Breda gaan
de terrassen naar buiten’’, zei initia-
tiefnemer Johan de Vos gisteren.
,,En ook open. Het kan wel eens ge-
zellig worden.’’
Na afloop van de ministerraad ri-
posteerde minister Ferd Grapper-
haus (Veiligheid en Justitie, CDA)
dat De Vos – en andere horecaza-
ken die hun deuren openen – be-
boet zullen worden. Ook kunnen
ze er in het uiterste geval op reke-
nen dat hun zaak gesloten wordt.
,,We zijn er niet om ondernemers
te belemmeren – en ik heb er alle
begrip voor dat er zo langzamer-
hand een zekere maatregelenmoe-
heid is. Maar het ellendige is dat de
besmettingen weer oplopen. Als de
ziekenhuizen overstromen, kun je
daar niet meer terecht, ook niet
voor een hartoperatie.”Gisteren re-
Ontmaskerde spermadokter misbruikte ook patiënten
Jan Karbaat, de arts die met zijn
eigen sperma vrouwelijke cliën-
ten insemineerde en tientallen
donorkinderen verwekte,
maakte zich ook schuldig aan
seksueel misbruik. Meerdere
vrouwen zeggen aangerand en
bijna verkracht te zijn. Ook
maakte hij ongepaste, seksueel
getinte opmerkingen.
Tonny van der Mee
Hanneke van Houwelingen
Rotterdam
Dat verklaren enkele vrouwen in de
driedelige documentaire Het zaad
van Karbaat, die vanaf maandag
wordt uitgezonden. De voormalige
patiënten en collega’s doorbreken
na tientallen jaren het stilzwijgen.

Lunchen bij het stadhuis op de Grote Markt in Breda. Dinsdag op het terras?
gistreerde het RIVM voor de
tweede dag op rij meer dan 5000
nieuwe besmettingen. Het aantal
infecties is ruim 20 procent hoger Ik heb er alle
dan een week geleden.  begrip voor dat
De Vos vindt de reactie van de
minister op de plannen voor het er een zekere
heropenen van de terrassen aan- maatregelen-
staande dinsdag beneden alle peil.
,,Ik vind het heel ongepast om zo te
moeheid is
reageren op een noodkreet van ho- —Minister Ferd
reca-ondernemers. De minister Grapperhaus
roept sinds oktober alleen maar
‘handhaven’ in plaats van te kijken horeca op termijn toch
wat wél mogelijk is’’, zegt de Breda- weer deels te openen.
naar. Hij heeft contact ge-
zocht met Konink-
Goed plan lijke Horeca Neder-
Desalniettemin lijkt het kabinet ge- land (KHN) om ‘een
voelig voor de situatie van de ho- goed plan’ te ma-
reca-ondernemers.  Grapperhaus ken. ,,Dat kan dan
bekijkt of er een manier is om de aan het OMT en het
staande vrouwen met een kinder-
wens door kunstmatige insemina-
tie met sperma van anonieme do-
noren.
Dna-onderzoek, dat donorkinde-
ren via de rechter afdwongen, wees
twee jaar geleden uit dat Karbaat
ook vrouwen met zijn eigen zaad
insemineerde. Van zeker 68 donor-
kinderen is bekend dat ze door de
arts zijn verwekt.
Uit de documentaire blijkt verder

Jan Karbaat. BEELD VIDEO-STILL dat Karbaat bij inseminaties en in-
wendige onderzoeken vaak seksu-
eel getinte opmerkingen maakte
Karbaat, die in 2017 overleed, runde over hoe de vrouw er ‘daar bene-
vanaf de jaren zeventig een sper- den’ uit zag.
makliniek in het Zuiderziekenhuis Bij sommigen ging hij nog een
in Rotterdam en MC Bijdorp in het stap verder. Een anonieme oud-pa-
nabijgelegen Barendrecht. Hij hielp tiënte verklaart hoe Karbaat tijdens
stellen en lesbische en alleen- een behandeling met zijn broek
FOTO RENË SCHOTANUS/PIX4PROFS
RIVM worden voorgelegd.’’
Hij benadrukte daarbij dat hij
geen valse verwachtingen wil
wekken. ,,Als er veel mogelijk
was geweest, had de pre-
mier maandag wel een an-
dere boodschap gehad.’’
Toch rekent
KHN er op
dat de ge-
sprekken
resultaat
zullen
hebben.
‘Er
komt
een herope-
nings-
taskforce,
met als
doel om
zo snel
naar beneden op haar klom, pro-
beerde te penetreren en op haar
buik klaarkwam. ,,Toen pakte hij
alsnog een spuitje en heeft me
geïnsemineerd met zijn sperma.’’
Een andere vrouw vertelt hoe
Karbaat haar een ‘lekker stuk’
noemde, langs haar dijen wreef en
zei: ,,Ik doe het zeker veel lekkerder
dan je man.’’
Ik durfde het mijn
man niet te vertellen.
Ik wilde zó graag
een kind
—Lidia Janssen (69)
NIEUWS 3
mogelijk te kijken naar een snelle
en verantwoorde opening van de
hele horeca’, schrijft de branchever-
eniging in een persverklaring.
Het kabinet staat niet alleen voor
de moeilijke opdracht de horeca
‘aan boord’ te houden, de regering
heeft ook te maken met burge-
meesters die kritisch zijn. Donder-
dag noemde Hubert Bruls, burge-
meester van Nijmegen en voorzit-
ter van het landelijke Veiligheids-
beraad, het openen van de terrassen
‘bijna een openbare ordemaatregel’.
Handhaven
Een woordvoerder van het Veilig-
heidsberaad reageert opvallend
schimmig op de vraag of burge-
meesters gaan handhaven, als on-
dernemers toch besluiten open te
gaan  ,,In principe is de lijn dat als je
doelbewust je zaak opent, dat er
dan gehandhaafd zal worden. Maar
als ondernemers een zitje neerzet-
ten, maar niet meteen open gaan,
dan zullen gemeenten wellicht niet
meteen ingrijpen.’’
Het Veiligheidsberaad vindt dat
het kabinet mensen meer ruimte
moet bieden om buiten te kunnen
zijn. Bij sportclubs zouden mensen
bijvoorbeeld ook weer in groepjes
samen moeten kunnen trainen.
,,Het wordt lekker weer, mensen
gaan naar buiten. Dan moet je niet
op voorhand alles dichtgooien.
Neem de buitensport: dat kan goed
gereguleerd worden, je kunt den-
ken aan triage bij de ingang. Men-
sen hebben sowieso veel vragen bij
de besmettelijkheid van het virus
in de buitenlucht.’’
Maandag zitten de 25 regio’s om
tafel met de ministers Grapperhaus
en De Jonge. Het Veiligheidsberaad
wil van het kabinet graag horen hoe
het verder moet na 8 maart, wan-
neer de huidige maatregelen wor-
den heroverwogen. De regio’s zou-
den graag zien dat de richtlijnen
van het kabinet ‘wat minder zwart-
wit’ zijn. 
De arts probeerde bij Lidia Janssen
(69) haar borsten vast te pakken. ,,Ik
durfde het mijn man niet te vertel-
len’’, vertelt ze in deze krant. ,,Ik
was bang dat hij zou zeggen: we
gaan er niet meer naartoe. Ik wilde
zó graag een kind.’’
Er is nooit aangifte gedaan, ver-
telt documentairemaakster Miriam
Guttmann, die vier jaar onderzoek
deed naar Karbaat. ,,De kinderwens
was zo vurig, dat de moeders het
over zich heen hebben moeten la-
ten gaan.’’
Karbaat sjoemelde ook met zaad
en donorgegevens. Een oud-mede-
werkster vertelt dat hij de injectie-
spuiten soms vulde met water. ,,Jan
had geen geweten en kende geen
grenzen. Ik ben nog nooit zo’n
slecht mens tegengekomen.’’ P10
4 NIEUWS
TWEEDE
VVD scoort goed
Huidige zetels Peilingen
+7
40
-1 0
19 19 -4
-2
15 12 -4
10
D
A
66
L
SP
dA
G
PV
D
VV
D
Pv
C
‘In crisis vestigen
mensen hun hoop
op de leider’
Ondanks een licht dalende
trend blijft de VVD met af-
stand de grootste partij in
Politicoloog Tom van der
Meer van de Universiteit
van Amsterdam deed on-
derzoek naar het ‘rally
around the flag’-effect: in
tijden van nood schaart ie-
dereen zich rond de leider.
Hans van Soest
Amsterdam
,,Aan het begin van de coro-
nacrisis schoot de VVD om-
hoog in de peilingen’’, zegt
Van der Meer. ,,Dat effect zien
we vaker bij een grote crisis
van buitenaf, waar de rege-
ring geen schuld aan heeft.
Mensen zijn dan onzeker en
vestigen hun hoop op de lei-
ders. Dat zagen we ook toen
Balkenende IV ABN Amro
redde, en na de aanslagen op
de Twin Towers.’’
In zo’n periode zijn kiezers
minder cynisch over de poli-
tiek, blijkt uit onderzoek.
,,We vinden leiders dan com-
petenter. Het beeld ontstaat
dat zij hun best voor ons
doen. Daar komt bij dat alle
aandacht gaat naar crisisbe-
strijding en andere politieke
thema’s van de agenda ver-
dwijnen. Ook de oppositie
steunt het kabinet in de cri-
sisaanpak.’’
Maar dat effect is tijdelijk.
Na de eerste golf verdween
het saamhorigheidsgevoel.
Toen de tweede golf uitbrak,
nam de steun voor het kabi-
net af. Mensen zijn minder
bang besmet te raken, het
gaat ook weer over andere
dingen (zoals de toeslagen-
affaire) en er ontstaat kritiek
omdat het kabinet de nieuwe
golf niet kon voorkomen.
Geen alternatieven
,,Dat de VVD toch nog zo
hoog staat in de peilingen
heeft een heel andere oor-
zaak: mensen zien geen reden
nu weer over te stappen naar
een andere partij.’’ Volgens
Van der Meer heeft de VVD
KAMERVERKIEZINGEN DE CAMPAGNE VAN DE GROOTSTE PARTIJ
Samengesteld uit de
peilingen van I&O
Research, Ipsos/
EenVandaag en Kantar.
Er is een onzekerheids-
marge tot +/- 2 zetels.
+4
13
+1 0
0 +1
6 -2 -1
5 3 3
2 2
U
dD
21
en
50
SG
C
Fv
JA
Pv
er sinds de pandemie in de
peilingen tien tot vijftien
zetels bij gekregen. Uit zijn
onderzoek blijkt dat die
vooral van de gebruikelijke
rivalen komen, maar ook van
mensen die anders PvdA of
GroenLinks hadden gestemd.
,,Dat mensen bij de VVD blij-
ven hangen komt ook omdat
alternatieven ontbreken. Kie-
zers van Forum voor Demo-
cratie en 50Plus zijn bijvoor-
beeld vrij massaal overgestapt
naar de VVD en zagen hun
oorspronkelijke voorkeur door
interne ruzies verkruimelen.’’
D66 en CDA zitten met de
VVD in een coalitie. ,,Zij
staan voor dezelfde aanpak.
Mensen zien nu
geen reden om
op andere partij
te stemmen
—Tom van der Meer,
politicoloog
Zolang de kiezers nog vooral
met corona bezig zijn, is er
voor hen geen reden om op
een van die partijen te stem-
men. Rutte is als premier
toch het gezicht van de co-
rona-aanpak.’’
Andere partijen kunnen de
VVD nog inhalen als het
ineens over andere dingen
gaat dan corona, maar daar
ziet het niet naar uit. Daarbij
voeren D66 en CDA cam-
pagne op nieuw leiderschap.
,,Tegen een populaire leider is
dat lastig. Dat lukt pas als
mensen een premier zat zijn.’’
De MARKeting-
© 270221 | BRON: PEILINGWIJZER
machine: VVD
leunt volledig
+1
1
op de premier
Met slim gekozen formuleringen wordt
Mark Rutte in de verkiezingscampagne
neergezet als de man op wie u dolgraag wilt
stemmen. Waar de VVD voor staat is minder
belangrijk gemaakt.
Hans van Soest
Den Haag
De VVD is Mark Rutte. Binnen
de partij maken veel liberalen
zich zorgen over de dag dat hij
besluit te stoppen. Want ook al
grapt hij zelf weleens dat hij op
zijn 65ste nog premier is, de kie-
zer is ook hém een keer zat. En
dan dreigt de VVD na al die jaren
regeren en compromissen slui-
ten als sleets merk achter te blij-
ven.
Zover is het nog niet. Voorals-
nog staat de VVD een straat-
lengte voor in de peilingen. En
hoewel de liberalen de afgelopen
jaren onder fractievoorzitter
Klaas Dijkhoff werkten aan in-
houdelijke vernieuwing en het
verkiezingsprogramma een an-
dere koers inslaat, weet iedereen
dat dát niet de oorzaak is van het
succes. Dat is Rutte. Dus draait
de hele verkiezingscampagne
rond Mark, zoals de VVD hem
consequent noemt. Het VVD-
logo is minder prominent in
beeld dan in eerdere campagnes.
Mark is een merk dat moet staan
voor: redelijke man die zijn best
doet in moeilijke tijden.
Ervaring
In de open brief die de VVD-lei-
der vorige week aan Nederland
schreef presenteerde hij zich heel
bewust als de premier van het
volgende kabinet. Nederland zit
in een crisis en het VVD-cam-
pagneteam gokt erop dat het gros
van de Nederlanders geen zin
heeft in experimenten, maar lie-
ver een man met ervaring heeft
om het land te besturen.
Als de peilingen uitkomen, is er
straks weer een coalitie nodig van
minimaal vier partijen. En dan is
er nog geen rekening gehouden
met de machtsverhoudingen in
de Eerste Kamer, die weer heel
anders liggen. Rutte zet zichzelf
zaterdag 27 februari 2021
GO
een puntje.’ Ook
zijn eigen partij
heeft echt niet alle
wijsheid in pacht,
18
klinkt het dee-
moedig, maar uit-
eindelijk komt er
gewoon weer een
stabiel landsbe-
stuur onder Marks
leiding. Echter:
‘De keuze is aan
dagen tot de u.’
Opvallend ver-
verkiezingen schil met eerdere
campagnes: het
Het aftellen naar de witte overhemd
Tweede Kamerverkie- met opgestroopte
zingen op 17 maart is mouwen is inge-
begonnen. Deze krant ruild voor een net
brengt tot die tijd een pak. Zelfs bij cam-
dagelijkse verkiezings- pagne-optredens
pagina. Hierop bieden voor jongeren.
we u een mix van inter- Rutte wordt dit
views met lijsttrekkers, keer bewust neer-
inzichtgevende artike- gezet als staats-
len over verkiezings- man. Ook maakt
thema’s en actuele de VVD-cam-
campagneverhalen. pagne slim ge-
bruik van de coro-
nacrisis. In zijn
brief presenteert
neer als de man die leiding kan Rutte een visie
geven in zo’n ingewikkeld poli- over hoe we uit de
tiek landschap. Hij strooit met ge- crisis komen door niet meer de
ruststellende zinnen als: ‘Daar ko- ene sector helemaal open te
men we samen uit’. Alsof hij de gooien en de andere niet, maar
overwinning al op zak heeft. door alle sectoren een klein beetje
Mensen moeten zich ook niet la- meer vrijheid te geven. Alleen: dat
ten afleiden door alle campagne- verkondigde hij eerder ook al na-
retoriek van anderen, sust Rutte mens het hele kabinet. De impli-
als een vader: ‘De een wil iets ciete boodschap aan de kiezer: het
kabinetsbeleid is mijn beleid. Ik
Het merk Mark ben het kabinet. Bij de campagne-
staat voor: redelijke filmpjes op internet zit hij voor
een scherm dat qua kleur lijkt op
man die zijn best doet het scherm dat wordt gebruikt bij
in moeilijke tijden de coronapersconferenties van het
kabinet. Ook de VVD-slogan ‘Sa-
meer geld naar dit onderwerp en men sterker verder’ heeft veel weg
de ander weer naar die maatregel. van de kabinetsslogan ‘Alleen sa-
De volgende wil hier een accent men krijgen we corona onder
zetten en de ander heeft daar nog controle’.
zaterdag 27 februari 2021 NIEUWS 5
GO

AMSTERDAM

Ouders containerbaby opgepakt

De politie heeft woensdag de
minderjarige ouders aangehou-
den van de baby die in een con-
tainer in Amsterdam werd ge-
vonden. Ze zijn beiden 17 jaar
en komen uit Amsterdam. Dat
meldt het Openbaar Ministerie.
Ook de moeder van het meisje,
de oma van de baby, werd aan-
gehouden.
Beide ouders worden verdacht
van poging tot kindermoord.
Gisteren zijn ze voorgeleid aan
de kinderrechter-commissaris.
De voorlopige hechtenis van
beiden is geschorst, maar ze
blijven verdachten. Vanwege de
leeftijd van de ouders is het
OM terughoudend in het ver-
strekken van informatie over
het onderzoek. De oma van
de baby werd donderdag al
heengezonden. Haar rol wordt
verder onderzocht.
De pasgeboren baby, een
meisje, werd afgelopen zondag
gevonden in een ondergrondse
vuilcontainer in Amsterdam-
Zuidoost. Ze is inmiddels uit
het ziekenhuis.

DE BILT AMSTERDAM

Ozonvervuiling Tupperware
afgenomen stopt verkoop
De gemiddelde hoe- Tupperware stopt
veelheid vervuiling vanaf 1 maart met de
door ozon op het verkoop in Neder-
noordelijk halfrond land. Het befaamde
tussen de 1 en 8 ki- AMSTERDAM bedrijf in keukenge-
lometer hoogte is rei en plasticartikelen
in de lente en de
Demonstratie zal ook stoppen met
zomer van 2020 met ontbonden de Tupperware-
gemiddeld 7 procent Een demonstratie party’s. Tupperware
afgenomen. Dit blijkt van Extinction Rebel- verkoopt al sinds de
uit internationaal on- lion in Amsterdam- jaren 60 in Europa.
derzoek waarbij ook West is ontbonden. Ook in Nederland is
het KNMI is betrok- Zo’n tachtig activis- het bedrijf al decen-
ken. Dat meldt dat ten blokkeerden de nialang actief, maar
zo’n grote afname Overtoom. Ongeveer op Facebook meldt
vele maanden op rij twintig van hen die het dat de directe
uniek is in de afgelo- niet wilden vertrek- verkoop nu wordt
pen zeventig jaar. ken, zijn weggevoerd. stopgezet.

䊱 Illustratie gemaakt door Mark Reijntjens. FOTO MARK RUTTE: RIJKSOVERHEID.NL

Verandering Nederland was een ‘breekbaar coronacrisis is het merk Mark

Er is nogal een verschil tussen
de MARKeting van 2021 en de
campagnes van de eerste jaren
dat Rutte lijsttrekker was. Toen
maakte de partij verkiezings-
posters zonder zijn hoofd maar
met strak vormgegeven leuzen
als
‘niet doorschuiven maar aan-
pakken’ en ‘de economie kan
wel wat VVD gebruiken’. Sinds
een paar jaar is dat anders.
Bij de afgelopen Statenverkie-
zingen ging het al minder om
de inhoud en meer om Rutte.
Hij werd neergezet als de man
die het land in woelige tijden
naar een veilige haven loodst.
vaasje’ dat je niet zomaar ieder-
een in handen kunt geven. En,
was de vraag destijds: willen
we het land overlaten aan de
schreeuwers of aan de doeners?
Die campagne had toen nog
wisselend succes. De VVD ver-
De boodschap:
het kabinetsbeleid
is mijn beleid. Ik ben
het kabinet
loor. Minder dan andere mid-
denpartijen, maar Forum voor
Democratie werd de grootste.
Nu is dat anders. Mede door de
sterker geworden. Aan de cam-
pagnestrategie zit wel een keer-
zijde: waar de VVD voor staat, is
ondergeschikt gemaakt. De par-
tij is inhoudelijk vernieuwd,
maar niemand ziet het.
In de reclamewereld heet het
‘merkverwatering’. Je merk-
naam kan nog zo bekend zijn,
als je niet uitkijkt gaat een con-
current met je product aan de
haal. In de kroeg bestel je een
Spa rood, maar je klaagt niet als
je een ander merk bronwater
krijgt. Zo kan de VVD haar he-
gemonie verliezen als het VVD-
merk te inwisselbaar wordt met
dat van andere middenpartijen.
6 NIEUWS
Column
ÖZCAN AKYOL
Vertalen
e Nederlandse schrijver
D Marieke Lucas Rijneveld
had de grote en vooral
mooie opdracht gekregen om The
Hill We Climb te vertalen – het ge-
dicht dat door Amerikaanse dicht-
sensatie Amanda Gorman werd
voorgedragen tijdens de inaugura-
tie van de nieuwe president. In
eerste instantie was er niets aan de
hand. Het nieuws werd terecht
met veel aplomb gepresenteerd en
de Nederlandse auteur vertelde op
Twitter ‘zeer vereerd’ te zijn voor
het mogen dragen van deze ver-
antwoordelijkheid.
De feestvreugde duurde niet
lang. Een aantal activisten maakte
bezwaar tegen de ‘witte’ huids-
kleur van Rijneveld en wist zeker
dat de opdracht in verkeerde han-
den was. En nog belangrijker: dit
zou het bewijs zijn dat zwarte
schrijvers stelselmatig en bewust
over het hoofd worden gezien
door uitgeverijen en andere in-
stanties met macht.
De druk werd zo groot, in kran-
ten en op sociale media, dat Rijne-
veld zich genoodzaakt voelde de
opdracht terug te geven, gevloerd
door het gevaarlijke activisme van
de wokegarde. Het is in veel op-
zichten een tragisch incident in
het doorgeslagen progressieve
denken binnen verschillende la-
gen van de samenleving. In mijn
kast staan boeken van Arno Gei-
ger, Haruki Murakami en Teju
Cole die prachtig zijn vertaald
door mensen die uit een andere
cultuur komen. Is de volgende
stap dat we deze literatuur niet
meer mogen verslinden omdat de
vertaler de verkeerde kleur en cul-
tuur heeft?
En waarom toch steeds
die onzin dat auteurs
met een andere ach-
tergrond moedwillig
genegeerd zouden
worden door redac-
teuren? De daad-
kracht die de
pesters van
Rijneveld
aan de dag
legden,
De literatuur moet
broedplaats van
beschaving zijn
@OzcanAkyol
toont júist aan dat men ijverig en
nederig naar hen luistert. Mis-
schien is hun literatuur gewoon
ontoegankelijk óf simpelweg niet
goed genoeg – wordt die optie ook
overwogen?
Over de rug van Rijneveld, die
perfect deze opdracht had kunnen
uitvoeren, is nu een heel andere
strijd gevoerd, wat het hele gebeu-
ren een onzuiver karakter
geeft. Het pijnlijkste van alles is
misschien nog wel dat de auteur
gehoor heeft gegeven aan de que-
rulanten die liever iets slopen dan
zelf mooie dingen in elkaar zetten.
Daarnaast zullen andere men-
sen, die ook slachtoffer van dit
soort cancelterreur kunnen wor-
den, zich koppiger verzetten tegen
andere geluiden, ook als die con-
structief zijn. De literatuur zou
een broedplaats van de beschaving
moeten zijn. Als iemand vanwege
een huidskleur geen werk mag
aannemen, is daar geen sprake
meer van.
CDA: supermarkt
laten betalen voor
‘doorstart’ van mkb
Het CDA wil noodlijdende
mkb’ers en familiebedrijven fi-
nanciële lucht geven ‘na co-
rona’. Veelverdieners en win-
naars van de crisis, zoals su-
permarkten, krijgen de reke-
ning gepresenteerd via een tij-
delijke solidariteitsheffing.  de ‘doorstart’ zijn gemoeid, wil
Laurens Kok
Den Haag
CDA-lijsttrekker Wopke Hoek-
stra presenteert vandaag het drie-
stappenplan waarmee hij de eco-
nomie na corona weer aan de
praat wil krijgen. In de eerste
plaats wil hij ondernemers hel-
pen met een ‘doorstart’, nu zij
flink hebben ingeteerd op hun
buffers. Ten tweede wil hij weef-
fouten in de samenleving ‘repare-
ren’ en tenslotte fors meer dan nu
‘investeren’ in met name kennis
en innovatie. Daarvoor zou het
budget van het ‘Wopke-Wiebes-
fonds’ moeten worden verdub-
beld naar 40 miljard euro.  anders dan veel progressieve par-
Op de korte termijn is het
vooral urgent dat bedrijven de co-
ronacrisis overleven, aldus Hoek-
stra. Door de introductie van een
MKB Herstelfonds, speciale stop-
persregelingen en meer ruimte
om geleden verliezen in de toe-
zaterdag 27 februari 2021
GO
komst te mogen compenseren,
krijgen getroffen bedrijven vol-
gens Hoekstra ‘extra zuurstof om
op adem te kunnen komen en een
nieuwe toekomst voor hun zaak
zeker te stellen.’ 
Een deel van de kosten die met
Hoekstra ophalen bij de hoogste
inkomens en bij bedrijven die tij-
dens de coronacrisis juist als een
tierelier hebben gedraaid. Zo wil
hij tijdelijk een toptarief invoe-
ren, zodat de hoogste inkomens
Nog even geduld
om echt back-to-
business te kunnen
tijdelijk extra belasting betalen.
Het is volgens hem ‘afgewogen en
fair’ om voor bepaalde tijd een so-
lidariteitsheffing op bijvoorbeeld
de winstbelasting in te voeren. 
Hoekstra benadrukt het tijde-
lijke karakter van deze maatregel:
tijen wil het CDA de extra belas-
ting voor deze bedrijven niet blij-
vend verhogen. De CDA-lijst-
trekker erkent dat veel onderne-
mers nog even geduld moeten
hebben om echt weer back-to-
business te kunnen.
zaterdag 27 februari 2021
GO
Eerste lijsttrekkersdebat levert al felle discussies op
Rutte en Hoekstra ruziën over
toekomstige bezuinigingen
Het is een fabeltje om te stellen
dat er komende jaren nooit meer
bezuinigd zal worden, zei CDA-
lijsttrekker Wopke Hoekstra tij-
dens het NOS Radiodebat. Mark
Rutte (VVD) waarschuwde
Hoekstra dan ook de hand op de
knip te houden.  heeft behandeld.
Edwin van der Aa
Den Haag
In het debat over Nederland na de
crisis kwamen de drie lijsttrekkers
van de partijen die het hoogst staan
in de peilingen – Mark Rutte,
Wopke Hoekstra en Geert Wilders
– aan één tafel te zitten. Dat leverde
een pittige discussie op tussen
Hoekstra en Rutte.
Hoekstra: ,,Iedereen die zegt dat
er nooit meer wordt bezuinigd het
komende kabinet en daarna, vertelt
de mensen in het land een fabeltje.
Je kunt die garantie niet geven.
Maar het beste recept is economi-
sche groei. We hebben door corona
één ding geleerd: er is geen enkele
garantie dat er niet nog een crisis na
deze komt.’’
Rutte is het met de CDA-lijst-
trekker eens dat harde garanties
niet bestaan. ,,Maar ik heb hem ook
al miljarden horen beloven tijdens
dit debat, en dan moeten de andere
debatten nog komen. Ik wil liever
niet bezuinigen, en denk ook niet
dat dat hoeft, maar we moeten bij
de komende formatie ook niet heel
veel uitgeven.’’
Hoekstra zei daarop dat hij ‘een
eerlijk en realistisch verhaal’ aan
Nederland wil vertellen. Rutte zei
dat ook te willen, maar hij wil even-
eens ‘een vliegende start’ maken
met de economie na de verkiezin-
gen. Het kabinet met VVD en CDA
Gerechtshof: Juridisch niets mis met avondklok
De ruim 33.000 boetes die zijn
opgelegd voor het overtreden
van de avondklok, blijven van
kracht. Het gerechtshof oor-
deelde gisteren – anders dan de
rechtbank – dat er juridisch
niets mis is met het instellen van
de avondklok sinds 23 januari.
Raymond Boere
Den Haag
Vorige week dinsdag ontstond er
grote chaos toen de rechter de
avondklok per direct van tafel
veegde. De overheid had onvol-
doende nut en noodzaak bewezen
en volgens de rechter de verkeerde
wet gebruikt voor de juridische on-
derbouwing. Ze deden een beroep
op een wet die alleen bedoeld is
voor noodgevallen zoals een dijk-
doorbraak. Niet voor een avond-
klok, waarover al langer werd ge-
sproken.
Het was een enorme overwin-
ning voor actiegroep Viruswaar-
heid die de rechtszaak had aange-
䊱 De dertien partijleiders debat-
teerden in acht rondes in de
Oude Zaal aan het Binnenhof,
netjes op 1,5 meter afstand.
FOTO ANP
Iedereen die zegt dat
nooit meer wordt
bezuinigd, vertelt
het land een fabeltje
—Wopke Hoekstra, CDA
spannen. Het kabinet stond in zijn
hemd, maar de euforie was van
korte duur. Nog dezelfde dag ging
de staat in hoger beroep en bleef de
avondklok gewoon gelden.
Wat volgde was een chaotische
week met crisisoverleg en een
nieuwe spoedwet om de verstrek-
kende uitspraak te repareren. Het
oordeel van het gerechtshof giste-
ren had dan ook geen invloed meer
op de avondklok; die zou hoe dan
ook in stand blijven tot 15 maart en
valt sinds maandag onder de
nieuwe wet.
Maar voor de ruim 39.000 uitge-
schreven boetes kon de uitspraak
wel verstrekkende gevolgen heb-
ben. Die zouden wel eens kunnen
vervallen. Nu het gerechtshof vindt
dat het kabinet de juiste juridische
weg heeft bewandeld, verandert er
ook niets aan de status van de uit-
geschreven boetes.
Anders dan de rechtbank vindt
het gerechtshof dat er wel degelijk
sprake is van buitengewone om-
standigheden die het invoeren van
heeft recent nog 100 miljard euro
overgemaakt aan Brussel en Zuid-
Europa, beet Wilders hen toe. ,,Be-
steed dat geld in Nederland aan
onze mensen!’’ Rutte kon dat niet
ontkennen, maar pareerde dat een
nexit, zoals de PVV wil, vernieti-
gend zou zijn voor Nederland. Vol-
gens de VVD-leider is ons land
groot in export en is het belangrijk
om in Europa te investeren.
Hard tegen hard
Lijsttrekkers van alle dertien par-
tijen in de Tweede Kamer trapten
vandaag in het NOS Radiodebat op
Radio 1 traditiegetrouw het ‘debat-
seizoen’ af. De dertien partijleiders
debatteerden in acht rondes in de
䊱 Jurist Jeroen Pols en Willem Engel van Viruswaarheid in gesprek
met de pers na de uitspraak van het gerechtshof. FOTO ANP
de avondklok rechtvaardigen. De
coronapandemie is hiervoor vol-
doende aanleiding. De regering
mocht uitgaan van het advies van
het Outbreak Management Team.
Ook is het gerechtshof van mening
NIEUWS 7
Wilders herhaalde dat Nederland
er ‘niet fraaier’ op wordt door de
‘ideologie’ van Azarkan. Die bij-
voorbeeld vrouwen zou achterstel-
len. De Denk-leider wees Wilders
er vervolgens op dat PVV-Kamerlid
Dion Graus zijn ex-vrouw slecht
Asociaal
Ook bij het onderwerp Klimaat
tussen ChristenUnie, PVV en D66
waren de tegenstellingen groot. ,,U
bent de roepende in de woestijn,
het is asociaal om geen keuzes te
maken voor de volgende genera-
ties’’, aldus Gert-Jan Segers tegen
een kritische Geert Wilders. ,,De
problemen met het klimaat worden
schromelijk overdreven’’, stelde de
PVV-leider meermaals. ,,Ik voor-
spel u: de gewone man gaat de prijs
van het klimaatbeleid betalen.’’
Hij kwam met de berekening dat
minister Kaag afgelopen kabinets-
periode 4,5 keer de wereld rond
vloog. Wilders: ,,Het zou me niet
verbazen als de Kaagbaan op Schip-
Oude Zaal aan het Binnenhof, waar hol naar haar is vernoemd.’’ Sigrid
de Tweede Kamer tot 1992 verga- Kaag noemde Wilders op haar
derde. Bij het onderdeel Integratie, beurt ‘een klimaatontkenner’.        
waaraan PvdA, PVV en Denk mee- D66, CDA en SGP stelden in het
deden, ging het hard tegen hard.  onderdeel Veiligheid allemaal dat
Lilianne Ploumen haalde uit naar dit thema hoog op hun agenda
Geert Wilders vanwege zijn kritiek staat. ,,We willen investeren in de
op de dubbele nationaliteit van Ka- hele rechtsketen, maar ook in pre-
mervoorzitter Arib, ook een ventie. Bijvoorbeeld via regulering
PvdA’er. De PVV-leider nam het van drugs’’, aldus Sigrid Kaag. Daar
Farid Azarkan weer kwalijk dat hij is het CDA tegen. Wopke Hoekstra:
vindt dat kwetsende cartoons niet ,,Ik vind dat ontwapenend naïef,
kunnen. Azarkan reageerde fel: want het leeuwendeel van de drugs
,,Het komt door de ‘fascistische en produceren wij in Nederland voor
racistische’ PVV dat het niet goed het buitenland.’’ Kees van der Staaij
gaat met de integratie. Hij heeft noemt preventie en repressie ‘een
niets bereikt in de Kamer, behalve mooie combinatie’. Hij stelde blij te
haatzaaien tegen moslims. Ik ben zijn dat het CDA zich uitspreekt te-
dat spuugzat en wil dat bestrijden.’’  gen staatsregulering van drugs      
gerechtshof dan ook gerechtvaar-
digd.
Minister Ferd Grapperhaus (Jus-
titie en Veiligheid) is blij met de
uitspraak van het gerechtshof.
Vooral ook voor de boa’s en poli-
tieagenten die de boetes hebben
uitgeschreven. ,,Ik had het voor
hen heel erg gevonden als zij hun
werk voor niets hadden gedaan.’’
Maar voorman Willem Engel van
Viruswaarheid is teleurgesteld.
,,Welkom in de dictatuur. Natuur-
lijk gaan we in cassatie’’, laat hij
weten.
Advocaat Frank van Ardenne die
iemand bijstaat met een boete voor
het overtreden van de avondklok,
laat weten toch naar de rechter te
stappen om de boete aan te vech-
ten. Volgens hem is het een princi-
piële zaak geworden. ,,Als de rege-
dat het instellen van de avondklok ring zelf overtuigd zou zijn van de
proportioneel is en dat andere mid- kwaliteit van de eerste wet, dan was
delen redelijkerwijs niet voorhan- zo’n hersteloperatie overbodig ge-
den waren. De inbreuk op diverse weest. Het juridisch fundament
grondrechten, zoals het recht op blijft volgens ons onvoldoende
bewegingsvrijheid, is volgens het voor een boete.’’
8 NIEUWS zaterdag 27 februari 2021

GO

CORONA ONS LEVEN NET VOOR HET VIRUS

IN QUARANTAINE
DAG 347 Frank Poorthuis

Deze week vroeg ik: weet u nog, het leven net voor corona? En of u zich dat herinnert.
Hier is een selectie uit uw verhalen. ■ Reageren: frankpoorthuis@dpgmedia.nl

‘Op de piste
lachten we
erom...’
■ In de wintersportgebieden
zoals hier in Fiss was eind
februari vorig jaar van co-
rona nog niets te merken.
FOTO LEX VAN LIESHOUT

E
Een jaar geleden
genoot ik samen
met mijn man
(risicogroep) van
een cruise naar het
Noorderlicht! Hal-
verwege werden
wel veel mensen
verkouden! Wij
dachten vanwege
de airconditio-
ning! Kwamen
5 maart thuis!
Geen corona!
Carpe diem.
Loes de Rijk
zaterdag 27 februari 2021
GO
I brengen. Een week later was de
Ik weet het nog precies, een jaar
geleden, we verheugden ons op
een trip naar Hamar in Noorwe-
gen, om het WK Sprint en All-
round schaatsen mee te maken in
het Vikingskipet. En we gingen.
Toen we donderdag 27 februari in
Lillehammer in ons hotel aankwa-
men, hoorden we dat in onze
thuisstad Tilburg de eerste coro-
napatiënt was opgenomen. On-
werkelijk, want ja, wat betekende
dat nu eenmaal? Elke dag zaten we
dat weekend in een volle bus van
Lillehammer naar Hamar, opeen-
gepakt met duizenden in een ijs-
stadion, onze schaatshelden luid-
keels naar de finish schreeuwend.
Beelden waar je nu kortsluiting
van in je hoofd krijgt. Wat hebben
we genoten! Ook al wisten we niet
dat we hier nog heel lang op zou-
den moeten teren.
Mirjam van Herpen
K
Kort voor de lockdown gingen we
op een zondag met mijn ouders op
stap. Was eigenlijk de eerste keer
dat we dit zo deden, met hen een
rondje rijden op zondag. Via de
Waalbrug naar Veur-Lent, over de
dijken en weer terug. Mijn vader
had jaren op het kantoor van de
waterpolitie gewerkt. Van daaruit
had hij altijd een geweldig uitzicht
op dit gebied en hij en mijn moe-
der vonden het prachtig om nu
alle veranderingen te zien. Tussen-
door een kop koffie met saucijzen-
broodje bij De Bastei met daar ook
weer een mooi uitzicht. Toen we
ze ’s middags weer naar huis
brachten, kregen we allebei een
spontane zoen van mijn moeder.
Mijn vader gaf ons een stevige
hand. Het was net een vakantiedag
geweest, zeiden ze. Eind maart
zijn ze allebei overleden aan co-
rona. Het dagje uit had zo moeten
zijn. Een herinnering om voor al-
tijd te koesteren.
Jessica van Blitterswijk-Smits
O terweekend gehad.
Op 26 februari is mijn verjaardag.
Mijn man had vrij genomen, we
zouden een uitstapje naar Duits-
land maken, maar toen ik ’s mor-
gens vroeg uit bed kwam lag er
een laagje sneeuw. We zijn toen,
geloof het of niet, eerst in het Eli-
sabeth Ziekenhuis te Tilburg bij de
Douwe Egberts worteltaart gaan
eten. Die is daar heerlijk. Daarna
naar het Safaripark gereden (de
dieren waren weer geweldig) en
toen een film in de Euroscoop, met
zoete popcorn. Als afsluiter een
heerlijk driegangendiner bij de
Beertjes. De dag erna werd de eer-
ste Covid-19-patiënt in Nederland
opgenomen in ja, je raadt het al,
het Elisabeth Ziekenhuis waar wij
de dag ervoor nog heerlijk van
onze worteltaart hadden genoten.
Jeannie Toes–van de Wijdeven
J
Ja, ik weet het nog heel goed. Op 9
maart 2020 heb ik mijn man naar
het verzorgingstehuis moeten
lockdown, mocht ik niet meer
naar mijn partner toe en zat het
verzorgingshuis zes weken volle-
dig voor de familie op slot. Mijn
partner heeft alzheimer en hij
snapte het niet. De enige manier
was skypen en voor het raam
staan. Verschrikkelijk. De zorg
verdient wel alle lof, zij deden en
doen het ook nu fantastisch. Ik zie
mijn man nu elke dag.
Inge Hofman
E
Een jaar geleden verheugde ik me
op een operatie die me in maart
van veel lichamelijke ongemakken
zou afhelpen. De ‘verheugtijd’
duurde tot eind augustus. Dus ik
weet het nog goed.
Anneke Reinderink
I
Ik was vanaf 21 februari een paar
dagen in Berlijn bij mijn dochter,
haar man en de kleinzoontjes. Al-
les nog heel onbekommerd en we
hadden afgesproken elkaar elke
twee maanden te gaan zien. Toen
kwam in maart die eerste perscon-
ferentie. Gelukkig hadden we al
huisjes gehuurd in juli op de Ve-
luwe en die midweek is gewoon
doorgegaan. Dat was de laatste
keer dat ik met de jongetjes kon
optrekken. Die dagen in Berlijn
doen inmiddels als iets uit een an-
dere tijd aan.
Monique Hertroys
V
Vorig jaar rond deze tijd hadden
mijn dochter en ik een weekend
gepland in een Fletcher Hotel. Wat
was wijsheid: wel gaan, niet gaan?
We gingen. Bij thuiskomst gezellig
een frietje halen in de friettent om
de hoek. We stonden nog geen
tien minuten binnen toen er door
de radio werd verteld dat per di-
rect de lockdown inging. Nog net
op tijd een heerlijk moeder-doch-
Rita Nijenboer
I I
Ik had met mijn vriendin een
tripje naar Wenen geboekt, met
een gezelschap. Ja, er was een virus
in China uitgebroken, maar het
reisbureau zag geen reden de trip
af te gelasten. In Wenen liepen al
mensen met een mondkapje. Bij
het eten hoorden we na een paar
dagen reisgenoten hoesten en
proesten. ,,Och het is een griepje’’,
riepen sommigen of ,,ik heb deze
hoest altijd.’’ In de bus zat je dicht
bij elkaar en tijdens het eten ook.
Geen afstand, geen mondkapjes,
niet hoesten in de elleboog. Er ble-
ven wat mensen thuis bij een ex-
cursie omdat ze koorts hadden.
Het voelde almaar raarder aan. Op
10 maart zaten we met honderd
man bij het Wiener Residenzor-
chester, op kleine stoeltjes vlak
naast en achter elkaar. De laatste
paar dagen hoorden we alsmaar
meer van besmettingen in Wenen,
bezienswaardigheden gingen
dicht. Op de terugweg naar Neder-
land, 14 maart 2020, werden we bij
A
de grens van Oostenrijk en Duits-
land gecontroleerd door militai-
ren. Onze buschauffeur zei dat al-
les in orde was in de bus, maar dat
was gelogen. De helft van de bus
kampte met griepverschijnselen
April 2020 werd ik oftewel corona. Maar hij was bang
70 jaar, mooie leef- dat we allemaal in quarantaine
moesten. Thuisgekomen had ik
tijd, ik kreeg van hoge koorts en bij een testpunt
mijn drie kinderen concludeerden ze een milde vorm
van corona. Pas na zes weken was
een vakantie naar
ik weer boven jan. Deze reis zal ik
Ibiza met zijn nooit meer vergeten.
Annie Habraken
vieren. Hoe leuk is
dat. Even zonder
aanhang, alleen
eigen kids. Maar
W
Wij maakten ons met ons gezin
helaas, ik kijk er al klaar voor de wintersport! Die
heerlijke voorbereiding: je hand-
een jaar naar uit. schoenen, sokken en andere spul-
Annemieke Dekker len alvast klaarleggen. Het weer
checken. De route nog eens bekij-
ken. Boeken kiezen om mee te ne-
men. Je was er eigenlijk al. We zijn
ook echt gegaan trouwens. Want
corona was nog ver. Ergens tussen
China en Italië, denk ik. En toen
kwam op een donderdag de eerste
persconferentie van premier
Rutte. Live op de telefoon. We zijn
direct naar huis gegaan. Nee, geen
zorgen, niks meegebracht: we zijn
van die saaie serieuze skiërs en de-
den niet aan après-ski.
Hans Nijenhuis
H V
Het is 26 februari 2020 en mijn
peetoom is jarig. We zitten zoals
gebruikelijk met de hele familie
om de tafel en praten. Over ons-
zelf, over de wereld en terloops
komt ook corona ter sprake, maar
als iets dat ver bij ons vandaan is.
Na verloop van tijd kondig ik aan
dat ik wegga, dat ik mijn ouders
gelijk thuisbreng. Mijn vader, 84
jaar, is dan al veel zieker en zwak-
ker dan hij wil toegeven. Hij klaagt
nooit. Enkele weken later overlijdt
hij – verwacht maar toch ook on-
verwacht. Corona is dan al lang
geen ver-van-mijn-bedshow
meer. De uitvaart is door de be-
perkende maatregelen sober, het
afscheid moeilijk en zwaar. 26 fe-
bruari 2021, mijn peetoom is weer
jarig. Ik heb een kaart gestuurd.
Corona is tegenwoordig hét ge-
spreksonderwerp. Wat zou ik
weer graag met z’n allen om de ta-
fel zitten, pratend over onszelf en
over de wereld. Ik mis de onbe-
zorgdheid. Ik mis mijn lieve vader.
Dit is wat ik nu denk, Frank. Alles
is veranderd, ik ook. Zal het ooit
weer ‘zoals vroeger’ worden?
Carina Slootjes
I
Ik was op vakantie in Londen en
zat in de pauze van een toneelstuk
in het theatercafé van The Bridge
Theatre. In de pauze maakte ik een
foto in de foyer. Achteloos op de
achtergrond, half verscholen ach-
ter mijn biertje, een krant met de
eerste meldingen over Covid-19.
Zoals zoveel mensen dacht ik toen
dat het wel los zou lopen. Ik keek
wel al eens om me heen in de
overvolle metro en dacht: als hier
iemand ziek is, heeft de hele trein
NIEUWS 9
het. Op 28 februari reisde ik weer
terug en werd de eerste coronapa-
tiënt in een Nederlands zieken-
huis opgenomen.
Henry de Hoon
M
Mijn man en ik zeiden net gister-
avond tegen elkaar: wat hadden
we het nog goed vorig jaar rond
deze tijd. Toen zaten we in Zwit-
serland, heerlijk skiën de hele
week. Met op het journaal
’s avonds de berichten uit Wuhan.
Op de piste lachten we erom als
we mensen zagen met een Chi-
nees uiterlijk. Gekscherend tegen
elkaar: blijf daar maar uit de buurt!
Maar hoe meer we eind van de
week naderden hoe dichter het bij
kwam. Italië lag zo dichtbij. Maar
gelukkig met ons hele gezin ge-
zond en zonder botbreuken weer
in Nederland, niet wetende dat
binnen een week ook hier alles
zou veranderen. O, wat snakken
wij, net zoals jullie naar dat sim-
pele kopje koffie op een terrasje! Ik
ben een vrouw van 37 met kinde-
ren van 10 en 6 en heb het geluk
dat mijn man ik uit werken kun-
nen, omdat we een vitaal beroep
hebben. Wie had gedacht dat wer-
ken ooit een uitje zou worden.
Haha.
Inge van de Goor
Vorig jaar rond deze tijd moest ik
naar de huisarts om mijn oor uit te
laten spuiten. Meestal doet een as-
sistente dit en er was een stagiaire
bij aanwezig. Handjes schudden
werd toen al voorzichtig afgera-
den, zij deden dat dus niet. De
huisarts moest ook even naar mijn
oor kijken, die kwam binnen en
gaf mij netjes een hand. De ietwat
geschrokken assistentes reageer-
den verbaasd, vooral toen de huis-
arts ook hun even een handje
wilde geven, voor de grap welis-
waar. Wat deinsden die dames te-
rug! Een jaar later nog grappig,
maar als we toen wisten wat we
nu weten...
Marga van Zon
Ik wil je laten weten dat de peri-
ode voor de corona mij en mijn
vrouw juist door de corona heeft
geholpen. Op 6 maart 2020 waren
wij namelijk 50 jaar getrouwd en
we hebben dat nog met een feest
met bijna 200 mensen kunnen
vieren. Een traditioneel feest,
waarbij we met handenschudden
en kussen werden gefeliciteerd.
Wat hebben we met zijn allen
dicht bij elkaar op de dansvloer ge-
staan. En we maakten een familie-
foto met wel 45 mensen. We wis-
ten van corona, maar het over-
heerste niet, we waren allen
vrij. Wat waren we naderhand blij
dat na het feest niemand corona-
klachten heeft gehad en er dus ook
geen smet op het feest werd ge-
drukt. Wat een mazzel hebben we
eigenlijk gehad. En met dat geluk
en met die vreugde was het afgelo-
pen jaar makkelijker op te bren-
gen.
Dick & Ineke Klein Wassink
10 NIEUWS
JAN KARBAAT DOCUMENTAIRE
‘Je krijgt een
héél mooi
kind, zei hij.
Nu snap ik
waarom’
Spermadokter Jan Karbaat had meerdere
gezichten. Hij was vriendelijk, charismatisch
en vooruitstrevend, maar ook een arts die zijn
kwetsbare patiënten seksueel misbruikte. De
documentaire Het Zaad van Karbaat, die vanaf
maandag te zien is, maakt dat op indringende
wijze duidelijk. Drie hoofdrolspelers vertellen
over hun leven met Karbaat.
Tonny van der Mee en Hanneke van Houwelingen
Lidia Janssen (69), moeder
van twee donorkinderen,
onder wie één van Karbaat
ijn zoon Peter kwam er in 2019
‘M achter dat hij ook van Jan Kar-
baat is. Ik voelde me smerig
toen ik het hoorde. Alsof ik verkracht was.
Als mijn man nog had geleefd, was die ka-
pot gegaan.
Ik was 21 toen we trouwden. Ik wilde al-
tijd heel graag moeder worden. De vraag
was of ik wel kinderen kon krijgen, omdat
ik in mijn jeugd misbruikt ben.
Toen het niet lukte zwanger te worden,
zijn we doorgestuurd naar het ziekenhuis.
Na jaren onderzoek bleek mijn man anti-
stoffen tegen zijn eigen sperma te hebben.
Mijn wereld stortte in.
We werden doorverwezen naar Kar-
baat. Hij kwam betrouwbaar over. Hij zei
dat de donor anoniem was en hoog op de
maatschappelijke ladder stond. Hij zou
ook een donor zoeken die precies op mijn
man leek. Het klonk allemaal prachtig.
Gladjes
Ik vond Karbaat ook een griezel. Zoals hij
keek en praatte. Hij was gladjes. Tegen een
vriendin met wie ik vaak naar de kliniek
reed, zei hij elk bezoek weer: ‘Wat ruik je
lekker’.
Eén keer probeerde Karbaat aan mijn
borsten te zitten, terwijl ik met mijn be-
nen omhoog op de bank lag. Ik hield gelijk
mijn handen voor mijn lijf en zei dat ik
dat niet wilde. Karbaat zei niks en ging
weg. Het bleef bij die ene keer. Ik denk dat
ik duidelijk was. Ik durfde het mijn man
niet te vertellen. Ik was bang dat hij zou
zeggen: we gaan er niet meer naartoe. Ik
wilde zó graag een kind.
Toen ik na twee jaar inseminaties
zwanger werd, zei Karbaat: ‘Je krijgt een
héél mooi kind’. Nu begrijp ik waarom.
Het was van hem.
Geheim
Drie jaar later kregen we Mark. Die blijkt
nu van een andere donor te zijn. Karbaat
vroeg om geboortefoto’s en adviseerde
ons nooit te vertellen dat ze donorkinde-
ren zijn. Niemand wist het. Het was
zwaar om al die jaren met het geheim
rond te lopen.
Mijn man is op zijn 56ste aan darmkan-
ker overleden. Op zijn sterfbed vroeg ik
hem om het de kinderen te vertellen. Dat
wilde hij niet. Omdat de ziekte erfelijk
kon zijn, heb ik het na zijn dood toch aan
Peter en Mark verteld.
Peter ging er goed mee om. Hij had het
altijd wel gedacht. Toen hij als kind een
cyste in de nieren had en de arts vroeg of
het in de familie voorkwam, stuurde ik
Peter naar de wachtkamer. Dat herin-
nerde hij zich direct.
Narcistische trekken
Peter lijkt op Karbaat. Hij heeft zijn nar-
cistische trekken. In het begin zag ik Kar-
baat als ik naar Peter keek. Nu let ik er niet
zo op.
MOEDER VAN DONORKIND
Als ik hoor dat hij ook aan andere moe-
ders heeft gezeten, word ik verschrikke-
lijk boos. Het is al een vernedering om
met je benen wijd op z’n bank te liggen
voor inseminatie.
Karbaat is helaas overleden. Anders had
ik hem opgezocht. Ik voel me zo bedon-
derd door die vent. Hij heeft ons gezegd
dat er niet meer dan twintig kinderen per
donor verwekt zouden worden en dat
Mark van dezelfde donor zou zijn. Hij
heeft alles voorgelogen. Ik haat die man.
Gevaarlijk
Toen Peter in Friesland woonde, was er
een meisje dat hem leuk vond. Zij blijkt
nu een halfzus te zijn. Dat is zo gevaarlijk.
Als zij een relatie hadden gekregen... Dit
mag nooit meer gebeuren.
De documentaire vind ik heel emotio-
neel. Het is erkenning voor de moeders
die ook een heel zwaar traject hebben
moeten afleggen.
Ik heb ook andere Karbaatkinderen ont-
moet. Dat was zo leuk. Ik zie hoe blij Peter
is met zo’n grote familie. Dat gun ik hem
van harte.’’
Martijn van Halen (41),
donorkind van Karbaat
e pater familias? Die titel heb ik
‘D zelf niet bedacht hoor, maar het
is misschien wel zo. Als er een
match is in een dna-bank, ben ik vaak de-
gene die contact legt met de nieuwe half-
zaterdag 27 februari 2021
GO
LIDIA JANSSEN
FOTO ARIE KIEVIT
broer of -zus. Ook bij een aanvaring tus-
sen broers of zussen – ja we zijn een echte
familie geworden, inclusief het gezeur –
word ik vaak geappt om tussenbeide te
komen.
We zijn nu met 68 donorkinderen.
Ook al weten we dat er nog veel meer
gaan komen, een nieuw familielid went
nooit. Het blijft bijzonder te zien hoeveel
overeenkomsten we hebben. Die lange
tanden, het knijpen van de ogen, korte
vingers, brede handen, maar ook de hu-
mor en manier van bewegen. We hebben
het allemaal. Heel bizar: onze kinderen
hebben dat óók.
Staren
Een paar jaar geleden, toen ik net wist dat
ik een ‘Karbaatkind’ ben, zat ik in de trein
naar anderen te staren. Zou dat er ook één
zijn? Ik schreef me in bij zeven dna-ban-
ken en nam me voor om iedereen te vin-
den.
Ik heb meerdere familieleden van Kar-
baat gesproken, maar nog altijd heb ik
vragen. De belangrijkste blijft: wat was
zijn motivatie om te doen wat hij gedaan
heeft, in de breedste zin van het woord.
Waarom gebruikte hij zijn eigen zaad,
waarom is hij vier keer getrouwd ge-
weest? Hoe kom je erbij om telkens weer
een gezin te beginnen en de kinderen in
de steek te laten?
De documentaire heb ik al twee keer
gezien. Een aantal zussen was in tranen.
Ik ben iets nuchterder, maar ook ík ben
geschrokken. Er kwamen dingen aan het
zaterdag 27 februari 2021
GO
MARTIJN VAN HALEN
DONORKIND
FOTO JAN DE GROEN
licht die ik nog niet eerder had gehoord:
de aanranding of zelfs bijna verkrachting,
waarover een aantal moeders vertelt.
Wegwuiven
Dat er dingen in zijn kliniek gebeurden
die niet binnen de norm vallen, zoals de
seksueel getinte grapjes, wisten we al wel.
Dat kan je nog wegwuiven als: ‘ach dat
was in die tijd, een beetje humor moet
toch kunnen’. Maar hij ging echt te ver.
Tegelijkertijd hadden de vrouwen zo’n
sterke kinderwens dat ze ondanks alles
naar de kliniek bleven komen.
Mijn beeld over Karbaat is veelzijdiger
geworden. Ik hoop dat ik absoluut niet op
hem lijk wat betreft het ‘metoo’-gedeelte.
Hij had ook een hoop mooie dingen. Hij
was een intelligente, charismatische man.
We delen de liefde voor de natuur. Ik vind
het leuk als ik dat soort eigenschappen bij
mezelf zie.
Zelf hoorde ik op mijn 34ste pas dat ik
donorkind ben. Mijn ouders wilden het
op mijn 18de vertellen, maar anderhalf
jaar daarvoor overleed mijn moeder bij
een verkeersongeluk. Mijn vader dacht:
als ik het nu vertel heeft hij straks het idee
dat hij ook nog een vader verliest.
Kwalijk genomen
Later bleek dat mijn broer en ik van een
andere donor zijn, terwijl Karbaat mijn
ouders dezelfde donor had beloofd. Dat
heeft mijn vader hem heel kwalijk geno-
men.
Ik vind het jammer dat mijn broer niet
MIRIAM GUTTMANN
䊱 De vele nazaten van Jan Karbaat
(foto onder) vertonen veel overeen-
komsten, zoals brede handen met
korte vingers, het knijpen van de ogen
en de manier van bewegen.
BEELDEN UIT HET ZAAD VAN KARBAAT
FILMREGISSEUR
FOTO MARCO OKHUIZEN
mijn volle broer is, maar dat heeft onze
band niet veranderd. Ons contact is goed,
maar is nooit heel hecht geweest. We heb-
ben veel inniger en leuk contact met onze
halfbroers en -zussen.
Die zie ik een paar keer per jaar. In onze
appgroep, die soms ontploft met honder-
den berichten, wordt alles gedeeld: lief en
leed, ergernissen, flauwe humor. De posi-
tiviteit vanuit de groep overwint al het
negatieve. Dat is een stukje karakter dat
we allemaal hebben: het glas is halfvol.’’
Miriam Guttmann (26),
filmregisseur, deed vier jaar
onderzoek naar Karbaat
e beerput is groter dan ik aan-
‘D vankelijk dacht. Jan Karbaat was
een man met meerdere gezich-
ten. Heel betrouwbaar, hartelijk, vriende-
lijk, een vaderfiguur. Maar ook een ge-
wiekste zakenman die zelf vier gezinnen
had en misbruik heeft gemaakt van vrou-
wen die zwanger wilden worden.
Tijdens mijn research stuitte ik op ver-
halen over seksueel misbruik. In een na-
gebouwde kliniek liet ik moeders hun er-
varingen en trauma’s opnieuw beleven.
De meesten vonden dat heftig. Specifieke
elementen, zoals de eendenbek, behan-
deltafel en het bureaulampje, brachten
hen terug naar die tijd. Die attributen
hadden zo’n sterke lading dat ze zelfs op
een nagebouwde plek herinneringen op-
riepen.
NIEUWS 11
Het feit dat de vrouwen het misbruik vaak
niet aan hun man vertelden en terug ble-
ven komen, zegt genoeg. De kinderwens
was zo vurig, dat de moeders het over zich
heen hebben moeten laten gaan.
Karbaat heeft misbruik gemaakt van
zijn macht over vrouwen die in een ex-
treem afhankelijke positie zaten. Aan de
andere kant hebben de moeders dankzij
hem een gigantisch geschenk gekregen:
een kind dat ze zo graag wilden.
Ik probeer mijn eigen oordeel over
Karbaat uit te schakelen. Ik wil laten zien
hoe de perspectieven verschillen tussen
de ouders, donorkinderen en donoren.
Ik heb ondervonden hoezeer één man
zoveel levens op zo’n heftige wijze kan
beïnvloeden.
Tijdens de voorvertoning kwamen de
moeders erachter dat ze niet de enige wa-
ren die misbruikt waren. Daardoor voel-
den ze zich gesteund. Ze willen met hun
verhaal bewustzijn creëren en af van het
geheim dat ze zo lang hebben moeten
dragen. De tijd is ook veranderd. Door de
metoo-beweging durven slachtoffers zich
te uiten.
Loyaal
Ik vind het interessant dat sommige do-
norkinderen loyaal aan hem zijn. Ik ben
bij meerdere groepsbijeenkomsten ge-
weest. Ze ervoeren een gevoel van thuis-
komen, terwijl ze elkaar nog nooit eerder
hadden gezien. Zo sterk is die biologische
lijn. Dat vind ik bijzonder. Het is ook
moeilijk om een kern van je ‘zijn’ af te
wijzen.
Ik heb Karbaat (hij overleed in 2017,
red.) nooit geïnterviewd of ontmoet. Dat
hij foto’s opvroeg van de pasgeboren do-
norkinderen geeft aan dat hij wist waar
hij mee bezig was.
Het is aannemelijk dat hij een keer
moest ‘invallen’ toen er gebrek was aan
vers donorzaad. Die grens is daarna steeds
vager geworden. Hij heeft ook nooit kun-
nen vermoeden dat er later dna-testen
zouden zijn en al die donorkinderen el-
kaar zouden vinden.
Dekmantel
Er zijn meer artsen geweest die hun eigen
zaad gebruikten. En er zullen meer artsen
bij komen. De anonimiteit van donoren
is voor hen een geweldige dekmantel ge-
weest om te doen wat ze deden.
Karbaats familieleden wilden niet mee-
werken, op een wettige zoon en nicht na.
Ik ben zelfs naar zijn huis gegaan, waar
zijn weduwe woont, met bloemen, kaar-
ten en brieven. Ik vind het jammer dat ik
in de documentaire niet meer familiele-
den heb die hem enkel verdedigen.
Als filmmaker is het fijn dat het verhaal
Karbaat zich de afgelopen jaren bleef ont-
wikkelen. Als mens vond ik het heel hef-
tig om te weten dat sommige onthullin-
gen pijn doen bij de kinderen. Ik voelde
een journalistieke verantwoordelijkheid
om dat te delen, maar ik heb er ook slape-
loze nachten van gehad.
Het is voor zijn kinderen niet leuk om
achter nog meer nare dingen van hun bio-
logische vader te moeten komen en het
beeld nog verder bij te stellen. Maar het
overheersende gevoel is dat ze heel blij
zijn met de serie en die gaan gebruiken
als document voor nieuwe halfbroers en
-zussen, omdat dit hun hele verhaal is.
Dat is een prachtig compliment.’’
■ Het Zaad van Karbaat is te zien op
1, 8 en 15 maart, 20.30 uur bij de VPRO
op NPO2.
12 NIEUWS
HUIZENBELASTING GEMOPPER
Ozb fors omhoog, of valt ’t mee?
De onroerendezaak-
belasting die woning-
eigenaren aan gemeenten
betalen gaat dit jaar met
gemiddeld 5,3 procent
omhoog, noteert Vereniging
Eigen Huis. Waar komt die
stijging vandaan? Vijf vragen
en antwoorden.
Stefan ten Teije
Amersfoort
1
Waarom gaat de ozb
harder omhoog dan de inflatie
(1,4 procent)?
Deskundigen wijzen erop dat elke
gemeente z’n eigen overwegingen
heeft om de belasting te verhogen,
maar de belangrijkste verklaring
is dat gemeenten sinds 2015 voor
meer zorgtaken verantwoordelijk
zijn. Ze hebben daarvoor meer
geld via het gemeentefonds gekre-
gen, maar voor de specifieke taken
minder dan wat de rijksoverheid
besteedde. Het idee was dat ge-
meenten de zorg efficiënter zou-
den kunnen organiseren, maar dat
is in de meeste gemeenten onvol-
doende gelukt. De gemeenteraden
moeten kiezen: ozb omhoog of be-
zuinigen op voorzieningen?
Dat het stijgingspercentage zo
hoog ligt, heeft met ons belasting-
stelsel te maken. Gemeenten ne-
men 40 procent van de overheids-
uitgaven voor hun rekening, ter-
wijl de gemeentelijke belastingen
maar 3 procent uitmaken van de
totale belastingdruk voor burgers.
,,Een financiële tegenvaller voor
een gemeente is vanwege de grote
afhankelijkheid van rijksuitkerin-
gen, alleen maar op te lossen met
een percentueel stevige verhoging
van de ozb’’, aldus Arjen Schep,
hoogleraar heffingen van lokale
overheden aan de Erasmus Uni-
versiteit in Rotterdam.
Oud-voetballer Rachid Bouaouzan verdachte in grote drugszaak
Ex-profvoetballer Rachid Boua-
ouzan maakt volgens justitie
deel uit van de criminele orga-
nisatie rond de Rotterdamse
drugsbaron Roger P., in de
onderwereld beter bekend als
‘Piet Costa’. Hij zou zich na zijn
voetbalcarrière, die in 2013 bij
het Zweedse Helsingborgs IF
eindigde, hebben beziggehou-
den met de handel in drugs en
witwassen.
Yelle Tieleman
Rotterdam
Dinsdag staat de oud-voetballer
van Sparta en NEC voor de rechter
tijdens een pro-formazitting. Sinds
hij eind 2020 werd aangehouden,
zit hij in de gevangenis. De 37-jarige
䊳 Een eigen
woning is een
droom voor
veel mensen,
de ozb die ze
moeten beta-
len is soms
een nachtmer-
rie. FOTO HOLLAND-
SE HOOGTE/ ANP
2
Is 5,3 procent in één jaar
dan niet nog steeds fors?
,,Ik had gezien de problema-
tiek die bij gemeenten speelt op
het gebied van corona en zorgta-
ken, een sterkere stijging ver-
wacht’’, zegt onderzoeker Corine
Hoeben van de Rijksuniversiteit
Groningen. Ze wijst erop dat Am-
sterdam het gemiddelde behoor-
lijk omhoog haalt. De ozb is in de
hoofdstad met 22 procent geste-
gen, omdat er vanwege corona
minder geld is opgehaald aan toe-
ristenbelasting en parkeergeld.  Volgens hoogleraar Arjen Schep
Als je puur naar de euro’s kijkt,
is de ‘schade’ van een hogere ozb
Een financiële
tegenvaller kan een
gemeente alleen
oplossen door ozb
stevig te verhogen
Bouaouzan kwam bij de politie in
beeld door berichtendienst Encro-
chat die ze hadden weten te hacken.
‘Die agressieveling’
Drie maanden konden opsporings-
diensten live meelezen in miljoe-
nen chatberichten. Zo zouden de
rechercheurs lezen dat ‘Piet Costa’
en een medeverdachte over Boua-
voor huiseigenaren te overzien. In
Amsterdam is de ozb relatief ge-
zien laag, namelijk gemiddeld 182
euro per jaar. Dat is 33 euro meer
dan vorig jaar, maar per maand
scheelt dat nog geen 3 euro. De
loonbelasting gaat de laatste jaren
met veel grotere stappen naar be-
neden, waardoor de koopkracht
voor veel huishoudens toenam.
3
Hoe komt het dat er zoveel
wordt gemopperd op ge-
meenten?
komt dat doordat de belasting zo
zichtbaar is. ,,Er zijn maar weinig
belastingen waar je een acceptgiro
voor krijgt. Veel mensen weten
niet wat ze jaarlijks aan loonbelas-
ting betalen, of aan btw in de su-
permarkt en accijns aan de benzi-
nepomp. De zichtbaarheid van de
gemeentebelastingen maakt ze
niet geliefd.’’
䊴 De politie
onderschepte
in juni 2016
ruim 3700 kilo
cocaïne. De
drugs werden
gelinkt aan
‘Piet Costa’.
FOTO OM
ouzan spraken als ‘die agressieve-
ling’ en ‘de voetballer’.  Piet Costa, een van de kopstukken
Bouaouzan wordt ervan verdacht
deel uit te hebben gemaakt van de
organisatie van Piet Costa en geld-
bedragen van 75.460 en 78.800 euro
te hebben witgewassen. Ook zou
hij met drugsgeld een woning in de
buurt van Barcelona hebben ge-
kocht. De advocaat van Bouaouzan,
Ozb over het jaar 2021
(gemiddeld)
€500
€400
€300
€200
Nederland:
€337
gemeenten
Huur vs inflatie
De huur stijgt elk jaar
harder dan de inflatie.
4%
3%
2%
1%
0
2009
© 270221 | BRON: EIGEN HUIS, CBS
Ruud van Boom, wil niets kwijt
over de zaak.  misdaad, verdachte in de zaak van
De oud-voetballer staat samen
met acht anderen terecht in het on-
derzoek 26Sartell, dat gaat over het
invoeren van grote partijen drugs.
Het gaat om twee zendingen van
1015 kilo in 2015 en 3776 kilo in 2016.
Daarnaast wordt Costa  in verband
gebracht met het smokkelen van
een partij van 1200 kilo cocaïne in
maart en april 2020. Daarnaast  is
Ex-speler kwam
in het vizier van de
politie na het hacken
van berichtendienst
Encrochat
zaterdag 27 februari 2021
GO
De ozb wordt bovendien berekend
aan de hand van de WOZ-waarde,
die de gemeente als verdeelsleutel
gebruikt: huiseigenaren met een
duurder huis, betalen meer belas-
ting. Sommige woningeigenaren
denken dat gemeenten expres een
te hoge waarde noteren, maar ook
bij dalende woningwaarden kan
de ozb stijgen.
4
Is het niet oneerlijk dat
huiseigenaren opdraaien
voor de hogere zorgkosten?
Dit punt maakt Vereniging Eigen
Huis in een petitie die eind vorig
jaar is gestart, nadat duidelijk werd
dat gemeenten hun woonlasten
moesten verhogen. Naast de ozb
ook de rioolheffing en de afval-
stoffenheffing overigens, maar die
worden ook door huurders be-
taald. Toch vindt Schep het aanne-
melijk dat huurders wel degelijk
meebetalen. ,,Sinds 2006 betalen
huurders de ozb niet meer direct,
maar verhuurders zijn ook huisei-
genaren en betalen de ozb wél.
Het ligt voor de hand dat de ozb
van eigenaren geheel of gedeelte-
lijk wordt  doorberekend in de
huur.’’
5
Zijn huurders dan ook boos
dat de gemeentelijke lasten
percentueel zo hard stijgen?
* De huur steeg de laatste tien jaar
telkens boven de inflatie, voor veel
bewoners met wel honderden
euro’s per jaar, fors meer dan huis-
eigenaren aan hogere lasten moes-
ten neertellen. De Woonbond
maakt zich dan ook meer zorgen
om de belasting die voor een groot
deel van die hogere huurprijzen
* data
heeft gezorgd: de verhuurderhef-
ontbreekt
i.v.m. fusie fing. Sommige woningcorporaties
moeten jaarlijks vier maanden aan
huurinkomsten overmaken naar
het Rijk. In totaal betreft dit bijna
stij
sttijgi
jging 2 miljard euro aan indirecte belas-
huurr ting. Dat bedrag staat nagenoeg
sttij
s tijjging
infl
nflatatie
gelijk aan de landelijke optelsom
van de onroerendezaakbelasting
voor huiseigenaren. ,,De ozb is een
kleine druppel in vergelijking met
de landelijke belastingdruk’’,
2 20
20
meent Woonbond-woordvoerder
Marcel Trip.
in de Nederlandse georganiseerde
de ‘martelcontainers’ in Wouwse
Plantage. 
Horrortackle
De in Marokko geboren Bouaouzan
kwam in 2004 in opspraak door zijn
‘horrortackle’ tijdens de wedstrijd
Sparta-Go Ahead Eagles. Daarbij
brak tegenstander Niels Kokmeijer
zijn been zodanig dat hij een punt
moest zetten achter zijn voetbal-
carrière.  Bouaouzan werd voor
zware mishandeling veroordeeld
tot een voorwaardelijke gevange-
nisstraf van zes maanden. De Rot-
terdammer speelde daarna nog
voor  het Engelse Wigan Athletic,
NEC en het Zweedse  Helsingborgs
IF.
zaterdag 27 februari 2021 NIEUWS 13
GO

Voorlopig enige arrestatie voor smokkel van 600 miljoen aan cocaïne

‘Sociale jongen’ betrokken bij

grootste drugstransport ooit
Atif S. zit in de cel
omdat hij voor 600
miljoen euro aan
cocaïne zou ophalen,
het grootste drugs-
transport naar Europa
ooit. ,,Het verrast mij niet’’,
zegt een jeugdvriend.

Daan de Hulster
Koen Voskuil
Vlaardingen

Zijn familieleden zijn de wanhoop

nabij. De arrestatie van Atif S. (28)
afgelopen woensdag was voor hen
een nare verrassing . Zijn zus
schrijft een dag na de aanhouding
op Facebook dat het leven ‘zo plots
kan veranderen in een achtbaan
waar je niet in wil zitten en die
voorlopig nog niet stopt’.
Ineens is haar broer Atif gearres-
teerd in een drugszaak met duize-
lingwekkende cijfers. In Hamburg
stuitte de douane twee weken
geleden op 16.174 kilo cocaïne uit
Paraguay, verstopt in 1728 blikken
plamuur. De douane in Antwerpen
onderschepte nog eens 7200 kilo
Shipment Solutions BV. Het expe-
ditiebedrijf blijkt pas in november
2020 te zijn opgericht. Directeur
en algemeen aandeelhouder is
Atif S. uit Vlaardingen.
De Egyptenaar
De meeste jeugdvrienden van
voetbal. ,,Hij stond zijn mannetje’’,
zegt een oud-teamgenoot. ,,Buiten
de lijnen was hij een sociale jon-
gen. Vriendelijk en in voor een
geintje. Totaal geen amokmaker.’’
Een jeugdvriend zag ook een an-
dere kant. ,,Mij verrast het niet dat
䊱䊴 De douane onderschepte de lading cocaïne in
Hamburg en Antwerpen. Bestemming was een
expeditiebedrijf in Bleskensgraaf. FOTO’S OM, AD, PRIVÉ
baan bij de McDonald’s in Vlaar- versleutelde berichten van crimi-
dingen zou hij in contact zijn ge- nelen, red.) zijn veel grote spelers
komen met foute jongens die in opgepakt. Dat biedt ruimte aan de
grote auto’s het parkeerterrein op wat kleinere jongens. Die groeien
reden. ,,Ik vermoed dat hij toen al nu door.’’
drugs dealde. Schoolvrienden
hebben hem nog gewaarschuwd Belangrijke schakel
dat hij moest stoppen.’’ Ook al lijkt het erop dat Atif S. niet

uit Panama, met dezelfde bestem-
ming in Nederland.
De megapartij vertegenwoordigt
een handelswaarde van minimaal
600 miljoen euro. ,,Een absoluut
record”, meldt de politie. ,,Nooit
eerder is zo veel cocaïne in een
keer onderschept.’’
De containers waren onderweg
naar een bedrijventerrein in Bles-
kensgraaf, een dorp ten noordoos-
ten van Dordrecht, met driedui-
zend inwoners. Een grijze loods
heeft zes gele rolluiken, waar
vrachtwagens in- en uitgeladen
kunnen worden. Op de postbus
van de zesde unit prijkt de naam
Atif kunnen niet geloven dat hij
betrokken is bij Europa’s grootste
coketransport. Ze schetsen het
beeld van een jongen uit een gezin
dat het niet breed had, maar niets
met criminaliteit te maken had.
Atif, die ‘de Egyptenaar’ werd ge-
noemd, rondde een mbo-oplei-
ding af aan het Scheepvaart en
Transport College in Rotterdam.
Hij specialiseerde zich in logis-
tieke dienstverlening.
In zijn jeugd voetbalde Atif een
paar jaar bij VV Zwaluwen. De
centrumverdediger haalde de B2,
een team dat actief was in de
tweede klasse van het amateur-
23.374
■ Verdeeld over twee ladingen
was 23.374 kilo cocaïne onder-
weg naar Nederland.
hij opduikt in een drugszaak’’, zegt
die. Hij noemt Atif een vriende-
lijke jongen, maar ook een ‘macho
met bewijsdrang’ en ‘makkelijk
beïnvloedbaar’. Tijdens zijn bij-
Foute contacten zijn de logische
verklaring voor zijn betrokken-
heid bij het recordtransport.
Niemand gelooft dat Atif S. de
beoogde eindafnemer is van de
23.000 kilo cocaïne. ,,Hij is gewoon
een katvanger’’, zegt een door-
gaans goed ingevoerde bron uit
het milieu. ,,De grote man zit in
Dubai. Hij rijdt in peperdure
auto’s en heeft een horloge van
2,5 miljoen euro om zijn pols.’’
Naast deze man in Dubai zou-
den mannen uit Vlaardingen en
Schiedam in het megatransport
hebben geïnvesteerd. ,,Vanwege
Encrochat (Europol onderschepte
aan de top van de organisatie
stond, toch moet zijn rol ook niet
worden onderschat, zegt politie-
woordvoerder Thomas Aling van
de Landelijke Eenheid van de poli-
tie. ,,In een drugstransport zijn
alle partijen belangrijk. Hij lijkt
een belangrijke schakel te zijn ge-
weest bij de ontvangst van de con-
tainers.’’ De familie van Atif S. wil
niet reageren op vragen. ,,Daar
hebben we geen behoefte aan.’’
Ook contact met zijn advocaat is
nog niet mogelijk, omdat S. vastzit
in alle beperkingen. Vooralsnog is
hij de enige arrestant in Europa’s
grootste drugszaak ooit.

Baudet roept op tot

ronselen volmachten
DEN HAAG Thierry Baudet van
Forum voor Democratie roept
partijleden op om ‘volmachten
te regelen’ zodat de partij meer
stemmen binnenhaalt bij de
Tweede Kamerverkiezingen.
Minister van Binnenlandse Zaken
Kajsa Ollongren is niet blij met
de oproep van Baudet. ,,De vol-
machtgever bepaalt of er een vol-
macht wordt gegeven’’, zegt ze.
,,Het is niet zo dat jij aan iemand
een volmacht mag vragen. Nie-
mand mag een oproep doen om
volmachten op te halen.’’
In een video op zijn YouTube-
kanaal deed Baudet donderdag-
avond een oproep aan zijn partij-
leden: ,,Het is belangrijk dat men-
sen die FvD een warm hart toe-
dragen in hun omgeving mensen
enthousiasmeren om volmachten
aan hen af te geven. Mensen die
misschien niet zo politiek betrok-
ken zijn willen misschien wel een
volmacht geven en dan kun je dus
meermaals stemmen. Eén per-
soon kan vier keer stemmen. Als
je die volmachten kunt regelen.’’
Wie ‘stelselmatig’ en ‘persoon-
lijk’ mensen benadert voor vol-
machtstemmen, kan een maand
gevangenisstraf krijgen. Een
woordvoerder van de Kiesraad
noemt de actie van Baudet ‘op z’n
minst onwenselijk’.
14 ECONOMIE zaterdag 27 februari 2021

GO

@ivandenberg CORONA KANTOORWERK

IRENE VAN DEN BERG AirFrance
KLM

+1,2%
Beleggers zijn
voorzichtig opti-
T-Mobile
maakt van
mistisch over
versoepeling
lockdownmaat-
regelen.

