Chtsargana Bolovsruulah 1.190

Чацаргана, үхрийн нүд тариалах, боловсруулах үйлдвэр байгуулах төсөл
ГАРЧИГ
I. ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН ХУРААНГУЙ
1.1. Төслийн ерөнхий мэдээлэл
1.2. Төслийн тухай
1.3. Бизнесийн танилцуулга
1.4. Төслийн санал
II. Төслийн зорилго, зорилт, үе шат
2.1.Төслийн үндэслэл
2.2.Эрхэм зорилго
2.3.Зорилт
2.4.Төсөл хэрэгжүүлэх үе шат
2.5. Төсөл хэрэгжих газрын байршил
2.6.Төслийн ач холбогдол үр дүн
III. ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА
3.1.Түүхий эдийн судалгаа, сорт
3.2.Чацаргана тарих, ургуулах, технологи
3.3.Бүтээгдэхүүний судалгаа
3.4.Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн технологийн судалгаа
IV. ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
4.1 Зах зээлийн багтаамж, потенциалын таамаглал, цаашдын хандлага
4.2 Өрсөлдөгч байгууллагууд
V. SWOT ШИНЖИЛГЭЭ
5.1.SWOT шинжилгээ буюу орчны шинжилгээ
5.2.TOWS шинжилгээ буюу стратеги хувилбарын сонголт
VI. Маркетинг төлөвлөлт
6.1. Маркетингийн стратеги
6.2. Зах зээлийн сегментчилэл, зорилтот зах зээл
6.3. Борлуулалт, хувиарлалтын суваг
6.4. Үнэ
6.5. Идэвхижүүлэлт
VII. Хүний нөөц төлөвлөлт
7.1. Удирдлага бүтэц зохион байгуулалт
7.2. Байгууллагын бүтэц зохион байгуулалт
7.3. Байгууллагын удирдлагын стратеги
7.4. Ажиллах хүчний хэрэгцээ шаардлага
7.5. Хүний нөөцийн бүрдүүлэлт, сонгон шалгаруулалт
VIII. Эрсдэл, эрсдлийн удирдлага
IX. Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал
X. Үйлдвэрлэлийн программ
XI. САНХҮҮГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
XI.1. Тоног төхөөрөмж худалдан авах зардал
XI.2. Нийт хөрөнгө оруулалтын тооцоо
Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 1

XI.3. Хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн хэлбэр

XI.4. Борлуулалтын төлөвлөгөө
XI.5. Түүхий эд материалын зардал
11.5.1. Сав баглаа боодлын зардал

XI.6. Цалингийн зардал
XI.7. Хөдөлмөр хамгааллын зардал
XI.8. Маркетингийн зардал
XI.9. Үйл ажиллагааны зардал
XI.10. Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн тооцоо
XI.11. Нэгдсэн орлого үр дүнгийн тайлан
XII. 12.1.Зээл эргэн төлөлтийн нөхцөл
12.2.Зээлийн эргэн төлөлтийн график
12.3.Хөрөнгө оруулалтын өгөөжийн тооцоо
12.4.Төслийн үр дүнгийн үнэлгээ

ХАВСРАЛТ
1. Улсын бүртгэлийн гэрчилгээ
2. Үл хөдлөх хөрөнгийн хуулбарууд
3. Бусад
1.ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН ХУРААНГУЙ
1.1. Төслийн ерөнхий мэдээлэл

 Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагын нэр: “..........” ХХК

 Компанийн захирал: ....
 Улсын бүртгэлийн дугаар: ...........
 Бизнесийн гэрчилгээний огноо: …......
 Холбоо барих утас: ............
 Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагын албан ёсны хаяг: ...............
 Төслийн нэр: Чацаргана, үхрийн нүд тариалах, боловсруулах үйдвэр
байгуулах төсөл
 Төсөл хэрэгжих салбар: Хөдөө аж ахуй
 Төсөл хэрэгжих газар: Чацаргана, үхрийн нүд тариалах газар: ..
Чацаргана, үхрийн нүд боловсруулах үйлдвэрийн хаяг: ....... гудамж 400м2
үйлдвэрийн байр
 Төслийн нийт хөрөнгө оруулалт: 1,400,000,000 төгрөг.
 Санхүүжилтийн эх үүсвэр: Төслийн зээлийн хөрөнгөөр 85% буюу
1,190,000,000 төгрөгийг, өөрийн хөрөнгөөр 15% буюу 210,000,000 төгрөгийг
санхүүжүүлэх саналтай байна.
 Хөрөнгө оруулалтын нөхөн төлөх хугацаа: 7 жил
 Зээлийн хүү: Жилийн 8%
 Үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөх хугацаа: 3 жил
 Хөрөнгө оруулалтын зориулалт: Төслийн зээлийн хөрөнгө оруулалт
1,190,000,000 төгрөг. Үндсэн хөрөнгийн санхүүжилт 41,8%, техник худалдан
авалт 18,5% бусад санхүүжилт 39,7%.
 Өөрийн хөрөнгийн санхүүжилтийн ашиглалт: Өөрийн хөрөнгө оруулалт
210,000,000 төгрөг. Үндсэн хөрөнгийн санхүүжилт хийж жимс тариалах газар
худалдан авч, үхрний нүдний суулцгац худалдан авсан байгаа.
 Төсөл хэрэгжсэнээр бий болох ажлын байрны тоо: 24 хүн
 Үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний төрөл:
 Чацарганы тос
 Чацарганы шүүс
 Үхрийн нүд
 Төслийн жилүүдийн цэвэр ашиг: 6,7 тэрбум
1.2.Төслийн тухай

Манай компани нь “Чацаргана, үхрийн нүд тариалах, боловсруулах” үйлдвэрийг

байгуулахаар төлөвлөж байна. Манай тариалангийн талбай нь Төв аймгийн Эрдэнэ сум
харзтайд байдаг.
Манай үйлдвэр нь Улаанбаатар хотын иргэдийг 100% байгалийн гаралтай чацаргана,
үхрийн нүдний шүүсээр хангах, чацарганы тосоо Солонгос, Япон улс руу экспортлохоор
төлөвлөн ажиллаж байна.
Энэхүү төслийн гол зорилго нь шинэ дэвшилтэт техник, технологийг ашиглан хүнсний
эрүүл ахуйн шаардлага хангасан, 100% байгалийн гаралтай эко, чанартай бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэж зах зээлд нийлүүлэх, өөрсдийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ дотоодын
хэрэглэгчид нийлүүлээд зогсохгүй Солонгос, Япон болон бусад боломжит улс руу
экспортлоход оршино.
Манай хувьд хөгжлийн босоо интегралчлалын замаар бизнесээ өрсөлдөөнд зах зээлээ
бататгах, эзлэх хувь хэмжээгээ ихэсгэх чиглэлийг баримтлан ажиллана. Энэ нь үйл
ажиллагааны зардлаа хэмнэх, зах зээлийн зардлаас зайлсхийх, бүтээгдэхүүний чанар болон
боломжийг сайжруулах, түүнчлэн өрсөлдөгчдийн ижил төстэй бүтээгдэхүүнээс технологоо
хамгаалах зэрэг чадваруудыг сайжруулснаар үйлдвэр зах зээлийн хүчийг олж авна гэж
үзэж байгаа.
Орон нутагт сургалт суртчилгааг идэвхтэй явуулсны үр дүнд хамтын ажиллагааны
институц бий болгож чацаргана, үхрийн нүдний тариалалтыг өсгөх, чацаргана, үхринй
нүдийг байнга тасралтгүй худалдан авах хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулан эцсийн
бүтээгдэхүүн бий болгох зорилт тавин ажиллана. Мөн бүтээгдэхүүндээ олон улсын
стандарт нэвтрүүлж ажиллах бөгөөд гадаад зах зээлд гаргаж брэнд бүтээгдэхүүн бий
болгох төлөвлөгөөтэй ажиллана.
1.3.Бизнесийн танилцуулга
“..........” ХХК нь 2007 онд байгуулагдсан

Үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл нь
 Комьютерийн худалдаа
 Гадаад худалдаа
 Электрон барааны худалдаа
 Жимс, жимсгэнэ
Манай компани 2007 оноос хойш компьютер, электрон барааны худалдааны чиглэлээр
тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж, зах зээлд баттай байр суурь эзэлсэн бөгөөд бид цаашид
маркетингийн төлөвлөгөөд тулгуурлан үйл ажиллагаагаа өргөтгөн газар тариалан тэр
дундаа чацаргана, үхрийн нүд тариалалж боловсруулах чиглэлээр үйл ажиллагаа
явуулахаар төлөвлөөд байгаа билээ.
Манай компани нь Монгол Улсын экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрөл хэмжээг

нэмэгдүүлж, экспортоор олох орлогыг нэмэгдүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах, амт чанар
сайтай чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрлэл эрхлэх чиглэлээр Монгол Улсын
өрсөлдөх чадварыг сайжруулах үйл ажиллагааг дэмжих, улс орны ажилгүйдлийн түвшинг
бууруулах, хүн амын орлогыг нэмэгдүүлэх зорилгоор нарийн мэргэжлийн ажлын
байруудыг бий болгох, экспортын шинэ төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх нөөц
бололцоо байгааг дотоодын бизнес эрхлэгчдэд харуулах, нутгийн шинэ брэндийг бий
болгож чацарганы шүүс, тос үйлдвэрлэх, экспортлохоор энэхүү төслийг боловсруулж
байна. Уг үйлдвэрийн давуу тал нь гэвэл экспортыг нэмэгдүүлсэн амт чанар сайтай өндөр
чанартай бүтээгдэхүүн, хөдөлмөр хөнгөвчилсэн шинэ дэвшилтэт технологи юм. Мөн
энэхүү үйлдвэр нь ашиглалтанд орсноор чацарганы аж ахуй, сав баглаа боодлын
үйлдвэрлэл хөгжихөд өөрийн хэмжээнд дэм тусаа үзүүлэх боломжтой болно. Бид
байгуулагдсан цагаасаа эхлэн өөрийн үйл ажиллагааны цар хүрээг өргөжүүлэн,
менежментийг сайжруулах, бизнесийн зөв төлөвшилтэй компани болохын тулд идэвхтэй
ажиллаж байна. Цаашид бид улс орныхоо бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ
оруулж, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, компанийхаа үйл ажиллагаа, үр ашгийг дээшлүүлэн
экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрөл хэмжээг нэмэгдүүлж, экспортоор олох орлогыг
нэмэгдүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах, амт чанар сайтай, чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх
чиглэлээр ажиллахаар хэтийн төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжүүлэх алхамаа хийж байна.
1.4. Төслийн санал
Чацаргана, үхрийн нүд тариалах, чацарганы тос болон жүүсний үйлдвэрийг
байгуулах. Энэхүү хөрөнгө оруулалтын ажлыг хэрэгжүүлэхэд 1,400,000,000 төгрөгийн
хөрөнгө шаардагдах ба үүний 15% буюу 210,000,000 төгрөгийг өөрийн хөрөнгөөр 85%
буюу 1,190,000,000 төгрөгийн төслийн зээлийн хөрөнгийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлэх
саналтай байна.
2.ТӨСЛИЙН ЗОРИЛГО, ЗОРИЛТ, ҮЕ ШАТ

2.1. Төслийн үндэслэл

Дэлхий нийтээр “Жимсний хаан”, “Ногоон алт” хэмээн нэрлэдэг чацаргана Ази,
Европийн цөөнгүй оронд ургадаг хэрнээ сүүлийн үед Монголын чацаргана дэлхийн
хүмүүсийн сонирхолыг гойд татаж байна.
Чацаргана нь хүнсний болон эмчилгээний асар их ач холбогдолтой учир түүний эрэлт
хэрэгцээ дэлхийн зах зээл дээр жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Нөгөө талаас дэлхийн
хүн ам өсөн нэмэгдэхийн зэрэгцээ нийгмийн тогтвортой хөгжлийг даган олон төрлийн
эрүүл хүнсний бүтээгдэхүүн, ургамлын гаралтай эмийн зүйл зэрэг экологийн цэвэр
бүтээгдэхүүний эрэлт хэрэгцээ ч мөн өссөөр байна.
Жимс жимсгэнэ хүний биед амархан шингэдэг нүүрс ус, төрөл бүрийн амин дэм, амин
хүчил, цардуул, эрдэс давс, уураг, тос зэрэг чухал хэрэгцээт бодис агуулдаг. Эдгээр бодис
нь хүний биеийн хэвийн үйл ажиллагааг нөхцөлдүүлэгч гол хүчин зүйл болдог. Манай
орны байгаль цаг уур, хөдөлмөрийн нөхцөлөөс хамаарч нэг хүн жилд 125 кг жимс
жимсгэнэ хэрэглэх физиологийн шаардлагатай болохыг тогтоожээ. Тэгвэл ийм хэмжээний
жимс жимсгэнийг дан байгалиас түүж хэрэглэнэ гэвэл алдаатай хэрэг болно. Сүүлийн
жилүүдэд дэлхий дахинд ихээр сонирхож байгаа "Хаан жимс" буюу байгалийн антибиотик
гэж нэрлэгддэг чацарганы жимсийг өдөрт 250-300 граммыг хэрэглэвэл хоногт шаардагдах
бүх төрлийн аминдэмийн хэрэгцээг хангадаг. Орчин үеийн шинжлэх ухаан, техникийн
ололт нь хүн төрөлхтөнд хөгжил дэвшил, сайн сайхан мөн зарим сөрөг үр дагаварын аль
алиныг нь авч ирсний нэгэн жишээг дурдахад: Химийн нийлэгжилтийн аргаар гарган авсан
антибиотик мэтийн хүчтэй эмүүд өвчнийг анагаахад үр дүн сайтай боловч "эмийн өвчин"
гэгчээр өвчлөгчид сүүлийн үед өсөх хандлагатай болсныг Дэлхийн эрүүл мэндийн
байгууллага "ВОЗ" мэдээлж, ургамлын гаралтай эмийн бодисын эрэл дэлхий дахинд
эрчимтэй өрнөж байна. Дэлхийн энэ их эрэлт хэрэгцээг эмчлэх увидастай ургамал болох
чацаргана ханган өгч чадна гэдэгт итгэлтэй байна. Чацаргана нь 30 гаруй төрлийн витамин
агуулах ба эмчилгээний асар өндөр vр дvнтэй.
Бусад орнуудын чацаргана зөөлөн эддээ тосгүй байдаг бол Монголын чацаргана том
жимстэй, жимснийхээ зөөлөн эдэд биологийн идэвхт бодис бүхий эмчилгээний үнэт тос
агуулдаг гэдгээрээ гадаадынхны сонирхлыг ихэд татаж байна.
Тос нь ходоодны шарх, судасны хатуурал, шарх сорви эдгээхдээ гайхалтайгаас гадна
тосны найрлагад нь нарны хортой туяаг эсэргүүцэгч бодис байдгаас чацарганыг сансрын
нисгэгчийн хоолонд хэрэглэдэг. Үүнээс гадна атомын цахилгаан станцын хорт
молекулиудыг устгахад нэн тустай учир Япончуудад Монгол чацаргана их эрэлттэй
байдаг байна. Хамгийн сүүлийн үеийн судалгаагаар хавдрын эсэд тодорхой хэмжээгээр
нөлөөлдөг болох нь батлагдлаа. Чацарганы хальсны тосоор өдгөө гоо сайхны бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэж байна. Энэ мэтчилэн чацарганы ач тусыг тоочоод байвал барагдашгүй. Иймдээ
ч дэлхий нийт чацарганыг “жимсний хаан”-аар өргөмжилдөг. Хүнс, эм, гоо сайхны
бүтээгдэхүүн гээд олон зүйлд үнэт түүхий эд нь болдог учраас чацарганы эрэлт дэлхийн зах
зээлд жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Өдгөө дэлхийн зах зээлд тонн чацаргана багадаа
2000 ам.долларын ханштай байгаа. Харин нэг кг тос нь 140 ам.долларын үнэтэй байна.
Манай орны эрс тэс уур амьсгалд хамгийн их зохицсон жимс бол чацаргана. Чацаргана бол
үр жимсээ өгөхийн хажуугаар байгальд хамгийн ээлтэй мод. Чацарганы мод цөлжилтийг
сааруулах, эвдэрсэн талбайг нөхөн сэргээхэд хамгийн тохиромжтой. Яагаад гэвэл ургах
чадвараараа бургас, улиаснаас хамаагүй илүү. Чацаргана гүний усыг татаж, үндсэндээ асар
их ус хуримтлуулдаг. Тиймээс ойр хавийнх нь гол мөрний урсац сайжирдаг аж. Мөн
үндэснээс нь шижим гарч өөрөө үржин ширэнгэ болдог. Тиймээс цөлжилттэй тэмцэж буй