Wolters

terugkeer
Kluwer

Door wie is +0,2%

jouw T-shirt Enige fonds in de

gemaakt?
AEX dat winst
maakte op het
Damrak.

E
en meerderheid van de
Tweede Kamer bestempelt de
Chinese omgang met de Oei-
goeren als genocide, zo bleek don-
derdag na een motie van D66 en
ChristenUnie. Maandag conclu-
deerde het Canadese parlement al
hetzelfde. China heeft naar schat-
ting een miljoen Oeigoeren, een
moslimminderheid, opgesloten in
concentratiekampen, die de Chine-
zen zelf heropvoedingskampen
noemen.  Hierdoor is de kans groot is dat ook
GrandVision
een feest
gen moet optreden. Ze keerde zich
eind vorig jaar tegen twee Kamer-
moties die de import van kleding
gemaakt met Oeigoerse slavenar-
beid moesten inperken.
-1,2%
De eigenaar van
Pearle en Eye-
Werkend Nederland staat te popelen
om terug te keren naar kantoor. Nog
onduidelijk is hoe dat straks zal uitpakken.
Maar de kledingfabrikanten zeg-
Wish meldde een
verlies van 45
Telecombedrijf T-Mobile vraagt zijn
gen niet te kunnen voorkomen dat
ze bijdragen aan dwangarbeid. Van
miljoen over
2020.
medewerkers nu al daarover mee te denken
alle Chinese katoen komt 80 pro- en naar hun wensen daarbij.
cent uit Xinjiang, de afgelegen regio
waar de Oeigoerse kampen liggen. Shell
Natasja de Groot met drie kinderen’’, voegt ze eraan

-3,3%
De getuigenissen van overleven- buiten China kleding wordt ge- Den Haag toe.
den zijn afschuwelijk. Zij vertellen maakt met het onder dwang gepro- Maar om nu al te zeggen dat na de
over gedwongen sterilisatie, marte- duceerde katoen, zo stelt de indu- ls we straks weer coronacrisis mogelijk kantoren geslo-

lingen en groepsverkrachtingen. Er
gebeurt nog iets anders met de Oei-
goeren: zij worden gedwongen mee
te werken aan de productie van
onze kleding. Daarom mogen wij
als westerse consumenten niet ach-
teloos wegkijken, zeker niet wan-
neer er een ‘made in China’-labeltje
in onze nek kriebelt.
Amerikaanse onderzoeksjourna-
listen van The New York Times en
The Wall Street Journal en mensen-
rechtenorganisaties legden de afge-
lopen jaren een verband tussen
grote modemerken als Adidas en
H&M, en de Oeigoerse kampen. De
Oeigoeren worden misbruikt als
gratis werkkrachten. De Chinese
regering dwingt hen om vanuit de
kampen te werken in kledingfa-
brieken en katoenspinnerijen. Of ze
worden op een katoenplantage aan
het werk gezet. Heb je je wel eens
verbaasd afgevraagd waarom dat
leuke T-shirt bijna niets kost? Het
uiterst wrange antwoord kan zijn:
omdat het door iemand uit een
concentratiekamp is gemaakt.
Van het kabinet hoeven we waar-
schijnlijk niet heel veel te verwach-
ten. Demissionair minister Blok van
Buitenlandse Zaken wil vanwege
een gebrek aan bewijs (nog) niet
van genocide spreken. Het kabinet
heeft China herhaaldelijk opgeroe-
pen internationale waarnemers toe
te laten. Maar China geeft daaraan –
je verwacht het niet – geen gehoor.
Sigrid Kaag van Buitenlandse Han-
del schuift de hete aardappel door
naar de mode-industrie, die maar
tegen de mensenrechtenschendin-
strie. Het komt erop neer dat de
productieketens tegenwoordig zo
lang en onoverzichtelijk zijn, dat fa-
brikanten niet kunnen overzien of
Sigrid Kaag schuift
de hete aardappel
door naar de
mode-industrie
er dwangarbeiders werken aan de
kleding. Feit is wel dat ze ervan
profiteren: door de goedkope arbeid
kan de kleding hier voor een prik-
kie in de winkel liggen.
En daarmee komen wij consu-
menten in beeld. Het is belangrijk
dat wij gaan beseffen dat er bloed
kan kleven aan onze goedkope kle-
ding. Stel jezelf eens de vraag ‘als ik
dit T-shirt bijna gratis meekrijg,
wie betaalt dan wél de prijs’. Met
onze ontembare honger naar als-
maar nieuwe kleding tegen een
spotprijsje, werken we mee aan de
onderdrukking van arbeiders elders
ter wereld; en dus zelfs aan mo-
derne slavernij.
Irene van den Berg is journalist
en columnist, gespecialiseerd
in financiële psychologie.
Zij probeert ons economische
gedrag te verklaren.
‘A
naar kantoor kun-
Bedrijf heeft last nen, dan gaan we er
van aanster- een feest van ma-
kende dollar, ken’’, zegt HR-di-
waarin alle olie recteur Saskia Bek-
wordt afgere- kers van T-Mobile
kend. blij. Over wanneer de ongeveer twee-
duizend medewerkers weer naar de
kantoren in Den Haag, Diemen en
Arnhem kunnen komen, valt nog
geen zinnig woord te zeggen. Toch
weerhoudt dat het telecombedrijf er
niet van om alvast voorbereidingen
te treffen.  De medewerkers wordt niet alleen
Op het hoofdkantoor in Den Haag
is T-Mobile de boel al flink aan het
opvrolijken. Zo is van het Atrium een
ontmoetingsplek gemaakt met veel
planten, en in midden staat sinds
kort een podium dat gebruikt kan
gaan worden voor optredens door ar-
tiesten en eigen personeelsleden.  mee te denken, en het mooie is dat
Bekkers: ,,Voor veel mensen is het
een ingrijpend jaar geweest. We kun-
nen straks niet zeggen ‘oké, en nu
zijn we er weer allemaal, én door’.
Het is belangrijk stil te staan bij wat
er het het afgelopen jaar is gebeurd.
Het was een enorme verandering
toen we allemaal opeens kwamen
thuis te zitten, en het zal ook een
enorme verandering zijn als we weer
naar kantoor mogen. We vinden dat
we onze mensen moeten voorberei-
den op het nieuwe normaal.’’
Hoe dat nieuwe normaal eruit gaat
zien, is nog onduidelijk. De HR-di-
recteur gaat in ieder geval ervan uit
dat mensen na coronatijd minder tijd
op kantoor zullen doorbrengen; al zal
de ene medewerker er wat vaker wil-
len zijn dan de andere, afhankelijk
van persoon, reisafstand en functie.
,,Voor een single kan de behoefte an-
ders zijn dan voor een medewerker
ten gaan worden of kantoorruimte
wordt afgestoten – zoals bijvoorbeeld
Triodos, PostNL, Essent en Aegon
verwachten – , daar wil Bekkers niet
aan. ,,We kunnen als bedrijf wel van
alles bedenken, maar we willen eerst
van onze medewerkers horen waar-
aan zij behoefte hebben. Verandering
aan of van de kantoorlocaties kan een
uitkomst zijn, maar het is voor ons
niet een doel op zich.’’
Enthousiast
gevraagd mee te denken over hoe zij
willen dat de werkplekken en de
panden er straks komen uit te zien.
Het gaat er ook om hoe zij straks met
elkaar willen samenwerken en welke
leiderschapsstijl zij nodig hebben.
,,We hebben iedereen uitgenodigd
veel mensen daarop enthousiast heb-
ben gereageerd en willen meedoen.’’
Het meedenken lijkt een manier
om personeel betrokken te houden
bij het bedrijf, iets dat zeker in coro-
natijd – met werken op afstand – in-
gewikkeld kan zijn. Bekkers: ,,We ge-
loofden altijd al in happy workers,
happy customers. Maar corona heeft
wel duidelijker gemaakt hoe belang-
rijk we dat vinden.’’
Volgens de HR-directeur probeert
het bedrijf op allerlei manieren zijn
medewerkers zo fit en vitaal mogelijk
door de crisis te loodsen. ,,Managers
vragen bij ons niet even tussen neus
en lippen door hoe het met mensen
gaat; nee, ze tonen echt belangstel-
ling en bieden begeleiding en hulp
waar het maar kan.’’ Ook organiseert
het bedrijf hardloopwedstrijden,
wandelingen voor een goed doel en
online bijeenkomsten. ,,Laatst had-
zaterdag 27 februari 2021
GO
den we voor ons retailpersoneel nog
een livestreamoptreden van Typ-
hoon.’’
Die afleiding is volgens Bekkers
zeer welkom, zeker de laatste tijd.
Waar vorig jaar het aantal ziekmel-
dingen amper steeg, loopt het korte
ziekteverzuim de laatste tijd lang-
zaam op. Vooral door de sluiting van
scholen en het gebrek aan een stip op
de horizon groeit de psychische
druk, merkt ze. ,,Ik hoor van mensen
dat zij het echt uitzichtloos beginnen
te vinden. Nog even en we zitten al-
weer bijna een jaar thuis. Vandaar dat
wij ook zeggen ‘laten we vooral een
feestje maken van de terugkeer’.’’
Prioriteit  maar soms betalen mensen dui-
Bekkers beaamt dat het voor een tele-
combedrijf gemakkelijker zal zijn nu
te investeren in zijn mensen dan voor
een bedrijf dat hard geraakt wordt
door corona. ,,Tegelijkertijd’’, zo zegt
ze, ,,zijn wij ooit begonnen als chal-
lenger, om de telecommarkt op te
schudden. Nu zijn we een challenger
als het gaat om medewerkers. Ons
personeel heeft bij ons de hoogste
prioriteit, op nummer twee staat de
vitale infrastructuur, en op de derde
plek de gezondheid van het bedrijf.’’
Is T-Mobile hierin een uitzonde-
ring? Hoogleraar arbeidsmarkt Ton
Wilthagen van de Universiteit Til-
burg denkt dat meer bedrijven nu al-
les uit de kast halen om hun mede-
werkers met extra aandacht en bege-
䊱 Saskia Bekkers in leiding door de coronacrisis te lood-
het vrolijk aangeklede sen. En dat is zeker slim, zegt de
atrium van het T-Mo- hoogleraar. ,,Het kan helpen burn-
bile-kantoor in Den outklachten en sociale afstomping bij
Haag. medewerkers te voorkomen.’’
FOTO MARCO DE SWART Daarnaast ziet hij dat sommige be-
drijven de coronatijd aangrijpen
om zich te profileren als goed werk-
gever, zoals T-Mobile doet. Hij ver-
moedt dat deze bedrijven daarvan
ook na de coronatijd profijt kunnen
hebben. Niet alleen blijkt uit onder-
zoeken dat bedrijven die investeren
in mensen, op lange termijn succes-
voller zijn dan bedrijven die dat on-
voldoende doen, maar ook maakt dat
We kunnen die bedrijven aantrekkelijker om
straks niet voor te werken.
zeggen ‘oké, Arbeidsmarkt
en nu zijn we er ,,Voor de coronatijd hadden we te
maken met een krapte op de arbeids-
weer allemaal, markt, en die krapte zal ongetwijfeld
én door’ terugkomen. Zeker millennials hech-
ten veel waarde aan betrokkenheid.
—Saskia Bekkers, Ze vinden het belangrijk dat ze kun-
HR-directeur bij nen meedenken en serieus worden
T-Mobile genomen. Zij zullen absoluut kijken
naar hoe bedrijven in crisistijd zijn
omgegaan met hun personeel.’’
HR-directeur Bekkers van T-Mo-
bile verwacht in elk geval de ko-
mende jaren nog veel mensen hard
nodig te zullen hebben. ,,En’’, zo
voegt ze er trots aan toe, ,,we hebben
geen mensen ontslagen vanwege de
coronacrisis, ook geen uitzendkrach-
ten.’’
Detailhandel wil
opening winkels via
rechter afdwingen
Brancheorganisatie INretail
eist via een kort geding dat de
winkels zo snel mogelijk weer –
helemaal – opengaan. INretail
heeft gisteren de dagvaarding
daarvoor de deur uitgedaan en
verwacht dat de rechter de
zaak volgende week behan-
delt.
Sanne Schelfaut
Zeist
Na de horeca, de kermisexploitan-
ten en de marktkooplieden maakt
nu ook de detailhandel de gang
naar de rechter om via een spoed-
procedure opening van alle win-
kels af te dwingen. ,,We kunnen
niet anders. We hebben uitge-
breide protocollen om klanten
veilig te laten winkelen, maar het
kabinet wil niet naar ons luiste-
ren. Daarom deze stap’’, zegt Jan
Meerman, algemeen directeur van
INretail.
,,We zijn al tien weken dicht en
we verliezen elke week 700 mil-
joen euro aan omzet. Dat is opge-
teld 7 miljard. Dat is niet meer te
doen. In de detailhandel werken
300.000 mensen. We verwachten
de komende vier weken een ba-
nenverlies van 50.000. Onge-
kend’’, aldusMeerman.
Volgens Meerman gingen de
winkels half december dicht met
het oog op de feestdagen in com-
binatie met het hoge aantal be-
smettingen. ,,Maar de feestdagen
zijn allang voorbij en de situatie in
‘Huishouden betaalt
vaak te veel belasting’
Vanaf overmorgen kunnen
mensen weer hun belasting-
aangifte indienen. Een beetje
tijd daaraan besteden kan al
snel lonen, want een op de vijf
huishoudens betaalt te veel be-
lasting, zegt de Bond voor Be-
lastingbetalers (BvB).
Peet Vogels
Den Haag
Dat zijn 1,2 miljoen huishoudens.
,,Gemiddeld betalen ze 200 euro
teveel’’, zegt Jurgen de Vries, voor-
zitter van de BvB. Bij de meeste
huishoudens gaat het om tientjes,
zenden euro’s meer dan nodig is.
De fiscus maakt het de belas-
tingplichtige gemakkelijk met een
vooraf ingevulde aangifte. ,,De
meeste mensen gaan ervan uit dat
die aangifte klopt, en controleren
die niet’’, zegt De Vries. Daarmee
kunnen mensen zich tekort doen,
want de fiscus rekent niet stan-
daard in het voordeel van de belas-
tingplichtige.
Er zijn een aantal zaken die De
Vries regelmatig ziet terugkeren.
,,Denk aan het verdelen van het
vermogen in box 3. Nu gebeurt dat
standaard fiftyfifty in de vooraf
ingevulde aangifte. Maar door het
vermogen anders te verdelen kun
je belasting besparen.’’ Dat geldt
EconomiE 15
het land is niet langer zeer ernstig,
maar ernstig. Tot nu blijkt uit
geen enkel onderzoek dat mensen
gevaar lopen in de winkels.’’
INretail en andere brancheclubs
lobbyen al weken bij het kabinet
om de winkels onder voorwaar-
den weer open te stellen, tot nu
toe zonder resultaat. ,,Click & col-
lect en op afspraak winkelen hel-
pen wel een beetje, maar het is
veel te weinig om voldoende om-
zet te maken. Nu al zijn duizen-
den banen verdwenen. Dan heb je
het over de flexibele contracten.
Als de situatie niet verandert,
loopt dit aantal dus op tot 50.000.
Het praten zonder tastbaar resul-
taat is wat ons betreft voorbij. We
gaan opening juridisch proberen
af te dwingen.’’ 
Kentering
Ook Meerman ervaart een kente-
ring in de maatschappij als het
gaat om de strenge lock-
downmaatregelen. ,,Ik ben tegen
anarchie, maar ik vrees dat de
geest uit de fles is. Dit is zowel
economisch als sociaal gezien niet
meer vol te houden.’’ 
Winkeliers in de non-foodsec-
tor hebben in januari te maken ge-
had met de sterkste neergang van
hun verkopen in zeker zestien
jaar. Ze verkochten in de eerste
volle maand waarin de harde lock-
down van kracht was, bijna 38
procent minder dan een jaar eer-
der, meldt het Centraal Bureau
voor de Statistiek. 
ook voor de verdeling van de be-
taalde hypotheekrente. Ook daar-
mee kunnen fiscale partners geld
besparen.
,,Ook zien we dat mensen vaak
vergeten toeslagen aan te vragen.
Ze weten soms niet dat ze daarop
recht hebben. Soms gaat het er ge-
woon om dat ze een vinkje verge-
ten aan te zetten. Als alleen-
staande ouderen niet aanvinken
dat ze in aanmerking komen voor
een extra heffingskorting op de
AOW, scheelt dat hun 400 euro’’,
geeft De Vries als voorbeeld.
Aangiftecheck
De BvB heeft een online pro-
gramma om de belastingaangifte
te controleren, de Aangiftecheck.
,,Belastingplichtigen moeten eerst
aangifte doen bij de Belasting-
dienst. De Aangiftecheck contro-
leert die aangifte dan op een paar
honderd punten. Binnen enkele
seconden kan het programma ver-
tellen hoeveel belasting je kunt
besparen.’’
De gecontroleerde aangifte kan
de belastingplichtige dan op-
nieuw indienen als een aange-
paste aangifte. ,,Dat kan tot het
moment dat een aangifte defini-
tief is. Dat duurt meestal een paar
maanden, dus je hebt ruim de tijd
om een aangepaste aangifte te
doen.’’
zaterdag 27 februari 2021 EcoNomIE 17
GO

Aantrekken economie veroorzaakt groeiende vraag naar grondstoffen

Vrees voor
Het was uitverkoop op de aande- Normaal leiden hogere prijzen tot ho-
lenbeurzen de afgelopen dagen. gere lonen; mensen willen hun koop-
De reden daarvoor is de stijgende kracht behouden. Hogere lonen zor-
rente. Die loopt op door de angst gen weer voor hogere prijzen, fabri-
voor inflatie. kanten rekenen de kosten door. En zo
ontstaat een klassieke loon-prijsspi-

inflatie jaagt
Peet Vogels raal die tot inflatie leidt.
Amsterdam Alleen zal nu geen sprake zijn van
forse loonstijgingen, verwachten veel
Ook de cryptomunt bitcoin liet de af- economen. Er zijn nog heel veel werk-
gelopen dagen een spectaculaire duik lozen. Mensen zijn al blij dat ze een
zien. De koersdalingen komen alle- baan vinden, het loon is altijd hoger
maal door toenemende angst voor in-
flatie. Dat de inflatie gaat oplopen, is
inmiddels onomstreden onder econo-
men. Nu de economie wereldwijd be-
gint te herstellen van de coronapande-
beleggers dan de uitkering die ze krijgen. Vak-
bonden hebben niet de macht loon-
stijgingen af te dwingen.
Dat betekent dat de inflatie op de
korte termijn wel stijgt door de prijs-

mie, groeit de vraag naar grondstoffen.
De prijzen van olie en koper, belang-
rijke indicatoren van de stand van de
economie, lopen flink op.
Eerder deze week waarschuwden
plasticfabrikanten al voor hogere prij-
zen, omdat het halffabrikaat voor plas-
tics flink duurder is geworden. De
prijzen voor zeevracht zijn helemaal
door het dak geschoten. Die stijgende
kosten komen uiteindelijk terecht in
de prijs die de consument betaalt.
Op zich is het positief dat de prijzen
oplopen. Dat is immers een teken dat
de economische groei aantrekt en de
crisis op z’n eind loopt. De grote vraag
is hoe snel dat zal gaan. Daarover
woedt nu een grote discussie. De
Amerikaanse hoogleraar economie en
oud-minister van financiën Larry
Summers waarschuwde onlangs voor
een flinke inflatiedreiging in de VS.
Summers wees op het stimulerings-
pakket van 1900 miljard dollar, dat pre-
sident Joe Biden wil verdelen onder de
Amerikanen. Dat is bijna 10 procent
van de Amerikaanse economie. De
angst aan
oud-minister vreest dat zo’n enorme
stimuleringsmaatregel – Amerikanen
krijgen het allemaal cash in het handje
– voor oververhitting van de economie
zal zorgen. Dat geldt temeer doordat de
Amerikaanse consumenten noodge-
dwongen ook nog eens honderden
miljarden op spaarrekeningen hebben
staan.
Zijlijn
,,De geldhoeveelheid in de VS is het af-
gelopen jaar met 70 procent toegeno-
men’’, zegt Han de Jong, voormalig
hoofdeconoom bij ABN Amro. ,,Al dat
geld aan de zijlijn komt toch een keer
de economie in, en het kan niet anders
dan dat dat tot meer inflatie leidt.’’
Als al dat geld besteed gaat worden,
zal de vraag het aanbod gaan overtref-
In fen. Dat leidt tot prijsstijgingen en dus
tot inflatie. Olivier Blanchard, voor-
Nederland malig hoofdeconoom bij het IMF, zei
hebben zelfs te vrezen dat het steunpakket de
‘economie in lichterlaaie zal zetten’.
mensen Ook Europa krijgt met inflatie te
42 miljard maken, zo is de verwachting. De
Duitse industrie waarschuwde deze
euro extra week dat de inkoopprijzen flink zijn
gespaard gestegen en dat die prijsstijging zal
worden doorberekend. De EU heeft al
een fonds van 750 miljard euro opge-
tuigd om de economie te stimuleren.
En in Nederland hebben de consu-
䊲 Olieplatform; menten 42 miljard euro extra gespaard
de olieprijs is een doordat ze het geld niet konden uitge-
indicator voor ven. Dat is 5 procent van de totale om-
de stand van vang van de economie.
de economie. De discussie onder economen gaat
FOTO GETTY IMAGES over hoe structureel de toename van de
inflatie zal zijn. Economen die twijfe-
len aan een blijvend hogere inflatie,
wijzen erop dat fabrieken op halve
kracht draaien. Op de korte termijn zal
de extra vraag wel tot hogere prijzen
leiden, maar op de langere termijn heb-
ben bedrijven volgens hen voldoende
capaciteit om meer te produceren en
kunnen ze de extra vraag gemakkelijk
aan. Zodra het aanbod zich aanpast aan
de vraag, zullen de prijzen minder hard
gaan stijgen.
stijgingen, maar er op de lange duur
geen probleem is, omdat de loon-prijs-
spiraal ontbreekt.
Een oplopende inflatie wordt tradi-
tioneel bestreden met een hogere
rente. ,,Als de inflatie oploopt, zal de
rente stijgen’’, verwacht De Jong. In de
VS, waar de inflatie volgens sommigen
tot wel 4 procent kan oplopen, is de
rente al flink gestegen.
Staatsleningen
Hogere rente veroorzaakt een afkoe-
lende vraag. Het is ongewis hoe de in-
flatie in de toekomst gaat uitvallen.
Maar beleggers nemen al het zekere
voor het onzekere. Ze verkochten de af-
gelopen tijd massaal staatsleningen,
waardoor de rente steeg.
Dat viel niet lekker bij Jerome Po-
well, de voorzitter van de Fed, de Ame-
rikaanse centrale bank. De Fed doet
zijn best de rente juist laag te houden
om de economie te stimuleren. Powell
heeft het Amerikaanse Congres verze-
kerd daarmee te zullen doorgaan. Dat
leidde tot kalmte op de kapitaalmarkt,
maar de rente bleef desondanks licht
stijgen.
Als die trend zich doorzet, zal dat
gevolgen hebben, onder meer voor de
hypotheekrente. Die zal dan zeker stij-
gen. Spaarders zullen voorlopig nog
niet veel merken, zo is de verwachting.
Spaargeld kost de banken nog steeds
geld. Deze week kondigde de Volks-
bank als laatste grote bank aan dat die
negatieve rente gaat vragen voor
spaartegoeden boven een ton.

FNV gaat tien minuten actievoeren op Schiphol

Tien minuten. Zo lang zal de
werkonderbreking dinsdag op
Schiphol duren. Vakbond FNV
wil ermee afdwingen dat perso-
neel bij bedrijven die de luchtha-
ven inhuurt, beter wordt be-
taald.  ,,Wij willen niet dat Schiphol,
Herman Stil
Schiphol
FNV strijdt al jaren tegen de manier
waarop Schiphol werkzaamheden
bij leveranciers aanbesteedt, zowel
in de schoonmaak en de beveiliging
als bij de afhandeling van vliegtui-
gen op de platforms. Volgens de
bond is er sprake van ‘onderbeta-
ling, doorgeslagen flexwerk en on-
veilige  arbeidsomstandigheden’.
FNV gaf Schiphol tot 1 februari om
de regels voor aanbestedingen zo
te veranderen, dat er scherpere ei-
sen komen op het gebied van
loon en arbeidsvoorwaarden.  van vliegtui-
Omdat gesprekken daarover niet
het geëiste resultaat opleverden, is
het volgens de bond tijd voor actie.
luchtvaartmaatschappijen en leve-
ranciers over de rug van werkne-
mers uit deze crisis opkrabbelen’’,
zegt Joost van Doesburg van FNV.
,,We moeten na de coronacrisis een
ander Schiphol opbouwen.’’
Losgeslagen’
Volgens de bond is de aanbesteding
op Schiphol ‘losgeslagen’. Op an-
dere grote vliegvelden wordt ge-
werkt met twee afhandelaars voor
vliegtuigen, vracht en passagiers.
Op Schiphol start binnenkort
nummer acht. ,,Nieuwe toetreders
䊳 Bij de af- nen, twee nieuwe komen erbij.’’ 
handeling FNV sluit niet uit dat later andere
acties volgen, maar zegt in corona-
gen is vol- tijd de toch al enorme problemen
gens de in de luchtvaart niet te willen ver-
FNV sprake groten. Dus roept de bond Schip-
van onder- holwerkers op komende dinsdag
betaling, om 14.00 uur tien minuten het
doorgesla- werk neer te leggen. Tegelijkertijd
gen flex- houdt de bond op Schiphol Plaza
werk en on- dan een virtuele actiebijeenkomst. 
veiligheid. Voor Schiphol komen de acties
FOTO GETTY
uit de lucht vallen. ,,De gesprekken
IMAGES gaan volgens ons best constructief’’,
zegt een woordvoerder. ,,Maar wat
vechten zich altijd de markt in met gens Van Doesburg misstanden, FNV eist, zijn zaken die niet in
lage prijzen. Andere  bedrijven onder meer bij het personeel dat de korte tijd te regelen zijn. Daarover
moeten daarin dan weer meegaan. handbagage en passagiers contro- moeten we ook met andere partijen
Op Schiphol geldt dat je  alleen leert. ,,Er zijn nu vijf beveiligings- praten. Laten we met zijn allen uit
maar winst kunt maken door goed- bedrijven op Schiphol actief. Er zijn deze crisis komen en zorgen dat we
koop te zijn.’’ net weer nieuwe contracten afge- veilig en verantwoord kunnen rei-
Ook in de beveiliging zijn vol- sloten; één bedrijf moet verdwij- zen en werken in deze tijd.’’
18 SPORT zaterdag 27 februari 2021

GO
@sjoerdmossou

COLUMN SJOERD MOSSOU INTERVIEW MOUNIR EL ALLOUCHI

VOETBAL

Koeman
verlaat
persco Welke trainer
Barcelona- er ook is, ik heb
trainer Ro-

Voetballers nald Koeman

(57, foto) ver-
liet de pers-
altijd alles
gespeeld. Daar
op de zeepkist conferentie
voor het uit-
duel met Se-
ben ik blij mee
—Mounir El Allouchi (24)

W
at zou Madhu Bollapally (43) hebben
gewild, of Mohammad Shahid Miah
(29)? Zouden ze willen dat we dat ver-
doemde WK in Qatar massaal boycotten, of juist
niet? We zullen het nooit weten, want Madhu en
Mohammad zijn er niet meer. Het zijn twee van de
minimaal 6500 gastarbeiders die de afgelopen tien
jaar stierven bij de bouw van de WK-stadions in
Qatar, de ene uit Bangladesh, de andere uit India.
Mohammad werd geëlektrocuteerd door een
losliggende stroomkabel in zijn armoedige huisje,
op kilometers van de bouwplaats. De dood van
Madhu is nooit opgehelderd. Zijn familie werd af-
gescheept met een schadevergoeding en wat ach-
terstallig salaris, opgeteld iets meer dan duizend
euro.
De Britse krant The Guardian gaf ze deze week
een gezicht, Madhu en Mohammad, omdat getal-
len weliswaar schokkend kunnen zijn, maar ook
vaak abstract blijven. De foto’s van deze twee
mannen (en vele anderen) stemden niet alleen
verdrietig, ze wierpen met-
een ook een duivels ethisch
dilemma op. Want wat
moeten we nou nog, met
het WK in Qatar?
Het eenvoudigste ant-
Een boycot woord lijkt heel helder:
bevredigt boycotten. Het probleem is
toch vooral alleen dat we daar Madhu
en Mohammad niet mee
ons eigen helpen – en hun families
evenmin. Hartverscheu-
morele rende ironie: je zal maar ge-
kompas storven zijn bij de bouw
van een WK-stadion
waarin nooit een WK
wordt gespeeld. Hoe weerzinwekkend en cynisch
wil je het hebben, dat er straks 6500 arbeiders zijn
overleden voor een afgelast of massaal geboycot
voetbaltoernooi.
Begrijp me goed, bijna iedereen die een boycot
bepleit heeft mijn sympathie, vooral als het men-
sen betreft die ook echt verantwoordelijkheid dra-
gen (en niet de politici of roeptoeters die wat ge-
makkelijke likes willen scoren).
Maar dan nog: een boycot bevredigt toch vooral
ons eigen morele kompas. Het voelt goed mis-
schien, maar het gaat al die honderdduizenden ar-
beidsmigranten niet helpen. Amnesty Internatio-
nal en Human Right Watch stellen dat een boycot
meer kwaad doet dan goed voor de slaven zelf. Iro-
nisch maar waar, zo blijkt uit hun onafhankelijke
rapporten: sinds de toewijzing van het WK zijn de
arbeidsomstandigheden voor arme immigranten
in Qatar verbeterd, in plaats van verslechterd.
Dat is geen goedpraterij, verre van zelfs. Het
WK in Qatar zal altijd de grootste schande uit de
voetbalgeschiedenis blijven. Bevredigend, eervol
of glorieus wordt dit toernooi nooit meer. Het is
om te kotsen.
Het zou van lef en principes getuigen als de
KNVB thuis blijft, zeker, maar zinvoller lijkt me
dat Frenkie de Jong en Virgil van Dijk juist wél
naar Qatar gaan. Dat al die wereldsterren niet zo-
zeer wegblijven, maar hardop pleiten voor royale
schadevergoedingen voor de families, voor veran-
dering, voor genoegdoening.
Dat voetballers op de zeepkist gaan staan voor
Madhu, Mohammad en al die anderen, juist in
Qatar zelf, voor het oog van alle klootzakken die
verantwoordelijk zijn voor deze farce. Alles beter
dan voor niets sterven.
villa voortijdig,
nadat hij een
bloedneus
kreeg. Vol-
gens de club
is hij in orde.
De oud-
bondscoach
nam het op
voor Lionel
Messi. ,,Hij
heeft hulp
nodig. Ook hij Vorig jaar had
kan het niet
alleen.’’ ik zes assists,
daar ben ik nu
flink overheen
—Mounir El Allouchi (26)
VOETBAL
Van de
Beek op 䊳 Mounir El Allouchi.
weg terug FOTO TOON DOMPELING/PRO SHOTS
Manchester
United ver-
wacht dat
Donny van de
Beek (23,
foto) morgen
voor het Pre-
mier League-
duel met
Chelsea weer
beschikbaar
is. Volgens
trainer Ole
Gunnar
Solskjaer is
de oud-Aja-
cied bijna
hersteld. Van
de Beek zat
de laatste
weken langs
de kant met
een blessure.
Ten Hag weer in de etalage:
Erik ten Hag maakt opnieuw het verschil in verliespunten naar voetbalprofessor, die met omzet-
naam en faam met Ajax. Na het twaalf getild. Hoewel we pas in fe- tingen en wissels nagenoeg alle
Europese succes tegen Lille kan bruari zitten, kan de koploper de wedstrijden en punten naar zich
de coach morgen PSV de gena- champagne dan vast koud zetten. toe trok. Als een winnaar, door met
deklap geven in de titelstrijd. Ten Hag werd na de sublieme Eu- het inpassen van ‘grinta’-spelers
Waar ligt de toekomst van de al- ropese campagne en de dubbel in topduels in het voordeel van Ajax te
leskunner en begint die toe- 2019 alom gezien als een trainer die beslechten. Als een tacticus, die het
komst komende zomer al? was voorbestemd om snel de stap publiek met flitsend tempovoetbal
naar een gigant te maken. Daarover – zij het vanuit huis – vermaakt. Als
Johan Inan ontstonden vorig jaar flinke twij- een manager en troubleshooter, die
Amsterdam fels, omdat Ajax in beide Europese zijn elftal stoïcijns laat omgaan met
competities de verwachtingen niet onrust en tegenvallers. En als een
Door een indrukwekkende triomf- waar wist te maken en ook in de opleider, die na Ryan Gravenberch
tocht langs elf haltes over drie ver- eredivisie een flinke voorsprong dit jaar ook Jurriën Timber, Devyne
schillende wegen, kan Ajax in een verspeelde. Een jaar nadat het ere- Rensch en Brian Brobbey naar een
week tijd naast het achtstefinale- divisieseizoen werd afgebroken, zet doorbraak duwt.
ticket in de Europa League ook de hij zich opnieuw in de etalage. Het werpt de vraag op hoe lang
landstitel en een plek in de bekerfi- In het jaar 2021 manifesteert Ten Ten Hag nog trainer is van Ajax en
nale veiligstellen. Kampioen? In de Hag zich – vanuit de Europese elite waar zijn toekomst ligt. Verschil-
praktijk natuurlijk nog niet, maar beredeneerd – namelijk in vrijwel lende intimi weten dat de Tukker,
met een zege in Eindhoven wordt alle wenselijke gedaantes. Als een geboren en getogen op een paar ki-
zaterdag 27 februari 2021 SPORT 19
GO

‘Heel mijn leven moet ik

vechten voor mijn plekje’
Ook nadat hij de afgelopen jaren talloze Bredase stormen fervrij. Als ik blijf presteren, weet je baller persoonlijk op te vatten. ,,Ik kijk
nooit wat op je pad kan komen.” niet naar mijn concurrenten, ik moet zelf
overleefde, roept Mounir El Allouchi verschillende El Allouchi wisselt zijn antwoorden af presteren. Sommige spelers worden on-
emoties op. Zelfs in een seizoen waarin hij uitgroeit tot met korte tussenpozen van stiltes. Over
de stopgezette contractonderhandelin-
zeker, ik heb dat niet. Totaal niet. Ik sta er
nog steeds, bij een van de moeilijkste
‘de Koning van de assist’. De NAC-middenvelder trekt zich gen heeft hij het liever niet. ,,We zitten clubs van Nederland.”
midden in het seizoen, ik vind het daar- Hangend op links waardoor aankoop
er niets van aan. om lastig om te praten over de toekomst. De Rooij weer vanaf rechts komt. ,,Ik ben
Ik heb het hartstikke naar mijn zin bij geen buitenspeler, maar als ik de vrijheid
Yadran Blanco taak de buitenwacht tevreden te houden. NAC. Dat is echt zo. Ik speel vrijwel alles, krijg die de trainer mij nu geeft, kan ik
Breda ,,Kritiek doet mij vrij weinig. Echt waar. de trainer heeft vertrouwen in mij.” met mijn goede been (rechts, red.) naar
Heel mijn leven heb ik kritiek gehad. binnen gaan en makkelijker schieten, de
edereen heeft een mening Heel mijn leven moet ik voor mijn plekje Directe concurrent bal verplaatsen of een voorzet geven.

‘I over mij.” Mounir El Allouchi

zegt het zoals het is. ,,Voor mij
is het allerbelangrijkste dat
mijn familie, het team en de
trainer achter mij staan. Begrijp je? Na-
tuurlijk is het geweldig als supporters
achter je staan. Dat geeft een goed gevoel.
vechten.” Strakke blik: ,,Dat is echt zo.
Op school, op voetbal; overal. Op de een
of andere manier zit die straatvechter in
mij. Mij maak je niet snel gek. Gelukkig
ben ik in dat opzicht mentaal ijzersterk.”

Speelstijl
Kaj de Rooij, Huseyin Dogan, Nick Ve-
nema, Marouan Azarkan, Darren Maat-
sen, Anco Jansen, DJ Buffonge of Pjotr
Kestens desnoods. Op zijn 26ste raakt hij
niet meer in de war van spelers die azen
op zijn plek. ,,Hoeveel spelers en hoeveel
trainers zijn er de afgelopen jaren al
Daarom ligt mijn voorkeur op links.”

Maar er zijn ook mensen die mij liever
niet zien.”
Niet te breken, betrouwbaar als team-
speler en vaste kracht onder zeven ver-
schillende trainers in Breda. Toch wor-
den zijn prestaties meer dan gemiddeld
in twijfel getrokken bij de eigen achter-
ban. Onbesproken is El Allouchi, bij wie
nooit een onvertogen woord over zijn
lippen rolt, ook in zijn vijfde volledige
seizoen bij NAC niet.
Zijn eigen supporters hekelen soms
het trage tempo waarin de zaalvoet-
balachtige voetballer voetbalt.
Hij krijgt het zijdelings mee.
Zijn verweer? Het is niet zijn
El Allouchi haalt zijn schouders op en
wrijft over zijn baard. ,,Ik kan niet ieder-
een tevreden stellen. De ene persoon
vindt mijn speelstijl oké, de ander niet.
De trainer vindt mij prima renderen. En
de statistieken (vijf goals en elf assists,
red.) liegen niet volgens mij.”
Hij geeft aan respect te voelen van
NAC, de club waarvoor de teller op 153
wedstrijden staat. Dat speler en club eind
vorig jaar geen akkoord bereikten om het
aflopende contract te verlengen, is een
verschil van vraag en aanbod. ,,Toenter-
tijd is het spaak gelopen. We zouden er
later op terugkomen, maar dat is tot nu
niet gebeurd. Deze zomer ben ik trans-
voorbij gekomen? Mij maak je niet meer
gek. Nee joh. Je kent me toch? Als een
nieuwe speler een directe concurrent is
van mij, is het vechten voor je plek.” Dat
is gewoon zo, zegt El Allouchi met de
vanzelfsprekendheid waarmee hij een
kop koffie zet.
Sinds het seizoen 2016-2017, daarvoor
leerde hij anderhalf jaar het vak bij Hel-
mond Sport, heeft El Allouchi weinig
slagen verloren in de kleedkamer van
NAC. ,,Welke trainer er ook is, ik heb al-
tijd alles gespeeld. Daar ben ik blij mee.”
El Allouchi is het type dat incasseert,
nadenkt, rustig blijft en weer doorgaat
zonder het commentaar op hem als voet-
Te gek
De Roosendaler staat op elf assists deze
competitie. Eentje minder dan lijstaan-
voerder Jamie Jacobs van Cambuur. ,,Het
hadden er meer kunnen zijn”, zegt ‘de
koning van de assist’.
,,Tegen Dordrecht kopt Immers tegen
de onderkant van de lat, in de eerste helft
een kans voor De Rooij. Tegen Eindho-
ven Bilate een keer. Het hadden serieus
vijftien of zestien assists kunnen zijn.
Dat zou te gek zijn... Ik creëer veel kan-
sen. Ik was niet met statistieken bezig.
Kreeg het van familie, zaakwaarnemer
en vrienden te horen. Vorig jaar had ik
zes assists, daar ben ik nu flink over-
heen.”
Hij wrijft over zijn borst, glimlacht en
plukt nogmaals aan zijn baard. Net voor-
dat hij omdraait: ,,Dat zet je er wel in
toch, de koning van de assist?”

ONTMOETINGSPLEK

NAC-vlag brengt trouwe supporters op wedstrijddagen samen

NAC mist zijn supporters en de
supporters missen hun NAC en
het Rat Verlegh Stadion als ont-
moetingsplek. Club en alle mo-
gelijk denkbare organen die de
achterban vertegenwoordigen
(NAC Supportersvereniging,
NAC Museum, de Clubraad,
Breda Loco’s, Stichting Vak G,
B-Side Rats, De Rat, Fr0nt76,
Samen voor NAC, F7 Ultras en
Euro Promo Textiel), hebben
daarom de handen ineengesla-
gen met als resultaat een vlag-
genactie. Deze dagen krijgt
ieder adres waar een seizoen-
kaarthouder geregistreerd staat
een presentje bezorgd met
daarin een vlag. Met daarbij de
vraag om de vlag, die refereert
aan het oprichtingsjaar 1912, op
wedstrijddagen aan de woning
op te hangen.
Het eerstvolgende duel van
NAC is aankomende maandag
(aanvang 21.00) met TOP Oss
als tegenstander in de Keuken
Kampioen Divisie.

‘Nu zie je waar hij toe in staat is’

lometer van de Duitse grens, al jaar
en dag met de wens leeft om ooit in
de Bundesliga te werken. Die
droom werd verder aangewakkerd
door zijn periode als trainer van de
reserves van Bayern München.
EUROPA LEAGUE
ACHTSE FINALES
Loting
Ajax* - Young Boys (Zwi)
Dinamo Kiev (Oek) - Villarreal (Spa)
AS Roma (Ita) - Sjachtar Donetsk (Oek)
Olympiakos (Gri) - Arsenal (Eng)
Dinamo Zagreb (Kro) - Tottenham H. (Eng)
Manchester United (Eng) - AC Milan (Ita)
Slavia Praag (Tsj) - Rangers FC (Sco)
Granada (Spa) - Molde FK (Noo)
Speeldata: 11 en 18 maart
Twee jaar bij één van de grootste
Europese topclubs, sparren met
succescoach Pep Guardiola en zo de
basis leggen voor een verdere op-
mars in het trainersgilde. Ten Hag
werd al meerdere malen gelinkt aan
Borussia Dortmund.
Successen
Eerder liet hij Go Ahead Eagles na
zeventien jaar terugkeren naar de
eredivisie. Onder zijn hoede keerde
het afgegleden FC Utrecht terug
naar de subtop. En Ajax, dat stee-
vast in Europese voorrondes sneu-
velde, liet Ten Hag weer op Cham-
pions League-niveau denken en ac-
teren. Waar Ten Hag kwam, was de
groei gigantisch.
Het succes zit ook in de keuzes,
stelt een vertrouweling. ,,Hij wil
zijn gang kunnen gaan. Als hij het
vertrouwen voelt, geeft hij meer
dan honderd procent. Hij kiest dus
niet alleen op naam. Erik wil poten-
tie zien en vooral rugdekking voe-
len. Dan zie je waar hij toe in staat
is. Hij bewijst dit seizoen geen mid-
denmoter meer te zijn.”
De oefenmeester lijkt hoger en in
ieder geval op Champions League-
niveau te mikken. Ten Hag zit goed
bij Ajax, waar de bouw aan een
nieuw elftal behoorlijk gestalte
krijgt en hij komend seizoen waar-
schijnlijk eens niet een half elftal
hoeft te vervangen. Als hij Ajax ko-
mende zomer al verlaat, dan is de
stap naar een andere topcompetitie
logischer. Chelsea stelde de be-
schikbare Thomas Tuchel aan, maar
had ook Ten Hag in beeld. Zo kreeg
MIS GEEN GOAL VAN
PSV - Ajax
Ga naar de BNDeStem-app of
bndestem.nl/goalalert, installeer
gratis Goal Alert en ontvang tijdens
wedstrijden binnen 5 minuten een
melding én een video van elk doelpunt.
Hakim Ziyech eerder al vragen over
zijn voormalige trainer. Dat verze-
keren bronnen, net als dat meer-
dere club al informeerden.
Toch heeft het er alle schijn van
dat Ten Hag ook komend seizoen
trainer is in Amsterdam. Mocht
zich alsnog een (top)club melden, 䊱 Door de nieuwe reeks succes-
dan is het meer de vraag of de ja- sen van Ajax bevestigt Erik ten
gende club aan zijn wensen kan Hag zijn goede reputatie in Eu-
voldoen dan andersom. ropa. FOTO STANLEY GONTHA/PRO SHOTS
20 SPORT zaterdag 27 februari 2021

GO

KEUKEN KAMPIOEN
DIVISIE Frank Arnesen kiest zijn eigen stijl om armlastig Feyenoord een
SPEELRONDE 26

‘Er is een markt

Uitslagen
Go Ahead Eagles - Jong PSV 1 – 0
18. Beukema 1-0
Scheidsrechter: Bos.
Geel: Lucassen, Eyibil, Eddahchouri
(Go Ahead), Daverveld, Rigo (J. PSV).
Toeschouwers: 0.

MVV - Telstar 2–0 Frank Arnesen is nu ruim een jaar bezig om Feyenoord langzaam
50. Sürmeli 1-0, 90+6. Angiulli 2-0
Scheidsrechter: Dröge. de kant op te duwen die hij wil. De transitie is ingewikkeld, al was het
Geel: Sürmeli (MVV), Van Wetten,
Adshead, Limouri, Pattynama (Telstar).
Toeschouwers: 0.
maar omdat de Deense technisch directeur het moet doen met een lege
Roda JC - NEC 1–3
portemonnee. ,,Maar deze club blijft fantastisch, echt waar.’’
34. Bruijn (pen.) 0-1, 67. Falkenburg
1-1, 80. Tavsan 1-2, 90+2. Vet 1-3
Scheidsrechter: Van der Eijk.
Rood: 78. Falkenburg (Roda, 2x geel) Mikos Gouka lemaal los van. Dat is allemaal in JANSEN kwestie van timing. Arnesen is daar
Geel: Absalem (Roda). Rotterdam handen van James van der Kraan. veel mee bezig. ,,Kijk, Feyenoord
Maar rond het eerste elftal zal ik kan geen spelers halen waar Real
FC Den Bosch - Jong Utrecht 3 – 0
19. Hornkamp 1-0, 85. Postema 2-0,
Toen Frank Arnesen (64) ruim een nieuwe mensen aanstellen. Een vi- ‘Winnen zou Madrid ook naar kijkt. Maar er is
jaar geleden net in dienst was als deo-scout en een live-scout, zoals ik een markt voor elke club. Feyen-
90+1. Trotman 3-0
Scheidsrechter: Vos.
technisch directeur van Feyenoord, dat noem, is tegenwoordig bijna fantastisch zijn’ oord moet gewoon heel creatief zijn
verscheen hij voor de camera’s van één. Ik heb ze nodig.’’ om de selectie te kunnen verster-
Geel: El Barjiji, Huizing (Jong Utrecht).
het eigen clubkanaal. ,,Om goede Dat ‘werken met zaakwaarne- ALKMAAR AZ- ken. Maar agenten zijn welkom,
De Graafschap - Jong AZ 1–1 spelers te vinden, heb je goede mers’, dat gaat in de Kuip sowieso trainer Pas- noem ze allemaal maar op. Mino
scouts nodig’’, zei de Deen. Feyen- verder dan voorheen. Vaak klonk cal Jansen Raiola, Rob Jansen. We doen in
43. Van Mieghem 1-0, 79. Velthuis 1-1
Scheidsrechter: Martens.
oord had destijds drie scouts in over Arnesens voorgangers Martin erkent principe met iedereen zaken.’’      
Geel: Van Huizen (De Graafschap), dienst en Arnesen voegde daar snel van Geel en Sjaak Troost het verwijt dat de Dat het armlastige Feyenoord
Duin, Berkhout (Jong AZ). zijn landgenoot Bjarne Hansen aan dat het een kwestie was van bij de wedstrijd snakt naar transfersommen, is
toe, om meer grip te krijgen op de telefoon zitten en wachten. Werd tegen kraakhelder. Toch zal Arnesen
Programma markt in Scandinavië. er niet gebeld, dan gebeurde er Feyenoord nooit zeggen dat Feyenoord móet
We zijn een jaar verder en alleen niets. Arnesen toont zich actiever, van groot verkopen. Een uitspraak die een on-
Vandaag Hansen is nog in dienst van Feyen- denk maar aan de miljoenentrans- belang is voor gunstig effect zou hebben op de
14.00 uur Eindhoven - FC Volendam oord. Michel Beukers hield het na 25 fer van de overbodige Sam Larsson AZ om dichterbij nummer 2 verkoopprijs. ,,Dat zal niemand
16.30 uur Dordrecht - Helmond Sport jaar voor gezien in de Kuip, de Fin naar China.  Dat er in de winter PSV te komen. zeggen bij Feyenoord’’, zegt hij.
Mika Lipponen vroeg toestemming opeens volop belangstelling voor ,,Als we winnen zou dat fan- ,,Stel mij de vraag en ik zal zeggen:
Morgen
om naar PSV te verkassen en recent spits Nicolai Jørgensen was, had tastisch zijn. Met PSV-Ajax Feyenoord hoeft niet te verkopen.’’
12.15 uur Almere City - Cambuur
werd Steven Aptroot op non-actief ook te maken met het feit dat er nu wordt er op een ander veld De Deen is bezig de jeugdoplei-
Maandag gezet. Arnesen wil helemaal niets zelf initiatief wordt genomen om ook een belangrijke wedstrijd ding een andere kant op te duwen,
18.45 uur Excelsior - Jong Ajax zeggen over de situatie rond Ap- spelers in de markt te zetten. gespeeld natuurlijk. Cruciaal reorganiseert de scouting en moet
21.00 uur NAC - TOP Oss troot. ,,Maar Beukers wilde na al die Arnesen wil er alleen in zijn alge- zal het dit weekend nog niet de nieuwe trainer Arne Slot en zijn
Dinsdag
jaren iets anders en Lipponen wilde meenheid iets over zeggen. ,,Ken je worden, er zijn nog wel wat rechterhand Marino Pusic een re-
16.30 uur NEC - FC Den Bosch zelf naar PSV’’, zegt hij. Miroslav Stoch nog?’’, zegt hij. ,,Die wedstrijden te spelen dit sei- presentatieve selectie geven. ,,Ja, er
18.45 uur Jong Utrecht - Dordrecht In en rond de Kuip kijken som- speelde bij FC Twente, maar was zoen.” Met Jonas Svensson moet veel gebeuren’’, zegt Arnesen.
migen met gefronste wenkbrau- van Chelsea waar ik werkzaam was. (foto) en Dani de Wit weer fit ,,Ik had het misschien makkelijker
Woensdag wen naar de situatie. Arnesen zou Die jongen mocht worden ver- na langdurige blessures moet kunnen hebben op mijn leeftijd.
18.45 uur Almere City - FC Volendam volgens criticasters helemaal niet kocht. Er was interesse van Fener- Jansen lastige keuzes maken Maar ik vind Feyenoord fan-
ongelukkig zijn met het vertrek van bahçe, maar het leek ons niet on- voor het duel. tastisch, echt waar.’’
de scouts en nu samen met zijn handig als ook aartsrivaal Galatasa- Aanvaller Calvin Stengs moest
netwerk vol bevriende zaakwaar- ray hem wel wilde hebben. Dat ge- het vorige duel met VVV-Venlo
nemers de Rotterdamse club run- beurde, de clubs boden tegen elkaar aan zich voorbij laten gaan
nen. Zoals hij dat in het verleden op en de transfersom vloog om- vanwege ziekte.
deed met Vlado Lemic bij PSV. We- hoog. Zo werkt dat.’’ Hij heeft er inmiddels al enkele
derom schudt de Deen het hoofd, hersteltrainingen opzitten.
dit keer iets feller.  Bepalende rol Jansen: ,,Hoe meer goede
 Excelsior-spits Elías Már ,,Natuurlijk werk ik met zaak- En met ‘zo werkt dat’ bedoelt Arne- spelers, hoe beter, vind ik. Het
Ómarsson maakte tot nu toe waarnemers, dat is toch mijn job?’’, sen dat tussenpersonen of zaak- trainingsniveau is door hun te-
18 doelpunten. FOTO PRO SHOTS zegt Arnesen. ,,Maar we hebben waarnemers een bepalende rol rugkeer ook weer omhoog ge-
ook scouts nodig. Let wel: onze kunnen spelen in de transfersom gaan.”
Topscorers scouting bij de jeugd staat hier he- van de speler. Verkopen is vaak een
1. Mühren (Cambuur) 25
2. Ómarsson (Excelsior) 18

Nicolai Jør-
3. Verheydt (Almere City), Plet
(Telstar), Hilterman (J. Utrecht) 14 gensen kopt in
de laatste Fey-
Stand enoord-AZ.
gespeeld w g v pt (v-t)
Arnesen gaat
1 Cambuur * 25 19 3 3 60 72-21
actief de
2 De Graafschap 26 18 3 5 57 54-35 markt op
3 Almere City * 24 16 5 3 53 55-32 met de
4 NAC 25 15 5 5 50 48-23 Deense
5 Go Ahead E. 26 15 5 6 50 37-18 spits.
6 NEC 25 13 5 7 44 44-30 FOTO PIM
7 Roda JC 26 11 8 7 41 48-36 RAS
8 FC Volendam 24 11 7 6 40 51-32
9 Telstar 26 9 7 10 34 43-38
10 Excelsior 25 9 3 13 30 45-44
11 Helmond Sport 25 7 9 9 30 35-39
12 Jong Ajax 25 8 6 11 30 41-47
13 FC Eindhoven 25 7 7 11 28 36-44
14 TOP Oss 25 8 4 13 28 27-40
15 MVV 26 7 5 14 26 28-52
16 Jong FC Utrecht 25 8 1 16 25 35-50
17 Jong PSV 26 6 6 14 24 37-54
18 Jong AZ 26 6 5 15 23 36-69
19 FC Dordrecht 25 5 3 17 18 25-63
20 FC Den Bosch 24 2 7 15 13 26-56
* Al geplaatst voor play-offs
zaterdag 27 februari 2021 SPORT 21
GO

nieuw gezicht te geven: actiever, creatiever en meer betrokken Velthuizen

aan de slag

voor elke club’ bij Fortuna

ADVOCAAT
‘Nu minder ruimte aan AZ geven’
ROTTERDAM Justin Bijlow had
midweeks tegen FC Groningen
kunnen keepen, maar Feyen-
oord-trainer Dick Advocaat koos
ervoor om de net fitte doelman
nog een paar dagen extra te
laten trainen. De kans dat hij
morgen in Alkmaar tegen AZ wel
onder de lat staat, is dan ook
aanzienlijk.
Feyenoord verloor de thuiswed-
strijd tegen de Alkmaarders vo-
Het Amerikaanse bedrijf Sports-
ology werd door Arnesen naar vo-
ren geschoven om Feyenoord van
top tot teen door te lichten. De Ierse
eigenaar Mike Forde werkte eerder
met Arnesen bij Chelsea. ,,De prijs
die zij rekenen voor drie jaar advi-
seren, is echt een vriendenprijs.
Een schijntje van het normale ta-
rief. Echt met iedereen is gespro-
ken. Van de jeugdtrainer van pak-
weg Feyenoord onder 18 jaar tot
mijn secretaresse. Wanneer we iets
gaan doen met de adviezen? Daar
kijken we al naar.”
Arnesen wil met Feyenoord
vooruit. Maar met een akelig lege
portemonnee. Wie hem spreekt,
ziet hem lachen. Is hij eigenlijk al-
tijd zo ontspannen geweest? ,,Niet
altijd. Gaat er als speler iets mis, dan
speel je drie dagen later weer. Dat
zorgt voor ontspanning. Bij een
technisch directeur is dat an-
ders. Ruim 25 jaar geleden
bij PSV wist ik eigenlijk
niet wat ik ging doen
in deze functie. Ik
was twee jaar as-
sistent-trainer
geweest en
werd zomaar
technisch ma-
nager. Ik
moest spelers
met wie ik
zelf nog had
gespeeld,
vertellen dat
het ophield
bij PSV.
VOETBAL Doelman Piet Velt-
huizen heeft zich tot het einde
van het seizoen verbonden
aan Fortuna Sittard. De een-
malig international trainde al
mee bij de Limburgers. Velthui-
zen (34) stond voor het laatst in
het voorjaar van 2020 bij Telstar
onder contract en is direct inzet-
baar. Fortuna was op zoek naar
een doelman omdat Yanick van
rige maand. De ploeg wil het nu Osch kampt met zware bot-
anders doen. ,,In de Kuip speel- kneuzingen en reservekeeper
den we veel te open, we gaven Alexei Koselev op het punt staat
teveel ruimte weg. Dat gaan we de club te verlaten.
proberen te verbeteren’’, zei Ad-
vocaat.
Of iedereen beschikbaar is, wist
de trainer nog niet. ,,Ik heb spe-
lers die moeite hebben met drie
optredens in een week. Maar dat
Applaus
zie ik een dag voor de wedstrijd
wel.’’
Promes bij
terugkeer
VOETBAL Quincy Promes is
gisteren met applaus terugge-
keerd bij Spartak Moskou. De
Ruim 25 jaar geleden spelers van de Russische topclub
bij PSV wist ik verwelkomden hem op zijn eer-
ste training. De 29-jarige Promes
eigenlijk niet wat ik verliet afgelopen week Ajax voor
ging doen in deze de club waar hij tussen 2014 en
2018 succesvol was. Hij kon in
functie. Nu ben ik Amsterdam moeilijk leven met
veel ouder, heb meer zijn nieuwe rol als reservespeler.
Ook baalde hij van negatieve be-
ervaring. Ik weet wat richten na zijn aanhouding in
ik moet doen. Ook als december. Promes wordt nog
het geld op is steeds verdacht van betrokken-
heid bij een steekpartij. Hij heeft
—Frank Arnesen (64) voor 3,5 jaar getekend bij Spartak.
Wim Kieft, Erwin Koeman, Jan
Heintze, Berry van Aerle en Adri EREDIVISIE
van Tiggelen. Ik wilde het allemaal
zelf doen. Kieft was de makkelijk-
ste. We gingen eten en hij zei:
SPEELRONDE 24
‘Frank, ik moet weg, hè? Het is goed
Programma
zo’. En we hebben verder vooral
lekker gegeten, haha. Nu ben ik veel Gisteren
ouder, heb meer ervaring. Ik weet PEC Zwolle - Heerenveen 4-1
wat ik moet doen. Ook als het geld 27. Van Bergen 0-1, 52. Misidjan 1-1,
op is.’’ 70. Buitink 2-1, 89. Van Polen 3-1,
Voor komend seizoen zijn Fran- 90+2. Reijnders 4-1.
cesco Antonucci (21, AS Monaco) en Vandaag
Aliou Balde (18, Diambars Senegal) 16.30 uur FC Utrecht - FC Emmen
al vastgelegd. Fransesco Antonucci, 18.45 uur ADO Den Haag - RKC
die bij Volendam is gestald, hoort 20.00 uur Vitesse - VVV
wekelijks iets van Arnesen, waar in 21.00 uur Heracles - FC Twente
het verleden jongens als Calvin Morgen
Verdonk en Gustavo Hamer – die 12.15 uur Sparta - Willem II
door Feyenoord waren uitgeleend – 14.30 uur FC Groningen - Fortuna
letterlijk nooit iets vernamen. 14.30 uur PSV - Ajax
Ook dat pakt Arnesen compleet 16.45 uur AZ - Feyenoord
anders aan dan zijn voorgangers.
‘De PSV-formule’, noemde Arne-
sen dat ooit: een relatie opbouwen Stand
met spelers. ,,Je komt dan bijvoor- gespeeld w g v pt (v-t)
beeld overeen dat ze nog een extra 1 Ajax 22 18 2 2 56 72-17
jaar blijven en dat je als club daarna 2 PSV 23 15 5 3 50 54-25
volledig meewerkt aan een transfer. 3 AZ 23 13 7 3 46 52-33
Dan creëer je iets meer lange ter- 4 Feyenoord 23 12 7 4 43 44-22
mijn in een wereld waarin dat heel 5 Vitesse 23 13 3 7 42 35-24

lastig is.’’ Precies waar Feyenoord 6 FC Groningen 23 11 6 6 39 30-24

behoefte aan heeft.  7 FC Utrecht 22 8 10 4 34 36-28

8 FC Twente 23 9 7 7 34 37-30
9 Fortuna Sittard 23 9 4 10 31 35-41

MIS GEEN GOAL VAN 10 Heerenveen 24 7 9 8 30 32-35

11 Heracles 23 8 4 11 28 24-35
AZ - Feyenoord
12 PEC Zwolle 24 5 11 8 26 32-38
13 Sparta 22 6 5 11 23 32-38

Frank Ar- Ga naar de BNDeStem-app of
bndestem.nl/goalalert, installeer 14 VVV 22 6 4 12 22 36-56
nesen: ,,Ja,
gratis Goal Alert en ontvang tijdens 15 RKC 23 5 7 11 22 22-35
er moet veel wedstrijden binnen 5 minuten een 16 Willem II 23 3 5 15 14 25-54
gebeuren.’’ melding én een video van elk doelpunt.
17 ADO Den Haag 23 2 8 13 14 20-50
FOTO ANP
18 FC Emmen 23 1 6 16 9 20-53
22 SPORT
WIELRENNEN
Tweede etappezege Bennett
Sam Bennett heeft de zesde
etappe van de Ronde van de
Verenigde Arabische Emira-
ten gewonnen, een vlakke rit
over 165 kilometer.
Het was de tweede keer dat
een rit eindigde in een massa-
sprint en opnieuw won de Ier
van Deceuninck - Quick-Step.
De Italiaan Elia Viviani werd
tweede, de Duitser Pascal Ac-
kermann derde. David Dekker
passeerde als vierde de finish.
De leiderstrui bleef in handen
van de Sloveen Tadej Pogacar
van UAE Team Emirates. Naar
verwachting zal zijn leidende
De hygiënische
situatie en de
regelgeving staan
hem niet toe om
marketingactivi-
teiten te doen
Fernando Alonso niet bij pre-
sentatie F1-team Alpine dins-
dag na fietsongeluk
MARATHONSCHAATSEN
Stroetinga laat
sport achter zich
Arjan Stroetinga stopt. De 39-ja-
rige Fries wordt in mei voor de
vierde keer vader en gaat zich
richten op zijn werk als autover-
koper.
Stroetinga won onlangs zilver op
de massastart bij de WK afstan-
den. Dat blijkt nu zijn laatste op-
treden te zijn geweest.
Stroetinga won 58 marathons op
kunstijs. Hij werd bovendien ze-
venmaal Nederlands kampioen
marathon op kunstijs. Op natuu-
rijs wist hij het Open NK op de
Weissensee en de 100 van Eerne-
zaterdag 27 februari 2021
GO
SKIËN
positie vandaag in de slote-
tappe ook niet meer in gevaar
komen. Dekker, debuterend
als wielerprof, nam de leiding
in het puntenklassement over
van Pogacar. Vandaag wordt
opnieuw een sprint verwacht
na een vlakke rit over 147 kilo-
meter naar Abu Dhabi. De Ka-
zach Dimitri Groezdev was de
laatste aanvaller die een mas-
sasprint trachtte te voorko-
men. Het was een kansloze
onderneming op de kaars-
rechte wegen langs de kust.
De sprinttrein van Deceu-
ninck deed zijn werk goed.
SCHAATSEN
TU doet onderzoek
naar ‘meewind’ Thialf
De TU Delft doet op verzoek
van de Thialf-directie onder-
zoek naar de vermeende
‘meewind’ in de ijstempel.
Naar verwachting zijn in de
loop van maart de eerste re-
sultaten bekend. In Thialf
werden de afgelopen weken
veel toptijden gereden, met
als hoogtepunt een wereldre-
cord op de 10 kilometer van de ■ De Zwitserse Lara Gut-Beh- reldbeker-afdaling in het Itali- serse Corinne Suter derde.
Zweed Nils van der Poel. Na rami heeft haar uitstekende aanse Val di Fassa. De Oosten- Gut-Behrami won eerder deze
die goede prestaties werden er WK-vorm weten vast te hou- rijkse Ramona Siebenhofer maand WK-goud op de reuzen-
vraagtekens gezet bij de den. Ze won gisteren de we- werd op 0,02 tweede, de Zwit- slalom en super-G. FOTO EPA
luchtcirculatie in Thialf.
TENNIS SCHAATSEN KITESURFEN
Bencic in finale Fledderus naar Extra steun voor
tegen Swiatek Reggeborgh Spelen in Parijs
Iga Swiatek en Be- Marrit Fledderus De kitesurfers die zich
linda Bencic hebben maakt de overstap onder leiding van het
zich gisteren ge- van het gewest Frys- Watersportverbond
plaatst voor de finale lan naar Team Regge- richten op de Spelen
van het WTA-toernooi DARTS borgh. De sprintster van Parijs 2024 krij-
in het Australische heeft een contract gen extra financiële
Adelaide. De Poolse
Eerste zege van getekend voor twee ondersteuning van het

Arjan Stroetinga. FOTO ANP Swiatek, als vijfde ge- Barney in PDC jaar bij de ploeg van TEAMKPN Sport-
plaatst, versloeg in de Raymond van Barne- coach Gerard van fonds. Kitefoilen debu-
halve finale de Zwit- veld (53, foto) heeft Velde. teert over drie jaar op
woude te winnen. Ook op de lan- serse Jil Teichmann: zijn eerste zege ge- De Friezin geldt als de Spelen. Dat ge-
gebaan was Stroetinga succesvol, 6-3 6-2. De Zwiterse boekt na zijn terug- een specialiste op de beurt in de mixed kite-
met onder meer in 2015 goud op Bencic versloeg de keer in de PDC. Hij 500 meter, maar wil foil, waarbij nationale
de massastart bij de WK afstan- Amerikaanse Cori was in de eerste zich de komende teams met een man
den in Heerenveen en een jaar la- Gauff: 7-6 6-7 6-2. ronde van de Super jaren ook meer gaan en een vrouw in esta-
ter in Kolomna op de ploege- Swiatek won vorig Series te sterk voor focussen op de 1000 fettevorm strijden om
nachtervolging. jaar Roland Garros. de Brit Murray: 6-5. meter. de winst.
zaterdag 27 februari 2021
GO
WIELRENNEN OMLOOP HET NIEUWSBLAD
Veel vraagtekens,
weinig zekerheidjes
Met Omloop Het
Nieuwsblad, de
eerste koers in
Vlaanderen, begint
het wielerseizoen
2021 vandaag écht.
Voor de Nederlandse
renners gloort
genoeg succes, maar
er zijn vooral ook veel
vraagtekens.
Daniel Dwarswaard
Gent
Jasper Stuyven wint de Omloop en
duizenden Vlaamse wielerfans jui-
chen. Op het podium een winnaar
zonder mondkap. Corona is precies
een jaar geleden een virus dat gevoels-
matig alleen ergens in China rond-
waart. ’s Ochtends struinen hordes
fans nog rond bij wielerpiste ’t Kuipke
in Gent voor de ploegenpresentatie.
Het voelt in de huidige wereld als een
ander universum.
De start in Gent zal er nu één zijn
zoals we die de laatste tijd juist wél ge-
wend zijn. Sober, afgesloten voor pu-
bliek, renners die tijdens de presenta-
tie zwaaien naar de leegte, naar de
mensen thuis in de huiskamers. Maar
gekoerst wórdt er. Daar doen ze alles
voor in Vlaanderen. Toch rijdt corona
altijd mee. In Spanje ging al een streep
door veel koersen, de vrees voor een
positieve test hangt dagelijks boven de
renners. Ook een besmet staflid kan al
funest zijn, zo ondervond Mathieu van
der Poel in de UAE Tour. Hup, heel de
ploeg uit koers.
Maar als in Gent de renners zich op-
maken voor de eerste kasseistroken
van het jaar zal het toch vooral om de
sport zélf gaan. Geen duel Van der Poel
versus Wout van Aert nog, dat staat
volgend weekend gepland in Toscane
tijdens Strade Bianche. Van der Poel
rijdt zondag wél Kuurne-Brussel-
Kuurne, het tweede (op voorhand
minder zware) deel van het traditio-
nele openingsweekend. De beste op-
bouw richting de grote klassiekers,
meent zijn ploeg na de vroege aftocht
in de woestijn.
Nu Tom Dumoulin voorlopig geen
wielrenner meer is, rust de druk nog
meer dan normaal op de schouders
van ‘VDP’ in het wielerjaar 2021. Met
de klassiekers, de Tour en daarna met
de mountainbike op de Olympische
Spelen. Zijn enige koersdag voorlopig,
rit 1 in UAE, won hij maar meteen.
Voor Kuurne tempert hij de verwach-
tingen: ,,Ik kan van waarde zijn voor

Beeld van nog maar een jaar geleden. Mike Teunissen, nu geblesseerd,
tussen het publiek in de Omloop Het Nieuwsblad. FOTO COR VOS
ploeggenoot Tim Merlier.’’ Met een
handige toevoeging: ,,We kunnen nu
op twee paarden wedden.’’
? Groenewegen Bij afwezigheid van Van der Poel is
de kans op Nederlands succes in de
Omloop klein. Zeker omdat Mike Teu-
nissen na een val tijdens het trainings-
kamp heel zijn voorjaar moet schrap-
pen. Tien jaar geleden won met Sebas-
tian Langeveld de laatste landgenoot.
? Jakobsen
Hij is er, met zijn 36 jaar inmiddels,
nog steeds. Maar uitkijken wordt het
vooral naar leeftijdsgenoot Niki Terp-
stra, voormalig winnaar van de Ronde
van Vlaanderen en Parijs-Roubaix.
Uitgewoond
Grote vraag is of hij nog één keer alles
uit de kast kan halen voor een monu-
? Dumoulin mentale zege de komende weken. Ze-
ker na die afgrijselijke val van vorig
jaar, toen Terpstra wakker werd op de
intensive care. Hij werkte keihard om
dit voorjaar terug te komen. Beklij-
vend is het beeld van oktober vorig
jaar toen Terpstra in de ‘Ronde’ letter-
lijk als laatste en volledig uitgewoond
? Kruijswijk over de finish kwam in Oudenaarde.
In november sleepte hij zich tijdens de
Vuelta over al die steile bergen. Steeds
in het achterhoofd: dit hoort bij mijn
comeback. Wonderen kun je niet ver-
wachten, al blijft Terpstra een aparte
vogel.
Zijn naam is al genoemd: Tom Du-
? Terpstra moulin. Achter die naam staat voor
het Nederlandse wielerjaar 2021 het
grootste vraagteken. Tijdelijk gestopt
omdat hij ongelukkig werd van het
bestaan als prof. Zien we hem dit jaar
nog op de fiets? Keert hij überhaupt
terug als beroepswielrenner? Voor een
antwoord is het nog te vroeg.
Dus kijken we voor het rondewerk
vooral naar Steven Kruijswijk, Wilco
Kelderman en misschien nog Bauke
Mollema. Voor Kruijswijk was 2020
een sportief rampjaar met de gemiste
Tour (na een val in de Dauphiné) en
zijn positieve coronatest in de Giro.
Dit moet, in de Tour en Vuelta, het jaar
van de revanche worden. Terwijl Kel-
derman met een derde plek in de Giro
juist voelde dat hij toch echt een grote
ronde kan winnen. Al was de start bij
zijn nieuwe ploeg Bora vals met een
zware aanrijding op trainingskamp.
En Mollema? Hij fietst alweer tamelijk
zorgeloos en winnend (etappe in Haut
Var) in de rondte, zich klaarmakend
voor Giro en Tour.
En 2021 moet voor het Nederlandse
wielrennen toch ook echt het jaar zijn
van twee belangrijke en zware come-
backs: topsprinters Fabio Jakobsen en
Dylan Groenewegen, na hun horror-
crash in Polen. Groenewegen, ge-
schorst tot mei, zal dit jaar alleen
kleine koersen in de relatieve luwte
rijden. Jakobsen, die gestaag herstelt
van die ongekende val, hoopt ook
langzaam maar zeker weer wielrenner
te worden. Als dat lukt, is 2021 eigen-
lijk sowieso geslaagd.
SPORT 23
Woods (45)
naar ander
ziekenhuis
GOLF Tiger Woods (45) is en-
kele dagen na zijn auto-onge-
luk verplaatst naar een ander
ziekenhuis.
De voormalig nummer 1 van de
wereld gaat daar verder herstel-
len van de operatie die hij on-
derging in het Harbor-UCLA
Medical Center van Los Angeles.
,,Het was een voorrecht dat wij
de eerste hulp mochten bieden
aan een van de grootste atleten
van deze generatie’’, zo liet het
ziekenhuis weten. ,,Voor de re-
validatie is het nu van belang dat
hij naar een andere zorgorgani-
satie gaat.’’ Woods raakte zwaar-
gewond bij een eenzijdig onge-
val in zijn SUV, waarbij hij
meerdere keren over de kop
sloeg en door de brandweer uit
zijn voertuig moest worden ge-
red. Hij werd met spoed geope-
reerd aan enkele open breuken
in zijn rechterbeen en een ver-
brijzelde enkel.
Limietpoging
Foppen faalt
ATLETIEK Mike Foppen is
er in het Franse Toulon niet
in geslaagd te voldoen aan
de limiet voor deelname
aan de Spelen van Tokio.
Foppen sloot de 5000
meter in de open lucht gis-
teren af als derde in
13.20.05. Daarmee bleef hij
boven de vereiste tijd van
13.13.50. Foppen is samen
met Kamiel Maase Neder-
lands recordhouder op
deze afstand: 13.13.06. De
atleet uit Nijmegen liep
eerder dit jaar een natio-
naal indoorrecord op de
3000 meter: 7.42,55. Daar-
mee is hij volgende week
medaillekandidaat op de
EK indoor in het Poolse
Torun.
Eis: excuus
misbruik
TURNEN Een groep van zeven-
tien Britse turnsters, onder wie
drie olympiërs, ondernemen ju-
ridische stappen tegen de bond
wegens vermeend ‘systematisch
fysiek en psychologisch mis-
bruik’ door coaches met kinde-
ren vanaf 6 jaar als slachtoffer.
Volgens de turnsters duurt het
onderzoek dat door de Britse
gymnastiekbond wordt gedaan
te lang. Ze eisen in een brief ant-
woorden, excuses, een compen-
satie en verbeterde richtlijnen
voor coaches. Jennifer Pinches,
een turnster die de Britse ploeg
hielp bij het bereiken van de lan-
denfinale op de Olympische Spe-
len van Londen 2012, zegt dat
British Gymnastics te lang ‘podi-
ums belangrijker heeft gevonden
dan mensen.’
24 MEDIA & CULTUUR zaterdag 27 februari 2021

GO

ANGELA DAGBOEK DIRECTEUR AHOY

KIJKT TV
TELEVISIE
21 april:
Dubbele
repetities
Voor The Pas-
sion vinden dub-
bele repetities
Voor het eerst
Liefde echt verdrietig,
plaats, zodat er
voor iedere
hoofdrolspeler
een invaller is,
mocht iemand

D het glipt tussen

e koppels uit Married at first sight vielen als do- corona krijgen.
minosteentjes deze week. In de laatste uitzen- Trijntje Ooster-
dingen hadden wij ramptoeristen, eh kijkers, huis, die Maria
al mogen smullen van de verbale strubbelingen tus- speelt, heeft co-
sen Rein en Danny, Mick en Daisy en Lizzy en Lars. rona gehad, en
is waarschijnlijk
En alsof er nog niet genoeg hatelijkheden waren
uitgewisseld, ruzieden de laatste twee na afloop nog
even publiekelijk door. De zo onschuldig ogende
Lizzy liet zich tegen RTL Boulevard ontvallen dat de
seks met Lars nogal was tegengevallen; een actie die
immuun.

even chique is als met je slipje op je enkels staan op
andermans bruiloft. Dus ik snap wel dat Lars daar op
zijn beurt pissig op reageerde.
Gelukkig hadden we Aron en Monique én Sylvia en
Freddy nog. Dacht ik. Maar helaas., ook zij hebben hun
trouwringen weer afgedaan, maakten ze afgelopen da-
gen bekend. Sylvia vond het niet eerlijk om Freddy op
te zadelen met haar pas ontdekte longkanker. Dan heb
je een groot hart. En gisteren lieten Aron en Monique
weten dat ook zij uiteindelijk gaan scheiden, omdat
verliefdheid uitblijft, hoe graag ze ook anders willen.
Daarmee staat de teller voor MAFS 2021 op exact
nul geslaagde matches. Net als vorig seizoen. En het
seizoen daarvoor. En het seizoen dáárvoor. Zes jaar-
gangen van dit programma, goed voor zo’n dertig
stellen die door experts ‘op basis van de wetenschap’
aan elkaar zijn gekoppeld, hebben uiteindelijk twee
geslaagde huwelijken voortgebracht.
Betrof het hier een echt wetenschappelijk experi-
ment, dan zouden de onderzoekers hun pogingen al-
lang hebben gestaakt met de conclusie ‘het wonder
van de liefde laat zich niet vangen in vragenlijsten en
andere grappige testjes’.
Alleen betreft het hier geen laboratoriumproef,
maar een goed bekeken tv-programma bij een com-
merciële zender. Dus was de aftiteling van de slotaf-
levering dinsdag nog niet in beeld, of RTL kondigde
alweer een nieuwe serie aan. Aan bereidwillige vrou-
wen geen gebrek, vertelde presentator Carlo Boszhard
bij Jinek, aan mannen die zich willen laten matchen, is
wél dringend behoefte.
Maar mag ik even zeggen waar ik als kijker behoefte
aan heb? Aan experts die iets beter hun best gaan
doen. Die scherper selecteren op mensen die écht
willen – de Sylvia’s, Freddy’s, Arons en Moniques, zeg
maar, die klaar zijn om een verbinding aan te gaan. En
iets minder los-vasttypes die Married at first sight zien
als leuke afwisseling van Tinder.
Want nu verliest het programma in rap tempo zijn
glans. Married at first sight onderscheidde zich juist
van soortgelijke shows door te bewijzen dat het kon:
vette reality vol leedvermaak, maar ook succesvolle
koppelpogingen. Nu verwordt het langzaam tot het
zoveelste format waarin de ophef voorop lijkt te staan.
Al kan ik het weerwoord van de makers op mijn
smeekbede nu al voorspellen: liefde laat zich nu een-
maal niet dwingen.
Quote van de dag
Wat er ook gebeurt
in het leven, altijd
blijven huppelen
– Stylist Fred van Leer voelt
zich gesteund door dit lieve
bericht van programmama-
ker Splinter Chabot, schrijft
hij op Instagram.
onze vingers
FILM
vandaan
Tuschinsky
‘mooiste ter Jolanda Jansen is de directeur van Ahoy en geeft
wereld’ exclusief inzicht in haar dagboek van het afgelopen
Het gezagheb-
bende Britse
magazine Time-
coronajaar. Daarin moest ze veel personeel ontslaan, ging
Out heeft Pathé het Songfestival niet door, zag ze Ahoy transformeren in een
Tuschinski in
Amsterdam uit- noodhospitaal en overlegde ze met kopstukken in Den Haag.
geroepen tot
mooiste bios- Jeroen Schmale
coop ter wereld.
De jury prijst
Tuschinski als 27 februari 2020 Eerste coronageval
een ‘nooit oud in Nederland. Appgroep crisismanage-
geworden ment aangemaakt.
droompaleis.
28 februari Overleg met gemeente over
ESF (Eurovisie Songfestival, red.).
Check data voor 2021.
29 februari Extra pakken erwtensoep
gekocht.
Jansen (50), nu, lachend: ,,Erwten-
soep, daar is mijn vriend Wouter dol
op. Ik dacht: Laat ik dat maar inslaan,
dat vergaat niet. Erewoord, dat was
mijn enige hamsteraankoop. We heb-
ben bij Ahoy een crisismanagement-
comité van vijf man. Op 7 februari heb
ik die groep voor het eerst bij elkaar
geroepen. Toen de eerste berichten uit
het buitenland kwamen, dacht ik, met
ons internationale tennistoernooi in
aantocht ‘we kunnen maar beter een
keer bij elkaar gezeten hebben’.’’
9 maart Geen handen meer schudden.
Zo veel mogelijk thuiswerken. Heads of
delegations ESF in Rotterdam en Ahoy.
15 van de 41 landen plus EBU (Europese
organisator Songfestival, red.) niet
vanwege corona. Diner op stadhuis met
burgemeester Aboutaleb, die ons in klein
verband aanraadde voor twee weken
eten in huis te halen.
,,De stemming tijdens het diner was
al bedrukt. Iedereen checkte op zijn
telefoon wat Rutte in Den Haag te
vertellen had. Ik zag dat Aboutaleb de
hele tijd zijn handen stevig in de zak-
ken van zijn jasje hield, zodat nie-
mand meer een poging zou wagen
hem de hand te schudden.’’
18 maart Annulering ESF. Rare situa-
tie. Op voorplein om wat televisiepro-
gramma’s te woord te staan. Tegelijk
waren binnen opnames van Davina Mi-
chelle met onder meer Snelle en Di-Rect.
Indrukwekkend, lege zaal, geen applaus
nadat ze 17 miljoen mensen zingen.
North Sea Jazz vraagt nieuwe datum,
eventueel later in zomer.
,,Nu ik het teruglees, denk ik ‘wat
wilde Davina al snel iets zingen voor
Nederland, de crisis was pas net uit-
gebroken’. Dat het Songfestival zou
worden uitgesteld, dat voelde ieder-
een wel aan. Steeds meer delen van
Europa gingen in lockdown. We
moesten al bijna beginnen met op-
bouwen. Dat North Sea Jazz een an-
Het zit niet in dere datum vroeg, verbaasde me
meer. Dachten zij echt dat het in juli
mijn karakter niet voorbij zou zijn?’’
om rustig in
24 maart Telefoontje van Saskia Baas,
een hoekje af GGD-directeur. Vraag naar beschik-
te wachten baarheid van Ahoy als noodopvang.
—Jolanda Jansen 30 maart Start opbouw Ahoy als zorg-
locatie. Persmomentje gehad bij binnen-
rijden eerste vrachtwagen. Groot con-
tract met persmoment dat we eigenlijk
over paar dagen zouden hebben, bij bin-
nenrijden eerste vrachtwagen voor ESF.
,,Opeens werd Ahoy een zorglocatie,
voor patiënten die te goed waren
voor het ziekenhuis, maar wel medi-
sche hulp nodig hadden. Het virus
trok op vanuit het zuiden, we voel-
den de golf naderen in Rotterdam. Er
stonden hier dubbele hekken met
witte doeken, om inkijk te voorko-
men. We moesten aanrij- en
vertrekroutes voor ambulances
verzinnen, terwijl hier normaal
gesproken alleen blije mensen
rondlopen. Krankzinnig.’’
26 maart Einde middag rondje op de
racefiets met Wouter. Heel bijzonder, op
vrijdag. Zon en lammetjes onderweg.
Bijzonder wel: alle avonden thuis, week-
zaterdag 27 februari 2021
GO
 Zo vol kan Ahoy ook zitten: finale van het ABN Amro Tennistoernooi in 2018.
FOTO ANP
 Bekendmaking van
de nieuwe datum voor
het Eurovisie Songfes-
tival in 2021. FOTO ANP
enden zonder shows en afspraken. Veel
slaap, dus uitgerust. Dit is een crisis die een
marathon en een sprint in één is. En de ma-
rathon heeft geen einddatum.
,,Op de fiets kom ik tot diepere inzich-
ten, weg van de stress. Rond deze tijd
begon ik me ook af te vragen wie we
proberen te redden, en tegen welke
prijs. Dat was een taboe om uit te spre-
ken, en dat is het eigenlijk nog altijd. Ik
wil in dit dagboek ook het goede benoe-
men: meer tijd voor elkaar, vroeger naar
bed. Al denk ik inmiddels ‘mag er alsje-
blieft weer een show komen’.’’
21 april Persconferentie van Rutte en De
Jonge. Geen evenementen tot 1 september.
Ook al was het verwacht, gebrek aan doel
en perspectief maakt boos en machteloos.
Voor het eerst echt verdrietig. Het glipt tus-
sen onze vingers vandaan.
,,Soms went het, het slechte nieuws in
de persconferenties. een andere keer
raakt het je enorm. Een vraag die al een
tijdje opborrelde, werd alleen maar con-
creter: overleven we dit wel als sector en
bedrijf?
1 mei ’s Nachts slecht geslapen. Stress over
mogelijk ontslaan personeel.
,,Ik ben altijd een goede slaper. Maar nu
zag ik echt namen en gezichten van col-
lega’s langskomen, ’s
nachts. Je wilt niet te
hard ingrijpen, maar
ook voorkomen dat
nog een tweede ronde
zou moeten volgen.
Kennis die we nodig
hadden om straks weer
op te schalen, wilden
we behouden. We ke-
ken ook in welke func-
ties nog wel werk was
en wie amper iets te
doen had. Het leuke en
het goede was wel dat
we als evenementen-
branche elkaar meer
begonnen op te zoeken
en ook vrijuit konden
praten over zorgen en
dilemma’s. Dat deden we voorheen
nooit.’’
7 mei Brief Hugo de Jonge aan Tweede Ka-
mer: evenementen pas mogelijk met een
vaccin. ‘Ontploft’ tijdens een call met wet-
houder Said Kasmi en de Rotterdamse cul-
tuursector.
,,Ik las over die Kamerbrief en werd echt
gek. Het was nog heel onzeker of er ooit
een vaccin zou komen. Weet je, het zit
zo niet in mijn karakter en in het karak-
ter van deze branche om rustig in een
hoekje af te wachten tot de boel opge-
klaard zal zijn. Wethouder Kasmi had
een vergadering georganiseerd met al-
lerlei mensen uit de Rotterdamse cul-
tuursector, ook met de leiding van De
Doelen en het Luxor. Zoals altijd in
onze wereld was iedereen optimistisch,
zo van ‘laten we ons vooral richten op
wat wel kan’. Toen kwam ik aan het
woord en ontplofte ik. ‘Hebben jullie
die brief van De Jonge niet gelezen? La-
ten we ons dit echt gebeuren?’ Kasmi
begreep me en zei dat ik daar iets mee
moest, richting politiek Den Haag. Te-
gelijkertijd hadden we als evenemen-
tenbranche zo’n goed overleg, dat ik ook
gevraagd werd woordvoerder te worden
van de nieuwe Alliantie van Evenemen-
tenbouwers. We huisvesten in Ahoy
sport, cultuur en beurzen, dus we zitten
niet in één bloedgroep.’’