энэ үед бургас, улиаснаас илүүтэй чацарганы модыг тариалбал илүү үр дүнтэй. Чацарганы
эдийн засгийн хувьд үзүүлэх үр нөлөө асар их. Чацаргана өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж,
жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгж үүлдэг. Мөн орон нутагт ажлын байр бий болгодог.
Иймээс Засгийн газрын 2008-2010 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт "Чацаргана"

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, энэ хүрээнд 20 мянган га-д чацаргана тариалж, боловсруулах
үйлдвэр байгуулна гэж заасны дагуу эхнийх нь 2010-2013, дараа нь 2014-2016, сүүлийнх нь
2016-2020 он гэсэн гурван үе шаттайгаар хэрэгжих “Чацаргана” хөтөлбөрийг Засгийн газар
боловсруулан хэрэгжүүлж байна. Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамнаас хэрэгжүүлсэн
“Чацаргана” хөтөлбөрийн үр дүнд чацарганы тос, жүүс, ундааг стандартын дагуу
үйлдвэрлэж, иргэдийн хэрэгцээнд нийлүүлэхээс гадна чацарганы тосыг гэрээгээр Япон
улсад экспортолж эхэлсэн байна.
Энэхүү хөтөлбөрийн гол зорилго “чацарганыг бололцоотой бүх нутагт өргөн

хэмжээгээр тариалж, цөлжилтөөс сэргийлэх, хөрс, байгаль хамгаалахад ашиглахын хамт
түүний жимс болон бусад түүхий эдээр нь олон төрлийн органик гарал бүхий экологийн
цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж дотоод, гадаадын зах зээл дээр нийлүүлэхийн зэрэгцээ хүн
амыг ариун цэвэр эрүүл ахуйн шаардлага хангасан амин дэм бүхий бүтээгдэхүүнээр
хангахад оршино” гэж томъёолсон нь энэ чиглэлийн үйлдвэрийг Монгол улсад өргөн
дэлгэр хөгжүүлэхээр Засгийн газар анхаарч байгаа нь бидний боловсруулсан “Чацаргана
тариалж эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх” төсөл хэрэгжих тааламжтай орчин бүрдсэний
тодорхой илэрхийлэл гэж үзэж байна.
Дээрх бүгдээс үндэслэн манай ХХК нь хэрэглэгчдийн өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж
буй хэрэгцээг байгалийн гаралтай экологийн цэвэр бүтээгдэхүүнээр хангах, үндэсний
үйлдвэрлэлийг дэмжих, ажлын байр нэмэгдүүлэх, экспортонд гаргах зорилгоор энэхүү
төслийг боловсруулав.
Нийгэм соёлын орчны нөхцөл байдал:
Өнөөдөр Монгол улс төдийгүй бусад улс орнуудын хүмүүс бүхэлдээ эрүүл хүнс, эрүүл
бие, эрүүл саруул ухаандаа улам их анхаарлаа хандуулж онцгой ач холбогдол өгч байна.
Энэ ч утгаараа хүний сайхан амьдрахын үндэс нь эрүүл хүнсээр хооллох, байгалийн
гаралтай эм хэрэглэх эрүүл чийрэг бие махбодын асуудал байдаг гэдгийг дэлхийн улс
орнууд нэгэн дуугаар хүлээн зөвшөөрч байна.
Хүн төрөлхтний өмнө тулгарсан эдгээр асуудлуудыг шийдвэрлэхэд томоохон үүрэг

гүйцэтгэдэг байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн нь чацарганы тос юм.
Жимс жимсгэнээр хийсэн аливаа бүтээгдэхүүн нь бусад байгалийн гаралтай

ургамлуудын дотроос хүний биед шаардагддаг хамгийн олон витамин, биологийн эрдэст
бодис агуулдгаараа бүх насны хүмүүс хэрэглэхэд тохиромжтой төдийгүй шаардлагатай
учир хүн төрөлхтний нийгэм соёлын зүгээс энэ төрлийн үйлдвэрлэл эрхлэхэд таатай буюу
тааламжтай байдлыг буй болгож байна.
Эдийн засгийн орчин:

Монгол улсын эдийн засаг чадавхижин хүн амын орлогын түвшин жил ирэх тутам
дээшилж, бодит худалдан авах чадвар сайжирснаар хэрэглээний сагсны барааны бүтцэд
томоохон өөрчлөлт орж байгаа болон оруулах шаардлагатай болоод байгаа юм. Өөрөөр
хэлбэл хүн амын худалдан авах чадвар дээшлэхийн хэрээр өөрийн хувийн эрүүл мэнд, гоо
сайхандаа илүү ач холбогдол өгч анхаарлаа хандуулан байгалийн гаралтай цэвэр, амин дэм,
витамин бүхий бүтээгдэхүүн болох эм, хүнсийг ахуйн хэрэглээндээ худалдан авч хэрэглэх
хандлага өсч байна.
Монгол улсын засгийн газраас хүнсний хангамжийг сайжруулах талаар авч байгаа арга
хэмжээ
Цаашид Монгол улсын Засгийн газраас хүн амын хүнсний хангамжийг сайжруулах,
хүнсний салбарын тогтвортой хөгжлийг хангах, бизнесийн таатай орчинг бүрдүүлэх,
үйлдвэрлэлийн бүтээмж, чадавхийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр дараах ажлуудыг нэн тэргүүнд
зохион байгуулан ажиллахаар төлөвлөөд байна. Үүнд:
1. Байгальд ээлтэй дэвшилт технологи нэвтрүүлж эрүүл, баталгаатай бүтээгдэхүүнээр

дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангах, улмаар экспортын чиг баримжаатай, дэлхийн зах зээлд
экологийн цэвэр бүтээгдэхүүнээр өрсөлдөхүйц хэмжээний салбар болгон хөгжүүлэх
чиглэлийг баримтлах
2.Хүнсний баталгаат байдлыг хангахад хүнсний боловсруулах үйлдвэр, худалдаа,

үйлчилгээний байгууллагуудыг хөрөнгө, санхүү, эрх зүйн таатай орчин бүрдүүлэх замаар
дэмжихэд анхаарч ажиллах. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд бүтээгдэхүүний чанар, эрүүл ахуйн
баталгааг хангахад чиглэсэн дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх, дотоод хяналтын үр дүнтэй
тогтолцоо бүрдүүлэхэд анхаарах
3. Төр засгаас баталсан олон хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг сайжруулах зорилгоор иргэд,

олон нийт, орон нутгийн төрийн байгууллагуудын санаачлагыг өрнүүлэх, төрийн зарим
ажил үйлчилгээг төрийн бус байгууллагуудад шилжүүлэх, тэдний үүрэг хариуцлагыг
нэмэгдүүлэх
4. Төрөл бүрийн хүнсний ногоо, жимс, жимсгэний хадгалалтын нөхцлийг уртасган, амин
дэм болон бусад хэрэгцээт нэгдлийн агууламж, чанарыг алдагдуулахгүйгээр хадгалах,
боловсруулах дэвшилтэт техник, технологи бүхий боловсруулах үйлдвэрүүдийг байгуулах
5. Экологийн цэвэр хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг урамшуулан дэмжиж,

тэдгээрийг үндэсний болон олон улсын төвшинд Монголын газар зүйн заалттай
бүтээгдэхүүнд бүртгүүлэн экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлэх;Хvнсний
vйлдвэрлэлд аюулын дүн шинжилгээ, эгзэгтэй цэгийн хяналтын тогтолцоо /НАССР/,
Хүнсний аюулгүй байдлын чанарын удирдлагын тогтолцоо /ISO9001/, Хүнсний хэлхээ
/дамжлагуудын/-ний хяналтын тогтолцоо /ISO 22000:2007/-г нэвтрүүлэх замаар экспортыг
нэмэгдvvлэх зэрэг болно.
2.2.Эрхэм зорилго
Чацаргана, үхрийн нүд тариалж, чацарганы тос, чацаргана, үхрийн нүдний шүүсний
үйлдвэрийг байгуулах замаар хүн амын өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хүнс

тэжээлийн болон эмчилгээ сувиллын зориулалттай 100% байгалийн гаралтай цэвэр

бүтээгдэхүүнээр хангах, зах зээлд тасралтгүй нийлүүлэх, ажлын байр бий болгох, хүн
амын эрүүл мэндийг хамгаалах үйлст хувь нэмрээ оруулах, жимсний аж ахуйн кластерийг
хөгжүүлэх, компанийн үйл ажиллагааны хүрээг тэлэн компанийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх,
экспортод гаргаж брэнд бүтээгдэхүүн бий болгох нь манай компаний эрхэм зорилго болно.
2.3. Зорилт
 Тухайн салбарт үндэсний болон олон улсын хэмжээнд шалгарсан бодит туршлагыг
байгууллагын нөөц бололцоонд тулгаарлан үйл ажиллагаандаа тогтмол нэвтрүүлэх
 Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн технологиор бүтээгдэхүүнийг аюулгүй орчинд
төрөлжүүлэн хадгалах, түгээх сүлжээг өөрийн орны онцлогт тохируулан цоо шинээр
бий болгох
 Сүүлийн үеийн дэвшилтэт тоног төхөөрөмж, технолгийн судалгаа тогтмол хийж
үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж байх.
 Бүтээгдэхүүн хадгалах, боловсруулалт, үйлдвэрлэлийн технологийн горимд
шалгарсан туршлагуудыг нэвтрүүлэн мөрдөн ажиллах, шаардлагыг өндөрсгөх
 Тухайн салбарт тэргүүлэх туршлагатай үндэсний болон олон улсын
байгууллагуудаас туршлага судлах мөн сүүлийн үеийн шинжлэх ухаан техникийн
шилдэг технологид сууриласан дэвшилтэт тоног төхөөрөмжөөр бүрэн
тоноглогдсон, экологид ээлтэй чацаргана, үхрийн нүдний бүтээгдэхүүний
үйлдвэрийг байгуулах.
 Байгалд ээлтэй ногоон үйлдвэр бий болгон тус салбарт жишиг үйлдвэр болох
 Хүнсний үйлдвэрийн стандарт MNS, ISO, HACCP, GMP болон эрүүл ахуй, ариун
цэврийн шаардлага хангасан бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, хэрэглэгчдэд хүргэх
 Цаашид бүтээгдэхүүний нэр төрлөө байнга нэмэгдүүлэн ажиллах
 Борлуулалтын сувгийг хөгжүүлэх болон оновчтой тогтоож, гадаад харилцаа
холбоогоо тогтмол хөгжүүлэх
 Шинээр 24 хүний байнгын ажлын байр бий болгох.
 Зах зээлийн 5-10%-ийг эзлэх.
 Хөрөнгө оруулагчдын эрх ашиг, оруулсан хөрөнгийн өгөөжийг боломжит дээд
түвшинд байлгах
 Үндэсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах
 Олон улсын зах зээл дээр ажиллах туршлагаа хөгжүүлж мөн энэ чиглэлд олон улсын
худалдааг дэмжих дотоодын болон олон улсын байгууллагуудтай хамтын
ажиллагаагаа өргөжүүлэх
 Тухайн салбарт дотоодын болон олон улсын байгууллагуудтай хамтран ажиллаж
үйл ажиллагааныхаа уян хатан байдлыг хангах
 Монгол улсын хөгжлийн гарцуудын нэг болох экспортыг нэмэгдүүлэх чиглэлд
үнэтэй хувь нэмэр оруулах
 Монгол улсын хүнсний аюулгүй байдлыг хангах үйл ажиллагаанд жинтэй хув нэмэр
оруулах
 Монгол Улсын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулагч байх
 Монгол улсын нийгэм эдийн засгийн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулах

2.4.Төслийг хэрэгжүүлэх үе шат
№ Ажлын нэр 2015 он 2016 он 2016 он 2016.11 2016.09 2016.10- 2017.01

08 сараас 09 сараас сар сар 12 сар сар
1 Төслийн бэлтгэл ажил
2 Чацарга, үхрийн нүдний
тариалалтыг нэмэгдүүлэх, аж
ахуйг өргөтгөх
3 Боловсруулах үйлдвэр
байгуулах
4 Тоног төхөөрөмжийг худалдан
авах
5 Түүхий эдийн нөөц бэлтгэх
6 Ажилчдыг сургах,
дадлагажуулах
7 Боловсруулах үйлдвэрийг
ашиглалтанд оруулах

2.5.Төсөл хэрэгжих газар

Төв аймгийн Эрдэнэ сум, харзтайд өөрийн эзэмшлийн 1 га газартай бөгөөд төсөл
хэрэгжиж эхэлсэнээр тариалангийн газраа нэмэгдүүлэн ажиллахаар төлөвлөөд байна.
2.6. Төслийн ач холбогдол, үр дүн
1.Чацарганы кластер бий болж хөгжлийн бодлогоо тодорхойлсоноор чацарганы үйлдвэр
хөгжих эцсийн брэнд бүтээгдэхүүн бий болох боломж бий болно. Үхрийн нүдний
тариалалиыг нэмэгдүүлнэ.
2. Тариалгийн талбай дээд зэргээр ногоорч орчин тойрны байгалийн гамшиг, эрсдлээс
хамгаалагдаж, зүлэг ногоожилтийн сан нэмэгдэж агаарын бохирдол багасч, ус, чиигний
нөөц, боломж нэмэгдэнэ.
3. Монгол улсын Газар, Тариалангийн салбарын хөгжилд үйлдвэрлэлийн болон хөгжлийн

шинэ арга барил менежментийг нэвтэрүүлж үлгэр дууриал үзүүлнэ.
4. Чацарганы тосыг дотоодын ард иргэдэд төдийгүй гадаад зах зээлд (Япон, Солонгос,
Герман улс руу) экспортолж гаргах учир Монгол улсын гадаад харилцаа, хөгжлийн
асуудалд түлхэц үзүүлнэ.
5. 19 хүнийг тогтмол ажлын байраар, 5 хүнийг богино хугацааны гэрээт буюу түр ажлын
байраар хангана.
6. Монголын ард түмэн төдийгүй Олон Улсын, Дэлхийн хүн төрөлхтөнд бие физиологийн
амин дэм, эрүүл мэнд, гоо сайханы асуудалд том хувь нэмэр оруулна.
7. Хүн төрөлхтний эрүүл энх, сайн сайхан аж байдалд түлхэц, дэмжлэг үзүүлнэ.
8. Олон улсын стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн боловсруулж дэлхийн зах зээлд гаргах
боломж бүрдэнэ.
9.Байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэлийн аргаар гарган авч дотоодын болон
гадаадын хэрэглэгчдэд нийлүүлнэ. Иргэд байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүн эрүүл ахуйдаа
хэрэглэх боломж өргөнөөр нэмэгдэнэ.
10. Орон нутгийн төсөвт татварын орлого бүрдүүлэхэд хувь нэмэр оруулна.
2.7.Хөрөнгө оруулалт
Хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр Дүн мян \төг\ Эх үүсвэрийн эзлэх хувь
Өөрийн хөрөнгө оруулалт 210,000,000 15%

Зээлийн хөрөнгө оруулалт 1,190,000,000 85%
Бүгд 1,400,000,000 100%
3.ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА

3.1.Түүхий эдийн судалгаа, сорт
Чацарганы жимс, навч, шүүс, тос зэрэг нь биологийн идэвхитэй хүнс тэжээлийн суурь
болох эрдэс аминдэмээр баялаг бөгөөд тэдгээр нь органик нэгдлээр элбэг байдаг тул бие
махбодид шимэгдэх, үйлчлэх байгалийн онцгой чанартай түүхий эд юм. Чацаргана
жимсний үндсэн бүрэлдэхүүн нь тос, шүүс юм. Тос нь А,Е витамин, фосфолипид, холин,
бетан, тосны хүчил агуулах бөгөөд жимсний зөөлөн эдийн 2,8-8%, үрийн 12-13% нь тос
байдаг. Зөөлөн эдийн тосонд каротиноид 225-378 мг/%, каротин 4-6,3%, токоферол 170-330
мг/%, харин үрийн тосонд каротиноид 23-36,8 мг/% агуулагдана. Биологийн хүчтэй идэвхт
бодис болох стерол зөөлөн эдийн тосны 1,24-2,39%, үрийн тосны 1,2-2,12% эзэлнэ.
Чацарганы тос болон шүүс үйлдвэрлэх гол түүхий эд нь чацаргана юм. Чацарганын үр
жимсэнд тосны ханаагүй хүчил болох линол, линолейн, олейний зэрэг гурван хүчил их
хэмжээтэй агуулагддагаас гадна хүнсний гол бодис болох уураг-/1,5%/, тос /4-6%/ мөн C,
A, E, B, B, PP аминдэмүүд, биоидэвхит бодис, органик хүчил харьцангуй их хэмжээгээр
агуулагддагаараа бусад бүхий л жимс, ногооноос онцлог давуу талтай. Энэ утгаар нь
чацарганыг цорын ганц “байгалийн поливитаминт” ургамал гэж нэрлэдэг. Монгол оронд
зэрлэг чацаргана нь 29.654 га-д ургаж байсан бөгөөд энэ талбайгаас 7000 тн орчим жимс
хураах нөөцтэй байжээ. Манай улс 2009 оны байдлаар улсын хэмжээнд 1200 га талбайд
жимс, жимсгэнэ тариалсан бол 2010 онд "Чацаргана" үндэсний хөтөлбөр батлагдан гарч,
хэрэгжсэнээс хойш нэмэгдэж байгаа. Анх 1500 га-д жимс жимгэнэ тарьсан бол 2012 оны
байдлаар тариалсан талбай маань 4500 га-д хүрсэн. Хураах ургац гэхэд 300-400 тн байснаа
нэмэгдэж, 1000 тн жимс хурааж авдаг болсон. 2013 онд энэ тоо 5500 орчим га-д хүрч энэ
онд хураах жимс, жимсгэний хэмжээг 2000 тоннд хүрээд байна. Манай компани нь
чацаргана боловсруулах үйлдвэр нь өөрийн тарьсан чацарганаас гадна зүүн бүсэд тариалж
байгаа бүх чацарганы жимс /судалгаагаар 200-аад тонн/ худалдан авч газар зүйн заалттай
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж нээгдэх юм. Бидний судалгаагаар 1 тонн жимснээс 28-70
кг тос, 600л цэвэр шүүс, 50кг поливитамины бэлдмэл, 200-250л амтат дарс болон бусад
олон төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бололцоотой.
Чацарганы макро, микро элементүүд
Нэр Үнс Мг/кг

% Na K Ca Mg Fe Mn Cu Zn Co
Чацарган 0.63 2090 5680 492 382 200 487 0.5 24 2.4
ы шүүс
Чацарган 1.17 440 1350 1296 393 280 17 23.5 96.5 0.74
ы хальс
Чацарган 3.3 290 4800 349 1088 84 10.44 22.2 157 0.4
ы үр
Чацарганы сортуудын биохимийн үзүүлэлт

Сорт Тос % Хуурай Сахар % Хүчил % Витамин Каротин

бодис % С мг/%
Мг/%
Чуйская 5,3 10,1 9,3 1,4 125 3,5
Аяганга 5,8 9,6 5,6 2,2 147 5,0
Баянгол 5,1 11,3 7,3 2,6 131 4,8
Б-32 4,0 10,9 8,9 1,6 65 2,1
Оранжевая 5,3 9,0 6,6 2,4 189 4,1
Обильная 5,1 9,6 8,2 1,5 125 2,7
Обская 5,0 9,0 8,1 1,5 132 2,6
Превосходная 4,6 12,8 8,7 1,8 144 2,3
Солнеяная 4,4 9,9 7,5 2,0 142 2,2
Манай хувьд чацарганы чуйская сортыг тариалдаг бөгөөд цаашид ч энэ төрлийн сортоо
дагнан тариалах болно.
Чуйская сорт
Өргөс багатай өтгөн шигүү мөчир үүсгэн өндөр титэм бүхий дээд тал нь ногоовтор,
доод тал нь мөнгөлөг өнгийн навчтай өвчин, хорлогчид, хүйтэнд тэсвэртэй тарьсанааас
хойш гуравдахь жилээс жимсээ өгж цаашид нэмэгдэн 20-35кг хүрдэг. Энэ сорт нь манай
оронд илүү ихээр тариалдаг сорт бөгөөд зууван хэлбэрийн шар өнгийн том жимстэй,
жимсний дундаж масс 0.9гр, жимсний хөл нь 2-3 мм урт байдаг. Энэхүү сорт нь манай
газарт маш сайн ургадаг шалгарсан сорт юм.

Үхрийн нүд Тариалахаар урьдчилан бэлтгэсэн талбайд 50-60 см гүн, 40-50 см

диаметртэй нүх ухаж 2-4 кг хөх бууц, 75 г фосфорын бордоог нүхнээс гаргасан шороотой
хольж нүхний гүний гуравны нэг орчимд хийж суулгацаа суулгаад улмаар 50-60 л усаар
нүх нэг бүрийг услаж бууцтай хольсон шороо, хуучин үртсээр 5-6 см зузаан хучиж гишгэж
нягтруулна. Тарьснаас хойш 7-10 хоноод дахин услаж суулгацын угийн хэсгийн
нахиануудыг үлдээж оройн хэсгийг хайчаар тайрна. Хэрэв суулгацыг намар суулгасан бол
дараагийн хавар таналт хийх бөгөөд эхний жилд 8-12 см зузаан шороогоор хучиж
өвөлжүүлнэ.
Үхрийн нүд чийгтэй, сүүдэр газарт илүү ургадаг учраас хурц наранд хэт халахаас
болгоомжилж хаалт хийх юм уу доод хэсгийг нь шүршиж услах хэрэгтэй. Үхрийн нүдний
бутыг 10 хоног дутам 50-70 л, 10-р сард 80-120 л усаар услаж газрын хөрсийг 1-1.5 м гүнд
чийг нэвчтэл цэнэг усалгаа хийж өгвөл дараагийн жилд эрт цэцэглэж арвин ургац өгөхийн
үндэс болно.Үхрийн нүдний иш зүг бүртээ тэлж ус чийг, хөрсний шим тэжээл арвин
байхыг шаарддаг учраас бут ба эгнээ хоорондын хөрсийг жилд 4-5 удаа сийрүүлж, эгнээ
хооронд 25-30 см гүн гишгэж хагалах, зуны эхний хагаст 25-50 гр азотын бордоогоор юм
уу малын хөх бууц, шувууны сангасыгусанд хэд хоног байлган дэвтээгээд
усааршингэлжбордоно. Хурц нартай ба хүйтэн үед бутыг таар, шуудайгаар хучиж,
хамгаалах хэрэгтэй. Манай орны нутгийн төв, хойт, баруун зүүн хэсэгт ОХУ-ын "Рубин",
"Кокса", "Приморский чемпион", зэрэг сортууд бүрэн сайн ургана. Үхрийн нүдний бутнаас
салаалж газрын хөрснөөс шинээр ургасан нэг настай, 2-3 мөчиртэй салааны үндсийг эх
бутны үндэснээс салган хөрсөнд булж дахин давтан услаж, бордох замаар шинэ суулгац
гаргаж авах өргөн боломжтой. Мөн түүнчлэн эх бутнаас ногоон мөчрийг тайран авч
суулгац бэлтгэж талбайгаа өргөтгөж болдог. Үхрийн нүд нь манай орны байгаль цаг уурын
нөхцөлд ихээхэн зохицсон ,ган,хүйтэнд тэсвэртэй эдийн засгийн ашигтай бутлаг ургамал
юм. Үхрийн нүд нь биеийн дархлааг сайжруулж, өвчин эсэргүүцэх чадварыг дээшлүүлдэг

байна. Тэрээр мөн нүдний харааг хурц хэвээр байлгахад их үүрэг гүйцэтгэдэг аж.
Японы Огайо мужийн Их Сургуулийн эрдэмтэд хар өнгийн жимсэнд антоцианин бодис
ихээр агуулагддаг гэж тогтоожээ. Энэ нь бvдvvн гэдэсний хорт хавдрын өсөлтийг
удаашруулж, зvрхний болон насны доройтолтой холбоотой өвчнөөс сэргийлэхэд тус болно
гэж vзэж байна. Мөн хавдар, vрэвслийн эсрэг vйлчлэх бодис агуулдаг учраас нvдний харааг
сайжруулах, таргалалт, чихрийн шижин өвчнөөс сэргийлэх чанартай гэж vзжээ.
Үхрийн нүд витамин агуулдгаараа бусад жимсний ургамлуудаас хамгийн тэргүүнд нь
ордог. Түүнд агуулагдах С витамин нь харьцангуй тогтвортой, ургалтын явцад задарч
арилдаггүй онцлогтой. Түүнээс гадна үхрийн нүд жимсийг тогтмол хэрэглэвэл өмөн үү,
Альцгеймерийн өвчин, чихрийн шижин, зүрх, судасны гээд олон төрлийн өвчнөөс
урьдчилан сэргийлж чадна гэж эрдэмтэд үзэж байна. Ер нь улаан, гүн улаан, улаан хүрэн
өнгийн жимсэнд антиоксидант илүү их агуулагддаг гэдгийг эрдэмтэд нотолжээ.
Антиоксидант нь эрүүл мэндэд нэн ашигтай бодис бөгөөд энэ тал дээр үхрийн нүдтэй
өрсөлдөх жимс байхгүй. АНУ болон Европын холбооны эрдэмтэд хүний амьдралыг
уртасгаж, хөгшрөлтийг сааруулдаг хамгийн ашигтай 20 хүнсний бүтээгдэхүүний жагсаалт
гаргаад байна. Эдгээр бүтээгдэхүүний жагсаалтын гуравт үхрийн нүд орсон байна. Үхрийн
нүд нь дархлааг идэвхжүүлж, эсийг залуужуулж, мэдрэлийн системийг бэхжүүлэн,
зүрхний үйл ажиллагааг дэмждэг. Мөн даралтыг хэвийн болгодог. "С" аминдэмээр маш
баялаг жимс.

3.2. Чацаргана тариалах, ургуулах, технологи
Чацаргана хүйтэнд хэдий тэсвэртэй ч гэрэл, дулаанд дуртай ургамал учраас тарих
талбайг сонгохдоо салхи, шуурганд бага өртөх урд ба зүүн урд зүгрүү бага зэрэг налсан
наранд ээвэр газар юмуу, нөмөр тэгш газрыг сонгож авна. Сонгож авсан талбайн хөрс
үржил шим сайтай дунд зэргийн механик бүтэцтэй, элсэнцэр, хөнгөн чанарын хар, хар
хүрэн, цайвар хөрс байх нь тохиромжтой. Мэдээжээр чацаргана тариалах талбай гол
горхинд ойр, услах боломжтой байвал зохино. Манай газар нь дээрхэд зөвлөмжид бүрэн
тохирсон газар. Сонгон авсан талбайныхаа салхин талд 2-3 эгнээ улиас юмуу, модлог
ургамал зурваслан тарьвал нөмөр болохын хамт цас тогтоох сайн талтай. Хашаа, нөмөр
газар зурваслан тарих шаардлагагүй. Ерөөсөө чацаргана болон бусад жимс, жимсгэний мод
бут нь анх суулгасан газартаа олон жил ургаж, жил бүр жимслэх тул талбайг зөв сонгох,
хөрсийг сайтар бэлтгэх, ургамалаа зөвөөр байрлуулах шаардлагатай. Тэрчлэн, тухайн нутаг
оронд зохицсон арвин ургацтай сортын суулгацыг мэргэжлийн байгууллагаас авч, түүнийг
зөв тариалан арчилгаа, тортолтыг тухайн цаг хугацаанд нь энд заагдсан зөвлөмж, журмын
дагуу хийх нь чухал.
Талбайг бэлтгэх нь
Манай орны хуурай уур амьсгалтай нөхцөлд хөрсний органик бодис төлжиж, нэмэгдэх
явдал муу учир чийг тогтоох, ургамлын үндэс зүг бүр лүүгээ салбарлаж ургах нөхцөл
бүрдүүлэх, хөвсгөр давхарга бий болгохын хамт хогын ургамал үржих нөхцөлийг арилгах
хэрэгтэй. Талбайн хөрсийг урьдчилан анжисаар 30-40 см гүн хагалаад хагалгааны дагуу
буюу хөндлөн хэд хэдэн удаа хөрсний өнгөн хэсэгт боловсруулалт хийж, хогын ургамал
ургах бололцоогүй болгоно. Улмаар нэг га талбайд 40-60 тн бууц, бололцоотой бол 100-150
кг азот, фосфор, калийн бордоо оногдохоор бордоно. Дараа нь тариалалт хийх шуудууг
татаж, усалгааг хийж талбайд суулгац тарихад бэлэн болгож талбайг бэлтгэнэ. Хувийн
хашаа, жижиг талбайд чацаргана тарихдаа заавал урьдчилан хагалахгүйгээр тарихын өмнө
хавар буюу намар 50-60 см диаметртэй, 40-50 см гүн нүх ухаж бэлтгэх хэрэгтэй. Ухаж
бэлтгэсэн нүх нь хүнд шаварлаг хөрстэй бол ухаж гаргасан шороондоо 2:1:1 хэмжээгээр
бууц, элс хольж хөрсөө сайжруулж бэлтгэнэ. Сийрэг саарал хөрстэй бол элс заавал холих
шаардлагагүй. Нүх бүрт 4-8кг бууц, 200-400гр фосфор, калийн бордоо хийж, хөрстэй нь
сайн холиод нүхний гүний 3-ны 2 хувьд дүүргээд хөрсийг ханатал усалгааг хийнэ. Энэ
аргаар суулгац тарих талбайгаа бэлтгэдэг.
Чацарганы суулгац тарих нь
Чацарганыг талбайд тарьж техник хэрэглэхийн тулд эгнээ хооронд 3-4 метр,
эгнээний дагуу 2 метрийн зайтай буюу 4х2, 3х2 гэсэн бүдүүвчээр таридаг. Чацарганы
суулгацыг хавар, намрын алинд нь ч тарьж болох бөгөөд хавар тарих бол 5-р сарын 1-нээс
5-р сарын 25-ны хооронд, намар тарих бол газрын хөрс хөлдөхийн өмнө буюу 10-р сарын
20-ноос 11-р сарын 1-ний хооронд тус тус таридаг. Чацарганы тариалах суулгацыг авахдаа
ногоон мөчрөөр үндэслүүлсэн 2 настай, стандартанд тохирох манай оронд нутагшсан
сортын суулгацыг эр, эмийн харьцааг тохируулан мэргэжлийн байгууллагын суулгац
үржүүлгийн газарт бэлтгэсэн суулгац авч тариалдаг бөгөөд суулгацыг тариалахдаа 4 м-
ийн зайтай шуудуу татаж, шуудуу дотор 2 метрийн зайтайгаар суулгац тарих цэгүүдийг
хэмжиж тэмдэглэнэ. Тэмдэглэсэн цэгүүд дээр хүрзээр лав гишгэж шороог аваад тэр
нүхэндээ суулгацаа суулгахдаа үндэсний үзүүрээс дээш 10-15 см зузаан нойтон шороогоор
булаад суулгацаа тойруулан зөөлөн гишгэж, шороогоо нягтруулан чигжилнэ. Суулгацаа