Bouw van het
noodhospitaal in
Ahoy. FOTO FRANK DE ROO
11 mei Mail naar Hugo de Jonge. Dit
kan toch niet waar zijn? We gaan toch
niet in een hoekje wachten tot er wel of
niet een vaccin komt en verder niets? Ge-
vraagd om een afspraak.
,,Ik ken Hugo uit de tijd dat hij wet-
houder in Rotterdam was, hij re-
ageerde dezelfde dag nog. Hij schreef:
kom langs, ik wil jullie niet collectief
in een depressie storten, maar wel
eerlijk zijn over de verwachtingen.’’
14 mei Afspraak ministers De Jonge,
Van Engelshoven en staatssecretaris
Keijzer. Grapperhaus last-minute ver-
hinderd. Branche toegelicht. De Jonge
gaf aan dat kleine experimenten voor
september mogelijk moeten zijn.
10 juni Vervolg gesprek Grapperhaus,
Van Rijn in plaats van De Jonge, Keijzer,
Van Engelshoven. Inleiding gedaan.
Kwartje valt dat wij als branche altijd
gericht zijn op veiligheid. Eind juni
Fieldlab-programma van start.
22 juli Samen met bioscoopbranche en
MKB Nederland aangeschoven bij
Grapperhaus. Aangegeven dat we in Ne-
derland toch ook moesten spreken over
welk risico acceptabel is. 100 procent ri-
sicoloos leven bestaat niet.
,,Ik zei dit in heel bedekte termen,
vooral om eens af te tasten hoe dat be-
zien werd. Aan de reactie van de mi-
nister en zijn ambtenaren merkte ik
dat dit niet goed viel. We gingen snel
door naar het volgende onderwerp.’’
20 augustus Aankondiging reorgani-
satie. Vergeet ik nooit meer. Collega’s die
er niet bij konden zijn via livestream.
Emoties bij iedereen.
,,Iedereen bij ons voelde aan dat het
zou komen. Mojo (concertorganisa-
tor, red.), Paradiso en de RAI waren
ons bijvoorbeeld al voorgegaan. Ik
kreeg het te kwaad in mijn toespraak,
hoorde gesnik vanuit de zaal. Dat ze
mijn brok in de keel hoorden, emoti-
oneerde andere collega’s weer. Cate-
ringdames die hier decennia werkten,
kwamen al afscheid nemen, omdat ze
zeker wisten dat het verhaal voor op-
roepkrachten zoals zij zeker stopte.
En ik kon niemand vastpakken.’’
2 oktober Individuele gesprekken: blij-
ven versus ontslagen. Verdriet op de
gangen.
,,Uiteindelijk hebben we van 40 pro-
cent van het personeel afscheid moe-
ten nemen, zo’n honderd mensen.
Klassieke regel bij slechtnieuwsge-
MEDIA & CULTUUR 25
 De Vrienden sprekken is ‘begin daadwerkelijk met
van Amstel het slechte nieuws’. Iedereen kreeg een
LIVE in januari gesprek, of je nu weg moest of niet, en
van dit jaar di- op alfabetische volgorde. Daar viel dus
gitaal vanuit ook niets uit op te maken. Een coach
Ahoy. FOTO BART had ons als managers nog getraind in de
HEEMSKERK typen van reacties die we konden ver-
wachten. Dat gaf houvast.
3 december Gesprek met Rutte. Goed ge-
sprek; meer gas op Fieldlab.
,,We liepen telkens vast bij de individu-
ele departementen; over sneltesten,
over een garantiefonds. Toen bleek
Rutte toch echt een oliemannetje te
zijn. Hij had her en der wat gemasseerd
op ministeries, en er bleek plots toch
wat mogelijk.’’
16 januari 2021 Livestream Vrienden van
Amstel. Groot succes. Dubbel gevoel in lege
zaal. Na afloop heerlijk met elkaar ouder-
wets een drankje. Daar teer ik weken op.
20 januari Aankondi-
ging avondklok EN
fieldlabs. Eindelijk.
Hoe bizar dat het al
vanaf november uitge-
steld werd en nu wel
mag. Anyway.
15 februari 1ste field-
lab (congres in Be-
atrix Theater in
Utrecht, red.). Naast
energie van iedereen
om weer bij een evene-
ment te zijn ook voor-
zichtigheid, want we
zijn nog nergens.
 Opbouw van ,,Ik kwam thuis en had een beetje keel-
een baan voor pijn. Later bedacht ik ‘dat is omdat ik
het komende eindelijk weer eens hard gepraat heb’.
ABN Amro Want we stonden na afloop gewoon aan
Tennistoer- de bar boven een biertje in elkaars oor te
nooi in Ahoy. tetteren. Net als vroeger, en het was he-
FOTO JAN KOK lemaal niet gek om zo dicht bij elkaar te
staan. Dat is wel een opluchting voor
me, dat het direct normaal voelt. We
weten, er kan heel veel, zeker dankzij
sneltests. Dat is de echte gamechanger.
We zaten in oktober voor het eerst sa-
men met een sneltestwerkgroep. In-
middels is het bijna maart en nu mogen
we pas echt plannen maken. Dit duurt
wel heel erg lang, daar heb ik moeite
mee. Nogmaals, we gaan toch niet lijd-
zaam afwachten? Dat kan toch niet de
bedoeling zijn? Niet voor de maatschap-
pij en niet voor onze branche?’’
23 februari Voor het eerst zegt Rutte in
een persconferentie dat er meer risico’s ge-
nomen moeten worden. We gaan nu ons
tweede jaar in met corona…
26 STRIPS & SERVICE zaterdag 27 februari 2021

GO

FCKNUDDE door Toon van Driel www.knudde.nl GEHOORD… BIJ DE SCHOOL

hand was. Ze zei:

,,Mamma is er niet.’’ We
besloten even bij haar
te wachten. Na een mi-
nuut of vijf (en nog
steeds geen moeder)
vroegen we waar ze
■ Ik was enige tijd ge- woonde. ,,Dan breng we
S1NGLE door Hanco Kolk & Peter de Wit www. ComicHouse.nl leden met mijn schoon- je wel naar huis.’’ Haar
zus bij mijn ouders op antwoord, na een korte
bezoek. We gingen stilte: ,,Ik woon naast de
even een boodschap buurvrouw.’’
doen. We kwamen langs
een kleuterschool, die Janny Duinhouwer
net uitging. Alle kinde-
ren holden naar buiten
en naar hun ouders.
Alleen één meisje bleef
alleen staan en zette Ook iets leuks gehoord
het op een huilen. Wij of gezien? Mail naar:
vroegen wat er aan de alledag@dpgmedia.nl

Lezers helpen lezers

DIRKJAN door Mark Retera www.ComicHouse.nl lezershelpen@bndestem.nl

Aangeboden een
prachtige zeer oude
piano, merk J.F. Cuy-
pers. Hij is bespeel-
baar maar moet wor-
den gestemd.
Fam. v. Loon,
Wagenberg
Gomaniromi@
casema.nl

Gevonden: zilverkleu- Geertruidenberg

rig metalen plaatje met newhousee@hetnet.nl
een gaatje erin, een
hangertje, ongeveer Wegens aanschaf an-
twee bij drie cm, met dere printer hebben we
PUKKELS door Jerry Scott & Jim Borgman © 2009 Zits Partnership
de afbeelding van twee twee cartridges over:
babyvoetjes erop, met 2 x 57(C6657A). Voor
WAT IS DE OVEN. JA! JA! IK GA DE de inscriptie: Paul 16- een fles rode wijn zijn
DAT VOOR WE HEBBEN WEER WE ZIJN GERED! WEES EERLIJK, KLOKKEN
HOE VER VAN 12-1963. Gevonden in ze voor jou.
GELUID? STROOM! RESETTEN.
KANNIBALISME de Van de Reijtstraat in Ferry Lammers,
ZATEN WE? Breda. Tholen
P. Spierings fjlammers@
paulwspierings@ hotmail.com
ziggo.nl
Gratis af te halen: paar
Ik heb op dinsdag 23 zwarte herenschaat-
februari op straat in De sen maat 45, paar
Laan in Oosterhout witte damesschaatsen
een ringetje met in- maat 41, gebruikt.
scriptie gevonden. J. Koremans, Chaam
Jelena Brillenburg j.koremans@ziggo.nl
Wurth,
DE RECHTER door Jesse van Muylwijck www.jessecartoons.com
Oosterhout Heren kunstschaatsen
info@ruimadvies.nl met bruine schoenen.
Maat 42. Afhalen voor
Gratis afhalen: bouw- een flesje rode wijn.
tekening voor een Piet Schoenmakers,
open zeilbootje. Oosteind
F. Venmans, p.a.mschoenmakers@
Bergen op Zoom gmail.com
fransvenmans@
hotmail.com Voor de vastenavond-
liefhebber heb ik de
Gevraagd kleine tarte- volgende singletjes in
lette siliconen vorm- de aanbieding van de
pjes. Ik heb deze een jaren 1970, 71, 72, 73,
paar jaar geleden bij de 75, 76, 77, 84, 86 en 87.
Lidl gekocht, maar ze W. van Dongen,
Kijk voor al uw vragen over uw Adverteren in BN DeStem? Bel Roosendaal zijn niet meer verkrijg- Halsteren
abonnement op 088-0137150, 088-0137234 of Laan van Brabant 50 baar. Wie wil ervan af vandongen@
bndestem.nl/service. ga naar bndestem.nl/adverteren. Deze krant behoort tot 4701 BL Roosendaal omdat ze ongebruikt in kpnmail.nl
Heeft u liever telefonisch Alle auteursrechten en data- ADR Nieuwsmedia, onderdeel redactie.roosendaal@bndestem.nl
contact? bankrechten ten aanzien van van DPG Media B.V. Etten-Leur&Moerdijk
de kast liggen?
De klantenservice is bereikbaar deze uitgave worden uitdrukkelijk redactie.etten-leur@bndestem.nl Efrie van de Moosdijk, Voor de verzamelaar
GEEN KRANT
van maandag t/m vrijdag van voorbehouden. Deze rechten BN DeStem redactie.moerdijk@bndestem.nl Wouw heb ik nog ca. 100 bal-
ONTVANGEN?
8.30-17:00 uur op 088–0139920 berusten bij de DPG Media B.V., Markendaalseweg 48A Oosterhout efrievdm@gmail.com pennen met reclame-
bndestem.nl voor verhuizing, abonnementen, c.q. bij de desbetreffende 4811 KC Breda Tel. 076-5312311 redactie.oosterhout@
opdruk (bijna allemaal
/service vakantieservice, digitaal lezen en makers. Redactie Bergen op Zoom, bndestem.nl
al uw vragen. Onze abonnementsvoorwaarden Roosendaal, Etten-Leur & Zeeuws-Vlaanderen Wie kan ik blij maken van onderwijsinstellin-
/bezorging
De bezorgservice is bereikbaar zijn van toepassing op alle abon- Moerdijk: 0165-526800 redactie.terneuzen@bndestem.nl met een doos, ge- gen). Wie kan ik hier-
op 088-0561520 of via nementen, zie bndestem.nl/abon- Redactie Breda, Oosterhout: bruikte kerstkaarten, mee blij maken? Opha-
ABONNEMENT? bndestem.nl/service/bezorging nementsvoorwaarden. 076-5312311 Hoofdredacteur felicitatiekaarten, etc. len in Halsteren.
bndestem.nl Breda André Trompers
gratis, voor uren knut- Peter Tange,
/abonneren BN DeStem wordt maandag t/m Directie redactie.stad@bndestem.nl Salesmanager
vrijdag bezorgd voor 7.00 uur, Erik van Gruijthuijsen Bergen op Zoom Wiebe Keverkamp selplezier. Halsteren
zaterdag voor 8.00 uur. Bart Verkade redactie.bergen@bndestem.nl E. Nieuwenhuijsen, pmmt@kpnplanet.nl
zaterdag 27 februari 2021 RECEPT & WEER 27
GO

WAT ETEN WE VANDAAG? Dit recept is verzorgd door: Eatertainment

Food & lifestyle-
platform
Eatertainment
combineert online
kookinspiratie en live
winkelbeleving. Op
zoek naar verras-
sende en inspire-
rende recepten? Van
snelle snack tot uit-
gebreid diner, bekijk
voor de lekkerste
maaltijdoplossingen
www.eatertainment.nl
Ingrediënten Bereidingswijze
Voor 2 personen Gekruide gehaktballetjes
- Meng het gehakt met 1 el ras el hanout en draai er 10
- 300 gr gehakt in tomatensaus kleine balletjes van. Snijd de ui en knoflook fijn en
- 2 el ras el hanout snijd de courgette, paprika en aubergine in kleine
- 2 teentjes knoflook blokjes.
- halve ui - Verhit de olie in een koekenpan en bak hierin de
- 200 gr courgette gehaktballetjes in 5 min. rondom bruin. Voeg de
- halve paprika knoflook en ui toe aan de gehaktballetjes. Voeg
- 100 gr aubergine vervolgens de tomatenblokjes toe en roer hier 1 tl ras
- 2 el olie el hanout doorheen. Gaar de gehaktballetjes 5 min.
- 300 gr tomatenblokjes in op laag vuur. Roer vervolgens de courgette, paprika
blik en aubergine erdoor en gaar nog 7 min. op laag vuur.
- 140 gr couscous - Bereid ondertussen de couscous volgens de
- 3 takjes koriander aanwijzingen op de verpakking en serveer bij de
gekruide gehaktballetjes in tomatensaus.
- Bestrooi de gehaktballetjes met verse koriander.
Kijk voor meer inspiratie
op onze website in
de sectie Koken & Eten

WEER in de regio

Vandaag Morgen Maandag Dinsdag Woensdag Waterstanden

Laagwater uur cm uur cm
9° 10° 10° 11° 12° Vlissingen
Terneuzen
08:26
08:57
-209
-219
20:38
21:08
-191
-200
Hansweert 09:22 -231 21:35 -214

1° 1° 2° 1° 3° Roompot buiten
Yerseke
Krammersluizen West
08:09
09:46
09:46
-154
-170
-154
20:23
22:05
22:00
-132
-148
-130
Hoogwater
Vlissingen 02:01 220 14:20 245
3 Neerslagkans 10% 2 Neerslagkans 5% 3 Neerslagkans 0% 2 Neerslagkans 0% 2 Neerslagkans 5% Terneuzen 02:21 244 14:40 270
Hansweert 02:55 259 15:15 284
Roompot buiten 01:55 156 14:15 181
Yerseke 03:43 181 16:06 201
Vandaag Morgen Zon/maan Krammersluizen West 04:02 161 16:29 182

Rotterdam
9° 10°
Rotterdam
10° 11°
Zon:
Maan:
07:29
18:25
18:15
08:06
Weeradvies
3 1° 0° 2 1° 1° Volgende maanfase:
VANDAAG MORGEN MAANDAG DINSDAG
Volle maan - 27 februari
mm

Zierikzee Zierikzee
Breda
Tilburg
Breda
Tilburg
7 7 7 7
Middelburg Bergen Op Zoom Middelburg Bergen Op Zoom

Terneuzen Antwerpen Terneuzen Antwerpen

Neerslag 9 9 9 9
9° 10° 10° 10° 10° 11°
1° 1°
6 6 6 7
1° 1° 2° 1° 0 mm 0 mm
Vandaag Morgen GUNSTIG NIET ZO GUNSTIG ONGUNSTIG

Download
de weer app
 zaterdag 27 februari 2021 bndestem.nl e-mail: redactie.oosterhout@bndestem.nl

Oosterhout
90 huizen bij Lievenshove

Lees hun levensles Betaalbaar

Van negentien Oosterhouters van 14 tot 83 jaar hangen
nu portretten aan de Kloosterdreef. Bij de foto’s prijken
handgeschreven brieven met levenslessen. Het is een van
de activiteiten rond Vastwel, een initiatief van het Leer- en
wonen in
Inspiratiehuis van het Sint Catharinadal.
het groen
Het terrein van de voormalige
jeugdinstelling Lievenshove
wordt deels ingericht voor wo-
ningbouw. De gemeente Oos-
terhout gaat voorlopig uit van
tachtig tot negentig woningen.
Op korte termijn komt er plaats
voor spoedzoekers.
Sjoerd Marcelissen
Oosterhout
Lievenshove was van Juzt, maar de
jeugdzorgorganisatie kwam in
grote financiële problemen. Voor
2,5 miljoen euro kocht de ge-
meente in april 2020 het terrein.
Vervolgens is nagedacht over de
ontwikkeling van het gebied.
,,We gaan voor wonen in het
groen, met een diversiteit aan hui-
zen en zeker betaalbare wonin-
gen”, vertelt wethouder Marcel
Willemsen. De gemeente gaat uit
van een breed spectrum aan koop-
en huurwoningen. ,,We hebben
best een fors bedrag betaald voor
het terrein. Dat moet terugver-
diend worden. Dat is niet de enige
reden dat we voor woningen kie-
zen. Je kunt daar tegen de bosrand
echt prachtig wonen.”
Hospice
Oosterhout wil de komende jaren
sowieso grote stappen op de wo-
ningmarkt zetten. Daarbij gaat de
gemeente uit van zo'n driehon-
derd woningen per jaar. Volgens
wethouder Willemsen staat de
FOTO JOHAN WOUTERS/PIX4PROFS
ontwikkeling van Lievenshove
nog in de kinderschoenen. Be-
halve woningbouw denkt de ge-
meente aan maatschappelijke
functies. ,,Zoals een hospice of een
gezondheidscentrum met huis-
artsen en aanverwante zaken.”
Bredaseweg
Een andere mogelijkheid die
wordt bekeken, is om het terrein te
gebruiken voor een verbinding
van de Bredaseweg naar de Lage
Molenpolderweg. Al langer doet
de gemeente onderzoek naar de
bereikbaarheid aan de zuidwest-
kant van de stad, met name bij
kruising Trommelen stropt het
verkeer. Willemsen: ,,De verbin-
ding Bredaseweg-Lage Molenpol-
derweg is één van de mogelijke
oplossingen.” Een gevoelig punt,
aangezien veel bewoners aan de
westkant van de stad liever geen
extra verkeer zien op de Lage Mo-
lenpolderweg.
De ontwikkeling van Lievens-
hove heeft waarschijnlijk enkele
jaren nodig. Via een prijsvraag
wordt gezocht naar een geschikte
partij. Tot dan slaat de gemeente
de handen ineen met Thuisvester
om het terrein te gebruiken voor
spoedzoekers, mensen die door
bijvoorbeeld een scheiding acuut
een woning nodig hebben.
Daarvoor zou een deel van de
nog bestaande gebouwen kunnen
worden gebruikt. Twee gebouwen
van Lievenshove zijn al gesloopt.

Ambulance vast: is er iets mis met de brug?

OOSTERHOUT De brug
over de Marksluis in Oos-
terhout is de afgelopen
week twee keer gestremd
geweest. De storingen
zijn inmiddels verholpen.
Volgens Rijkswaterstaat
zijn de problemen ‘niet
structureel’.
Beide storingen duur-
den ongeveer twintig mi-
nuten. De eerste was
dinsdagmorgen, de
tweede woensdagmid-
dag. Volgens een getuige
stond er in één geval een
ambulance met loeiende
sirene vast in de rij wach-
tende auto’s voor de open
brug.  Sluis 1 wordt nu al deels
Volgens een woord-
voerder van Rijkswater- Ook andere sluiscom-
staat betrof het in beide plexen in Zuid-Neder-
gevallen incidentele tech- land worden straks van-
nische storingen die naar uit Tilburg bediend.
verwachting niet weer de De Oosterhoutse wet-
kop zullen opsteken. De houder Clèmens Piena
Marksluis is in 2018 nog (infrastructuur) betreurt
onder handen genomen het voorval met de ambu-
voor noodzakelijk onder- lance. ,,Als het goed is,
houd. kan dit in de toekomst
niet meer gebeuren. Dan
Centraal punt kunnen de hulpdiensten
Op dit moment vinden er in noodgevallen recht-
aan de Marksluis en aan streeks met de sluiscen-
Sluis 1 werkzaamheden trale in Tilburg commu-
plaats om de bediening niceren. Ze kunnen er
dit voorjaar te kunnen dan voor zorgen dat de
overhevelen naar een brug naar beneden blijft,
centraal punt in Tilburg. zodat het wegverkeer niet
gestoord wordt’’, zegt hij.
op afstand aangestuurd. Volgens Piena is er geen
alternatief voor de ver-
keersontsluiting in Oos-
terhout-West. ,,Een
nieuwe rondweg aanleg-
gen is niet mogelijk. En
om eerlijk te zijn: de bin-
nenvaart zorgt er wel
voor dat er veel minder
vrachtwagens nodig zijn
op de weg.’’ 
Oosterhout ligt voor de
binnenvaart op een stra-
tegisch punt in Brabant.
Het Markkanaal en het Alarm! Deze bomen bij de A16 kunnen
steeds drukkere Wilhel-
minakanaal treffen elkaar. voor schade aan het milieu zorgen
Er zijn verbindingen met
Het talud is opgebouwd met milieugevaarlijke stoffen, de
de Mark cq Dintelmond
en via de Amertak met de wortels kunnen de afdichting beschadigen, met lekkages
Amer en het Hollands tot gevolg. De kap is begonnen, maar Harold van der Valk
Diep.  heeft het werk laten stilleggen. Stad en Streek 7
2 STAD EN STREEK zaterdag 27 februari 2021

GO

Paardenkoning StEENBErGEN

Agent zelf gewond

bij hulp aan vrouw
EEN JAAR NA PATIËNT NUL

Jan F.: ‘Ik heb

‘Het virus
Een politieagent die gis-
termorgen een gewonde
vrouw te hulp wilde

zeker geen schieten in Steenbergen,

is daarbij zelf gewond ge-
raakt. De twee zaten

drab verkocht’
Honderden tonnen paarden-
vlees kwamen op de Europese
markt als rundvlees. Het be-
landde in kant- en klaar maaltij-
den. Vermeende sleutelfiguur in
deze megafraude: Oud-Breda-
naar Jan F., directeur van vlees-
handel Draap (het omgekeerde
van ‘paard’).  Het paardenvlees werd naar Gel
Johan van Uffelen
Breda
Jan F. liet verstek gaan bij zijn
proces. Hij woont in Spanje. Daar
wordt hij ook verdacht van vlees-
fraude. En begin 2019 werd hij in
Parijs tot twee jaar veroordeeld. Hij
zou niet het risico willen lopen die
straf te moeten uitzitten in Frank-
rijk. Hij is ook hartpatiënt.
Alpes geëxporteerd door het Bre-
dase bedrijf WMT, zegt de ver-
dachte. Directeur daarvan was zijn
even later naast elkaar in
het ziekenhuis. De vrouw
was gevallen in haar huis.
Nadat het forceren van
de deur niet lukte, sloeg
een agent een ruit in met
een hamer, maar die
sloeg te ver door waar-
door ook de agent ge-
wond raakte.
Vandaag is het precies een jaar
geleden dat de eerste

,,Het vlees dat ik verkocht was zeker

coronapatiënt bekend werd
geen drab”, klinkt het laconiek.
,,Natuurlijk wist ik er niets van. Hij zwaaide de gemaakt. ,,We zijn hier nog wel
Voor nog geen stukje.”
De inmiddels 71-jarige ‘paarden- scepter en lapte de tErHEIJDEN

koning’ moest zich gisteren verant-
woorden voor de rechtbank in
Breda. Hij sprak via een videover-
binding vanuit Alicante.  Zelfverze-
kerd, zelfs grappend maar ook be-
dreven. Het was dan ook niet zijn
strafrechtelijk debuut.
Officier van justitie Ingeborg
Koopmans meent dat hij leiding
voedselveiligheid
aan zijn laars
— Ingeborg Koopmans, officier van
justitie
toenmalige maatje Hans W. uit
Oosterhout. Die werd eind oktober
2019 veroordeeld tot een jaar cel.  en ‘verjaardag’ die we
Terugblik op drama
een jaar mee bezig.’’
kliniek Moederheil
Duizenden ongehuwde
moeders werden tot ver
in de vorige eeuw ge-
dwongen na de bevalling Ine Cup de vrouw, nooit opgespoord. ,,Ze
hun kind af te staan bij Breda/Etten-Leur was niet in Wuhan geweest, dus
kraamkliniek Moederheil ze heeft het in Nederland van ie-
mand gekregen. Er was voor 27 fe-

heeft gegeven aan een misdadige
organisatie en valsheid in geschrifte
heeft gepleegd. ,,Hij zwaaide de
scepter en lapte de voedselveilig-
Sukkel
Zijn advocaat noemde hem toen
‘een sukkel’, die aan de leiband liep
van Jan F. Ook in de ogen van jus-
in Breda. Babs Ouden-
huijzen (75) werkte er
toen zich dat afspeelde,
maar de Terheijdense
realiseerde zich nauwe-
lijks wat daar eigenlijk ge-
E
liever niet hadden wil- bruari dus al wel degelijk circulatie
len vieren. Vandaag een van het virus. Niet lang, want in
jaar geleden, op 27 fe- het ziekenhuis lagen verder geen
bruari 2020, werd de andere gevallen.”
eerste Nederlander positief getest Ook voordat deze eerste patiënt

850.000
■ In 2012 en 2013 ging ruim
850.000 kilo zogenaamd rund-
vlees naar de Franse vleesver-
werker Gel Alpes.
heid aan zijn laars.”  naar de notaris gegaan”, schampert
Ze eist vijf jaar onvoorwaardelijk.
Zijn bedrijf Draap Trading zou
40.000 euro moeten betalen. En
nog eens 550.000 euro aan de staat
vanwege crimineel verkregen
winst. De aanklager neemt hem de
fraude hoogst kwalijk. Consumen-
ten moeten er zeker van kunnen
zijn dat klopt wat er op het etiket
staat: ,,Vertrouwen komt te voet en
gaat te paard.”
titie had F. de teugels stevig in han-
den.
,,Jan was de baas”, verklaarde zijn
compagnon. ,,Klinkklare onzin’’,
reageert F.  ,,Hij veegt zijn eigen
paadje schoon.”  zUNDErt
Kwade tongen beweren dat hij
Hans W. indertijd zou hebben ‘ge-
holpen’ om een eigen bedrijf op te
zetten. Om die constructie vervol-
gens te gebruiken als dekmantel.
,,Hij is heus niet onder bedreiging
F.
Het is allemaal heel simpel, vat
hij samen. ,,Ik kocht vlees in. En le-
verde dat aan hem. WMT was een
zelfstandige onderneming. Ik had
niets te maken met zijn leveranties
van paardenvlees aan Gel Alpes.”
Zijn eigen bedrijf Draap Trading
exporteerde ook wel rechtstreeks
naar Frankrijk, maar dat was rund-
beurde. ,,Er werd niet
over gesproken, het ge-
beurde gewoon.’’
Stad en Streek 10-11
Tiener gepakt
voor witwassen
De politie heeft een 18-ja-
rige jongeman uit Zun-
dert aangehouden op
verdenking van witwas-
sen. Tijdens een controle
aan de Paul Krugerlaan in
Breda bleek de man ruim
20.000 euro contant geld
op zak te hebben. De
man is aangehouden en
zijn woning is onderzocht.
In de woning van de ver-
dachte stuitte de politie
op nog een groot contant
op het coronavirus: patiënt nul uit werd gemeld deed de GGD West-
Loon op Zand. Maar de échte pa- Brabant al onderzoek naar moge-
tiënt nul komt volgens de GGD
West-Brabant uit de gemeente Al-
tena: de destijds 49-jarige Lea
Kant uit Nieuwendijk. Zij lag al
sinds 21 februari op de ic. 
Esther Lodder, arts infectieziek-
tenbestrijding bij GGD West-Bra-
bant kreeg de melding binnen.
,,Die mevrouw werd op 29 februari
bij mij gemeld. Ze lag toen al een
week in het Beatrixziekenhuis in
Gorinchem met klachten die
duidden op Covid-19. Zij wordt De meeste mensen
landelijk als patiënt zero gezien.”
worden niet
Circulatie ernstig ziek
De bron van besmetting werd on-
danks intensief bron- en contact- van het virus
onderzoek naar de omgeving van —Remco Djamin, longarts

‘Horse meat’
Boneless Forres (uitgebeend vlees).
Origine Romania (oorsprong Roe-
menië). Zo stond het op de leve-
rings- en pakbonnen. Onder dat la-
bel ging in 2012 en 2013 ruim
850.000 kilo zogenaamd rundvlees
naar de Franse vleesverwerker Gel
Alpes. Het kwam uiteindelijk in
kant- en klare maaltijden terecht,
met name als gehakt in Italiaanse
en Griekse gerechten. Die vonden
in groten getale hun weg binnen
Europa. Máár: het ging niet om
rundvlees van Roemeense origine.
Het was paardenvlees met als her-
komst vooral Canada. In een Bre-
daas vrieshuis werd het omgepakt
en veranderde het wonderbaarlijk
in rundvlees.
Toen het schandaal aan het licht
kwam, was de internationale com-
motie hevig. Met de Britten voorop:
,,We don’t eat horse meat!”
vlees.
Het onderscheid is volgens hem
Iedereen is
ineens kleurenblind
als het om
paardenvlees gaat
—Jan F.
duidelijk te zien. ,,Iedereen is
ineens kleurenblind als het om
paardenvlees gaat.”
Zijn raadsman Romando Neijn-
dorff stelt dat voormalig zakenpart-
ner Hans W. zijn eigen rol kleiner
maakt om de schuld af te schuiven.
,,Het is volstrekt ongeloofwaardig
dat W. alles in opdracht deed. En
niet op de hoogte was van de in-
houd van de contracten en product
specificaties.” Hij bepleit vrijspraak.
De uitspraak is op 25 maart.
geldbedrag, vals geld,
goederen om dit te
maken en drugs.
Amphia en Bravis
Breng ons uw
goede nieuws
Een jubileum, geslaagd
voor een examen, de ge-
boorte van een kind of
een (voorgenomen) hu-
welijk. BN DeStem
brengt het nieuws van
onze lezers graag in
beeld. Upload uw foto in
jpeg-bestand, minimaal
1 mb groot, via bnde-
stem.nl/goednieuws en ▲ Medewerkers van Amphia op de cohort-afdeling van het Bredase
zorg voor een passend ziekenhuis. FOTO ANP
bijschrift.
zaterdag 27 februari 2021
GO
circuleerde al langer’
lijke besmettingen, vertelt Lodder.
,,We zijn op 17 januari gewaar-
schuwd door het RIVM. We heb-
ben toen een testteam samenge-
steld, dat mensen thuis ging be-
monsteren op basis van de richtlij-
nen die het RIVM en het OMT
toen hanteerden. Dat waren
koorts, luchtwegklachten en ko-
mend uit Wuhan of contact gehad
met iemand uit Wuhan. Er zijn
vanaf die datum zo’n tien à twin-
tig mensen getest, maar ze waren
allemaal negatief.”
Griepachtige klachten
De Etten-Leurse huisarts Koen
van Vugt – tevens bestuurslid van
de huisartsenkring West-Brabant
– ziet nu wel eens patiënten in zijn
praktijk die vóór 27 februari griep-
achtige klachten hadden, sinds-
dien kampen met vermoeidheid
en zich af nu vragen of die het ge-
volg zijn van een besmetting met
het coronavirus.
Alsnog onderzoeken of dat zo
was, is niet zinvol volgens Van
Vugt omdat het geen betrouwbaar
beeld geeft.
houden derde golf vooralsnog buiten de deur
Het aantal corona-patiënten in
Bravis en Amphia Ziekenhuis gaat
op en neer, maar de gevreesde
derde coronagolf is (vooralsnog)
uitgebleven. De Britse variant van
het virus wordt tot nu toe slechts
incidenteel aangetroffen in het
Amphia.
Frank van der Rijt
Peter Ullenbroeck
Bergen op Zoom/ Roosendaal/
Breda
Hoe dat zit in het Bravis (Roosendaal
en Bergen op Zoom)  is niet duide-
lijk. Maar volgens een woordvoerster
van het Amphia is het beeld dat ook
de andere ziekenhuizen in Brabant
Wat hem wel is opgevallen: ,,Nu
zie ik met name de ernstige zieke
Covid-patiënten. Voor die tijd ei-
genlijk niet. Geen van die patiën-
ten is toen in het ziekenhuis be-
land.”
Dat gebeurde pas begin maart.
Bij het Amphia in Breda druppel-
den op 1 maart de eerste patiënten
binnen op de longafdeling, vertelt
longarts Remco Djamin. Het zie-
kenhuis startte toen vrij snel on-
derzoek op naar patiënten die eer-
der op de afdeling hadden gelegen.
,,Wij zijn meteen gaan kijken naar
patiënten die we voor die tijd ge-
zien hadden en van wie we mate-
rialen afgenomen hadden. Die
materialen hebben we alsnog ge-
test op aanwezigheid van het coro-
navirus. Daar kwam echter geen
enkele positieve uitslag uit.”  zijn toegenomen. ,,We zagen heel
Neemt niet weg dat ook Djamin
denkt dat er al eerder dan 27 fe-
bruari coronapatiënten waren.
,,Maar die kwamen niet in het zie-
kenhuis. De meeste mensen wor-
den niet ernstig ziek van het vi-
rus.”  een paar maanden
Het Nivel, het instituut dat onze
nauwelijks last hebben van de be-
smettelijker Britse variant. ,,Het Am-
phia loopt daarmee in de pas”, aldus
de woordvoerster die daar verder niet
al te veel gewicht aan toekent. ,,Vol-
gende week, zo heeft het afgelopen
jaar wel bewezen, kan de situatie
weer anders zijn.”
Vorige maand waarschuwde het
RIVM nog dat de Britse variant in
Nederland aan het oprukken was
omdat ze veel besmettelijker zou zijn
dan het oorspronkelijk virus. Die
verwachting lijkt niet uit te komen.
Inmiddels heeft het RIVM de schat-
tingen bijgesteld, maar wordt ge-
waarschuwd voor nieuwe varianten.
In het Amphia (Breda en Ooster-
hout) is het aantal coronapatiënten
gezondheidszorg onderzoekt,
stuitte pas in de eerste week van
maart vorig jaar op de eerste coro-
nabesmetting. Die dook op in een
monster afkomstig van een huis-
artsenpraktijk in het zuiden, een
van de veertig zogeheten peilstati-
ons van het Nivel in Nederland:
huisartsenpraktijken waar neus-
en keelmonsters worden afgeno-
men bij patiënten met griepach-
Normaal duurt een
uitbraak, zoals
mazelen, maar
—Esther Lodder, GGD-arts
Volgende week,
zo heeft het
afgelopen jaar
wel bewezen,
kan de
situatie weer
anders zijn
—Woordvoerster Amphia
STAD EN STREEK
tige verschijnselen. ,,Die praktij-
ken geven aan ons door hoeveel
patiënten ze zien met griepachtige
verschijnselen”, vertelt Mariëtte
Hooiveld, onderzoeker bij het Ni-
vel. ,,Wekelijks nemen ze bij twee
van die patiënten monsters af.”
Paniek door corona
Normaliter gebeurt dit om de
griep te monitoren, maar vanwege
het coronavirus werden de mon-
sters vanaf de eerste week van fe-
bruari ook getest op corona. ,,Het
eerste positieve monster vonden
ze in week 10 (de eerste week van
maart, red.) in Zuid-Nederland”,
zegt Hooiveld, die in verband met
de privacy niet kan zeggen waar
precies. Wel bleek daarvoor al het
aantal bezoeken aan de huisarts te
snel dat er meer patiënten waren
met luchtwegklachten. Maar mis-
schien kwam dat voor een deel
door de paniek door corona, want
normaal gaan mensen niet zo snel
naar de huisarts met milde klach-
ten”, aldus Hooiveld.
De hele gang van zaken rondom
de afgelopen week licht gestegen.
Vrijdag lagen er 25 besmette patiën-
ten, van wie 11 op de intensive care.
Bravis in dalende tendens
Dat zijn er nog altijd flink minder
dan in het Bravis ziekenhuis waar
de teller staat op 34 opgenomen pa-
tiënten, van wie 9 op de intensive
care. Het ziekenhuis zit daarmee
wel in een dalende tendens.
Twee weken geleden lagen er nog
43 mensen met corona in het Bravis,
van wie 9 op de ic. De ontwikkeling
gaat dus de goede kant uit, al ligt de
dagelijkse instroom met gemiddeld
vijf nog wel aan de hoge kant, er-
kent woordvoerster Annelieke de
Man.
3
◀ Al een jaar in de ban van
Covid-19. FOTO GETTY IMAGES
corona is uitermate leerzaam ge-
weest met het oog op de toekomst,
vindt GGD-arts Lodder. ,,In het
begin waren we heel erg gericht
op koorts, luchtwegklachten en
een link met Wuhan. Dat was ach-
teraf gezien een heel smalle defi-
nitie. Maar dat is met de kennis
van nu. Bij heel nieuwe aandoe-
ningen vaar je toch op de adviezen
van het OMT en de richtlijnen van
het RIVM. Die varen weer op Eu-
ropese richtlijnen en die van de
Wereldgezondheidsorganisatie.” 
Wat niet wegnam dat Lodder
soms afweek van die richtlijnen.
,,Ik denk dat we niet anders kon-
den, omdat Brabant heel erg voor-
liep op de rest van Nederland.”
Volgens Lodder duurt het nog
wel even voordat alles weer terug
kan naar het oude niveau. ,,Nor-
maal duurt een uitbraak, bijvoor-
beeld van mazelen, een paar
maanden en dan is het klaar. Nu
gaat het maar door. En we zijn ook
nog niet klaar. Dat is pas het geval
als iedereen gevaccineerd is. We
zijn hier alles bij elkaar denk ik
wel zo’n twee jaar mee bezig.” 
Het Bravis had in januari te ma-
ken met een flinke corona-uitbraak.
Die is inmiddels uitgewoed.
Het Bravis opent maandag twee
operatiekamers in de Roosendaalse
vestiging. In totaal zijn daarmee
twaalf van de zestien ok’s weer in
gebruik. ,,Daarmee kan Bravis ver-
der inlopen op de wachtlijsten voor
knie- en heupoperaties, urologische
ingepen, gynaecologie en plastische
chirurgie”, aldus De Man.
Het Bravis is onlangs gestart met
het preventief testen op corona van
patiënten die binnenkomen via de
Spoedeisende Hulp of opgenomen
worden voor een reguliere ingreep.
De uitkomsten daarvan zijn nog
niet bekend.
4 STAD EN STREEK
Column
SJOERD MARCELISSEN
Zwaaiposter
at kun je met eenzame
W mensen, die achter het
glas zitten te verpieteren
in coronatijd? Een knuffel mag
niet, handen schudden ook niet en
veel bezoek is al helemaal uit den
boze. Wat kun je op afstand doen?
Ja, zwaaien. Dat mag.  tiek, zo is te lezen op sociale media.
Dus kwamen de creatieve brei-
nen op het Oosterhoutse stadhuis
met de Zwaaiposter. Gratis mee te
nemen bij de supermarkt. Plak de
poster achter het raam en wellicht
gaan voorbijgangers zwaaien.
,,Zwaai je even naar mij?”, staat er
vragend op. ,,Kleine moeite, groot
gebaar”, is de redenering.  den.” En sommigen zwaaien liever
Woon je in een drukke straat
waar alle passanten ook écht
zwaaien, dan kan het zomaar zijn
dat je aan het eind van de dag een
lamme arm hebt van het terug-
zwaaien. Gelukkig is daar de
avondklok, weet je zeker dat het
een keer stopt. 
De coronacampagnes van de ge-
meente Oos-
terhout
blinken uit
in vrolijk-
heid en ge-
moedelijk-
heid. Zo
had je eer-
der ‘Hou-
doe co-
rona’.
Het
Dongemond College
steekt 1,3 miljoen
in gezonde lucht
Het Dongemond College in
Made krijgt 210.000 euro subsi-
die van het Rijk om de luchtkwa-
liteit en temperatuur in de loka-
len te verbeteren. Zelf inves-
teert de school ook nog eens 1,1
miljoen euro.
Caroline van Schubert
Made
Het is een forse investering, maar
het bestuur wil alles in een keer
goed aanpakken. Want: ,,Een ge-
zond binnenklimaat is voor onze
leerlingen en medewerkers van vi-
taal belang”, zegt bestuurder Geert
Steenbakkers. Het huidige binnen-
klimaat voldoet overigens wel aan
de eisen, maar is met het oog op het
(landelijke) programma voor frisse
scholen wel aan modernisering toe.
Daarom zijn er op het Donge-
mond College al langer plannen om
dit te verbeteren. Door de corona-
crisis zijn deze plannen in een
stroomversnelling gekomen, omdat
s.marcelissen@bndestem.nl
op z’n Brabants uitzwaaien van
het virus is helaas niet gelukt. Dat
zal met de Zwaaiposter ook niet
gebeuren. Je kunt nog zo hard
zwaaien, corona springt gewoon
over.
De Zwaaiposter stuit op veel kri-
,,Zwaaien naar eenzame mensen?
Knuffel ze, ga op bezoek, vraag wat
ze nodig hebben. Dat is pas helpen
en steunen. Walgelijk dit”, is een
van de reacties. Of: ,,Mensen heb-
ben behoefte aan contact. Niet ie-
mand die voor het raam staat te
zwaaien. Moet niet gekker wor-
op 17 maart Mark Rutte of Hugo de
Jonge uit. 
De Zwaaiposter is ongetwijfeld
goedbedoeld, maar de kritiek kan
niet als een verrassing komen. In
een periode dat Nederland zuch-
tend en kreunend uit de lockdown
probeert te komen én veel mensen
daadwerkelijk de psychische ge-
volgen gaan merken, komt een
Zwaaiposter nogal kneuterig en
potsierlijk over. Het is meer een
gimmick. 
Sterker, de écht eenzamen plak-
ken waarschijnlijk niet zo’n poster
op het raam. Die mensen verkeren
in een stadium dat zwaaien niks
oplost. Dan is een echt gesprek bij
een bak koffie veel beter. Kun je bij
het weggaan altijd nog zwaaien.  Er werden in 2020 92 woningen in
Je kunt nog zo hard
zwaaien, corona
springt gewoon over
het Rijk door de extra noodzaak
voor goede ventilatie geld vrij heeft
gemaakt. Steenbakkers is blij met
de subsidie. Met name in het oude
gedeelte van de school zal er veel
gebeuren. ,,Maar ook stukken van
het nieuwe gedeelte waar nog na-
tuurlijke ventilatie zit, kan nu wor-
den aangepakt.” Ook wordt het ge-
bouw verduurzaamd met onder
andere warmtepompen en ledver-
lichting. Zonnepanelen liggen er al.
Inspectie
Wethouder Jürgen Vissers van de
gemeente Drimmelen spreekt van
een belangrijke stap: ,,Onze jeugd
moet in de beste omstandigheden
onderwijs krijgen.” Naast eigen
toetsing door de schoolbesturen,
heeft ook de gemeente de gebou-
wen aan het einde van de zomerva-
kantie geïnspecteerd. De conclusie?
Bij een aantal scholen valt wat te
verbeteren.
Het werk begint na de zomerva-
kantie en moet in 2022 klaar zijn.
▲ Op dit terrein aan de Beljaartlaan in Dongen begint binnenkort de vijfde fase van het bouwproject
Beljaart. FOTO JOHAN WOUTERS/PIX4PROFS
Dongen moet aan de bak:
1100 woningen gevraagd
De gemeente Dongen moet tot
2040 ruim 1100 woningen bou-
wen om aan de groeiende be-
hoefte te voldoen. Dat blijkt uit
de woningbouwrapportage.  springende woningbouwlocaties.
Geert Nijland
Dongen
Dongen moet volgens het college
van burgemeester en wethouders
een aantrekkelijke gemeente zijn
voor de verschillende doelgroe-
pen. Het gaat dan met name om
jonge gezinnen en starters. Oude-
ren moeten zo lang als mogelijk is
zelfstandig blijven wonen. 
Dit jaar komen er in de ge-
meente 175 woningen bij, inclusief
48 GGZ-woningen. De meeste
zelfstandige woningen worden
opgeleverd in Mariaoord (40) en
Brabantpark (24). Ook het Rosari-
opark (19) en de Bolkensteeg (18)
doen aardig mee. 
In 2022 zullen de meeste nieuwe
VV Oosterhout trapt af: ledverlichting,
zelfs met een app te bedienen
VV Oosterhout heeft als eerste
sportclub in de gemeente led-
verlichting langs de velden ge-
kregen. Daarmee zet de stad
een stap voorwaarts in het ver-
duurzamen van de sportac-
commodaties. ,,Zo kunnen we
flink besparen.”
Geert Nijland
Oosterhout
Ook de andere gemeentelijke ac-
commodaties krijgen ledverlich-
ting. Dit is eerder overeengeko-
men in het lokaal sportakkoord.
De gemeente heeft specifiek hier-
voor 600.000 euro gereserveerd.
woningen verrijzen in de nieuw-
bouwwijk De Beljaart. De Beljaart
en de Noorderlaan zijn de ko-
mende jaren de meeste in het oog
aanbouw genomen. Dat waren er
209 in het ‘topjaar’ 2019. Daar staat
tegenover dat er vorig jaar in totaal
Dongen moet een
aantrekkelijke
gemeente zijn voor
diverse doelgroepen
– College
170 nieuwe woningen  zijn opgele-
verd.  Daarvan betrof 60 procent
nieuwbouw door woningcorpora-
tie Casade aan de Trappistenstraat
en het Brabantpark. Voor deze wo-
ningen zijn een  jaar eerder eerst
Voorzitter Ruud Looijmans van
VV Oosterhout: ,,Met de nieuwe
verlichting kunnen we flink be-
sparen op  de energiekosten. So-
wieso is led energiezuinig en bo-
vendien kunnen we enkel het veld
verlichten  waar op dat moment
gevoetbald wordt. Of zelfs alleen
het zestien meter-gebied. Handig
is ook dat we de verlichting op af-
stand kunnen bedienen met een
app. Nooit meer voorgloeien, of de
verlichten op de velden één voor
één aanzetten om piekbelasting te
voorkomen.”
De komende weken zijn de
voetbalclubs SCO, OVV ’67, TSC
en Irene ’58 aan de beurt. Later dit
zaterdag 27 februari 2021
OH
respectievelijk 30 en 45 woningen
gesloopt. Ongeveer 30 procent van
de toegevoegde woningen is  ge-
realiseerd in De Beljaart.
Het aantal huishoudens en daar-
mee het aantal benodigde wonin-
gen neemt in de gemeente Don-
gen sneller toe dan verwacht. De
groei zit met name in het  aantal
éénpersoonshuishoudens van 70
jaar en ouder.  Naar verwachting
vlakt de groei aan het  einde van
het volgende decennium weer af.
Het aantal éénpersoonshuishou-
dens neemt ongeacht de leeftijd
toe van 3320 nu tot 4480 in
2040.  Ook het aantal samenwo-
nenden zonder kinderen neemt
nog flink toe: van 765 nu tot 990 in
2040. 
Het college stelt dat vooral vanaf
2029 gezocht zal moeten worden
naar nieuwe bouwlocaties. Dat zal
in nauw overleg met de regioge-
meenten moeten, gelet op de
schaarse ruimte. 
jaar volgen atletiekvereniging ATV
Scorpio, honk- en softbalvereni-
ging Twins Oosterhout en vv
Neerlandia ’31. 
,,De nieuwe ledverlichting is een
snelle en effectieve manier om de
sportaccommodaties duurzamer
te maken. Het zorgt ook direct
voor een kostenbesparing. Het
mes snijdt zo aan twee kanten”, al-
dus wethouder Arnoud Kastelijns
(sport).
Het sportakkoord is gesloten
met als doel de lokale sportwereld
en het onderwijs op elkaar af te
stemmen en ervoor te zorgen dat
jongeren optimaal kunnen spor-
ten en bewegen.
zaterdag 27 februari 2021 STAD EN STREEK 5
OH

NIEUWE CHEF GAYKRANT

‘Een groot en divers platform’

Rick van der
Made uit Hooge
Zwaluwe is de
nieuwe hoofd-
redacteur van de
Gaykrant. Het is
een onbezoldigde
functie. ,,Maar wel
een erebaan.”
Joost Klaverdijk
Hooge Zwaluwe

ick van der Made (52)

R
neemt de functie over
van Paul Hofman, die
om gezondheidsrede-
nen een stap terug
doet. ,,De Gaykrant is
het grootste online platform voor de
lhbt+ gemeenschap in Nederland en
Vlaanderen, met bijna 30.000 unieke
bezoekers per maand”, zegt Van der
Made in de werkkamer van zijn dijk-
huisje. ,,We brengen serieus nieuws
en zijn daarnaast een gesprekspart-
ner. We zijn een groot en divers plat-
form, waarbij we die diversiteit
steeds beter invullen.”

Kleurtje
Met dat laatste doelt Van der Made op
de veertigjarige historie van de Gay-
krant, in 1980 in Eindhoven opge-
richt door Henk Krol. ,,In die tijd
werd de homobeweging gedomi-
neerd door witte homoseksuele
mannen. Sinds die tijd omvat lhbt+
mannen, vrouwen, transgenders,
mensen met een kleurtje, van alle re-
ligies. Tekenend: 52 procent van onze
lezers is vrouw. Die diversiteit zie je
intussen steeds meer terug in de in-
houd van onze artikelen en de sa-
menstelling van ons team.”
Een van de taken van Van der Made
is om de Gaykrant weer in rustig
vaarwater te krijgen. Vorig jaar werd
de toenmalig hoofdredacteur Hans
Prummel opgepakt voor het bezit en
de verspreiding van kinderporno.
,,Paul Hofman en ik besloten meteen
om door te gaan met de Gaykrant”,
kijkt Van der Made terug. ,,Gelukkig
zag iedereen in dat het probleem niet
bij de Gaykrant lag, maar bij die ene
persoon.”
Daarnaast bleef oprichter en tot
2013 grootaandeelhouder Henk Krol
omstreden, met name door rechtsza-
ken over het niet afdragen van sociale
premies van het Gaykrant-personeel.
Wegbereider
Liever ziet Van der Made de Gaykrant
als de baanbrekende wegbereider die
het decennia was: ,,Niet alleen in Ne-
derland, maar in grote delen van Eu-
ropa. De Gaykrant speelde een
enorm belangrijke rol in de emanci-
patie van de homoseksuelen. Om uit-
eindelijk uit te groeien tot het lhbt+
platform wat het nu is. We zoeken de
samenwerking met het COC en an-
dere instanties, we willen graag sa-
menwerken met bijvoorbeeld de Ma-
rokkaanse en Turkse lhbt+ gemeen-
schappen. Die laatste werken iets
meer in stilte, maar die willen we on-
dersteunen in hun belangrijke werk.”
Sociale media
Van der Made: ,,Intussen groeiden we
van twintig naar dertig medewerkers
en hebben we tienduizenden volgers
op sociale media. Daarnaast bedie-
nen we inmiddels ook een wat jonger
▲ Rick van der Made publiek en zijn we zoals gezegd veel
is de nieuwe hoofdre- inclusiever en diverser.”
dacteur van de Gay- De inwoner van Hooge Zwaluwe is
Krant. geboren in Breda en ging na zijn stu-
FOTO RENÉ SCHOTANUS dies onder andere in Amsterdam wo-
PIX4PROFS nen.
Van der Made: ,,Nog steeds een ‘gay
capital’, maar 86 procent van onze le-
zers komt niet uit Amsterdam. De
Gaykrant is er ook voor de lhbt+’ers
uit kleinere steden en het platteland.
We zijn meer dan alleen de Rand-
Tekenend: 52 stad. De Venise, de homobar in
Breda, is een begrip in heel Neder-
procent van land. Wat ik maar wil zeggen: we zijn
onze lezers is een landelijk medium, dat willen we
ook uitstralen.”
vrouw Met Hooge Zwaluwe als zetel van
– Rick van der Made de hoofdredacteur.

Straten in Dongen staan snel blank, wat nu?

Dongenaren kunnen meepraten
met de gemeente over de gevol-
gen van de klimaatverandering.
Belangrijke wegen als de Middel-
laan en de Mgr. Schaepmanlaan
zijn kwetsbaar zijn voor overstro-
mingen na een hevige bui. Een
vraag die centraal staat: wat valt
daaraan te doen?
Geert Nijland
Dongen
Uit wetenschappelijk onderzoek is ge-
bleken dat de klimaatsverandering zal
leiden tot hevigere regenbuien, meer
droge periodes en toenemende hit-
testress. Volgens het gemeentebestuur
zullen de gevolgen daarvan ook in
Dongen voelbaar zijn. Via het Bra-
bantse Klimaatportaal zijn de resulta-
ten van een stresstest nu openbaar ge-
maakt.
In deze test wordt ervan uitgegaan
dat regen- en hagelbuien tot 2050 door
klimaatverandering 12 tot 25 procent
heviger worden. Behalve voor de Mid-
dellaan en de Mgr. Schaepmanlaan
heeft dat ook gevolgen voor de Oude
Baan, Mgr. Nolenslaan, de Procureur-
weg, de Steenstraat en de Kanaalstraat.
Deze wegen zijn na een hevige bui
minder begaanbaar of zelfs onbegaan-
baar.
In de gemeente Dongen zijn twee
grotere gebieden die kunnen overstro-
men. Het gaat om het gebied ten wes-
ten van de Lage Ham en om het be-
drijventerrein Tichelrijt. Bij een over-
stroming kan de waterstand hier stij-
gen tot 1,5 meter. Daarnaast kan hevige
neerslag schade aan gebouwen ver-
Ook het oorzaken. Ook kan water dat vanuit
het riool weer op straat of in het op-
groeiende pervlaktewater komt leiden tot een
aantal toename van ziekteverwekkers.
Hoewel de buien steeds heviger
hittedagen worden, neemt het aantal buien de
baart zorgen facto af waardoor er toenemende
droogte ontstaat. Het neerslagtekort
is nu ongeveer 120 tot 180 mm en zal
tot 2050 toenemen tot rond de 230 mm
per jaar. Hierdoor kunnen straatbo-
men uitdrogen en kunnen vijvers, be-
ken en sloten droogvallen. Ook neemt
de waterkwaliteit snel af wat een ri-
sico is voor de gezondheid. Risicoloca-
ties zijn het speelwater Beljaart Bui-
ten, de Kanovijver, de eendjesvijver en
de vijvers van West II.
Ook het groeiende aantal hitteda-
gen baart zorgen. In 2050 zal dat toe-
nemen tot gemiddeld enkele tropi-
sche weken per jaar.
Vooral het bedrijventerrein Tichel-
rijt zou gevoelig zijn voor hitte, omdat
daar weinig groen is en er verder
sprake is van veel verharding en platte
daken. Veel schoolpleinen in Dongen
zullen daarom ook behoorlijk opwar-
men. Landelijke gebieden zijn door
het groen en de landbouw minder ge-
voelig voor hitte.
Via verschillende communicatieka-
nalen worden inwoners van de ge-
meente de komende tijd uitgenodigd
om op een digitaal platform hun erva-
ringen te delen en om met ideeën te
komen. Mensen krijgen hiervoor via
de mail een persoonlijke uitnodiging.
6 STAD EN STREEK
Deel van de Brabantse ouderen moet wachten op het coronavaccin
‘Vraag is groter dan aanbod’
De vraag naar coronavaccins
onder Brabantse ouderen is gro-
ter dan het aanbod bij de GGD
Hart voor Brabant. Daardoor
lukt het een deel van de thuis-
wonende senioren niet om een
afspraak te krijgen.
Richard Clevers
Tilburg
Volgens een woordvoerster van de
GGD Hart voor Brabant (onder
meer Tilburg, Den Bosch en Oss)
worden er in deze regio meer vac-
▲Drukte bij de Galderse Meren in het voorjaar van 2020. FOTO RON MAGIELSE/PIX4PROFS
Pleidooi voor sfeerhoekjes
rond de Galderse Meren
Waar moet het heen met de
Galderse Meren? Afgelopen
donderdag boog de gemeente-
raad zich weer eens over dit
hardnekkige onderwerp. Een
aantal fracties was geschrok-
ken van een lijstje vol gevallen
van agressie, geweld en intimi-
datie dat burgemeester en wet-
houders eerder deze week naar
de raad hadden gestuurd. De
vraag is dan ook: valt daar iets
aan te doen?
Nico Schapendonk
Breda
Wethouder Greetje Bos (Leefbaar-
heid, VVD) bevestigde dat er heel
wat narigheid is gemeld bij de Gal-
derse Meren, maar dat de grootste
problemen intussen verleden tijd
zijn. ,,We hebben zomers met veel
gedoe gehad en daarom zijn er veel
maatregelen genomen, zoals de
inzet van sfeerbeheer en goede af-
spraken met politie en handha-
vers. Maar het aantal incidenten is
cins gevraagd dan er door het RIVM
geleverd zijn. Aangezien er alleen
een prikafspraak gemaakt kan wor-
den als het vaccin ook daadwerke-
lijk klaarligt, belt een deel van de
ouderen op dit moment tevergeefs
naar het afsprakencentrum. Zij
moeten wachten op een nieuwe
voorraad, of afreizen naar een regio
waar wel vaccins beschikbaar zijn.
,,Dit probleem speelt in meer
GGD-regio’s”, laat een woordvoer-
ster van de GGD Hart voor Brabant
weten. ,,Het RIVM verdeelt de vac-
cins evenredig aan de omvang van
tot een redelijk en aanvaardbaar
niveau teruggebracht’’, zei de wet-
houder.
Wel blijft overlast ‘een punt
van aandacht’, aldus Bos: ,,Rijp en
groen loopt door elkaar en dat
verdraagt zich de ene keer beter
tot elkaar dan de andere keer.’’
Die ‘veelzijdigheid van publiek’
was GroenLinks-fractievoorzitter
Peter Bakker ook opgevallen.
Deze visie uitvoeren
kost een paar ton.
Dat geld hebben
we niet
– Paul de Beer, wethouder
,,Zou het daarom helpen om
sfeerhoeken te maken, voor elk
publiek iets en waar ieder zijn ei-
gen ding kan doen?’’ wilde Bak-
ker weten.
,,Leuke gedachte’’, zei Bos op
de populatie van een doelgroep, in
dit geval de ouderen.” Het vaccin
waarvoor de senioren door het
RIVM zijn uitgenodigd is dat van
BioNTech/Pfizer. Dat bestaat uit
twee prikjes per persoon, die op
verschillende momenten worden
gezet. Thuiswonende (mobiele)
ouderen tussen de 80 en 85 jaar
kunnen deze spuiten sinds 5 fe-
bruari krijgen. Met mensen die nog
ouder zijn, is al eerder begonnen.
Heinz Adorf (80) probeerde het
naar eigen zeggen twee weken lang
ongeveer om de dag. ,,Ik kreeg
haar allerdiplomatiekst. ,,Ik heb
alleen geen enkel idee of daar eer-
der al ervaring mee is opgedaan.
Ook weet ik niet of het publiek,
ondanks sfeerhoekjes, toch door
elkaar heen gaat lopen. Daar ko-
men we op terug.’’
Uitruil
Tijdens een eerdere bijeenkomst
over de toekomst van de Galderse
Meren liet een vertegenwoordiger
van Natuurplein de Baronie we-
ten dat deze organisatie wel iets
ziet zitten in een uitruil van na-
tuur en recreatie. Wethouder
Paul de Beer (Stedelijke Ontwik-
keling, D66) vindt dat ook wel
een aardig idee. Alleen is het niet
zomaar uitgevoerd, waarschuwt
hij: ,,Het zou betekenen dat een
deel van het gebied uit het na-
tuurnetwerk van de provincie
moet worden gehaald.’’
En dan zijn er ook nog de kos-
ten. ,,Deze visie uitvoeren kost
een paar ton. Dat geld hebben we
niet’’, aldus De Beer.
steeds te horen dat het systeem niet
werkte. ‘Probeert u het later nog
maar eens. Dan lukt het vast wel’,
zeiden ze. Niet dus.” Woensdag
slaagde hij er toch om in Veghel een
afspraak in te plannen. Dat was niet
de locatie van zijn voorkeur; de
tachtiger woont in Den Bosch,
maar ‘dat is niet zo’n probleem’.
Ook Jacques Mulders moest het
deze week herhaaldelijk proberen.
,,Eén keer werd gezegd dat ik wel
naar Helmond kon. Toen ik zei dat
me dat niet ging lukken, zeiden ze
dat ik er met de taxi kon komen.”
Gilze en Rijen scoort
gemiddeld in burgerpeiling
De gemeente Gilze en Rijen doet
het qua dienstverlening en leef-
baarheid niet veel beter of
slechter dan andere vergelijk-
bare gemeenten. Dat zijn de uit-
komsten van de door onder-
zoeksbureau Het PON & Telos
gehouden burgerpeiling. Het ge-
middelde cijfer is een 6,7.
Ron van Kuijk
Rijen
In de burgerpeiling stonden vier
thema’s centraal: woon- en leefkli-
maat, relatie inwoner-gemeente,
gemeentelijke dienstverlening en
zorg en welzijn. Wethouder David
Vermorken: ,,We zijn blij met de re-
acties die we terugkregen van onze
inwoners. Zij geven ons een duide-
lijk beeld van de leefbaarheid in de
gemeente. Een aantal signalen kun-
nen we direct oppakken en gebrui-
ken om onze dienstverlening in de
komende maanden verder te verbe-
teren, zoals het focussen op duide-
lijk taalgebruik in brieven. En ook
als we nieuw beleid maken of be-
leid aanpassen - zoals op het gebied
van het sociaal domein - kunnen
we natuurlijk putten uit de resulta-
ten van de burgerpeiling.”
De gemiddelde score van 6,7
komt overeen met de uitkomsten
van burgerpeilingen in Neder-
Vergunning boot in Bredase
singels niet voor eeuwig
In de singels van Breda komen
er twintig ligplaatsen bij. Er ont-
staat uiteindelijk ruimte voor
320 bootjes. De botenbezitters
krijgen hun ligplaats niet langer
voor onbepaalde tijd. De vergun-
ningen krijgen een einddatum.
Breda
Dat zei wethouder Greetje Bos tij-
dens een raadsvergadering. Die be-
sprak een door de CDA- en Groen-
Links-fracties opgestelde notitie
over de toekomst van de singels in
Breda. Ook B en W zijn bezig met
het opstellen van een visie op het
stadswater. Nodig omdat steeds
meer recreanten de singels opgaan.
zaterdag 27 februari 2021
OH
Een andere keer kreeg hij te horen
dat er te weinig vaccins waren.
De GGD laat weten dat ook het
landelijke afsprakensysteem inder-
daad ‘af en toe wat problemen ver-
toont’. ,,Dit heeft veelal te maken
met een piekbelasting. Er wordt
dan vaak door veel mensen gelijk-
tijdig gebeld wat zorgt voor vertra-
ging in het systeem.” Eerder leidde
het verzetten van afspraken door de
extreme weersomstandigheden
(code rood) al tot hick-ups bij de
GGD. Ook waren er aanloopproble-
men in Den Bosch en Tilburg.
landse gemeenten van vergelijk-
bare grootte. Wel is het onderzoek
in Gilze en Rijen gehouden tijdens
de coronacrisis en die in de ‘bench-
mark’-gemeenten dateren van
daarvoor. Daarom moeten de pres-
taties van Gilze en Rijen misschien
wat hoger worden ingeschat gezien
de moeilijkere omstandigheden.
Coronaperikelen
,,Als je ondanks alle coronaperike-
len een gemiddelde score neerzet
van een ruime voldoende, is dat
knap”, zegt Vermorken. ,,Bij de
waardering van de gemeentelijke
dienstverlening zie je dat inwoners
ondanks de gedeeltelijke sluiting
van het gemeentehuis toch behoor-
lijk tevreden zijn. We werken als
gemeente samen met maatschap-
pelijke organisaties. De resultaten
en bevindingen gaan we dus ook
met hen delen.”
Inwoners waarderen het voorzie-
ningenniveau in de gemeente
goed. ,,Het voorzieningenniveau in
onze kernen is hoog. Kijk maar naar
wat er allemaal al is gebeurd en gaat
gebeuren op het gebied van sport-
accommodaties en de basisscho-
len”, aldus de wethouder.
In 2022 herhaalt de gemeente de
burgerpeiling om te meten hoe in-
woners dan tegen de dienstverle-
ning en leefbaarheid aankijken.
De populariteit van het water
wordt onderstreept door een
wachtlijst, waarop 300 mensen
staan die een ligplaats in Breda zoe-
ken. Dit voorjaar komen er twintig
ligplaatsen bij, zei de wethouder.
Botenbezitters die wel een ligplaats
hebben krijgen met nieuwe regels
te maken. Dat heeft te maken met
een Europese richtlijn die stelt dat
niemand kan voor eeuwig een
claim op een ligplaats leggen.
Bos hoopt dat de richtlijn ervoor
zorgt dat de wachtlijst snel korter
wordt, omdat de vergunningen
sneller doorstromen naar andere
botenbezitters. Ondernemer Ma-
rijn van Dijke is te spreken over het
beleid van de gemeente.
zaterdag 27 februari 2021 STAD EN STREEK 7
OH

Bomen A16 hadden er niet mogen staan

Bij Rijkswaterstaat gaan
de alarmbellen af over
bomen die zijn geplant op
een talud van de A16, nabij de
Rijsbergseweg in Breda. De
bomen hadden er nooit
mogen staan.