нүхэнд хийхдээ үндсийг нь тал бүр тийш тарааж, модоо эгц шулуун суулгах хэрэгтэй.
Нүхэнд тарихдаа урьдчилан усаж бэлтгэсэн нүхнийхээ шорооны голын хэсгээс хүрзээр
хутган авч өмнөхийн адилаар тарина. Суулгацыг тарьсан өдөртөө багтаан ус гүйх шангаар
буюу мод тарьсан тогоогоо усаар дүүргэн сайтар усална. Ус газрын хөрсөнд шингэж
нэвчсэний дараа суулгацын хазайлт, үндэс ил гарсан эсэхийг шалгаж, хэрэв дутагдал
илэрвэл гадасанаас татаж уях, бага зэрэг шороо нэмж хучих зэргээр зохих засвар хийж
хамгаална. Чацарганыг тарихдаа 10 ширхэг эм суулгацанд 1 эр суулгац байхаар бодож
түүнийг голлох салхин талд нь суулгадаг.
Хөрс боловсруулах
Томоохон талбайд 4 метрийн зайтай эгнээ үүсгэж тарьсан бол 2 эгнээний хоорондох
зайг 15 см гүн сийрүүлэх боловсруулалтыг хийнэ. Харин намар ургац хураасны дараа 20 см
хүртэл гүн сийрүүлэлт хийж хогийн ургамал ургахаас хамгаална. Сийрүүлэлт нь
цэцэрлэгийн зориулалттай КРН-4.2, КПП-2,2, маркын ердийн сийрүүлэгчүүдийг ашигдах
бөгөөд талбайг гараар хөрсийг сийрэгжүүлэх, үндэсийг нь гэмтээхгүйн тулд гаапуу,
тармуур ашиглах нь тохиромжтой. Суулгацыг нөхөн тарьсан бол хөрсийг зохих хэмжээгээр
гараар сийрүүлэн зэрлэг ургамалыг үндэстэй нь устгах хэрэгтэй. Чацарганы бутны үндэс
хөрсний гадаргууд маш ойрхон зайд зүг бүртээ салбарлан ургах тул гэмтээхгүй байх нь
чухал. Иймд нүхэнд тарьсан бутны орчмыг сийрэгжүүдэхдээ жижиг маажуур, цавчуураар
буюу гар сийрүүлэгч ашиглах нь тохиромжтой. Манай орны нөхцөлд чацаргана тариалсан
талбайн хөрсийг нэг зун 6-8 удаа сийрэгжүүлж зэрлэгийг устгах хэрэгтэй. Сийрүүлэлтийг
усалгаа бүрийн дараа хөрсний өнгөн хэсэг чийгээ алдаж өрөмдөхийн өмнө хийдэг.
Чацарганы суулгацыг тариалсны дараа 1-2 жилд эгнээ хоорондох хоосон талбайд төмс,
манжин, сонгино, лууван зэрэг хүнсний ногоо тарьж болох бөгөөд буг томорч үндэс нь
бүрэн ургаж гүйцсэнээс хойш ногоо тарьж хөрсний шим, тэжээлийг нь бууруулж болохгүй.
Чацарганы том талбайд тарьсан мод 80-100 см өндөр болсны дараа зөвхөн хонин сүрэг
оруулан бэлчээрлүүлэн хариулж талбайд ургасан зэрлэгийг устгуулна. Тэгэхдээ чацарганы
мөчир навч идэж байгаа эсэхийг хянаж байх хэрэгтэй. Үүний дараа шаардлагатай бол хөрс
сийрүүлэх арга хэмжээ авна.
Услах нь
Чацарганы бутны хэвийн ургалт, жил бүр жимслэхэд усалгаа чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
Усалгааны үед хөрс 40 см хүртэл норж чийглэг дунд зэргийн саарал хөрсөнд 70 хувь,
шаварлаг хөрсөнд 80 хувь, элсэрхэг хөнгөн хөрсөнд 60 хувь хүрч байвал сайн. Энэ нь нэг га
талбайд 600-800 метр3 ус орно гэсэн үг юм. Чацарганы бутыг тарьсан жил нь 8-аас
доошгүй удаа, дараагийн жилүүдэд 6-аас доошгүй усална. Тухайлбал:
1. Нахиа задрахын өмнө буюу задарч эхэлж байх үед 4-р сарын 20-30-ны орчим
2. Цэцэглэхийн өмнө 5-р сарын 10-20-ны хооронд
3. Бут цэцэглэж дуусаад мөчрийн өсөлт эхлэх үед 6-р сарын 5-15-ны хооронд
4. Үр тогтож, үрэвч томрох үед 6-р сарын сүүлчээр
5. Жимсний өнгө ногоон байснаа шаравтар болон хувирч эхлэх үед буюу 7-р сарын сүүлчээр

6. Мөчрийн өсөлт зогсох үед буюу 9-р сарын сүүлч 10-р сарын эхэн орчим
Манай хувьд усалгааг боржуулагчаар хийдэг.
Бордох нь
Чацарганы бут үржил шимтэй, хужир давсгүй сийрэгжүүлсэн хөрсөнд ургадаг тул
шим бордоо /бууц/ маш сайн үйлчилдэг. Хөрсөнд суулгацаа тарихын өмнө талбайг
бэлтгэх үедээ нэг га талбайд 40-60 тн бууц, 100-150кг фосфор, калийн бордоогоор
бордсон бол суулгац тарьснаас хойш 3 жилийн дараа эхний бордоог 1 га-д 30-40 тн
бууц, 50-90 кг супер фосфор, 60-80 кг азот буюу калийн бордоотой хольж бордоно.
Нүхэнд тарьсан бол шим болон эрдэс бордоогоор хооронд нь хольж хутгаад нүх рүүгээ
хийнэ.
Суулгац арчлах нь
Аль ч тохиолдолд чацарганы бут 25-40 см нэг иштэй түүнээс дээш мөчрүүд салаалан
зүг бүр лүүгээ жигд тэлж, ургасан байвал хөрс боловсруулах, услах, бордох, бутны
жимсийг түүхэд тохиромжтой байдаг. Ийм учраас бутыг жимслэж эхлэх хүртэл бутны
хооронд зэрэгцсэн илүү мөчрийг огтолж дэндүү нарийн урт мөчрийг тайрч хаяна. Хаьар
бүхэн бутны шүүс хөдлөхийн өмнө гэмтэж хатсан, хугарч гэмтсэн, өвчилсөн
мөчрүүдийг огтлон эрүүл ахуйн цэвэрлэгээ хийнэ. Бутыг залуужуулахын тулд 5-7 жилд
мөчир салаалах бэлчирт зөвхөн нэг мөчир үлдээж бусдыг огтлох хэрэгтэй. Аль ч
нөхцөлд чацарганы бут 2.4 метрээс өндөр байх шаардлагагүй. Чацарганы бутыг
хэлбэржүүлэх, хэрэггүй мөчрийг тухай бүр тайрч танахдаа ихээхэн болгоомжтой зөв
хандахгүй бол бут үхэх ба бутаа цаг тухайд нь арчилж байхгүй бол тэрээр хэлбэр дүрсээ
алдаж, ургацын хэмжээ буурч, эрт хөгширдөг. Намар жимс хурааж дууссаны дараа том
талбайн га тутамд 300-400 метр3 хэмжээгээр, нүх ухаж тарьсан бол даавуу, таараар
ороож хавар хүртэл байлгана.Энэ нь бутыг хөлдөх болон мэрэгчид идэхээс хамгаалж
байгаа хэрэгтэй.
Үхрийн нүд: Аливаа жимс, жимсгэний бут сөөг, мод нь хэдэн арван жилийн турш
анх тарьж суулгасан газартаа ургаж үр жимсээ өгөх учир тариалахдаа аль болохоор
алдаа гаргахгүй байх хэрэгтэй. Энэ нь талбайг зөв сонгох, хөрсийг тариалалтанд
бэлтгэх, тарих ургамлаа оновчтой зөв байрлуулах, тухайн нутаг орчны байгаль цаг
уурын нөхцөлд зохицсон арвин ургац өгдөг сортын эрүүл суулгацыг сонгож олох,
суулгацаа тарих, арчлан тордох арга технологийг сайтар эзэмшсэн байх явдал мөн.
Жимс, жимсгэнэ тариалахад тавих шаардлагууд: Жимс, жимсгэнийг тарьж
ургуулахдаа түүний амьдрах нөхцлийг бүрэн хангахгүй бол ургалт, үр жимсээ өгөх
хэмжээ өөрчлөгдөхөд хүрдэг. Мод сөөгний ургалтын бүх үе шат тодорхой хугацаанд
эхлэн, үргэлжилж, дуусах заагтай байдаг. Өсөлтийн үе шат бүхэн дараагийн үе шатны
бэлтгэл болдог бөгөөд өсөлтийн аль нэг үе шатанд агротехникийн горим зөрчигдвөл
ургац буурах юм уу онцгой тохиолдолд жимсний мод, сөөгтөх явдал гарна. Үүнээс
гадна гэрэл, дулаан, чийг, бордоо дутагдах, хүчтэй салхи шуурга, мөндөрт цохигдох,
хорхойд идэгдэх зэрэг нь ургацад муугаар нөлөөлнө.Хавар орой болтол хүйтэн сэрүүн
байх тохиолдолд нахиа оройтож задрах, цэцэглэх үед бүгчим халуун өдрүүд олон хоног
үргэлжилбэл муу цэцэглэх, ус чийг, бордоо дутагдвал модны өсөлт зогсох зэрэг гадаад
орчны нөлөөллийг ямагт бодолцох хэрэгтэй.

Талбай сонгох: Жимс жимсгэнэ тариалахад энгэр ээвэр, голлох салхинд өртөхгүй,
шим тэжээл сайтай, урсгал усаар услах боломжтой газрыг сонгож авах хэрэгтэй. Уулын
ар тал, намгархаг юм уу хайрга, хужиртай, бужигнасан цагаан саарал хөрстэй газрыг
сонгон авч болохгүй. Газрын гүний усны түвшин 1.5-1.8 м-ээс ойргүй, жимсний үндэс
зүг бүртээ жигд тархах боломжтой чулуугүй, зөөлөвтөр хөрсөнд жимс сайн ургана.
Хөрс боловсруулах: Сонгож авсан талбайнхаа хөрсийг 25-30 см гүн хагалж, хөрсөө
бутлан тэгшлээд хөрсний үржил шим муу бол малын бууцаар бордоно. Жимсний
суулгацыг хавар суулгах бол өмнөх намар нь хөрсөө бүрэн боловсруулж сайтар услаж
өвөлжүүлсний дараа хавар нь дахин сийрэгжүүлж бэлтгэнэ. Талбайг хуваах:Жимс
жимсгэний ургамлын наслах хугацаа, ургаж томрох үед үүсэх титэмийн хэмжээ,
хөрснөөс шим тэжээл авах боломж зэргийг харгалзан үхрийн нүдийг 1.5-2.5,
тариалахаар талбайн зохион байгуулалтыг хийх хэрэгтэй. Талбайн хэмжээ, жимс,
жимсгэний нийт мод сөөгний тоотой уялдаж өөр өөр байж болно.
Жимс,
жимсгэний ургамлын биологийн онцлог, сорт, хөрсний шинж чанар, хэрэглэх
агротехникээс хамаарч тэжээлийн талбай нь таримал бүрд өөр өөр байна.
Эгнээ Ургамал 1 га-д тарих

ургамлын тоо:
хооронд: хооронд:
1 Үхэр нүд 3 1 3333
Жимс, жимсгэний ургамал нь нэг байрандаа олон жил ургаж их хэмжээний шим
тэжээлийн бодис их шаарддаг тул доорхи хэмжээний бордоог хийнэ.
Залуу цэцэрлэгт Жимслэж буй цэцэрлэгт

Фосфор
Бууц Азот Кали Бууц Азот Фосфор
Кали цн.
Бүсүүд тн. цн. цн. тн. цн. цн.
цн .
Тарихын
40-60 - 8-10 5-6 - - - -
өмнө
Төв 1.8-
30-40 5-6 1.2-1.8 25-30 2-2.5 4.5-5.5 1.5-2.5
бүсэд 2.7
Тал
хээрийн 40-60 2-3 4-5 1.0-1.5 20-30 2 4 1.3
бүс
Говийн 2.2-
30-40 3.7-4.9 0.8-1.4 35-40 3-4 5-6 2-3
бүс 3.5
Жимсний залуу модонд азотын бордоог хавар, фосфор, калийн бордоог бууцтай хамт
намар нэмэлт бордоо болгон хийнэ. Жимслэж буй цэцэрлэгийг бодвол залуу цэцэрлэг илүү
бордоо шаардана. Иймээс хөнгөн хөрсөнд жил өнжөөд, үржил шимтэй хар шороон
хөрсөнд 2-3 жил өнжөөд нэг удаа 30-40 тн|га нормоор бууц хийнэ. Модны тогоо, тогооны
эргэн тойронд жил бүр 5-8 см зузаан бууцаар хучилт хийнэ. Ид жимслэлтийн үед бууц,
эрдэс бордооны хэмжээг 20-30 хувиар нэмэгдүүлнэ.
3.3.Бүтээгдэхүүний судалгаа

Чацарганы тосыг эмчилгээнд хэрэглэхдээ гол төлөв арьс, салст бүрхүүлйн үрэвсэлт
шархлаат өвчин, ялангуяа цацраг туяанаас үүссэн түлэнхийн шарх зэргийг эмчлэхэд маш
сайн үр дүнтэй ажээ. Мөн зүрх судасны өвчин, ходоод, улаан хоолойн шарх, арьсны
хөлдөлт түлэгдэлт, үрэвсэлт, рентген цацраг идэвхит туяаны хордолт зэрэг 30 гаруй төр-
лийн өвчний эмчилгээнд хэрэглэдэг.
Чацарганы цэвэр тосыг
 Арьсны туяаны түлэгдэл болон гэмтлийг анагаах,

 Ходоод, шулуун гэдэс, 12 нугалаа гэдэсний шархлалт болон улайсалтыг эмчлэх
 Эмэгтэйчүүдийн умайн хүзүүний сувгийн үрэвсэл, ургацаг, амсрын шарх болон
урагдалтыг анагаах
 Нарны болон бусад түлэгдэлт
 Хөлдөлт
 Элдэв механик гэмтлээс үүдсэн шарх, сорвыг төлжүүлэн эмчлэх үед зааврын дагуу
ууж болон түрхэж хэрэглэнэ.
Чацарганы шүүсний ач холбогдол:
 100% байгалийн гаралтай амин дэмээр хангагдана

 Хүний биеийн бодисын солилцоог тогтворжуулна
 Хүний биеийн эсэргүүцлийг сайжруулна
 Тамир тэнхээг сэлбэнэ
 Амьсгалын замын өвчнөөс урьдчилан сэргийлнэ
 Хорт хавдраас урьдчилан сэргийлнэ.
Чацарганы шүүсэнд аскорбины хүчил 68-144,9 мг/%, бетаин 295,4-370,8 мг/%, холин
2,95-35,5 мг/%, Р витамины бодис 95,8-217,8мг/%, катехин 81-209,7 мг/% агуулагдана.
Үхрийн нүдний шүүсний ач холбогдол
 100% байгалийн гаралтай амин дэмээр хангагдана

 Хүний биеийн бодисын солилцоог тогтворжуулж дархлаа сайжруулна
 Нүдний хараа сайжруулна
 Бүдүүн гэдэсний хорт хавдарын өсөлтийг удаашруулна
 Зүрхний болон насны доройтолын өвчнөөс урьдчилан сэргийлнэ
 Таргалалт, чихрийн шижинээс урьдчилан сэргийлнэ.
3.4.Үйлдвэрийн технологийн судалгаа

Чацарганы тос, шүүсийг уламжлалт болон орчин үеийн техник технологи ашиглан
үйлдвэрлэлийн зориулалтаар их хэмжээгээр үйлдвэрлэхэд дараах шат дамжлагууд орно.
1. Уламжлалт арга: Чацарганы жимсийг шахан шүүс гарган авна.

2. Шахаж авсан шүүсийг буцалган огцом хөргөх замаар каротиниод өндөртэй цэвэр
тос гаргаж авна. Каротиниод нь литр тутамд -450мг-аас багагүй байна.

4.ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
4.1.Зах зээлийн багтаамж, потенциалын таамаглал, цаашдын хандлага

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын тооцоогоор насанд хүрсэн хүн жилд дунджаар
87.6 кг, өдөрт 240 гр жимс, жимсгэний бүтээгдэхүүн хэрэглэх нь зохистой гэж үздэг.
Манай улсын нэг хүн 1990 онд 12 кг жимс, жимсгэнээр хийсэн бүтээгдэхүүн хэрэглэж
байсан бол сүүлийн жилүүдэд жимс, жимсгэний хэрэгцээ огцом өсч хүн ард байгалийн
гаралтай бүтээгдэхүүн тэр дундаа жимсний шүүс хэрэглэх сонирхолтой болж байна.
Өнөөдөр ОХУ, Монгол, Герман, Нидерланд, Вьтнам Канад зэрэг улс нийлээд дэлхийн
чацарганы хэрэгцээний 20 хувийг л хангаж байна. "Чацаргана" хөтөлбөрийг амжилттай
хэрэгжүүлж, боловсруулах үйлдвэр олноор байгуулвал манай улс үлдсэн 80 хувийг
дангаар хангах боломжтойг албаны хүмүүс ярьсан. Дэлхий дээр гурван төрлийн
чацаргана ургадгаас манайд хамгийн ашигтай хэлбэр болох яшилдуу чацаргана ургадаг
аж.
2012 онд дэлхийн хэмжээнд 1 сая 560 мянган ам.долларын чацаргана

экспортлосноос Вьетнам улс 230.796 мянган ам.долларын экспорт хийсэн байна. Энэ нь
уг бүтээгдэхүүний экспортын 14.8 хувийг эзлэж тэргүүлж байгаа гэсэн үг юм. Тэгвэл
Испани улс 173.222 мянган ам.долларын экспорт хийж, 11.1 хувийг эзэлж байна.
Өнгөрсөн онд Вьетнам улс 456,882 тонн, Испани улс 124,488 тонн, Нидерланд улс
51,454 тонн, Тайланд улс 292,005 , Хонконг 121,208 тонныг тус тус экспортолсон. Харин
экспортын нэгжийн үнийн хувьд дэлхийн улс орнууд маш их хэлбэлзэлтэй байна.
Тухайлбал, Унгар улс 1 тонн чацарганыг 6772 ам.доллараар экспортолсон нь 2010 оны
хамгийн өндөрт тооцогдож байна. Гэтэл Шинэ Зеланд 4383 ам.доллараар экспортолсон
байна. Чацарганы үйлдвэрлэл жил бүр харилцан адилгүй үр дүнтэй байдаг. Гэхдээ дээр
дурдсанаар сүүлийн хоёр жилд Вьетнам улс дэлхийн чацарганы худалдааны зах зээл дээр
жин дарсаар байгаа юм.
Тэгвэл өнгөрсөн онд дэлхийн хэмжээнд нийт 1 сая 876.318 тонн чацаргана
импортлосноос БНХАУ 351.796 тонн, ОХУ 249.952 тонн, Нидерланд 54.511 тонн,
Герман 128.352 тонныг тус тус импортолсон. Харин импортын нэгжийн үнийн хувьд
дэлхийн улс орнууд маш их хэлбэлзэлтэй байна. Тухайлбал, Нидерланд 1 тонн
чацарганыг 3.158 ам.доллараар импортолсон нь 2010 оны хамгийн өндөр өртөгт
тооцогдож байна. Цаашлаад өнгөрсөн онд Их Британи 2.138 ам.доллар, Франц 2.059
ам.доллараар тус тус импортолсон байна. Чацарганы импортын дэлхийн дундаж үнэ
1тонн нь 994 ам.доллар байгаа билээ.
Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамнаас хэрэгжүүлсэн “Чацаргана” хөтөлбөрийн үр дүнд

чацарганы тос, жүүс, ундааг стандартын дагуу үйлдвэрлэж, иргэдийн хэрэгцээнд
нийлүүлэхээс гадна чацарганы тосыг гэрээгээр Япон улсад экспортолж эхэлсэн бөгөөд
мөн Тайвань улс руу экспортлохоор болсон. Гэтэл манай улсад чацаргана боловсруулах
үйлдвэр тоотой хэдхэн байдагаас гадаад улс орнуудын хэрэгцээг хангаж чаддаггүй. 21-р
зууны иргэд нийлэг хүнс тэжээлээс татгалзаж байгалийн цэвэр органик бүтээгдэхүүн рүү
хошуурах болсон энэхүү сонирхолд нийцүүлэн манай улс чацарганыг боловсруулан
нэмүү өртөг шингээн дэлхийн стандартад нийцүүлэн үйлдвэрлэл явуулж олон улсын зах
зээлд экспортловол нүдээ олсон ажил болохоор байна. Тиймээс чацаргана боловсруулах
үйлдвэрүүдийг олноор байгуулах, хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага зүй ёсоор тавигдаж
бөгөөд чацаргана, үхрийн нүд боловсруулах үйлдвэрийн зах зээлийн багтаамж их

гадаад зах зээл бүрэн нээлттэй байгаа нь харагдаж байна.
4.2. Өрсөлдөгч байгууллагууд
Өрсөлдөгчийнхөө сул ба давуу талаа тодорхойлвол:

Увс Хүнс ХХК Шар доктор ХХК Манай ХХК
Нэр
20% 15% 5%-ийг эзлэх

Зах зээлийн төлөвлөгөөтэй.
эзлэх хувь
¨ Тоног төхөөрөмж Үнэ хямд, 100%
Давуу тал Үйл ажиллагаа нь сайтай. байгалийн гаралтай ямар
жигдэрсэн. Өөрийн Ажлын туршлагатай. нэг нэмэлт байхгүй.
гэсэн үйлчлүүлэгчтэй Өөрийн гэсэн
болсон. борлуулалтын сувагтай
болсон. Бүтээгдэхүүн
чанартай.
Зах зээлийг бүрэн Зах зээлийг хангаж
Сул Зах зээлийг бүрэн хангаж чаддаггүй. чаддаггүй
хангаж чаддагүй. 100% 100% байгалийн
байгалийн гаралтай гаралтай биш
биш
Манай ХХК хэдий чинээ стандартын шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж зах
зээлд нийлүүлж байна төдий чинээ үйлчлүүлэгчдийг татаж ашиг олно.
5.SWOT ШИНЖИЛГЭЭ

5.1.SWOT шинжилгээ буюу орчны шинжилгээ

Давуу тал: Сул тал:
 Эрүүл мэндэд өндөр ач тустай  Түүхий эд хадгалалтын горимын
 Олон төрлийн витамин агуулдаг шаардлага өндөр
 100% байгалийн гаралтай органик  Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжгүй
бүтээгдэхүүн  Төслийг бие даан санхүүжүүлэх
 Цэвэр байгалийн гаралтай боломжгүй
бүтээгдэхүүн
 Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан
хүнсний бүтээгдэхүүний нэр
төрлийг нэмэгдүүлнэ
 Борлуулалтын стратеги сайн
 Ажиллах хүчин чадварлаг
 Бүтээгдэхүүн чанартай
 Чацарганы тосны хэрэглээ өсч
байгаа
Боломж: Аюул занал:
 Үндэсний брэнд бүтээгдэхүүн  Шинэ бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчид
болох хэрэглэж дадахад хугацаа
 Үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх шаардагдах
 Зах зээл нээлттэй байгаа  Байгалийн хүчин зүйлийн нөлөөгөөр
 Борлуулж буй бүтээгдэхүүнийг ургац алдаж түүхий эдийн хомсдолд
дэлхийн зах зээлд гаргадаг бөгөөд орох
цаашид зах зээл өргөжих бүрэн  Салбарын өрсөлдөгч нэмэгдэх,
боломжтой. тэдний нөлөөлөл хүчтэй болох
 Засгийн газраас бодлого  Санхүүжилтийн эх үүсвэр
боловсруулан дэмжиж байгаа. бүрэлдэхгүй байх

5.2.TOWS шинжилгээ буюу стратеги хувилбарын сонголт

OS\Боломжийг ашиглаж давуу талаа OW\Боломжоо ашиглаж сул талаа багасгах
бэхжүүлэх\ стратегиуд
-Үйлдвэрлэлийг бүрэн хүчин чадлаар

ажиллуулах
-Нөхцөл сайтай зээл авч, төслийг
-Гадаад зах зээлд бүтээгдэхүүнийг санхүүжүүлэхэд дэмжлэг авах
таниулах
-Зар сурталчилгаа сайн хийж
бүтээгдэхүүнээ хэрэглэгчдэд таниулах
ST \Давуу талаараа аюулаас зайлсхийх\ -TW \Аюул болон сул талаа бууруулах
стратеги
-Өрсөлдөгчдийн судалгааг сайн хийж,
өрсөлдөөний үнийн стратеги барих -Гадаад, дотоодын компаниудаар хөрөнгө
оруулалт хийлгэх
-Тоног төхөөрөмжийг лизингээр авах
Бид зах зээлээ өргөжүүлэхийн тулд
> Зах зээлийг гүнзгийрүүлэх стратеги

> Зах зээлийг хөгжүүлэх стратеги
> Бүтээгдэхүүнээ шинэчлэх стратеги
гэсэн 3 стратегиас Зах зээлийг гүнзгийрүүлэх стратегийг сонгон ажиллана. Өөрөөр хэлбэл
үйлдвэрийг бүрэн хүчин чадлаар ажиллуулах, зорилтот зах зээл дээр борлуулалтыг
нэмэгдүүлэх, үр өгөөжийг дээшлүүлэхээр маркетингийн алхамуудыг үе шатгайгаар хийж
ажиллана. Учир нь манай зах зээл хангалттай багтаамжтай учир зар сурталчилгааг үр
ашигтай явуулах, борлуулалтаа нэмэгдүүлэх, экспортыг нэмэгдүүлэх, зах зээлийн хувь
хэмжэ өөртөө авах өргөжүүлэх гэсэн тактикийг баримтлан энэ стратегийг хэрэгжүүлнэ.
6.МАРКЕТИНГ ТӨЛӨВЛӨЛТ
Манай аж ахуй нь чацаргана, үхрийн нүд тариалж боловсруулан чацарганы тос,

чацаргана, үхрийн нүдний шүүс үйлдвэрлэн, маркетинг менежментийн зөв бодлого авч
хэрэгжүүлэн өөрийн орны хэрэглэгчид болон Япон, Солонгос зэрэг орнууд руу нийлүүлэн
экспортлоно.
6.1.Маркетингийн стратеги
Манай компани нь одоо байгаа бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нэвтрүүлэх гэж байгаа тул
зах зээлд бүтээгдэхүүн таниулах, гүн нэвтрэх стратегийг сонгон ажиллахаар төлөвлөж
байна.
Зах зээлд шинээр нэвтэрч байгаа тул нийт хэрэглэгч, худалдан авагчдад бүтээгдэхүүнээ
таниулах, хөгжүүлэх, тэдгээрийн сэтгэл зүйд нөлөөлөх, мөн өөрийн зах зээлийн цар хүрээ,
эзлэх хувийн жинг богино хугацаанд бий болгох тал дээр түлхүү анхаарч ажиллана.
Уг стратеги нь:
 Зах зээлийн байршилыг зөв тодорхойлж, түргэн хугацаанд хөлөө олох
 Үйлдвэрлэлийн жигд үйл ажиллагааг хянаж, техник, байрны ашиглалтыг
бүрэн хүчин чадалд хүргэж ажиллуулах
 Өөрийн үйлдвэрийн хэрэгцээт чацаргана, намар худалдан авч нөөцлөх
 Стандартын шаардлагад нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх
 Бүтээгдэхүүнээ олон нэр төрлийн сонголттойгоор үйлдвэрлэх
 Шинэ барааны тэмдэгт болон брэндийг бий болгох
 Хэрэглэгчдийг татах
 Чацарганы тосоо Япон болон Солонгос руу экспортлох
 Богино хугацаанд хэрэглэгчдийн сэтгэлд нийцсэн, олонд танил, байнгын
хэрэглээний бүтээгдэхүүн болох
 Гадаад зах зээлийг идэвхижүүлж ажиллах
 Нийт зах зээлийн эрэлтийг нэмэгдүүлэх
 Зах зээлд баттай байр суурь эзлэх.
6.3.Зах зээлийн сегментчилэл, зорилтот зах зээл

Жимс жимсгэний бүтээгдэхүүний хэрэглээ жил бүр өсөн нэмэгдэж байгаа бөгөөд
хамгийн төвлөрсөн газар нь Улаанбаатар хот юм.
Манай компани бүтээгдэхүүнээ борлуулах зорилтот зах зээлээ:
 Улаанбаатар хот /Үндсэн буюу гол зах зээл/
 Япон болон Солонгос руу гэсэн үндсэн 2 хэсэгт ангилж байна.
Улаанбаатар хотыг үндсэн зах зээлээр сонгох нь:
а/ Улаанбаатар хот нь Монгол улсын нийт хүн амын 44% нь байнгын оршин суудаг
хамгийн том зах зээл юм.
6.4.Борлуулалт, хувиарлалтын суваг

Дотоодын болон гадаадын зах зээл, хэрэглэгчдэдээ ойр байгаа нь хамгийн том давуу тал
бөгөөд энэхүү давуу талаа ашиглан дотоодынхоо зорилтот зах зээлийг бүрэн эзлэх,
байнгын хэрэглэгч үйлчлүүлэгчидтэй болох мөн гадаад зах зээлийг тэлэх бүрэн боломжтой
юм. Эндээс гарах давуу тал нь:
 Борлуулалтын сувагтайгаа ойр \ Улаанбаатар хотын зам харилцаа дэд бүтэц
хөгжсөн\
 Тээвэрлэлтийн явцад хугацаа бага зарцуулана
 Хэрэгцээтэй тоо хэмжээгээрээ, хүссэн хугацаандаа захиалах боломжтой
 Харилцагч, үйлчлүүлэгч байнгын түншийг дахин дахин хайх шаардлагагүй,
дараагийн худалдан авагч тодорхой болох
 Гологдол гарсан тохиолдолд тэр даруйд нь мэдэгдэх боломжтой зэрэг давуу
талуудтай.
Захиалгын дагуух хуваарилалтын суваг
Үйлдвэрлэгч Эцсийн хэрэглэгч

Эрэ лтийн дагуух
хуваарилалтын суваг
Үйлдвэрлэгч Худалдаачид
Эцсийн хэрэглэгч
6.5.Үнийн бодлого
Зах зээл дээр бүтээгдэхүүний үнийг тогтоох олон арга байдаг. Бүтээгдэхүүний үнэ нь
бүтээгдэхүүний шинж байдал, амт чанар төрлөөс хамаараад янз бүр байх юм.
Манай компани бүтээгдэхүүнийхээ үйлдвэрийн үнийг нэг талаас тухайн бүтээгдэхүүний
онцлог шинж чанар, хэрэглэгдэх хэмжээ, амт чанар үйлдвэрлэлийн болон тээврийн зардлыг
үндэслэн баримжаалан тогтооно.
Бид бараа бүтээгдэхүүнийхээ үнийг тогтоохдоо эрсдэл, үйлдвэрлэлийн нөхцөл байдал
зэрэгт тулгуурлан ялгавартай үнэ тогтоох аргыг сонгож байна.
Манай үйлдвэрлэлийн нэгж бараа бүтээгдэхүүний зах зээлийн борлуулалтын үнэ нь
төрөл, түүхий эдийн орц хэмжээ, амт чанар техник технологи, түүхий эдийн үнэ, тээврийн
зардал зэргээс шууд хамааралтай харилцан адилгүй тогтоогдох ба тэдгээрээс шалтгаалан
дараах ерөнхий томъёогоор тогтоогдоно.
“Бүтээгдэхүүний үнэ

Борлуулах үнэ = (Түүхий эд материалын өртөг + үйл ажиллагааны зардал)+ ашиг
Борлуулах үнэнэгж = Нийт Зардал+ (Нийт Зардал * ашгийн хувь)

Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний тоо
Дэлгүүрүүд
ийн
Хэрэглэгчдэд
борлуулалт
хүрэх үнэ
Манай компаний үнийн санал: ын хувийн
нэмэгдэл
Тээвэрлэлт
ийн зардал
Чацаргана боловсруулах
Эцсийн үнэ
үйлдвэрийн үйл
ажиллагааны зардал
Хадгалалт Тээвэрлэлт
ын зардал ийн зардал
Захиалгын хэмжээ их байх тусам нэг нэгж бүтээгдэхүүний өртөг буурч, харин бага байх
тусам өртөг нэмэгдэнэ. Гэвч бид үйл ажиллагааны үндсэн зарчим болох нэг ширхэг ч
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэнэ гэсэн зарчмыг баримталж ажиллана.
Манай болон өрсөлдөгч компаниудын үнэ

№ Нэр төрөл х/н Манай үнэ Увс Хүнс ХХК-ийн Шар Доктор ХХК
үнэ
1 Чацарганы цэвэр 100м 40000 төг 32000 төг 24500 төг
тос л
2 Чацарганы шүүс 1л 7000 төг 4000 \500мл\ 3800 \500мл төг
3 Үхрийн нүд 1 кг 3000 төг - -
Манай бүтээгдэхүүн 100% байгалийн гаралтай нэмэлт бодис ордоггүй.
6.6.Идэвхижүүлэлтийн бодлого