Palko Peeters
Breda

De A16 is gebouwd op een berg ver-

werkt afval, de boomwortels kunnen
de afdichting beschadigen met lekka-
ges tot gevolg van zware metalen in
de bodem en het grondwater. De kap
is begonnen, maar ook weer stilge-
legd.
Wie de bomen ooit heeft geplant is
niet duidelijk, zegt woordvoerder
Maurice van de Graef van Rijkswa-
terstaat. ,,Dat wordt nog uitge-
zocht. Het is onwenselijk om bomen
en struiken, diep wortelende gewas-
sen, daar te laten groeien omdat de
beschermde folie in de grondterp kan
beschadigen.”
Rijkswaterstaat is afgelopen maan-
dag daarom met de kap begonnen.
Het gaat om een strook van 450 me-
ter, om berken, beuken, zomereiken
en struweel. Over de impact en of er
aan het A16-traject meer ongewenste
bomen staan, kan De Graef niets zeg-
gen. Rijkswaterstaat heeft dat nog
niet in beeld.  ▲ Het kapwerk op het talud van de A16 aan de Rijsbergseweg is stilgelegd. FOTO JOHAN WOUTERS/PIX4PROFS

Bewoner schrikt zich rot
Opmerkelijk genoeg is het zaagwerk
dinsdag direct weer stilgelegd toen
bleek dat Rijkswaterstaat niet over de
benodigde papieren beschikt. Het
kapwerk is niet gemeld bij de rijks-
overheid en de buurt is niet geïnfor-
meerd.  sters van de bodem en het nabije
De kap is aanhangig gemaakt door
bewoner Harold van der Valk (53) die
in een oude boerderij woont, een
paar honderd meter van het talud af.
Van der Valk, makelaar van beroep,
hoorde zaaggeluiden, nam pools-
hoogte en schrok zich rot. ,,Het groen
staat hier tegen het geluidscherm
aan, we kijken er op uit. Een groene
wal, de bomen staken wel vijf meter
boven het scherm uit. Ik was in de
veronderstelling dat er wat onder-
houd werd gepleegd. Tot ik zag dat ze
radicaal aan het kappen waren, over
een lengte van honderden meters.”
Van der Valk: ,,De bomen zouden
hier niet thuishoren, omdat de wor-
tels een gevaar vormen voor de ver-
pakking van avi-slakken. Maar hoe
zit dat? Ik ben bezorgd. Ik heb de bo-
demrapportages opgevraagd en zal
die laten beoordelen. Ik ga zelf mon-
slootje bij het talud laten onderzoe-
ken. Ik wil op korte termijn van de
instanties horen wat er aan de hand
is.”
De gemeente Breda laat weten dat
het een zaak is van Rijkswaterstaat.
Van der Valk: ,,Maar ik krijg wel men-
sen van de gemeente op bezoek die
proces-verbaal gaan opmaken tegen
de kap.”  werkt, afkomstig van bodemsanerin-
Intussen heeft de Omgevings-
dienst (afdeling bodemkwaliteit)
volgens de bewoner het talud giste-
ren bezocht. ,,De situatie is ter plekke
bekeken en er zijn foto’s gemaakt,
van diameters van de stammen van
de bomen.” De verbreding van de
A16, die op Brabantse bodem gebun-
deld is met de HSL-Zuid, gaat twin-
tig jaar terug. Voor de A16 is ophoog-
materiaal gebruikt dat bestaat uit avi-
slakken of avi-bodemas, restproduct
van verbrand huisvuil. Alleen al tus-
sen knooppunt Princeville en Galder
gaat het om 800.000 ton van dit ma-
teriaal dat vaker wordt gebruikt in
funderingen.
Thermisch gereinigd
In het soms hoog boven het maaiveld
gelegen talud van de snelweg is ook
thermisch gereinigde grond ver-
gen, dan gaat het om een half miljoen
ton. De risico’s van dit materiaal zijn
groter door de zware metalen die
erin zitten. Het gebruik van het op-
hoogmateriaal gebeurde met goed-
keuring van de rijksoverheid (Bouw-
stoffenbesluit, 1999), het moest de
kosten drukken maar was zeer om-
streden. 
De gemeente Breda heeft in 2001
Het is het werk nog stil laten leggen na on-
onwenselijk derzoek van TNO omdat het materi-
om bomen en aal te dicht op het grondwater lag. Tot
twee keer toe is een stuk talud (60 en
struiken daar 180 meter), ook in de omgeving van
te laten de Rijsbergseweg, weggehaald
(2002). De afdichting bestaat uit een
groeien omdat laag bituum, kleimat en kunstoffolie.
de folie in de Aan het traject staan peilbuizen
voor het monitoren van het grond-
grondterp kan water. Rijkswaterstaat laat jaarlijks
beschadigen door een extern bureau een bodem-
rapportage maken. De bomen en
–Maurice van de Graef, bossages zijn bij de aanleg van de
Rijkswaterstaat verkeerscorridor geplant ter compen-
satie, bij het zogeheten HSL-wijkje in
buurtschap Effen aan de Rijsbergse-
weg.

Maaltijdbezorgers riskeren boete
Met de komst van de kenteken-
camera’s eind dit jaar wordt de
kans op een boete straks 100
procent als je met een auto,
scooter of brommer het voet-
gangersdomein in rijdt. Dat kan
een probleem zijn voor maaltijd-
bezorgers.
Rob Musters
Breda
De meeste Bredanaars weten in
hun achterhoofd wel dat je buiten
de bevoorradingstijden van de
winkels niet met je auto of scooter
het voetgangersdomein in mag rij-
den. Toch gebeurt het geregeld,
omdat de kans op een boete erg
klein is. Dat gaat veranderen met
de komst van de zogeheten kente-
kencamera’s die eind dit jaar de
verzinkbare paaltjes gaan vervan-
gen.
Fietsers ontspringen de dans bij
de camera’s, maar auto’s, busjes,
scooters en brommers krijgen in
100 procent van de gevallen een
bekeuring. ,,Restaurants, frietten-
ten en shoarmazaken bezorgen
vanuit hun zaak in het centrum. Ik
verwacht dat zij wel een probleem
krijgen", zegt Johan de Vos van de
Koninklijke Horeca Nederland.
,,En mensen die in het centrum
wonen en die een pizza bestellen,
moeten ze die ophalen aan de rand
van het cameragebied?” De Vos
heeft ingesproken in de gemeente-
raadsvergadering en vraagt of er
een ontheffing kan komen voor
maaltijdbezorgers.
Die kans is erg klein. Volgens
wethouder Daan Quaars verande-
ren de regels niet. Quaars: ,,We
doen het niet veel anders dan dat
Gegarandeerd
boete door komst
kentekencamera’s
het nu ook al gaat. Wie het gebied
niet in mag rijden, mag dat straks
als de paaltjes vervangen zijn door
camera’s nog steeds niet. Als je het
toch doet, dan is aan de hand van
het kenteken makkelijk te achter-
halen wie je bent. De pakkans
wordt groter.”
Dat het voor maaltijdbezorgers
lastiger wordt, begrijpt Quaars.
,,Het zal enige wrijving opleveren
in de stad. Steeds meer onderne-
mers kiezen echter voor elektri-
sche fietsen of elektrische scooters
met een blauw nummerbord, die
mogen 25 kilometer per uur. Daar-
mee mag je buiten winkeltijden
wel het voetgangersgebied in.”
Veel ondernemers zetten nu al
elektrische fietsen in zoals shoar-
mazaak Has op de Grote Markt en
cafetaria De Toren in de Toren-
straat. ,,Wij hebben eerder bewust
voor elektrische fietsen gekozen,
omdat je in het centrum niet met
een scooter mag rijden. Voor ons
verandert er dus niets’’, zegt eige-
naar Bas van de Ven.
PvdD is tegen
verruimen bedrijven
bij Breda Airport
DEN BOSCH De Partij voor de
Dieren verzet zich in de Provinciale
Staten tegen het vestigen van be-
drijven op Seppe Airparc die niets
met luchtvaart te maken hebben.
Het druist in tegen eerdere af-
spraken. Eerder besloot de ge-
meente Halderberge om het be-
stemmingsplan voor Breda Inter-
national Airport aan te passen,
waarbij voorwaarden voor het be-
drijventerrein werden verruimd.
Nu mogen alleen aan de lucht-
vaartgerelateerde bedrijven zich er
vestigen. Die eis wordt nu losgela-
ten.
Volgens een raadsmeerderheid is
dit noodzakelijk om Breda Airport
rendabel te maken.
8 STAD EN STREEK
Niet alle buurtbuschauffeurs zijn enthousiast
De buurtbussen van Arriva gaan
maandag in West-Brabant weer
rijden. Alleen lang niet alle
chauffeurs zien het zitten om
achter het stuur te kruipen. En
wachten een vaccinatie af. Dat
leidt op sommige plekken tot
bezettingsproblemen. Op lijn
216 in Prinsenbeek zijn ze hard
op zoek naar nieuwe chauffeurs.
Timo van de Kasteele
Zundert/Zevenbergen/Prinsen-
beek/Steenbergen
,,Momenteel ben ik een rijtest aan
het afnemen met een nieuwe vrij-
williger”, zegt Jack Foesenek vanuit
buurtbus Lijn 216, die pendelt tus-
sen Prinsenbeek en Etten-Leur.
Een aantal van zijn chauffeurs ziet
het niet zitten om achter het stuur
van de buurtbus te kruipen. Ook
niet nu de bussen volledig zijn aan-
gepast met kuchschermen, lucht-
filters en ventilatiemogelijkheden.
,,We moeten rap nieuwe mensen
opleiden.”
Niet stormlopen
Toch verwacht Foesenek niet dat
het maandag meteen tot proble-
men zal leiden. ,,Het zal niet direct
stormlopen”, zegt hij. ,,Aan de an-
dere kant, zelfs in de supermarkt
spreken mensen mij aan. Ze zijn
blij dat we weer gaan rijden. Kun-
nen ze er even tussenuit. Dus het
leeft wel degelijk.” De buurtbussen
rijden straks in aangepaste vorm.
▲ De buurtbussen mogen weer rijden, maar niet alle chauffeurs zien dat nu al zitten. ,,Juist nu we aan
de vooravond van een derde golf staan, krijgen de buurtbussen groen licht.” FOTO PETER VAN TRIJEN/PIX4PROFS
Ze kunnen maximaal zes reizigers
meenemen en wie rolstoel- of rol-
latorgebonden is, kan helaas niet
mee.
Dat is precies de reden dat de
Plusbus in Steenbergen voorlopig
niet gaat rijden. ,,Dat gaat simpel-
weg niet werken”, zegt chauffeur
Klaas de Wit. ,,Wij vervoeren
Onze chauffeurs
helpen mensen met
het in- en uitstappen.
Dat kan nu nog niet
– Klaas de Wit, Steenbergen
vooral ouderen en niet zoals de
buurtbus ook jongeren. Kortom,
onze chauffeurs helpen mensen
constant bij het in- en uitstappen.
Even dat extra steuntje. Die service
kun je nu, met de nog altijd gel-
dende anderhalvemeterregel niet
bieden.”
Tegelijkertijd heeft De Wit zo
zaterdag 27 februari 2021
BH
zijn twijfels of het wel het juiste
moment is om nu te gaan rijden.
,,Het is meerdere keren uitgesteld.
En juist nu we aan de vooravond
van een derde golf staan, krijgen de
buurtbussen groen licht. Of dat
verstandig is weet ik niet. Maar
onze chauffeurs, hoe graag ze ook
willen, zien het voorlopig niet zit-
ten. Ze behoren, net als onze reizi-
gers, zelf tot de kwetsbare groep.”
De Wit ziet pas kansen als de vac-
cinatierondes zijn voltooid. ,,Eerder
heeft het geen zin.”
Contactloos betalen
Iets meer vertrouwen hebben ze bij
lijn 218, de buurtbus in Moerdijk.
,,Op een paar twijfelgevallen na, wil
iedereen dolgraag aan de slag”, zegt
Christ van den Diepstraten. ,,Met
de aanpassingen aan de buurtbus,
moet dat veilig kunnen. ,,Zelfs het
betalen gaat nu volledig contact-
loos.”
Ook lijn 225 Zundert, Etten-Leur,
Zevenbergen gaat weer rijden.
,,Maar we verwachten maandag
geen drukte”, zegt Adrie Suijker-
buijk. ,,Scholieren gaan maar één
dag in de week naar school. En kof-
fiedrinken ergens in de stad is niet
mogelijk. Dus ik verwacht zomaar
dat het een rustige start wordt.”
Wel rijden de buurtbussen volgen
het vaste schema.
Op trajecten waar nog geen
buurtbussen worden ingezet, kan
tegen het lage Wmo-tarief gebruik
worden gemaakt van de Regiotaxi.
zaterdag 27 februari 2021 STAD EN STREEK 9
BH

CLUB DIANA

‘Wat dacht je van onze dames?

Die willen aan de slag!’
John Bas
Zundert
De bedden blijven nóg langer leeg in Club Diana. Tot
aagse politici zullen

H
Ruud en Jan Siemons verdriet van de Zundertse eigenaars van het beroemdste
dinsdag niet zien op
het Binnenhof. Daar
bordeel van Nederland. ,,We leggen ons erbij neer, maar
protesteren sekswer-
kers omdat ze hun be-
het frustreert enorm.”
roep nog steeds niet mogen uitoefe-
nen. Kappers, masseurs en anderen
met een contactberoep mogen vanaf
woensdag weer aan de slag in het co-
ronatijdperk. Maar hét contactberoep
bij uitstek vindt geen genade.
,,Protestacties gaan ons niks bren-
gen. De politiek is niet in ons geïnte-
resseerd, durft zich niet met ons te
associëren. Niet sexy genoeg voor
een breed publiek, wij hebben geen
publiek terras”, glimlacht Ruud (54),
samen met zijn broer Jan (58) eige-
naar van Club Diana. Sinds 1978, toen
onder leiding van hun ouders Frans
en Corrie, een florerend familiebe-
drijf. Maar nu even niet.

Geen horeca
,,Op een jaar tijd zijn we in totaal ze-
ven maanden verplicht op slot ge-
weest. Soms wisten we niet eens of
het nou wel of niet moest of toch
mocht. Over warrig beleid gespro-
ken. Mocht er plots wél seks geboden
worden, maar geen horeca.”
,,Geen peil op te trekken. Hoorde je
premier Rutte op dinsdagavond onze
branche niet noemen voor een
nieuwe lockdown, maar zag je een
paar uur later op de website van de
rijksoverheid dat we onze dames
tóch weer naar huis moesten sturen.”
De gebroeders, toch al geen branie-
schoppers, hebben zich al die tijd ge-
deisd gehouden. Hielden publiciteit
af, klaagden niet tegenover de bui-
tenwereld. Gingen klussen in het
luxueuze Diana-zwembad of schof-
felen in het immense vijverpark met
erotische verblijfplaatsen achter de
club aan het Frans Baantje.
,,Maar je kunt geen plafonds blij-
ven schilderen. We hebben mensen
in vaste dienst: voor de bar, de
schoonmaak, het onderhoud. Daar-
voor compenseert de overheid, ge-
deeltelijk. Maar er lopen zoveel kos-
ten door en er komt gewoon niks
binnen, voor ons is geen regeling.”
Buffer
,,Anderen hebben het slechter ge-
troffen, hebben mensen verloren.
Wij overleven, hadden een buffer.
Maar emotioneel is het verschrikke-
lijk, frustreert het enorm. En wat
dacht je van onze dames? Die willen
aan de slag, werken hier als kleine
zelfstandigen. Doen dat graag, maar
hebben ook gewoon geld nodig.”
Normaal gesproken bieden vijftien
tot twintig dames hun diensten aan
in de luxueuze seksclub. Het bestand
wisselt, ze komen overal vandaan.
Legaal, met de benodigde papieren
en gezondheidsattesten en met me-
deweten van de Belastingdienst, ver-
zekert Ruud.
Maar hij heeft ze nu al maanden
▲ Zowel aan de bar, in bad, als in bed blijft het voorlopig nog stil in de Zundertse Club Diana van niet gezien. Af en toe een berichtje,
de gebroeders Siemons. BRON CLUB DIANA dat wel. ,,Sommigen zitten thuis,
sommigen hebben tijdelijk een an-
dere job. Een paar van onze dames
werken nu in de zorg, weet ik. Deden
Een paar van dat vroeger ook. Dat verzorgende, dat
pleasende aspect zit er bij hen toch
onze dames in, zie je wel. Ik spreek ze niet alle-
werken nu in maal. Maar ik sluit niet uit dat er ook
vrouwen zijn die nu in de illegaliteit
de zorg, weet werken. Illegaal, ja, want het mag nu
ik eenmaal niet. Uitzonderlijk contact-
beroep, hè.”
—Ruud Siemons De Zundertse uitbaters begrijpen
best dat je sekswerkers niet een-op-
een kunt vergelijken met kappers,
masseurs en rij-instructeurs; con-
tactberoepen die vanaf 3 maart weer
aan de slag kunnen met de nodige
voorzorgsmaatregelen om het coro-
naproof te doen.
Gasten
,,Wij zijn het ultieme contactberoep,
natuurlijk. Seks ís contact. Maar het
kan veilig, het kan schoon en safe.
Dat hebben we bewezen, want er
waren periodes dat we open moch-
Seks ís ten zijn. Waarom nu niet? Als enige
contact. Maar sector. Maar we krijgen de argumen-
ten niet te horen. En dus ook niet
het kan veilig, wanneer we weer wel gasten mogen
het kan schoon ontvangen.”
Half maart, begin april, daar hopen
en safe de gebroeders Siemons nu dan maar
—Ruud Siemons op. ,,Want hier word je niet vrolijk
van. Je mist het werk, de klanten. Een
deel komt hier al jaren, sommigen
wekelijks. Die missen dit ook. Eerste
zorg voor ons is dat wij eindelijk te
horen krijgen wanneer de tent weer
open kan. Dat je iets in het vooruit-
zicht hebt en de dames weer bij el-
kaar kunt bellen.”
10 STAD EN STREEK
KRAAMKLINIEK MOEDERHEIL
Niemand vroeg
Een drama van ongekende
proporties. Duizenden ongehuwde
moeders werden tot ver in de vorige
eeuw gedwongen na de bevalling
hun kind af te staan. Babs
Oudenhuijzen (75) werkte in de
voormalige kraamkliniek Moederheil
hen wat.
in Breda waar dat aan de lopende
band gebeurde. ,,Het klinkt raar, maar
ik heb me nooit gerealiseerd wat
Het gebeurde
daar eigenlijk gebeurde.’’
gewoon
Peter Ullenbroeck
Breda
ijk”, wijst Ouden-
‘K
huijzen op een foto
waarop een jong kind
te zien is dat met
grote ogen door de
spijlen heen kijkt van
een van de vele bedjes op de zaal. ,,Een
scheetje toch. Als jong meisje, ik was een
jaar of achttien, was dat mijn droom.
Werken met dat kleine grut.” Ze straalt:
,,Heerlijk vond ik het.”
De vrouw uit Terheijden bladert door
een album dat ze een tijdje geleden bij
het opruimen van haar huis bij toeval te-
genkwam. Een album met zo’n honderd
foto’s van baby’s en peuters die geboren
en/of verzorgd werden in de voormalige
kraamkliniek Moederheil, waar Babs in
de jaren zestig als kinderverzorgster twee
jaar lang werkte.
Aandoenlijke plaatjes
Het zijn stuk voor stuk aandoenlijk plaat-
jes. Baby’s die de fles krijgen, kinderen
die buiten bij de kliniek lekker aan het
spelen zijn. Foto’s van personeel in uni-
form, vaak jonge meiden, die het zicht-
baar naar de zin hebben. Warme, sfeer-
volle zwart-witopnames die geen mo-
ment verraden welk drama zich decenni-
alang in Moederheil kon voltrekken.
Moederheil was in de vorige eeuw één
van de ruim honderd zogeheten tehuizen
voor ongehuwde moederzorg waar, ge-
meten naar het aantal wettelijke adopties
tussen 1956 en 1984, 13.000 tot 20.000
vaak ongehuwde jonge meisjes, maar ook
volwassen vrouwen moesten bevallen.
Veel kindjes werden direct na de geboorte
bij de moeder weggenomen en vervol-
gens aangeboden voor binnenlandse
adoptie.
Dat was veel beter voor die kinderen,
heette het destijds. Ongehuwd zwanger
raken werd in het Nederland van destijds
waar meneer pastoor en de dominee nog
een dikke vinger in de pap hadden, als
een doodzonde gezien. Kinderen van ‘dat
soort’ moeders waren veel beter af in
‘liefdevolle’ gezinnen van getrouwde stel-
len die zelf geen kinderen konden krij-
gen.
Oudenhuijzen werkte van 1965 tot 1967
als kinderverzorgster in Moederheil dat
destijds één van de grootste kraamklinie-
ken van Nederland was. Er bevielen zo-
zaterdag 27 februari 2021
GO
wel gehuwde als ongehuwde moeders.
Die eerste groep ging daarna mét kind
Niemand naar huis. De vaak nog jonge meisjes die
niet getrouwd waren zagen hun kind na
vroeg zich af of de geboorte nooit meer terug.
die jonge ,,Verschrikkelijk natuurlijk als je daar
nu aan terugdenkt”, reageert Babs. ,,Maar
moeders hun destijds heb ik me dat geen moment ge-
kind wel realiseerd. Ik was ook pas achttien. In die
wilden afstaan twee jaar dat ik in Moederheil werkte,
heb ik nooit één moeder gezien die er was
bevallen. De kliniek was zo opgezet dat in
het ene deel de vrouwen bevielen en wij
als kraamverzorgsters in het andere deel
de kinderen verzorgden. In het deel waar
de vrouwen bevielen, kwam je niet.”
Adoptieouders
Vreemd, dacht ze pas veel later. ,,Destijds
stond je daar helemaal niet bij stil. Je was
bezig met de kinderen die bij je op zaal
kwamen en die je zo goed mogelijk ver-
zorgde voordat de adoptieouders het kind
kwamen halen. Niemand vroeg zich af of
In de twee jaar die jonge moeders hun kind wel wilden
afstaan. Er werd ook niet over gesproken,
dat ik bij het gebeurde gewoon. Je dacht goed te
Moederheil doen.”
Eén van de kinderen die in die tijd in
werkte, heb ik Moederheil ter wereld kwam was Eugé-
nooit een nie Smits van Waesberghe. Althans die
moeder gezien naam kreeg ze toen ze als kind werd ge-
adopteerd door een kinderloos, Bredaas
die er was echtpaar. Ze werd geboren als Gepke Ma-
bevallens ria Kortekaas, dochter van een jonge on-
gehuwde moeder die als één van de wei-
nigen haar biologische dochter op latere
leeftijd wist terug te vinden.
Mede dankzij de nu 55-jarige Smits van
Waesberghe werd er meer bekend over
de schimmige binnenlandse adoptiege-
schiedenis. Na een jarenlang intensief
onderzoek naar de afstands- en adoptie-
praktijken in ons land in de vorige eeuw
schreef ze drie jaar geleden het boek
Zwartboek adoptie: een schoot vol tranen,
over verzwegen adopties in Nederland in
de 20e eeuw. Ook dankzij haar inspan-
ningen besloot het kabinet tot een lande-
lijk onderzoek en werd het meldpunt
Binnenlandse afstand en adoptie inge-
Wat er in steld.
Dat Oudenhuijzen destijds niets wist
Moederheil is van de gang van zaken in Moederheil ver-
gebeurd, is baast Smits van Waesberghe niets. ,,Het
gedwongen afstaan van de kinderen werd
natuurlijk zoveel mogelijk aan het oog onttrokken.
schandalig Maar weinig mensen wisten van het ver-
—Babs Oudenhuijzen driet wat die moeders werd aangedaan.
zaterdag 27 februari 2021 STAD EN STREEK 11
GO

◀ Babs Ou-
denhuijzen:
,,Toen reali-
seerde ik het
me niet, nu
vind ik het ver-
schrikkelijk
wat daar ge-
beurd is.”
FOTO
RENÉ SCHOTANUS
PIX4PROFS

Aan de ene kant had je de bevalling en heid in te krijgen ben ik naar de rechter maar we zijn er nog lang niet”, ver- derheil is gebeurd, is natuurlijk schan-
het onder dwang afstand laten doen gestapt om de exacte aantallen van in zucht de Bredase die recent de stich- dalig.”
van het kind en aan de andere kant de ieder geval Moederheil boven water te ting Verleden in Zicht oprichtte die zich Ze pakt het fotoalbum er nog eens bij
verzorging van de kinderen en de krijgen. Je moet toch ergens beginnen.” gaat inzetten voor mensen die in het en bladert langs de vele foto’s met kin-
adoptie. Twee afzonderlijke werelden Maar de rechtbank wees haar eis af. verleden als baby in Nederlandse te- derkoppies die je aankijken. ,,Als je dan
die bewust van elkaar gescheiden wer- Volgens de gemeente zijn lang niet alle huizen onder dwang zijn afgestaan. bedenkt dat veel van deze kinderen
den. Het was een landelijk systeem dat gegevens meer voorhanden en mogen destijds gewoon bij hun moeder zijn
heel geraffineerd in elkaar stak.” die bovendien op grond van de priva- Behulpzaam weggenomen. Daar draait je hart van
Wat ooit was begonnen als een maat- cywet lang niet allemaal niet gedeeld Met de gemeente Breda voert Smits om.”
schappelijke overtuiging (‘kinderen worden. En omdat Smits van Waes- van Waesberghe sinds kort gesprekken
van ongehuwde moeders zijn beter in berghe niet kon bewijzen dat die gege- om te bezien of die in de zoektocht
een liefdevol gezin met een vader en vens er wel zijn, ving ze bot bij de rech- naar wat er in Moederheil allemaal ge- ■ Wie meer wil weten over de kinderfo-
moeder die getrouwd zijn’) veranderde ter. beurde, misschien toch behulpzaam to's in het album van Babs Oudenhuij-
volgens Smits van Waesberghe in de Een fikse teleurstelling voor de Bre- kan zijn. Bijvoorbeeld door de foto’s uit zen, of misschien wel weet wie de kin-
jaren zestig en zeventig van de vorige dase die van opgeven echter niets wil het album van Babs Oudenhuijzen te deren zijn op de foto's die bij dit artikel
eeuw langzaam in een businessmodel horen. ,,Ik, en inmiddels vele mensen digitaliseren. ,,Ze hebben aangegeven geplaatst zijn, kan een mail sturen naar
dat was opgetuigd en werd uitgevoerd met mij, gaan door om deze zwarte om daar waar mogelijk, te willen hel- p.ullenbroeck@bndestem.nl. Wij zor-
door de overheid. bladzijde uit de Nederlandse adoptie- pen. Vooralsnog ben ik daar positief gen er dan voor dat uw reactie bij Babs
geschiedenis boven water te krijgen. over.” Oudenhuijzen knikt: ,,Ik hoop Oudenhuijzen en Eugénie Smits van
Kwalijke praktijken Gelukkig wordt er steeds meer bekend, echt dat het lukt. Want wat er in Moe- Waesberghe terechtkomt.
Klinieken als Moederheil (later Valken-
horst geheten) kregen een ruime over-
heidsvergoeding voor ieder afstands-
kind dat ze verzorgden. En als een kind ▶ Eugénie Smits van
geadopteerd werd, moesten de adop- Waesberghe (links) be-
tieouders ook nog eens voor de verzor- kijkt de foto’s die in het
ging in het tehuis betalen. Smits van Moederheilalbum van
Waesberghe: ,,Dan vingen ze dus dub- Babs Oudenhuijzen
bel.” De kwalijke praktijken in de kli- staan.
nieken en tehuizen stopten pas defini- FOTO RENÉ SCHOTANUS/PIX4PROFS
tief nadat in 1984 abortus was gelegali-
seerd.
Vorig jaar stapte Smits van Waes-
berghe naar de rechter om de gemeente
Breda te dwingen meer openheid te ge-
ven over het drama dat zich decennia-
lang in Moederheil afspeelde. Ze eiste
dat Breda aan de hand van de geboorte-
gegevens uit die periode met exacte
aantallen zou komen over het aantal
kinderen dat in de kliniek ter wereld
kwam en onder grote druk door de
moeders werd afgestaan.
,,Want”, zo zegt de Bredase, ,,we
kunnen nu alleen maar gissen naar het
aantal moeders en kinderen die dit is
overkomen. Volgens de officiële schat-
tingen gaat het om 13.000 tot 20.000
jonge moeders. Maar ik sluit niet uit dat
het er veel meer zijn. Om daar helder-
12 STAD EN STREEK
VAN DE
HOOFDREDACTIE
Wereldnieuws,
toen nog wel
p 27 februari 2020, precies één jaar gele-
O den, werd de eerste coronabesmetting
geregistreerd in ons land. Het bleek het
begin van een jaar waarin ons leven rigoureus
veranderde en dat nog altijd doet.  mag, en een andere winkel – een
Bij een mannelijke patiënt in het Elisabeth-
TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) in Tilburg is een in-
fectie met het nieuwe coronavirus aangetroffen.
De GGD brengt contacten van deze patiënt in
kaart door middel van contactonderzoek. Het
nieuwe coronavirus kan zich verspreiden via drup-
pels. Bijvoorbeeld als iemand hoest of niest in het
gezicht van een ander. Om te voorkomen dat de
ziekte zich verder in Nederland verspreidt, brengen
de GGD en het RIVM in kaart wie er nauw con-
tact heeft gehad met de besmette patiënt.  uit van de
Zo luidt – kort samengevat – het bericht dat
de overheid die 27ste februari in de avond uit-
stuurt. De eerste besmetting brengen we
direct prominent op onze website en in de
krant van vrijdag 28 februari. Op de redactie
verwachten we op dat moment nog niet dat
dit het begin is van een ook journalistieke
enerverende periode.
Het zal zo’n vaart niet lopen met dat gekke
longvirus uit China, is het gevoel een jaar gele-
den. Inmiddels weten we wel beter en kunnen
we ons al bijna niet meer voorstellen hoe het
toen was. Met dé hoofdrolspelers van het eer-
ste uur blikken we vandaag
in ons Z-katern uitgebreid
terug, naar een tijd waarin
Eén jaar na iedere coronabesmetting
nog wereldnieuws was.  leggen
de eerste
besmetting De eerste patiënt wordt
in ons land, ‘getraceerd’ door de media.
Zijn naam (Joost Boons)
rijden we gaat rond en bekenden van
naar de hem worden benaderd hun
teststraat verhaal te doen. Burge-
meester Theo Weterings
alsof we een belegt een persconferentie
bezoekje om verdere toelichting te
brengen aan geven op de eerste besmet-
ting in ons land en camera-
de McDrive ploeg trekken ondertussen
Loon op Zand in. Geen patiënt heeft nadien
nog zo serieus aandacht gekregen van de bui-
tenwacht. Op het moment dat Boons uit qua-
rantaine is, neemt het aantal besmettingen
zienderogen toe. 
Nu – vandaag precies één jaar later – rijden
we naar de teststraat alsof we een bezoekje
brengen aan de McDrive, en kijken we er in
het geheel niet meer van op als we horen dat
iemand in de omgeving corona heeft. Zolang
de klachten meevallen, tenminste. 
Van wereldnieuws op 27 februari 2020 tot
een voetnoot op 27 februari 2021. Corona is
onderdeel van ons leven geworden. En Joost
Boons? Die is weer die ‘anonieme’ onder-
nemer die hij zijn leven lang was. Al zal het
stickertje ‘patiënt nul’ toch altijd een beetje
aan hem kleven. ,,Dat kan ik niet uitwissen”,
besluit hij zijn verhaal vandaag in deze
krant. 
André Trompers
hoofdredacteur
Reageren? hoofdredactie@bndestem.nl
Houd op! BRIEVEN
Plaats
zonne-
Laat burgemeesters
panelen op beslissen over winkels
fabrieken en De persconferentie van deze
boerderijen week, maar eigenlijk ook eerdere
– Corrine van
Marlen over de
besluiten, brachten mij tot de
vraag waarom burgemeesters
niet meer worden betrokken bij
strijd tussen
zonnepark-
aanleggers in
de coronamaatregelen. Lokaal
kan een burgermeester beslissen
of dat een winkel wel of niet
de gemeente open kan, verantwoord uiter-
Drimmelen aard.
Ik snap totaal niet waarom een
lokale drankenzaak wél open
niet-essentiële, zoals dat ze dat
Ook 600 dan noemen – met dezelfde op-
inwoners pervlakte, gesloten moet blijven.
Of dat een kleine (keten-) kle-
van dingwinkel niet de deuren mag
Terheijden openen, maar een even grote
wachten drogisterij pal ernaast weer wel.
hierop; dit Burgermeesters, maak u er ge-
rust hard voor om lokaal uw ei-
maakt deel gen beslissingen mogen nemen.
Grote steden die zich zorgen ma-
verduur- ken over een te grote toeloop aan
winkelend publiek, kunnen dan
zaming van
altijd nog een deel van de par-
het dorp keerplaatsen dichtgooien.
– Zonnepark De Femke de Neef
Bergen verde- Zevenbergen
digt zich
Meekijken in stemlokaal
mág helemaal niet
Complotdenker Thierry Baudet
roept zijn aanhang op om op
Schandalig 17 maart in de stembureaus te
komen controleren (BN DeStem,
om hier de 22 februari). Ook zonder te kij-
polders en ken naar het extra besmettings-
dergelijke gevaar dat zoiets oplever, is dat
gewoonweg al verboden.
mee vol te
Volgens de Kieswet mag er in
het stemlokaal immers geen
propaganda worden gemaakt
– Desiree (artikel J 36 Kieswet). Ik ver-
Veenstra- trouw erop dat de leden van het
Verhaard zit niet stembureau of eventuele andere
getuigen een persoon die zoiets
op zonneparken
te wachten toch probeert wegstuurt en des-
noods de politie belt.
Net als zijn grote voorbeeld
Trump zal Baudet na de verkie-
TOM JANSSEN
Ingezonden brieven en opiniestukken
vindt u ook op de website van BN DeStem:
bndestem.nl/opinie
zingen waarschijnlijk van alles
verzinnen. Maar er is hoop.
Onder groot gejuich van zijn
toehoorders in Spijkenisse ver-
klaarde Baudet zich niet te laten
vaccineren tegen ‘het griepje’.
Wordt de vaccinatiegraad straks
bijvoorbeeld 90 procent, dan kan
hij in elk geval niet meer zomaar
claimen dat zijn aanhang pak-
weg 30 procent van de bevolking
bedraagt.
Leon Nelen
Kruisland
Klaas Dijkhoff gaat te
kort door de bocht
De verschillen tussen arm en rijk
zijn misschien wel toegenomen,
maar de welvaart over de gehele
linie ook. Dat was de meest in
het oog springende uitspraak
van Klaas Dijkhoff, in een recent
interview in BN DeStem. Een uit-
spraak dus van een van de kop-
stukken van de VVD.
Ik bekijk dit heel anders: je zult
maar in een eenoudergezin moe-
ten rondkomen, of een alleen-
staande AOW’er zijn. Die krij-
gen amper meer uitgekeerd dan
wat voor inflatiecorrectie nodig
is om hetzelfde inkomen te hou-
den! Dijkhoffs uitspraak is niet
de opvatting van veel kiezers.
J. van Gestel
Breda
Overname super kan
ook gunstig uitpakken
Onder voorbehoud van goed-
keuring worden de 38 filialen
van supermarktketen DEEN
overgenomen, door met name de
drie grote spelers in de branche.
Consumenten halen er waar-
schijnlijk de schouders bij op.
Maar de producenten, veelal
boeren en tuinders, zijn wel de-
gelijk bezorgd. De verdergaande
concentratie aan de inkoopkant
verzwakt hun positie nog verder.
De vele acties die producenten
voerden, toonden al aan dat het
zaterdag 27 februari 2021
EDITIE
GO
water hen aan de lippen staat.
Dat nieuwe verdienmodellen
moeten worden ontwikkeld.
Is het opheffen van super-
marktketen DEEN daarom nega-
tief? Bij een eerste analyse wel,
maar dat hoeft niet zo te zijn.
De producentenkant onder-
handelt momenteel over een
fonds dat gevuld zou moeten
worden door de supers. Het zijn
taaie onderhandelingen, maar de
genoemde overname onder-
steunt de noodzaak om tot ver-
anderingen te komen. Welke?
Een fonds voor nieuwe, maat-
schappelijk nuttige verdien-
modellen is er een van.
Daarnaast is het van belang de
samenleving er van overtuigen
dat de huidige weg er een is als
een race naar de bodem.
Parallel werk je aan een sys-
teem om vanuit het fonds zaken
te belonen die overeenkomen
met doelen die de samenleving
wenst. Welke dat zijn, is al vol-
doende onderzocht, maar nooit
uitgevoerd vanwege beperkt
budget. Aan de slag dus!
Sjaak van Schie
Drimmelen
Vrees voor het
verenigingsleven
Terecht dat vaak wordt gemeld
de scholieren het moeilijk heb-
ben in deze al te langdurende co-
ronatijd. Het is hun tijd van stu-
deren, zoeken naar werk en het
is de verkeringstijd.
Maar wat voor iedereen telt
zijn de sociale contacten in het
verenigingsleven.
Ik vrees dat veel verenigingen
die al jaren bestaan – biljartclubs,
toneelverenigingen, cabaretgroe-
pen, kaarters en (kerk)koren –
het loodje zullen leggen. Want
het gaat, schat ik, nog lang duren
eer we enigszins terug zijn naar
de situatie van vóór corona.
Ad Horrevoets
Made
zaterdag 27 februari 2021 STAD EN STREEK 13
EDITIE
GO

De Opiniepagina’s zijn een platform Stuur uw lezersbrief (max. 200 woorden) naar:
voor debat. De verhalen mogen bij voor- meningen@bndestem.nl Vermelding naam en
keur niet langer zijn dan 700 woorden. adres is verplicht, zonder plaatsen we brief niet.

Het op te lossen probleem moet centraal staan, niet het ‘handen ineenslaan’ zelf

Mensen bij elkaar zetten en dan lukt

het? Nee, zo werkt samenwerking niet
Het samenwerken,
bijvoorbeeld in grote
veiligheidskwesties,
lijkt soms een doel
op zich te worden.
Dan werkt het niet: het
moet een hulpmiddel
zijn om iets op te lossen.

Janine Janssen
GASTOPINIE

Z
oals wijlen Pavlov hon-
den leerde het geluid
van een metronoom te
associëren met voedsel,
zo weerklinkt in be-
leids- en bestuurlijk Nederland bij
de confrontatie met hardnekkige
problemen de mantra ‘laten we
toch beter samenwerken’.
Nu kan geen zinnig mens tegen
samenwerking zijn. Er zijn tal van
voorbeelden te geven van maat-
schappelijke kwesties die dermate
complex zijn, dat de inzet van ken-
nis en ervaring van verschillende
soorten deskundigheid nodig is
en samenwerking tussen beleid en
uitvoering.
Of het nu gaat om de aanpak
van stalking, de problematiek van
‘verwarde personen’, waterma-
nagement, de energietransitie en
niet te vergeten de aanpak van de
verspreiding van het coronavirus,
dat alles kan niemand in zijn een-
tje aan. Naar aanleiding van het
onlangs in de Volkskrant versche-
nen gesprek met de wetenschap-
pers uit het OMT en het brede
debat over de toeslagenaffaire heb
ik nog eens gemijmerd over pro-
blemen met samenwerking.
Je moet vóórdenken
Een van de grote problemen met
samenwerken is dat die handeling
in eerste aanleg met ‘doen’ wordt
geassocieerd.
Samenwerken zou echter moe-
ten beginnen met het doorgron-
den van het aan te pakken vraag-
stuk. Het is te laat om daar letter-
lijk over na te denken: dan heb je al
actie ondernomen, om daarna pas
te bestuderen aan welke situatie je
iets wil doen.
Bij samenwerken moet je eigen-
lijk ‘voordenken’: bezinnen aleer te
beginnen.
Helaas kan ik mij niet aan de
indruk onttrekken dat de com-
plexiteit van aan te pakken proble-
men omgekeerd evenredig is aan
de simpele opvatting over wat dat
samenwerken dan niet vermag.
Bedenkers van beleid lijken zich
䊱 Begin bij het probleem, schrijft Janine Janssen, zodat niet de samenwerking zelf centraal komt te staan. FOTO GETTY IMAGES
daar ook niet altijd van bewust te
zijn.
De laatste jaren heb ik vooral na-
gedacht over samenwerking bij de
aanpak van allerhande vormen
van geweld in intieme relaties en
met bekende daders.
Aan de ene kant ben ik blij dat
breed het besef leeft dat er naast
samenwerking tussen professio-
nals op het gebied van veiligheid
In hetzelfde gebouw
met een gedeelde
koffieautomaat?
Fijn, maar dan ben
je er nog niet
en zorg, ook een beroep op specia-
listische kennis nodig kan zijn.
Bijvoorbeeld op het gebied van
huisvesting, schuldhulpverlening,
verslavingszorg, opvoeding, gees-
telijke gezondheidszorg...
Aan de andere kant sta ik dan
toch ook weer te kijken van de
zich herhaaldelijk voordoende
gedachte dat als je dan maar ieder-
een in hetzelfde gebouw met
een gedeelde koffieautomaat zet,
dat het dan wel goed komt.
Nu ben ik de laatste om te ont-
kennen dat (goede) koffie veel
mogelijk maakt. Maar alleen door
mensen fysiek samen te brengen
zijn we er niet. De hamvraag is
waaróm er samengewerkt moet
worden, en wat dan in gezamen-
lijkheid moet worden neergezet.
Mijns inziens begint dat met
een analyse van het probleem. Een
dergelijke analyse hoort te allen
tijde verder te gaan dan het uitzoe-
ken van wat je dan zelf moet doen.
Die vraag komt pas later aan de
orde.
Hakken in het zand
Als je begint met de vraag wat je
zelf als politieambtenaar of als
hulpverlener dient uit te voeren,
dan is kans zeer groot dat je geen
oog hebt voor wat andere professi-
onals en deskundigen kunnen en
dienen te doen. Door te beginnen
met de vraag wat van je eigen tak
van sport in de veiligheidszorg
wordt verwacht, versmal je in feite
de analyse van het aan te pakken
probleem.
Toch zie ik dat regelmatig ge-
beuren: dan zetten professionals
die geacht worden de handen in-
een te slaan, al bij voorbaat de hak-
ken in het zand. En wordt het aan
te pakken probleem verkaveld: het
wordt opgesplitst in stukken die
aansluiten bij de taal, het belang
en het organogram van de eigen
organisatie.
Versnippering is het onvermij-
delijke gevolg.
Een en ander is te voorkomen
door niet de samenwerking cen-
traal te stellen, maar het aan te
Begin niet met de
vraag wat je zélf gaat
doen, maar met wat je
uiteindelijk met z’n
allen wil bereiken
Maand van de
pakken probleem.
Samenwerking is geen doel op
zich, maar een hulpmiddel. Dat
besef hoort er al te zijn aan de te-
kentafel van de beleidsmakers.
Dat zal waarschijnlijke niet alle
onderlinge competitie en rivaliteit
uitbannen – samenwerken doe je
per slot van rekening niet met
emotieloze robots, maar met men-
sen – maar levert toch meer ener-
gie op voor het echte werk.
Bovendien lijkt me dat ook beter
voor het vertrouwen van burgers
– voor wie we dat samenwerken
immers allemaal zeggen te doen –
in de veiligheidszorg en de over-
heid.
■ Janine Janssen is hoofd
onderzoek van het Landelijk
expertisecentrum eergerelateerd
geweld van de nationale politie,
lector Veiligheid in Afhankelijk-
heidsrelaties aan Avans Hoge-
school en bijzonder hoogleraar
Rechtsantropologie aan de Open
Universiteit.
Samenwerking
BREDA Aan de ogenschijnlijk
eenvoudige vraag hoe samen te
werken, wijdt het lectoraat Veilig-
heid in Afhankelijkheidsrelaties
(ViA) van het Expertisecentrum
Veiligheid van Avans Hogeschool
in maart 2021 de Maand van de
samenwerkende professionals in
de veiligheidszorg. Tijdens deze
maand worden drie webinars ge-
organiseerd rondom dit thema.
Meer info: avans.nl
14 SPORT
Rugnummer 4
JOHAN GABRIËLS
Lukraak
D Met een welverdiend pintje en
insdagavond. Na de persconferentie
appt mijn assistent – trainer van
Sportclub ’t Zand. ‘Michael is gisteren
27 geworden en Yannick wordt dat volgende
week. Die mag precies nog één keer meetrai-
nen’, gevolgd door drie lachende smileys. Als je
deze twee zinnen op 23 februari 2020 zou heb-
ben gelezen, dan zou je werkelijk geen flauw
idee hebben waar dit in godsnaam over gaat.
Nu wel. Deze twee ‘seniorenvoetballers’ mo-
gen, net als nog drie andere oudgedienden,
niet meetrainen van de Covid-politie. Reden:
over de datum.
Amateurvoetballers/sters krijgen de vol-
gende dag opnieuw een tik op de kin (al zag je
deze van mijlenver aankomen). Het seizoen is
voorbij, de stand wordt geschrapt. Het boek
Nederlands amateurvoetbal jaargang ’20 /’21 gaat
definitief dicht. Ondanks alle variabele compe-
titie-scenario’s, die met de kaasschaaf steeds
verder afgeschaafd konden worden tot het
kleinste ieniemienie-competitietje, ten spijt.
Niets van dat dus. Wat rest is de hoop op een
paar Regio Cup voetbal-feestmaanden in ’t
zonnetje. Is dat erg? Mwah, hooguit jammer.
Maar ook niet meer dan dat. Zeker niet toen Joe
Biden met het gruwelijke feit naar buiten
kwam dat er meer
Amerikanen over-
leden zijn in één
jaar tijdens deze
pandemie, dan tij-
dens de Eerste en
Het is het Tweede Wereld-
tweede oorlog én de Viet-
namoorlog bij el-
voetbal- kaar opgeteld. Ter-
wijl de vorige pre-
seizoen op sident oprecht
dacht dat het door-
rij om gauw slikken (of injecte-
te vergeten ren, mag ook) van
desinfecterende
handgel het Kung-
flu-virus (een héle slechte woordgrap van Do-
nald) wel zou elimineren. De idioot. Meer dan
500.000 coronadoden is de keiharde realiteit.
Hartverscheurende cijfers.
Ook hier dichtbij huis wint de derde golf aan
kracht, zitten ondernemers en horeca op
zwart zaad en zijn we nog lang niet van de mu-
terende ellende af. Natuurlijk is het versoepe-
lingetje voor de buitensporters vooral bedoeld
de goegemeente koest te houden. Het is prettig
nieuws in de dagelijkse tsunami van kommer
en kwel. Hopelijk helpt het ons voetballers al-
les in perspectief te blijven zien. Het tweede
voetbalseizoen op rij om gauw te vergeten.
Voor nu, onze zegeningen tellen en eindelijk
weer met de jonge garde het veld op. Ook al
voelt de lukrake leeftijdsgrens onrechtvaardig.
n Reageren?
redactie.sport@
bndestem.nl
zaterdag 27 februari 2021
BH
VELDRIJDEN TERUGBLIK SEIZOEN
Judo
Mertens in
actie in
‘Zilver op het WK,
Praag
Het wordt een een schouderklopje sloot Ryan
bijzonder
weekend voor
Ennio Mertens
Kamp (20) afgelopen zondag zijn
(foto). De 20-
jarige judoka
veldritseizoen af. Hoe ziet zo’n
uit Roosendaal
verschijnt na-
eerste vrije week er daarna uit?
melijk op de ta-
tami in Praag
waar het Euro- Ad Pertijs De vraag waar hij na de laatste
pean Open Raamsdonksveer verplichtingen deze week weer
Judo op het tijd voor heeft, levert volgens
programma k heb eerst maar eens Kamp een saai antwoord op. ,,Er
staat. Mertens
judoot daar zijn
eerste interna-
tionale toer-
nooi bij de se-
nioren. De
Roosendaler
‘I lekker uitgeslapen. Het
was lang geleden dat dat
kon.” Zo begon voor
Ryan Kamp de thuisva-
kantie nadat meer dan vijf maan-
den lang alles in het teken had ge-
staan van het veldrijden. Na het
kan niet veel. Normaal halen veld-
rijders in deze weken uitgestelde
feestjes in. Of gaan ze lekker op
stap. Kan allemaal niet. Mijn enige
uitje is een keer met een vriend
naar de McDonald’s rijden.”
Of hij toe was aan deze vakantie,
komt uit in de eerste bakje koffie was het die is dan weer een vraag met een
categorie tot ochtend echter snel gedaan met tweeledig antwoord. ,,Fysiek was
66 kilogram. In het zalige nietsdoen. ik nog niet echt moe. Ook al om-
totaal zijn 22 ,,Al het materiaal, fietsen en dat er deze winter geen verre rei-
judoka’s inge- wielen, moest in orde worden ge- zen tussen zaten. Alle 30 crossen
schreven voor maakt om weer schoon ingeleverd heb ik in België en Nederland ge-
dat toernooi, te worden bij de ploeg”, vertelt reden.”
waaronder de een lachende Kamp. ,,Tijdens het Maar mentaal is het een ander
Nederlanders seizoen kijkt mijn vader het mate- verhaal, stelt Kamp. ,,Vooral door
Victor van Ger- riaal na en maakt hij alles schoon, de coronamaatregelen. Steeds
ven en Ivo Ver- maar na de laatste cross is er geen weer die testen en het na moeten
horstert (136
op de wereld-
excuus meer om hem daar niet bij
te helpen. Ook de camper heb ik
leven van het protocol op de wed-
strijddagen maakte alles zwaarder
ranglijst). Sinds daarom helpen schoonmaken en dan de cross zelf. Daar komt bij dat
vorig jaar weer teruggebracht naar de eige- ik op het einde van het seizoen de
maakt Mertens naar.” cross altijd een beetje beu begin te
deel uit van Donderdag reed Kamp met drie raken. Net zoals ik op het einde
TeamNL en is fietsen en een lading wielen rich- van het wegseizoen enorm uitkijk
hij namens de
Judo Bond Ne-
ting België. ,,Een crossfiets bleef
thuis om in de zomer mee het bos
naar het veld.”
derland gesta- in te gaan. En ik heb een nieuwe Kamp wordt eind dit jaar 21. Hij 䊱 Ryan Kamp zou komend sei-
tioneerd op Pa- wegfiets mee teruggekregen.” mag nog een seizoen bij de be- zoen helemaal overstappen naar
pendal. loften crossen, maar kan ook di- de elite, maar daar komt hij nu
rect overstappen naar de eliten. op terug.
Wat gaat ie doen? FOTO RENÉ SCHOTANUS/PIX4PROFS
,,Ik heb besloten om de wereldbe-
Steeds weer testen kerwedstrijden en kampioen-
en het naleven van schappen bij de beloften te gaan
rijden. Dat zijn er een stuk of tien.
het protocol maakte
regio
De rest rijd ik bij de elite.”
alles zwaarder
Om toch nog een keer de Euro-
—Ryan Kamp (20) pese kampioenstrui te kunnen
CLUB IN BEELD
‘Will Power staat
Sommige clubs komen niet weer voorzitter mag zijn van de
bruisende club zoals hij die kent.
vaak in het nieuws, maar De club van vóór corona.
hebben wel hun eigen Want De Burgst is een ge-
mooie verhalen. In zellige club, benadrukt As-
kamp (foto). ,,Wij zijn een
deze rubriek komen vereniging zoals deze zou
deze clubs in de moeten zijn: gewoon een
■ Naam: De Burgst spotlight. Deze week: groepje mensen wat bij elkaar
■ Opgericht in: 1982 komt om met elkaar te volleybal-
■ Leden: 275
volleybalclub De Burgst. len. Wij zijn een club voor de
■ Voorzitter: Jelmer Askamp breedtesport en voor de gezellig-
Annemijn heid.”
Breda Dat het bij De Burgst zo om het
samenzijn draait, maakt het afge-
Jelmer Askamp is sinds oktober de lopen jaar extra zuur. ,,De gezellig-
voorzitter van de Bredase volley- heid is op dit moment ver te zoe-
balvereniging De Burgst. Hij ken. Het was echt een ontzettend
sleept de club door deze moeilijke lastig jaar”, vertelt Askamp. ,,We
tijd, maar kan niet wachten tot hij proberen activiteiten te organise-
zaterdag 27 februari 2021
BH
dat steekt nog’
dragen in het veld?
,,Dat is één van de redenen ja. De
regenboogtrui heb ik door corona
ook maar twee keer kunnen dra-
gen. Begin 2020 in Lille en op het
EK in Rosmalen. Mijn grote doel
is echter om nog een keer wereld-
kampioen te worden. Ik kan in
2022 vervroegd het elite WK gaan
rijden, maar ik ben geen Mathieu
van der Poel. Hij kon bij zijn over-
stap direct winnen. Ik kan achtste
worden. Dan probeer ik toch
altijd klaar met zijn trommel’
ren om de leden te blijven zien. Zo
hebben we met nieuwjaar bijvoor-
beeld een online pubquiz georga-
niseerd. Dat was best wel leuk en
zo maak je er een beetje het beste
van. Natuurlijk mis je de contacten
met elkaar en zeker ook met de
sport.”
Trommel en sjaal
Iemand die helpt om dat contact
toch een beetje te behouden, is De
Burgst’s grootste supporter Will
van Pinxteren. ,,Will staat normaal
altijd met een trommel en een
sjaal versierd mensen aan te moe-
digen. Hij is dan echt de sfeerma-
ker in de zaal: Will Power noemt
hij zichzelf. Nu gaat dat natuurlijk
allemaal niet, dus hij schrijft nu
De regenboogtrui
heb ik door corona
maar twee keer
kunnen dragen: in
Lille en in Rosmalen
—Wederom Kamp
stukjes op de website om de leden
een warm hart toe te dragen. Will
is zo iemand die we ontzettend
waarderen binnen onze vereni-
ging. Hij hoort echt bij De Burgst.”
Voor de jeugd kon De Burgst wel
wat meer betekenen dan voor de
senioren, want de jongste leden
mochten nog even doorgaan. De
club deed dit door een samenwer-
king aan te gaan met Breda Beach
zodat er buiten gevolleybald kon
worden. ,,Ook al was het 6 of 7 gra-
den, het maakte ze niks uit”, lacht
Askamp. ,,Iedereen was blij dat we
dat zo hebben kunnen regelen. Zo
hebben ze het gelukkig nog wel
even kunnen volhouden, tot dat
laatste pakket aan maatregelen.
We hopen dit vanaf 3 maart op-
maar liever nog een keer de we-
reldtitel te pakken. Want dat ik er
dit jaar zo dicht bij zat, steekt nog
altijd een beetje.”
Hoe ziet zijn pad naar het vol-
gende seizoen eruit nu?
,,Half mei begint het wegseizoen
voor mij in de Fleche du Sud. Veel
is in dienst van het crossseizoen,
maar ik probeer in sommige wed-
strijden ook te kijken wat ik wer-
kelijk kan op de weg.”
nieuw aan te kunnen bieden voor
onze leden tot 27 jaar. Buiten kan
je nu gewoon veel meer, dus die
combinatie met Breda Beach is
echt goud waard.”
Tevreden leden
Voor de overige leden is en blijft
het wachten geblazen tot er meer
mag. Vervelend, vindt Askamp,
want de contributie kwijtschelden
kan ook niet. ,,We proberen de se-
nioren zo veel mogelijk tegemoet
te komen qua contributie, maar al-
les kwijtschelden gaat gewoon
niet. Wij hebben namelijk ook
onze vaste kosten. Maar volgens
mij zijn de leden tot nu toe tevre-
den en snappen ze het ook. Het is
nu gewoon even niet anders.”
‘Ik sta er niet te
veel bij stil hoeveel
beter Mathieu is’
In de schaduw van zijn jongere
broer Mathieu, probeert David
van der Poel (28) een steeds be-
tere renner te worden. Nu het
crossseizoen erop zit, mogen
van hem de wegkoersen zo snel
mogelijk komen.
Ad Pertijs
Kapellen
Het veldritseizoen van David van
der Poel eindigde met een harde val
in Sint-Niklaas en een opgave in
Oostmalle. Geheel in lijn met het
seizoen? ,,Niet helemaal. Het gevoel
was de laatste weken juist veel beter
dan daarvoor. De pech van afgelo-
pen weekeinde staat daar los van.
Kamp, die voor me viel, kon ik niet
ontwijken. De schade viel mee.
Zondag viel ik door mijn eigen
schuld. Jammer, want er was
een kans dat ik op het po-
dium zou eindigen. Ik stop
het seizoen liever zo, met
een goed gevoel, dan zonder
pech en er niks van te bakken.”
Het was een moeizaam seizoen
in het veld, op de weg gaat het
steeds beter. Zien we je nog
terug in het veld volgende win-
ter?
,,Zeker. Het is niet gemakkelijk en
leuk als het tegenzit, maar ik doe
het nog altijd heel graag.”
De weg wordt wel belangrijker.
Je begon het afgelopen seizoen
met drie zeges in de Ronde van
Vlaams-Brabant.
,,Ik heb de laatste jaren ontdekt dat
ik bepaalde kwaliteiten op de weg
heb. Dusdanig om een goede uit-
slag te rijden of iets voor de ploeg te
betekenen. De Ronde van Vlaams-
Brabant was weliswaar van een iets
lager niveau, maar het is altijd fijn
om zo te beginnen.”
Je broer Mathieu laat er op de
weg ook geen gras over groeien.
,,De vraag hoe het is om ‘de broer
䊱 De Burgst (hier op archieffoto het mannenteam in actie) beleefde
een lastig jaar door corona. ARCHIEFFOTO RENÉ SCHOTANUS/PIX4PROFS
SPORT 15
van’ te zijn, komt regelmatig langs.
Ik word daar niet moe van. Hij is ge-
woon mijn broer. Ik sta er niet te
veel bij stil hoeveel beter hij is. Ge-
woon niet te veel over nadenken.”
Trekken jullie nog veel met
elkaar op?
,,In de cross wel. Op de weg is het
anders. Mathieu rijdt enkel nog de
grotere koersen. Tot zo’n drie jaar
geleden reden we als ploeg één pro-
gramma. Veel kleine rittenkoersen
enzo. Nu rijden we ieder een eigen
reeks wedstrijden. Dat heeft beide
zijn voor- en nadelen. Als je met
hem op pad gaat is de kans op suc-
ces redelijk groot.”
Hoeveel ambitie heb je nog?
,,Ik probeer een steeds betere ren-
ner te worden. Voor de ploeg en
voor mijn eigen resultaten.
In de cross moet ik beter
kunnen dan nu. In het ver-
leden duelleerde ik met
jongens als Laurens Sweeck,
Quinten Hermans en Daan
Soete. Top-10 zit er dus in.”
Het gevoel van
winnen moet je niet
verliezen, veel
renners doen dat wel
— David van der Poel (28)
Is de kans op winnen op de weg
niet groter voor jou?
,,Dat hangt er vanaf. In de cross rijd
je in de grote crossen in België te-
gen alle toppers. Daarom vind ik
het fijn om in de winter een keer of
tien naar het buitenland te gaan.
Naar iets kleinere crossen, waarin
het mogelijk is om te winnen. Het
gevoel van winnen moet je immers
niet verliezen. Veel renners zijn
vergeten hoe dat moet.”
16 SPORT
Jean-Paul van Gastel is hoofdtrainer bij Guangzhou City FC
Van Gastel na quarantaine
nu klaar voor vuurdoop
Hij vertrok er eind 2020 als assis-
tent, maar Bredanaar Jean-Paul
van Gastel keerde deze week als
hoofdtrainer terug bij het Chinese
Guangzhou City FC. ,,Ik werd op
woensdag gebeld of ik vrijdag in
het vliegtuig wilde stappen.”
Teun Stiphout
Guangzhou
Veel tijd om de gigantische grote stad
(bijna 15 miljoen inwoners) te heront-
dekken, heeft Van Gastel nog niet ge-
had. Na zijn aankomst in China moest
de vijfvoudig international drie we-
ken in quarantaine. Twee weken in
een hotel, een week in een apparte-
ment. Sinds een paar dagen mag hij
weer de deur uit. ,,Ik kon veel voorbe-
reiden en uitwerken, maar drie weken
in je eentje op een kamer is natuurlijk
geen feest. Het eten kreeg ik elke keer
geserveerd door mensen in volledig
witte, beschermende pakken. Som-
mige Chinezen zaten zelfs zo in het
vliegtuig. Maar eigenlijk ben ik dat al
gewend.”
Guangzhou is voor Van Gastel geen
onbekende bestemming. In januari
2020 vergezelde hij als assistent Gio-
vanni van Bronckhorst, die toen als
hoofdtrainer aan de slag ging bij de
club in Zuid-China. ,,Het is een ge-
weldige stad.” De coronamaatregelen
verschillen met die in Nederland, zo is
er een app waarmee je op sommige
plaatsen moet aantonen dat je geen
klachten hebt. ,,Als je een groene code
hebt op de app, kun je overal in. Dan
kan ik kan hier winkelen, naar het café
en thuiskomen wanneer ik maar wil.
Hier leef ik zoals ik wil leven.”
Dat leven leek begin december
voorbij, toen hij samen met Van
Bronckhorst, videoanalist Yöri Bos-
schaart en conditietrainer Arno Phi-
lips de club verliet. ,,Gio wilde na een
jaar terug vanwege zijn familie en
maakte gebruik van een clausule in
het contract. Sinds maart 2020 waren
de grenzen dicht, dus we hadden onze
gezinnen al negen maanden niet meer
gezien.” Zodoende was hij tijdens de
lockdown weer in Nederland.
Plan B of C?
Maar niet voor lang. Want een paar
weken later klopte de club die hij kort
daarvoor had verlaten weer aan. Ei-
genlijk was Goran Tomic de eerste
keus als opvolger van Van Bronck-
horst, maar de Kroaat testte positief op
corona en kwam mede daardoor het
land niet in. ,,Plan B, plan C, welk plan
ik ook was: ze kwamen bij mij uit. Ook
omdat ik al een visum en werkver-
gunning had. Ik werd op woensdag
gebeld of ik vrijdag in het vliegtuig
wilde stappen.”
En zo staat Van Gastel in een onbe-
kende functie op bekend terrein. Als
䊴䊱䊲 Jean-Paul van Gastel heeft zijn verplichte quarantaine achter
de rug en kon dus officieel gepresenteerd worden: de Bredanaar is
de nieuwe trainer van Guangzhou City FC. FOTO JEAN-PAUL VAN GASTEL
rechterhand van Van Bronckhorst,
Fred Rutten en Ronald Koeman kon
hij jarenlang meekijken in de wereld
van een hoofdtrainer, nu moet hij dat
omzetten naar de praktijk ,,Als assis-
tent is je core business altijd het voetbal
zelf. Ik vond het heerlijk om met veld-
werk bezig te zijn. Bij Feyenoord
merkte ik dat het managen van een
ploeg zwaar kan zijn, zeker met rand-
verschijnselen en pers er omheen.”
Toch gaat hij het proberen. Van Gas-
tel geeft toe: als hoofdtrainer zonder
Van Bronckhorst alleen in China zit-
ten, trekt hem uit zijn comfortzone.
,,Ik voetbalde met Gio, hij liep stage bij
me bij Feyenoord onder 19, vervolgens
werden we assistenten van Koeman
en Rutten en daarna werd hij hoofd-
trainer en ik assistent. We hebben ja-
renlang samen opgetrokken, tot nu.
Het is jammer, maar Gio begreep wel
dat ik dit ging doen. Ik moet nu wel uit
mijn comfortzone, maar als mens,
trainer word ik er beter van.” Van
Gastel is niet de enige Nederlander bij
de club. Joop Gall, al werkzaam in
China, sluit aan bij de technische staf.
Bierbrouwer
Niet alleen voetbal, maar ook bier
speelt een belangrijke rol in het leven
van Van Gastel. Enkele jaren geleden
bracht hij zijn eerste eigen bier op de
markt. En hoofdtrainer of niet, Van
Gastel hoopt dat hij zijn ‘uit de hand
zaterdag 27 februari 2021
BH
gelopen hobby’ als bierbrouwer ook in
China kan voortzetten. Wie weet kan
hij zelfs in China het zoet van de over-
winning proeven met zijn eigen
brouwsel. ,,Er is iemand die ons bier
naar China wil exporteren. Dat zou
natuurlijk wel grappig zijn, mijn eigen
bier hier kunnen drinken.”
Guangzhou City FC:
nummer elf China
Guangzhou City FC, opgericht
in 1994, was tot voor kort be-
kend als Guangzhou R&F. De
ploeg komt uit in de Chinese
Super League, het hoogste ni-
veau van China. Sinds 2017 is er
een samenwerkingsverband met
Ajax. De ploeg werd vorig sei-
zoen elfde. Moussa Dembele,
oud-Willem II’er, is de bekendste
We hadden al speler in de huidige selecie. Eran
Zahavi, nu van PSV, speelde
9 maanden vorig jaar voor Guangzhou. De
onze gezinnen competitie zou in maart begin-
nen, maar is uitgesteld tot 3 april,
niet gezien, met de nodige voorzorgsmaatre-
dus Gio wilde gelen. Van Gastel: ,,Als dat alle-
terug maal doorgaat, moeten we weer
in een bubbel. Er worden speel-
steden aangewezen voor de
– Jean-Paul van competitie.”
Gastel (48)
zaterdag 27 februari 2021 SPORT 17
BH

DEZE WEEK IN... 1981

Na zijn eerste interland volgt

de knauw

䊱 In het voormalige Oosterpark

in Groningen schiet Cees Scha-
pendonk de 2-0 binnen voor
Oranje tegen Cyprus.
FOTO TON DEN HAAN/KICKUITGEVERS
䊲 Cees Schapendonk met het
haasje, een speldje dat elke
speler van het Nederlands Elftal
na zijn 1e interland krijgt uitge-
reikt. En het ingelijste shirt van
zijn 1e en enige interland.
FOTO MARC BOLSIUS

Cees Schapendonk voetbalde nooit
voor FC Den Bosch, de club in zíjn stad.
Wél scoorde hij voor Oranje, veertig jaar
geleden in zijn enige interland.
Henk Mees
Den Bosch
at weet hij nog
ste én laatste interland.
Samen met Dick Nanninga is hij
enkele dagen eerder vanuit Lim-
burg naar Zeist gereden om zich
aan het oranje shirt. Willy van der
Kuijlen (34) scoort alleen nog voor
PSV en is allang gestopt bij Oranje,
Wim Kieft (Ajax) wordt als 18-ja-
rige nog te jong geacht, Kees Kist,
de schutter van AZ, heeft zich be-
gin januari uit de gratie gespeeld
op het mini-WK in Uruguay.
Woede bij MVV
,,Jan Zwartkruis, die toen bonds-
coach was, had mij laten weten dat
manager Nico Jongen vol woede.
Cees Schapendonk moet nu la-
chen om zoveel ergernis in Zuid-
Limburg. Maar zijn interland-
avontuur zal nooit meer een ver-
volg krijgen. Acht dagen later
de competitie op de vierde plaats,
drie goals achter Ruud Geels.
Zo krijgt zijn carrière een
knauw. Pas een jaar later lokt AA
Gent hem weg uit Maastricht. Na
twee jaar keert hij terug in Neder-
land. Na Excelsior en RKC Waal-
wijk is NAC op 37-jarige leeftijd
zijn laatste halte. Als scout kan
Cees Schapendonk dan aan de slag
bij RKC. In die rol is hij nog steeds
actief, ook na veel tegenslag, vooral

W van zijn enige in-

terland, op 22 fe-
bruari 1981 in
Groningen tegen
Cyprus? ,,Tja, dat het koud was, ze
hadden zelfs sneeuw moeten rui-
men. En dat ik scoorde natuurlijk
tegen een vervelende tegenstan-
der. Maar verder?” Dan flitsen zijn
ogen. Cees Schapendonk, 65 jaar
nu, moet er nog om gniffelen. ,,Tij-
dens de rust moest ik naar het toi-
let. Daar was Dick Nanninga apart
gaan zitten, die zat gewoon een si-
garetje te roken. Ik keek mijn ogen
uit.”
Het sigaretje zorgt voor inspira-
tie. Drie minuten pas is de tweede
helft op gang als Oranje met Nan-
ninga als invaller de Cypriotische
defensie open beukt. Schapen-
donk slaat toe: 2-0. Zijn enige
doelpunt voor Oranje in zijn eer-
bij Oranje te melden. Nanninga
(Roda JC) brengt zijn reputatie
mee als breekijzer. Cees Schapen-
donk mag zich presenteren als
topscorer van de eredivisie, met 18
doelpunten voor MVV, dat daar-
door na 19 wedstrijden zevende
staat, met even weinig verlies-
punten als nummer vijf PSV.
Snedige spits
Schapendonk staat bekend als een
snedige spits, met zijn 1.65 een
type Gerd Müller, altijd gespitst op
scoren. Een half jaar voor zijn de-
buut in Oranje is hij al eens in een
voorlopige selectie gekozen. Dan
komt hij nog niet verder dan een
voetje waarmee hij een schot van
richting verandert dat het doel in-
gaat tijdens een oefenwedstrijd te-
gen FC Den Haag.
In februari mag hij echt ruiken
ik op de reservelijst stond voor dat
mini-WK. Ik was graag meege-
gaan”, weet Schapendonk nog. Na
‘Uruguay’ stapt Zwartkruis op. Als
interim-bondscoach doet Rob
Baan een beroep op Schapendonk.
,,Het bleef vreemd om ineens als
international te worden gezien,
maar Hugo Hovenkamp ving mij
meteen op. ‘Doe je eigen ding,
denk maar dat je bij MVV bent’,
zei Hugo.”
Scoren is in 1981 dagelijks werk
voor Schapendonk. Maar als een
maand later, voor een WK-kwali-
ficatiewedstrijd tegen Frankrijk,
Johan Cruijff (aanvankelijk) be-
schikbaar is, slaat de nieuwe
bondscoach Kees Rijvers hem
over. ‘Ongelooflijk hoe er met spe-
lers wordt gesold. Van ons krijgen
ze in Zeist geen millimeter mede-
werking meer”, reageert MVV-
Dick Nanninga was
apart gaan zitten op
het toilet en zat daar
in de rust gewoon een
sigaretje te roken
– Cees Schapendonk
scheurt hij op de training zijn en-
kelbanden. Schapendonk is dan
nog steeds topscorer van de eredi-
visie. De laatste tien wedstrijden
moet hij missen. Voor hem eindigt
met zijn gezondheid. ,,Ik heb een
hartinfarct gehad, ik heb een
scheurtje in mijn aorta waardoor
ik heel voorzichtig moet zijn. In
2005 heb ik echt op het randje ge-
legen”, zegt hij thuis in zijn ge-
boorteplaats Den Bosch.
Te duur
Nooit heeft Schapendonk bij FC
Den Bosch mogen spelen. ,,Toch
wel, één keer, een half wedstrijdje
in een oefenpotje. Het was voor
mijn ontwikkeling beter om bij de
amateurs van Concordia SVD te
blijven, vonden ze.”
Een half jaar later meldde FC
Eindhoven zich. In 1979 is Scha-
pendonk topscorer van de eerste
divisie en toont FC Den Bosch wel
belangstelling. Vier ton (in gul-
dens) eist Eindhoven. ,,Toen was
ik te duur geworden.”

Tijdsbeeld 22-28 februari 1981

n Op 24 februari
maakt het Britse Ko-
ninklijke Huis bekend
dat prins Charles zich
gaat verloven met
Lady Diana Spencer.
n Athene wordt getrof-
fen door een zware
aardbeving, 6.7 op de Hilbert, n Op de dag dat Oranje Omloop Het Volk voor Gil- Doris D & The Pins staan
Schaal van Richter. tegen Cyprus speelt in bert Duclos-Lassalle en op nummer 2 in de top-
jongen,
n China zet de Neder-
Groningen (3-0 winst), Vandenbroucke. 40 met Shine Up. Op 1
landse ambassadeur je moet wordt Hennie Stamsnijder n Arsenal verslaat Man- staat Stars On 45 met
het land uit na de ver- doorrijden (foto) in Tolosa de eerste chester City in de Engelse het gelijknamige num-
koop van duikboten Nederlandse wereldkam- voetbalcompetitie: 2-0. mer. En André van Duin
door Nederland aan –Leen Pfrommer pioen veldrijden. Ipswich Town en Aston staat op 6 met Er staat
Taiwan. in februari 1981 n Jan Raas wint op 28 feb. Villa staan ver bovenaan. een paard in de gang.
18 FAMILIEBERICHTEN zaterdag 27 februari 2021

BM
zaterdag 27 februari 2021 FAMILIEBERICHTEN 19
BM

Inspiratie en informatie rondom overlijden

Samen leven, samen delen.

mensenlinq.nl
Z AT E R D A G & Z O N D A G AcHTERGRONDEN Bij HET NiEuwS ZATERDAG 27 FEBRUARI & ZONDAG 28 FEBRUARI 2021

1 jaar
Het is geen moment om feest te
vieren. Verre van zelfs. Vandaag een
jaar geleden was de eerste officiële
coronabesmetting in Nederland.
CORONA
Velen werden sindsdien doodziek,
raakten een geliefde kwijt,
maakten overuren in het
ziekenhuis óf trokken
het virus en de
bijbehorende
regels in twijfel.
BN DeStem sprak
met velen van
hen over lief en
leed in één jaar
corona.
P11-19

FOTOBEWERKING CARLO TER ELLEN

EERSTE Hulp Bij AllEDAAGSE kwESTiES

Waar blijft de elektrische motor? P22

Voor sommige planten is de vorst funest P23
10 x nu doen met de voorjaarsschoonmaak P24
Jeroen slaapt beter door daglichtlamp P27
 ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
2

Rob Scheepers Wat zegt de wetenschap

De pure winst van Let op koolhydraten, neem
de lockdown sportdrank tijdens wedstrijd
Als je een belangrijke sportwedstrijd wilt winnen, zijn talent en training essentieel.
Column Maar helpt een sportdrankje ook om tot een betere prestatie te komen?

FOTO SHUTTERSTOCK
SAM BLOKKER

ijn kinderen schoten vorige week hun lieve- Om iets over sportdrankjes te

M lingsbal hoog in de boom, klemvast tussen

drie takken. De reddingsactie om hun bal te
bevrijden had wel wat weg van de manier
waarop ik afgelopen jaar de coronamaatrege-
len heb ervaren. Met iedere stok die richting de bal werd ge-
slingerd hadden ze de volle overtuiging dat-ie ‘deze keer
wel los zou komen’. Maar áls de bal al geraakt werd, dan
kwam hij niet los, maar leek-ie juist vaster komen te zitten.
Precies zoals ik bij iedere hoopvolle persconferentie het
theaterpodium verder uit het zicht zag verdwijnen.
Na een uur van mikken en gooien gaven mijn kinderen
het op. ,,Zullen we dan tikkertje doen”, vroeg de oudste. De
rest van de middag zijn ze druk geweest met verstoppertje,
stoeien en spelen met een
wasmand vol jarenlang ge-
negeerde dino’s. Ik vond het
bijzonder dat ze ineens weer
plezier beleefden aan verge-
ten spelletjes.
Bezoek van Vergelijk het met de natio-
Jehova’s nale natuurijsgekte. We
trokken er massaal met kin-
getuigen? deren op uit om te kijken
naar bevroren plassen water.
Gezellig!! Hét gevoel dat je weer kunt
genieten van dingen die heel
Flesje bier vanzelfsprekend zijn, zullen
we als samenleving na de
erbij en lockdown héél vaak voelen.
Dat is de pure winst die deze
lekker slap hele coronaperiode oplevert.
ouwehoeren Ik zal zelfs genieten van
dingen waar ik voorheen
mijn neus voor ophaalde.
Met het gezin een lang
weekend all-inclusive naar
Preston Palace? Klinkt als
een topvakantie! Naar de
bioscoop om een Neder-
landse thriller met Halina
Reijn te bekijken? Je kon je
het een jaar geleden niet
voorstellen, maar ik zou er
nu voor tekenen. Ik kijk zélfs
al uit naar het moment dat ik
weer gewillig achter mijn
vrouw aan mag sjokken in
een winkelstraat. Nog een
paar truitjes passen? Ga je
gang, schat. Een kringetjes-
verjaardag bij ome Bert en
tante Gerda? Zin in! Kom maar op met die hompen kaas en
kant-en-klare farmersalade van de Lidl. Negentig minuten
lang op de tribune bij een onbeduidend bekerduel tussen
jouw cluppie en Cambuur Leeuwarden? Hoppa! Sjaaltje
mee en juichen maar. Bezoek van Jehova’s getuigen? Gezel-
lig!! Flesje bier erbij en lekker slap ouwehoeren over de Bij-
bel totdat ze smeken of ze alsjeblieft een deur verder mogen
gaan. Vóór corona zuchtte ik regelmatig als mijn zoontje op
zaterdagochtend om half 9 moest voetballen. Nu zal ik flui-
tend de wekker zetten.
kunnen zeggen, moeten we eerst
kijken naar hoe een sporter aan
zijn energie komt, zegt bewe-
gingswetenschapper Luc van Loon
(Maastricht University). ,,Twee
brandstoffen zijn daarbij belang-
rijk: koolhydraten en vetten.’’
Beide zijn als energievoorraad
aanwezig in je lijf, maar die voor-
raad is niet helemaal eerlijk ver-
deeld. 97 procent van de opgesla-
gen energie is vet en slechts 3 pro-
cent bestaat uit koolhydraten. Van
Loon: ,,In theorie zou je op je vet-
voorraad een week lang, 24 uur per
dag kunnen hardlopen. Op alleen
de koolhydraten in je lijf houd je
het maar 90 minuten vol.’’
Van Loon onderzoekt hoeveel
energie er wordt gebruikt bij
welke inspanning, en of sporters
hun benodigde energie uit koolhy-
draten of vetten halen. Wat blijkt?
Het lichaam wisselt van strategie
naarmate je intensiever gaat spor-
ten. Bij matige of middelmatige
inspanning haal je je energie
vooral uit vet. Maar sport je fana-
tieker dan dat, dan schakelt het lijf
over naar energie uit koolhydra-
ten.
Waarom? Koolhydraten hebben
een groot voordeel ten opzichte
van vet: ze hebben een grotere
omzetsnelheid. Dat betekent dat je
ze veel sneller om kunt zetten naar
energie.
,,Koolhydraten kun je vergelij-
ken met kerosine en vetten met
diesel’’, aldus Van Loon. Je kunt je
voorstellen dat als je een wedstrijd
hebt waar je lang en intensief
Jean Gouders
Koolhydraten kun
je vergelijken met
kerosine en vetten
met diesel
moet sporten, zoals in de Tour de
France, deze hoge omzetsnelheid
erg belangrijk is.
Toch blijf je als sporter met het
probleem zitten dat je vrij weinig
koolhydraten kunt opslaan in je
lijf. Dat betekent dat als je langere
tijd zware fysieke prestaties moet
leveren, je een koolhydraattekort
kunt krijgen.
Om dat te voorkomen eten atle-
ten de week voor een wedstrijd al
extra koolhydraatrijk voedsel, zo-
als pasta, rijst en brood. Maar dat is
soms niet genoeg om het een hele
wedstrijd vol te houden, je moet je
koolhydraatvoorraad daarom ook
tijdens de wedstrijd blijven aan-
vullen. En daar kunnen sport-
drankjes bij helpen. Ze zorgen er
ook voor dat je vocht binnenkrijgt.
Ideaal dus. ,,Daarbij is een sport-
drankje op de fiets natuurlijk een
stuk handiger dan een bord pasta’’,
aldus Van Loon.
Maar hoeveel sportdrank moet
je dan drinken als je een wedstrijd
hebt die meerdere uren beslaat?
Dat hangt af van hoe zwaar je bent
en hoe lang en hoe intensief je
sport.
Van Loon raadt aan om bij een
heftige wedstrijd tijdens de war-
ming up al een sportdrank te drin-
ken. ,,Een volwassene heeft dan
ongeveer een halve liter nodig.
Gedurende de wedstrijd neem je
dan ieder kwartier 2 tot 3 milliliter
sportdrank per kilogram li-
chaamsgewicht. Voor een volwas-
sene is dat dan ongeveer 150 milli-
liter per kwartier.’’
Kijk op de site bij
/wetenschap

Afgelopen jaar was geen ‘rare’ of ‘bijzondere’ tijd. Het

was gewoon enorm klote. Maar we krijgen er straks wel iets
voor terug. Namelijk de waardering voor kleine, vanzelf-
sprekende zaken. Een gevoel van dankbaarheid dat we met
onze verwende welvaartslijfjes al jaren kwijt waren. En ik
weet heus wel dat onze kinderen weer gaan voetballen als
de bal morgen door een windvlaag uit de boom valt, maar
dat mijn jongste zoon nu ineens plezier beleeft aan hinke-
len, kan ik óók waarderen.