Манай компани идэвхижүүлэлтийн уян хатан бодлого авч хэрэгжүүлэх ба хэрэглэгч,

худалдан авагчдад шаардлагатай мэдээ мэдээллийг цаг алдалгүй хүргэж байх юм. Реклам,
зар сурталчилгаа, PR зэрэг идэвхижүүлэлтийн боломжит арга хэрэгслүүдийг ашиглан
хамгийн бодитой хэрэгжих, үр дүн нь богино хугацаанд харагдах цогц бодлогыг авч
хэрэгжүүлнэ.
Борлуулалтын идэвхижүүлэлтийн стратегийн үндсэн хэсгийн нэг болох хэрэглэгчдийн
зан байдалд нөлөөлөхийн тулд тэдний хүсэл сонирхол, худалдан авах шийдвэрт нь
нөлөөлж буй хүчин зүйл, худалдан авсны дараа үнэлэх үнэлгээ, хэрэглэгчдийн чадавхи
зэргийг судалснаар хэрэглэгчдийг тодорхой сегментүүдэд хуваан сегмент бүрт тохирсон
маркетингийн бодлого баримтлан ажиллана.
Чацарганы тос, шүүсийг хэрэглэгч, захиалагч нарт нийлүүлэх бүрдээ чанарын
баталгааг хамт өгч танилцуулна.
Мөн идэвхижүүлэлтийн гол хөшүүрэг болох борлуулалтын урамшуулалд анхаарал тавьж
ажиллах бөгөөд үүнд үнийн дүнгийн урамшуулал, дагалдах бүтээгдэхүүнүүд, хөнгөлөлт
зэрэг хамрагдана.
Идэвхижүүлэлтийн бодлогыг бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөгийн үе шат бүр дээр
ялгаатай бодлого боловсруулах учир дараах хүснэгтээр харуулав.
Идэвхижүүлэлтийн бодлого:
Амьдралын
Д/д Хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа
мөчлөг
Бүтээгдэхүүнээ зах зээлд нэвтрүүлэх:
- Бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэлээ хэрэглэгч, худалдан авагчдад
танилцуулах
Нэвтрэлтийн үе - Бүтээгдэхүүний давуу тал болох органик, цэвэр байгалийн
1 /Зах зээлд гаралтай гэдгээ танилцуулах \ариун цэврийн шаардлага хангасан
таниулах үе/ гэх мэт\
- Компанийн веб сайт болон үнэгүй блогийг нээж, компанийн
танилцуулга, үйлдвэрлэлийн технологи болон бүтээгдэхүүний
талаарх мэдээ мэдээллийг танилцуулах, бүтээгдэхүүн болон
үйлдвэрлэлийн давуу талаа тодотгож өгөх
Зах зээлийн гүнд нэвтрэх
- Үйлдвэр болон бүтээгдэхүүний нэрээ брэнд болгон хэрэглэгчдэд
хоногшуулах
- Бүтээгдэхүүний нэр төрөлөө нэмэгдүүлэх
2 Өсөлтийн үе - Өөрийн бүтээгдэхүүний хэрэглээг нэмэгдүүлэх үүднээс
хамтарсан сурталчилгааг өөрийн хэрэглэгчтэй хамтарч явуулах
- Хэрэглэгчдийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн бүтээгдэхүүний
загвараа сайжруулах
- Байнгын хэрэглэгчтэй болох
3 Тогтворжилтын - Тогтмол өсөлтийг бий болгох
үе
- Байнгын хэрэглэгчдээ урамшуулах, хөнгөлөлт эдлүүлэх

бодлогыг тогтмол явуулж байх
Зах зээлээ барих, тэлэх

4 Бууралтын үе - Бүтээгдэхүүн, технологио шинэчлэн дэлхийн чиг
хандлагад нийцүүлэх
7.ХҮНИЙ НӨӨЦ, ТӨЛӨВЛӨЛТ

7.1.Удирдлага, бүтэц зохион байгуулалт
Манай үйлдвэр нь удирдлага захиргааны хэсэг, үйлдвэрлэлийн хэсэгтэй байх бөгөөд

удирдлагын цомхон, чанартай системийг бий болгож ажиллахаар төлөвлөж байна.
Үйлдвэрлэлийн дадлагажсан, мэргэжилтэй боловсон хүчинг ажиллах орчин, цалин,
урамшууллын таатай нөхцлөөр хангаж, тогтвор сууршилтай ажиллуулах болно.
Үйлдвэрийн ажилтан тус бүрийг идэвхи санаалчлага, үр бүтээлтэй, амжилттай
ажиллуулах иж бүрэн системийг авч хэрэгжүүлэн, сар бүр төлөвлөгөө биелэлт, норм
хангуулж ажиллах юм. Үйлдвэрлэлийн процесын бүх шатанд удирдлага, менежментийн
систем, үйлдвэрлэл, технологийн найдвартай ажиллагаандаа хяналт тавьж чанарын болон
өгөөжийн менежментэд анализ хийн чанар, цаг ашиглалтыг мөрдлөг болгоно.
7.2.Байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалт

Манай байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалт нь удирдлага, захиргаа, аж ахуйн,
үйлдвэрлэл, гэсэн үндсэн хэсгүүдэд төвлөрөх бөгөөд удирдахад хялбар, нэг дор төвлөрсөн,
тодорхой системтэй байх юм. Үйлдвэрийн байртай холбоотойгоор цех, тасгуудын ажиллах
зарчим нь энгийн, орц гарцын норм, төлөвлөгөө, стандартын дагуу явагдах тул удирдлагад
элдэв хүндрэл бэрхшээл учрахгүй.
Захирал: Компанийн ерөнхий үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулж, компанийн

зориолго, зорилт төлөвлөгөөний дагуу явагдаж байгаа эсэхэд хяналт тавина. Мөн өөрийн
доор ажилладаг хүмүүсийн үүргийг байнга хянасны үндсэн дээр шаардлагатай өөрчлөлтийг
тогтоох, байгууллагын боловсон хүчний ажлын тушаал үүргийг хянах, төсвийн журам
бодлогод зохицуулан шагнах, албан тушаалыг бууруулах эсвэл дээшлүүлэх зэрэг санал
гаргах, эрх зүйн баримт бичигт гарын үсэг зурах, үйл ажиллагаа болон дүрмийг
сайжруулах, өөрчлөлт хийх зэрэг ажилуудыг хийж гүйцэтгэнэ. \мөн жижиг үйлдвэр учир
захирал нь гадаад харилцаа борлуулалтыг борлуулалтын менежертэй хамтран ажиллана.\
Захиргааны хэсэг: Санхүү, нягтлан бодох бүртгэл, борлуулалт, аж ахуй, хүний нөөц,
төлөвлөлтийн бүхий л асуудлуудыг хариуцаж ажиллах юм.
Үйлдвэрлэлийн хэсэг: Үйлдвэрийн үйл ажиллагаа, хүн хүч, түүхий эд материал, гэнэтийн
болзошгүй нөхцөл байдал зэрэг асуудлуудыг хариуцаж, үйлдвэрийн хэвийн найдвартай
ажиллагааг хангаж ажиллана.
Үйлдвэрийн газрын зохион байгуулалт нь техник технологи, түүний шинэчлэл,
өөрчлөлт, бүтээгдэхүүний чанарын хяналт, шалгалт зэрэгтэй шууд холбоотой бөгөөд энэ нь
бусад үйлдвэрүүдийг бодвол нилээд онцлог шинжтэй юм.
Үйлдвэрийн дарга нь нийт үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг хариуцаж ажиллах бөгөөд
цехүүдийн үндсэн үйл ажиллагааг хянан зааварчлана. Үйлдвэрлэл явуулах технологио

сонгох, бүтээгдэхүүний орц туршилтын хариу гэх мэтийг тооцоолон гаргана. Барааны
хөдөлгөөн, урсгал зэргийн төлөвлөх, хувиар гаргах, тоног төхөөрөмж техникийн сонголт,
хөдөлмөр зохион байгуулалт, нөөц болон хэрэгцээт материалын төлөвлөлтийг хийж
боловсруулна.
Үйлдвэрийн ажилчид түүхий эдийг бэлэн бүтээгдэхүүн болох хүртэлх үйл ажиллагааг
бүхэлд нь хариуцан ажиллана.
7.3.Байгууллагын удирдлагын стратеги

Байгууллагын алсын хараа, эрхэм зорилго, зорилтуудыг оновчтой шийдвэрлэж,
системчилсэн арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэн, гарсан алдаа, дутагдлыг засч
сайжруулах замаар чадвартай боловсон хүчин, шинэ технологи, шилдэг бүтээгдэхүүнээр
барилагын материалын зах зээлд өрсөлдөж ажиллана.
Байгууллагын дотоод үйл ажиллагааны үр дүнд тулгуурлан авч хэрэгжүүлдэг хамгийн
сайн стратеги бол чанарын менежмент юм. Ерөнхий хандлага нь шинжлэх ухааны үндэслэл
дээр нарийвчилсан төлөвлөгөөгөөр бэрхшээл хүндрэлийг дахин гаргахгүй байхыг зорьж
ажиллана. Чанарын менежментийг доорх хэсгүүдэд авч хэрэгжүүлнэ.
a) Үйлдвэрлэлийн чанарын менежмент
 Ажлын байр, цаг ашиглалт
 Дамжлага доторх систем
 Ажлын байрны уялдааны систем
 Хадгалалт, хамгаалалтын систем
 Системийн аюулгүй ажиллагааны систем
b) Бүтээгдэхүүний чанарын менежмент
 Бүтээгдэхүүний гарц, цаг, гологдол
 Бүтээгдэхүүний чанарын үнэлгээ
 Бутээгдэхүүний өнгө үзэмж
 Бүтээгдэхүүний тээвэрлэлт
c) Маркетингийн үйл ажиллагааны чанарын менежмент
 Хувиарлалтын сувгийн иж бүрэн систем
 Ашигт ажиллагаа үнэлгээ
 Маркетингийн төсвийн үнэлгээ
d) Хүний нөөцийн чанарын менежмент
 Удирдлагын системийн чанар
 Бүтцийн чанарын үнэлгээ
 Хүний хөгжлийн шинжилгээ
Дээрхээс дүгнэвэл дотоод ажиллагаа хэдий нягт, зөв уялдаатай байж чадна тэр хирээрээ
өгөөж буурахгүй байх юм. Дээрх хүчин зүйлс дээр авч хэрэгжүүлсэн чанарын
менежментийн ач холбогдолыг нэгдсэн байдлаар гарган “Value chain analysis”-аар дүгнэж
болно.
Milestone буюу алхам алхамаар стратеги:
Дээр дурдсанаар үйлдвэрлэлийн процест шууд чанарын менежментийн анализ хийх

замаар зардлаа зөв тооцоолж, орлогоо нэмэгдүүлэх бүрэн боломжтой.
Value chain: Үйл ажиллагааны элемент тус бүрийг задлан шинжилж хэрэгцээтэй
зүйлсийг нэмэгдүүлж, хэрэгцээ багатай үр өгөөж муутай тал дээр нь орлох шийдэл олж,
бизнесийн хүрээ хязгаарыг байнга тэлж, сар, улирал, жил бүрийн эцэст хяналтыг хийж,
тодорхой үр дүн тогтоох боломжыг олгоно. Хэрэв яг энэ зарчмыг баримталж ажиллаж
чадвал идэвхижүүлэлт, шагнал, урамшуулал, маркетингийн арга хэмжээ, санхүүгийн
зарцуулалт зэрэг удирдлагаас хэрэгжүүлж байгаа арга хэрэгслүүдийг жинхэнэ утгаар нь
явуулах боломжтой юм.
7.4.Ажиллах хүчний хэрэгцээ шаардлага

Ажилчдын анкетыг хавсралтанд хавсаргав.
Албан тушаал Шаардагдах Ажиллах сарын тоо
№
ажилчид
1 Захирал 1 12
2 Нягтлан бодогч 1 12
3 Төслийн зөвлөх 1 12
4 Борлуулагч 2 12
5 Агрономч 1 12
6 Технологич 1 12
7 Үйлдвэрийн ажилчид 8 12
8 Лаборант 1 12
9 Тариаланчид 5 12
10 Туслах ажилтан 1 12
11 Жолооч 1 12
12 Үйлчлэгч 1 12
13 Нийт 24
7.5.Хүний нөөцийн бүрдүүлэлт, сонгон шалгаруулалт

Төслийн хэрэгжилтэнд гарах хамгийн хүндрэлтэй зүйл бол мэргэжлийн боловсон
хүчинг бүрдүүлэх явдал юм. Хугацааны графикт шахагдан түргэн бүрдүүлэх шаардлагыг
менежментийн нарийн уялдаатай хийх ёстой. Өндөр цалингаас гадна бидний баримтлах гол
стратеги бол ажлын байрыг эрж хайж байгаа хүмүүсийг биш тодорхой хэмжээнд ажлаад
дадлага туршлагажсан, ажлын орчин нөхцлөө сайжруулахыг хүсэгчдэд чиглэгдэх юм.

Үйлдвэрийн үйл ажиллагааны найдвартай байдал, нууцын асуудал зэргээс хамааран

тогтвортой удаан хугацаанд мэргэшиж ажлуулах зорилготойгоор хүний нөөцийг бүрдүүлж,
сонгон шалгаруулахдаа анхнаас нь нарийн нягт системтэйгээр хөдөлмөрийн зах зээлээс
шилж авна.
Хүний нөөц бүрдүүлэлт:
Төлөвлөлт Элсүүлэлт Сонголт Ажилд авах
 Бэлэн байгаа  Мэргэшисэн  Өргөдлийн маягт  Ажил санал
нөөцөө үнэлэх ажиллагсадыг  Мэдээллийг болгох
 Ирээдүйн хайх нэгтгэн дүгнэх  Дадлагажуулах
хэрэгцээгээ  Тэдгээрт ажилд  Анхны ярилцлага  Мэргэжил
тодорхойлох орох сонирхол  Мэргэжлийн дээшлүүлэх
 Ирээдүйн төрүүлэх шалгалтын
хэрэгцээг магадлагаа
хангах хөтөлбөр  Төгсгөлийн
боловсруулах ярилцлага
 Сонголтын
шийдвэр
Ажлын байранд дараах хэлбэрээр сонголт хийнэ:

1. Дадлага туршлагатай буюу чадвартай иргэний нэрийг шууд дэвшүүлж
шийдвэрлүүлэх
2. 2 буюу түүнээс илүү тооны хүмүүсийг өрсөлдүүлэн шалгаруулж сонголт хийх
3. Их, дээд сургуулийн оюутан, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн
суралцагчдаас 3,4-р ангид суралцаж байхаас нь эхэлж сонголт хийн, гэрээ
байгуулж төгссөний дараа авч ажиллуулах
4. Өрсөлдөөнт шалгалтыг нээлттэй зарчмаар явуулж, сонголтыг ажлын байрны
тодорхойлолтыг үндэслэн өрсөлдөгч нарт зарлаж явуулах
5. Шалгалтын тестийг холболдох нэгжийн удирдлага боловсруулж ерөнхий захирал
эсвэл дэд захирлаар батлуулах
6. Хоёроос доошгүй бүрэлдэхүүнтэй шалгалтын комисс бүрдүүлж шалгалт авах.
7.6.Хүний нөөцийн сургалт, хөгжил

Төслийн хүрээнд төлөвлөж байгаа ажлын байранд үйлдвэрийн ажилчдын орон тоо
туссан учир тусгай арга хэрэгслийн дагуу сургалт зөвлөгөөн зохион байгуулна. Үүнийг
тоног төхөөрөмж нийлүүлэгч байгууллага хийж гүйцэтгэнэ. Харин төслийн зүгээс тухай
бүрийн төлөвлөгөө санаачлагыг хөрөнгө санхүүтэй холбоотой асуудлууд дээр нь дэмжиж
үйл ажиллаагааны ямар нэг доголдол, дутагдал гарахгүй байх талаас нь сайн тооцоолж

ажиллана. Үйлдвэрийн явцад дадлага олгох биш ихэвчлэн сэдэвчилсэн сургалтанд байнга
хамруулж байх юм. Сургалтуудыг ажлын байранд доорх байдлаар хийнэ.
 Дүрэм, зааварчилгаа өгөх
 Дагалдуулан ажиллуулах
 Зөвлөгөө өгөх
 Сэлгүүлэн ажиллуулах
 Хамтран ажиллах.
Сэдэвчилсэн сургалтын давуу тал нь цаг хугацаанд хэмнэлттэй бөгөөд олон ажилтанд
зэрэг хүрдгээрээ онцлогтой. Голчлон дотоод нөөц бололцоо бүхий мэргэжлийн хүмүүсээр
сургалтыг явуулах учраас эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэйгээр зогсохгүй сайн зохион
байгуулалттай хийгээд байгууллагад орчны эрүүл уур амьсгалыг бүрдүүлж өгдөг.
Ажиллагсдад өөрийн үйлдвэрийн онцлог, давуу талуудыг таниулах сургалт зохион
байгуулна. Бид цаашид зохих мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран ажиллана.
8.ЭРСДЭЛИЙН ШИНЖИЛГЭЭ БА БОЛОМЖУУД
Зах зээлийн нөхцөлд бизнесийн орчны өөрчлөмтгий, хувьсамтгай макро болон