Reacties? rob.scheepers@bndestem.nl
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
3

Aantal jongeren met suïcidale gedachten hard gestegen

Jeugd in de knel...
en de ggz ook
Door corona gaat het
bergafwaarts met de
gemoedstoestand van veel
jongeren. Ook voor
behandelaren is het aanpoten.
,,Zóveel jongeren behandelen
die dood willen, dat zuigt je
helemaal leeg.”
NICOLE ROELANDS

e wachtkamer ,,Tijdens de eerste golf

D van GGz Bre-

burg aan de
Poolseweg in
Breda zit vol,
voor zover dat kan met co-
rona. Veel zitplaatsen zijn
immers afgeplakt, maar de
stoelen waar je op mag zit-
ten, zijn bezet. Door jonge-
ren in dit geval. Soms met
een ouder erbij. Tijdens de
eerste golf was de wachtka-
mer leeg. Toen verliep het
contact vooral via beeld-
bellen, maar bij de ggz we-
had ik een gesprek met een
meisje via beeldbellen. Er
leek niets aan de hand,
maar toen ik haar onlangs
hier trof, bleek ze zwanger
te zijn. Dat had ze niet ver-
teld en ik kon het niet zien
via de webcam”, vertelt een
behandelaar. Daarom is be-
sloten om de meeste ge-
sprekken face-to-face te
voeren.
Je komt via een doorver-
wijzing bij de ggz terecht
als blijkt dat een specialis-

Wachtlijst voor jongeren

is nu opgelopen
naar vijf maanden
—
ten ze nu dat je er dan niet
achter komt hoe het écht
met iemand gaat.
Sjokt een cliënt de be-
handelruimte in? Hangen
zijn schouders? Of is ie-
mand energiek? Het is de
non-verbale communicatie
waaraan een behandelaar
ziet hoe het met iemand
gaat. Vaak zeggen mensen
al snel ‘goed’ op de vraag
hoe het gaat, maar is dat
ook écht zo?
tische behandeling nodig is
die te ingewikkeld is voor
een eerstelijns psycholo-
genpraktijk. In coronatijd
zijn dat op de afdeling tot
23 jaar vooral spoedgeval-
len. Het aantal jongeren
met suïcidale gedachten is
zo hard gestegen, dat de re-
guliere wachtlijst voor jon-
geren is opgelopen naar vijf
maanden. Inmiddels is er
weer wat ruimte voor niet-
spoedvragen. Het wegvallen van structuur, geen school, dagbesteding of sport: dat zorgt voor problemen bij jongeren.
FOTO RAMON MANGOLD/PIX4PROFS

LEES VERDER OP PAGINA 4

 ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
4

Jongeren terug bij af door coronamaatregelen

VERVOLG VAN PAGINA 3

Aan de voorkant is de vraag
naar hulp groot, maar aan de
achterkant is er amper uit-
stroom. Jongeren durven hun
behandeltraject niet af te slui-
ten of zijn terug bij af door de
coronamaatregelen. Het weg-
vallen van structuur, geen
school, dagbesteding of sport:
dat zorgt voor problemen bij
hen. Paniek, angst en depres-
siviteit zijn het gevolg.
Spoed
Een cliënt met spoed (lees:
dreigend gevaar voor suïcida-
liteit of agressie) wordt bin-
nen twee we-
ken geholpen,
of, indien no-
dig, acuut op-
‘Gelukkig komt suïcide
genomen op niet vaak voor, maar als
de crisisafde-
ling. Daar is iemand het écht wil,
plek voor ne-
gen jongeren. houd je die niet tegen’
,,Soms
moeten we — men die we hebben.”
nee verkopen
en uitwijken naar een andere
ggz-locatie. Dit kan overal in
het land zijn, bijvoorbeeld in
Vught, Zeeland of Rotterdam.
Via ‘Beddenapp’ zien we waar
nog plek is”, vertelt Anita Die-
lemans, manager bedrijfsvoe-
ring bij GGz Breburg.
Bij suïcidale dreiging is een
opname niet altijd de oplos-
sing, vaak verslechtert de toe-
stand van jongeren. Daarom
wordt altijd eerst gekeken of
er risicoafspraken te maken
zijn, zoals wat de jongere zelf
én de omgeving kunnen doen
om een crisis te voorkomen.
Op zo’n moment is het af-
wegen of het veilig genoeg is
voor de jongere. ,,Gelukkig
komt zelfdoding bij een cliënt
niet vaak voor, maar als ie-
mand het écht wil, houd je
diegene niet tegen. We mer-
ken dat jongeren ondanks de
risicoafspraken soms toch
mogelijkheden proberen te
zoeken om suïcide te plegen.”
Met iedere cliënt wordt een
behandelplan opgesteld dat
wordt besproken met alle be-
trokken partijen. In sommige
gevallen willen jongeren niet
dat hun ouders weten dat ze
bij de ggz lopen. Er wordt dan
afhankelijk van de leeftijd een
risico-inschatting gemaakt of
de ouders wel of niet worden
geïnformeerd.
Zware tijd
Voor de ggz-behandelaren is
het een zware tijd. Ook zij
hebben te kampen met de co-
ronamaatregelen en bijvoor-
beeld kinderen die thuis les
moeten volgen. Daarnaast
loopt hun agenda over van het
werk. ,,Als je bijna alleen maar
jongeren behandelt die dood
willen, zuigt je dat als behan-
delaar helemaal leeg. De jon-
geren activeren lukt vaak ook
niet, we kunnen weinig din-
gen met ze doen door de
maatregelen.”
Structuur
Voor iedere cliënt geldt een
andere behandeling, maar
met veel jongeren wordt ge-
werkt aan het terugbrengen
van structuur en het herop-
bouwen van een dag- en
nachtritme. Samen stellen ze
doelen op en oefenen ze in de
praktijk, bijvoorbeeld met so-
ciale contacten of vaardighe-
den. Dan krijgt de jongere bij-
voorbeeld de opdracht om
een vraag te stellen in de su-
permarkt. Door de wegval-
lende dagbesteding proberen
de behandelaren de jongeren
te activeren, door met hen te
wandelen en te sporten. ,,In
deze tijd moeten we creatief
zijn. Het is roeien met de rie-
Als de basis van de dag-
structuur eenmaal op orde is,
volgt de specialistische be-
handeling. ,,We merken dat
het nu met de coronamaatre-
gelen meer moeite kost om de
basis op orde te krijgen. Hier-
door lopen behandelingen
vertraging op. Ook is het af-
sluiten van een behandeling
moeilijker.”
Denkt u aan zelfmoord of
maakt u zich zorgen om ie-
mand? Iedereen kan 24 uur
per dag, zeven dagen in de
week bellen met 0800-0113 of
chatten via 113.nl.
FEITEN
n 1 op de 7 jongeren ervaart
depressieve klachten die vaak ge-
paard gaan met paniekaanvallen,
slaapproblemen en mindere
(school)prestaties. Dat blijkt uit on-
derzoek van Amsterdam Universi-
tair Medische Centra.
n Eind 2020 was er een forse stij-
ging van het aantal crisismeldingen
bij jeugd-ggz-instellingen. De
grootste problemen waren te zien
in West-Brabant, de Randstad en
het oosten van het land.
n In sommige gevallen ging het om
een stijging van 60 procent ten op-
zichte van voor de coronaperiode,
aldus branchevereniging de Neder-
landse ggz.
n In coronatijd is een stijging te
zien van het aantal jongeren met
een eetstoornis. Soms al bij kinde-
ren vanaf 10 jaar. ,,De jongeren
hebben behoefte aan controle en
hierop kunnen ze dat uitoefenen.
We zien meer van dit soort tafere-
len’’, aldus Marion de Bont, klinisch
psycholoog kind en jeugd bij GGz
Breburg.
n Het Rijksinstituut voor Volksge-
zondheid en Milieu verwacht dat in
2040 psychische stoornissen de
meeste ziektelast veroorzaken.
n Uit onderzoek van het Trimbos
Instituut blijkt dat ruim 4 op de 10
mensen ooit één of meerdere psy-
chische aandoeningen hebben
gehad. Het komt het vaakst voor in
de leeftijd van 25 tot 35 jaar.
Anita Dielemans, manager bedrijfsvoering bij GGz Breburg: ,,Soms is de
crisisafdeling vol en moeten we nee verkopen.’’ FOTO RAMON MANGOLD/PIX4PROFS

Shoppen, naar de film gaan: jongeren zoals Catharina

‘Soms krijg ik kortsluiting

Eigenlijk zou Catharina* (19) al driekwart
jaar geleden haar behandeltraject bij de
ggz afsluiten. Door corona durft ze dat
niet aan.
NICOLE ROELANDS
Als kind was Catharina altijd al temperament-
vol. Toen vier jaar geleden haar vader aan kan-
ker overleed, werd het alleen maar erger. Emo-
ties liet ze niet zien, alleen boosheid. De span-
ning en het aantal botsingen met haar moeder
en broer liepen op. Toen de buren een keer veel
geschreeuw en gebonk hoorden, belden ze de
politie.
,,Op zo’n moment ontstaat er kortsluiting in
mijn hoofd. Dan weet ik niet meer wat ik doe
en kan ik niet meer nadenken.”
De Oosterhoutse werd door de huisarts
doorverwezen naar de ggz en kreeg eind 2019
de diagnose persoonlijkheidsstoornis met ken-
merken van borderline. ,,Als ik vertel dat ik te-
kenen van borderline vertoon, denkt iedereen
Catharina vindt het eng om in coronatijd haar behandeltraject bij de ggz af te dat ik gek ben. Ik noem het liever een emotie-
sluiten. FOTO RAMON MANGOLD/PIX4PROFS regulatiestoornis. Ik heb gewoon een snelle
wisseling van emoties.”
Ook zegt de studente liever niet dat ze een
traject volgt bij de ggz. ,,Dan denken mensen al
snel aan heftige dingen. Daarom zeg ik maar
dat ik weleens met iemand praat sinds het
overlijden van mijn vader.”
De behandeling van Catharina startte met
gesprekken over waar de woede vandaan komt,
wanneer het voor het eerst misging, wat de
trigger van de woede is. Zo kwamen de behan-
delaars op het onderliggende gevoel. Catharina
ervaart vaak dat het haar schuld is en dat ze
dingen niet goed doet.
Haar moeder en broer werden ook bij de ge-
sprekken betrokken. ,,We moesten weer dich-
ter bij elkaar komen, want de band was hele-
maal weg omdat ik altijd zo boos was. Mijn
broer is ook uit huis gegaan door de situatie.”
Na de zomer was Catharina bijna klaar met
haar behandelingen, alleen moesten nog ‘de
puntjes op i’ worden gezet. Maar doordat ze nu
haar studie online volgt en door corona bijna
niks meer kan doen, ontstaan thuis ook weer
veel botsingen. Zij en haar moeder zitten
noodgedwongen op elkaars lip, waardoor Ca-
tharina zich vaak terugtrekt op haar kamer.
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
5

‘Als het zo doorgaat, hoeft het van mij niet meer’

De hele dag in bed

bij een slechte dag
Eén pestende jongen zorgde
ervoor dat Evy (14) uit Breda
depressief raakte. Corona
vertraagt haar herstel.
aangepast naar een terugkerende de-
pressie. Ze kreeg EMDR (traumathera-
pie) voor het ongeluk in de gymzaal en
ging in therapie voor het pesten.

NICOLE ROELANDS Terugval

,,Ik wil gewoon naar school”, zucht de
tiener. Een jaar geleden had ze nooit
gedacht dat ze dit zou zeggen. Zeker
niet door haar verleden waarin ze op de
basisschool is gepest. Een jongen
stookte andere kinderen tegen haar op.
Dat gebeurde altijd op weg naar huis of
als de leraar even de klas uit was.
‘Ik kan niet naar school,
kan geen dingen doen
met vriendinnen’
— dat nu ook is tijdens de lockdown. Vaak
Op school zagen ze het niet en ook
haar ouders hadden niet meteen door
dat het Evy zo raakte. Toen ze een keer
tijdens de gymles onderuit werd ge-
trapt en ondanks de botkneuzing ge-
woon naar huis werd gestuurd, verloor
ze helemaal het vertrouwen in de lera-
ren. ,,Ik voelde me zo alleen, sloot me
op in mijn slaapkamer. Ik wilde niet
meer leven, zag het niet meer zitten.”
Via een spoedprocedure kwam Evy
in het voorjaar van 2019 bij GGz Bre-
burg terecht. Behandelaren constateer-
den een depressie, in eerste instantie
een eenmalige maar inmiddels is dat
hebben geen uitlaatklep meer
Het ging goed met Evy, ze zou in de zo-
mer van 2020 klaar zijn met haar be-
handeltraject. Maar door corona vielen
structuur en duidelijkheid weg, en dat
ging niet samen met het autisme van
Evy. Door het nieuws over de komst
van een tweede golf, kreeg de tiener
een terugval. Vooral toen de scholen in
december de deuren moesten sluiten.
,,Ik kan niet meer naar school, geen
dingen met vriendinnen doen, niet
naar pianoles. Als ik een slechte dag
heb, lig ik heel de dag in bed met de
gordijnen dicht. Dan komen ook weer
de suïcidale gedachten naar boven.”
Het gezin van Evy is inmiddels een
kei in het verzinnen van dingen om de
tiener uit bed te krijgen. Hoe moeilijk
heeft ze geen zin om iets te doen. ,,Dan
kijken mensen ons gek aan als Evy een
boze bui heeft. Maar na een uur fietsen
of lopen gaat het vaak al beter”, vertelt
haar moeder.
Meer nodig
Ze krijgt sinds december een ver-
hoogde dosis antidepressiva. Evy: ,,Wat
vooral zou helpen is terug naar school
kunnen. En leuke dingen doen, zoals
met vriendinnen naar het terras gaan.
Van de zomer ging het zo goed. Ik heb
nu het gevoel dat er veel meer nodig is
om beter te worden. Als het nog langer
doorgaat, hoeft het van mij niet meer.”

in m’n hoofd’
,,Dingen doen is mijn vluchtroute. Shoppen,
naar de film gaan, met vriendinnen de stad in.
Ik heb nu geen uitlaatklep meer.”
Ze vindt het eng om haar behandeltraject bij
de ggz af te sluiten. Ze verwacht dat ze zonder
corona al klaar was ge-
weest. ,,Ik vind het
fijn dat er een plek is
waar ik naartoe kan. ‘Als ik vertel dat ik
Vooral nu we zoveel
thuis moeten zijn. Ik tekenen van borderline
doe wel dingen met
vriendinnen, maar ik
vertoon, denkt iedereen
merk dat de drempel
hoog is om met hen
dat ik gek ben’
hierover te praten.”
Wat zou helpen in
—
haar herstel? Naar
school kunnen en weer dingen met vriendin-
nen doen. ,,En ik wil graag op kamers. Maar ik
ga niet in een stad wonen waar ik nu niets
kan.”

* De naam Catharina is gefingeerd uit privacy-

overwegingen. Haar echte naam is bekend bij Evy: ,,Van de zomer ging het zo goed. Ik heb nu het gevoel dat er veel meer nodig is om beter te wor-
de redactie. den.’’ FOTO RAMON MANGOLD/PIX4PROFS

6
Jong in Teteringen
‘Mijn naam staat nu op Mars’
Hoe is het om op te groeien in West-
Brabant? Waar houden jongeren zich
mee bezig? We laten hen op deze
plek aan het woord. Vandaag Leon
van der Sar (17).
CAROLINE VAN SCHUBERT
Zes jaar geleden verhuisde je
van Pijnacker naar Teteringen.
Was die overgang groot?
,,Het was niet heel moeilijk voor
mij. Dat komt ook omdat we in
de zomervakantie zijn verhuisd
en ik tijdens het nieuwe school-
jaar op mijn middelbare school
kon beginnen. Het verschil met
Zuid-Holland valt wel mee. Ja,
het accent in Brabant is wel an-
ders, natuurlijk. Maar ik wende
snel en leerde al snel nieuwe
mensen kennen in Breda.”
Je woont toch in Teteringen?
,,Ja, maar ik moet eerlijk zeggen
dat ik Teteringen zelf niet zo goed
ken. Breda een stuk beter, want
daar kom ik veel vaker. Daar ga ik
naar school, daar sport ik en daar
wonen mijn vrienden.”
Is Teteringen saai?
,,Niet per se, hoor, maar er is voor
mij niet zoveel te doen. Mijn
broers en zus zitten er wel op
voetbal en ik merk dat dat echt
een ontmoetingsplek is voor de
jeugd. Maar net als hockey
spreekt voetbal me niet zo aan. Ik
zit liever op het water, dus ben bij
de waterscouting gegaan. En die
zit in Breda.”
Hoe is het om in een pandemie
te starten met studeren?
,,Het merendeel gebeurt online.
Dat vind ik op zich niet zo erg,
maar bij wiskunde bijvoorbeeld
Brabantse snacks
Van de afhaalchinees
Van klassiekers als
worstenbroodjes en
eierkoeken tot nieuwkomers
als de Willebrordse Winky. In
deze serie zoeken we uit waar
die Brabantse lekkernijen
vandaan komen. Vandaag:
babi pangang.
Leon van der Sar (17)
Teteringen
Woont met: vader Arjan, moe-
der Simone, broers Menno en
Tom, en zus Kristel
Huisdieren: katten Bhuti en
Sisi
Studie: eerste jaar technische
informatica aan Avans, Breda
Hobby’s: zeilen, pc’s bouwen
en raketlanceringen bekijken
Bijbaantje: vakkenvuller bij de
Jumbo in Teteringen
Verliefd: nee
zou het fijn zijn om echt les te
hebben, zodat je vragen kunt
stellen en opdrachten kunt doen.
Online is het wat lastiger om je
aandacht erbij te houden.”
Mis je het studentenleven?
,,Het is jammer dat je niet veel
van je klasgenoten ziet, maar een
aantal ken ik toch al vrij goed,
omdat we veel in groepjes wer-
ken. Ik ben sowieso niet iemand
die veel uitgaat, want ik zit graag
op mijn kamer thuis achter de
computer te praten met vrien-
den. Af en toe spreek ik nog wel
af of ga ik naar school om aan een
project te werken. Dat is goed
voor mij.”
Je hebt ook een bijzondere én
SANDRA MOERLAND
rg Nederlands klinkt
E babi pangang niet, maar
het gefrituurde spek
met rode saus is toch
echt in Eindhoven ont-
staan, weet Olivier Ching uit
Waalre. Het was zijn opa, Chang
Fa Ching, die aan de wieg stond
van de babi pangang zoals wij die
kennen. Hij bedacht een recept dat
paste bij het Nederlandse smaken-
palet. Een recept dat uiteindelijk
onmisbaar zou worden voor Chi-
nees-Indische restaurants in Ne-
derland.
De babi pangang die wij bij de
afhaalchinees halen, ga je in China
niet vinden. ,,De Chinese babi
Leon van der Sar houdt van water en zeilen. Hij is ook gek op raketlanceringen en keek live naar de
landing van de robot op Mars. FOTO MORENO MOLENAAR/PIX4PROFS
coronaproof hobby: raketlan-
ceringen bekijken. Hoe gaat
dat?
,,Ik kijk veel naar livestreams van
lanceringen en dan let ik vooral
op de technische en natuurkun-
dige informatie die erachter zit.
De ontwikkelingen zijn heel in-
teressant. Het is nog nooit gedaan
en als er dan iets gebeurt, is dat
hartstikke spannend.”
Afgelopen week landde de Per-
severance-robot op Mars. Heb
je dat ook gevolgd?
,,Ik heb live naar de landing geke-
ken; ook naar de lancering in juli.
Deze rover is voor mij speciaal,
omdat mijn naam erop staat. Net
pangang wordt gemaakt van buik-
spek van varkens. Het wordt ge-
kookt en daarna gedroogd en in
een Chinese oven gebakken. Het is
eigenlijk gewoon gegrild buik-
spek. Het nadeel daarvan is dat
Nederlanders over het algemeen
niet zo van vet houden.”
Dus kozen zijn opa en ook an-
dere Chinezen ervoor om minder
vet varkensvlees te gebruiken. ,,Hij
is nekvlees gaan gebruiken. Dat
maakt het gerecht niet alleen min-
der vet, maar ook goedkoper. Dat
nekvlees wordt gestoofd, gedroogd
in de koelcel en de volgende dag in
plakjes gesneden en gefrituurd.
De saus is ook typisch Nederlands,
die doen ze er in China niet over-
heen. Nederlanders zijn gek op
saus. Het bedje van atjar is niet
Chinees, maar Indonesisch. Babi
pangang is ook een Indonesische
benaming.”
In het verleden was de saus an-
ders dan de gladde saus die we nu
kennen, weet Ching. ,,Er gaat on-
als die van 11 miljoen andere
mensen, want je kon je inschrij-
ven om je naam mee te sturen.
Hij staat op drie heel kleine plaat-
jes en is natuurlijk veel te klein
om te lezen, maar het idee dat
mijn naam nu op een rover op
Mars staat, is toch echt heel leuk.”
Denk je dat er in jouw leven
nog mensen op Mars komen?
,,Ik denk het wel. Het Ameri-
kaanse SpaceX ontwikkelt al een
raket om mensen naar Mars te
brengen. Hoeveel tijd dat gaat
kosten, kan ik niet zeggen. Als
het zover is, zou ik misschien wel
willen gaan. Niet als eerste hoor,
maar als er al genoeg mensen zijn
der andere water, azijn, suiker, to-
matenpuree en sambal in. Dat was
vroeger ook zo, maar er werd ook
knoflook, ui, citroen en gekonfijte
gember aan toegevoegd. De saus
die je nu bij de babi pangang
krijgt, is heel glad, er zitten geen
stukken groenten of citrusvruch-
ten in. De restauranthouders van
nu hebben het recept gekregen en
hebben het versimpeld.”
Het begon allemaal in Eindho-
ven, maar al snel was babi pan-
gang niet meer weg te denken van
het menu van afhaalchinezen
door heel Nederland. ,,Chinezen
zijn goed in kopiëren”, zegt hij la-
chend. ,,Toen is iedereen het gaan
doen. Het is typisch Nederlands
geworden. In Spanje kun je onze
babi pangang niet krijgen.”
Ching is binnenkort te zien in
de documentaire waar Julie Ng
aan werkt: Wij zijn meer dan babi
pangang. De documentairemaak-
ster nam samen met filmprodu-
cent San Fu Maltha het initiatief
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
geweest en het veilig is, mis-
schien wel.”
Terug naar Teteringen. Zijn
daar mooie plekken?
,,Het is een mooi dorp. Ik vind
het nieuwbouwproject bij de
Waterdonken er mooi uitzien.
Vooral bij het water, het lijkt me
fijn daar te wonen.”
Zou je niet liever op kamers in
Breda gaan?
,,Nee, hoor. Ik ben nog te jong om
op mezelf te gaan wonen en ben
er ook niet mee bezig. Ik woon
fijn bij mijn ouders thuis en heb
geen behoefte aan iets anders. In
Teteringen zit je overal dichtbij.”
de Chinees-Indische restaurant-
cultuur op de lijst van immaterieel
erfgoed te krijgen. Dat is deze
maand gebeurd. Het aantal restau-
rants is in de loop der jaren fors te-
ruggelopen. ,,De Chinese restau-
rants sterven een beetje uit”, be-
aamt Ching. 
Of hij denkt dat babi pangang
ooit volledig van het Nederlandse
menu verdwijnt? ,,Dat denk ik
niet. Babi pangang wordt ook nog
steeds bij supermarkten verkocht.
Ook hebben veel Nederlanders het
leren maken. Het zal niet uitster-
ven, maar het zal wel veel minder
worden. Corona versnelt het pro-
ces. Babi pangang was ooit een
trend, maar er zijn veel trends ge-
weest de afgelopen jaren. Dat is
het leuke van Nederland”, vindt
hij. ,,Eerst was het de afhaalchi-
nees, toen shoarma, toen sushi”,
somt hij op. De huidige trend is
volgens hem dimsum, die hij met
zijn huidige bedrijven levert aan
de horeca en supermarkten.
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
7

Mogelijkheden voor maakindustrie zijn eindeloos

De fabriek van de toekomst bestaat uit een aantal modules die, als

Fabriek van
ze worden geschakeld, bijna elke handeling kunnen uitvoeren, zon-
der dat er een mens aan te pas komt. In deze opstelling worden te-
lefoontjes in elkaar gezet. FOTO RON MAGIELSE/PIX4PROFS

achines en robots kunnen echter modules met een

M die met elkaar pra-

ten via een super-
andere functie snel worden bijge-
schoven; robotarmen herkennen

de toekomst
snelle, draadloze
5G-verbinding. Dat
gebeurt in de fabriek van de toe-
komst. Dit project, waarbij bedrij-
ven en onderwijs elkaar gevonden
hebben, is uniek voor Nederland.
In de hal van Gate2 aan de
welke van de vier beschikbare
grijpers ze moeten gebruiken. Zo
zijn kleine partijen sportschoe-
nen met een eigen stiksel of ont-
werp te maken.

staat in Rijen
De fabriek van de toekomst bestaat al: in Rijen.
Hier worden op een lopende band
smartphones in elkaar gezet. Robots rijden af
en aan. Bijzonder? Ja, want er komt geen
mensenhand aan te pas.
BERRY VAN DER HEIJDEN
Ericssonstraat in Rijen is dan ook
een revolutie gaande voor het Robots en
midden- en kleinbedrijf, al is dat
niet direct te zien. De aaneen- machines praten
schakeling van kasten, modules,
lopende banden, robotarmen en met elkaar via
zelfrijdende robots roepen vooral
vragen op. De naam Cyber Physical
supersnelle
Factory (fabriek van de toekomst)
helpt de leek ook niet echt. Maar
5G-verbinding
antwoorden volgen snel als de lo-
pende band draait, de robots rij-
—
den en de betrokkenen bij het In Duitsland zijn ze echter al
project van wal steken. veel verder. Neem de autoindu-
In de maakindustrie gaat het strie. Daar maken ze tal van uit-
steeds vaker om het snel produce- voeringen van een type auto op
ren van kleine hoeveelheden pro-
ducten. Een traditionele produc-
dezelfde band. De mogelijkheden
zijn eindeloos, maar dan moet een
tielijn ombouwen kost veel geld bedrijf die stap wel durven te zet-
en tijd. In de opstelling bij Gate2 ten.

LEES VERDER OP PAGINA 8

 ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
8

Maakindustrie moet snel kunnen schakelen

VERVOLG VAN PAGINA 7

In de fabriek van de toekomst
worden repeterende hande-
lingen voor de mens uitge-
bannen. Machines doen
geestdodend werk als het
sensoren of deze goed is uit-
gevoerd. De gegevens worden
draadloos doorgegeven aan
de volgende stap en opgesla-
gen in de chip die bij de tele-
king met Avans Hogeschool.
Jaarlijks zullen ongeveer
tweehonderd studenten en
dertig docenten van verschil-
lende studierichtingen in de

‘Hier is een openschroeven van een tele-

foontje. Rijdende robots hou-
den zes 3D-printers of machi-
nes in de gaten die plastic
foon hoort.
Zo kunnen chips worden
uitgelezen, herkent een 3D-
camera afwijkingen, en zijn
praktijk met dit basismodel
met de nieuwste technieken
gaan experimenten.
Tenminste, ze gaan een

revolutie producten uit-

spugen. En ze
brengen volle
digitale kopie maken.
Daarop kunnen ze
alle toepassingen op
Machines doen nu
gaande’ kratten naar het
magazijn, om
een paar voor-
beelden te noe-
geestdodend werk als een
afstand in gang zet-
ten, testen, kijken wat
er gebeurt en aanpas-
sen.
Om de maakindustrie betaalbaar te houden men. telefoontje openschroeven Ook kunnen bedrij-
en dus in Nederland, is nieuwe technologie In deze omge- ven terecht met vra-
onmisbaar. De impact voor bedrijven is ving wordt de — gen of een ‘smart fac-
groot. Hoppenbrouwers Techniek, Festo en volgende stap tory-oplossing’ voor
Ericsson hebben zich dan ook gemeld voor gezet naar het maken van een QR-codes te gebruiken om hen haalbaar is. Dat is op zich
de fabriek van de toekomst. product waarbij alle nieuwe via een app het systeem even- hard nodig. Waar Nederland
technologie gecombineerd tueel bij te stellen. Dat in een wel een bijna maximaal
wordt in een zo compact voor Nederland uniek indu- bereik heeft voor mobiele
,,Smart industry staat nooit stil’’, zegt directeur mogelijke opstelling. Bijvoor- strieel 5G-netwerk, waarvoor verbindingen, loopt de maak-
Roel Hoosemans van Hoppenbrouwers Techniek. beeld om een smartphone in Ericsson van het ministerie industrie volgens de partners
Het technologische bedrijf met vijftien vestigin- zes stappen in elkaar te zet- van Economische Zaken een van dit project hopeloos
gen en 1500 man personeel heeft grote behoefte ten, zoals bij het basismodel experimenteervergunning achter op de toepassingen
aan technische studenten. ,,Er is een revolutie in Rijen. heeft gekregen. van hoogwaardig 5G-data-
gaande, maar vooral het midden- en kleinbedrijf Na elke stap controleren Uniek is ook de samenwer- verkeer.
schrikt er voor terug.”
,,Voor veel bedrijven is niet tastbaar hoe ze hun
bedrijf kunnen vernieuwen. Bij Gate2 kunnen ze
cases uit hun bedrijf voorleggen. Hier is een labo-
ratorium met alle technologie van een hele fa-
briek waar we met studenten voor hen de oplos-
sing uitwerken en daarna compleet installeren.” Studenten Avans aan de slag met de nieuwste technologie
Ook Hoppenbrouwers, dat jaarlijks met twee-
honderd stagiairs werkt, ziet de toekomst van de
maakindustrie in het snel kunnen omschakelen.
,,Op een band waar vandaag aardappelen worden
gesorteerd, wordt morgen puree gemaakt.”
‘We kunnen veel van dit
Neusje van de zalm
Festo uit Delft levert de machines en apparatuur.
Marcel Henneman noemt de lesopstelling het
systeem leren’
Bedrijven klagen volop
neusje van de zalm voor het onderwijs in Neder-
land. ,,We lopen in Nederland erg achter op VS, dat het in opleidingen
Scandinavië en Duitsland. Wij zijn net als de an- schort aan
dere partners trots dat deze ontwikkeling bij het praktijkervaring. Die
onderwijs begint.” handschoen heeft Avans
Jeroen Buijs van Ericsson voelt zich een beetje opgepakt. Dit jaar gaan
een vreemde eend in de bijt in een productieom- meer dan tweehonderd
geving. ,,Ericsson levert netwerken voor hoog- studenten en dertig
waardige, draadloze communicatie. Behalve voor docenten met de fabriek
de telefoon zien wij mogelijkheden voor meer van de toekomst aan de
toepassingen voor 5G, zoals in de industrie. slag, van technische
Daarom doen we graag mee.”
opleidingen tot sales en
Draadloos marketing.
De behoefte aan draadloze, snelle en betrouwbare
communicatie neemt in rap tempo toe. De sta- BERRY VAN
biele ultrahoge snelheid van dataoverdracht DER HEIJDEN
maakt de zelfrijdende auto en zelfstandig opere-
rende robot mogelijk. Het gebruik van sensoren Ricardo Abdoel, directeur
(internet of things waarbij machines met elkaar kunstmatige intelligentie
communiceren) en 3D-camera’s met directe ana- bij Avans: ,,Op een traditio-
lyse en reactie vragen daarom. ,,Als je een robot nele productielijn kun je
zes schroefjes in een accu laat boren, is het altijd maar één product maken. Etienne van Dalen is een van de Avans-studenten die de installatie in de fabriek gaan
even vast, hij wordt niet ziek en kan zeven dagen Met dit systeem kun je snel nabouwen om ermee te experimenteren. FOTO RON MAGIELSE/PIX4PROFS
per week werken.” omschakelen naar een ander
Bij een autofabrikant in Duitsland rijdt een ro- product. Door de communi- ,,Zo kun je een toepassing brede ervaring mee van be- singen testen.”
bot halffabrikaten door de fabriek. ,,Dat kunnen catie tussen chip en robot, schrijven voor elke stap op drijven als Ericsson en Tesla Etiënne van Dalen is der-
wij hier nu ook testen. Als eerste in Nederland in internet of things, weet de ro- de lopende band”, zegt Ab- en vijftien jaar VS. dejaarsstudent industriële
een industrieel 5G-netwerk, zoals we op onze be- bot dat hij bijvoorbeeld een doel. ,,Studenten in het derde automatisering. ,,Ik denk dat
drijvencampus in Rijen hebben. Het ministerie andere grijper moet gebrui- jaar leren nu in een echte we veel van dit systeem
van Economische Zaken heeft ons een speciale ken. Of je vervangt een han- Ontwerpen praktijkomgeving de kunnen leren. We gaan het
experimenteer-licentie verstrekt, want de band deling.” Zijn collega Henny van der nieuwste technologie in het nu eerst digitaal nabouwen.
met de golflengte die van 5G gebruik gaat maken, Zoals in de tuinbouw met Linden, sinds een jaar do- land. We bouwen de instal- Dan kunnen we straks op
wordt volgend jaar pas geveild, twee jaar later dan 3D-camera’s een paprika op cent mechatronica bij latie die hier in Gate2 staat school op een beeldscherm
in Duitsland.” kwaliteit wordt geselec- Avans, leert studenten pro- digitaal na. Op die digitale zien wat er gebeurt als wij
teerd, kun je in de maak- ducten te ontwerpen en be- kopie kunnen ze vanuit alle een bepaalde handeling ver-
industrie controleren of bij- sturen waarin beweging vestigingen van Avans in richten. En dan begint het
voorbeeld een cover goed op centraal staat, zoals robots. Brabant experimenteren pas.”
een telefoon is geplaatst. Van der Linden neemt een met het systeem en toepas- Etiënne heeft er zin in.
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
9

‘Deze fabriek is ons

nieuwe vlaggenschip’
Directeur Pierre van Kleef (links)
van Gate2 in gesprek met Roel
Hoosemans van Hoppenbrouwers
Techniek. FOTO RON MAGIELSE/PIX4PROFS

Gate2 is een onderdeel van Mid-
point Brabant, een samenwer-
kingsverband met bedrijven, or-
ganisaties en onderwijs dat zich
richt op de economische ont-
wikkeling van vernieuwende
technieken.
Directeur Pierre van Kleef
heeft de partners Ericsson (Tele-
communicatie), Hoppenbrou-
wers Techniek, leverancier Festo
en Avans Hogeschool bijeenge-
bracht.
,,De fabriek van de toekomst is
ons nieuwe vlaggenschip. Wij
lopen bij de inzet van deze mo-
dernste technologie ver achter
op Duitsland, de VS en Scandi-
navië”, zegt Van Kleef.
Onderwijs in de praktijk is het
antwoord. ,,Studenten moeten
die leerhokken uit. Ze kunnen
hier met deze technieken wer-
ken, dat zie je nergens in Neder-
land.”
Leverancier Festo, Hoppen-
brouwers Techniek, Ericsson en
docenten van Avans brengen
hun expertise over aan studen-
ten van Avans en ROC Tilburg.
Ieder brengt eigen kennis in en
de studenten leren in de praktijk
met de nieuwste technologie
van Nederland werken. Die ken-
nis nemen ze na hun opleiding
mee als ze gaan werken.
Waar is
de mens?
Op de lopende band wordt
in een aantal handelingen
een telefoon in elkaar
gezet. Er komt geen men-
senhand aan te pas. In
plaats daarvan sensoren,
3D-camera’s, program-
meerbare robotarmen,
chips, druk- of zuignap-
pensystemen. Zelfrij-
dende en zelfdenkende
robots reageren snel door
het 5G-netwerk. Ze bren-
gen onderdelen en halen
kratten met telefoons op.
Waar is de mens? Die con-
troleert het proces op de
computer of via een app.
Bij voorkeur vanaf het va-
kantieadres, maar
meestal toch in de fabriek
of van huis uit.
Gaat er dan geen werkge-
legenheid verloren?
Directeur Pierre van Kleef
van Gate2: ,,Toen de eer-
ste machines kwamen,
zijn daar ook nieuwe be-
drijven en banen uit voort-
gekomen.”

In deze opstel-
ling worden
mobiele tele-
foons in elkaar
gezet door
machines en
robots. Ze
communice-
ren met elkaar
via een super-
snel 5G-net-
werk.
ILLUSTRATIE FESTO
 ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
10

Saskia Noort Zo doen zij dat

Straks krijgen we Italianen zijn kampioenen in
ook de dansmanie gevlei, maar hoe lang nog?
FOTO HOLLANDSE HOOGTE
Saskia Noort schrijft op deze plek Op 1 maart is het
wekelijks over nieuws dat haar raakt. nationale complimenten-
dag in Nederland. Daar
hebben ze in Italië geen
speciale dag voor nodig,
aten we eerlijk zijn, de maatregelen – wie houdt zich daar is een pluim

L er nog aan? Een jaar geleden, toen deze ellende be-

gon, waste ik mijn handen obsessief en vreesde ik bij
iedere kriebel in de keel dat ik stikkend zou sterven,
met al mijn dierbaren in mijn kielzog. Met grote
bogen liep ik om de medemens heen, sporters met hun gehijg
vervloekend, ik zag hoe de coronawolken zich samenpakten
en trok me terug met één kind om de vrijwillige opsluiting
mee door te komen, al persconferentie kijkend. Ik sliep niet en
dronk veel, te midden van grootverpakkingen wc-papier.
Filmpjes van operazangeressen die uit hun slaapkamerraam
aria’s ten gehore brachten raakten me toen nog. We klapten
voor de zorg en geloofden Ab Osterhaus. Kortom, er was on-
danks de fysieke afstand en angst voor virusoverdracht toch
een groot gevoel van saamhorigheid. We deden het met zijn
allen, levens redden door Netflix te kijken. Geert en Thierry
riepen op tot keiharde lockdown en Rutte was een fantastisch
leider.
Inmiddels zijn we een jaar verder en staan we elkaar naar het
leven. Roepen gerenommeerde economen op om kwetsbaren
met elkaar in hotels op te slui-
ten, zitten we te vloeken en te
tieren naar de beeldbuis zodra
Ernst Kuipers, Jaap van Dissel
of Hugo de Jonge verschijnen,
en geloven de helft van onze
Anderhalve Facebooktijdlijn en alle BN’ers
dat het een complot is.
meter is Hier, aan de rand van het
amperhalve Vondelpark, vindt afgelopen
weken dagelijks een rave
meter plaats van jongeren die, ware
de horeca open, geen alcohol
geworden geserveerd zouden krijgen. De
Albert Heijn zit er niet mee,
en klaarblijkelijk de handha-
ving ook niet, met als resultaat
Project X-achtige taferelen
compleet met kots en drugs-
schijt bij mijn achterdeur en
aggregaten waarop dj-appara-
tuur is aangesloten.
Zo zit ik dus op een mooie
dag in mijn tuin met op de
achtergrond apocalyptische
taferelen. Spreekkoren die
‘Joden! Joden!’ roepen, Low-
landsachtig geroezemoes op
donkere beats; duizenden
wappies, hooligans en kakkers-
kinderen verzamelen zich tot
een feestorgie en ik en mijn
ene bezoeker concluderen: hier is geen houwen meer aan. Zie
deze geest maar weer eens in de fles te krijgen. Mochten er
weer verzwaringen van maatregelen komen, vrees ik het ergste.
uitdelen iedere dag
smeermiddel in de
conversatie. Maar veel
Italiaanse vrouwen zijn
niet langer gediend van
het eeuwige ‘hallo,
schatje’.
ANGELO VAN SCHAIK
ROME
,,Ciao, bello.’’ De barista
begroet de vaste klant en
vraagt of hij zijn gebruike-
lijke koffie wil. Een korte
knik en een paar minuten
later schuift hij een dam-
pende cappuccino op de bar.
,,Wat een mooie jas,
nieuw?’’ zegt een andere
vaste klant in het voorbij-
gaan. ,,Ja, dottore, grazie’’,
een subtiele verwijzing
naar de academische status
van de klant.
Het uitwisselen van com-
plimenten is een dagelijks
ritueel in willekeurig welke
Italiaanse bar. Italianen
strooien met complimen-
ten, ze verstaan de kunst
van de vleierij. Een traditie
die teruggaat naar de 18de
eeuw, naar het Venetië van
Giacomo Casanova. De
meesterverleider was de ko-
ning van het juiste woord
op het juiste moment, van
VEEL GEDEELD
Giacomo
Casanova was
de koning van
het juiste
woord op het
juiste moment
het complimenteren. ‘Wat
is een kus? Het is niets an-
ders dan het brandende ver-
langen om een deel van je
geliefde in te ademen’,
schreef de beroemde Vene-
tiaan in één van zijn filoso-
fische werken.
Casanova staat model
voor de latin lover, voor het
cliché van de zongebruinde
Italiaan die op de stranden
van Rimini, in de straten
van Rome of aan het Como-
meer elke (Noord-Euro-
pese) vrouw in katzwijm
kon laten vallen met goed-
gekozen complimenten.
Maar het cliché klopt
steeds minder. De op straat
geroepen ciao bella en ‘glim-
lach eens naar me’ laten
vrouwen niet in katzwijm
vallen, maar geven hen een
onveilig gevoelen. In 2018
werd naroepen in Frankrijk
een misdrijf waar tot 750
euro boete op staat en een
verplichte cursus voor een
ongepast commentaar. Itali-
aanse vrouwen lanceerden
een petitie om dit ook in
hun land strafbaar te ma-
ken. En met bijna 9 miljoen
Italiaanse vrouwen die in
hun leven te maken hebben
gehad met ongepaste com-
plimenten op straat, lijkt
zo’n wet hard nodig.

En nee, ook ik zit niet met slechts één bezoeker. Ook ik

neem een loopje met sommige regels. Anderhalve meter is
amperhalve meter geworden, mijn kinderen hug ik, mijn
vrienden zie ik, de avondklok is er om te ontduiken. Omdat
de eenzaamheid, het afgesloten zijn en de uitzichtloosheid
niet meer te dragen is. Natuurlijk mopper ik op de onverlaten
die mijn mooie achtertuin slopen met als ergste bijverschijn-
sel de onwaarschijnlijke hoeveelheid rotzooi die ze iedere
avond voor de anderen achterlaten, maar ik snap ze wel. Het
gemis van de kudde wordt te groot, de hunkering naar fysiek
contact ondragelijk.
Nog even en we worden bevangen door de dansmanie, net
zoals de Straatsburgers in 1518, die na tijden van ontbering en
pandemieën massaal bevangen werden door danshysterie, de
onbedwingbare drang te dansen tot ze er dood bij neervielen.
Een verschijnsel dat destijds door heel Europa ging, net zoals Gewichtig transport
de pest, en onder meer bekend werd als Sint-Vitusdans.
Google maar eens. Je krijgt er bijna zin in. Een 139 jaar oud Victoriaans huis krijgt een nieuw adres in San Francisco, zes
huizenblokken verderop. Het gebouw, dat lange tijd leegstond en enigszins in verval
is geraakt, werd op een gigantische truck geladen en met een vaartje van een
kilometer per uur verplaatst. De verhuiskosten bedroegen 400.000 dollar. FOTO AP
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
11

1 jaar corona in Nederland

27 februari 2020:
‘We hebben er één!’
Het zou zo’n vaart niet
lopen met dat gekke
virus uit China,
dachten we een jaar
geleden. Drie
hoofdrolspelers van
het eerste uur, Joost
Boons (patiënt nul),
arts Sabine Wittens
en microbioloog
Jean-Luc Murk
blikken terug.

MEREL VAN BEERS EN PIM DIKKERS

et is 21 januari 2020. Voor Jean-

Luc Murk ligt een flink pak
papier. Het zijn de eerste studies
over 2019-nCoV (wat we later
Covid-19 zouden noemen), op
dat moment in Europa nog niet
veel meer dan een vakterm in
medische kringen. ‘Wat lijkt dit
op het SARS-virus zeg’, denkt de
arts-microbioloog van Elisabeth-
TweeSteden Ziekenhuis in Til-
burg bij zichzelf.
In de Verenigde Staten wordt rond dezelfde
tijd de eerste besmetting bevestigd. De man
was in Wuhan geweest en meldde zich vier
dagen later met een longontsteking. Begin fe-
bruari heeft ook Duitsland de eerste corona-
patiënt. Hoog tijd dat we het Sars-protocol af-
stoffen en ons voorbereiden, bedenkt Murk
en gaat aan het werk.
Hij hoort het zichzelf begin februari zeg-
gen: ‘Reken erop dat iedereen het gaat krij-
gen’. Tientallen Tilburgse verpleegkundigen
kijken hem aan tijdens een presentatie van
hun microbioloog over een nieuw soort vi-
rus. ,,Iedereen gaat voor de bijl, maar het
komt goed’’, gaat Murk verder. ,,Van het zorg-
personeel zal waarschijnlijk maar een hand-
jevol met ernstige klachten in het ziekenhuis
belanden’’, schat hij in. ,,Dit zal zo weer voor-
bij zijn, jongens. Waarschijnlijk rond mei als
het seizoen van de verkoudheidsvirussen
over is’’, vertrouwt hij zijn gehoor geruststel-
lend toe. Iedereen gaat over tot de orde van de
dag. Corona? Dat zien ze dan wel weer.
PATIËNT NUL
JOOST BOONS (57)
Joost Boons werd Zo’n anderhalve week later stuurt Joost
in februari 2020 Boons nietsvermoedend zijn huurauto door
ziek. Hij is weer de heuvels in Lombardije. Hij zit niet echt op
helemaal genezen. z’n gemak. De zitting is nog warm van de vo-
FOTO MARC BOLSIUS rige huurder, het stuur en de versnellings-
pook plakken aan alle kanten. Eenmaal in het
hotel wast hij direct zijn handen. Gewoon,
omdat-ie ‘proper is van zichzelf’. Niets meer,
niets minder.
Loon
op Zand Boons is in Italië voor een lederbeurs.
Zijn grootste zorg: de nieuwste mode-
trends. Drie dagen lang laat hij zich er
in Milaan over bijpraten. De onderne-
ETZ mer uit Loon op Zand ontmoet er (po-
tentiële) klanten, oude bekenden,
TILBURG vrienden. Hij schudt handen, zet kus-
sen op verschillende wangen. Het
woord corona, dan nog een vaag begrip
uit China, valt niet of nauwelijks.
Vermoeid na drie drukke beursdagen stapt
Boons vrijdag in het vliegtuig naar Zaventem.
Zijn buurman zit geen moment stil. Joost
Boons ergert zich groen en geel. De Italiaan
blijft maar hoesten en kuchen. Gelukkig
duurt de vlucht maar een dik uur.
Vijf dagen later voelt Boons zich voor het
eerst grieperig. Hij wijt het aan zijn trip, mis-
schien heeft die ‘vervelende Italiaan’ hem wel
aangestoken. ‘Of zou het door carnaval ko-
men?’, vraagt hij zich af. Hij bracht het week-
end van 23 en 24 februari feestend door in Til-
burg en Loon op Zand. Al snel gaat hij achter-
uit. Die woensdagavond denkt hij voor het
eerst: het zal toch geen corona zijn? Griep
wordt druk op de borst. Thuis in Loon op
Zand wordt het Elisabeth-TweeSteden zie
LEES VERDER OP PAGINA 12
 ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
12

1 jaar corona in Nederland

VERVOLG VAN PAGINA 11

FOTO MARC BOLSIUS

kenhuis in Tilburg. De ambulancebroeder
stelt Boons op z’n gemak. Dit soort ritjes, met
patiënten bij wie ze corona vermoeden, heb-
ben ze al vaker gemaakt de laatste dagen. Maar
uiteindelijk is het ‘steeds negatief’, klinkt het.
Nachtdienst
In datzelfde ziekenhuis in Tilburg begint arts
Sabine Wittens iets voor 23 uur aan haar
nachtdienst. ,,Zullen we nu eerst maar eens
een keer die protocollen lezen?’’, vraagt ze aan
haar collega. Ze heeft een soort voorgevoel. ,,Je
hoort er steeds meer over. Tijd dat we weten
wat we moeten doen, toch?’’ Heel ingewik-
keld is het niet, leest ze. Mondkapje, pak,
handschoenen en de patiënt direct in isolatie.
Nog geen uur later krijgt de 36-jarige arts uit
Rosmalen de melding vanuit de ambulance.
Ze hebben iemand. Ze denken dat het corona
is. Wittens trekt meteen de beschermende
kleding aan en zoekt het afzetlint in de kast.
Ze schermt de kamer van Boons op de
Spoedeisende Hulp af. De toegangsdeur (de
SEH heeft meerdere ingangen) gaat op slot.
Niemand behalve Wittens komt op zijn ka-
mer. Het is midden in de nacht, maar ze belt
toch met de communicatieadviseur van het
ziekenhuis: ,,Ik ga hier iemand neerleggen van
wie ik denk dat hij corona heeft.’’
Wittens realiseert zich dat het groot nieuws
is. Dat het ziekenhuis zich moet voorbereiden.
Ze belt ook meteen naar de manager van de
verpleegafdeling waar ze haar patiënt straks
heen stuurt. Joost Boons is een spoedgeval,
maar gelukkig niet zo ziek dat hij op de inten-
sive care opgenomen moet worden. De ver-
pleegafdeling moet hem overnemen. ,,Maar
neem maatregelen’’, waarschuwt Wittens.
,,Hij heeft waarschijnlijk corona.’’
Boons zelf heeft dan alleen nog maar voor-
zichtige vermoedens. Maar die worden wel
steeds sterker. De koorts, de kortademigheid,
de druk op de borst. Dat waren toch sympto-
men van dat coronavirus? Hij wordt nerveus.
Zijn arts stelt allemaal vragen over zijn reis
naar Italië. Waar is hij geweest? Met wie? Hij
ziet het lint om de deur. ,,We gaan u over-
plaatsen naar een andere afdeling meneer’’,
zegt Wittens tegen hem. ,,U gaat in isolatie, in
afwachting van de uitslag van de coronatest.’’
Jean-Luc Murk is de volgende ochtend in
het laboratorium van het ETZ. Hij hoorde gis-
teravond al over Boons. Zijn collega Anton
Buiting had toestemming gegeven voor de
test en praat hem bij. ,,Grote kans dat dit er
een is’’, zegt Buiting. De PCR-test van Boons
draait. De analisten in het laboratorium zien
de lijn steeds verder omhoog kruipen. Het zal
toch niet? Rond 14 uur is er geen twijfel meer.
,,We hebben er gewoon één!’’ Hoe wrang dat
DE ARTS
SABINE WITTENS (36)
nu ook klinkt, het was een soort jubelstem-
ming. De eerste coronapatiënt van Nederland
is in hún ziekenhuis, dat is voor microbiolo-
gen nou eenmaal iets als olympisch goud. De
test wordt meteen doorgestuurd naar het
RIVM en Rotterdam ter controle, maar Murk
weet het zeker.
Wittens wordt wakker na haar nachtdienst.
Het is middag. Haar telefoon staat vol met ge-
miste oproepen. ‘Hij is positief getest!’, leest
ze. Gelukkig was hij niet zo heel erg ziek,
denkt ze. Misschien valt corona wel mee. Wit-
tens rijdt naar het ziekenhuis; haar volgende
nachtdienst begint. Ze parkeert haar auto bij
de ingang, waar het inmiddels wemelt van de
pers. Op Facebook ziet ze foto’s circuleren
waar Boons op staat. Zijn hoofd is omcirkeld.
‘Dit is hem. Dit is patiënt nul’, staat erbij. Ze
schrikt. Wat een heksenjacht. Misselijk wordt
ze ervan.
Patiënt nul
,,Goedemiddag dames en heren, dank voor uw
komst’’, begint de Tilburgse burgemeester
Theo Weterings. Het is 28 februari 12.30 uur.
De persconferentie over patiënt nul, waar heel
Nederland inmiddels van op de hoogte is, be-
gint. De tweede patiënt is inmiddels ook be-
kend, een vrouw uit Diemen. Jean-Luc Murk
zit naast Weterings. Hij kijkt naar de micro-
foons op de tafel. Kranten, radio, televisie. Lo-
kaal en landelijk. Alle ogen zijn op de burge-
meester, Ariene Rietveld (die namens de
GGD in aangeschoven) en hem gericht. Murk
heeft best wat ervaring met de pers. Maar dit
is toch anders.
Daarbij was de voorbereiding minimaal, de
druk om het nieuws zo snel mogelijk naar
buiten te brengen was groot. Ze konden deze
persconferentie twee keer met een uurtje uit-
stellen, maar toen móesten ze wel. ,,De patiënt
was in de dagen dat hij carnaval vierde niet
besmettelijk. Dat betekent dat er nu geen re-
den is tot ongerustheid voor mensen die zich
zorgen maken over contact met deze persoon
tijdens carnaval’’, zegt Weterings, die hamert
op de privacy van de patiënt.
‘Wanneer is een patiënt nou concreet be-
smettelijk?’, vraagt een journalist van de Volks-
krant. Murk: ,,De patiënt is besmettelijk als hij
klachten heeft. Als hij flink hoest. Meestal
heeft-ie dan ook koorts. En het duurt even.
Dus als je het virus hebt, maar geen klachten
hebt, dan ben je niet besmettelijk.’’
Murk kijkt de journalist aan, vouwt z’n
handen in elkaar houdt z’n rug recht. ,,Kijk’’,
gaat hij verder. ,,We moeten rekening houden
met het feit dat dit een nieuw virus is. Dat we
nog niet alle details weten. Je kan nooit met
100 procent zekerheid hier een uitspraak
doen.’’
Sabine Wittens is inmiddels weer thuis van
‘Als het virus haar tweede nachtdienst. De telefoon gaat.
Boons vrouw is ook besmet, hoort ze. Shit,
onder controle is, denkt ze, die heb ik gezien terwijl ik m’n pak
nog niet aan had. Ze hoort dat ze per direct in
kampen we nog quarantaine moet. Ze gaat naar het ziekenhuis
altijd met de om zich te laten testen, maar de daaropvol-
gende dagen hangt de test aan haar eigen
gevolgen’ voordeur. Of ze het zelf wil doen en de test
weer terug wil hangen.
— Boons zet die vrijdagochtend z’n televisie
aan. Vanuit het ziekenhuisbed kijkt hij het
nieuws. Gaat dit over mij?, denkt hij. Hij
schrikt. Hij ziet de weekmarkt van zijn eigen
Loon op Zand voorbij komen. Mensen aan het

De hectische eerste dagen

Toenmalig minister van
Medische Zorg Bruno
Bruins krijgt tijdens een
uitzending van Nieuwsuur,
gewijd aan corona, 27 fe-
bruari een briefje in zijn
hand geduwd. ,,Er wordt
mij bevestigd dat er een
patiënt is met het coronavi-
rus in Nederland’’, meldt hij
(foto links). Een dag later
vindt een drukbezochte
persconferentie plaats in
Tilburg. Jean-Luc Murk
schuift aan als deskundige
(derde foto). Het gaat
daarna meteen hard. Met
name in Noord-Brabant
worden snel veel gevallen
van corona gemeld. Binnen
twee weken stromen pa-
tiënten met benauwdheids-
klachten en koorts toe en
begint de topdrukte op de
ic’s. FOTO’S NOS EN HOLLANDSE
HOOGTE/ANP
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
woord die hij kent. Z’n telefoon telt honder-
den ongelezen berichten. Hij laat het maar.
Heeft andere dingen aan z’n hoofd.
Wittens heeft geen klachten. Ze test vijf
dagen lang negatief. Ze gaat weer aan het
werk en stapt in de auto. ‘Dertien mensen
met corona in het ziekenhuis’, hoort ze op de
radio.
Joost Boons is dan net thuis in Loon op
Zand. Vijf dagen ziekenhuis was voldoende
voor hem. Hij is koortsvrij en voelt zich
steeds beter. Twee weken lang blijft hij nog
verplicht binnen, met vrouw en dochter.
Buiten die Loonse voordeur ziet de wereld er
iedere dag een beetje anders uit. Corona
grijpt om zich heen. Hij is midden maart al
lang geen bijzonder geval meer. Patiënt nul is
vergeten. Patiënt 164 meldt zich.
❋❋❋
erugkijkend op die roerige maand
T februari 2020 weet Jean-Luc
Murk nu: een van de ‘problemen’
was patiënt nul. Joost Boons was
in vergelijk met latere gevallen
niet heel erg ziek en de herkomst van zijn be-
smetting was te verklaren. Daardoor gingen
niet meteen alle alarmbellen af. ,,Joost Boons
was eigenlijk de verkeerde patiënt nul. Ik be-
sefte pas twee weken later dat het goed mis
was toen het Beatrixziekenhuis (in Gorin-
chem, red.) een hele afdeling sloot.’’
Een vrouw had er een week doorgebracht.
Eerst op de verpleegafdeling, later op de ic.
Het ging niet. Dus werd ze overgeplaatst naar
het Erasmus in Rotterdam. Murk: ,,Daar werd
pas bekend dat ze corona had. Een grote
schok. Want zij was het land niet uit geweest.
Ze moest het in Nederland hebben opgelo-
pen. Toen dacht ik wel, o nee. Het gaat hele-
maal los.’’
Murk is inmiddels een bekende Nederlan-
der. Wat begon met een eerste persconferen-
tie in Tilburg mondde uit in een bijna weke-
lijks optreden bij Op1, Beau of Jinek. Neder-
land vroeg Murk om uitleg, en kreeg altijd
een helder antwoord. Toch was het voor de
arts-microbioloog moeilijk om alles bij te
houden. ,,Iedereen zag mij als die expert,
maar tegelijkertijd werd het veld zo groot en
complex dat ik het niet altijd meer kon over-
zien. Op een gegeven moment kwamen er
wel duizend coronastudies per dag binnen.’’
Het maakte Murk onzeker. ,,Als ik me een
paar dagen niet had kunnen inlezen, wist ik
dat ik achter liep. Een vreselijk gevoel.’’
Ook Sabine Wittens kijkt voorzichtig naar
de toekomst. Naar een ziekenhuis dat niet
langer overspoeld wordt met corona. Maar ze
FOTO MARC BOLSIUS
DE MICROBIOLOOG
JEAN-LUC MURK (45)
is somber. ,,Als het virus onder controle is,
kampen we nog altijd met de gevolgen.’’
‘Twee weken
Vermoeid
later besefte ik Joost Boons, de eerste officiële coronapatiënt
van het land, heeft helemaal geen last meer
pas dat het goed van zijn besmetting. Ja, de ondernemer is
mis was. Ik dacht soms wel wat vermoeid, maar dat wijt hij
toch vooral aan zijn leeftijd, hij is 57. Hij zit
o nee, het gaat aan dezelfde tafel waaraan hij in maart 2020
voor de eerste (en tot nu ook laatste) keer zijn
helemaal los’ verhaal deed. Voor deze krant maakt hij op-
nieuw dezelfde uitzondering.
— Zijn gedachten gaan eerst nog maar eens te-
rug naar twaalf maanden geleden. Naar de film
die hij in zijn hoofd al zo vaak afspeelde, op
zoek naar een antwoord op die ene vraag: waar
heb ik ‘het’ opgelopen? Of beter: van wie? ,,Ik
hou het op die vervelende Italiaan.’’ Dat komt,
met de kennis van nu, ook precies overeen met
de incubatietijd van het virus. ,,Je zou eigenlijk
13
de luchtvaartmaatschappij willen bellen: wie
zat er op die stoel naast mij? Laten we hem
maar gewoon aanwijzen’’, zegt hij met een
knipoog.
Zoals er vorig jaar ook naar hém gewezen
werd. Hij heeft het grotendeels langs zich
heen laten gaan, vrijwel niets gelezen van de
(sociale) mediastorm die raasde. Hij was de
paria, de man die het virus naar Nederland
bracht. ,,Er is veel op me afgekomen, maar ik
heb er nooit recht ingekeken. Ik heb mijn ge-
zicht ervoor weggedraaid. Daar is niks van
blijven hangen, echt niet. Mijn vrouw en kin-
deren hebben wel het een en ander gelezen
en er meer last van gehad.’’ Boons denkt we-
leens bij zichzelf: het was maar goed dat ik de
eerste was. ,,Ik kon ermee omgaan, met die
hype. Iemand anders was er misschien aan
onderdoor gegaan.’’
De aandacht verstomde redelijk snel. Pa-
tiënt nul kreeg gezelschap, (te) veel gezel-
schap. Wel bleef Boons op z’n hoede. In die
laatste van twee quarantaineweken voelde hij
best eens de drang om de straat al op te gaan.
Ziek waren ze niet meer in huize Boons.
Maar: ,,Ik had wel het gevoel dat iedereen ons
in de gaten hield. Dus we zeiden wel tegen el-
kaar: we gaan echt niet naar buiten. Wij wa-
ren wel het eerste echte voorbeeld.’’
Die eerste stappen op straat voelden nog
wat onwennig. Boons moest ‘zijn plek weer
een beetje vinden’. Hij voelde zich vaak beke-
ken. ,,Niet per se op een vervelende manier.
Maar dat gevoel dat je soms hebt: hé, die ken
ik ergens van, dat hadden veel mensen bij
mij.”
Ergens gaf die vroege besmetting hem ook
wel rust het afgelopen coronajaar. Bang om
nog een keer te ziek te worden, was en is hij
niet. ,,Ik heb nog een keertje gehad dat ie-
mand in een supermarkt mij recht in het ge-
zicht nieste. Mijn eerste gedachte was: lekker
dan... Maar daarna gelijk: ik heb het al gehad.
Mocht ik het toch nog een keer krijgen, denk
ik dat mijn lichaam er beter tegen bestand is.’’
Aan de andere kant weet hij ook: die anti-
stoffen zullen mij niet voor eeuwig bescher-
men. Dus ook patiënt nul laat zich vaccine-
ren. ,,Toen ik in het ziekenhuis lag, gingen er
allerlei middelen in. Toen vroeg ik ook niet:
zullen we het daar eerst nog een tijdje over
hebben?’’
Het tekent zijn nuchterheid. Al zal het
stickertje van ‘patiënt nul’ toch altijd een
beetje aan hem blijven kleven. En sinds de
Britse variant in opkomst is, komen de grap-
pen: ‘Goh Joost, ben je nou ook weer in Enge-
land geweest?’. Hij berust in zijn lot. ,,Ik ben
nou eenmaal die patiënt nul, dat kan ik niet
uitwissen.’’
 ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
14

1 jaar corona in Nederland

De draad H
oe ga je samen verder, als er
over een compleet dorp, een
hechte gemeenschap,
ineens zo’n deken van ver-
driet neerdaalt? Pastoor
Frits Ouwens heeft het antwoord op die
vraag ook nog niet gevonden, vertelt hij.
mensen gesproken heb.”
Soms duurde de gesprekken vijf mi-
nuten, soms veel langer, vertelt de bur-
gemeester in een beeldgesprek via de
computer. Er waren mensen bij die nog
altijd in blinde paniek verkeerden. Dat
had ook te maken met het afscheid, dat

oppakken
Er is schroom voor het contact met an-
deren, ziet hij. Mensen zijn voorzichtig.
,,Natuurlijk gaat op een gegeven mo-
ment de kop omhoog. Maar op de vraag
hoe we straks weer verder kunnen, heeft
niemand denk ik nog een antwoord. Dat
zullen we met elkaar opnieuw moeten
soms zo ongelooflijk hartverscheurend
was geweest. ,,Vlak vóór iemand naar de
ic ging, bijvoorbeeld, via een beeld-
scherm zoals wij nu ook met elkaar pra-
ten. Zoiets overvalt je. Het was allemaal
nieuw, ook voor de ziekenhuizen. Ik
hoorde hier in Heesch, als de wind goed

na zoveel
uitvinden.”
De pastoor had tijdens de eerste golf
25 uitvaarten in een maand. ,,Meer dan
de helft waren coronaslachtoffers. En
het is nog niet weg. In de laatste drie we-
ken had ik er dertien, waarvan er zes of
zeven ook corona hadden.”
stond, de ambulances op weg naar Bern-
hoven gewoon voorbij komen. Het had
iets beklemmends.”
Voorzichtig
Behalve verdrietig heeft het mensen ook
voorzichtig gemaakt, ziet de burgermoe-

verdriet
In het zwaar door
corona getroffen
Bernheze is de pijn nog
altijd voelbaar. ,,Op de
vraag hoe we straks
weer verder kunnen,
heeft niemand denk ik
nog een antwoord.’’
Door de maatregelen was afscheid ne-
men vaak ingewikkeld. Dat heeft in-
vloed op het rouwen gehad. ,,Van de
week sprak ik iemand die haar zus verlo-
ren had. Ze had geen afscheid kunnen
nemen en kon ook niet bij de uitvaart
zijn. Dat is heel onwerkelijk. Daardoor
had ze nog steeds niet het gevoel dat
haar zus weg is.”
Burgemeester Marieke Moorman kent
die gevoelens als geen ander. Via haar lo-
kale netwerk probeerde ze van zoveel
mogelijk nabestaanden een telefoon-
nummer te achterhalen. Waar dat lukte,
belde ze mensen op, ‘om medeleven te
betuigen namens de hele samenleving’.
,,Ik denk dat ik toch zeker wel veertig
der tot op de dag van vandaag. Met
handhaving van de avondklok en andere
coronamaatregelen heeft zij weinig
moeite. De naleving is goed. ,,Het is een
beetje psychologie van de koude grond,
maar iedereen die dit meemaakt hoef je
niet uit te leggen hoe belangrijk het is
dat je je aan de regels houdt.”
Dat de pijn van Bernheze op veel plek-
ken nog altijd voelbaar is, komt volgens
Moorman ook door de rol die veel over-
ledenen in de gemeenschap hadden.
,,Vergis je niet, er waren veel mensen bij
die heel actief waren in de samenleving,
als vrijwilliger, in een orkest, bij het
Gilde of een andere vereniging. Die
mensen zijn er niet meer.”