микро эдийн засгийн нөлөөлөлд аж ахуйн үйл ажиллагаагаа буруу тооцоолох, орчны
хүчин зүйлсийг дутуу үнэлэх, маркетингийн болон удирдлагын шийдвэрийн болзошгүй
алдаанаас гарах гарз, хохирол, учирч болзошгүй эрсдэлийг үнэлж тооцох шаардлагатай.
Энэ төслийг хэрэгжүүлэх явцад дараахь төрлийн эрсдэл учирч болох магадлалтай юм.
 Түүхий эдийн үнийн хөөрөгдөл \Түүхий эдийн үнийн богино хугацааны
өсөлтөнд нөлөөнд өртөхгүй байхын тулд намар чацарганаа нөөцлөх\яагаад гэвэл
манай тариалах чацаргана нь өөрийн үйлдвэрийн хэрэгцээг бүрэн хангаж
чадахгүй учраас. үхрийн нүдний хувьд тариалсан үхрийн нүднээс илүү хэрэгцээ
байхгүй\
 Хавар намрын цочир хүйтэнд хөлдөж нэрвэгдэх \байгаль цаг агаарын байдлаас
хамаарч манах, хамгаалах\
 Өвчин хортон шавьж тархаж жимсний мод нэрвэгдэх
 Цахилгааны сааталтай холбоотой хөргөх төхөөрөмж ажиллахгүй болох \нэмэлт
цахилгааны үүсвэр худалдан авч бэлэн байлгах\
 Түлш шатахууны үнийн өсөлт нь үйлдвэрийн үйл ажиллагааны
зардлыг өсгөх магадлалтай \хавар намрын шатахуун өсөх магадлалтай улиралд
шатахуун нөөцлөх\
 Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, машин механизм импортоор нийлүүлэгдэх учир
валютийн ханшны өөрчлөлт
 Тоног төхөөрөмжийн эвдрэл гэмтэл \онц чухал ач холбогдолтой сэлбэг
хэрэгслийг нөөцлөх\
 Галын аюулгүй байдал хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа ханган ажиллаагүй
эрсдэл \ажилчдын хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй байдлыг нарийн чанга хяналт,
ажлын тогтсон дэг журам бий болгох\
 Эргэлтийн хөрөнгийн хомсдолоос шалтгаалан үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг
бүрэн ашиглаж чадахгүй байх \төслийн хөрөнгө оруулалтанд эргэлтийн
хөрөнгийг оруулж санхүүжилт авах\

 Үйлдвэрлэл нь хугацаандаа ашиглалтанд орохгүй байх \төлөвлөгөөний дагуу

үйлдвэрийг ашиглалтанд оруулах\
 Зах зээлийн өрсөлдөөний оролцоо, нөлөөлөл
 Хүнсний салбарын өөрчлөлт
 Санхүү, хөрөнгө, мөнгө, эдийн засгийн тогтворгүй байдал
 Нөөцийн хомсдлоос шалтгаалах сул зогсолт.
Улс орны эрчимтэй үйлдвэржилт ялангуяа хүнсний салбарын хөгжлийн хурдцаас хамааран
чацарганы эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэж, материал болон бусад түүхий эдийн үнийн өсөлтийг
бий болгох нь үйлдвэрийн түүхий эдийн хангамжинд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм.
Учирч болох эрсдэлүүдийг тооцож үйлдвэрлэлийг түүхий эдээр найдвартай хангах
үүднээс түүхий эдийн хоёрдогч эх үүсвэрийг тооцох шаардлагатай.
Энэхүү төсөлд эрсдлийг өндөр түвшинд тооцоолсон болно. Нийт хүчин чадлын 80
хувиар борлуулалтын орлогыг тооцож бүртгэсэн бөгөөд хэвийн болон хэвийн бус
хорогдлыг нэг жилд үйлдвэрлэж болох нийт бүтээгдэхүүний 1 хувиар тооцож тусгасан
болно.
Эрсдэлийг харьцангуй өндөр тооцож, ашгийн нормыг дундаж болон түүнээс доогуур
хэмжээнд авч үзэхэд ашиг үлдэж байгаа учраас уг үйлдвэр нь эдийн засгийн үр өгөөжтэй
байх боломжтой гэсэн дүгнэлтэнд хүргэж байна.
9.Үйлдвэрийн хүчин чадал

Жимс тариалах хүчин чадал
Төслийн Төслийн Төслийн Төслийн Төслийн
Бүтээгдэхүүний эхний жил Төслийн 2 Төслийн
№ Х\н 4 дэхь 5 дахь 6 дэхь 7 дахь
нэр дахь жил 3 дахь
жил жил жил жил
1 Чацаргана - 900 000 900 000
кг 1200000 1200000 1500000 1500000
хураалт
2 Үхрийн нүд - 90 000 90 000
кг 120 000 120 000 180 000 180 000
хураалт
50 гад 60000 чацаргана суулгаж тариална. 9 гад 30000 ширхэг үхрийн нүд тариална.
Чацарганы нэг бутнаас 25-35 кг жимс, үхрийн нүдний нэг бутнаас 6 кг жимс хураан авдаг.
Жич: Гэвч эхний жилүүдэд жимсийг бага хэмжээгээр өгдөг.
Боловсруулах үйлдвэрийн хүчин чадал
№ Бүтээгдэхүүний нэр Хоногт үйлдвэрлэх сарын хүчин чадал жилийн хүчин чадал
Чацарганы цэвэр шүүс 3977 л 1 050 000 л
1 87 500 л
Чацарганы цэвэр тос 68,1 18000 л

2 1500 л
10.Үйлдвэрлэлийн программ
Төслийн Төслийн Төслийн Төслийн Төслийн Төслийн
Бүтээгдэхүүний эхний жил Төслийн 2
№ Х\н 3 дахь 4 дэхь 5 дахь 6 дэхь 7 дахь
нэр дахь жил
жил жил жил жил жил
1 Чацарганы 630 000 630 000 630 000 1 050 1 050
1л 840 000 840 000
шүүс 000 000
2 Чацарганы 108000 108000 108000
100 гр 144000 144000 180 000 180 000
цэвэр тос
3 Үхрийн нүд - 90 000 90 000
кг 120 000 120 000 180 000 180 000

11.САНХҮҮГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
11.1. Төслийн зээлийн хөрөнгө оруулалт
№ Нэр төрөл Хэмжих нэгж Тоо ширхэг Нэг бүрийн үнэ Нийт үнэ \төг\
1 Газар худалдан авах га 59 50 000 000
2 Үхрийн нүдний суулгац ш 30000 3500 105 000 000
3 Үхрийн нүд жимс хураах комбайн ш 1 205 000 000 205 000 000
Чацарганы жүүсний үйлдвэрлэх тоног 250 000 000

ш 1
4 төхөөрөмж 250 000 000
Чацарганы тос үйлдвэрлэх тоног 50 000 000

ш 1
5 төхөөрөмж 50 000 000
6 Үйлдвэрийн байрны засвар \400м2\ 60 000 000
7 Жимс хадгалах агуулах \100тн\ ш 2 55 000 000 110 000 000
8 Түүхий эд худалдан авах \чацаргана\ тн 75 3 000 000 225 000 000
9 Түгээлтийн машин 18 000 000
Бэлэн бүтээгдэхүүний хөргөлттэй

10 агуулах \100тн\ 87 000 000
11 Худаг гаргах 2 15 000 000 30 000 000
12 Нийт 1 190 000 000
11.2.Өөрийн хөрөнгө оруулалт зардал

№ Хөрөнгө оруулалтын төрөл Нийт үнийн дүн

Өөрийн хөрөнгө оруулалтаар газар худалдан
1 Өөрийн хөрөнгө оруулалт 210,000,000 авч, чацарганы 60 000 суулгац худалдан
авсан байгаа
2 Нийт 210,000,000
11. 3.Х
өрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн хэлбэр
№ Хөрөнгө оруулалтын төрөл Нийт үнийн дүн

1 Өөрийн хөрөнгө оруулалт 210 000 000
2 Зээлийн хөрөнгө оруулалт 1,190,000,000
3 Нийт 1,400,000,000

11.4. Борлуулалтын орлого /7 жилээр/
№ Төслийн эхний Төслийн 4 дэхь жил Төслийн 6 дэхь

Төслийн 2 дахь жил Төслийн 3 дахь жил Төслийн 5 дахь жил Төслийн 7 дахь жил
жил жил
Нийт борлуулалт Нийт борлуулалт Нийт борлуулалт Нийт борлуулалт Нийт борлуулалт
Нийт борлуулалт Нийт борлуулалт
/ширхэг/Тоо хэмээ
Борлуулалтын
орлого /төг//
орлого /төг//
орлого /төг/
Тоо хэмээ
Тоо хэмээ
Тоо хэмээ
/ширхэг/
/ширхэг/
/ширхэг/
Бүтээгдэхүү
ний нэр Үнэ
төрөл
1 Чацарганы 4000
630 630 630 3 360 000 3 360 000 1 050 4 200 1 050 4 200 000
цэвэр шүүс 000 2 520 000 000 2 520 000 000 2 520 000 840 000 000 840 000 000 000 000 000
000 000
\1 л\
2 Чацарганы 10800 10800 2 880 000 2 880 000 3 600 3 600 000
2 160 000 2 160 000 108000 2 160 000 180
цэвэр тос \ 20000 0 0 144000 000 144000 000 000 000 180 000 000
000 000 000 000
100мл\
3 Үхрийн 3000 90 360 000 360 000 180 540 000 540 000
- - 270 000 000 90 000 270 000 000 120 000 120 000 180 000
нүд \кг\ 000 000 000 000 000 000
3 Нийт 4 680 4 950 000 4 950 000 6 600 000 6 600 000 8 340 8 340 000
000 000 000 000 000 000 000 000 000
Борлуулалтын орлогыг 9,10 бүлэгт заасны дагуу тооцов. 1 тн чацарганаас 700 л шүүс, 12 л тос гарахаар тооцсон.

11.5.Түүхий эд материал худалдан авах зардал

11.5.1 Нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд гарах түүхий эдийн зардлын тооцоо
Хэмжих нэгж Хэрэгцээт
№ Материалын нэр \жил\ Нэгж үнэ /төг/ Нийт зардал /жил/
1 Чацаргана тн 900 3000000 2 700 000 000

2 Нийт 2 700 0000 000
Эхний жилд чацаргана худалдан авах бөгөөд 2 дахь жилээс өөрийн тариалансан чацарганыг хэрэглэнэ.
11.5.2 Сав баглаа боодлын зардал
Хэмжих нэгж Сард Нэгж үнэ Нийт Нийт зардал

№ Материалын нэр Багтаамж
хэрэглэгдэх тоо /төг/ хэрэглэ /жил/
1 Шил 100мл ш 15000 40 180 000 7 200 000
2 Бөглөө ш 15000 30 180 000 5 400 000
3 Стикер ш 15000 40 180 000 7 200 000
4 Сав 1л ш 87 500 100 1 050 000 105 000 000
5 Нийт 124 800 000

11.6. Цалингийн зардал /төгрөгөөр/
Орон тоо Сарын Хугацаа

Албан тушаал цалин
Төслийн Төслийн 2 Төслийн 3 Төслийн 4 дахь Төслийн 5 дахь
2016
эхний жил дахь жил дахь жил жил жил
Захирал 1 900 000 10 800 000 10 800 000 10 800 000 10 800 000 10 800 000
Нягтлан бодогч
1 880 000 10 560 000 10 560 000 10 560 000 10 560 000 10 560 000
Зөвлөх 1 700 000 8 400 000 8 400 000 8 400 000 8 400 000 8 400 000
Борлуулагч 2 800 000 19 200 000 19 200 000 19 200 000 19 200 000 19 200 000
Агрономч 1 750 000 9 000 000 9 000 000 9 000 000 9 000 000 9 000 000
Технологич 1 750 000 9 000 000 9 000 000 9 000 000 9 000 000 9 000 000
Үйлдвэрийн 5
ажилчид 750 000 45 000 000 45 000 000 45 000 000 45 000 000 45 000 000
1
Лаборант
750 000 19 200 000 19 200 000 19 200 000 19 200 000 19 200 000
8
Тариаланчид
650 000 62 400 000 62 400 000 62 400 000 62 400 000 62 400 000
1
Туслах ажилтан
350 000 4 200 000 4 200 000 4 200 000 4 200 000 4 200 000
Жолооч 1 500 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000
1
Үйлчлэгч
350 000 4 200 000 4 200 000 4 200 000 4 200 000 4 200 000

24
Нийт
207 960 000 207 960 000 207 960 000 207 960 000 207 960 000
НДШ 11% 22 875 600 22 875 600 22 875 600 22 875 600 22 875 600
Дүн 230 835 600 230 835 600 230 835 600 230 835 600 230 835 600
11.7. Хөдөлмөр хамгааллын зардал
№ Материал Хэмжих нэгж Тоо хэмжээ Нэгжийн үнэ /төг/ Нийт үнэ /төг/
1 Галын хор /ОУ-5/ ш 5 25,000 125,000
2 Ажлын хувцас ш 50 55,000 2,750,000
Эмнэлэгийн анхны
3 ш 5 7000 35,000
тусламжийн материал
4 Ажлын бээлий ш 1000 1000 1,000,000
5 сард 3,910,000

11.8. Маркетингийн зардал
№ Мэдээллийн Төрөл Х\н Нэгжийн Тоо Сард Жилд давтагдах Нийт дүн \төг\
хэрэгслийн нэр үнэ давтагдах тоо
1 Радио FM үг 100 45 40 480 2,160,000
2 Телевиз Реклам мин 350,000 30 360 126,000,000
3 Сонин \Зар мэдээ, Нэг 2500 8 96 240,000
шуурхай зар удаа
4 Самбар лед сек 100 2 50 600 7,200,000
видео
5 Нийт 135,600,000
11.9. Үйл ажиллагааны зардал
№ Зардлын нэр Сар Жилд
1 Бичиг хэргийн зардал 100,000 1,200,000
2 Харилцаа холбооны зардал 500,000 6,000,000
3 Болзошгүй зардалууд 1,000,000 12,000,000
4 Цахилгаан 1,000,000 12,000,000
5 Эрсдэлийн зардал 10,000,000 120,000,000
6 Тээврийн зардал/шатахуун/ 1,000,000 12,000,000
7 Бусад зардал 500,000 6,000,000
8 Бордоо бууц 15,000,000 90,000,000
9 Нийт 259,200,000
11.10.Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн тооцоо

/төгрөгөөр/
Үндсэн Төслийн Төслийн 2 Төслийн 3 Төслийн 4 Төслийн 5 Төслийн 6 Төслийн 7

№ Үзүүлэлтүүд
хөрөнгө эхний жил дахь жил дахь жил дахь жил дахь жил дахь жил дахь жил
Барилга 157 500 000 157 500 000 157 500 000 157 500 000 157 500 000 157 500 000 157 500 000 157 500 000
1 Элэгдлийн зардал
- 10 395 000 10 395 000 10 395 000 10 395 000 10 395 000 10 395 000 10 395 000
/жилийн 6,6%/
Тоног төхөөрөмж 497 000 000 497 000 000 497 000 000 497 000 000 497 000 000 497 000 000 497 000 000 497 000 000
62 125 000 62 125 000 62 125 000 62 125 000 62 125 000 62 125 000 62 125 000
/жилийн 12,5%/
Тавилга эд хогшил 50 180 000 50 180 000 50 180 000 50 180 000 50 180 000 50 180 000 50 180 000 50 180 000
- 5 018 000 5 018 000 5 018 000 5 018 000 5 018 000 5 018 000 5 018 000
/жилийн 10%/
Тээврийн хэрэгсэл 223 000 000 223 000 000 223 000 000 223 000 000 223 000 000 223 000 000 223 000 000 223 000 000
37 018 000 37 018 000 37 018 000 37 018 000 37 018 000 37 018 000 37 018 000
/жилийн 16,6%/
Нийт элэгдлийн
5 114 556 000 114 556 000 114 556 000 114 556 000 114 556 000 114 556 000 114 556 000
зардал
ЗГ-н 2005 оны 233-р тогтоолын 2-р хавсралтанд заасан 2.3-д заасан шулуун шугамын аргаар тооцсон
№ Төслийн жилүүд
Үзүүлэлтүүд Төслийн 6 дахь жил Төслийн 7 дахь жил
Төслийн эхний жил Төслийн 2 дахь жил Төслийн 3 дахь жил Төслийн 4 дахь жил Төслийн 5 дахь жил
1 Борлуулалтын орлого 4 950 000 000 4 950 000 000 4 950 000 000 6 600 000 000 6 600 000 000 8 340 000 000 8 340 000 000
2 Борлуулалтын хорогдол 49 500 000 49 500 000 49 500 000 66 000 000 66 000 000 83 400 000 83 400 000
2.1 Борлуулсан бүт\өртөг 2 700 000 000 2 700 000 000 2 700 000 000 3 600 000 000 3 600 000 000 4 500 000 000 4 500 000 000
3 Борлуулалтын ашиг 2 200 500 000 2 200 500 000 2 200 500 000 2 934 000 000 2 934 000 000 3 756 600 000 3 756 600 000
4 Нийт зардал 1 064 351 600 1 064 351 600 1 064 351 600 1 424 293 259 1 400 493 260 1 553 654 420 1 529 854 453