RICHARD CLEVERS
ILLUSTRATIE JOHN BACK
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
Neem muziekvereniging De Notenkra-
kers uit Vorstenbosch, die twee van de
pakweg 30 leden verloor: Piet Timmers
(77) en Sam Ramadanovic (43). ,,Mannen
die allebei al heel lang meedraaiden in de
vereniging”, zegt voorzitter Frank Gee-
nen. Toen er, in de zomer, voor het eerst
weer gerepeteerd kon worden, werd dat
alom gevoeld als een beladen moment.
,,Toen bleven er twee stoelen leeg. We
hebben ze toch maar klaargezet, als een
soort eerbetoon. Hun instrumenten heb-
ben we erop gezet.”
Piet Timmers zat ook bij het Gilde Sint
Antonius Abt en bij carnavalsvereniging
De Piereslikkers was hij oprichter, oud-
voorzitter en oud-prins. Behalve Piet
Timmers overleden in dezelfde periode,
helemaal aan het begin van de eerste golf,
nog vier andere dorpsgenoten aan corona
- onder wie dus de nog jonge Sam.
,,Hoe mijn vader het heeft opgelopen,
weet ik niet. Ik weet ook niet of ik het wil
weten”, zegt zoon Dirk Timmers, de
zoon van Piet en de huidige voorzitter
van De Piereslikkers. Hij bedoelt dat hij
niemand iets kwalijk neemt. Zeker in het
begin van de epidemie hebben mensen
elkaar wellicht besmet zonder het te we-
ten. Over het virus was nog weinig be-
kend. ,,En niemand deed het expres.”
Kaartavondjes
Marieke Moorman kon door haar tele-
foongesprekjes soms bijna reconstrueren
hoe het virus was rondgegaan. Soms wa-
ren het de hechte familiebanden die het
slachtoffer min of meer de das hadden
15
omgedaan, zegt ze. ,,Familieleden zaten ‘heen gaat staan’. ,,Dat er voor een gezin
vaak bij elkaar. Hadden kaartavondjes. waarvan iemand op de ic ligt elke dag ge-
Als er iemand naar de huisarts moest, of kookt wordt door mensen uit een straat.”
de prikpost, dan reden ze elkaar daar naar Jacq van den Hoogen kan erover mee-
toe. Typisch Brabantse families die elkaar praten. Op de dag dat hij van zijn Chrisje
helpen.” afscheid nam, stond er al soep en nasi
Dat laatste gaat, ondanks de voorzich- voor hem klaar bij de deur. Hij zucht nog
tigheid die er natuurlijk nog steeds is, eens diep en slikt wat weg. ,,Het verdriet
niet veranderen, voorspellen de dorpelin- wordt hanteerbaarder.” Al heeft hij heel
gen unaniem. Johnnie van der Heijden, wat afgevloekt, om het coronavirus.
eigenaar van de Dagwinkel in het hart Laatst kwam hij op het kerkhof pastoor
van Vorstenbosch, verwacht dat er nog Ouwens tegen en vroeg hem of er nog ge-
moeilijke momenten komen, als het biecht kon worden. ,,’Ik heb toch zoveel
openbare leven weer z’n gang neemt en gevloekt’, vertelde ik hem. Hij zegt: ‘Het
er bijvoorbeeld herdenkingen komen. is goed met jou’.”
Maar het gesprek van de dag gaat niet
louter meer over corona, vertelt Van der
Heijden, in het kantoor van zijn winkel.
Doemscenario
Ook Dirk Timmers ziet: ,,De meeste
mensen willen ook door. We zijn er niet Hoe mijn vader het heeft opgelopen, weet ik
voor gemaakt om eeuwig in een doem-
scenario te blijven hangen.” Dat er een niet. Ik weet ook niet of ik het wil weten
litteken blijft, zeker bij nabestaanden,
staat voor Marieke Moorman wel vast.
,,Een aantal dingen draag je gewoon lang
met je mee. Ik vind dat dat ook zo hoort.
Je moet er over blijven praten. Het ver-
driet van de nabestaanden blijven zien.
Mensen blijven benoemen. Hun namen
blijven noemen.” Vergeet niet, beklem-
toont de burgemeester verder, dat er ook
coronapatiënten zijn die na een zieken-
huisopname weer thuis kwamen, maar
tot op de dag van vandaag aan het revali-
deren zijn. Gelukkig ziet Moorman dat
een samenleving ook om zulke mensen

16
1 jaar corona
Kees Onvlee (32) uit Bathmen (Overijssel)
verloor in één week tijd zijn moeder Fenneke
(62) en vader Peter (68) aan corona.
‘Mijn ouders
namen in
een videocall
afscheid
van elkaar’
PHAEDRA WERKHOVEN
et was een verschrikke-
lijk jaar. Mijn broertje en
ik zijn geen kleine kin-
deren, we hebben alle-
bei een eigen huis en
onze ouders hoefden
niet meer voor ons te
zorgen, maar ik mis ze
enorm. Ik wil zo graag
nog dingen met ze
delen. Ons dochtertje is
inmiddels bijna 2 jaar en loopt. Mijn moeder
was zo gek op haar. Ze paste één keer in de
week op. Advies vragen aan mijn vader, dat
niet meer kan, dat is zo moeilijk.
Pas de laatste maanden begin ik het echte
verdriet te voelen. We woonden allemaal op
twee minuten afstand van elkaar. Mijn broer-
tje twee minuten naar links van mijn ouders
huis en ik twee minuten naar rechts. We
liepen niet de deur bij elkaar plat, maar we
zagen elkaar wel elke week.
Mijn ouders werden in maart ongeveer
tegelijk ziek. In het dorp had een aantal men-
sen al corona en mijn moeder werkte als vrij-
williger in het verzorgingshuis waar het
rondging.
Ze werd steeds zieker, dus mijn broertje
ging met haar naar de huisarts. Daar zeiden
ze dat ze meteen naar het ziekenhuis moest,
in Nederland
in Deventer. Ze werd met een ambulance op-
gehaald en werd met sirenes weggereden. De
volgende dag belde het ziekenhuis of we wil-
den komen voor de uitslag van de bloedtes-
ten. Daar schrokken we wel van, wat kon er
aan de hand zijn dan? Eenmaal daar hoorden
we het: ze bleek acute leukemie te hebben.
Een coronatest-uitslag was er nog niet
eens. Maar mijn moeder moest met spoed
naar het UMCG in Groningen, omdat ze daar
meer aan de leukemie konden doen. Het rare
was dat mijn moeder nooit echt ergens last
van had, behalve dan dat ze zich wat moe
voelde. Mijn broertje en ik reden meteen naar
Groningen. Haar toestand was behoorlijk
kritiek.
Toen we daar na twee uur aankwamen,
mochten we niet bij haar vanwege de corona-
regels. We konden nog wel whatsappen met
‘Ik droom regelmatig dat ze er
gewoon nog zijn. Dagelijks
denk ik aan ze. Het ergste is de
snelheid waarmee alles ging’
— toch echt snel moesten komen. Mijn vader en
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
mijn moeder en even bellen. Na uren wach-
ten hoorden we van de arts dat het heel slecht
ging, ze bleek ook corona te hebben, er was
een kans dat ze de nacht niet zou halen. Als
ze zou komen te overlijden mochten we wel
bij haar, maar tot die tijd dus niet.
We boekten een hotel en bleven daar sla-
pen, al deden we geen oog dicht. Mijn vader
werd thuis in Bathmen ook steeds beroerder,
mijn vrouw ging bij hem kijken. Ze ver-
trouwde het niet en belde de huisartsenpost,
die wilde dat mijn vader langskwam in het
ziekenhuis. Bij mijn vader hadden we het
gevoel dat we er op tijd bij waren, al moest
ook hij worden opgenomen. Hij was vreselijk
benauwd en aan het hoesten.
Wij zijn die volgende dag, na overleg met
onze moeder op donderdag vanuit Gronin-
gen naar huis gereden. De hele stad zat op
slot, er was niks open. We mochten opnieuw
niet bij haar komen. Ze was heel erg ver-
zwakt.
Vrijdags was ik naar mijn vader in het zie-
kenhuis in Deventer toen het UMCG belde
dat er een verslechtering bij mijn moeder
was. Ik zat aan het bed bij mijn vader om
hem dat te vertellen. Maar hij wist het al,
want ze belden wel met elkaar. Dat was heel
moeilijk. Hij was verdrietig, maar ook heel
vermoeid. Het UMCG belde opnieuw dat we
GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
Fenneke en Peter stierven in maart kort na elkaar aan corona. Hun laatste
dagen brachten ze door in verschillende ziekenhuizen. PRIVÉFOTO
FOTO ROB VOSS
ook wij ook wisten dat dat het einde zou zijn.
Ik liet mijn vader achter in de wetenschap
dat het met hem niet heel slecht leek te gaan.
Wij reden naar Groningen en ik zag mijn
moeder daar voor het eerst weer. We waren
compleet ingepakt in blauwe pakken en
handschoenen. We gingen om zes uur naar
binnen en mochten er niet meer uit tot ze
overleden zou zijn. Het coronavirus had vol
vat op haar, ze had door de leukemie geen
weerstand. Je zag haar steeds verder achteruit
gaan. Mijn ouders videobelden en appten el-
kaar, als afscheid. Dat gun je niemand. Wat ze
tegen elkaar zeiden? Dat ze van elkaar hiel-
den.
Wij bleven die uren bij mijn moeder, die
doorhad dat het snel afgelopen zou zijn.
Langzaam werd het zuurstofgehalte in haar
bloed lager. Rond half twaalf kwam de arts
om te vertellen dat ze het zuurstof verder
gingen terugschroeven, doorgaan had geen
zin meer. Rond twee over twaalf is ze wegge-
zakt. Ik geloof dat er bij mijn vader op dat
moment een geestelijk ondersteuner zat. Het
was pittig.
Mijn broertje en ik reden terug naar huis.
We hebben niet veel gepraat, we waren zo
moe. Thuis zagen we onze vrouwen en heb-
ben we in de huiskamer even nagepraat. De
volgende ochtend belde ik de begrafenison-
dernemer die mijn moeder had uitgekozen.
Ik had haar nog gevraagd wat ze wilde als het
17
‘Daar stonden we
op de crematie van
onze moeder, in de
wetenschap dat onze
vader ook op de ic lag’
—
misging. Mijn broertje ging naar mijn vader.
Ik besprak met de begrafenisondernemer of
we de uitvaart zo konden regelen dat mijn
vader er eventueel bij zou kunnen zijn. We
spraken af dat we zouden filmen en foto’s
maken.
Zondag vroegen mijn broertje en ik aan
mijn vader wat zijn wensen waren. Je zag dat
hij een flinke tik had opgelopen doordat mijn
moeder was overleden. Ze waren bijna veer-
tig jaar getrouwd geweest. Hij was te ver-
zwakt, te moe om veel emotie te kunnen to-
nen. Maandag ging hij ook ineens achteruit.
Misschien is het zelfbescherming, maar ik
heb toen meteen ingecalculeerd dat hij het
niet zou halen, zodat de klap minder zwaar
zo zijn als dat waar was. Ik wilde nog bij hem
langs, maar de artsen zeiden dat ze hem
acuut moesten intuberen en in coma moes-
ten brengen. We zijn die dagen bij zijn bed
gaan zitten, hebben tegen hem gepraat, maar
daar kreeg hij waarschijnlijk niks van mee.
Dus daar stonden we die donderdag op de
crematie van onze moeder, in de wetenschap
dat onze vader op de ic aan de beademing lag.
Bij mijn moeders crematie waren alleen mijn
broertje en ik en onze vrouwen aanwezig.
Maar buiten vormden heel veel mensen een
erehaag, dat maakte grote indruk op me.
Die zondag ging het mis met mijn vader.
Het ziekenhuis belde: kom maar, want het
gaat niet goed. Hij kreeg problemen aan zijn
nieren, moest aan de dialyse, hij kreeg bloed-
proppen, ze wisten toen nog niet goed wat
het coronavirus allemaal deed. Zijn bloed-
druk daalde en die middag is hij overleden.
We gingen naar de familiekamer, terwijl de
verpleegkundigen alle slangen loskoppelden.
Ik heb mijn vader nog één keer gezien.
Daarna ben ik de begrafenisondernemer
maar weer gaan bellen.
Op 2 april cremeerden we onze moeder,
en op 9 april onze vader. Dan komt er heel
veel op je af. We werden geleefd. Maar je gaat
door, in een roes, want je moet. Echt door-
dringen deed het niet. Dat is eigenlijk pas nu
zo. De feestdagen, mijn verjaardag, alles zon-
der ouders. Dat doet pijn. Er is niemand meer
die ik kan vragen hoe wij vroeger waren. Ik
droom regelmatig dat ze er gewoon nog zijn.
Dagelijks denk ik aan ze. Het ergste is de snel-
heid waarmee alles ging. Het afgelopen jaar
heb ik me wel afgevraagd, toen ik allerlei
mensen zag protesteren tegen de corona-
maatregelen: is het nou echt zo erg dat je niet
uit eten kunt gaan of dat je om negen uur
binnen moet zijn?
Soms komen de tranen nog wel. Mijn vader
was een man van weinig woorden, maar hij
stond altijd voor me klaar. Ik heb vanaf mijn
14de American football gespeeld, tot nu, hij
heeft amper een wedstrijd gemist. Koester de
tijd die je samen hebt, denk ik vaak. Want je
weet gewoon niet hoe lang je elkaar nog hebt.
Zo probeer ik nu te leven. Voor mijn ouders is
het te laat.’’
 ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 GO
18

Oversterfte Ne
ederland
1 jaar corona in Nederland tierven er bijna
jna

5000

4000

De doden
3000

2000 Verwacht aantal overledenen

n

1000

0
Bron: CBS 2020 2021

worden Ziek
kenhuisop
c on
co
cor
pn
napatiën
names
nten

kille cijfers 500

15 mrt
Sluiting
loc down

Hoe langer de coronacrisis duurde, hoe minder de 400

aandacht voor de levens die het virus eiste. Andere
problemen vochten om voorrang. ,,Het is bijna alsof
het leven van een kwetsbare oudere niet meer telt.”
SANDER VAN MERSBERGEN
aten we beginnen met een kleine en,
toegegeven, enigszins morbide quiz.
In welke Nederlandse gemeente vie-
len per hoofd van de bevolking de
meeste dodelijke coronaslachtoffers?
De antwoordopties: A. Uden, B.
Zandvoort, C. Peel en Maas, D.
Heerde.
En vraag 2: in welke provincie
sloeg het virus qua dodelijkheid het
hardste toe, opnieuw per hoofd van
de bevolking? A. Noord-Brabant, B. Limburg,
C. Zuid-Holland, D. Overijssel.
De kans is groot dat u, als u de afgelopen
365 dagen het coronanieuws een beetje ge-
volgd hebt, twee keer A invulde op uw denk-
beeldige antwoordformulier. Durfals gingen
misschien voor C en A, of D en A.
Dat het juiste antwoord twee keer B is –
Zandvoort en Limburg – zal niemand serieus
hebben gedacht. En toch is het waar.
Om met Zandvoort te beginnen: daar stier-
ven tot nu toe 41 mensen aan corona, volgens
de officiële registratie van het RIVM. Dat zijn
er omgerekend 240 per 100.000 inwoners, en
daarmee laat de badplaats de Brabantse ge-
meenten Bernheze en Cranendonck achter
zich. Zelfs de mensen in de badplaats zelf had-
den het antwoord vermoedelijk fout gehad.
Telefoontjes naar de gemeente en naar GGD
Kennemerland, waar Zandvoort onder valt,
leveren verraste en zelfs enigszins verbouwe-
reerde reacties op. ,,Dat is niet een lijstje
waarin je bovenaan wilt staan’’, zegt een
woordvoerder van de gemeente. Het dorp met
17.000 inwoners kreeg te maken met twee uit-
braken in verzorgingstehuizen, waarbij in to-
taal 34 bewoners stierven. Die cijfers hebben
het gemiddelde sterk omhoog gehaald, ver-
moedt de woordvoerder.
De koppositie voor Limburg in het provin-
cieklassement is misschien nog opvallender.
In de beeldvorming was Noord-Brabant van
begin af aan namelijk dé coronabrandhaard
van Nederland. Op de dag van de eerste Ne-
derlandse besmetting zag Loon op Zand
zwart van de media. Toen in Erp vijf mensen
overleden, werden de inwoners van het dorp
zo vaak benaderd door de pers, dat ze er ture-
luurs van werden. En toen begin dit jaar ein-
delijk een eerste prik gezet kon worden,
kwam die terecht in de arm van een Brabantse
verpleegster, in Veghel. Want dat lag mid-
denin de zwaarst getroffen provincie, niet-
waar?
Niet waar, inderdaad. Per 100.000 inwoners
vielen 126 Limburgse coronadoden, tegenover
111 Brabanders. Het landelijk gemiddelde is 88,
ook Zuid-Holland zit daar fors boven.
Beeldvorming
Christian Hoebe, infectie-arts bij de GGD
Limburg-Zuid en hoogleraar sociale genees-
kunde aan de universiteit van Maastricht, ver-
baast zich al langer over de minieme rol die de
provincie in de beeldvorming heeft. ,,Het gaat
altijd over Brabant, terwijl Limburg in de eer-
ste golf relatief al meer slachtoffers telde.’’
Net als bij de buren begon het met carnaval.
,,Het kwam eigenlijk van twee kanten. Vanuit
de wintersportgebieden, en van vlak over de
grens, in de regio Heinsberg in Duitsland,
waar een grote hotspot was. We hebben ach-
teraf geconstateerd dat het virus van daaruit
flink om zich heen gegrepen heeft.’’
Waar Noord-Brabant in de tweede golf uit
de top drie van zwaarstgetroffen regio’s tui-
melde, stond Limburg daar wederom in, ach-
ter Zuid-Holland en Overijssel. ,,We hebben
eigenlijk twee keer een grote golf gehad, ook
qua doden’’, zegt Hoebe.
Hoe het kan dat Limburg zo hard getroffen
is, zal de komende jaren aangetoond worden
in dikke stapels onderzoeksrapporten. De
hoge gemiddelde leeftijd speelt mogelijk een
rol, vaak wordt ook gewezen op de grote vee-
stapel en de luchtkwaliteit.
Maar dát we eigenlijk helemaal niet weten
waar in Nederland in de tweede golf de doden
vielen, legt iets anders bloot. Coronadoden
scholen,
horeca
27 feb
Eers
e te
officiële
ffi
Coovid-
200
0 geval
100
0
0
Feb Mrt Apr
hebben hun gezicht verloren, en misschien
verloren ze daardoor ook wel aan betekenis in
het debat.
Aan het begin van de crisis was elke dode
een verhaal. Het eerste officiële Nederlandse
slachtoffer, een 86-jarige man uit Oud-Beijer-
land, was een ‘ontzettend lieve en vrolijke
man’, tekende deze krant op. Hij ging meer-
dere keren per week bridgen, en deed nog zelf
zijn boodschappen. Beelden van een rouw-
stoet in Brabant, omzoomd door een erehaag
van dorpsbewoners, bezorgden half Neder-
land tranen in de ogen.
Nu worden de dodencijfers vaak niet eens
meer vermeld. Dagelijks zijn het er nog steeds
zestig tot negentig. Dagelijks zijn er dus ook
‘Ouderen zestig tot negentig coronabegrafenissen.
krijgen De tweede golf eiste – officieel – ruim 9300
doden, drieduizend meer dan de eerste. Maar
een bordje de focus ligt nu elders. De grote vraag is of we
weer naar school en naar de kroeg kunnen, en
om- vooral: hoe snel.
,,De aandacht gaat nu heel sterk naar andere
gehangen: groepen die er ook heel miserabel aan toe
zijn’’, zegt Theo Boer, hoogleraar medische
voldoende ethiek aan de Protestantse Theologische Uni-
versiteit in Groningen. ,,Dat is terecht: je moet
van het je aandacht verdelen. Het redden van oude,
leven zieke mensen is een groot goed, maar het red-
den van een samenleving die naar de galle-
gehad’ miezen dreigt te gaan is óók een opdracht.’’
Bovendien, zegt Boer, de medemenselijkheid
— in de eerste golf moet ook weer niet overdre-
 GO ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021
19

Sterfte Besmettingen Besme

ettingen per miljoen
en inwoners
Totaal aantal doden West-Europa
o Wereld
d
door corona
p 100.000
per L b g 86.831 VS 85.382
i woners per
in 31 P l 78.369
G
GGD-r egio 1 EU 48.985
S j 67.617
58
België 65.377 a 40.753
erland 63.706

hijs Unger
57 1 28.383
Z eden
d 63.579
59 We
ere
eld 14.383
N d l d 62.98
87

© 270221 Bart-Jan Dekker, Th

7500 VK 61.084 India 7993
72 ot 1 juni
To
86 werd er F k ijk 56.524 4748
49 weinig te
enrijk 49.784
90 7
9 77 getest Japan 3375
102 5000 48.517
84
8
IItalië
lië 46.842 Afrika 2867
83
84 82 I l d 43.805
84 74 ustralië 1135
2500 D ke
en 36.1125
Bron:OWID DD 24-02-2021
112
20 106 28.708
110
02
02 17
7.536
6
Bron: RIV
VM
0 egen 12.755
133
80 Fi l d 9842
m 2020
mrt feb ’21 n
4
46
1109
0
09 Bron: RIVM
atie ge
ezet
1115
15 15 dec 23 f b
Lockdown P
Sluiting va 1
30

50

- niet-ess onderwijs deels open,

- kinder
k nderopvang 3 mrt kappe
appers en masseurs.
136 - scholen Jeugd
gd mag
ma buit
- musea Avo
- theaters
1 ju - bouwmark 22 jan
Op t i 20 eptemberb - ttuincent In
nvoering
ng
- b a atregelen - dierentu avondk klok
- m n egio’s: - bioscop Lockkdo
down
- v - ho ca sluit - attractiepark verlenggd
- bbioscopen/
p /theat om 01.00 uur - ni
niet-med
med sche 8 eb
- hhoreca (max. 30) - groepen max contactber Kindero
K
- mmondkapjesplicht 50 personen basis
in
n OV w
11 mei 1 dec
ec
c
18
8 aug Mondk
M dkapjejes
s
Openstelling:
e M
Max. 6
- basisscholen
c n 1 juli verplichht
g ten
gas
en kindderop- Opens stelling:
th
huis op
vang - camp pings
b zoek
be
- biblio
b bl oth
theken - sport
sportscholen,
c o en sauna
a na
a’s
- niet-coontact- bioscopen/
c theaters
s/
buitens sporten - hor
h ec ca ((max. 100
personen)
o

bron: rivm / nice

c
Mei Juni Juli Aug
g Sep Okt Nov Dec Jan Feb

ven worden. ,,In maart had Jort Kelder het al
over obese rokers, en niet lang daarna begon
Marianne Zwagerman over dor hout.’’
Maar inmiddels helt het debat wel erg over
naar het negeren van de doden, constateert
Hoebe. ,,Dat is natuurlijk heel treurig. Het is
bijna alsof het leven van een kwetsbare ou-
dere niet meer telt. Alsof corona alleen dege-
nen treft die toch wel zouden overlijden.’’
Merkwaardige focus
Ethicus Boer is al jaren een prominente stem
in de discussie over voltooid leven. In het co-
ronadebat komen thema’s daaruit sterk naar
voren. ,,Er is een merkwaardige focus, dat als
je een bepaalde leeftijd hebt, je er goed aan
doet om eruit te stappen. Dat heeft ook zijn
invloed op hoe we naar corona kijken.”
Hij doelt daarmee op de visie van bijvoor-
beeld Marli Huijer, voormalig Denker des Va-
derlands en hoogleraar publieksfilosofie in
Rotterdam. ,,Als oudere moet je beseffen dat
het niet in het gemeenschappelijke belang is
om alles uit de kast te halen om jou als indi-
vidu te redden, tegen maximale kosten’’, zei
Huijer in deze krant. ,,Er zijn veel artsen die
met liefde steeds weer alles uit de kast halen.
Dat is zo’n menselijke respons. Maar al die
goede bedoelingen leiden er niet altijd toe dat
ook het goede gedaan wordt.’’
Boer noemt het ‘alarmerend’ dat dit geluid
in Nederland zo vaak geventileerd wordt.
,,Zo’n uitspraak mag je voor jezelf doen, maar
Medisch personeel in ziekenhuis Westeinde in Den Haag behandelt
een patiënt. Zuid-Holland telt relatief veel coronadoden. FOTO ANP
De uitvaart van echtpaar Henk en Mien van Lith uit Berlicum, begin
april, greep het hele dorp aan. FOTO KOEN VERHEIJDEN
niet voor een hele groep mensen. Ouderen
krijgen een bordje omgehangen: voldoende
van het leven gehad. Dit mag geen maatschap-
pelijke tendens worden. Soms hoor je ouderen
zeggen dat ze wel ‘plaats willen maken’. Komt
dat uit henzelf, of is dat hen aangepraat?’’
Tegelijk ziet ook hij dat de afweging moei-
lijk is. ,,Als overheid kun je het in deze situatie
nooit goed doen. Wie heeft er nou ooit een les
gehad in pandemiebestrijding? Ik denk dat ze
de schoteltjes redelijk in de lucht houden.
Ouderen worden beschermd, er is economi-
sche steun voor ondernemers, er is aandacht
voor jongeren en het onderwijs.’’
Voor een zuivere discussie is het in elk geval
een goede zaak om de feiten over sterfte op
een rij te hebben. Het CBS doet dat via de
‘oversterfte’, het verschil tussen het werkelijke
aantal overlijdens en de sterfte zoals die
vooraf was voorspeld. In de twaalf maanden
tussen half februari 2020 en nu gingen er
174.621 mensen dood. Dat komt neer op een
oversterfte van bijna 18.000 mensen. ,,Dat is
een enorm grote groep’’, zegt Hoebe. ,,En als
we geen maatregelen hadden genomen, wa-
ren het er vijf tot tien keer zoveel geweest.’’
Die voorspelling kan nooit bewezen wor-
den – simpelweg omdat we al een jaar mét
maatregelen leven. De hoogleraar hoopt dat
we het nog éven kunnen volhouden. ,,Veel
mensen die aan corona overlijden hadden nog
veel goede jaren voor de boeg als het virus niet
had toegeslagen. Dat moet je niet vergeten.’’
20 OH zaterdag 27 februari 2021

Probeer nu
d 1e maand
de
gratis

   
 

  
 


Meer informatie over een

Bel 088 - 013 9999 Lees de

75 beste
Bel dan 088 - 013 9999 of mail naar rubrieken@@LCIA@E=.nl
of ga naar

U kunt de advertentiemogelijkheden ook bekijken via ÜÜÜ°FRIOGFKCPN/rubrieken

tijdschri
j iften
www.@LCIA@E=.nl/rubrieken

van eindeloos
werk zoeken in één ap
pp!
naar direct
succes boeken.
vind jouw baan op nationalevacaturebank.nl

Ga direct naar tijdschrift.nl en sstart met lezen

GO ZaTErdag 27 fEBruari 2021
EERSTE HULP BIJ ALLEDAAGSE KWESTIES
10
TIPS VAN DE EXPERT
‘Jong willen blijven is onzin’
Ouder worden is niet erg, zie het als een kunst
die je later nog moet leren, zegt hoogleraar
ethiek Frits de Lange (65) in zijn nieuwe boek.
CARIN RÖST
Waarom hebben we moeite met
ouder worden?
,,Onvermijdelijk komen daar kwalen
en ziekten bij kijken. Anderen zien je
minder staan en je verliest je schoon-
heid. Veel mensen zien daar tegenop.
Als hoogleraar ethiek aan de Protes-
tantse Theologische Universiteit in
Groningen houd ik me al jaren bezig
met vraagstukken over de vergrijzing
van de samenleving en ouderenzorg.
Nu ik met pensioen ga, stel ik me-
zelf de vraag: hoe worden we goed
oud? Ons ideaal is succesful aging: je
moet op je tachtigste nog de marathon
kunnen rennen. Maar veel succesver-
halen hebben te maken met goede
genen. Als het op dit vlak toevallig
tegenzit, is niet alles verloren. Ik pleit
voor een positiever script voor de
tweede levenshelft. De levensavond
moet meer zijn dan een jammerlijke
verlenging van de ochtend.’’
Hoe zouden we dan ouder moeten
worden?
,,We moeten leren omgaan met de
beperkingen die in de tweede levens-
helft komen. In de eerste helft zijn we
bezig met het opbouwen van een car-
rière, druk met een gezin, we verwer-
ven een plekje in de samenleving. Dat
is goed, maar tijdens de tweede helft
moet de focus ergens anders op liggen.
Sommige mensen zijn tot hun dood
bezig met zichzelf neerzetten. Wijs
worden is een beter ideaal.’’
Hoe word je wijs?
,,In de tweede levenshelft leer je jezelf
beter kennen en relativeren. Dat gaat
vanzelf, maar je kunt er ook moeite
voor doen door jezelf in ruimer per-
spectief te zien en uit te zoomen. Over
twintig jaar weten veel mensen waar-
schijnlijk niet meer wie ik was. Dat
‘Over twintig jaar
weten veel mensen
niet meer wie ik was.
Dat inzicht is heilzaam’
Een besmeurd bakje
van de wasmachine, een
stoffig en muf matras
en acht andere dingen in huis om
één keer per jaar grondig schoon
te maken. Zo doe je dat.
pagina 24
inzicht is heilzaam. Je leert dat grotere
verbanden belangrijker zijn dan jouw
ego. Je gaat denken aan volgende ge-
neraties. Je richt je meer op je kinde-
ren of kleinkinderen, of wordt bij-
voorbeeld actief in de buurt of in de
milieubeweging. Wijsheid bestaat
er ook uit dat je nederig wordt.
Dat wil niet zeggen dat je bij de
bakker anderen voor laat
gaan, het is een houding waarbij niet
meer alles om jou draait en die je een
aangenamer mens maakt.”
Ga je anders denken over de dood?
,,Je kunt jezelf helpen door je af te vra-
gen waarom je bang bent voor de
dood. Omdat je je kinderen achterlaat?
Ben je gefrustreerd omdat iets nooit
gelukt is? Als je weet wat erachter
zit, ben je minder bang.”
Is zo oud worden voor
iedereen weggelegd?
,,We kunnen allemaal wijs worden, of
je nu krakkemikkig bent of kernge-
zond. Maar de maatschappij moet er
ook voor gaan. In onze samenleving is
alles gericht op kennis en techniek,
niet op het verwerven van wijsheid.
In veel Aziatische culturen worden
mensen gewaardeerd om hun ouder-
21
Fluistervroem
Het motorseizoen is
weer begonnen. Wil
je een écht snelle,
dan moet je een
‘Jij bent leuk’
Complimenten geven vinden
we lastig en in ontvangen zijn
we ook al geen ster. Waarom
is dat zo? En hoe geef je een
elektrische hebben. oprecht compliment?
pagina 22 pagina 27
ZO WORD JE
OUDER EN
WIJZER
Wie wil je zijn?
Vind jezelf na je pensioen nog
een keer opnieuw uit. Wat je
vroeger was en deed doet er
niet echt meer toe. Vraag je nu
liever af: wie wil ik de komende
jaren zijn?
Spiegel jezelf
Kies iemand in je omgeving die
je een wijs oud mens vindt.
Spiegel je aan hem of haar in
hoe je zelf ouder wordt.
Hoe wil je herinnerd
worden?
ILLUSTRATIE MYRTHE EFFING, FOTO CORNÉ SPARIDAENS
Bedenk hoe je later als oudere
herinnerd wilt worden en ge-
draag je ernaar. Zo heb je een
doel voor ogen dat je kan moti-
veren om bepaalde dingen te
dom en wijsheid. We moeten af van doen of juist te laten.
dat ideaal van forever young. Oud zijn
kan dan gezien worden als een kunst Blijf nieuwsgierig
die je later in je leven nog moet leren.’’ Zeker als je ouder wordt is het
belangrijk om je te blijven ont-
■ Eindelijk volwassen, de wijsheid van wikkelen en om niet te blijven
de tweede levenshelft is verschenen bij hangen in hoe de dingen vroe-
Ten Have (€21). ger waren.
22
Elektrische motorfiets is nog schaars en peperduur
Van lawaaimaker naar
Ze hebben namen als Eva Ribelle en
LiveWire, zijn enorm snel, muisstil
maar helaas (nog) erg duur. Elektrische
motoren zie je daarom nog niet veel rijden,
maar zijn wel de overweging waard.
I
ndrukwekkend snel zijn ze zeker,
die elektrische motorfietsen.
,,Onlangs reed ik op het nieuwste
model van het Italiaanse merk
Energica, de Eva Ribelle. Dan weet
je bijna niet wat je overkomt’’, zegt
motorfietsjournalist Nick Enghardt
van website Motor.nl en magazine
Moto73. ,,Zo’n ding is echt bloed- en
bloedjesnel. Dat vermogen is gaaf,
omdat hij z’n trekkracht meteen
levert zodra je de gashendel open-
draait. Dat is leuk spelen: de snelste
Eva Ribelle gaat van 0 naar 100
kilometer per uur in 2,8 seconden en
zo’n Energica stuurt, ondanks z’n
hoge gewicht, ook best goed.’’
Dat klinkt alsof de elektrische
motorfiets geen moment te vroeg
komt, maar al snel tempert Enghardt
de verwachtingen: ,,Energica is als
een van de weinige merken echt goed
bezig met elektrische motoren, maar
verder is er op dit vlak nog weinig te
beleven in de motorwereld.’’
Tot ieders verrassing was het nota
bene Harley-Davidson dat een paar
jaar geleden de elektrische LiveWire
presenteerde, maar vergeleken bij de
sterke opkomst van elektrische auto’s
en de ongekende populariteit van
e-bikes, staat de elektro-motorfiets
nog in de kinderschoenen. Waar de
fietsbranche dit jaar zo’n 1,2 miljoen
elektrische fietsen denkt te kunnen
verkopen, staan er pas zo’n zeshon-
derd motorfietsen met elektrische
aandrijving geregistreerd in ons land.
Traag
,,De ontwikkeling gaat trager dan
verwacht’’, ziet Enghardt. ,,Model-
len van een merk als Brammo (een
Amerikaanse fabrikant die in 2010
pionierde met e-motorfietsen maar
inmiddels failliet is, red.) waren een
wassen neus, omdat ze voor het grote
publiek matig inzetbaar bleken.
Sindsdien is er nauwelijks meer
aanbod gekomen, op de betaalbaar-
dere maar minder indrukwekkende
merken zoals Zero en Johammer na.
Grote fabrikanten van ‘normale’
motoren, zoals Suzuki, Yamaha en
Honda, branden hun vingers nog
‘Als je van die
snelle acceleratie
houdt, krijg je
echt een kick’
—MAARTEN POMPEN
zaterdag 27 februari 2021 GO
ROLAND TAMELING
niet aan een elektrisch model.’’
Marchel Bulthuis uit Barneveld
ondervond die schaarste in 2012 aan
den lijve. Hij haalde ‘met veel gedoe’
een Brammo naar Nederland, omdat
hij een goedkopere manier zocht om
van en naar zijn werk te rijden. In-
middels runt hij een importeurschap
onder de naam Electric Motorcycles
Nederland, dat onder meer Energi-
ca’s verkoopt.
,,Exacte verkoopaantallen delen wij
niet, maar we zien dat onze cijfers elk
jaar exponentieel groeien. En dat ter-
wijl ik voorheen niets van elektrisch
moest hebben: ik was zelf altijd juist
de lawaaimaker, reed een grote Ame-
rikaanse pick-up met een dikke V8
en was regelmatig op het circuit te
vinden met m’n Buell. Maar ik ben
helemaal om, noem me gerust elek-
tro-verslaafd.’’
Elektrisch motorrijden geeft een
‘heel nieuwe sensatie’, predikt Bult-
huis. ,,Je zou denken dat het stil is,
maar dat is dus niet zo. Ze maken een
heel ánder geluid dan een brandstof-
motor, maar ik vind dat je onderweg
juist meer beleving hebt. Dat geeft
een extra dimensie aan het motorrij-
den: omdat je op een elektrische
motor niet hoeft te schakelen, heb
je veel meer tijd om met het rijden
zelf bezig te zijn, terwijl je betere
prestaties hebt en zelfs op bochtige
bergweggetjes optimaal van de
kracht profiteert.’’
Evenementenorganisator Maarten
Pompen zag een vergelijkbaar
enthousiasme tijdens ‘zijn’ EV e Bas van Vliere bezoekt dagelijks beeld Nijmegen zou werken is een
Experience, afgelopen oktober, waar z’n klanten met zijn Energica Eva. elektrische motorfiets niet handig.’’
nieuwsgierigen voor het eerst met ,,Dat gaat moeiteloos zonder bij te Ook bij langere toerritten valt een
een elektrische motor op het circuit laden.’’ ERIK VAN ‘T WOUD laadbeurt simpel in te plannen, vindt
in Zandvoort mochten rijden. ,,Men- Van Vliere: ,,Je moet dan niet voluit
sen waren zwaar onder de indruk. gaan knallen op de snelweg, maar ik
Zo’n machine reageert bij wijze van vind het niet erg om elke twee uur
spreken als een lichtschakelaar: je ,,Maar dat heeft allemaal te maken even te laden. Normaal gesproken
kunt hem in één keer aan- en uitzet- met de persoon aan het stuur. Ik heb stop je één keer voor koffie en één
ten, als je wilt. Dan zit je op een soort klanten die met gemak 270 kilometer keer voor koffie en een broodje, nu is
raket en als je van die snelle accelera- redden omdat ze rustig rijden, ter- het één keer verplicht koffie en één
tie houdt, krijg je echt een kick.’’ wijl ik met mijn rijstijl soms 80 kilo- keer verplicht koffie en een broodje.’’
meter haal. Daar moet je rekening
80 kilometer mee houden, maar bij mijn oude Vervoermiddel
Die explosieve kracht heeft een Buell moest ik vaak ook om de 150 Mede-elektromotorrijder Brecht
keerzijde, waarschuwt Enghardt: kilometer tanken.’’ van der Laan (41) uit Woerden
,,Als je een beetje doorrijdt, vliegen De 43-jarige Bas van Vliere uit koos zijn Zero DS uit 2017 voor
de accu’s leeg. Dan zie je in een mi- Vleuten rijdt dagelijks op zijn Ener- woon-werkverkeer.
nuutje of tien de accureserve van 86 gica Eva en loopt nauwelijks tegen ,,Elke dag rij ik zo’n 60 kilometer
naar 14 procent zakken: dat lijkt mij laadproblemen aan. ,,Al mijn klanten heen en weer naar Zeist, door weer
niet lekker ontspannen tijdens een zitten in de Randstad en die kan ik en wind, en misschien dat ik in al die
dagje toeren.’’ moeiteloos langsgaan zonder bij te tijd drie keer naar mijn actieradius
,,Iedereen praat altijd maar over het laden. Je moet goed kijken of zo’n heb moeten kijken. Ik heb er een
beperkte aantal kilometers dat je motor bij je gebruik past: voor mijn grotere accu in laten zetten en ik
haalt per lading’’, zegt Bulthuis. ritjes is dit oké, maar als ik in bijvoor- moet hem elke dag laden, maar dat is
GO zaterdag 27 februari 2021
fluisterfiets
‘De accu’s moeten
efficiënter en lichter
worden en de prijs
moet nog flink zakken’
– NICK ENGHARDT
een kleine moeite. Het is aangenamer
om hem in een hoek van de loods aan
het stopcontact te zetten dan dat ik
in de kou moet tanken: sinds ik
elektrisch rij, besef ik pas hoeveel
gedoe dat tanken is voor een
motorrijder.’’
Van der Laan past volgens motor­
journalist Enghardt perfect in het
plaatje van de elektrische motorrij­
der van dit moment. ,,Het gros van
de mensen die overstappen op elek­
trische motorfietsen, zijn waar­
schijnlijk mensen die anders een
motorscooter hadden gekozen. Voor
hen is het een praktisch vervoermid­
del, maar veel andere motorrijders
doen juist niet aan praktisch. Zij wil­
len dat zo’n ding herrie maakt. Het
moet schudden en beleving
geven.’’
Wanneer elektrische motoren echt
doorbreken, is volgend Enghardt
lastig te voorspellen. ,,Eerst moeten
ze nog beter rijden, de accu’s moeten
efficiënter en lichter worden en de
prijs moet nog flink zakken.
Dat is namelijk nóg een heikel punt
bij elektrische modellen: ze zijn
schreeuwend duur. Voor de prijs van
een beetje aangeklede Energica, zo’n
30.000 euro, kun je ook de allerdikste
Ducati toermotorfiets kopen met
elektrische vering, adaptieve
cruisecontrol en een 21 liter benzine­
tank waarmee je zo 400 kilometer
van huis komt. Dat is voor menig
motorrijder nog altijd een snel
gemaakte keuze.’’
23
EIGEN TUIN EERST
ROMKE VAN DER KAA
Mediterrane bomen zijn dé
slachtoffers van de vorst
Dwergpalm
Olijfwilg
V
orst doet wat met je tuin.
Het kleurt de blaadjes van
de Camellia bruin en de
takjes van de olijfbomen
zijn overgevoelig voor
winterse kou. Al de geur van een to­
verhazelaar geroken? Waarschijnlijk
niet, want die geur bestaat uit vluch­ Camellia
tige moleculen die pas vrijkomen als
de temperatuur een flink stuk boven
nul ligt. Dat is meestal niet het geval
in de tijd waarin een toverhazelaar blijft wel water verdampen maar de
bloeit. Je ontdekt pas dat de bloemen wortels kunnen dit niet aanvullen en
geuren als je een paar takjes afknipt de struik sterft aan uitdroging.
en in een vaasje in de warme huis­
kamer zet.  De echte slachtoffers van de re­
cente winterkou zijn de mediterrane
Wat me tijdens de vorst deze winter bomen en struiken waarmee we
opviel, was dat de bloemen van een onze tuinen steeds vaker opsieren.
toverhazelaar zich niets aantrekken De eerste bevroren palmboom is al
van een temperatuur van vijftien gesignaleerd. Nu is dat in mijn ogen
graden onder nul. Dat kun je niet van geen ramp. Palmen zijn mooi als ze
al onze tuinplanten zeggen. Bloem­ jong zijn, maar naarmate ze ouder
bollen en vaste planten hebben wei­ worden krijgen ze steeds vaker het
nig geleden, die zaten veilig onder model van een pleeborstel of plu­
een deken van sneeuw. Maar strui­ meau: een lange kale stam met bo­
ken die in de winter bloeien hadden venin een pruikje van blad. Als het
het zwaar. dan een palm moet zijn, plant dan de
dwergpalm, Chamaerops humilis,
Neem de camellia, een populair die redelijk winterhard is en die door
struikje dat je in bijna elke voortuin zijn geringe formaat ’s winters in elk
tegenkomt. Het bloeit midden in de geval gemakkelijk kan worden afge­
winter met grote rode, witte of roze dekt.
bloemen. De struik zelf kan heel wat
vorst hebben, maar de Een tweede slacht-
bloemen kunnen dat offer is de olijf­
niet. Die bevriezen al boom, die meestal
bij een paar graden als miniboompje
Snoeien, stekken,
vorst; ze worden dan
planten, verpotten,
wordt verkocht
bruin. Een rode bloem maar tot een flinke
met een bruin randje zaaien en schoffelen. boom kan uit­
valt nog te verdragen; Tuingoeroe Romke groeien. Als hij de
bij een roze bloem is dat van de Kaa helpt een kans krijgt, want de
al lastiger, maar een handje. dunne stammetjes
witte bloem met de zijn nogal vorstge­
kleur van pruimtabak is voelig. Ik heb niks
afzichtelijk.  tegen olijfbomen,
maar zie toch liever
De moraal: plant liever de vorstbestendige
rood­ dan witbloeiende olijfwilg, Eleagnus
camellia’s. De struik angustifolia, met
zelf kan aardig wat vorst blad dat nog zilveri­
hebben, maar min vijf­ ger is dan dat van de
tien is wel de grens. olijf, en met onop­
Ook hier speelt het vallende bloemen
sneeuwdek een rol: in juni. Die bloe­
zolang de grond men mogen dan
maar niet bevriest niet in het oog
kunnen de wortels vallen, maar de
water blijven opne­ sterke geur van
men. In bevroren grond vanille is van verre
kan dat niet; het blad te ruiken.
24
Deze tien zaken pak je aan tijdens de voorjaarsschoonmaak
Aan de slag voor een
lentefris huis
Schoonmaakgoeroe Marja Middeldorp en Diet Groothuis,
auteur van Het grote poetsboek, vinden: de voorjaarsschoon-
maak is geen onoverzichtelijke ramp. Ze geven tips voor
het grondig reinigen van tien bacillenvangers, zoals
keukenkastjes, matrassen en zeepbakjes.
ANNEMART VAN RHEE
1. Keukenkastjes
Diet Groothuis: ,,Een paar druppels
honing, gemorste muesli, korrels
hagelslag: voor je het weet heb je een
ranzige, plakkerige mix in je kastjes.
En wat je helemaal niet wilt is dat die
zich vermengt met kruiden of
producten waarvan je de houdbaar-
heidsdatum nauwelijks nog kunt
lezen. Zo kwam ik onlangs een zak
linzen tegen die eigenlijk voor 2017
gebruikt had moeten worden.
Ga dus de confrontatie aan met die
potentiële bergplaatsen van bacillen.
Doe dat met een sopje van groene
zeep en microvezeldoekjes. Simpel
en duurzaam. Dat grove geweld van
al die flitsende flessen is milieubelas-
tend, slecht voor je huid en duur.
Nergens voor nodig. Ook fijn: een
sopje van soda. Gewone soda. Dat je
het duurdere baking soda moet ge-
bruiken is vast een vondst geweest
van een hippe blogger.’’
2. Wc-muren
Groothuis: ,,Bij uitstek een vergeten
gebied tijdens het schoonmaken.
Vaak ga je de vloer en pot te lijf en
neem je gelijk de wastafel mee, maar
blijven de muren zoals ze waren.
Terwijl er toch altijd een beetje
gespetterd wordt. Reinig je die, dan is
het mooie dat je dat hele hokje op je
schoonmaaklijst kunt afstrepen.
Klaar. Levert volgens mij een goed
gevoel op.’’
3. Gordijnen
Groothuis: ,,Magneten van heel veel
stof. Je wilt ze eigenlijk niet wassen.
Dat geeft veel gedoe, met kans op
krimpen en kleurverlies. Hang ze op
een mooie dag buiten, zodat de zon
de huisstofmijt eruit brandt en de
wind het stof meeneemt. Je kunt dat
ook met kleden doen. Ik heb nog een
oldskool mattenklopper waarmee je
lekker tekeer kunt gaan om het vuil
eruit te ranselen.’’
zaterdag 27 februari 2021 GO
4. Plafonnières
Marja Middeldorp: ,,Wat bijna nie-
mand doet: pak een trap en schroef je
lampen aan het plafond eens los. Dan
zie je een fuik vol stof, vaak ver-
mengd met een partij verongelukte
vliegen. Best onsmakelijk. Daarnaast
ontdek je hoe vuil de buitenkant is
geworden, verschillende tinten zwart
in veel gevallen. Ik ben niet zo’n af-
wasser, dus zet die plafonnières ge-
woon in de vaatwasser om ze schoon
te krijgen.’’
5. Waterkoker
Middeldorp: ,,Doe af en toe die klep
open en kijk of er kalk in zit. Zie je
een wittige aanslag, pak dan de azijn
erbij. Giet die in het apparaat en
verhit. Geen schoonmaakazijn, de
duurdere variant met toevoegingen
die je niet nodig hebt. Gewone is
goed genoeg. Spoel heel grondig na.
Anders krijgt je thee wel een heel
vreemde bijsmaak. Dezelfde
methode werkt voor een douchekop.
Daarbij kun je de binnenkant nog
reinigen met een tandenborstel.’’
6. Wasmachinebakje
Middeldorp: ,,Vaak een vergeten ver-
zamelplek van viezigheid. Vooral bij
gebruikers van vloeibaar wasmiddel.
Giet dat toch met een dop in de ma-
chine, denk ik dan. Maar nee, midde-
len voor witte, gekleurde en zwarte
was gaan er allemaal in en steeds
blijft er wat troep hangen, tot er een
onhygiënisch ratjetoe ontstaat. Ook
niet echt bevorderlijk voor je kleding.
De oplossing: giet wat kokend
water in het reservoir om de aanslag
los te weken en poets restanten weg
met een tandenborstel. Droog ver-
volgens goed na. Mijn tip: gebruik
een derde hoeveelheid wasmiddel en
twee derde azijn. Het scheelt je klau-
wen met geld en je krijgt zulk mooi
schuimend sop, dat je op je stoel voor
de machine wilt zitten kijken.’’
GO zaterdag 27 februari 2021
f Pik nú de dingen in huis mee die
je meestal overslaat tijdens het
schoonmaken. ILLUSTRATIE AART-JAN VENEMA
7. Oven
Groothuis: ,,Ik val hierbij hard door
de mand: ik houd het schoonmaken
van de oven niet goed bij. Tsja, dan
creëer je, in mijn geval, een aange-
koekt, geblakerd drama vol ondefini-
eerbare substantie. Vooral nu mijn
vriend bij wijze van coronahobby
elke week iets lekkers bakt.
Afhankelijk van de mate van ver-
ontreiniging kun je een stappenplan
volgen. Is het nog niet zo erg, dan
volstaat het insmeren van de bodem-
plaat met citroen en groene zeep,
spoel dat na een uur weg. Is het seri-
euzer, dan moet je het 24 uur laten
zitten en daarnaast een bakje met
ammoniak in de oven zetten. Lucht
daarna wel goed.
Ben je echt ver heen, dan rest niets
anders dan van die vieze ovenreini-
ger-spuitbussen aan te schaffen. Ik
heb staan wrikken met een plamuur-
mes, maar dat is geen aanrader als je
dol bent op je oven.’’
8. Ventilatieroosters
Middeldorp: ,,Zeker met corona is
grondig ventileren een must. Vooral
omdat we vaker thuiszitten en meer
stof verplaatsen, maar je moet het
ook doen vanwege de goede isolatie
van huizen. Veel mensen klagen: ik
heb zo’n hoofdpijn. Klopt. Je krijgt
onvoldoende zuurstofrijke lucht bin-
nen. Zet daarom een paar keer per
dag alles vijf minuten tegen elkaar
open. En zorg ervoor dat de roosters
in je badkamer, keuken en toilet niet
verstopt zitten.
Draai of schroef de klepjes los, doe
die in de afwasmachine en zet de
stofzuiger op de afvoer achter de
roosters om troep weg te halen. Ga je
met een natte doek aan de gang, dan
moet je droog nawrijven. Met alleen
zo’n vochtige kledderlap verspreid je
namelijk bacteriën.’’
9. Matrassen
Groothuis: ,,Je matras is een waar
slagveld van diertjes, schimmeltjes,
mijt en andere organismen waarvan
je niet wilt weten dat die langs je
lakens en dus langs jou kruipen en
schuiven. Best een smerig idee, vind
ik. Het is een enorm gesleep, maar:
zet dat matras daarom één keer per
jaar in de zon. Sjouw het naar bene-
den of naar je balkon of zet het naast
je open raam. Dat is al heel lekker
om te luchten. Ben ik in een heel
fanatieke bui, dan haal ik de matten-
klopper uit de mottenballen. En denk
ik halverwege het jaar: dit is enigs-
zins onfris, dan strooi ik soda op het
matras. Dat laat ik dan een poosje
liggen, om het vervolgens te verwij-
deren met de stofzuiger.’’
10. Haarborstels
Middeldorp: ,,Die worden echt te
weinig schoongemaakt. Vul je
wastafel met warm water en giet
er een scheut wasverzachter of
conditioner in. Dat verwijdert op
een makkelijke manier klittende
haren en reinigt tegelijkertijd kam
en borstel.’’
25
HEBBEDINGEN
TECH
games, gadgets, apps: techjournalist anton damen tipt
elke week de leukste en beste die hij tegenkomt.
Mario is wel voor de poes
De Nintendo Switch is een de game heeft anno 2021 nóg
ongekend succes, iets wat een reden om er je klauwen in
van zijn voorganger, de WiiU, te willen zetten en dat is het
nooit gezegd zal worden. en nieuw toegevoegde Bowser’s
dat terwijl daarop toch echt Fury. dat borduurt voort op het
een van de állerbeste Ma- kattenthema en laat zowel
rio-games ooit verscheen: aartsvijand bowser als Mario
Super Mario 3D World. tot godzilla-achtige proporties
Ook acht jaar later is dat een uitgroeien.
onovertroffen masterclass ‘hoe Het is geen volwaardige game,
maak je een magistraal plat- eerder een vreemd-maar-
formspel’, met levels vol crea- toch-lekker spelexperiment,
tieve invallen en met Mario in dat niet bij iedereen in de
topvorm én kattenvorm. Want smaak zal vallen. Maar ach,
3d World introduceerde een een gegeven kat moet je niet
nieuwe ‘power-up’ met hoge in de bek kijken.
aaibaarheidsfactor: dankzij een Super Mario 3D World +
poezenpak kan het loodgieter- Bowser’s Fury voor Nintendo
tje nu tegen muren op klau- Switch | €57 | nintendo.nl
teren.
3-in-1-kantoor op de iPad
Microsoft heeft losse apps voor
het complete Word, excel en
Office-pakket PowerPoint
geoptimali- staan ook nog
seerd voor de gewoon in de
iPad. de nieuwe appstore. Onze
versie moet tip: gooi die nog
soepeler pres- niet weg als je
teren en vergt minder op- het fijn vindt om twee ven-
slagruimte. de app is gratis, sters naast elkaar te hebben
maar zonder het Office en daaruit over en weer te
365-abonnement houdt de knippen en te plakken. Want
lol met tekstverwerken snel dat staat de nieuwe versie
op; dan blijft het alleen bij in- gek genoeg niet toe.
zage van documenten en Microsoft Office voor iPad |
mag je niets aanpassen. de gratis
Draadloze oordoppen...
met een handig draadje
Voor alle sporters en headbangers die lie-
ver niet het risico nemen dat ze hun kost-
bare AirPods, Galaxy Buds of soortgenoten
tijdens een luistersessie per ongeluk lance-
ren, is de Supreme in van teufel een aardige
optie. die is namelijk draadloos en bedraad
tegelijkertijd: tussen de twee earbuds zit een
stoer veiligheidskoordje. Het is verder een
no-nonsense koptelefoon, maar met prima
geluid en eenvoudige bediening. Via de gratis
teufel Headphones-app kun je de audio zelf
nog finetunen, met voorkeursinstellingen
voor o.a. vette bas, pop en podcasts. Via de
ShareMe-functie kun je het geluid doorprikken naar een tweede
koptelefoon – als dat tenminste ook een Supreme in is.
Teufel Supreme In | €120 | teufelaudio.nl
De redactie van Zo werkt samen met de specialisten van AutoTrack,
HardwareInfo, Independer, Intermediair, Koken&Eten, Nationale
Vacaturebank, New Scientist en Tweakers.
26
Geef eens een compliment en leer ze ook te ontvangen
Een schouderklopje op z’n
tijd maakt je productiever
Complimenten geven, we zijn er geen ster in.
Er een ontvangen is misschien nog wel lastiger.
Terwijl we er een leuker mens van worden.
NYNKE VAN SPIEGEL
O
p 1 maart is het Nationale
Complimentendag, een
goed moment om
pluimen uit te delen.
Al is er niks mis
mee om elke dag wat
aardigs tegen iemand te
zeggen. Toch zijn we er DAT IS EEN
zuinig mee. ,,Dat komt
door onze calvinistische MOOI CIJFER, JE
inborst’’, verklaart
HEBT ER HARD
psycholoog en relatie­
deskundige Jean­Pierre
van de Ven (52). ,,Ne­ VOOR GEWERKT
derlanders hebben er
een handje van om kri­
tiek te leveren en niet stil
te staan bij wat goed gaat.’’
Terwijl we echt leuker wor­
den van complimenten geven,
is de overtuiging van Van de Ven.
,,Met wat lieve woorden bevorder je
de sfeer en de ander gaat zich goed
voelen. Mensen doen vervolgens
aardiger tegen jou, waardoor jij weer
zelfverzekerder wordt.’’
Dopamine
Een compliment ontvangen is ook
niet onze sterkste kant. We wuiven
ze weg (‘bedoel je dat oude vod?’),
bagatelliseren ze (‘dat kan toch ieder­
een?’), of kaatsen de bal terug (‘jij
hebt óók lekker gewerkt vandaag’).
,,We vinden het lastig als er iets
bijzonders over ons wordt gezegd.’’ 
Zonde, want complimenten wer­
ken voor gever én ontvanger stimu­
lerend. Op de werkvloer krijg je met
een schouderklopje op z’n tijd pro­
ductievere werknemers, volgens een
in Management Science gepubliceerd
onderzoek. En wie dankbaar is,
beperkt de kans op een hoge bloed­
druk en versterkt het immuunsys­
teem, zo melden onderzoekers van
het Amerikaanse UC Davis Medical
Center. In de hersenen komt bij een
compliment bovendien dopamine
vrij, dat zorgt voor een gelukzalig
gevoel. Het stofje werkt zelfs versla­
vend, waardoor je graag opnieuw een
compliment uitdeelt.  Op het werk
‘Geliefden zijn het
complimenteren vaak
verleerd, ze zijn elkaar
een beetje als meubilair
gaan beschouwen’
GOEDE
SMAAK!
IK KAN WEL
ZIEN DAT JE ER JE
BEST OP DOET
e Met een complimentje bevorder je de sfeer.
Met complimenten kom je ook weer
in verbinding met bijvoorbeeld je
partner. ,,Geliefden die samenwo­
nen, of nu zelfs hele dagen samen
thuis zijn, beschouwen elkaar toch
een beetje als meubilair. Ze hebben
het complimenteren vaak verleerd’’,
merkt Van de Ven. ,,Schrijf eens alle
positieve handelingen van de ander
op. Want als je vooral let op de
dingen die goed gaan bij je partner,
kun je ergernissen ombuigen naar
iets positiefs.’’
Stap twee is leren zeggen wat je
goed vindt gaan. ,,Vraag elkaar: ‘Wat
vond je vandaag goed aan mij?’ Train
jezelf positieve kanten van de ander
te zien. Als je daar handiger in wordt,
ga je het vanzelf hardop zeggen.”
,,Leidinggevenden realiseren zich
niet altijd dat kritiek hard kan
aankomen bij een werknemer’’, zegt
coach en gespreksbegeleider Ingrid
Bannink (54). ,,In beoordelings­
gesprekken kan iemand het op tien
punten goed doen, maar als je
daartegenover kritiekpunten hebt,
onthoudt de werknemer vooral die.’’
JIJ
BENT
LEUK
WAT HEB JE
LEKKER
GEKOOKT
Bannink geeft
webinars over feedback
geven en ontvangen.
Zij raadt leiding­
gevenden aan gericht,
oprecht en op het juiste
moment een compliment
te geven. ,,Leg niet een
rapport op iemands bureau met de
woorden ‘goed gedaan’, maar ga
tegenover iemand zitten en kijk
diegene aan. Benoem wat je zo
waardeert aan het rapport.’’
Hoe geef je feedback nu we elkaar
veelal via een scherm spreken?
Bannink: ,,In de eerste lockdown
werden online besprekingen vooral
ingezet om snel agendapunten door
te nemen en werd het contact daarna
letterlijk verbroken. Inmiddels
realiseren we ons dat we het
medemenselijke missen. Ook
online is het belangrijk om elkaar
een compliment te geven. Daarvoor
gelden dezelfde regels: kijk iemand
in de ogen, neem de tijd en wees op­
recht als je je waardering uitspreekt.’’
En vergeet niet je baas een
compliment te geven, tipt Bannink.
,,Managers zijn ook maar mensen.’’
zaterdag 27 februari 2021
WAT HEB JE
DIE BOODSCHAP
DUIDELIJK
GEFORMULEERD
DAT HEB JE
CREATIEF
OPGELOST
Zo geef je een
compliment
a Wees oprecht. als je
het niet meent, voelt de
ander dit direct.
a Maak het specifiek.
een compliment over
een speech ‘waarin de
boodschap zo goed
verwoord is’, is beter
dan alleen ‘goed
gepresenteerd’ zeggen.
a Verstop er geen
dubbele boodschap in,
zoals ‘wat fijn dat je van-
daag je sokken wel hebt
opgeruimd’. daarmee uit
je ook kritiek, omdat de
sokken gisteren niet zijn
opgeruimd.
a Kijk de persoon aan.
GO
WAT
ZIE JE
ER MOOI
UIT
VANDAAG
a Maak het concreet.
zeg niet ‘gefeliciteerd
met je voldoende voor
wiskunde’, maar ‘ik weet
hoe moeilijk je wiskunde
vindt, ik heb bewonde-
ring voor hoe hard je
gewerkt hebt.’
Zo accepteer je
een compliment
a geef jezelf eens een
compliment. als je in
jezelf gelooft, geloof je
het ook als iemand an-
ders iets aardigs zegt.
a Ondermijn een
boodschap niet door te
antwoorden ‘o, het was
niets’ of ‘dat zou ieder-
een toch doen?’ Luister
aandachtig en zeg ‘dank
je wel’.
a gebruik een compli-
ment niet om feedback
te geven, zoals ‘ik snap
dat je blij bent, want nu
hoef je het zelf niet te
doen.’ Ontvang de
boodschap en geef
eventueel later feed-
back op de situatie.
a Maak er geen wed-
strijd van. als iemand
jou een compliment
geeft, hoef je er niet di-
rect een terug te geven.
GO zaterdag 27 februari 2021
27

Voor u getest Daglichtlamp

Helpt een daglichtlamp

bij slecht slapen en
sombere gedachten?
Lichtspecialist
Jan Denneman en
chronobioloog Marijke
Gordijn hopen met de
‘30 dagen goed licht
ervaring’ antwoord te
krijgen op die vraag.
Journalist Jeroen
Kreule is een van de
deelnemers.

I
k ben geen al te beste slaper. Net
iets te laat stap ik m’n bed in,
minstens twee keer per week
schrik ik ’s nachts rond vier uur
wakker en ga ik malen. Gedoe in
de liefde, deadlinestress, zorgen om
een kind... Ik lig zo anderhalf uur
wakker. De volgende dag zakt m’n
concentratie soms weg, of dommel ik
zelfs wat achter de laptop. 
Sinds eind januari staat er een e Jeroen Kreule werkt als freelancejournalist altijd thuis. Een maand lang probeerde hij een daglichtlamp uit. FOTO JEAN-PIERRE JANS
lamp op mijn eettafel annex bureau.
Het is de Jolly James, van het merk

Blijer na vier uur

Sparckel. Geen goedkoop dingetje:
hij kost circa 1800 euro. De lamp
bootst daglicht na, vertelt Jan Denne­
man (66), oprichter van de Good
Light Group, een stichting met de
missie om positieve effecten van

daglicht uit een lamp

goed licht op lichaam en geest onder
de aandacht te brengen.
Hij wil weten of de lamp mensen
helpt wat vrolijker door het leven te
gaan. Slaap je beter? Wat doet het
met je vitaliteit en stemming? Voor
en na moet een uitgebreide vragen­
lijst worden ingevuld. Denneman:
,,We willen de persoonlijke ervarin­
gen van de deelnemers in kaart bren­
gen.’’ Aan het onderzoek doen tien­
tallen mensen mee. Ik ben er een
van. 
De lamp staat precies op een halve
meter van mijn laptop, zo valt er
genoeg licht in het oog terwijl ik aan
het werk ben. Het licht is fel, maar
went snel. Ik laat de lamp volgens de
instructie van Denneman minstens
vier uur per dag maximaal schijnen,
aan het einde van de werkdag gaat de
lamp vanzelf naar standje avondlicht.  tien tot vijftien minuten achterlopen.
Jetlag
Het effect? De keren dat ik afgelopen
vier weken midden in de nacht wak­
ker werd, zijn op één hand te tellen.
Gebeurde het toch, dan draaide ik me
om en viel ik vrijwel direct weer in
slaap. ,,We hebben daglicht keihard
nodig om onze biologische klok te
synchroniseren’’, zegt Denneman.
Talloze onderzoeken wijzen uit:
goed licht is net zo belangrijk als ge­
zond eten en gezonde lucht. Je slaapt
beter, je werkt geconcentreerder, het
maakt je energieker, blijer en gezon­
der. Ik heb het allemaal ondervon­
den, afgelopen vier weken. Geen tus­
sendoorslaapjes meer achter de lap­
top, vrolijker, minder geprikkeld. De
lamp heeft een verslavende werking
en werd onderdeel van het ochtend­
ritueel: koffie, lamp aanzetten, dou­
chen.
Krijg je een dag geen daglicht, dan
gaat je biologische klok gemiddeld
Wie een week binnenblijft, loopt
anderhalf uur achter, vergelijkbaar
met een jetlag. Denneman: ,,Sinds de
industriële revolutie zijn we veel
meer binnen gaan zitten, waardoor
ons bioritme gemakkelijk uit de pas
loopt.’’
Probeer zo veel mogelijk puur dag­
licht te vangen, is zijn advies. Liefst
in de ochtend, rond half tien. Elk half
uur is meegenomen. ,,Lukt dat niet,
ga dan zo dicht mogelijk bij het raam
staan als je een telefoontje moet ple­
gen. Zet je bureau en je bank bij het
raam, zodat je naar buiten kijkt, of
Ga zo dicht
schaf goede verlichting aan.’’  mogelijk
Dementie
tegen het
Maarten Voorhuis (45) ontwierp uit raam staan
frustratie én verwondering de als je belt
Sparckel. ,,Mijn opa leed aan demen­
tie en als kind zag ik dat hij – net als – JAN DENNEMAN
lotgenoten – niet of nauwelijks bui­
ten kwam. Later las ik dat er sterke
aanwijzingen vanuit de wetenschap
zijn dat voldoende daglicht kan hel­
pen bij functionele beperkingen van
dementie. Sindsdien ben ik gegrepen
door de werking van gezond licht. Ik
ontwikkelde een lamp die de kracht
van natuurlijk daglicht evenaart.’’  de lamp kan wel invloed hebben.’’
In de lamp zitten zes ledgroepen
met 196 ledlampjes. Een voorge­
programmeerde klok regelt wanneer
de leds welk licht moeten uitstralen:
wit licht aan het begin van een werk­
dag, activerend koud wit licht over­
dag en warm gedimd licht aan het
einde van de werkdag.  
De lamp is, in samenwerking met
Tilburg University en GGZ Eindho­
ven, getest in een verpleeghuis met
mensen met dementie. Het resultaat:
het gemiddelde aantal hazenslaapjes
overdag is meer dan gehalveerd, net
als het nachtelijk ronddwalen. En
wie overdag een paar uur onder een
Sparckel had gezeten, sliep die nacht
87 minuten langer.
Nachtrust
Dat ik ook beter slaap, is dus voor
Voorhuis niet vreemd. Toch wil hij
benadrukken dat dat niet alleen door
de lamp hoeft te komen, omdat
slaapproblemen complex zijn. ,,Maar
Denneman is tevreden over mijn
resultaat. ,,Een goede nachtrust zorgt
ervoor dat je overdag fitter bent, dat
je humeur beter is en je kunt ermee
voorkomen dat je in een dip raakt. En
daarvoor heb je nodig: gezonde lucht,
gezond eten, en licht!’’
28 TELEVISIE zaterdag 27 februari 2021

GO

Intergalactisch Gemiddeld
Ruimteagenten Valerian (Dane DeHaan) en In dit programma zoekt Albert Klein Haneveld
Laureline (Cara Delevigne) worden op een bij het Centraal Bureau voor Statistiek uit wat
missie gestuurd naar de intergalactische de eigenschappen zijn van de volstrekt gemid-
metropool Alpha, waar soorten uit het hele delde Nederlander. Wat is zijn of haar inkomen,
ZATERDAG universum samenleven. Verfilming van de strips
van Jean-Vlaude Mézières en Pierre Christin (in
leeftijd, opleiding en gezinssamenstelling, en
kan deze persoon ook echt worden gevonden?

27 FEBRUARI Nederland gepubliceerd onder de titel Ravian).

■ Valerian, 20.00, RTL7
■ Op zoek naar de gemiddelde Nederlander,
20.20, NPO3

NPO1 NPO2 NPO3 RTL4

06.20 Ochtendprogramma’s 10.50 De rijdende
rechter 11.10 Iedereen kan het 12.15 Sterren NL
Top 25 12.57 Politieke Partijen: NIDA 13.00 NOS
Journaal 13.05 Ali B op volle toeren 14.00 NOS
Sport: Wielrennen Omloop Het Nieuwsblad
16.30 Politieke partijen: DENK 16.35 NOS
Sport: Wielrennen Omloop Het Nieuwsblad
17.57 Politieke partijen: 50Plus
18.00 NOS JOURNAAL
18.15 EENVANDAAG
Actualiteitenprogramma.
18.50 SPORT NOS SPORTJOURNAAL
19.05 KASSA
Consumentenprogramma met
relevante, actuele en creatieve
reportages, spannende confrontaties
en handige tests, gepresenteerd
door Amber Kortzorg.
20.00 NOS JOURNAAL
20.30 WIE IS DE MOL?
Avontuurlijk spel waarin tien bekende
kandidaten op zoek gaan naar een
infiltrant in hun rangen. In Tsjechië
proberen de kandidaten met op-
drachten zoveel mogelijk geld te ver-
dienen voor de pot. Ze zullen goed
moeten samenwerken,
want opnieuw is in hun
midden die ene tegenstan-
der: de Mol. Presentatie:
Rik van de Westelaken.
21.40 MATTHIJS GAAT DOOR
Show, gepresenteerd door Matthijs
van Nieuwkerk. Hij kijkt om in ver-
wondering. Met muziek, verrassende
gesprekken en een vleugje humor.
22.35 SPORT NOS STUDIO SPORT
EREDIVISIE
Samenvattingen van de gespeelde
wedstrijden in de Eredivisie.
23.30 SPORT NOS STUDIO SPORT
00.00 NACHTPROGRAMMA’S
08.00 Ochtendprogramma’s 10.35 Podium
Witteman 11.40 Karim pakt zijn kans 12.10 De
Nieuwe Maan 13.00 NOS Journaal 13.10 2 voor
12 13.50 Meldpunt 14.15 MAX Maakt Mogelijk
Special 14.30 De wereld van de Chinezen 15.30
Fryslân DOK 16.05 Ziel en zaligheid 16.10
Geloofsgesprek 16.30 Roderick zoekt licht
17.00 NOS Journaal 17.10 Petrus in het land
17.35 Metterdaad
18.10 NEDERLAND ZINGT
18.40 BINNENSTEBUITEN
19.15 DE VERANDERING
19.50 BLAUW BLOED
Royaltyprogramma met Jeroen Snel.
20.35 VERBORGEN VERLEDEN
Reportagereeks. ‘100 x Verborgen
verleden.’ Jubileumuitzending naar
aanleiding van de honderdste afleve-
ring van Verborgen verleden, met
aandacht voor het onverwachte
vervolg op veel van de afleveringen.
Wat brachten de ontdekkingen in
hun familiegeschiedenis teweeg bij
de hoofdpersonen? Dat
vertellen Herman
Finkers, Willie Wartaal,
Pieter van den Hoogen-
band en Carry Slee.
21.25 POLITIEKE PARTIJEN FVD
21.30 NIEUWSUUR
Actualiteitenprogramma.
22.05 PODIUM POP UP
Cultuurprogramma. Stadsdichter van
Amsterdam Gershwin Bonevacia
verrast met ensemble Fuse de werk-
nemers van de Openbare Bibliotheek
Utrecht.
22.25 DETECTIVES: HIDDEN
00.25 FILM KOLLEKTIVET
Drama van Thomas Vinterberg (De-
nemarken/Nederland/Zweden 2016).
02.10 NACHTPROGRAMMA’S
06.30 Ochtend- en dagprogramma’s 13.55 Op
de dierenambulance met 14.10 Op de dieren-
ambulance met 14.25 De mooiste sprookjes
15.25 Z@ppbios: Peperbollen en de vloek van
de zwarte koning: Avonturenfilm. 17.00 Jill 17.15
Checkpoint 17.30 Zapplive op Zaterdag
18.05 DE SMERIGE QUIZ
18.30 MAKE-UP CUP
19.00 NOS JEUGDJOURNAAL
19.20 TEENAGE BOSS
19.50 OP DE DIERENAMBULANCE MET
20.05 DE REGELS VAN FLOOR
Nederlandse jeugdserie. ‘Dement.’
Margreet heeft een te gek keyboard
met alles erop en eraan. Floor wil er
ook een.
20.12 SOCUTERA
20.20 OP ZOEK NAAR DE GEMIDDELDE
NEDERLANDER
Documentaire waarin Albert Klein
Haneveld op basis van cijfers van het
CBS op zoek gaat naar de gemid-
delde Nederlander.
21.30 MOLTALK
Talkshow waarin (oud-)kandidaten en
andere gasten de afleveringen van
Wie is de Mol? bespre-
ken, gepresenteerd door
Marlijn Weerdenburg en
Rop Verheijen.
22.05 HUNTED VIPS
Spelshow waarin deelnemers uit de
handen van een team professionele
opsporingsexperts moeten blijven.
22.47 POLITIEKE PARTIJEN: JONG
23.00 MUZIEKSTAD
Muziekmagazine waarin Eva Kore-
man door Nederland reist, op zoek
naar de beste muziek. ‘Nijmegen.’
23.35 SUPER-SONIC JAZZ 2020
01.00 NACHTPROGRAMMA’S
06.55 Ernst, Bobbie en de rest (marathonuit-
zending) 09.00 Teleshop 4 10.30 Nederland
ontdekt 11.00 Dit Is Holland 11.30 RTL Auto-
wereld 12.00 Dit is Holland 12.30 The Dutch
Way 13.00 Wooninspiraties 13.30 Onderweg
naar de regio 14.00 Plezier en passie 14.30
Later als ik groot ben 15.00 Life Is Beautiful
15.30 Way of Living 16.00 Ski & More 16.30 Het
Spaanse leven 17.00 Nederland ontdekt 17.30
House Vision
18.00 RTL NIEUWS
18.15 EDITIE NL
Journalistiek programma.
18.30 RTL WEER
18.35 RTL BOULEVARD
Showbizzprogramma.
19.30 RTL NIEUWS
19.55 RTL WEER
20.00 WEET IK VEEL
Kennisquiz waarin de algemene
kennis van Nederland wordt getest.
Wekelijks is de studio gevuld met
slimme studenten en drie bekende
Nederlanders.
21.40 BANKGIRO MILJONAIRS
Spelshow met Robert ten Brink
waarin de kandidaten wekelijks kans
maken op het winnen van 1 miljoen
euro. Hiervoor moeten zij vijftien
meerkeuzevragen
foutloos beantwoorden,
waarbij zij gebruik
mogen maken van drie
hulplijnen.
22.40 DE TV KANTINE
Persiflageprogramma waarin Carlo
Boszhard en Irene Moors wekelijks
bekend Nederland uitvergroten.
Making-of van dit seizoen.
23.35 RTL NIEUWS/RTL WEER
23.55 RTL BOULEVARD
00.50 TELESHOP 4

RTL7 RTL8 SBS9 Ziggo Sport Comedy Central

06.00 Ochtend- en dagprogramma’s
18.00 HELDEN VAN DE BRAND-
WEER
Realityreeks.
19.00 HELDEN VAN DE BRAND-
WEER
Realityreeks.
20.00 FILM VALERIAN
(Valerian and the City of
a Thousand Planets).
Fantasyfilm van Luc Bes-
son (VS 2017) met Dane
DeHaan (Major Valerian).
22.45 FILM KIN
Actiefilm van Jonathan
Baker en Josh Baker
(Canada/USA 2018) met
Myles Truitt (Eli Solinski),
Jack Reynor (Jimmy
Solinski). De jonge Eli
gebruikt een vreemd
wapen dat hij vond om
zijn broer van een gang-
ster te redden. Voor ze het
beseffen zijn de twee op
de vlucht voor de gangster,
de FBI én twee soldaten.
01.00 TELESHOP 7
06.30 Ochtend- en dagprogramma’s
18.00 THE VOICE OF HOLLAND
20.00 CSI: NEW YORK
Misdaadserie. ‘Manhattan-
henge.’ Mac en zijn team
zijn de Compass Killer op
het spoor. Ze proberen te
vermijden dat die zijn
vierde slachtoffer maakt.
20.55 CSI: NEW YORK
Misdaadserie. ‘Death
House.’ Na een nood-
oproep wordt het team
naar een leegstaande
penthouse gestuurd. Daar
ontdekken ze een lijk.
21.50 CSI: NEW YORK
Misdaadserie. ‘Second
Chances.’ In een steegje
wordt het levenloze
lichaam van James
Manning aangetroffen.
22.45 CSI: NEW YORK
23.40 CSI: NEW YORK
00.40 HET ROER OM: DE
VERBOUWING VAN EEN
FRANS KASTEEL
01.35 TELESHOP 8
06.00 Ochtend- en dagprogramma’s
18.20 DRUKTE IN DE DIEREN-
TUIN
18.55 DRUKTE IN DE DIEREN-
TUIN
19.25 VTWONEN WEER
VERLIEFD OP JE HUIS
Lifestyleprogramma.
20.30 FILM LARRY CROWNE
Romantische komedie van
Tom Hanks (VS 2011) met
Tom Hanks (Larry Crowne)
en Julia Roberts (Merce-
des Tainot).
22.30 FILM FRENCH KISS
Romantische komedie van
Lawrence Kasdan (GB/
USA 1995) met Meg Ryan
(Kate), Kevin Kline (Luc
Teyssier) en Timothy Hut-
ton (Charlie). De wereld
van Kate stort in wanneer
haar verloofde Charlie
haar vanuit Parijs belt en
vertelt dat hun relatie voor-
bij is. Kate wil zich hier niet
bij neerleggen.
00.40 NACHTPROGRAMMA’S
13.05 MANCHESTER CITY -
WEST HAM UNITED
Liveverslag van het
Premier League-duel.
15.35 MATCH OF THE DAY:
SEVILLA FC -
FC BARCELONA
Liveverslag van deze
Spaanse kraker.
18.25 LEEDS UNITED -
ASTON VILLA
Liveverslag van het
Premier League-duel.
20.35 HELLAS VERONA -
JUVENTUS
Liveverslag van het Serie
A-duel.
22.45 FC PORTO - SPORTING
LISSABON
Liveverslag van het
Primeira Liga-duel.
23.10 ROUND UP
Samenvattingen van duels
die vandaag zijn gespeeld.
02.30 BROOKLYN NETS -
DALLAS MAVERICKS
Liveverslag van het NBA-
duel.
06.00 South Park 06.25 The Graham
Norton Show 07.55 Friends (mara-
thonuitzending) 13.45 Family Guy
(marthonuitzending) 18.45 Last Man
Standing 20.30 Kung Fu Panda 22.50
The Graham Norton Show 23.55
Friends 00.55 Modern Family 02.05
Most Ridiculous 03.30 Takeshi’s
Castle Thailand 04.10 Comedy
Central Celebrity’s Stand-Up 04.50
Most Ridiculous 05.30 Takeshi’s
Castle Thailand
Eurosport
06.30 Ochtendprogramma’s 14.00
Langlaufen: WK in Oberstdorf
(Duitsland) 14.50 Langlaufen: WK
in Oberstdorf (Duitsland) 15.20
Noordse Combinatie: WK in Oberst-
dorf (Duitsland) 15.50 Schans-
springen: WK Schansspringen: Kwali-
ficatieronde HS 106 Mannen 16.20
Schansspringen: WK in Oberstdorf
(Duitsland) 18.15 Atletiek: Perche Elite
Tour 20.00 Snooker 23.30 UAE Tour:
Etappe 7 00.30 Nachtprogramma’s
zaterdag 27 februari 2021 TELEVISIE 29
GO

Tweede seizoen Openingsweekend Terug studeren

Het tweede seizoen van de grotendeels Met de Omloop Het Nieuwsblad De charmante Larry Crowne denkt dat hij
Welsh gesproken serie Hidden begint met de (vandaag) en Kuurne-Brussel- eindelijk promotie gaat maken, maar dan
vondst van een lichaam dat al een aantal Kuurne (morgen) vindt in Vlaanderen wordt hij zonder pardon op straat gezet.
weken in een badkuip heeft gelegen. De voor- het openingsweekend van het Omdat hij niet meteen een nieuwe baan vindt,
malige docent Geraint Ellis kwam door geweld wielervoorjaar plaats. Mathieu van besluit hij toch nog te gaan studeren om
om het leven. De zaak belandt bij rechercheur der Poel verschijnt mogelijk aan de eindelijk een diploma te halen. Tragikomedie
Cadi John en brigadier Owen Vaughan. start. van en met Tom Hanks en Julia Roberts.
■ Hidden, 22.25, NPO2 ■ NOS Sport, 14.00, NPO1 ■ Larry Crowne, 20.30, SBS9

RTL5 SBS6 NET5 Veronica

06.00 Teleshop 5 16.30 Films & Sterren 17.00
Horrorhuurders & huisjesmelkers
18.00 BIG BROTHER WEEKOVERZICHT
Realityshow.
19.00 DE SLECHTSTE CHAUFFEUR VAN
NEDERLAND
Realityreeks met John Williams.
In de finaleaflevering doen de drie
slechtste chauffeurs eindexamen in
Amsterdam en rijden de twee aller-
slechtste chauffeurs de
grote finale. Wie neemt de
niet zo felbegeerde bokaal
mee naar huis?
20.00 DE DEURWAARDERS
Realityreeks waarin deurwaarders
worden gevolgd tijdens hun dage-
lijkse werkzaamheden. Gerechts-
deurwaarder Ben Smolders veilt de
inventaris van een bandenhandelaar.
Miranda Knobbe heeft een ontrui-
ming bij een garagebox in Venlo. Een
Oost-Europees gezin heeft een oude
huurachterstand van 6300 euro.
Jurgen Zuurman is onderweg naar
de woning van een vrouw waar
illegale prostitutie heeft plaatsgevon-
den.
21.00 HELDEN VAN HIER: IN DE LUCHT
Realityreeks waarin we de artsen,
verplegers en het ambulanceperso-
neel volgen van de spoeddienst van
ZNA Stuivenberg in Antwerpen.
22.00 HELDEN VAN HIER: IN DE LUCHT
Realityreeks waarin we de artsen,
verplegers en het ambulanceperso-
neel volgen van de spoeddienst van
ZNA Stuivenberg in Antwerpen.
23.00 HELDEN VAN HIER: IN DE LUCHT
00.00 24 UUR IN DE E.R.
01.10 TELESHOP 5
06.00 Hart van Nederland 07.00 Hart van
Nederland - Ochtend Editie (Doorl. herh.) 10.00
UEFA Champions League Magazine 10.30
Green Make Over 11.00 De helden van nu
12.00 Hart voor muziek 12.30 Holland van
Boven 13.10 De alleskunner 14.10 IJsmeesters:
een koud kunstje 15.05 De grote verhuizing
16.05 De grote verbouwing 17.00 De grote tuin-
verbouwing
18.30 LACHEN OM HOME VIDEO’S
Clipshow met de leukste home-
video’s uit binnen- en buitenland.
20.30 RENÉ VAN MEURS - IK BELOOF
NIKS
Stand-upcomedyshow. De afgelopen
tijd heeft René van Meurs van alles
meegemaakt waar hij heel graag
over wil vertellen. Dingen die hij echt
moet delen en het publiek echt moet
horen. Het zou zomaar een avond vol
mooie verhalen, rake grappen en een
flink tempo kunnen
worden, maar hij belooft
niks. Misschien dat hij
ook een stevig potje zal
improviseren.
22.30 HART VAN NEDERLAND - LATE
EDITIE
Toegankelijk nieuwsprogramma.
22.50 SHOWNIEUWS - LATE EDITIE
Showbizzprogramma.
23.35 WEER.NL
23.40 IJSMEESTERS: EEN KOUD
KUNSTJE
Show waarin zes ijskunstenaars het
tegen elkaar opnemen. De vier over-
gebleven kandidaten krijgen een heel
bijzondere speedcarving opdracht.
Ze moeten niet alleen met ijs maar
ook met sneeuw werken.
00.35 LACHEN OM HOME VIDEO’S
02.05 NACHTPROGRAMMA’S
06.00 Hart van Nederland 07.55 My Kitchen
Rules 08.55 My Kitchen Rules 09.55 My Kit-
chen Rules 10.55 House Rules Australië 11.55
House Rules Australië 12.55 Bouw je droom:
Een nieuw leven in een Frans kasteel 13.55 De
helden van nu 14.50 Wat eten we? 15.15 Wat
eten we? 15.40 Wat eten we? 16.05 Wat eten
we? 16.30 Wat eten we? 16.45 Vtwonen weer
verliefd op je huis 17.45 NCIS
18.35 HAWAII FIVE-0
Amerikaanse actieserie.
19.30 HAWAII FIVE-0
Amerikaanse actieserie. ‘Ka Pa’ani
Nui.’ Tijdens een moordzaak rond
illegale handel in haaienvinnen
ontdekt Five-0 dat een voormalig
nazioorlogsmisdadiger zich schuil-
houdt op Hawaï.
20.30 NCIS: NEW ORLEANS
Amerikaanse misdaadserie. ‘We All
Fall...’ Het team gaat door met het
onderzoek naar de moord op een
officier die wangedrag van de politie
aan de kaak wilde stellen. Pride moet
creatief zijn om van de corrupte
politie af te komen. De
burgemeester vraagt
hem om zich bij haar
nieuwe taskforce aan te
sluiten.
21.25 DR. BULL
Amerikaanse dramaserie. ‘The Ex
Factor.’ Bull en Benny vertegenwoor-
digen Marissa en haar vervreemde
echtgenoot nadat ze zijn beschuldigd
van witwassen en fraude.
22.20 NCIS
Amerikaanse misdaadserie.
23.10 NCIS: NEW ORLEANS
Amerikaanse misdaadserie.
00.05 CRIMINAL MINDS
01.00 NACHTPROGRAMMA’S
18.00 BORDER SECURITY: AUSTRALIË
Realityreeks over grenscontroles.
18.30 BORDER SECURITY: AUSTRALIË
Realityreeks over grenscontroles.
19.00 BORDER SECURITY: CANADA
Realityreeks over het werk van
douane-inspecteurs en grens-
agenten. Het handhavingsteam
spoort een vermeende Duitse zeden-
delinquent op.
19.30 BORDER SECURITY: CANADA
Realityreeks over het werk van
douane-inspecteurs en grens-
agenten.
20.00 FILM COLLATERAL DAMAGE
Actiethriller van Andrew Davis (VS
2002) met Arnold Schwarzenegger
(Gordy Brewer), Francesca Neri
(Selena) en Elias Kotias (Peter
Brandt).
Brandweerman Gordon Brewer ver-
liest bij een bomaanslag zijn vrouw
en kind. De dader, de Colombiaanse
vrijheidsstrijder Claudio Perrini, is
geen onbekende voor de FBI, maar al
snel worden alle pogin-
gen om hem te arreste-
ren gestaakt. Brewer
besluit het recht in eigen
hand te nemen.
22.10 FILM TRUE LIES
Actiekomedie van James Cameron
(VS 1994) met Arnold Schwarzen-
egger (Harry Tasker) en Jamie Lee
Curtis (Helen Tasker).
Harry Tasker werkt voor Omega
Sector, een geheime overheidsorga-
nisatie, gespecialiseerd in de bestrij-
ding van nucleair terrorisme. Hij
wordt overal ter wereld uitgestuurd
en leidt als geheim agent een
gevaarlijk maar spannend leven.
01.05 NACHTPROGRAMMA’S

OVERIGE TV

■ ÉÉN
12.05 De week van Bruzz
12.35 De markt 13.00 Het
journaal 13.30 Sporza:
Omloop Het Nieuwsblad
18.04 Het journaal 18.10
China: Nature’s Ancient
Kingdom 19.00 Het journaal
19.40 Iedereen beroemd
20.10 Joker+ en Lotto 20.20
Heathrow 20.45 F.C. De
Kampioenen 21.30 Frankie &
Johnny 23.25 Het journaal
23.50 Section de recherches
■ CANVAS
19.05 Wild Mongolia
20.00 Het journaal update
20.10 Vranckx 20.35 Trust
Me 22.35 20th Century
Women
■ DISCOVERY
14.40 How Do They Do It?
15.55 The Repair Shop 16.45
Auction Hunters 17.35 Gold
Rush: White Water 18.30
Gold Rush 19.30 Ed Stafford:
First Man Out 20.30 Camp
Kindig 21.30 Goblin Works
Garage 22.30 Vintage
Voltage 23.30 Born Mucky:
Life on the Farm
■ NATIONAL GEOGRAPHIC
11.20 Face to Face 12.15
Diana: In Her Own Words:
A Lasting Legacy 13.50
Superstructures: Mega
Carriers 18.00 Lost Treasures
of Egypt 19.00 Airport Secu-
rity: Peru 20.00 Air Crash
Investigation Special Report
22.00 The Weapon Hunter
■ BBC1
11.00 Saturday Kitchen Live
12.30 Rick Stein’s Cornwall
13.00 Football Focus 14.00
BBC News 14.15 Lifeline
14.25 Athletics: World Indoor
Tour 15.25 Money for Nothing
16.10 Garden Rescue 17.00
Live Six Nations Rugby Union
20.15 BBC News 20.35 The
Wall 21.20 Casualty 22.00
Line of Duty 23.00 BBC
News 23.20 Match of the Day
■ BBC2
11.30 Around the World in 80
Gardens 12.30 Pride and Pre-
judice 14.25 Jane Austen: Be-
hind Closed Doors 15.25 Bri-
deshead Revisited 17.30 Final
Score 18.15 Flog It! 19.00 In-
terior Design Masters with
Alan Carr 20.00 Perry and
Croft: Made in Britain 20.30
My Comedy Hero: Hugh Den-
nis on Ronnie Barker 21.30
Dad’s Army 22.00 Billy Con-
nolly: Made in Scotland
■ ARD
18.30 Sportschau 20.00
Tagesschau 20.15 Schlager-
champions - Das große Fest
der Besten 23.30 Tages-
themen 23.55 Bericht vom
Parteitag der Linken
■ ZDF
11.10 SOKO Stuttgart 12.00
Menschen - das Magazin
12.10 Meine Tochter, ihr
Freund und ich 13.40 Inga
Lindström: Der Traum vom
Siljansee 15.15 Bares für
Rares 16.10 Die Rosenheim-
Cops 17.05 Länderspiegel
17.35 Plan b 18.05 SOKO
Kitzbühel 19.00 Heute 19.25
Die Bergretter 20.15 Der
Samstagskrimi: Friesland -
Haifischbecken 21.45 Die
Chefin 22.45 Heute journal
23.00 Das aktuelle Sport-
studio
■ WDR
11.00 Quarks 11.30 Die
Sendung mit der Maus
12.00 Wilder wilder westen
13.30 10 Jahre “Der Vorkos-
ter” - Das Jubiläum! 15.00
Viel für wenig 15.45 Land und
lecker - Kulinarische Schätze
16.30 Garten und lecker 17.15
Einfach und köstlich 17.45 Ko-
chen mit Martina und Moritz
18.15 Westart 18.45 Aktuelle
Stunde 19.30 Lokalzeit
20.00 Tagesschau 20.15
Werkstatthelden mit Herz
21.45 Das Millionen Rennen
23.15 Looking for Eric
■ TV5
11.00 7 jours sur la planète
11.30 Objectif Monde L’hebdo
12.00 Internationales 12.54
Destination francophonie
13.03 Maghreb Orient-
Express 13.30 Le journal de
la RTBF 14.02 Objectif
Monde 15.38 L’Afrique en
marche - La République
démocratique du Congo
16.06 Tendance XXI 16.33
Épicerie fine: Terroirs
gourmands 17.01 13h15, le
dimanche... 17.29 Géopolitis
18.00 64’, le monde en
français 18.30 L’invité 18.40
Echappées belles 20.11 La
science du futur 20.30
Journal 21.00 Cyrano de
Bergerac 23.34 Le Journal de
la RTS
■ NDR FERNSEHEN
11.00 Hallo Niedersachsen
11.30 Die nordreportage
12.00 Unsere Geschiche -
Meine Kindheit an der Elbe
12.45 Weltreisen 13.15
Umbrien - Herz und Seele
Italiens 14.00 Sportclub live
16.00 Die kleinen Giganten
des Nordens 16.45 WAPO
Bodensee 17.35 Tim Mälzer
kocht! - auf Mallorca
18.00 Nordtour 18.45 Das!
20.00 Tagesschau 20.15
McLintock - Ein liebens-
wertes Raubein! 22.20
Irren ist tödlich 23.45 Django
und Sabata - Wie blutige
Geier
■ RTL
11.50 Der Blaulicht Report
17.45 Best of...! 18.45 RTL
Aktuell 19.05 Life - Men-
schen, Momente, Geschich-
ten 20.15 Deutschland sucht
den Superstar 23.00 Take Me
Out
30 TELEVISIE zaterdag 27 februari 2021

GO

Drie verhalen Huisvuil

Heel wat Hollywoodsterren zijn te zien tegen Tegenwoordig verbranden we ons afval in ruil
een digitale achtergrond in deze gewelddadige voor elektriciteit en stadsverwarming. Duur-
ode aan de film noir. Deze verfilming van de zaam, zeggen gemeentes en vuilverwerkers.
graphic novels van Frank Miller bevat drie met Sommigen zeggen zelfs dat afval niet meer
ZONDAG elkaar verweven verhalen waarin de strips tot
leven worden gebracht. Met Mickey Rourke,
bestaat. Klopt dat wel? Teun van de Keuken
volgt het spoor van ons huisvuil en komt

28 FEBRUARI Bruce Willis en Jessica Alba.

■ Sin City, 21.45, RTL7
erachter dat afval nog wel degelijk bestaat.
■ De vuilnisman, 20.25, NPO2

NPO1 NPO2 NPO3 RTL4

06.10 Op zoek naar Maria 07.10 Op zoek naar
Maria - De uitslag 07.40 Nieuwe boeren 08.35
Matthijs gaat door 09.30 Ingelijst 10.00 WNL
Op Zondag 11.15 Dit was het nieuws 12.00 NOS
Journaal 12.10 Buitenhof 13.10 NOS Studio
Sport 17.25 Stemmen van Nederland 17.59
Socutera
18.00 NOS JOURNAAL
18.10 SPORT NOS STUDIO SPORT
Sportmagazine met livebeelden
en/of samenvattingen van de belang-
rijkste sportwedstrijden en -evene-
menten van de dag.
19.00 SPORT NOS STUDIO SPORT
EREDIVISIE
Samenvattingen van de gespeelde
wedstrijden in de Eredivisie.
20.00 NOS JOURNAAL
20.25 OP ZOEK NAAR MARIA
Muzikale show. Onder begeleiding
van Frits Sissing wordt gezocht naar
Maria. Tien talentvolle kandidaten
met uiteenlopende ervaring moeten
zich bewijzen tegenover een vier-
koppige jury die hun optredens op
professionele wijze becommen-
tarieert. Wie van de tien
Maria’s zal de felbegeerde
hoofdrol in de musical The
Sound of Music winnen?
21.35 OP ZOEK NAAR MARIA - DE
UITSLAG
In dit tweede deel van de show wordt
de uitslag van de stemming bekend-
gemaakt.
22.05 OP1
Talkshow.
23.05 SPORT NOS STUDIO VOETBAL
Voetbalmagazine met Sjoerd van
Ramshorst.
00.00 NACHTPROGRAMMA’S
06.45 Ochtendprogramma’s 11.00 EO BEAM
Kerkdienst 11.30 Metterdaad 11.45 Nederland
Zingt Dichtbij 12.40 Andries 13.04 Wilde
Ganzen 13.10 Fryslân DOK 13.40 Brainwash
Talks 13.55 Verborgen verleden 14.45 Andere
tijden 15.20 Stad van verlangen 16.17 Naches
16.25 Karim pakt zijn kans 16.50 Socutera 17.00
NOS Journaal 17.15 Jacobine op 2 17.50 26.000
gezichten
18.15 PODIUM WITTEMAN
Muziekprogramma.
19.25 ON STAGE
Cultuurprogramma waarin Nadia
Moussaid samen met een bekende
gast de deuren in coronatijd open
gooit voor Nederlandse muzikanten
en kunstenaars. ‘Ryanne van Dorst.’
20.25 DE VUILNISMAN
Documentairereeks waarin Teun van
de Keuken zich onderdompelt in de
wereld van de afvalverwerking.
21.05 METROPOLIS
Reportageprogramma.
21.30 NIEUWSUUR
Actualiteitenprogramma.
22.10 VPRO TEGENLICHT
Reportagemagazine. ‘Groen geld.’
Beleggen zonder met het klimaat
rekening te houden is verleden tijd.
Waar komt al dat groene geld te-
recht? Een blik in het
hoofd van duurzame
investeerders en de
wassende rivier van
groene investeringen.
23.00 DE PUBLIEKE TRIBUNE
Talkshow waarin Coen Verbraak een
panel van betrokken burgers onder-
vraagt over kwesties die de samen-
leving verdelen. ‘Wanneer straf je,
wanneer zorg je?’
00.05 NACHTPROGRAMMA’S
06.30 Ochtendprogramma’s 11.20 Zapplive op
Zaterdag 11.55 Steken en Prikken 12.10 Make-
Up Cup 12.35 Zapp Detective: Het geheime
genootschap 14.35 De mooiste sprookjes 15.30
Z@ppbios: Het dagboek van Bert: Familie-
komedie. 17.05 Checkpoint 17.30 Zapp Your
Planet 17.50 Topdoks
18.05 KAMP KOEKIELOEKIE
18.35 HOOFDZAKEN
18.45 MOLLENSTREKEN
19.00 NOS JEUGDJOURNAAL
19.20 NOS JEUGDJOURNAAL EXTRA:
1 JAAR CORONA
19.40 3 OP REIS
Toeristisch programma. ‘Drenthe -
Lumo.’ Chris Zegers maakt een road-
trip door Drenthe, het
meest bosrijke gebied
van Nederland met het
minste aantal inwoners
per vierkante kilometer.
20.20 KIESPIJN
Politieke panelquiz. Diederik Ebbinge
loodst de zoekende kijker en zwe-
vende kiezer langs de afgronden van
het politieke landschap. Captains zijn
Rutger Castricum en Hanneke
Groenteman.
21.15 ZONDAG MET LUBACH
Satirisch actualiteitenmagazine rond
de Tweede Kamerverkiezingen, met
Arjen Lubach.
21.50 SPLNTR!
Talkshow. Splinter Chabot ontvangt
in zijn talkshow jonge, spraakma-
kende en niet alledaagse gasten.
22.35 BEAU SÉJOUR
Belgische dramaserie. ‘De film.’ Kato
ontdekt dat hoofdinspecteur Alexan-
der Vinken de Hollandse drugsdealer
Vanderkerk heeft neergeschoten.
23.30 NACHTPROGRAMMA’S
06.10 Madagascar: Escape 2 Africa: Animatie-
film. 07.50 Nederland ontdekt 08.20 Woonin-
spiraties 08.50 RTL Kampeert 09.20 Eigen huis
& tuin: lekker leven 10.20 House Vision 10.50
Het Spaanse leven 11.20 Camp to Go 11.50 Life
Is Beautiful 12.20 Dit is Holland 12.50 Films &
sterren 13.20 Ski & More 13.50 Dit Is Holland
14.25 Wooninspiraties 14.55 Camp to Go 15.30
Onderweg naar de regio 16.00 Plezier en
passie 16.30 Nederland ontdekt 17.00 Mama’s
wereld 17.30 RTL Kampeert
18.00 RTL NIEUWS
18.15 EDITIE NL
18.30 RTL WEER
18.35 RTL BOULEVARD
Showbizzprogramma.
19.20 VRIENDENLOTERIJ DE WINNAARS
De winnaars van de VriendenLoterij
worden verrast met een mooie prijs.
19.30 RTL NIEUWS
19.55 RTL WEER
20.00 BEAT THE CHAMPIONS
Spelprogramma waarin quizlief-
hebbers het solo opnemen tegen
een team van vijf super-
quizzers die stuk voor
stuk beschikken over
een enorme algemene
kennis.
21.10 RTL VERKIEZINGSDEBAT:
DE VOORBESCHOUWING
21.25 HET RTL VERKIEZINGSDEBAT
Live tv-debat vanuit Felix Meritis
Amsterdam waarin de lijsttrekkers
van de grootste politieke partijen met
elkaar in gesprek gaan over diverse
maatschappelijke thema’s.
23.15 RTL VERKIEZINGSDEBAT:
DE NABESCHOUWING
23.45 RTL NIEUWS/RTL WEER
00.10 RTL BOULEVARD
01.05 TELESHOP 4

RTL7 RTL8 SBS9 Ziggo Sport Comedy Central

06.00 Ochtend- en dagprogramma’s
18.00 RTL GP MAGAZINE
19.00 IDIOTEN OP DE WEG
Realityreeks.
19.30 IDIOTEN OP DE WEG
Realityreeks.
20.00 FILM REVOLT
Sf-oorlogsfilm van Joe
Miale (GB 2017) met
Bérénice Marlohe (Nadia)
en Lee Pace (Bo). De
mensheid staat tegenover
een catastrofale buiten-
aardse invasie. Een Ameri-
kaanse soldaat en een
Franse hulpverleenster
vormen een team om de
buitenaardse aanval te
overleven.
21.45 FILM SIN CITY
Misdaadthriller van Robert
Rodriguez en Frank Miller
(VS 2005) met Mickey
Rourke (Marv), Jaime King
(Goldie) en Clive Owen
(Dwight).
00.25 BUSINESS CLASS
02.01 TELESHOP 7
06.30 Ochtend- en dagprogramma’s
18.00 HET ROER OM: DE
VERBOUWING VAN EEN
FRANS KASTEEL
19.00 HET ROER OM: DE
VERBOUWING VAN EEN
FRANS KASTEEL
20.00 CRIME SCENE
INVESTIGATION
Misdaadserie. ‘The Des-
cent of Man.’ De zaak van
een overleden skydiver
waar Nick aan werkt, krijgt
een verrassende wending.
20.55 CRIME SCENE
INVESTIGATION
Misdaadserie. ‘A Space
Oddity.’ Hodges en Wendy
lopen elkaar tegen het lijf
op een sciencefiction-
beurs.
21.50 CRIME SCENE
INVESTIGATION
22.45 CRIME SCENE
INVESTIGATION
23.40 CRIME SCENE
INVESTIGATION
00.35 NACHTPROGRAMMA’S
06.00 Ochtend- en dagprogramma’s
18.45 JANE THE VIRGIN
Dramaserie.
19.30 JANE THE VIRGIN
Dramaserie.
20.30 FILM RUMOR HAS IT...
Romantische komedie van
Rob Reiner (VS 2005) met
Jennifer Aniston (Sarah
Huttinger), Kevin Costner
(Beau Burroughs) en
Shirley MacLaine
(Katharine Richelieu).
22.30 FILM 27 DRESSES
Romantische komedie van
Anne Fletcher (VS 2008)
met Katherine Heigl (Jane),
James Marsden (Kevin) en
Edward Burns (George).
Jane is sinds haar kinder-
tijd dol op trouwfeesten.
Ze is in haar leven al 27
keer bruidsmeisje ge-
weest, maar zelf was ze
nog nooit de bruid.
00.40 MACGYVER
Actieserie.
01.25 NACHTPROGRAMMA’S
14.55 TOTTENHAM HOTSPUR -
BURNLEY
Liveverslag van het duel in
de Premier League.
17.00 MATCH OF THE DAY:
CHELSEA -
MANCHESTER UNITED
Liveverslag van de kraker
in de Premier League.
19.50 RONDO
Live voetbalpraatprogram-
ma met Jack van Gelder,
Marco van Basten, Ruud
Gullit en Youri Mulder. Ze
nemen het laatste nieuws
door en blikken vooruit op
de komende week.
20.55 VILLARREAL -
ATLÉTICO MADRID
Liveverslag van het duel in
La Liga.
00.15 NASCAR CUP SERIES:
HOMESTEAD-MIAMI
SPEEDWAY
Liveverslag van het
autosportspektakel.
06.00 South Park 06.25 The Graham
Norton Show 07.55 Modern Family
(marathonuitzending) 14.05 Young
Sheldon (marathonuitzending) 18.45
Last Man Standing 20.30 New Kids
22.05 The Graham Norton Show
23.00 Friends 23.55 Modern Family
01.10 South Park 02.05 Most Ridicu-
lous 03.30 Takeshi’s Castle Thailand
04.10 Comedy Central Celebrity’s
Stand-Up 04.50 Most Ridiculous
05.30 Takeshi’s Castle Thailand
Eurosport
07.30 Ochtendprogramma’s 09.50
Alpineskiën: World Cup in Bansko
(Bulgarije) 11.00 Alpineskiën: World
Cup in Val Di Fassa (Italië) 12.30
Alpineskiën: World Cup in Bansko
(Bulgarije) 14.00 UAE Tour: Etappe 7
14.45 Kuurne-Brussel-Kuurne:
Mannen 16.55 Schansspringen: WK
in Oberstdorf (Duitsland) 18.45
Snooker 19.55 Snooker 23.30
Kuurne-Brussel-Kuurne: Mannen
00.30 Nachtprogramma’s
zaterdag 27 februari 2021 TELEVISIE 31
GO

De Illuminati Uit de kast Sequel

Na De Da Vinci Code besloot regisseur Ron Correspondent Rebecca in Cambodja Sarah Huttinger heeft eindelijk ingestemd om
Howard om ook Dan Browns andere best- brengt een ontroerend verhaal over met haar vriend Jeff te trouwen, maar eigen-
seller, Het Bernini Mysterie, te verfilmen. Tom haar evolutie van verlegen jongeman lijk is ze niet helemaal zeker. Onderweg naar
Hanks kruipt opnieuw in de huid van symbolist die gepest werd op school, tot een huis om de bruiloft van haar zus bij te wonen,
Robert Langdon. Ditmaal onderzoekt hij in succesvol travestie-artiest. Dj Darkle ontdekt ze een goed bewaard familiegeheim.
Rome een complot van de Illuminati, die een is afkomstig van het Chinese platte- Romantisch vervolg op The Graduate, met
bom onder het Vaticaan hebben gelegd. land en komt nu uit de kast. Jennifer Aniston en Kevin Costner.
■ Angels & Demons, 20.00, Veronica ■ Metropolis, 21.05, NPO2 ■ Rumor Has It..., 20.30, SBS9

RTL5 SBS6 NET5 Veronica

06.00 Teleshop 5 07.00 New Creation Church
TV 07.30 Antwoorden Met Bayless Conley
08.00 Hour of Power 09.00 Hour of Power
10.05 Teleshop 5 16.00 Ambulance Down
Under 17.00 Horrorhuurders & huisjesmelkers
18.00 DE DIERENKLINIEK DOWN UNDER
Australische realityreeks.
19.00 DE DIERENKLINIEK DOWN UNDER
Australische realityreeks waarin
dierenarts Chris Brown van de
prachtig gelegen dierenkliniek bij
Bondi Beach in Sydney wordt
gevolgd.
20.00 DE DIERENKLINIEK DOWN UNDER
Australische realityreeks waarin
dierenarts Chris Brown van de
prachtig gelegen dierenkliniek bij
Bondi Beach in Sydney wordt
gevolgd.
21.00 DE DIERENKLINIEK DOWN UNDER
Australische realityreeks waarin
dierenarts Chris Brown van de
prachtig gelegen dierenkliniek bij
Bondi Beach in Sydney wordt
gevolgd.
22.00 E.O.D.: EXPLOSIEVEN
OPRUIMINGSDIENST
Realityreeks waarin de Explosieven
Opruimingsdienst Defensie (EOD)
wordt gevolgd. De EOD
rukt zo’n 2.500 keer
per jaar uit om levens-
bedreigende explosieven
onschadelijk te maken.
23.00 BIG BROTHER WEEKOVERZICHT
Realityshow waarin een groep wild-
vreemde mensen honderd dagen
lang 24/7 door camera’s wordt
gevolgd in het Big Brother-huis.
00.00 AMBULANCE
Realityreeks.
01.00 TELESHOP 5
06.00 Hart van Nederland 07.00 Hart van
Nederland - Ochtend Editie (Doorl. herh.) 09.00
Levende steen ministries 09.30 De grote tuin-
verbouwing 11.00 Secret Life of the Zoo 11.30
Samen voor dieren 12.00 De grote verhuizing
13.00 Mr. Frank Visser doet uitspraak 14.00 De
grote verhuizing 15.00 Holland van Boven 15.30
Droomhuis op het platteland 16.30 De helden
van nu 17.25 De grote verhuizing
18.25 DE GROTE VERBOUWING
19.30 VTWONEN WEER VERLIEFD OP JE
HUIS
20.30 MR. FRANK VISSER DOET
UITSPRAAK
Realityreeks. ‘Ruzie om 30 centime-
ter.’ Mr. Visser reist af naar Hillegom
waar bollenkweker René het pad tus-
sen zijn bedrijf en de woning van zijn
buren heeft gekocht. Daar wringt de
schoen, want terwijl René het pad
gebruikt om met landbouwmachines
zijn land te bereiken, hebben buren
Loek en Anja er een bloemenperk
aangelegd zodat er geen tractor
meer langs kan.
21.30 STEGEMAN OP DE BRES
Realityreeks. Alberto Stegeman helpt
de gehandicapte Frank Moezelaar
en een waslijst aan slachtoffers die
Michel B. in de afgelopen jaren heeft
gemaakt. Zij dachten aan hem een
goede buurman, kennis of vriend te
hebben, maar dat bleek
slechts een illusie. Hij
heeft ze financieel en
emotioneel geruïneerd.
22.30 HART VAN NEDERLAND - LATE
EDITIE
22.55 SHOWNIEUWS - LATE EDITIE
23.40 WEER.NL
23.45 NACHTPROGRAMMA’S
06.00 Hart van Nederland 08.45 My Kitchen
Rules 09.45 My Kitchen Rules 10.45 My
Kitchen Rules 11.45 Gordon Ramsay: binnen
24 uur het roer om 12.30 Hawaii Five-0 13.20
Hawaii Five-0 14.15 Hawaii Five-0 15.10 Over
Gewicht 16.05 De K van Karlijn 17.05 Sweet
Sunday: A Summer to Remember: Tv-film.
18.50 FILM SWEET SUNDAY: STARTING
UP LOVE
Romantisch drama van Tim Cruz (VS
2019) met Anna Hutchison (Jillian),
Rocky Myers (Liam) en Charlene
Tilton (tante Marjory).
Jillian erft de berghut van haar oom
die ze niet zo goed kende. Ze gaat
erheen om het te verkopen, zodat ze
een van haar persoonlijke projecten
kan financieren. Eenmaal daar, ont-
dekt ze dat de helft van de woning
naar de klusjesman gaat die de hut
altijd heeft onderhouden. Alleen heb-
ben de twee niet dezelfde visie over
de toekomst van hun erfenis...
20.30 NCIS
Amerikaanse misdaadserie. ‘Head of
the Snake.’ Gibbs en Fornell zoeken
verder naar het hoofd van de drugs-
bende die verantwoordelijk is voor de
overdosis van Fornells dochter Emily.
Ook vertellen Gibbs en
Vance het team eindelijk
meer over een zaak die
gevaarlijke gevolgen kan
hebben.
21.25 LAW & ORDER: SVU
Amerikaanse misdaadserie. ‘Mea
Culpa.’ Stone vraagt aan Benson om
onderzoek te doen naar een oude
verkrachtingszaak.
22.20 NCIS: LOS ANGELES
23.10 NCIS
00.05 NACHTPROGRAMMA’S
18.00 BORDER SECURITY AUSTRALIË
Australisch realityprogramma over
het werk van de douane.
18.25 BORDER SECURITY AUSTRALIË
Australisch realityprogramma over
het werk van de douane.
18.55 BORDER SECURITY: AUSTRALIË
Realityreeks over grenscontroles.
Een passagier blijft kalm wanneer er
drugs in zijn koffer worden gevon-
den. Een vrouw zegt dat ze speciale
paranormale krachten heeft en een
vreemd brouwsel wekt zorgen.
19.30 BORDER SECURITY: AUSTRALIË
Realityreeks over grenscontroles.
Nadat een man door de douane is
aangehouden, probeert hij zijn reis-
genoot de schuld te geven. Bij een
taxistandplaats vindt een immigratie-
inval plaats.
20.00 FILM ANGELS & DEMONS
Thriller van Ron Howard (VS 2009)
met Tom Hanks (Robert Langdon),
Ayelet Zurer (Vittoria Vetra) en Ewan
McGregor (Kamerling Patrick
McKenna).
22.45 FILM TAKEN 3
Actiethriller van Olivier Megaton
(Fr./USA 2014) met Liam Neeson
(Bryan Wills), Forest Whitaker
(Franck Dotzler) en Famke Janssen
(Lenore St. John).
De wereld van ex-CIA-agent Bryan
Mills stort in wanneer hij valselijk
beschuldigd wordt van een moord
die in zijn huis werd gepleegd. Terwijl
hij op de hielen wordt gezeten door
de politie, probeert Mills
de echte moordenaar op
te sporen en zijn naam
te zuiveren.
01.00 NACHTPROGRAMMA’S

OVERIGE TV

■ ÉÉN
11.00 De zevende dag 13.00
Het journaal 13.30 Sporza op
zondag 17.30 #weetikveel
18.04 Het journaal 18.10
Dagelijkse kost 19.00 Het
journaal - Sportweekend
20.00 Twee tot de zesde
macht 21.00 Beau Séjour
21.50 Griff’s Great Australian
Rail Trip 22.40 Het journaal
23.00 First Dates 23.45 De
zevende dag
■ CANVAS
19.00 Rolkrant 19.30 Vranckx
20.00 Het journaal update
20.10 In Europa 20.55 Planet
of Treasures 21.50 Welcome
to Chechnya 23.35 Green
Wing
■ DISCOVERY
14.40 How It’s Made 15.05
Gold Rush: Parker’s Trail
15.55 Gold Rush: Parker’s
Trail (Specials) 16.45 Out-
back Opal Hunters 20.30
Undercover Billionaire:
Comeback City 21.30
Border Control: Europe 22.30
The Vaccine: Conquering
COVID
■ NATIONAL GEOGRAPHIC
11.15 Europe’s New Wild 12.45
America’s National Parks
14.25 Dog Patrol 15.10 Dog:
Impossible 16.00 Airport
Security: First Class 17.45
Food Factory 18.35 Ice Road
Rescue 20.30 Airport Secu-
rity (Peru & Brazil) 21.30
Trafficked with Mariana Van
Zeller 22.30 US Secret
Service: On the Front Line
■ BBC1
11.00 Politics England 11.30
The Big Questions 12.15
Sunday Worship 12.45 Match
of the Day Live 15.05 BBC
News 15.20 Live Six Nations
Rugby Union 18.30 BBC
News 19.00 Countryfile
20.00 Attenborough’s Life in
Colour 21.00 Antiques Road-
show 22.00 Bloodlands
23.00 BBC News 23.30
Match of the Day 2
■ BBC2
11.00 Saturday Kitchen Best
Bites 12.30 Your Garden
Made Perfect 13.30 Bargain
Hunt 14.15 Songs of Praise
14.50 Flog It! 15.35 This
Beautiful Fantastic 17.00 The
Real Marigold Hotel 18.00
Cornwall: This Fishing Life
19.00 The Americas with
Simon Reeve 20.00 This
Farming Life 21.00 Chris
Packham’s Animal Einsteins
22.00 The Ranganation
22.45 Dylan Moran: Off the
Hook
■ ARD
19.20 Weltspiegel 20.00 Ta-
gesschau 20.15 Tatort 21.45
Anne Will 22.45 Tagesthemen
23.05 Ttt - titel thesen tem-
peramente 23.35 Druckfrisch
■ ZDF
11.50 Bares für Rares 14.55
Meine chaotische Hochzeit
16.30 Planet e. 17.00 Heute
17.10 Ganz schön schottisch,
ganz schön eigen 17.55 ZDF.
reportage 18.25 Terra Xpress
19.00 Heute 19.10 Berlin
direkt 19.30 Terra X: Faszi-
nation Erde - mit Dirk
Steffens 20.15 Herzkino:
Nächste Ausfahrt Glück 21.45
Heute journal 22.15 Tod von
Freunden
■ WDR
11.00 Unser Westen 11.45
305 km Rhein-Geschichten
12.30 Verrückt nach Fluss
14.05 Wunderschön 14.50
Morden im Norden 15.40
Rentnercops 16.30 Unser
Westen, Unsere cleveren
Ideen 17.15 Zeitreisen mit der
Maus 18.00 Tiere suchen ein
Zuhause 18.45 Aktuelle
Stunde 19.30 Westpol 20.00
Tagesschau 20.15 Wunder-
schön 21.45 Sportschau
Bundesliga am Sonntag 22.15
Sträters Männerhaushalt
23.00 Zeiglers wunderbare
Welt des Fußballs 23.30
Sport Inside
■ TV5
11.00 Tv5monde, le journal
11.17 Le Grand JT des terri-
toires 11.47 Riding Zone 12.16
Les mégastades de France
12.31 Nouvo 13.01 Nous, les
Européens 13.30 Le journal
de la RTBF 14.01 Vivement
dimanche 14.47 Écho-logis
15.15 Quartier des banques
16.08 Version française
16.36 C’est du belge 17.05
300 millions de critiques
18.00 64’, le monde en
français 18.30 L’invité 18.38
Bons baisers d’Afrique
19.35 Les sentinelles de
l’Afrique 20.30 Journal 21.03
Donnant donnant 22.46 Le
Journal de la RTS 23.19 Noce
blanche
■ NDR FERNSEHEN
11.00 Hallo Niedersachsen -
op Platt 11.30 Für Dich dreh
ich die Zeit zurück 13.00
Wunderschön! 14.30 MareTV
Classics 16.00 Kochen mit
Martina und Moritz 16.30
Sass: So isst der Norden
17.00 BINGO! - Die Umwelt-
lotterie 18.00 Nordseereport
18.45 Das! 20.00 Tagesschau
20.15 Die nordstory Spezial
21.45 Sportschau - Bundes-
liga am Sonntag 22.05 Die
NDR Quizshow 22.50 Sport-
club 23.35 Sportclub Story
■ RTL
11.10 Die Superhändler - 4
Räume, 1 Deal 12.10 Under-
cover Boss 14.05 Deutsch-
land sucht den Superstar
16.45 Explosiv - Weekend
17.45 Exclusiv - Weekend
18.45 RTL Aktuell 19.05
Martin Rütter - Die Welpen
kommen 20.15 Creed II 22.35
The Equalizer
 vergelijk de nieuwste
autopremies en bespaar
We lijken soms best veel op elkaar. Toch zijn we nu vergelijken
door de QR-code
allemaal net een tikje anders. Ook elke autoverzekering te scannen

LVDQGHUV:LMYLQGHQHUHHQGLHKDDUƚMQELMMRXZEROLGH
past. Ga naar independer.nl en bespaar gemiddeld
258 euro per jaar!

zorgverzekeringen, energie, hypotheken, woonverzekeringen,mobiele telefonie, internet, autoverzekeringen en meer

 ZATERDAG 27 & ZONDAG 28 FEBRUARI 2021 SPEC
IA
We vie L!
het bo ren
ek

Roxane van Iperen

& Hanna Bervoets

‘DEZE TIJDEN
VRAGEN OM
FLEXIBILITEIT’

BESLISSENDE BOEKEN 6 T/M 14 MAART TWIJFELKUNST EN OOK!

Nathalie (49) kwam HET ‘Leer van een ◆ 75 jaar boekenbal:
de relletjes
uit de kast als VOORWOORD keuze die anders
◆ Tientallen topboekentips
transgender door een VAN DE uitpakt dan ◆ Een heus huwelijks-
boek van John Irving BOEKENWEEK gehoopt’ aanzoek (p. 29)
DEZE WEEK
4 Goeie zaak
Bij boekhandel Riemer & We vieren
het boek nu
Walinga krijg je advies op
maat
6 Geld & geluk
Ellen en Bob hebben Hoe ontspan jij in deze maffe tijd,
een verzameling van vroeg ik aan collega’s toen ik bij dit
meer dan 2600 boeken magazine kwam. Een greep: de paar-
denstal uitmesten. Netflix kijken tot
7 Egbert Jan
het op is. En ook: ’s avonds nooit een
Innerlijke tweestrijd als scherm, alleen een boek. Klinkt alle-
Op het boekenbal
16
deel van de menselijke maal aanlokkelijk. Nou heb ik geen
natuur
wordt al 75 jaar paard. En geen geduld voor series.
Maar naast mijn bed ligt altijd een
8 Roxane van Iperen
gedanst en gesjanst en Hanna Bervoets
grote stapel boeken naar me te kij-
ken. Sinds kort lees ik ze weer. Als
Over complotten, idealen
mijn ogen tollen van laptop en phone,
en de thema’s van nu dwarrelt alles neer bij wit papier met
22 Tweestrijd zinnen die me meenemen naar elders.
Waarom twijfelen soms
Ik verheugde me op meer boeken
ook goed voor je is
tijdens de Boekenweek. We waren
29 BV De Liefde op de redactie al enthousiast bezig
Na een leven vol hobbels met onze boekenweekspecial. En
is zeeman Albert terug bij toen kwam het bericht dat de Boe-
zijn jeugdliefde Gracia kenweek wordt verplaatst naar de
zomer, als de winkels hopelijk weer
35 Fijn spul open zijn. Dan komen ook het boe-
Dichter Lieke Marsman kenweekgeschenk en het boeken-

26 Wie is toch de verdrijft stress op haar weekessay uit. Het geplande thema
spijkermat is dit jaar toepasselijker dan ooit:
auteur van deze tweestrijd. Wij waren ook in dubio.
36 Boekentips Wat te doen met onze special? We
megabestsellers? De beste romans, strips, waren er snel uit: het boek vieren we
thrillers en kookboeken nu, om de boekhandel en auteurs te
van dit moment steunen. Want straks is het misschien
te laat, veel boekhandels staan op
43 Joost mag ’t weten omvallen. Terwijl: hoe fijn is het om
‘Mag het wat minder met te grasduinen langs schappen. Naar
al die moeilijke boeken in huis te gaan met een boek waarvan
mijn leesclub?’ je het bestaan niet kende. Misschien
wel een boek tegen te komen dat je
44 Puzzelen leven rigoureus op z’n kop zet, zoals
Win Apple Airpods Pro, Nathalie Slot vertelt op pagina 31.
een steelstofzuiger of
een grill Vanaf 6 maart staan boeken in de
schijnwerpers tijdens ‘Het voorwoord
van de Boekenweek’. Met program-
Nadat Nathalie John
30 Irving las, gooide ze
ma’s en online festiviteiten, onder
andere bij lezersplatform Hebban.
Wij vieren mee. En op de Boeken-
het roer rigoureus om week in de
zomer ga ik
me vanaf nu
verheugen.
COLOFON Chef ADR Magazine Sara van Gorp Artdirection Henk Marseille Chef redactie Mark Roos Want verheugen
HENRIKE GRIJSEN

Redactie Theo den Boer, Merel Dado, Charlotte van Genderen, Sanne van der Kolk, Ruud Roodhorst ontspant ook.
Vormgeving Sasja Kooistra, Ieke Kootstra, Jolanda Vogelaar Beeldredactie Marcel Wagenaar

Reageren? magazine@dpgmedia.nl Facebook@admagazine Instagram ad_nl Sara van Gorp

ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 3

 GOEIE ZAAK
Ze zijn er nog: eigenzinnige middenstanders die
dapper overleven te midden van grote ketens
en onlineshops. Zoals de zussen Walinga
van boekhandel Riemer & Walinga.

TEKST RIANNE VAN DER MOLEN

FOTO JOOST HOVING

‘Boeken zijn
zo breed als
het leven’

Het is een komen en maar gaat ze er rustig

gaan bij het afhaalloket
van Riemer & Walinga.
,,De klanten voelen zich
betrokken bij onze win-
kel’’, zegt Elise Walinga
(38, rechts), die het
familiebedrijf in 2017
met haar zus Marieke
overnam. Met veel klan-
ten hebben ze een band.
,,De gesprekken gaan
soms best diep’’, vertelt
Marieke (34). ,,Het ene
moment zoek ik iets voor
een bruiloft, het andere
moment vraagt iemand
om een troostrijk verhaal
na een groot verlies.
Boeken zijn zo breed als
het leven. Er is altijd wel
iets wat bij de situatie
past. Dat maakt dit vak
zo mooi.’’
Liefde voor lezen begint
bij voorkeur jong, vinden
de zussen. Als Elise een
moeder hoort verzuchten
dat haar zoon of dochter
enkel strips leest, dan
richt ze zich graag tot het
kind. ,,Eerlijk vertel ik ze
dat ik vroeger ook alleen
maar Donald Ducks las,
tot ik boeken ontdekte
die bij me pasten. Toen
merkte ik hoe heerlijk
lezen is.’’
Daarna trekt ze niet
zomaar iets uit de kast,
voor zitten. ,,Ik vraag wat
voor hobby’s ze hebben,
of ze van fantasieverha-
len houden of juist van
avonturen in het gewone
leven. Er zijn zoveel vra-
gen te stellen, een goed
boek moet passen bij de
interesse van het kind.’’ 
Een boek hoeft niet
altijd van deze tijd te zijn.
,,Een tijdje terug was hier
een meisje van een jaar
of 10 dat alleen maar de
serie Dagboek van een
muts had gelezen. Hart-
stikke leuke boeken,
maar er is veel meer. Ik
heb haar De kinderkara-
vaan aangeraden, van
An Rutgers van der Loeff.
Die schreef dat al in 1949
en het speelt zich af in
1844, wat haar niet echt
aansprak. Maar ze mocht
het terugbrengen als ze
het niet leuk vond. Twee
dagen later stond ze weer
in de winkel. Ze had het
boek in één ruk uitgele-
zen en vond het prachtig.
Zie je wel, dacht ik, elk
kind wil worden mee-
gesleept in een mooi
geschreven avontuur.’’
■ Riemer & Walinga,
Stationsstraat 131,
Ermelo.

Ellen & Bob
Gezamenlijk netto-inkomen | 0 - €3000 | €3000 - €4500 | €4500 - €6000 | €6000 of meer |
Ellen Luijks (37)
boswachter
Bob Luijks (40)
natuurfotograaf
Ellen en Bob wonen met
dochter Agnes (10) in
een koopwoning, een
twee-onder-een-kaphuis
in Neer.
6
Beste koop
Ellen: ,,Te voet door Zuid-
Limburg van de ANWB, uit
1918. Ik vind het leuk om
te kijken of die routes nog
bestaan.’’
Bob: ,,Troostbomen van
fotograaf Hans van Om-
meren. Het kostte gesig-
neerd en wel 295 euro.’’
GELD & GELUK
‘Ja, het is al
een flinke
verzameling ’
Over de kosten die hun
grootste hobby met zich
meebrengt, maken Bob
en Ellen zich niet druk.
TEKST EDITH ANDRIESSE
FOTO KOEN VERHEIJDEN
Ellen: ,,Eerlijk gezegd ben ik niet dol op
die ‘beste koop’ van Bob. Het ziet eruit
alsof het door de shredder is gehaald.’’
Bob: ,,Uniek juist. Geen massaproduct.’’
Ellen: ,,Ik ben wel aangestoken door
Bobs enthousiasme om boeken te
kopen, maar zijn verzameltic is nog
net iets groter dan de mijne.’’
Bob: ,,Inmiddels ben jij ook behoorlijk
fanatiek.’’
Ellen: ,,Ja, als ik langs een kringloop-
winkel wandel móet ik echt even de
boekenafdeling induiken.’’
Bob: ,,We verzamelen boeken over
natuur, landschap en natuurfotografie.’’
Ellen: ,,Als er een nieuw boek uit is van
een van onze favoriete uitgevers wordt
het meestal meteen aangeschaft.’’
Bob: ,,We hebben nu meer dan 2600
boeken.’’
Ellen: ,,We verbouwden onze garage
tot kantoorruimte. Langs de hele wand
staan boeken in een op maat gemaakte
Slechtste koop kastenwand.’’
Bob: ,,Er is nog plek, dus we gaan
Ellen: ,,Een boek over gewoon door met verzamelen. In de
vogels in Friesland, dat woonkamer liggen alleen wat anti-
vond ik toch te specialis- quarische boeken.’’
tisch.’’ Ellen: ,,Eigenlijk willen we niet weten
Bob: ,,De historische hoeveel geld we eraan uitgeven.’’
luchtfotoatlas van Noord- Bob: ,,Zeker een paar honderd euro per
Brabant. Het ligt op de maand. Het komt ook wel voor dat we
stapel ‘mag weg’ omdat boeken per ongeluk dubbel kopen.
we er niets mee doen.’’ Soms zijn ze onderdeel van een serie,
 EGBERT JAN

‘Wat denk je van dat

blauwe shirt’ leg ik
waarvan we vergeten waren dat we juist
dat deel al hadden aangeschaft. Soms
verkopen we zo’n boek dan op Markt-

huiskat Adje voor

plaats.’’
Ellen: ,,We bekijken nieuwsbrieven van
uitgeverijen goed, en dikwijls bestellen
we dan al op voorinschrijving.’’
Bob: ,,Het zijn meestal informatieve
boeken. Voor onze dochter kopen we

veel leesboeken. Ze leest nu Pluk van de
Petteflet van Annie M.G. Schmidt.’’
Ellen: ,,E-readers? Nee, dat is niets voor
ons.’’
Bob: ,,We willen het papier kunnen
voelen en ruiken.’’
Ellen: ,,Over de kosten maken we ons
niet druk, dat hebben we er voor over.
We leven verder best zuinig.’’
Bob: ,,We komen niets tekort. Maar je
zal ons geen dure reizen zien maken.
En schoenen lopen we eerst op voordat
we een nieuw paar kopen.’’
Ellen: ,,Er wordt gezegd dat je één jaar
met schoenen kan doen, maar ik doe er
wel een jaar of drie, vier mee. Dan zijn
ze ook afgedragen, hoor. Tijdens mijn
werk draag ik meestal bedrijfskleding.
Als je rijk wilt worden moet je niet in
de natuur werken.’’
Bob: ,,In Limburg is het niet zo duur
wonen.’’
Ellen: ,,We betalen maandelijks 625
euro aan hypotheek.’’
Bob: ,,In ons huidige huis wonen we
nu drie jaar. Er lagen al zonnepanelen
op. We hopen energieneutraal te leven.
Wel hebben we twee auto’s.’’
Ellen: ,,Tweedehands gekocht, dat wel.’’
Bob: ,,We hebben een vrij zuinige
diesel, een Skoda Fabia, die rijdt 1 op 22,
dus dat is netjes. Voor mijn werk heb
ik een Fiatbusje, die is vervuilender.
Je probeert de balans te zoeken tussen
aanschaf en zuinigheid. Ik zou graag
elektrisch rijden, maar ik zou nooit
40.000 euro voor een auto betalen.’’
Ellen: ,,Een auto is ‘zuur geld’. Je stopt er
veel in en krijgt er weinig voor terug.’’
Bob: ,,Dat vind ik anders met boeken.
Daar word ik gelukkig van. Net als
van fotogaferen. Verder hoef ik geen
Z 
al ik dat gele T-shirt aan-
doen, of dat zwarte?
Of dat blauwe. Ener-
zijds, niemand ziet het,
want er gaat nog een trui over-
heen, anderzijds – leert een blik in
de spiegel – komt de bovenrand
van het shirt nog net boven de
boord uit van die blauwzwart ge-
streepte trui. En dan kan geel niet,
je loopt voor gek.
Heet dat trouwens ‘boord’ of is
het een zoom? Dat zwarte shirt
kan dan weer wel, maar dat staat
me tegen, al dat zwart. Bovendien
zit er een scheurtje in, dat net in
het oog loopt. Het blauwe dan
maar? De stof is aan de boord, of
zoom, wat verwassen, terwijl het
blauw van de trui helder en fris is.
Niet doen.
Ander shirt zoeken lukt niet, ik
heb net vorige week een voddige
berg in een vuilniszak afgegeven
bij Milieu Centraal. De rest zit in
de wasmand.
Uiteindelijk neem ik de drie
T-shirts en de trui los mee naar
beneden, waar de huiskat me
verwijtend aankijkt: ja hé, waar
bleef je nou? En waarom loop je
in je blote bovenlijf?
Wat denk je van dat blauwe
shirt, leg ik Adje voor.
Of het gele.
Er zijn drie dreigende deadlines,
maar ik waad traag door een
opgestijfde modder van voors en
tegens. Dat gele dan maar, want
het is lockdown en ik zie vandaag
niemand. Nee, dat is een glijdende
schaal. Dan kan ik ook wel stop-
pen met douchen en de keuken
schoonhouden – er komt immers
niemand. Dan doe je een trainings-
broek aan met vlekken en laat je
het ongedierte door de etens-
resten wriemelen.
Op m’n telefoon zoek ik naar
het verschil tussen boord en zoom,
maar er komt weinig uitsluitsel.
Kraag? Nee, dat is het niet.
De bel gaat: de buurvrouw. Ze
komt een pakje ophalen dat DHL
hier heeft afgegeven. Ze giechelt
besmuikt.
Ik heb geen bovenkleding aan,
blunder.
Het zwarte dan maar, toch?
Vooruit, het zwarte shirt aan, en
de trui. Het gele was beter geweest.
Zo is soms de dag een nacht-
merrie waaruit je vergeefs
probeert te ontwaken. Innerlijke
tweestrijd ligt aan de basis van
de menselijke natuur, maar dag
na dag alleen in huis rondhangen
helpt ook niet mee.
ILLUSTRATIE MAGDA RINKEMA

hobby’s.’’ ■ Egbert Jan Riethof (67) is

Ellen: ,,Mijn andere hobby, wandelen,
is supergoedkoop.’’
■ Ook meedoen? Stuur een mail naar
geldengeluk@dpgmedia.nl
journalist. Hij heeft een dochter
(28) en een zoon (26). Egbert
Jan woont in z’n eentje in een
huis met drie verdiepingen.
egbertjan@dpgmedia.nl

ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 7

8
Hanna Bervoets & Roxane van Iperen

‘KOM OP,
BRENG DIE
BOEKEN
UIT!’
Op de Boekenweek moeten we nog een paar maanden wachten,
die is verplaatst naar de zomer. Pas dan kunnen we het
boekenweekgeschenk en -essay lezen. Omdat vanaf volgende
week wel ‘Het voorwoord van de Boekenweek’ wordt gevierd,
spreken we alvast met de auteurs ervan.
TEKST SANDRA DONKER / FOTO’S SHODY CAREMAN
VISAGIE BARBRA OLIEMANS / MET DANK AAN LOCHAL TILBURG

ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 9


Hanna Bervoets: ,,Ik ben benieuwd
of we hetzelfde verhaal hebben, waar we
elkaar voor het eerst ontmoetten.’’
Roxane van Iperen: ,,De allereerste keer?’’
Hanna: ,,Ík weet het.’’
Roxane: ,,Het boekenbal?’’
Hanna: ,,Ik herinner me een radio-
programma, het ging over immigratie.
Lang geleden. Jij zat in een opiniepanel.
Je was súpergoed voorbereid, je had een
kladblok met allemaal aantekeningen...’’
Roxane knikt instemmend: ,,Herkenbaar.’’
Hanna: ,,En je zei: je moet niet in zo’n
panel gaan zitten als je niet alles paraat
hebt. Toen dacht ik: een vrouw naar mijn
hart. Want veel opiniemakers – ik maak
nu aanhalingstekens in de lucht – komen
minder goed beslagen ten ijs. Toen jij al die
cijfers noemde, dacht ik: o, yes! Dat is zo
tof, dat iemand alles heeft uitgezocht voor
een middagje radio.’’
Roxane: ,,Ik weet het weer! Dat was ook
ongeveer de laatste keer dat ik zo’n pro-
gramma deed. In die tijd zetten ze mij
steeds tegenover kerels als Thierry Baudet
om over immigratie te discussiëren. Zo
van: zij is het enige gekkie dat dit nog
aandurft. Ik al die cijfers uitzoeken, want
ik dacht: ik mag geen fouten maken, dit
is zo’n belangrijk onderwerp.’’
Hanna: ,,Totaal mee eens! Als ik op radio
of tv iets hoor wat niet klopt, ben ik in staat
een brief te schrijven. De nuance moet
kloppen, niks kort door de bocht. Dat is
bijna een neurotisch iets.’’
Roxane: ,,Ik dacht: praat geen poep. Er
zaten bij die programma’s ook mensen
tegen wie ik opkeek, en die zaten er dan
niet één nul, maar gewoon drie nullen
naast! Zo van: vorig jaar was de asiel-
instroom zo en zo hoog, dan dacht ik:
dat zegt niets, je moet kijken naar aan-
vragen en toekenningen. Wat gebéurt
hier, je houdt mensen leugens voor. Ik
zou denken: als ik steeds opnieuw zo’n
fout maak, dan ben ik onbetrouwbaar.
Maar dat hebben veel mensen niet.’’
Het is vrijdagmiddag. Hanna Bervoets (37)
en Roxane van Iperen (44) zijn zojuist
binnengekomen in het vrijwel uitgestorven
kantoor van de CPNB, het marketing-
bureau van de boekenwereld, gevestigd
10
‘Ik kijk liever
uit naar de
Boekenweek
in de zomer,
dan dat ik
nu ga zitten
sippen’
Hanna Bervoets
boven een garage aan de Overtoom in
Amsterdam. Jassen gaan aan de kapstok,
de mutsen blijven op. In de magazijnen
liggen 627.650 exemplaren van het boeken-
weekgeschenk Wat wij zagen van Bervoets
en 73.600 stuks van Van Iperens essay
De genocidefax te wachten op verspreiding.
Maar voorlopig blijven ze daar nog wel
even liggen, want een krappe maand voor
de start werd het hele feestje vanwege
corona uitgesteld tot de zomer.
Balen, ja. ,,We zaten al weken in de voor-
bereidingen’’, zegt Hanna. ,,Maar we leven
in tijden die om flexibiliteit vragen, dat
snap ik. En een Boekenweek begin zomer
kan ook heel leuk zijn, daar kijk ik liever
naar dan dat ik nu ga zitten sippen.’’
Nou, goed, beaamt ze later, een beetje sip
is het toch wel. Vooral omdat het thema
van haar novelle steeds actueler wordt. Het
verhaal speelt zich af in de wereld van fake
news, online ranzigheid, complottheorieën, over. Ik vind dat jammer, want ik heb nu
en gaat om de vraag wie of wat ons wereld- eenmaal de kinderachtige neiging origineel
beeld eigenlijk bepaalt. De hoofdpersoon te willen zijn. Ik denk al maanden: kom op,
werkt als moderator bij een socialmedia- breng dat boek uit! Breng dat boek uit!’’
bedrijf en krijgt dagelijks de meest gruwe- Roxane: ,,Als iets klaar is, denk ik sowieso:
lijke of manipulatieve video’s ter beoorde- get it over with. Ik heb nu ook bij mijn essay
ling voorgeschoteld. het gevoel: is het niet al ontzettend achter-
,,Ik heb in december 2019 de eerste opzet haald? Op een gegeven moment leg je je
gemaakt. Toen was ik heel geïnteresseerd erbij neer dat alles wat je schrijft de dag
in de Flat Earth-beweging. Die bespraken erna niet meer is wat je erover had willen
toen ook al complottheorieën over 5G. schrijven. Als ik morgen ’t Hooge Nest zou
Ik had niet kunnen bedenken dat die zo schrijven, zou het weer een heel ander
mainstream zouden worden. Straks komt boek worden. Dat is het nare van iets dat
het geschenk uit en lezen we er al maanden je al zo lang geleden hebt ingeleverd; over
het essay denk ik dan: dit is oud! Sleets! Het
moet opnieuw!’’
Omdat je voortschrijdend inzicht hebt?
,,Ja joh! Toen ik begon was ik hier (wijst in
de lucht)... en hier heb ik een paal geslagen
en inmiddels heb ik er ook allerlei gesprek-
ken over gevoerd en denk ik: dat en dat en
dat moet anders.’’
In haar essay (Roxane: ‘Je moet trouwens
essáy zeggen hè, ik zeg altijd éssay, met de
klemtoon op de e, maar dan kijken mensen
zo van: wat ben jij een boerenlul met je
éssay’) kiest ze niet voor een makkelijk te
verhapstukken onderwerp. Aan de hand
van de lotgevallen van een Canadese VN-
generaal ten tijde van de genocide op
Tutsi’s in Rwanda in 1994, werpt ze de
vraag op of en hoe een individu op zijn
eigen morele kompas kan blijven varen,
ook als het zich daarmee buiten de veilig-
heid van de groep plaatst.
Tamelijk heftig onderwerp, niet?
Roxane, met een lachje: ,,Heftig? Valt wel
mee.’’
Hanna: ,,Ik vind het heel tof.’’
Roxane:  ,,Met dit thema ben ik al tijden
bezig. Voor het essay wilde ik als rode
draad de vraag: op welk moment dragen
mensen hun geweten over aan een autori-
teit, de gemeenschap, of de kerk. De groeps-
norm wordt jouw norm. Dat onderwerp
heb ik altijd bestudeerd, ook als jurist.
Ik deed veel onderzoek naar fraude door
grote bedrijven, en het viel me op dat veel
mensen daar vaak van wisten, maar dat
iedereen zijn mond hield. Waarom? Het
is een theoretisch onderwerp, en ik was
bang dat mensen gaap, gaap, gaap zouden
doen.
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 11

Dezelfde mechanismen zag ik bij conflic-
ten als de moordpartijen in Rwanda. Ik
kwam uit bij iemand die mij echt wist te
raken, Roméo Dallaire, een generaal die
het bloedvergieten vergeefs probeerde te
voorkomen.’’
Was je op zoek naar een witte raaf die
wel het ‘goede’ deed?
,,Nee, het is echt onderzoek naar de vraag
hoe mensen reageren in heftige situaties.
Ik ben wel door hem gefascineerd. Ik kom
zelden mensen tegen van wie ik denk: jij
hebt echt door hoe jij als individu ten
opzichte van de groep functioneert. En
dat je ondanks enorme tegendruk – want
Dallaire is alles kwijtgeraakt, zijn gezond-
heid, vrouw, onderscheiding, werk – volle-
dig senang zegt: dit is toch hoe we het gaan
doen.’’
Hanna: ,,Mijn thema sluit heel erg aan op
jouw oeuvre. Wat is de norm, dat zit in al
mijn werk, en ook weer sterk in Wat wij
zagen. Wat is waarheid, wat is ‘normaal’,
wie bepaalt dat – die vragen spelen bij
uitstek ook bij complottheorieën.’’
Wat vind je daar zo interessant aan?
,,Hoe gaat iemand geloven, en waarom. Ik
volgde Flat Earth vrij actief. Die beweging
had iets tongue in cheeks, iets van spel. En
de gemeenschapszin fascineert me ook;
er zijn congressen, en dan hoorde je: hier
voel ik me thuis, hier voel ik me begrepen.
Zo’n bijeenkomst had voor mijn gevoel
net zo goed een Lord of the Rings-congres
kunnen zijn.
Ik zag binnen die groep zelf ook allemaal
insluit- en uitsluitmechanismes. Ik volgde
Patricia Steere nogal intensief, bijna obses-
sief; zij had een populair YouTube-kanaal
rond Flat Earth. Een oudere vrouw, vegan,
erg op haar uiterlijk en ze werd zélf doelwit
van hetzes en complotten. ‘Ze heet Patricia,
dat eindigt op CIA’, was het dan. Dat fasci-
neerde me mateloos.
Wat me zorgen baart, is dat het speelse er
nu uit is. Het is heel hard. En de complotten
evolueren, mensen pakken soms maar
kleine stukjes mee. Er zijn moeders die
op Facebook posten: ‘Biden is een pedofiel,
gefeliciteerd Amerika’. Die kennen de
12
‘Ik een somber
mensbeeld?
Nee hoor, jij?’
Roxane van Iperen
‘Nee, hoezo?
Totaal niet’
Hanna Bervoets
theorie erachter helemaal niet, die afkom-
stig is van QAnon. Die aanhangers geloven
oprecht dat Trump een geheime oorlog
voerde tegen satanistische pedofielen die
de macht willen grijpen. Maar die moeders
pikken alleen dat pedofielelement op en
zijn, net zo oprecht, heel boos. Er is ook
best een groot verschil tussen die Flat
Earth-community en die meute op het
Malieveld, om het maar even oneerbiedig
te zeggen. Het wordt vaak op één hoop
gegooid – ‘o, het zijn allemaal complotgek-
kies’. Ik denk niet dat we dat moeten doen.’’
Roxane: ,,Het is heel complex. Begin 2020
heb ik er de Machiavelli-lezing over gehou-
den, precies hierover.’’
Hanna: ,,Echt? Dat wist ik niet.’’
Roxane: ,,Gek hè? We zijn in dezelfde
onderwerpen geïnteresseerd, maar hebben
ze vanuit een andere manier aangevlogen.
Mijn lezing ging over de vraag hoe je voor-
komt dat volksmenners op z’n baudettiaans
mensen meelokken met onwaarheden.
Mijn stelling was: in een stevig huis belt
niemand een louche klusjesman. Als de
rechtstaat functioneert, weerbaar is, als
instituties betrouwbaar zijn en er is niet
veel onzekerheid, dan komt zo iemand niet
zo makkelijk bovendrijven. We hebben de
financiële crisis gehad, de migratiecrisis,
corona. Als je ziet hoe daarop is gereageerd
door de politiek, de machthebbers, dan
vind ik het niet gek dat er geluisterd wordt
naar iemand die zegt: ‘Bij mij is het rustig.
Ik weet hoe het zit, dit is zwart en dit is
wit. Ik schep een nieuwe horizon. En om
daar te komen, moeten we misschien im-
morele dingen doen, maar die staan in het
teken van ons hogere doel’. Zo rechtvaardig
je dat je heel gekke dingen doet onderweg.
Zoals discrimineren, wetenschap negeren,
feiten verdraaien.’’
Wie lopen daar achteraan?
Roxane: ,,Mensen in distress. Het heeft
geen zin hen belachelijk te maken, om ze
dom te noemen en wappies. Het zijn soms
ook hoogopgeleide mensen. Je kunt ze niet
wegzetten als een groep debielen, want dan
negeer je waar het vandaan komt.’’
Hanna: ,,Eens, het is een heel breed senti-
ment. Er lopen zoveel dingen door elkaar
dat ik er eigenlijk alleen maar heel gede-
tailleerde antropologische studies over wil
lezen.’’
Roxane: ,,Die mensen zoeken gemeen-
schapszin, iets gezamenlijks. Maar dat wil
niet zeggen dat het niet gevaarlijk is. Hoe
meer je hen wegduwt naar de periferie,
hoe meer de rattenvangers van Hamelen,
de louche types profiteren.’’
Eerst stonden 5G en anti-vaxxers in de
belangstelling, nu denken sommigen
zelfs dat er een bloed drinkende elite is.
Is het niet gek dat mensen in dit soort
dingen geloven?
Hanna: ,,Dat zeggen we toch ook niet over
mensen die geloven dat Jezus over water
liep? Mensen pakken een bestaand narra-
tief, een zingevingsverhaal, en dat wordt
overgenomen en aangepast. Zo werkt het
bij religie, en bij sommige sektes.’’
Roxane: ,,Het is inderdaad van alle tijden,
maar wat echt nieuw is, is dat het ook een
verdienmodel is. Socialemediaplatforms
verdienen geld met shitpostings. Daarnaast
is nieuw dat door groeiende ongelijkheid
er een soort wereldleiding is die geen clou
meer heeft van wat mensen onderin mee-
maken.’’
Hebben jullie eigenlijk een somber
mensbeeld?
Roxane, verbaasd: ,,Ik niet hoor, jij?’’
Hanna: ,,Nee. Hoezo? Totaal niet. Mensen
denken dat vaak, maar ik geloof juist ook in
 PASPOORT
Hanna Marleen
Bervoets

■ Geboren
Amsterdam,
14 februari 1984.

■ Opleiding
de helende kant van de gemeenschap. Die Media en cultuur.
is enorm.’’
Roxane: ,,Ik denk dat ik helemaal geen ■ Loopbaan
somber mensbeeld heb. Ik denk dat ik Begon als filmjournalist
realistisch ben.’’ voor NL20, schreef tus-
Hanna: ,,Ik krijg soms te horen dat mijn sen 2009 en 2015
werk cynisch overkomt. Mijn roman Alles columns in Volkskrant
wat er was werd weleens geplaatst in het Magazine. Debuteerde in
rijtje boeken met het idee dat we allemaal 2009 met Of hoe waar-
beesten zijn. Een klein laagje vernis, je om. Daarna volgden on-
haalt het eraf en we’re savages. Het verhaal der andere Lieve Céline
speelt zich af in een schoolgebouw waarin (2011), Alles wat er was
een groep mensen moet zien te overleven, (2013), Ivanov (2016) en
terwijl de rest van de wereld is vergaan. Ik Welkom in het rijk der
stel er impliciet de vraag hoe gedrag veran- zieken (2020). Schreef
dert als ‘normale’ omstandigheden veran- toneelstukken, waaron-
deren. Het idee dat we eigenlijk allemaal der CarryMe (2018).
wilde dieren zijn, heb ik helemáál niet.
Mensen in het verhaal houden zich juist ■ Privé
vast aan elkaar, zoeken houvast bij elkaar. Woont in Amsterdam,
Ze blijven hopen op het goede. Dat is hoe heeft een lat-relatie.
ik ertegenaan kijk.’’
Roxane: ,,Jij cynisch? Nee, dat vind ik echt
niet.’’ PASPOORT
Hanna, met een grijns: ,,In mijn romans Roxane van Iperen
heeft iedereen het heel gezellig met
elkaar.’’ ■ Geboren
Roxane: ,,Ik heb een vergelijkbare ervaring Nijmegen, 11 juni 1976.
met mijn debuutroman, Schuim der aarde.
De Volkskrant schreef: wat is dít inkt- en ■ Opleiding
inktzwart. Ik dacht echt: hè?! Inkt- en inkt- Rechten, beroeps-
zwart? Het boek gaat over kinderen die op opleiding advocatuur.
een zandvlakte in Brazilië leven waar niets
is. Geen normen, geen cultuur, er is wette- ■ Loopbaan
loosheid, onveiligheid, zo dicht als moge- Werkte als jurist bij
lijk bij de dieren, want het is overleven. NautaDulith. Heeft
Elke dag is een beproeving. Ik vond het adviespraktijk De Pleit-
mooi om het onderwerp af te tasten, een schrijver. Begon journa-
gedachte-experiment, wat is goed, wat is listieke carrière in 2014
kwaad, wat gebeurt er als je daar woont, bij Jacky. Werkt(e) voor
ga je dan moorden? Voor mij was het ook onder meer Vrij Neder-
heel liefdevol. Iets heel zachts. Ik had niet land en De Correspon-
aangevoeld dat ik dingen zo anders bekeek. dent. Debuteerde in
Dat voelde als een klap. Ze zeiden: je bent 2016 met Schuim der
echt een beetje twisted. Vrouwen waren aarde. In 2018 volgde
heel boos, vonden het ziek, zo zit de wereld ’t Hooge Nest.
niet in elkaar, zo zitten mensen niet in
elkaar, don’t go there.’’ ■ Privé
Hanna, met grote ogen: ,,O?’’ Woont samen met man
Roxane: ,,Op een avond was er een vrouw en drie kinderen.
bij een lezing, een predikant, en zij zei: ‘Ik
heb zelden iets gelezen waar zo de licht-

13
puntjes van het mens-zijn in te zien zijn’.
Ik was zo opgelucht.’’

Ik zie jou niet snel een vrolijk niemen-

dalletje schrijven.
,,Ik heb het wel geprobeerd, in het begin.
Ik werd weleens gevraagd voor vrouwen-
bladen. Ik vond dat ingewikkeld. Het werd
bijna altijd afgekeurd. Ze vonden het te
grof, te serieus, te heftig. Ik dacht op een
gegeven moment: jullie denken echt dat
vrouwen fucking achterlijk zijn. Ik heb
toen besloten: dat doe ik niet meer.’’

Wat schreef je?

,,Ik moest iets schrijven over relatieproble-
men en wat je dan moest doen. Maar wie
ben ik om dat te vertellen? Weet ik veel!
Dus maakte ik er iets absurds van. Ik gaf
tips en een daarvan was: ‘Ga niet uit eten,
maar ga iets totaal debiels doen. Ga paard-
rijden of zo, want er is niks leukers dan
die achterlijke man van je die denkt dat
hij door de week de directeur kan uithan-
gen, op z’n loafers op een paard te zien
zitten.’ Kon ik niet maken, zeiden ze.
Het was schofferend.’’
Hanna: ,,Ik zou het leuk vinden om te
lezen!’’
Roxane: ,,Ik dacht: ik pas me niet aan, dan
ga ik nog liever terug naar kantoor.’’

Hoe ging dat in het begin bij jou, Hanna?

,,Ik schreef gewoon. Echt zo cliché: toen ik
kon schrijven, ben ik aan een boek begon-
nen. Ik had twee passies, schrijven en film.
Ik ben een beetje monomaan op een paar
dingen, die doe ik 100 procent, toen ook al.
Andere dingen kunnen me minder sche-
len. Vanaf mijn 20ste was ik filmjournalist
voor een plaatselijk krantje. Geweldig. Ik
deed later ook een soort party reviews voor
NL20; stond ik daar met mijn colaatje en
mijn camera. De hel. Want ik moest men-
sen aantikken, er moesten drie portretjes
bij. Zo van: halló, wat doe je hier? De hel,
de hel, de hel. Want ik ben helemaal geen
socializer.’’
Roxane: ,,Wel knap dat je dat durfde.’’
Hanna: ,,Ik moest echt over mezelf heen
stappen, want ik wilde een stukje schrijven
over hoe die mensen zich gedroegen.’’

14
 ‘Ik krijg de
haat van alle
kanten en dat
vind ik altijd
een goed
teken’
Roxane van Iperen
Schreef je ook over jezelf?
,,Nee, nooit.’’
In wat je meest persoonlijke roman
wordt genoemd, Welkom in het rijk der
zieken, schrijf je wel over je ziekte.
,,Ik heb níet geschreven over mijn aandoe-
ning. Heel bewust. Ik heb een roman ge-
schreven over een man met het Q-koorts-
vermoeidheidssyndroom. Het is geen
autobiografische roman. Het stoort mij
als dit door elkaar wordt gehaald. Ik ben
veertien jaar geleden gediagnosticeerd met
een bindweefselaandoening en daardoor
weet ik heel goed wat het is om chronisch
ziek te zijn. Het was een verhaal dat ik
miste in de literatuur, een verhaal over
ziek zijn en niet beter worden. Maar ik
zou nóóit over a. mijn eigen aandoening
kunnen schrijven en b. over mezelf. Dat is
gewoon ontzettend privé. Toen het boek
verscheen, heb ik één keer mijn verhaal
verteld in een interview. Maar het is een
heel verdrietig onderwerp, dus ik vind
het niet zo leuk om over te praten.’’
Je blootgeven, dat mensen je diepste
geheimen leren kennen, is dat erg?
Roxane, resoluut: ,,Het is ons werk niet.’’
Hanna: ,,Het is mijn genre niet, en het is
ook gewoon privé. En daarnaast kan ik met
gerust hart zeggen: mijn diepste angst en
onzekerheden zijn superbanaal. En super-
cliché. Ik vind het niet interessant om die
op te schrijven. In het tonen van mijn
diepste angsten of gedachten ben ik ook
niet zo geïnteresseerd. Naar mijn vriendin
toe misschien, maar zelfs daar wordt het
een stuk minder spannend als alles op tafel
ligt. Als schrijver maak je er iets anders van
– ik streef naar een bepaalde gelaagdheid
en complexiteit, het als een diamant te
laten glinsteren, met allerlei tonen en kleu-
ren – dat is ons werk. Niet alleen de emotie
die ik bij iets heb, maar ook de emotie die
iemand anders zou hebben, of die ik in een
parallelwereld zou hebben. Dat is waar ik
van hou, dáár zit ik zelf in.’’
Roxane: ,,Ik wil helemaal niet dat mensen
mij leren kennen, wel mijn ideeën of
onderzoek. Daarom is een essay voor mij
een heerlijke vorm, ik onderzoek dingen
waarvan ik denk: ik snap het niet. Ik vind
het niet erg om ongrijpbaar te zijn. Natuur-
lijk, ik schrijf voor Vrij Nederland, dat is
links georiënteerd, maar ik krijg de haat
van alle kanten en dat vind ik altijd een
goed teken. Links kan mijn bloed soms wel
drinken en rechts soms ook, en in het mid-
den vinden ze me te radicaal. Veel mensen
hebben iets van: ik weet niet helemaal van
welke kant zij aan komt vliegen, en dat
vind ik prima.’’
Je volgende project is de 4 mei-lezing,
dat ligt altijd gevoelig. Lig je daar wak-
ker van?
,,Die lezing gaat over iets wat heel veel
groter is dan jezelf. Dat maakt dat al die
randverschijnselen er niet toe doen. Want
wie daar ook staat tijdens de dodenherden-
king, je krijgt kriktiek. Maar wat je zegt,
daar sta je voor. Anders moet je er niet gaan
staan, dan mág je er niet staan. Ik heb vanaf
2012 onderzoek gedaan naar de Tweede
Wereldoorlog voor ’t Hooge Nest
Nest, ik heb
honderden mensen gesproken, zo veel
brieven gekregen, dáár ligt mijn verbinte-
nis. Ik denk dan aan Kathinka, het onder-
duikkind uit het boek – ze is helaas net
overleden – die lustte iedereen rauw. Zo
fel en principieel. In het begin was ze ook
loeilink tegen mij, maar later was ze heel
lief. Het gaat om je intenties, zei ze. Ben je
goed bezig, doe je best, kom maar op! Ze
zei: ‘Als je geen vijanden hebt, waar heb je
dan überhaupt voor geleefd’. Dat heb ik in
mijn oren geknoopt.’’ ■
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 15
 Tussen
dansende
schrijvers
en dronken
dichters
Dit jaar zou het boekenbal zijn 75ste editie beleven.
Ronald Giphart, zelf ‘minimaal tien keer’ te gast op dit
schrijverscarnaval, dook in de archieven en vond een
grote hoeveelheid memorabele relletjes. Zo was het
in 1970 hommeles door een loslopend varkentje.

16
FOTO’S AMAURY MILLER, ANP/HOLLANDSE HOOGTE, SPAARNESTAD, NATIONAAL ARCHIEF, GPD
‘Er is geen fenomeen van vergelijkbare
culturele onbenulligheid waaraan in de
loop der jaren door de media zoveel aan-
dacht is besteed,’ schreef Maarten van
Rossem ooit over het boekenbal, de jaar-
lijkse aftrap van de Boekenweek. En daarin
heeft de Utrechtse historicus natuurlijk
gelijk, want de ophef die ‘het grootste
Nederlandse personeelsfeest’ veroorzaakt,
is elke editie opnieuw lachwekkend: im-
mer wordt het bal overspoeld met camera-
ploegen, fotografen, bloggers, journalisten
en tegenwoordig ook influencers. Het NOS
Journaal besteedt steevast aandacht aan de
aankomst van de feestgangers op de rode
loper en ook Nieuwsuur is onvermijdelijk
aanwezig om te laten zien dat schrijvers
hun wenkbrauwen hebben geborsteld en
in opperbeste – of juist overdreven humeu-
rige – stemming zijn om zich helemaal
vol te laten lopen met drankjes die hun
uitgevers voor hen bekostigen.
De buitensporige media-aandacht zorgt
ervoor dat de literaire netwerkborrel in de
loop der jaren mythische proporties kreeg.
Het is de droom van iedere debutant of
aanstormende bekendheid eindelijk naar
het boekenbal te mogen om zich te laven
aan ‘het feest van de verbeelding’. Voor
gewone stervelingen is het zo goed als
onmogelijk om legaal binnen te komen.
Om die reden is er zelfs een paar keer een
(nogal zielig) alternatief ‘Bal der Geweiger-
den’ georganiseerd, voor iedereen die op
het echte bal niet welkom was. Connie
Palmen, een schrijfster die veelvuldig op
het bal was te vinden, zei hierover: ‘Het
geheim van elk leuk feest is dat niet ieder-
een er mag komen. Het boekenbal is een
genootschap waarvan je even deel mag
Linksboven, uitmaken en anderen niet.’ Matthijs van
met de klok Nieuwkerk – ook een trouwe bezoeker –
mee: Jan noemde de toegangskaartjes ooit the hottest
Siebelink; tickets in town.
Adriaan van Dat laatste wordt door velen ontkend,
Dis, Connie want het hoort bij de merites van het gala
Palmen en dat men graag aanwezig wil zijn en tegelij-
Harry Mulisch; kertijd al even graag roept ‘dat het feestje
allemaal compleet overschat is’. Telkenmale roept
auteurs die het bal meesmuilende reacties op. Waar
een boeken- elders vind je dansende schrijvers, dronken
weekgeschenk dichters en rondsjokkende BN’ers? ‘Het
schreven en is aapjes kijken’, zei schrijver Ilja Pfeiffer
graag geziene daarover. ‘De schrijvers zijn de aapjes.
gasten op het En aapjes vinden het leuk capriolen uit
bal. te halen.’

ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 17

 Juliana en
Bernhard
bezochten het
bal meermaals
en lieten zich
minzaam
voorstellen
aan
gewichtige
literatoren
Het nieuws dat de traditionele Boeken-
week noodgedwongen werd verplaatst
naar de zomer en dat het boekenbal is
afgelast, zou in normale jaren hebben
geleid tot een doorleefd protest van ver-
bijsterde literatoren, maar het bericht
werd nu met gelatenheid ontvangen. Het
gala is wel vaker afgelast, bijvoorbeeld na
de watersnoodramp van 1953. Ook ligt de Koningin Juliana
editie van vorig jaar nog vers in geheugen. en Bernhard
Een week voordat het kabinet in 2020 het arriveren op de
land intelligent op slot gooide, kwamen editie van 1965.
in de Amsterdamse Stadsschouwburg Rechts: Jaren-
tweeduizend vertegenwoordigers van de lang verzorgde
vaderlandse intelligentsia bij elkaar om te Metten Koorn-
zwieren, lallen en lellebellen op de lieder- stra de aan-
lijke liedjes van Snollebollekes. Volgens kleding van de
velen was het boekenbal van 2020, net als bals. Hier hangt
carnaval, een zogenaamd super spread event
event, hij te midden
waar velen besmet zouden zijn geraakt van zijn ‘boe-
(er zijn geen concrete bewijzen voor, maar kenbalmanne-
het klinkt aannemelijk). tjes’. Onder:
Bezoekers die
Nu het bal dit jaar is geschrapt – waar- erbij waren in
schijnlijk komt er in de zomer geen alter- 1999 nemen
natief – zijn er gelukkig nog de herinne- decorstukken
ringen. Er is namelijk geen evenement in mee, een
Nederland dat zo goed is gedocumenteerd. traditie.
Zo’n zeven jaar geleden kreeg de CPNB, de
organisatie die zich vanaf 1932 inzet voor
de promotie van boeken, van een verzame-
laar ruim vierhonderd ordners vol spullen

18
Links is het over het bal en de Boekenweek, een rij van
feest in 1967 maar liefst 27 meter lang. De geschiedenis
in de Rai. van het feest behelst dan ook veel meer dan
Eronder de een opsomming van al dan niet spraak-
verdwenen makende feestjes: het is óók een geschiede-
– en weer nis van maatschappelijke ontwikkelingen
gevonden – in Nederland, hoe het land en de omgangs-
kop van Simon vormen zijn veranderd.
Carmiggelt. In 1947 werd er voor het eerst een ‘Schrij-
Onderaan versbal’ georganiseerd, op initiatief van een
vermaakt boekhandelaar en een uitgever. Voor de
Ronald Gip- Tweede Wereldoorlog werd het begin van
hart zich op de Boekenweek ingeluid met vaak uren
het bal van durende toneelvoorstellingen. De heren
2003. wilden meer reuring en besloten om na
het toneelstuk van 1947 een exclusief feest
te geven voor hun vakgenoten en hoteme-
toten. Het samenzijn was direct een schot
in de roos: iedereen die er in het boekenvak
toe deed wilde worden uitgenodigd. Vooral
schrijvers en hun dwepende aanhangers
begonnen elkaar op te stoken. Zo vroeg
Harry Mulisch in een bewaard gebleven
brief aan Gerard Reve of de laatste ervoor
kon zorgen dat hij ook eens werd uitgeno-
digd. Waarna Mulisch zou uitgroeien tot
de verpersoonlijking van het boekenbal.
In de beginjaren was het bal nog onver-
sneden chic, de bezoekers verschenen fraai
uitgedost in galajurken en rokkostuums.
De festiviteiten waren geliefd bij lieden die
van oudsher graag aanschurken tegen de
culturele elite: gezagsdragers en leden van
het Koninklijk Huis. Koningin Juliana en
prins Bernhard bezochten het Bal meerde-
re malen en lieten zich minzaam voorstel-
len aan gewichtige literatoren.
Naast het strikte toelatingsbeleid waren
de vele rellen en schermutselingen die het
bal veelvuldig ontsierden geweldig voor
extra aanzien. Al in 1948 was het raak met
een immense rel over de opvoering van
het jaarlijkse toneelstuk. Aanvankelijk had
de CPNB gekozen voor Jan Pietersz. Coen,
een in 1931 door Jan Slauerhoff geschreven
tekst over de vierde gouverneur-generaal
van de VOC. Niet alleen vandaag de dag,
maar ook in 1948 was deze Hoornse zee-
rover al zeer omstreden. Men voorzag dat
Slauerhoffs ‘ploertige stuk’ tot nationale
ophef zou leiden vanwege de politieke
gevoeligheid rondom de politionele acties
in Nederlands-Indië. Om eventuele scher-
mutselingen in het bijzijn van koningin
Juliana te voorkomen besloot de Amster-
damse burgemeester in allerijl de voor-
stelling af te lasten en te vervangen door
een volstrekt ongevaarlijk stuk over stad-
houder Willem III (geschreven door een
vergeten schrijver genaamd Schimmel).
De verzamelde schrijvers, die het hier niet
mee eens waren, boycotten de voorstelling,
al kwamen ze wel naar het bal zelf, want
daar werd gratis drank geschonken.
In 1969 ontstond er internationale ophef
over de legendarische versieringen van de
illustere graficus Metten Koornstra. Jaren-
lang leukte hij het bal op met spectaculaire
ornamenten, die na afloop door bezoekers
als trofee mochten worden meegenomen,
een gebruik dat nog steeds tot de mores
van het boekenbal hoort. Koornstra had
het bal in 1969 uitgedost als een ‘Palais
du Pape’, een Paleis van de Paus. Zijn ex-
pliciete schilderijen veroorzaakten zoveel
reuring dat de toenmalige minister van
Buitenlandse Zaken, Joseph Luns, namens
de regering op z’n knieën excuses aanbood
aan de nuntius, de vertegenwoordiger van
de paus in Nederland.
Tegenwoordig worden de versieringen
gemaakt door jonge kunstenaars en inmid-
dels is het tijdstip waarop er wordt aan-
gevangen met de sloopwerkzaamheden
veranderd: begon men in vroeger tijden
vanaf twee uur ’s nachts van de versierin-
gen te graaien, tegenwoordig worden die
al voor twaalven van de muren geplukt.
Overigens ging het in al die jaren ook
weleens mis, bijvoorbeeld toen bij een
van de literaire beeldenstormen in de
Amsterdamse Stadsschouwburg een buste
van Simon Carmiggelt werd ontvreemd
(die pas zestien jaar later verminkt werd
teruggevonden op een rommelmarkt in
België).
In 1970 was het weer hommeles, toen
het boekenbal in de Amsterdamse RAI
werd gehouden in aanwezigheid van inter-
nationale schrijvers als Mary McCarthy en
Günther Grass. Voor de literatoren werd
een groot speenvarken geserveerd en ter
opluistering van de feestvreugde besloot
men een levend varkentje te laten rond-
lopen tussen de tafels. Dit zorgde voor
ontreddering, zowel bij het varken zelf
als bij de verzamelde schrijvers, die onder
leiding van de inmiddels onvermijdelijke
Harry Mulisch het argeloze beest probeer-
den te vangen. De schermutselingen die
hierop volgden haalden zelfs de voorpagina
van de International Herald Tribune.
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 19
ELKE OCHTEND 6-10 UUR
Legendarisch
was het
optreden van
Lenette van
Dongen,
waarbij zij
naar verluidt
huilend het
podium verliet
Een steeds terugkerende bron van
discussie was het traditionele zaal-
programma. Toen eenmaal was besloten
de langdradige toneelstukken te schrap-
pen, werden gerenommeerde vaderlandse
entertainers uitgenodigd voor vermaak.
Zo mocht Wim Kan in 1961, in aanwezig-
heid van koningin Juliana, grappen maken
over de aanwezige literatoren. Op YouTube
is ook de nog hilarischer ‘actuele schrijvers-
potpourri’ van Frans Halsema te vinden,
opgenomen tijdens het boekenbal van
1967. Het valt vooral op hoe niet alleen de
muziek, maar ook de humor in al die jaren
is veranderd.
‘En van je Hella Haasse, houd er de moed
maar in, houd er de moed maar in, houd er
de moed maar in...’ zong Halsema voor de
toehoorders, die gierden van de lach. Vele
schrijvers kregen in zijn Boekenbal-lade
een beurt. Voor de alcoholisch aangelegde
Simon Carmiggelt werd ‘namens zijn
kleinkind’ het nummer Ach opalief, toe
drink niet meer gezongen, en de notoire
wietgebruiker Simon Vinkenoog werd
verrast op: ‘Simon die moet zakkies plak-
ken, hi ha ho, omdat ze hem steeds voor
hasjiesj pakken, hi ha ho!’ De zaal scandeer-
de vrolijk mee.
Halsema probeerde ook een brug te slaan
tussen volkscultuur en literatuur. De des-
tijds populaire carnavalshit Tante Mien,
mag ik je poesje even zien? van volkszanger
Sjakie Schram werd voor de verzamelde
schrijvers omgedoopt tot Tante Mien, mag
ik je titels effe zien? Er werd uitbundig voor
geapplaudisseerd.
In latere jaren was het schrijverspubliek
minder meegaand. Legendarisch was het
optreden van Lenette van Dongen in 1994.
Hoewel ze enorm haar best deed iets van
emotie in die verveelde schrijverstronies
te krijgen, ontlokte haar optreden een
treiterige slow clap. Naar verluidt kwam
de cabaretière huilend van het podium.
In 2000 was er wederom een grote rel,
toen Harry Mulisch achterin zijn boeken-
weekgeschenk Het theater, de brief en de
waarheid acteur Jules Croiset bedankte
voor zijn steun. Dit schoot in het verkeerde
keelgat van Freek de Jonge, die ooit met de
dood was bedreigd, naar later bleek door
Croiset (in de nasleep van Fassbinders
toneeluitvoering Het vuil, de stad en de
dood). In reactie op Mulisch kondigde
De Jonge aan dat hij diens boekenweek-
geschenk zou verbranden op het podium Harry Mulisch
van Carré, waar het bal dat jaar werd ge- met het varken
houden. Mulisch antwoordde dat zoiets dat in 1970
hem aan Joseph Goebbels deed denken. voor rumoer
In de show van De Jonge, De conferencier, zorgde; dertig
het boekenweekgeschenk en de leugen, hield jaar later
de cabaretier het boekje van Mulisch om- vroeg Freek
hoog, waarna hij zich naar de eerste rij de Jonge
boog en pesterig vroeg: ‘Harry, heb je een Harry Mulisch
vuurtje voor me?’ een vuurtje,
 Dit was de laatste echt grote rel, als we om de boom
even voorbijgaan aan het vechtpartijtje met aan te kunnen
Beau van Erven Dorens in 2004, omdat hij steken, waar-
een slok uit een wijnfles zou hebben geno- op hij Mulisch’
men die niet van hem was. Het laatste boekenweek-
decennium is het opvallend rustig, al is geschenk wil-
de jaarlijkse aandacht geenszins geslonken. de verbranden.
Dankzij corona zullen we het nu dus een Rechts: Beau
jaar zonder schrijverscarnaval moeten van Erven
doen, wat helemaal niet erg is. In 2022 Dorens op een
komt het bal ongetwijfeld terug en tot die vredig verlopen
tijd houden we ‘van je Hella Haasse de bal in 2008.
moed erin’, in afwachting van het feest
waarvan je – in de woorden van diezelfde
Van Erven Dorens – ‘bij binnenkomst al
denkt dat het is afgelopen’. ■
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 21
 Over het nut van twijfelen
‘NEEM GROTE
BESLISSINGEN
OP INTUÏTIE’
We hebben veel te kiezen, dus we twijfelen wat af. Drie experts over
tweestrijd en besluiteloosheid: ,,Je leert van een keuze die anders uitpakt.’’
TEKST MARIËTTE MIDDELBEEK / ILLUSTRATIES JASMIJN EVANS
Ap Dijksterhuis (52)
is hoogleraar sociale
psychologie aan de
Radboud Universiteit in
Nijmegen. Hij schreef
Op naar geluk, Het
slimme onbewuste en
Wie (niet) reist is gek.
Wat betekent tweestrijd voor u?
,,Dat je hart de ene kant op wil en je ver-
stand de andere kant. En dat je dan toch je
hart volgt. Althans, dat doe ik, vooral bij
grotere beslissingen. Hoe ouder ik word,
hoe meer ik op mijn intuïtie vertrouw.’’
Staat de mens van nature in dubio?
,,Nee, meestal zijn de systemen in je brein
die betrokken zijn bij beslissingen, het met
elkaar eens. Krijg je oesters voor je neus
terwijl je ze niet lust, dan zegt je hoofd:
weg ermee. Bij grotere beslissingen willen
de systemen soms elk een andere kant op.’’
Dus toch tweestrijd.
,,Ja. Je ziet dat het gemiddelde stressniveau
de laatste decennia is toegenomen. Door
onze smartphone brengen we steeds
minder tijd ongestoord alleen door. Dat
zorgt voor continue drukte in je hoofd.
Ten tweede moeten we steeds meer keuzes
zelf maken. Drie generaties geleden hoef-
den jongeren doorgaans niet na te denken
over wat ze gingen studeren, dat kon vaak
22
‘Het is de kunst op
je gevoel te vertrouwen’
niet eens. Beroepskeuze was er meestal ook
niet, of beperkt. Soms koos je niet eens je
eigen partner uit. Dat is in relatief korte
tijd enorm veranderd en het aantal keuzes
neemt nog steeds toe.’’
Word je wel gelukkig van zo veel opties?
,,Sinds we geluk goed meten, zie je dat
mensen in West-Europa de afgelopen
halve eeuw iets gelukkiger zijn geworden,
maar de oorzaak is niet makkelijk aan te
wijzen. Ik denk dat het meer voordelen dan
nadelen heeft om de grotere keuzes in het
leven zelf te kunnen maken. Het risico is
wel dat mensen druk ervaren, en dat geluk
deels wordt beschouwd als maakbaar. Als
je zelf hebt gekozen en het pakt niet goed
uit, heb je het dus aan jezelf te wijten. Als
je dan niet gelukkig bent, ben je een loser.
Terwijl dat absoluut niet zo is.’’
Al die keuzes maken ons knap onzeker.
,,Keuzestress voelt als extreme onzekerheid
en mensen die van nature onzeker zijn,
hebben meer keuzestress. Het heeft veel
met het soort keuze te maken en de emotie
die daarmee samenhangt. Sommige
mensen krijgen het niet voor elkaar een
keuze te maken voor een paar nieuwe
schoenen, maar kiezen met het grootste
gemak een wasmachine. Daar is minder
emotie aan verbonden. Koop dus schoenen
zoals je een wasmachine koopt. Maak een
lijstje met eisen en zoek daar gericht naar.
Vind je een paar dat voldoet, zoek dan niet
verder. Bij een kleine beslissing is het vaak
goed je rationele systeem de overhand te
laten nemen. Dat werkt natuurlijk niet zo
makkelijk als de keuzes ingewikkelder
worden, zoals bij een huis, baan of relatie.’’
Hoe ga je dan te werk?
,,Een deel van mijn onderzoek dat ik heb
beschreven in mijn boek Het slimme onbe-
wuste gaat hierover. Een grote beslissing
moet een intuïtieve beslissing zijn. Voel je
nog niets, stel de beslissing dan uit, als dat
kan. Spreek met jezelf een moment af dat
je de knoop doorhakt, bijvoorbeeld vier da-
gen later. In de tussentijd kun je informatie
verzamelen. Neem afstand, ga iets anders
doen en tegen de tijd dat je de knoop moet
doorhakken, voel je vaak wat je moet doen.
Dat zijn meestal de beste beslissingen. Het
is de kunst op je gevoel te vertrouwen. Dat
is misschien wel het moeilijkste gedeelte.’’
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 23
‘Loop niet weg, al is
dat een neiging die
veel mensen hebben’
Welmoed Vlieger (44)
is filosoof en promo-
vendus bij de afdeling
filosofie aan de Vrije
Universiteit in Amster-
dam, waar ze werkt aan
een proefschrift over
innerlijkheid en politiek.

Hoe denkt u over tweestrijd?

,,Tweestrijd klinkt negatief, je móet ergens
uitkomen en wordt verscheurd door het
vraagstuk. Twijfel is iets anders. Je stelt
vragen, je overweegt, je staat ergens bij
stil.’’

Wat is de rijkdom van die twijfel?

,,Alleen via twijfel kom je op een dieper
niveau van waarheid terecht. Als je alles
klakkeloos aanneemt, verdiept kennis zich
niet. De Griekse filosoof Aristoteles zei:
twijfel is het begin van wijsheid. Daarmee
hielden de Grieken zich veel bezig: wat
kunnen we weten? Hoe weet ik dat het
waar is wat ik zie, denk en hoor? De
17de-eeuwse filosoof René Descartes zei:
Cogito ergo sum. Dat vertalen we als: ik
denk dus ik ben, of: ik twijfel dus ik ben.
Voor hem was dat iets positiefs: die twijfel
is nodig om de twijfel op te heffen.’’
Toch kun je blijven hangen in twijfel.
,,Wanneer sla je door in twijfel? Dat is een
vraag waarmee ik me veel bezighoud. De
Deense filosoof Søren Kierkegaard maakt
onderscheid tussen twijfel en vertwijfeling
en noemt dat laatste een vorm van onvrij-
heid. Je kunt daar uit komen als je op de
juiste manier met je vertwijfeling omgaat.
Niet weglopen, al is dat een neiging die
veel mensen hebben. Pas als je er dwars
doorheen gaat, kom je tot antwoorden.
Als je een aanbod krijgt voor een andere
baan, kun je je beslissing laten afhangen
van salaris of status. Maar dan kijk je naar
buiten, niet naar binnen. Als je je blik naar
binnen richt, kom je op vragen als: kan ik
iets bijdragen, kan ik dit met passie doen?
Als je je beslissing baseert op die vragen,
neem je hem op de juiste manier. Wat niet
wil zeggen dat het gegarandeerd goed gaat.
Onzekerheid hoort bij het bestaan.’’
Leidt die onzekerheid tot twijfel?
,,Ja, omdat je nooit weet hoe je beslissing
uitpakt. Van geboorte tot dood willen we
weten waar we aan toe zijn. Die onzeker-
heid omzeilen zal niet lukken. De kunst is
ermee te leren leven. Het enige wat je kunt
doen is je overgeven aan de betrouwbaar-
heid van het leven, zonder overal grip op
te willen hebben. Dat leer je niet in één
dag, maar ieder mens kan het. Het is een
kwestie van jezelf vragen durven stellen en
eerlijk antwoord durven geven. En je keuze
doorzetten, ook als je tegen de verwachtin-
gen van anderen moet ingaan.’’
Twijfelen we meer dan vroeger?
,,Ik denk het wel. Door toegenomen keuze-
vrijheid is er meer om over te twijfelen.
Bovendien wordt er op tv en op social
media veel geroepen. Daar zijn we gevoelig
voor, ook omdat we minder geworteld zijn
in een levensbeschouwing of traditie.
Vaste grond is handig. Dan ben je minder
vatbaar voor al die meningen.’’
Hoe kom je aan vaste grond?
,,Ik denk dat geschiedenis, filosofie en reli-
gie mooie bronnen bieden. Je moet ergens
door gevoed worden. Niet voor niets pleit
ik voor filosofie als vak op middelbare
scholen. Jongeren weten niet goed hoe ze
met twijfel kunnen omgaan, terwijl ze wel
veel keuzes moeten maken. ‘Wijsheids-
bronnen’ helpen dan om te bepalen waar
jij staat en wie je bent. Antwoorden op
concrete levensvragen vind je er niet,
maar dat hoeft niet. Als je vertrouwen
durft te hebben, komen die antwoorden
vanuit jezelf. Dan neem je de beste beslis-
singen.’’

24

Eveline Crone (45)
is hoogleraar ont-
wikkelingsneuro-
wetenschap aan de
Erasmus Universiteit
Rotterdam. Ze schreef
onder meer Het puber-
einde brein.
Houdt u van tweestrijd?
,,Ik vind twijfelen prettig, ja, zeker in mijn
werk. Stel dat je arts bent en naar de
buitenwereld moet uitstralen dat je iets
zeker weet, dat lijkt me heel moeilijk.
Tijdens mijn studie psychologie werkte
ik bij een instituut voor kinderen met leer-
problemen. Ik moest daar beslissingen
nemen over schoolkeuzes voor die kinde-
ren, die mede hun toekomst bepaalden.
Ook al dacht ik altijd goed na over mijn
beslissingen, ik bleef maar twijfelen. Had
ik het allemaal wel echt goed onderzocht?
‘Laten we het falen
meer omarmen’
Dat vind ik zo fijn aan mijn huidige baan:
ik mag lekker twijfelen en altijd verder
onderzoek doen.’’
Twijfelen we de hele dag door?
,,We nemen de hele dag door beslissingen,
maar dat betekent niet dat je altijd in
tweestrijd zit. Voor veel beslissingen volg
je automatisch een gevoel of overtuiging.
Als we grotere, bewuste keuzes moeten
nemen, vinden we dat vaak wel moeilijk.
We hebben in ons brein twee systemen
die vaak in een soort competitie met elkaar
zijn, dat zie je ook in hersenonderzoek.
Aan de ene kant heb je het subcorticaal
systeem, ook wel het krokodillenbrein
genoemd, omdat het evolutionair heel oud
en primair is. Dit systeem zorgt er bijvoor-
beeld voor dat je cravings hebt, dat je iets
wilt najagen waar je een pleziergevoel bij
krijgt. Aan de andere kant heb je de cortex,
aan de buitenkant van je hersenen. Dit zijn
de gebieden die later in de evolutie zijn
ontstaan en ervoor zorgen dat je meer
rationele afwegingen maakt en ook aan
de toekomst denkt. Welk systeem de over-
hand heeft, verschilt per persoon. Sommi-
ge mensen zijn gevoeliger voor het na-
jagen van hun primaire cravings dan
anderen. Dat kan spelen bij de vraag of
je wel of niet die dure jas koopt, maar
ook verslavingen hangen hiermee samen.
Je kunt je hersenen wel trainen om meer
zelfcontrole te krijgen, bijvoorbeeld door
middel van meditatie.’’
Kunnen we wel omgaan met het nemen
van grote beslissingen?
,,Bij een keuze hoort altijd verlies. Je
verliest immers de opties waarvoor je niet
hebt gekozen. Als je veel opties hebt, geeft
dat stress omdat je ook veel verlies lijdt.
Vooral de huidige generatie twintigers
heeft daar veel last van, zij hebben veel om
uit te kiezen – meer dan vroeger. Het is
mooi dat iedereen nu kan groeien in een
richting waar je hart ligt, maar twijfel is de
keerzijde daarvan. Ik ben van mening dat
bepaalde grote keuzes op te vroege leeftijd
genomen moeten worden. Je kunt pubers
wel een studie laten kiezen, maar ik denk
dat er meer wegen moeten worden inge-
bouwd waarop ze nog kunnen twijfelen,
terugkeren of wisselen. Kenmerkend aan
het brein van pubers is dat ze beslissingen
nemen met het primaire systeem en
minder nadenken over consequenties
op langere termijn. Dat is functioneel:
als tiener moet je eropuit en niet de hele
tijd de hand van je ouders vasthouden. De
hersenen zijn zo gerijpt dat je in deze peri-
ode meer de spanning opzoekt en gevoelig
bent voor wat je leeftijdsgenoten ergens
van vinden. Dat is goed, jongeren zijn niet
bang en proberen graag nieuwe dingen
uit. Maar het nemen van belangrijke
beslissingen die je toekomst bepalen kun-
nen we volgens mij beter een paar jaar
uitstellen.’’
Hoe neem je de beste beslissing?
,,Daar is geen goed antwoord op, want wat
is de beste beslissing? Er worden onderzoe-
ken gedaan waarbij jonge kinderen moeten
kiezen: nu één marshmallow die ze meteen
mogen opeten, of een halfuur wachten en
dan krijgen ze er twee. Onderzoeken van
dezelfde soort worden ook met volwasse-
nen gehouden: nu 5 euro of een jaar wach-
ten en dan 20 euro krijgen? Daarbij moet je
steeds afwegen: wat is nu belangrijk voor
mij en wat is later belangrijk? En dan doen
we altijd alsof wachten beter is en een keu-
ze voor de lange termijn de beste. Maar is
dat wel zo? Als je leeft in moeilijke omstan-
digheden waarin de situatie van dag tot
dag kan verschillen, of als je niet zoveel
vertrouwen hebt in de maatschappij, is de
keuze voor de lange termijn dan altijd de
meest verstandige? Het is ook goed dat niet
iedereen hetzelfde is, dat er impulsieve
mensen bestaan en wat meer behoudende.
Of een beslissing juist is, hangt van zoveel
dingen af. En ook: als het niet goed uitpakt,
was het dan geen goede beslissing? Er valt
veel te leren van een keuze die anders uit-
pakt dan gehoopt. Het zou mooi zijn als we
ook het falen meer zouden omarmen.’’ ■
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 25
 Koningin
van de
streekroman
Elke ochtend om half 8 kruipt Gerda
van Wageningen (74) achter haar bureau
om te schrijven. Al 42 jaar, vijf tot zes uur
per dag. ,,Dan heb ik de rest van de dag tijd
voor andere dingen.’’
Natuurlijk raakt corona haar ook. Maar
nauwelijks op het schrijversvlak. ,,Ik loop
wat signeersessies mis’’, zegt Van Wage-
ningen. De verkoop van haar boeken loopt
gestaag door. Fans bestelden haar romans
meestal toch al via internet.
Het is vooral de saaiheid die haar treft.
Contacten met vrienden die even niet
kunnen, iedereen is 70-plus en extra voor-
zichtig. Haar jongste zoon woont met zijn
man in Londen. Hen ziet ze al tijden niet;
reizen is geen optie.
Dus facetimet ze met vriendinnen en
wandelt door de Hoeksche Waard, waar ze
– na een jeugd als dochter van een rivier-
politieman in Zwijndrecht en Rotterdam –
al 47 jaar woont. Ze is er ereburger van
Oud-Beijerland, vanwege haar gigantische
oeuvre van streekromans met titels als
Bloeiend vlas, Toen de dijken braken en Pleeg-
zuster Anne. Ruim twintig jaar geleden
26
Als de meest gelezen streekromanschrijver van Nederland
verkocht Gerda van Wageningen 3 miljoen boeken. ,,Ik ben
een van de weinige schrijvers die zeer plezierig van het vak
kunnen leven.’’
TEKST JORINDE BENNER / FOTO ARIE KIEVIT
kocht ze er haar huidige woning, zo van
de bouwtekening. Na haar scheiding in
1998 – ze was 52 – kocht ze haar ex-man
uit de echtelijke woning van het geld dat
ze met schrijven had verdiend. ,,Ik behoor
tot de weinige schrijvers die zeer plezierig
van het vak kunnen leven.’’
Veel van haar boeken hebben de Hoek-
sche Waard als decor, maar de meeste
spelen zich af in Zeeland. ,,Mijn familie
komt van Schouwen-Duiveland, mijn
grootmoeder was een boerendochter. Ik
ben naar haar vernoemd, had een nauwe
band met haar. In mijn jeugd was er geen
geld voor vakanties, dus logeerde ik er vaak.
Zo leerde ik de regio kennen. De ruimte
en dieren om me heen; ik heb het er altijd
heerlijk gevonden.’’
Ze heeft een grote liefde voor geschiede-
nis. Had het willen studeren, maar dat was
niet voor meisjes, in die tijd, net zo min als
de hbs. Binnen het orthodox-christelijke
gezin waarin ze opgroeide mocht ze naar
de mulo, daarna wachtte haar een bestaan
als huismoeder. Ze kreeg twee zonen, en
toen de jongste naar de kleuterschool ging,
besloot ze te gaan schrijven. Ze was 32. Het
eerste verhaal dat ze opstuurde naar een
uitgever met de vraag er een kritische blik
op te werpen zodat ze ervan kon leren,
werd in 1979 haar eerste roman: Rijpend
geluk, over een rijkeluisdochter die als
huishoudster op een boerderij gaat werken.
Een droomdebuut, om over de carrière die
volgde maar te zwijgen. Gemiddeld drie tot
vier boeken per jaar publiceerde ze. Ze had
de tijd mee, denkt ze, in de jaren 80 werd
er meer gelezen dan nu. Maar ook een
kwestie van keiharde discipline: ’s och-
tends om half 8 beginnen, schrijven tot
de kinderen uit school kwamen, en dan
zorgen.
,,Als werkende vrouw werd ik gezien als
een ontaarde moeder. ‘Je kunt beter je ra-
men wat vaker lappen’, zeiden mensen dan
– iets waarvan ik me niets aantrok. Ik kon
het prima combineren en zat keurig klaar
met een pot thee en een koekje als mijn
kinderen uit school kwamen. Toen ik geld
begon te verdienen, heb ik als eerste een
schoonmaakhulp ingehuurd.’’
Haar strikte schrijfregime houdt ze vol
tot op de dag van vandaag. Nu ze ver over
de pensioengerechtigde leeftijd is, heeft ze
haar werk wel op een iets lager pitje gezet.
,,Ik doe aan deeltijdpensioen, schrijf tegen-
woordig nog maar twee boeken per jaar’’,
zegt ze met een lach.
Het tweede deel van haar Vuurtoren-
trilogie verscheen in januari, deel drie,
Verduisterd licht – haar 127ste boek – staat
op de planning voor september.
‘Als werkende
vrouw werd
ik gezien als
een ontaarde
moeder’
Een uit de hand gelopen hobby, noemt
ze het nog steeds. En in zekere zin een
revanche, nadat haar droom historicus te
worden in duigen viel. Nu beschrijft ze de
geschiedenis ‘waarvoor historici hun neus
ophalen’, zegt ze, met de nadruk op de
menselijke beleving. De verhalen spelen
zich nooit langer dan honderd jaar geleden
af. ,,Zo kunnen lezers zich er nog iets bij
voorstellen, omdat hun grootouders het
nog meemaakten.’’
De meeste van haar verhalen baseerde ze
op de geschiedenis van mensen in de regio
die ze ontmoette, maar niet zonder alle
historische archieven uit te pluizen om
elk boek geschiedkundig tot in het laatste
detail te laten kloppen. Zo baseerde ze haar
laatste boek, De dochter van de lichtwachter
lichtwachter,
op het levensverhaal van een fan die ze
ontmoette tijdens een lezing.
,,Het zijn geen biografieën, alles wat ik
schrijf gaat door de zeef van mijn persoon-
lijkheid. Ik vind het een uitdaging om mij
zo’n stuk geschiedenis eigen te maken.
Zo verdiep ik me nu in de biezen- en riet-
cultuur in de Hoeksche Waard. Als ik
geschiedenis had gestudeerd, was ik
waarschijnlijk voor de klas beland. Nu
is dit een manier om toch een beetje van
die kennis over te brengen.’’
En dan te bedenken dat de redacteuren
van haar uitgeverij aanvankelijk geen
brood zagen in haar eerste historische
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 27

Met 25 miljoen
uitgeleende
boeken laat
ze ook
J.K. Rowling
achter zich
roman over Zeeland. ‘Ik weet niet hoor’,
zeiden ze, ‘historisch verkoopt niet, Zee-
land verkoopt niet. Maar je andere boeken
hebben het goed gedaan, dus geven we het
uit om je een plezier te doen.’ Na verschij-
ning riepen ze: ‘Je hebt een gat in de markt
gevonden, ga er alsjeblieft mee door’.’’
Ze maakte een enkele uitstap buiten het
streekromangenre en publiceerde boeken
over de dementie van haar moeder, versla-
ving en samengestelde gezinnen. Geen
boek bracht zo veel reacties teweeg als Een
handvol zwarte stenen, vertelt ze, over een
moeder met een dochter die anorexia
heeft. Maar het publiek wil toch het
liefst haar historische romans. ,,Vanwege
het laagdrempelige karakter”, denkt
Van Wageningen.
Iets waar literatuurminnend Nederland
nogal eens minachtend over doet, maar dat
deert de schrijver niet. Zolang haar lees-
cijfers onverstoord recordniveaus halen, is
zij de lachende derde. Inmiddels heeft ze
ruim 3 miljoen boeken verkocht. En in de
top 10 best gelezen schrijvers van de biblio-
theken laat ze met 25 miljoen uitgeleende
exemplaren de eveneens superpopulaire
J.K. Rowling (Harry
Harry Potter
Potter) achter zich.   voldoende.’’
De roem kan haar gestolen worden. In
2005, bij het verschijnen van Onrustig hart
hart,
haar honderdste roman, gaf de uitgeverij
eenmalig een magazine rond haar uit:
Gewoon Gerda. Ze zat aan tafel bij Ivo Nie-
he, maar toen een uitnodiging voor Pauw
op het laatste moment niet doorging, was
ze stiekem opgelucht. ,,Twee jaar geleden
was ik te gast in VPRO Boeken. Ik had een
roman gepubliceerd over de Watersnood-
ramp, en het thema van de Boekenweek
28
was natuur. Zat ik naast Jan Terlouw,
Marieke Lucas Rijneveld en Griet Op de
Beeck, die het Boekenweekgeschenk had
geschreven. Dat vind ik leuke ontmoetin-
gen, maar ik heb nooit gestreefd naar lite-
raire erkenning.’’
Ze schrijft voor haar fans, zegt ze. En dat
is een trouwe schare, jong en oud, hoog-
en lager opgeleid, uit het hele land. Lezers
– voornamelijk vrouwen – vertellen haar
hoeveel steun ze soms hebben aan haar
boeken. ,,Die beginnen tijdens een ont-
moeting spontaan te huilen, omdat ze hun
eigen levensverhaal teruglazen.’’
Fanmail krijgt ze ook. ,,Soms per brief,
soms via mijn website, meestal via Face-
book. Soms word ik ook gewoon gebeld,
dat overvalt me dan nogal. En het is wel-
eens gebeurd dat iemand onaangekondigd
op de stoep stond. Dat vind ik wel lastig.’’
Ze werd ooit een paar keer gebeld door
tekenaar Rien Poortvliet. ,,Hij vertelde me
dat als hij ’s avonds met zijn vrouw in bed
lag, ze eerst samen een stuk lazen in de
bijbel, en daarna een stuk in één van mijn
boeken. Hij stelde voor om samen een boek
te maken over de Watersnood, hij tekenen,
ik schrijven. Helaas werd hij toen ziek. Het
is er nooit van gekomen.’’
Haar geheim, volgens Van Wageningen:
toegankelijkheid. ,,Geen lange zinnen,
geen moeilijke constructies.’’ En: haar
boeken hebben altijd een positief einde,
hoeveel de personages ook voor hun kiezen
krijgen. Inmiddels heeft ze ook een nieuwe
doelgroep: veertigers die haar boeken lezen
zoals je ook ter ontspanning een roman-
tische comedy op Netflix kijkt. Bovendien
mogen leerlingen van het vmbo haar
romans op de leeslijst zetten.
Dat ze desondanks niet tot de bekendste
schrijvers van Nederland hoort, is nu een-
maal inherent aan haar genre, denkt ze.
Appie Baantjer, toch ook goed voor de
verkoop van 7 miljoen detectives, trof
hetzelfde lot. ,,Ik heb ontzettend veel
plezier in het schrijven. Als mensen dat
met veel plezier lezen, is dat voor mij
Van stoppen wil Van Wageningen voor-
lopig nog niets weten. De mobiliteit neemt
wat af, onlangs onderging ze een heup-
operatie. ,,Toen dacht ik wel: laat het
schrijven maar even zitten. Verder is er
op de weekends na geen dag dat ik niet
schrijf. Ik heb een gave meegekregen, ik
vind het belangrijk dat ik daaruit haal wat
erin zit. Dat mensen dat ook nog eens heel
graag willen lezen, is hartverwarmend.
Zolang ik kwaliteit kan blijven leveren,
hoop ik dit nog heel lang te blijven doen.” ■

,,Drie keer ben ik de wereld rond-
gereisd. Ik heb zoveel meegemaakt. Altijd
weer zag ik Gracia’s prachtige ogen voor
me. Wat een mooie naam ook.
We waren 17 jaar. Haar ouders en zij
lagen twee dagen met hun boot in de
haven van mijn woonplaats Urk. Kort,
maar lang genoeg om haar nooit meer te
vergeten. Nu ik haar heb teruggevonden
voel ik me weer 17.
Niet lang na onze kennismaking ging ik
naar de zeevaartschool in Delfzijl waar ik
op het internaat kwam. Gracia woonde in
een dorpje in Groningen, ik mocht bij haar
op bezoek komen. Ik voelde me die eerste
keer knap onhandig. Als je op Urk zegt: ‘ik
kom voor de kost’, bedoel je dat je om een
uur of half 11 komt. Haar moeder vond het
brutaal dat ik mezelf had uitgenodigd voor
de middagmaaltijd, hoorde ik later. Zelf
was ik verbaasd dat ik zomaar mocht mee-
eten.
Dat we allebei verliefd waren was duide-
lijk. De eerste keren ging ik op de brommer
terug naar Delfzijl. Later mocht ik blijven
logeren, natuurlijk wel in een aparte kamer.
We hadden bijna twee jaar verkering. De
liefde was intens, maar omdat ik op de wil-
de vaart ging, maakte ik het uit. Via een
brief. Daar heb ik altijd spijt van gehad.
Ik wist niet wat ik met mijn gevoelens
aan moest, dacht dat ik mijn hart niet
kon volgen om te varen als ik bij haar
zou blijven. Over dit gevoel schreef ik
in 1986 een gedicht met daarin de regels:
Een zeeman is nu eenmaal vrij en ongebonden.
Alleen met haar wil hij zijn lange reizen af-
ronden.
BV DE LIEFDE
‘Dit is het
bewijs:
echte liefde
overleeft’
Albert (53) voelt zich
weer 17 nu hij na jaren
terug is bij Gracia (53).
Hun liefdesverhaal leest
als een roman.
TEKST EDITH ANDRIESSE
ILLUSTRATIE STUDIO SKI
Als ik het moeilijk had, bijvoorbeeld toen
ik in Nigeria werd gekidnapt en toen ik
in Irak gijzelaar was, dacht ik altijd aan
Gracia. Toch trouwde ik met een ander,
een Urkse, met wie ik twee kinderen kreeg.
Ik werkte jarenlang op baggerschepen,
was negen maanden per jaar weg. Omdat
ik zo weinig thuis was hield mijn relatie
stand, maar echt goed is hij nooit geweest.
Ik had heus wel gevoelens voor mijn vrouw,
maar ze kwam nooit zo dichtbij als Gracia.
Toen mijn vader in 2014 overleed, stuur-
de ik Gracia een rouwkaart. Mijn hart
maakte een sprongetje toen ik haar op de
begrafenis zag. Mijn kinderen, nieuwsgie-
rig naar deze vrouw over wie ik had ver-
teld, maar van wie ik niet eens een foto
had, zagen aan mijn gezicht dat het me blij
maakte haar te zien. Mijn zus zei: ‘Het is
niet het juiste moment zo te stralen’.
Gracia was gescheiden, haar leven stond
in het teken van haar kinderen. We hielden
summier contact, meer was niet mogelijk
omdat ik getrouwd was. Toen ik drieënhalf
jaar geleden definitief terug was uit het
buitenland bleek dat mijn vrouw en ik
totaal uit elkaar waren gegroeid. In 2019
zijn we gescheiden.
In februari 2020 vroeg ik Gracia mee uit
eten. Eerst ging ik naar de kapper en de
schoonheidsspecialiste, want ik wilde er
zo goed mogelijk uitzien.
Ik bood mijn excuses aan voor die af-
scheidsbrief. Ze was zo blij dat ik dat deed.
Ze bleek ook nog steeds veel voor mij te voe-
len. Ze schreef mij: ‘De zin uit jouw
gedicht: Het is de liefde die op hem wacht
wacht,
is wel heel lang geworden. Maar zeker de
moeite waard om de lange reis af te ronden.
Albert ik hou van je’. Ik was overdonderd.
We zijn enorm verliefd op elkaar. Dit is het
bewijs dat echte liefde kan overleven. Ik wil
haar ten huwelijk vragen, maar weet niet
goed hoe. Als ik haar dit artikel laat zien, dan
snapt ze het wel.’’
■ Bij wijze van uitzondering zijn de echte
namen van de geinterviewden gebruikt.
Wil je ook (anoniem) praten over je relatie?
magazine@dpgmedia.nl
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 29
‘Een ander
mens dankzij
John Irving’
Eén zinnetje kan je leven op zijn kop zetten. Drie lezers over de
boeken die hen inspireerden een belangrijke stap te zetten.
TEKST JOHAN NEBBELING / FOTO’S ANNABEL OOSTEWEEGHEL
‘ALS VROUW
BEN IK LEUKER,
SOCIALER’
Nathalie Slot (49) uit Almelo kwam in 2011
als transgender uit de kast door In een
mens van John Irving.

,,In zijn boek In een mens

laat John Irving een trans-
seksuele bibliothecaresse
zeggen: ‘Naar mijn idee was
een bibliotheek wel een
redelijk veilige en tolerante
plek voor een man die bezig
was een vrouw te worden’.
Ik ben zelf bibliothecaris en die woorden
gaven me de moed om door het leven te
gaan als de vrouw die ik altijd ben geweest.
Ik was een jaar of 4 toen een meisje liet
zien hoe het er bij haar beneden uitzag. Ik
besefte meteen: zo moet het bij mij ook
zijn! Maar er was niemand bij wie ik met
mijn gevoelens terechtkon. Er waren geen
rolmodellen en informatie was schaars.
Bang om afgewezen te worden, heb ik
het grootste deel van mijn leven geleefd
met een geheim dat ik met niemand kon
delen. Niet met mijn ouders, vrienden,
vrouw. Want ja, ik ben getrouwd en vader
van drie kinderen geworden. Ik heb mijn
best gedaan een goede zoon, echtgenoot en
vader te zijn. Mijn gevoelens verdrong ik
door hard te werken. Tot ik instortte.
Ik werd opgenomen en volgde therapie.
Daardoor realiseerde ik me dat ik niet voor
mezelf kon blijven vluchten. Kort nadat ik
dat boek van Irving had gelezen heb ik het
mijn vrouw verteld. Ze was flabbergasted.
Ons huwelijk overleefde het niet, maar we
gaan vriendschappelijk met elkaar om en
ook het contact met mijn kinderen is goed.
Ik keek er mijn hele leven tegen op, maar
uit de kast komen voelde als een enorme
bevrijding. Zeker na mijn laatste operatie,
in 2017, heb ik zoveel ruimte in mijn hoofd
gekregen. Ik heb het geluk gehad dat mijn
vrienden, familie en collega’s positief heb-
ben gereageerd op mijn coming out. Ik ben
als vrouw ook een veel leuker mens, empa-
thischer en socialer. Ik heb nieuwe liefdes
gekend en leid een mooi en rijk leven.
Vijf jaar geleden ben ik met mijn vader
naar het stadhuis van Hengelo gegaan om
mijn geboorteakte aan te passen. Als voor-
naam koos ik Nathalie. Die naam zouden
mijn ouders me hebben gegeven als ik als
biologisch meisje was geboren.’’

ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 31

‘IK DURFDE TE
KIEZEN VOOR
WIE IK WAS’
Edwin Vreedeveld (62) uit Watergang zeg-
de zijn baan op na het lezen van Jonathan
Livingston Zeemeeuw van Richard Bach.
Hij leeft nu in harmonie met zichzelf.

,,Op een morgen op

kantoor klapte ik mijn lap-
top open, zag mijn gezicht
in het scherm en dacht:
wat de fuck doe ik met mijn
leven? Ik klapte de laptop
dicht, liep de deur uit en
ben nooit teruggekeerd. Zo
begon, op mijn 45ste, mijn nieuwe leven.
Niet lang daarvoor had ik Jonathan
Livingston Zeemeeuw gelezen, een boek
van Richard Bach. Sindsdien beheerste het
mijn gedachten. Het draait om een zee-
meeuw die zo hard en hoog mogelijk wil
vliegen. De andere meeuwen vinden dat
raar, maar hij kan zich niet aan hen aanpas-
sen. Pas als hij doet wat hij het liefste wil,
hard en hoog vliegen, wordt hij gelukkig.
Dat verhaal was een metafoor voor hoe ik
me al heel lang voelde. Mijn hele leven had
ik me aangepast aan de verwachtingen van
anderen. Ik had een baan bij een multinati-
onal, reisde de wereld over en verdiende
veel geld. Ik was goed in mijn werk. Maar
ik vond er geen bevrediging meer in. Het
sloot niet aan bij wie ik was. Ik besefte dat
ik mezelf moest durven zijn.
Het opzeggen van mijn baan was heftig.
Mijn inkomsten vielen weg en ik was bang
voor de toekomst. Tegelijk wist ik dat er
geen weg terug was. Ik móest mijn pad
volgen, hoe dat ook zou uitpakken.
Eén aspect van mijn werk had me wel
altijd bevrediging gegeven: ik bezat het
vermogen om medewerkers te laten
excelleren. Ik besloot daar mijn werk van te
maken en heb een bedrijf opgericht dat
trainingen over de hele wereld geeft.
Mensen kunnen veel meer dan ze den-
ken. Altijd is er dat negatieve stemmetje in
je hoofd, ook in het mijne: ‘dat is niet voor
jou weggelegd’. Ik leer mensen die stem te
negeren. Het is geweldig om te zien hoe
mensen boven zichzelf uitstijgen en meer
in hun mars hebben dan ze ooit dachten.
Mijn werk geeft me een gevoel van vrij-
heid. Ik leef in harmonie met mezelf.
Dankzij die dappere zeemeeuw.’’

32
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 33
‘IK BESEFTE EINDELIJK WAT IK WAS: EEN JUNK’
Mirjam Giepmans (51) uit
Rotterdam stopte met
roken dankzij het boek
Nederland stopt! Met
roken van Pauline Dekker
en Wanda de Kanter.
,,‘Help me’, zei ik acht
jaar geleden tegen de praktijkondersteuner
bij de huisarts. ‘Ik wil zo graag stoppen
met roken, maar kán het niet’. ‘Dan moet
je dit lezen’, zei ze en gaf me het boek van
Wanda de Kanter en Pauline Dekker.
Ik had eerder zelfhulpboeken gelezen,
maar die vond ik te gelikt. Dekker en De
Kanter zijn longartsen die dagelijks de
gevolgen van roken zien. Omdat ze zelf
hebben gerookt, weten ze hoe moeilijk
34
stoppen is. Door hun boek vielen allerlei
kwartjes op hun plaats. Na talloze stop-
pogingen besefte ik eindelijk wat ik was:
een junk, hooked aan de peuk.
Je dénkt dat je rookt omdat je er rustig
van wordt als je stress hebt, maar je wordt
rustig omdat je dope binnenkrijgt. Zoals
een junkie zijn shot heroïne nodig heeft.
Ik was geschokt toen ik me dat realiseerde
en besloot: ik wil geen junk zijn. Toen ik
dat had besloten, bleek stoppen makkelijk.
Mijn eerste sigaret rookte ik op mijn
18de. Belinda menthol. Ik was binnen een
week verslaafd. Tientallen jaren rookte ik
één, soms twee pakjes per dag. Camel filter.
Ik wist dat het slecht was, maar iedereen
rookte. Later begon ik me schuldig te voe-
len. Stoppen lukte soms, een tijdje. Na an-
derhalf jaar stak ik er gewoon weer een op.
Het rare is: de twee keer dat ik in ver-
wachting was, kon ik makkelijk stoppen.
Maar al die tijd verheugde ik me erop weer
te kunnen beginnen: yeah, lekker roken!
Voor mezelf kon ik niet opbrengen wat me
voor mijn kinderen geen moeite kostte.
Je voelt je snel beter als je niet meer
rookt. Na een paar weken fietste ik een
viaduct op zonder in ademnood te komen.
Mijn rokershoestje raakte ik kwijt.
Als je hebt gerookt, blijf je de rest van je
leven verslaafd. Heb je het moeilijk, dan
ligt altijd dat sigaretje op de loer. Ik kan het
weerstaan, omdat ik weet: ik ben nog wel
verslaafd, maar geen roker. Ik ben niet
meer afhankelijk van sigaretten, ik ben vrij.
Dat gevoel is onbetaalbaar.’’ ■

‘Sinds kort kan ik
weer tennissen’
Tennisracket Babolat Pure Drivet
,,Ik tenniste vijf keer per week.
Tijdens mijn studie ben ik gestopt,
daarna kreeg ik last van mijn
schouder. Het bleek een bot-
sarcoom te zijn. Ik wil graag wijzen
op patiëntenplatform Sarcomen:
als de diagnose van deze vorm van
kanker op tijd wordt gesteld, kun je
veel ellende voorkomen. Sinds kort
tennis ik weer. Ik doe meer dubbel-
handig en serveer met links, maar
ben blij dat ik het nog kan. Met dit
racket heb ik veel controle, het is
niet te licht en niet te zwaar.’’
‘Fast fashion komt
mijn kast niet in’
Trui Teym
,,Ik probeer bewuster kleding
te kopen, zeker wat mijn basics
betreft. Vroeger ging ik elke week
wel eventjes naar de H&M of de
Zara, nu wil ik dat soort fast fashion
niet meer in mijn kast hebben. De
merinowollen truien van Teym zijn
mooi, simpel en gaan lang mee. En
ze kunnen in de wasmachine; vrij
zeldzaam voor wol en heel fijn. Ik
heb voorheen al zoveel korte topjes
van mijn truien gemaakt.’’
FIJ N SPUL
De favoriete hebbedingen
van Lieke Marsman (30).
Tot 2023 is zij Dichter
des Vaderlands. Onlangs
verscheen haar derde
dichtbundel In mijn mand.
TEKST JOLANDA VAN DER PLOEG
FOTO MERLIJN DOOMERNIK
‘Het doet even pijn,
daarna is het zalig’
Spijkermat Yantra Mat
,,Een vriendin raadde me tien jaar
geleden een spijkermat aan. Ik
dacht: waarom zou ik mezelf dat
aandoen, het lijkt me verschrikke-
lijk. Moet ik dáár met mijn rug op
liggen? De eerste paar keren doen
pijn, daarna is het zalig. Ik gebruik
hem als ik niet kan slapen of als ik
wil ontspannen. Ik adviseer hem
daarom aan alle mensen die last
hebben van stress of van hun rug.’’
‘Deze pumps
zijn voor de lente’
Pumps Ninamounah
,,Een vierkante neus is het kenmerk
van de ontwerpen van de Neder-
landse designer Ninamounah. Ik
heb deze vette pumps nog niet in
mijn bezit, maar er wel mijn oog op
laten vallen. Mijn basics heb ik
compleet, nu wil ik een statement-
item aanschaffen. Ik vraag altijd om
modeadvies aan collega-dichter
en performer Elfie Tromp. Fysieke
optredens zijn er nu niet, en voor
die Zoom-meetings boeit het niet
wat je aanhebt. Deze zijn mooi voor
de lente.’’
‘Het enige item dat
ik koos voor thuis’
Kandelaar Nienke Sikkema,
glasblazerij de Oude Horn
,,Nienke Sikkema ken ik uit mijn
studententijd. Ik volgde haar op
social media en zag dat ze een
carrièreswitch heeft gemaakt: als
glasblazer maakt ze prachtige
dingen. Mijn vriendin bepaalt de
inrichting van ons huis. Nienkes
kandelaar, een blauwe, is het enige
item dat ik zelf heb uitgekozen.’’
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 35
 31 BOEKEN
WAARIN
Vuistdikke
biografieën,
bloedstollende
thrillers, aangrijpen-

JE BLIJFT
de romans en nog
veel meer:
acht verkopers
over de beste

LEZEN
boeken in
hun winkel.
TEKST ANNET DE GROOT

Literatuur
‘De afloop van Zussen is meer dan verrassend’
,,Vijf jaar geleden nam ik
met twee collega’s deze
boekwinkel over. We
hebben allerlei activitei-
ten ontplooid en de boel
een beetje aangejaagd op
sociale media. Iedereen
zei: ‘Je bent gek, in deze
Margreet de Haan tijden’, maar het gaat
Boekhandel ’t Spui, heel goed, even los van
Vlissingen corona.’’
,,Op de eerste dag van dit jaar ben ik in dit
boek begonnen en ik kon het niet wegleggen:
Zussen, van Daisy Johnson. Literaire horror
over de zussen Juli en September met een
actueel onderwerp: sexting, ofwel het ver-
spreiden van privénaaktfoto’s, en wraak.
De zussen schelen nog geen jaar en zijn zeer
symbiotisch. Het verhaal speelt zich af op een
vervallen buitenverblijf in Engeland – op zich
al creepy – en de afloop is meer dan verras-
send.’’ (Koppernik, €19,50)
,,Voor het volgende boek is veel te weinig aan-
dacht geweest, dus daarom breek ik er graag
een lans voor. In Het boek Daniel van de
Vlaamse Chris De Stoop brandt de oude boer-
derij van De Stoops oom Daniel af. De man
wordt tussen het puin gevonden. Uiteindelijk
wordt een jeugdbende opgerold. De Stoop
belicht alle kanten van de zaak en zoekt
zelfs de confrontatie met de jonge daders.
Het resultaat is een aangrijpend verhaal over
menselijke tekortkomingen.’’ (De Bezige Bij,
€23)
,,Mijn jeugdtip, maar eigenlijk een geweldig
boek voor alle leeftijden, is Het bamboemeisje
van Edward van de Vendel, met tekeningen
van Mattias De Leeuw. Een oude bamboe-
snijder vindt een klein meisje tussen de bam-
boe en met zijn vrouw voedt hij haar liefdevol
op. Als Jie op huwbare leeftijd is, krijgt ze het
ene aanzoek na het andere, maar ze wil haar
ouders niet verlaten. Ze verzint allerlei on-
mogelijke opdrachten voor haar aanbidders.
Tot ze verliefd wordt: nu moet ze toch echt
kiezen.’’ (Querido, €22,50)
,,Mag ik nog een extra tip geven? Heel speciaal
is We vertrekken voordat het licht wordt,
het eerste fictieboek voor volwassenen van
schrijver en illustrator Wim Hofman – 80 jaar
inmiddels en goed voor tientallen prenten-
boeken, jeugdverhalen en gedichtenbundels,
allemaal licht absurdistisch. Zo ook deze auto-
biografische kijk op de wereld, met prachtige
kunstwerkjes tussendoor die hij zelf heeft
gemaakt. Zijn het herinneringen of verzinsels?
Is het een duister of juist een licht boek? De
lezer mag het zeggen.’’ (Querido, €21)

36
 Klassiekers
‘Oeroeg zette mijn leven
op z’n kop’
,,We doen hier verschrikkelijk ons
best in deze coronatijden. Het is ook
echt wel druk; er wordt veel besteld,
de mensen zijn ons niet vergeten.
Hartverwarmend. Het is wel veel
meer werk, ook met het afhaalloket,
dan als klanten zelf hun boeken komen
uitkiezen. Maar we bedienen iedereen
Trude Gerritsma met liefde.’’
De Omslag, Delft
,,Met stip op 1 staat Oeroeg van Hella
Haasse. Dit boek heeft mijn leven op zijn kop gezet. Ik ben
altijd gek geweest op lezen en had de jeugdafdeling van de
bieb al helemaal uit. Dus zou ik een grotemensenboek krijgen
van de bibliothecaresse. Ik voelde me een hele pief. Kwam ze
met zo’n dun boekje aan! Ik kwaad, maar dat sloeg om in
dankbaarheid toen ik het uit had.
Het verhaal wordt verteld door
een Nederlandse ik-figuur die ‘Ik heb de
terugblikt op zijn vriendschap jeugdafdeling
met ‘inlander’ Oeroeg. Als kind
waren de jongens onafscheidelijk, van de
maar ze zijn uit elkaar gegroeid. biblioheek
Door dit boek – oorspronkelijk een
boekenweekgeschenk, daarom is
helemaal
het zo dun – doe ik wat ik nu doe.’’ uitgelezen’
(Querido, €13)
,,Een meesterwerk is Ali & Nino
van Kurban Said, een van de mooiste liefdesverhalen die ik
ken. Het verhaal speelt zich af in Azerbeidzjan ten tijde van
de Eerste Wereldoorlog en de Russische Revolutie en gaat
over de onmogelijke relatie tussen een moslimjongen en een
‘christin’, zoals ze wordt genoemd.’’ (Colibri, €12,50)
,,Van recenter datum, maar een klassieker in wording, is
De rechtvaardigen van Jan Brokken, de aangrijpende
romanbewerking van een moedige reddingsactie tijdens
de Tweede Wereldoorlog. Jan Zwartendijk, de Nederlandse
consul in Litouwen, ontdekte hoe hij met een administratieve
truc talloze joden kon helpen ontsnappen. Hij schreef duizen-
den visa uit voor die mensen – en bijna allemaal overleefden
ze de oorlog. Hij kreeg daarvoor later een reprimande van
de Nederlandse staat. Dit boek moet iedereen lezen.’’ (Atlas
Contact, €17,50)
,,De tweestrijd waarmee bijna-ridder Tiuri in De brief voor
de koning van Tonke Dragt tobt, is van alle tijden. Voordat hij
tot ridder wordt geslagen moet Tiuri de nacht in stilte door-
brengen, maar hij wordt verstoord door een schreeuw. Als
hij reageert, kan hij geen ridder worden. Maar hij gaat recht
in tegen alles wat hem is opgedragen en laat zijn huis, zijn
dromen, zijn veiligheid achter voor het avontuur, voor wat
hij denkt dat ‘het juiste’ is.’’(Leopold, €20)
Pageturners
‘Door ons hele huis
lagen thrillers’
,,Uitgeverij Fon-
tein riep mij
in 2019 uit tot
‘stoerste thriller-
verkoper van het
jaar’. Collega’s
hadden me
genomineerd
Lisan Hoogendonk omdat ik graag
Plukker, spannende boe-
Schagen ken aanraad. Mijn
moeder las ze al
graag, ik weet niet beter dan dat er
altijd thrillers door het huis slingerden.’’
,,Een onschuldige moord van Chris
De Bruyn is een geweldig boek. Het
speelt zich af in Engeland, net na de
Eerste Wereldoorlog. Op bladzijde één
geeft de dader al toe de moord gepleegd
te hebben, maar je tast in het duister
omdat zich steeds meer bewijzen op-
stapelen dat hij de dader niet kan zijn.
Dit boek komt op 23 maart pas uit, maar
ik wil iedereen aanraden het vast op z’n
lijstje te zetten.’’ (Manteau, €22,50)
,,Robert Harris schreef V2, een heerlijke
thriller. Hij beschrijft een stuk geschie-
denis dicht bij huis: Scheveningen in de
Tweede Wereldoorlog. Als lezer ben je
getuige van een kat-en-muisspel tussen
de Duitsers in Nederland en de Engel-
sen. Een Duitse wetenschapper die ooit
droomde van een ruimteraket bouwen,
raakt betrokken bij de ontwikkeling
van de V2-raketten en laat zich kritisch
uit. Al snel wordt hij verdacht van sabo-
tage. Hoe houdt hij zich staande?’’
(Cargo, €21)
,,Van de Fransman Jérôme Loubry is
Toevluchtsoord, over een raadselachtig
eiland voor de Franse kust. Iedereen is
er in 1946 komen wonen en er nooit
weggegaan. In feite zitten de mensen
er gevangen, maar waarom? Het verhaal
wordt verteld vanuit een journaliste
die na de dood van haar oma naar dat
eilandje reist, en van een politieman.
Hij hoort dat er een getraumatiseerde
vrouw is aangetroffen: een journaliste
die een ontdekking heeft gedaan.’’
(Boekerij, €20)
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 37
 Graphic novels en strips
‘De internetstripjes van Heartstopper zijn
binnenkort ook als serie te zien op Netflix’
,,Ik ben sinds 1998 boekverkoper
bij Donner, waarvan de laatste
acht jaar op de stripafdeling.
Sinds de verbouwing staan de
strips op de entresol. Daar is het
vaak heel gezellig met jongeren
die manga’s komen lezen én
kopen. Wel jammer dat we zo de
François Punselie wat oudere impulskopers missen,
Donner, Rotterdam want je komt er niet vanzelf
langs.’’
,,Het Beest van Zidrou & Frank Pé omschrijf ik als
‘Marsupilami meets Christopher Nolan’: wat die
acteur voor het karakter Batman heeft gedaan, is dit
boek voor de Marsupilami. Dat vrolijke geel-zwart-
gevlekte diertje-met-de-lange-staart blijkt een duiste-
re ontstaansgeschiedenis te hebben. Donker, deze
graphic novel, maar mooi verteld en mooi uitgegeven.’’
(Dupuis, €29,95)
,,Een andere aanrader is De terugkeer van de wespen-
dief van Aimée de Jongh, een leuke dame die je kunt
kennen van haar stripjes uit de Metro, toen die nog in
‘Met Henk van Straten heb ik boeken bezorgd’
,,Van Piere is
een grote zaak
met veel
specialismen,
druk ook: we
krijgen nu 150
bestellingen
per dag. Nor-
maal gespro- Meriam Wehrens
ken hebben Van Piere,
we hier elke Eindhoven
week twee à
drie activiteiten. We zijn eigenlijk
een klein cultureel centrum, waar
je met een kop koffie naar een
voorlezing of een gesprek kunt
luisteren. Dat missen we nu
enorm.’’
,,Een boek dat veel indruk op mij
heeft gemaakt is De dag dat ik
mijn naam veranderde van Bibi
Dumon Tak. Het is deels auto-
de trein lag. Het verhaal gaat over een boekhandelaar in
crisis, dus is nu wel toepasselijk. De man is getuige van
een zelfmoordpoging, en dat hakt erin. Een stemmig
boek in zwart-wit over iemands persoonlijke worste-
ling.’’ (Scratch, €24,90)
,,Mijn tip voor jongeren is de Heartstopper-serie,
een verzameling webtoons – internetstripjes – van
Alice Oseman. In dit klassieke boy-meets-boy-verhaal
wordt de hoofdpersoon verliefd op de stoere ‘jock’, de
sportjongen van de school, en hé, het is wederzijds.
Wel in het Engels, maar dat is voor de jongeren van
tegenwoordig geen probleem. Binnenkort ook te zien
als serie op Netflix, dus ik ben niet de enige die voor dit
‘lieve’ stripverhaal is gevallen.’’ (Hachette, €11)
,,Deze klassieker is ook Engelstalig, maar er wordt bijna
niet in gesproken: The Great War van Joe Sacco, een
journalistiek stripverhaal over de Eerste Wereldoorlog.
Het is een leporello, zo’n zigzagboek, en als die een-
maal is uitgevouwen, heb je een soort tapijt van Bayeux
waarop onwijs veel te zien is. Het wordt verkocht in
een kartonnen doos en als je die openmaakt, zie je pas
goed hoe prachtig het boek is.’’ (Vintage, €35)
Romans
biografisch; ze maakte zelf ook over hoe een plek na het overlijden
mee wat hoofdpersoon Anna van iemand een andere lading
doormaakt. Haar zus is overleden krijgt.’’ (De Bezige Bij, €22)
en ze ziet de kinderen van haar
zus niet meer. Het boek komt ,,En ik wil tot slot ook nog graag
hard aan, je voelt het verdriet, de Ernest Hemingway is gecanceld
woede. Ik vind dat het te weinig aanraden, van Henk van Straten.
aandacht heeft gekregen, dus daar- Omdat hij uit Eindhoven komt,
om noem ik het graag.’’ (De Geus, hebben wij een band met hem. Hij
€21,50) komt hier graag signeren of mee-
helpen aan de kassa. Dit boek
,,Toen Alma Mathijsen bij ons kwam net uit voor de tweede lock-
voorlas uit haar roman Bewaar de down, terwijl we allerlei activitei-
zomer, was ze net een dirigent. ten hadden gepland. Toen bedach-
Zoals ze met haar handen bewoog, ten we hem zijn eigen gesigneerde
schrijft ze ook: heel vloeiend, heel boeken bij onze klanten te laten
apart. Ze schrijft over haar eigen bezorgen. We hebben samen heel
leven, over het huisje in Italië waar Eindhoven rondgefietst. Het boek
ze altijd met haar ouders vakantie draait om de vraag: wat betekent
vierde. Als haar vader overlijdt, het om een witte man te zijn in
kan ze het niet meer opbrengen deze tijd? Dat kan hij heel oprecht
daarheen te gaan. Het is prachtig beschrijven.’’ (Nijgh & Van Dit-
geschreven, je voelt het verdriet mar, €21,50)
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 39
 Romans Kookboeken
 ‘Susin Nielsen is perfect voor de ‘Ik grijp altijd
overstap naar young adult’ terug naar
Julia Child’
,,Het pand waarin wij zitten was voorheen
het regionale hoofdkantoor van de Rabo-
bank, vandaar dat in onze kelder nog van
die prachtige kluizen zitten. De naam van
de lunchroom in de boekwinkel, Daalder,
is een knipoog naar dat bancaire verleden.
Ik kijk ernaar uit straks weer klanten in
de winkel te zien. Mijn boekentips zijn
Moniek Polak samengesteld na raadpleging van drie
Nawijn en Polak, collega’s, want we doen dit soort dingen Karin Hamersma
Apeldoorn graag samen.’’ Kookboekwinkel Mevrouw
Hamersma, Amsterdam
,,Nooit meer wachten van Sarah van der Maas speelt in de
Eerste Wereldoorlog en draait om een jongen die met zijn ,,Ik verkoop niet alleen nieuwe
verminkte hond over het slagveld zwerft, op zoek naar eten en tweedehands kooklectuur,
en waardevolle spullen. Dan stuit ik geef ook kookworkshops en
hij op een gewonde Engelse sol- organiseer boekpresentaties.
daat. Een prachtig mooi debuut. ‘Een klant Normaal gesproken dan. Deze
Dit boek tipte een klant in plaats winkel past mij als een hand-
van andersom. Het is een boek vol tipte ons schoen.’’
tweestrijd. De 9-jarige Gabriel: wat het boek van
neem je mee en wat laat je los? De
Engelse soldaat: gaat hij nog terug
Sarah van ,,Een geweldige aanrader is het
net verschenen Paramaribo
of niet? En de Duitse majoor bij der Maas, van Judith Cyrus, een uit-
wie Gabriel nu ‘hoort’: waar doet
hij nou eigenlijk goed aan?’’
in plaats van gebreid kookboek over de
Surinaamse keuken. Eindelijk!
(Mozaiek, €22). andersom’ Er zijn nog niet veel surikook-
boeken, dat is toch een beetje
,,Ook prachtig is De familie Wacht- een schriftjes-van-oma-
man van Christiaan Alberdingk cultuur. Het leuke aan dit
Thijm. Wetenschapper Philip Wachtman kampt met een boek is dat Cyrus een moder-
carrièredip; zijn onderzoek over anonimiteit bij sperma- ne twist geeft aan klassiekers
donoren blijkt overbodig. Met de loopbaan van zijn 39-jarige als barra, pom en bakabana,
vriendin gaat het bovenmatig goed, maar er is een gemis. Stel, gebakken banaan. Ik moet
je wilt op de valreep nog een kind. Dat lukt niet. De reden is bekennen dat ik niet zo vaak
onbekend. Tenminste, dat denkt zij. Hij weet wel beter. Hij Surinaams kook, omdat hier
heeft namelijk al kinderen. Heel veel. Vertel je haar dat dan een geweldig eettentje in de
of niet?’’(Ambo Anthos, €23) buurt zit waar ik de allerbeste
nasi, bami en broodjes hete
,,Dit boek lees je in één adem uit. In De verdwenene van Lot kip haal.’’ (Fontaine, €35)
Vekemans neemt Simon zijn ontspoorde neef een tijdje in huis.
Het speelt zich af op een afgelegen plek in Canada, niemand om ,,Vegan East van Milou van
rekening mee te hoeven houden. Over een puberende neef dus, der Will combineert twee
die bij je komt logeren. Tot hij verdwijnt.’’ (Cossee, €23) trends: oosters en vegan. Dit
boek ziet er prachtig uit en
,,En Wij zijn allemaal moleculen van Susin Nielsen sluit mooi staat vol heerlijke recepten,
aan bij het thema van de ‘grotemensenboekenweek’, want als zoals KFC (Korean Fried Cauli-
lezer kom je zelf in een tweestrijd terecht. Stewart is een nerd, flower), tikka massala-burgers
flower
maar Ashley is irritant. Voor wie voel jij mededogen? En veran- en japchae met shiitake. Bij
dert dit naarmate je ze beter leert kennen? Susin Nielsen is de elke foto denk ik: ja, dit wil
ideale schrijfster om de overstap van jeugd naar young adult- ik maken. Je moet wel even
literatuur te maken. Ze verdient een veel groter podium.’’ inslaan bij de toko, maar Milou
(Lemniscaat, €15,95) van der Will schreef ook een

40

goed hoofdstuk over het op
peil houden van je voorraad-
kast. En gelukkig zijn er ook
steeds meer oosterse ingredi-
enten te krijgen bij de super-
markt. Wist je trouwens dat
Milou van der Will ook thril-
lers schrijft? Dat is misschien
nog een leuk weetje.’’ (Good
Cook, €25,95)
,,Michiel van der Eerde begon
in 2012 in de Amsterdamse
Wibautstraat zijn pop-up-
restaurant Baut en hopte
sindsdien de stad door. Zijn
honderd typische ‘Baut-
gerechten’ in Baut zijn leuk
als je thuis eens écht goed wilt
koken met behulp van een
chef-kok. Of wanneer je, als
het straks weer mag, je gasten
wilt verwennen met een
heerlijk etentje. Het is dus
niet bedoeld voor ’s avonds
even snel na het werk, maar
heel ingewikkeld is het ook
weer niet, hoor. Zijn steak
tartare met baconmayonaise
is top. En o ja, de ceviche van
roodbaars. Of zijn tuna melt
op Turks brood.’’ (Fontaine,
€35)
,,Mijn favoriete klassieker
blijft De kunst van het koken
van Julia Child, mijn altijd-op-
terugval-boek. Als ik iets wil
checken of eventjes niet meer
weet hoe het ook alweer
moest, pak ik dat boek erbij.
Bijvoorbeeld bij sauzen. In
grote lijnen weet ik wel hoe je
een hollandaise- of bearnaise-
saus maakt, maar dan spiek
ik er toch even in voor de
verhoudingen. Ook bij een
hele kip uit de oven, deeg en
chocolademousse doe ik dat.
In dit boek staat de ouderwet-
se Franse keuken centraal.
Julia Child was een van de
allereerste televisiekoks. Ik
heb nog en paar dvd’s van
haar liggen, waarop ze bijvoor-
beeld in de weer is met een
enorme snoekbaars. Gewel-
dige beelden.’’ (Kosmos,
€42,50)
Non-fictie
‘Waar komt toch die mythe over
het zwakke geslacht vandaan?’
,,Steeds meer boek-
winkels verkopen
allemaal dezelfde
top 10. Boekhandel
Douwes is in het
leven geroepen
door vier senior
boekhandelaren,
Marijn de Koeijer uit onvrede over de
Douwes, Den Haag teloorgang van de
breed georiënteer-
de boekhandel.
We zijn een algemene, wetenschappelij-
ke, juridische en reisboekhandel met een
ruim non-fictieaanbod én een antiquari-
aat.’’
,,Ooit was hij de koning van wilde rivie-
ren, nu leeft hij vaak gekooid om zo snel
mogelijk in koopwaar te worden veran-
derd. De zalm is alledaags geworden.
Lars Kvamme beschrijft deze vissoort
in Zalm, een biografie vanaf het eerste
begin (de 50 miljoen jaar oude Eosalmo
Driftwoodensis) tot de hedendaagse
bedreigde kweekzalm, en voert ons van
Chili via Maine naar Schotland om met
een uitstapje in de Auvergne uiteindelijk
in Noorwegen te geraken.’’ (Atlas Con-
tact, €23)
,,Christiaan Snouck Hurgronje maakte
naam met zijn in Mekka geschoten
foto’s, ook eind 19de eeuw verboden
terrein voor niet-moslims. Om in de
heilige stad onderzoek te doen, bekeerde
de arabist zich tot de islam. Tot de publi-
catie van zijn verslag Mekka in 1888 was
weinig tot niets bekend over de bede-
vaartplaats. Vervolgens vertrok hij naar
Nederlands-Indië, waar hij de naaste
medewerker werd van de tegenwoordig
in opspraak geraakte gouverneur-gene-
raal Van Heutsz. Later werd Snouck
Hurgronje pleitbezorger van autonomie
voor Indonesië. Snouck, het volkomen
geleerdenleven van Christiaan
Snouck Hurgronje van Wim van den
Doel is een vuistdikke biografie over
een onvermoeibaar en onverschrokken
wetenschapper.’’ (Prometheus, €50)
,,Nog meer (populaire) wetenschap vind
je in De waarheid over Eva. Door een
hapje van de appel riep Eva over haar
opvolgsters af dat ze zouden worden
overheerst door de man, dat zwanger-
schap een zware last en baren hard
zwoegen zouden worden. Carel van
Schaik en Kai Michel onderzoeken waar
dit idee vandaan komt en hoe het zo lang
heeft kunnen standhouden. Met behulp
van archeologie, genetica, evolutie-
biologie en etnologie ontrafelen ze de
mythe van het zogenaamde zwakke
geslacht.’’ (Balans, €40)
,,Ook een aanrader is Eén erwt maakt
nog geen snert van Asis Aynan, de zoon
van een gastarbeider die filosofie ging
studeren. De ondertitel Het Rifgebergte,
de dubbele nationaliteit en andere misver-
standen liegt er niet om. Aynan heeft een
punt te maken
en windt er geen
‘Van de doekjes om. In
Vendel 64 pagina’s
neemt hij stel-
hield mooie ling tegen het ge-
interviews brek aan kritiek
op het Marok-
over jong kaanse regime.
en homo ‘Ik leef zonder
vaderland / do-
zijn’ lend en verstoten
/ een ziel zonder
lichaam’, zo
citeert hij de
Riffijnse dichter Mohamed Chacha.’’
(Van Oorschot, €12,50)
,,Mijn tip voor jongere lezers is Gloei:
interviews en gedichten van Edward
van de Vendel. Twintig jongeren tussen
16 en 23 jaar vertellen in openhartige
gesprekken over hun leven. Van een
paralympische topsporter tot een Syri-
sche vluchteling, van wonend in Bloe-
mendaal tot de Achterhoek hebben zij
één ding gemeen: ze vallen niet onder
het begrip hetero. Een indrukwekkend
boek met aangrijpende verhalen over
hoe het is om jong en queer te zijn in
Nederland. Illustrator Floor – Flo – de
Goede zorgde voor de getekende portret-
ten.’’ (Querido, €22,50)
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 41
 JOOST MAG ’T WETEN
Wijsheid komt met de jaren.
Omdat acteur Joost Prinsen (78)
een eind op weg is, beantwoordt
hij uw vragen.
Ik vind het maar
niets dat mijn zoon
tot diep in de nacht
ligt te lezen
Mijn 14-jarige zoon moet ’s avonds voor hij
gaat slapen zijn smartphone inleveren. Maar
nu heb ik ontdekt dat hij tot diep in de nacht
ligt te lezen, dus zijn nachtrust gaat alsnog naar
de gallemiezen. Dat is ook te merken op school,
zijn prestaties lijden eronder. En zijn humeur
trouwens ook. Wat nu?
Zijn prestaties op school lijden eronder.
Mevrouw: achter alles wat een jongen van 14 doet,
kun je de zin zetten: ‘de school lijdt eronder’!
Voortdurend chatten met vrienden: de school
lijdt eronder. Hij doet niets anders dan naar zijn
muziek luisteren: de school lijdt eronder. Blijven
hangen in de voetbalkantine: de school lijdt eron-
der. Lezen in bed: de school lijdt eronder.
En dan dat humeurig zijn (de school lijdt eron-
der!). Een jongen van 14 jaar hoort humeurig te
zijn. De dichter J.C. Bloem schreef niet voor niets
in zijn vers De Gelatene: ‘Jeugd is onrustig zijn en
een verdwaasd / Hunkeren naar onvergankelijke
beminden’.
Zoiets doe je niet opgewekt want dat is afzien
en inderdaad: de school enz.
Ik denk aan mijn 13-jarige kleindochter, die met
een vriendinnetje bij ons logeerde. Iedere avond
moesten we eindeloos onderhandelen over
die smartphones ‘waar ze heus niets mee
wilden doen’. ,,Gaan jullie liever nog
maar wat lezen in bed”, zeiden wij.
Nee natuurlijk: kletsen tot diep in de
nacht ( de school...).
Wat benijd ik u mevrouw, met uw
zoon die braaf zijn mobiel achterlaat
en met een boek naar bed gaat. Model-
kind! Schrale troost, zegt u? Denk
liever aan de slotregel van datzelfde
De Gelatene van Bloem: ‘En dan: ’t had
zoveel erger kunnen zijn’.
ILLUSTRATIE MAGDA RINKEMA
Wat moet ik met die
moeilijke boeken
van mijn leesclub?
De leden van mijn leesclub willen steeds van die
moeilijke boeken lezen waar ik geen zin in heb.
Zo moet ik nu een boek vol psychologie van
Daniel Kahneman lezen. Het voelt als huiswerk.
Ik wil lekkere leesboeken op de lijst. Maar ze
staan er niet echt voor open. Wat is wijsheid?
Ik wilde u al gaan berispen. Ik doe dat graag op
deze pagina en misschien moet ik daar eens mee
ophouden vóór ik een zure meneer word die op
alles en iedereen iets aan te merken heeft. Zo’n
man die op verjaardagen zit te zeuren over de
jeugd, de buitenlanders, waar hij persoonlijk niets
tegen heeft maar bij hem in de straat enzovoort,
en de regering.
Maar toch, ik was kwaad op u. Want ik heb die
Daniel Kahneman even nagevlooid. Heeft de
Nobelprijs (2002) gewonnen! Maar voor u is dat
kennelijk niet goed genoeg. Foei!!
Ik was wel verbaasd, want de meeste Nobelprijs-
winnaars zijn bekende schrijvers maar van Daniel
had ik nog nooit gehoord. Blijkt dat hij de Nobel-
prijs heeft gekregen voor economie! En u waar-
schijnlijk zijn werk Ons feilbare denken in de maag
kreeg gesplitst.
Wat is dat verdomme voor leesclub? Studieclub
zullen ze bedoelen. Ik bied u mijn veronschuldi-
ging aan. Ik vind het zeer in u te prijzen dat u nog
lid blijft. En om u een duwtje in de rug te geven,
dat u met deze literatuur wel gebruiken
kunt, een leestip uit eigen koker:
Economie voor Dummies van Peter
Antonioni.
Even doorbijten mevrouw!
Speelt er iets tussen u en uw kinderen,
familie, vrienden, buren of collega’s? Leg
de kwestie voor aan Joost Prinsen. Mail uw
vraag naar joostmagtweten@dpgmedia.nl
ZATERDAG 27 FEBRUARI 2021 43
 vergelijk de nieuwste
autopremies en bespaar
We lijken soms best veel op elkaar. Toch zijn we nu vergelijken
door de QR-code
allemaal net een tikje anders. Ook elke autoverzekering te scannen

LVDQGHUV:LMYLQGHQHUHHQGLHKDDUƚMQELMMRXZEROLGH
past. Ga naar independer.nl en bespaar gemiddeld
258 euro per jaar!
BN DE STEM

zorgverzekeringen, energie, hypotheken, woonverzekeringen,mobiele telefonie, internet, autoverzekeringen en meer