4.1 Үйлдвэрлэлийн зардал 744 101 600 744 101 600 744 101 600 744 101 600 744 101 600 838 802 760 838 802 760
4.1.1 Цалингийн зардал /+НДШ/ 230 835 600 230 835 600 230 835 600 230 835 600 230 835 600 253 919 160 253 919 160
4.1.2 Үйл ажиллагааны зардал 259 200 000 259 200 000 259 200 000 259 200 000 259 200 000 285 120 000 285 120 000
4.1.3 Хөдөлмөр хамгааллын зардал 3 910 000 3 910 000 3 910 000 3 910 000 3 910 000 4 692 000 4 692 000
4.1.4 Элэгдэл хорогдлын зардал 114 556 000 114 556 000 114 556 000 114 556 000 114 556 000 126 011 600 114 011 600
4.1.5 Маркетингийн зардал 135 600 000 135 600 000 135 600 000 135 600 000 135 600 000 149 160 000 149 160 000
4.2 Санхүүгийн зардал 95 200 000 95 200 000 95 200 000 381 791 659 357 991 660 334 191 660 310 391 693
4.2.1 Урт хугацааны зээлийн эргэн

төлөлт, хүү 95 200 000 95 200 000 95 200 000 381 791 659 357 991 660 334 191 660 310 391 693
4.3
Татварын зардал 225 050 000 225 050 000 225 050 000 298 400 000 298 400 000 380 660 000 380 660 000
4.3.1
Үндсэн хөрөнгийн татвар 5 000 000 5 000 000 5 000 000 5 000 000 5 000 000 5 000 000 5 000 000
4.3.2
НӨАТ 220 050 000 220 050 000 220 050 000 293 400 000 293 400 000 375 660 000 375 660 000
5 Нийт ашиг 1 136 148 400 1 136 148 400 1 136 148 400 1 509 706 741 1 533 506 740 2 202 945 580 2 226 745 547
6 Орлогын Албан татвар 113 614 840 113 614 840 113 614 840 150 970 674 153 350 674 220 294 558 222 674 554
7 ОАТ төлсний дараах цэвэр ашиг 1 022 533 560 1 022 533 560 1 022 533 560 1 358 736 067 1 380 156 066 1 982 651 022 2 004 070 993
11.11. Нэгдсэн орлого үр дүнгийн тайлан
12.1. Зээлийн эргэн төлөлтийн нөхцөл
Хүсч буй зээлийн хэмжээ 1 190 000 000 төгрөг

Хүүгийн хувь хэмжээ /жилээр/ 8
Зээл ашиглах хугацаа 84 сар
Хөнгөлөлтийн хугацаа 36 сар

¹ ¯íäñýí çýýë Çýýëèéí õ¿¿ Íèéò òºëáºð ¯ëäýãäýë
1,190,000,000
1
Чацаргана, үхрийн -
нүд тариалах, 7,933,333
боловсруулах үйлдвэр байгуулах 7,933,333
төсөл 1,190,000,000
2 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
3 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
4 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000 12.2.Зээлийн график
5 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
6 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
7 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
8 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
9 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
10 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
11 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
12 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
13 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
14 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
15 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
16 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
17 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
18 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
19 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
20 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
21 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
22 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
23 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
24 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
25 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
26 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
27 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
28 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
29 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
30 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
31 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
32 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
33 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
34 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
35 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
36 - 7,933,333 7,933,333 1,190,000,000
37 24,791,666 7,933,333 32,724,999 1,165,208,334
38 24,791,666 7,768,056 32,559,722 1,140,416,668
39 24,791,666 7,602,778 32,394,444 1,115,625,002
12.3.Хөрөнгө оруулалтын төслийн өгөөжийн тооцоо

/төгрөгөөр/
№ Үзүүлэлт Дүн
1 Төслийн цэвэр ашиг 6 725 614 148
2 Төслийн хугацаа 7 жил
3 Жилийн дундаж ашиг 960 802 021
4 Төслийн нийт өртөг 1 190 000 000
5 Төслийн өгөөжийн хэмжээ 1,6 %



12.4.Төслийн үр дүнгийн үнэлгээ, өгөөж

Санхүүжилт хийсэн байгууллагаар жилд 2 удаа төслийн хэрэгжилт үр дүнгийн байдалд хяналт шинжилгээ үнэлгээ хийлгэнэ.
Төслийн үр өгөөжийг дараах үзүүлэлтүүдээр үнэлнэ:
1. Чацаргана боловсруулах үйлдвэр өргөжсөн байна.
2. Эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрийн үйл ажиллагаа жигдэрсэн байна.
3. 24 хүний ажлын байр шинээр нэмэгдсэн байх.
4. Чацаргана, үхрийн нүд тариалагч үйлдвэрлэгчид нэмэгдсэн байх.
5. Үйлдвэр нь цаашид өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлэх чадвартай болсон байна.
6. Экспортын хувь хэмжээ нэмэгдсэн байх
7. Улс орны хөгжилд тодорхой хувь нэмэр оруулсан байх
8. Эргэлтийн хөрөнгийн бие даасан эх үүсвэртэй болсон байна.

Төсөл хэрэгжих 7 жилийн хугацаанд тус үйлдвэр нь зах зээлд эзлэх өөрийн гэсэн байр суурьтай, санхүүгийн бие даасан эх
үүсвэртэй болж, зах зээлд өрсөлдөх чадвар бүхий үндэсний үйлдвэрлэгч болсон байна.

Хавсралт
Тоног төхөөрөмжийн зураг
Чацарганы тосны үйлдвэр

Энэхүү үйлдвэрийн шугам нь өдөрт 10 тн чацарганы тос үйлдвэрлэх хүчин чадалтай бөгөөд тос, түүхий эд шүргэлцэх хэсгийг зэвэрдэггүй
гангаар хийсэн.

№ Төхөөрөмжийн нэр Тоо ширхэг Цахилгаан хүчин чадал Тайлбар Загвар
Нарийн боловсруулах
1 2 0,75х2 Зэвэрдэггүй ган LYYG·80
тогоо
2 Өнгө гаргах тогоо 1 0,75 Зэвэрдэггүй ган LYYG·80
3 Халуун усны торх 1 Зэвэрдэггүй ган RSX75*50
4 Шүлтний хайрцаг 1 Зэвэрдэггүй ган JSX75*50
5 Цагаан шаварны торх 1 BTG40
YTS4/40
6 Тосны шахуурга 1 3

өнгө нь хувирсан
7 1 Зэвэрдэггүй ган TSX150X75X75
тосны торх
Зэвэрдэггүй ган
8 Доргилтот шүүлтүүр 1
шүүлтүүр
Эргэлтийн FY40
9 шингэнийг ялгах 1
төхөөрөмж
10 Агаар шахагч 1 V-0.6/0.7
11 Үнэр гаргах тогоо 1 Зэвэрдэггүй ган LYX80
12 Араа бүхий шахуурга 1 1,5 2CY3.3/3.2
DL0.25
Уут хэлбэрийн
13 1 Зэвэрдэггүй ган
шүүлтүүр
14 Уур гаргагч 1 ZFQ4.6
Өөхний хүчил
15 цуглуулагч 1 ZBQ40
төхөөрөмж
Уур шингэнийг ялгах
16 1 φ325X400
төхөөрөмж
Усны уурыг шүрших
17 1 QSWJ-80A
шахуурга
Төвөөс зугтаах
18 1 3 IS50-32-160
шахуурга
Түлш нүүрсний
19 Тос халаах зуух 1 RDL10
шаталттай
Халуун тосны
20 1 5,5 RY65-50-160
шахуурга
21 Халуун тосны торх 1
22 Тэлэгч тэвш YG45
23 Цахилгаан 1

удирдлагын хайрцаг
Суурьлуулах
24 1
материал
25 Суурьлуулах өртөг Тусдаа бодогдоно
26 Нийт 17,45

Чацарганы сироп үйлдвэрлэх шугам
Энэхүү үйлдвэрийн шугам нь чацарганыг бяцлах, ууршуулах, хатаах, зэрэг технологоор чацарганы сироп үйлдвэрлэх зориулалт
бүхий төхөөрөмж юм. Ууршуулах төхөөрөмж, хатаах цамхаг гэсэн хоёр гол төхөөрөмжөөс бүрдэнэ.

Ууршуулах төхөөрөмж:
Тоосруулан хатаах цамхаг
Тоног төхөөрөмжийн нэрсийн жагсаалт

1.Бүтээгдэхүүн дамжуулах систем:
№ Нэр Загвар Материал Тоо, ширхэг Тайлбар

1 Өндөр даралтат шахуурга HP500-25 SUS304 1ширхэг 5,5 кв
Бүтээгдэхүүн дамжуулах
2 дагалдах SUS304 1 бүрдэл Өөрөө бэлдэх
хоолой, эд анги
2.Ууршуулах систем:
№ Нэр Загвар Материал Тоо, ширхэг

1 Шүрших буу MDP25 SUS304 1 ширхэг
2 Ширших бууны суурь Дагалдах SUS304 1 бүрдэл
3 Шүрших бууны жааз Дагалдах SUS304 1ширхэг
3.Халуун салхины систем:

Анхан шатны агаар
1 Дагалдах Зэвэрдэггүй ган 1 бүрдэл
шүүгч
Дараагийн шатны
2 Дагалдах Зэвэрдэггүй ган 1 бүрдэл
агаар шүүгч
3 Салхи дамжуулагч 9-26-4А Зэвэрдэггүй ган 1 ширхэг 5,5 кв дамтамж өөрчлөгч
4 Холбоос Дагалдах SUS304 1 бүрдэл
Дулаан солилцох Залгаасгүй,
5 Дулаан дамжуулагч 1 бүрдэл
талбай 200м2 зэвэрдэггүй ган
Дотор тал: SUS304
δ=2
Халуун агаар
6 Дагалдах 1 бүрдэл
дамжуулах хоолой
Гадна тал: Q235
δ=2

4.Хатаах систем:

Дотор тал:SUS304
Халуун салхи
1 1 бүрдэл
хувиарлагч
Гадна тал: Q235
Дотор тал: SUS304 δ=2
2 Хатаах цамхаг 1 ширхэг
Гадна тал: зэвэрдэггүй ган
δ=0,7
3 Хатаах цамхагын хаалга SUS304 1 ширхэг
4 Гэрэлтүүлэгийн систем SUS304 1 ширхэг
5 Ажиглах систем SUS304 1 ширхэг
6 Хийн алх SUS304 6 ширхэг
Цамхагын доод хэсгийн
7 SUS304 1 ширхэг
эргүүлэг
8 Тавцан болон шат Дагалдах Q235 1 бүрдэл
5.Салхи хураах систем:
№ Нэр Загвар Материал Тоо Тайлбар

1 Цамхагаас салхи гарах хоолой Дагалдах SUS304 δ=2 1 бүрдэл
2 Эргүүлэгэн ялгагч MDFL850 SUS304 δ=2 1 бүрдэл
3 Хоёр давхар эргэх хавхлага MDQF200 SUS304 1 бүрдэл
4 Ялгагчийн жааз болон шат Дагалдах Q235 1 бүрдэл
5 Салхи гаргах холбоос Дагалдах SUS304 1 ширхэг

6 Усан хөөс бүхий тоос сорогч SUS304 1 бүрдэл

7 Тоос сорогчийн усны шахуурга Дагалдах SUS304 2 бүрдэл 0,75 кв
8 Усны эргэлтйин хоолой Дагалдах SUS304 1 бүрдэл
15 кв давтамж
9 Салхи цуглуулагч Дагалдах Q235 1 ширхэг
өөрчлөгч
10 Хий тавих хоолой Дагалдах Q235 1 бүрдэл
6.Бүтээгдэхүүн хүлээн авч хөргөх систем:

Агаарын чийгийг бууруулж хөргөх
1 KS-250 1 ширхэг 8 кв
машин
2 Бүтээгдэхүүн хүлээн авах гол сэнс 9-19-3A SUS304 1 ширхэг 1,5 кв
3 Бүтээгдэхүүн хүлээн авах гол хоолой Дагалдах SUS304 1 ширхэг
4 Бүтээгдэхүүн хүлээн авах гол ялгагч MDFL280 SUS304 1 бүрдэл
5 Ялгагчийн жааз Дагалдах SUS304 1 бүрдэл
6 Бүтээгдэхүүн хүлээн авах хавхлага MDF200 SUS304 1 бүрдэл
7 Бүтээгдэхүүн хүлээн авах торх Ø270х470 SUS304 1 бүрдэл
7.Удирдах систем:

Цахилгааны утас
1 Удирдах шүүгээ Дагалдах 1 ширхэг
захиалагч өөрөө бэлдэх
2 Хэмжүүр\тоолуур\ Дагалдах
3 Дамтамж өөрчлөгч 5,5 кв, 15 кв 2 ширхэг
Сөрөг даралт
4 1 бүрдэл
адмжуулагч
8.Бусад:

№ Нэр Загвар Материал Тоо, шихэрг Тайлбар

Төмөрлөг стандарт
1 1 бүрдэл
сэлбэг
Дупаан хадгалах
2 1 бүрдэл
хэрэгсэл
3 Будаг 1 бүрдэл
9.Сэлбэг

Шүрших нүх бүхий
1 5 ширхэг
хавтан
2 Тогоо хэлбэрийн араа 5 ширхэг
3 Таглаа 5 ширхэг
Өндөр даралтын
4 шахуургын таглах эд 1 бүрдэл
ангиуд
Өндөр даралтын зөөлөн
5 1 шихэг
хоолой
1 бүрдэл
6 Шүрших бууны толгой



Chtsargana Bolovsruulah 1.190

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chtsargana Bolovsruulah 1.190

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Чацаргана, үхрийн нүд тариалах, боловсруулах үйлдвэр байгуулах төсөл

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 1

XI.3. Хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн хэлбэр

11.5.1. Сав баглаа боодлын зардал

12.4.Төслийн үр дүнгийн үнэлгээ

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 2

 Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагын нэр: “..........” ХХК

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 3

Манай компани нь “Чацаргана, үхрийн нүд тариалах, боловсруулах” үйлдвэрийг

“..........” ХХК нь 2007 онд байгуулагдсан

Манай компани нь Монгол Улсын экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрөл хэмжээг

2.ТӨСЛИЙН ЗОРИЛГО, ЗОРИЛТ, ҮЕ ШАТ

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 5

2.1. Төслийн үндэслэл

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 6

Иймээс Засгийн газрын 2008-2010 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт "Чацаргана"

Энэхүү хөтөлбөрийн гол зорилго “чацарганыг бололцоотой бүх нутагт өргөн

Нийгэм соёлын орчны нөхцөл байдал:

Хүн төрөлхтний өмнө тулгарсан эдгээр асуудлуудыг шийдвэрлэхэд томоохон үүрэг

Жимс жимсгэнээр хийсэн аливаа бүтээгдэхүүн нь бусад байгалийн гаралтай

Эдийн засгийн орчин:

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 7

1. Байгальд ээлтэй дэвшилт технологи нэвтрүүлж эрүүл, баталгаатай бүтээгдэхүүнээр

2.Хүнсний баталгаат байдлыг хангахад хүнсний боловсруулах үйлдвэр, худалдаа,

3. Төр засгаас баталсан олон хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг сайжруулах зорилгоор иргэд,

5. Экологийн цэвэр хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг урамшуулан дэмжиж,

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 8

тэжээлийн болон эмчилгээ сувиллын зориулалттай 100% байгалийн гаралтай цэвэр

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 9

2.4.Төслийг хэрэгжүүлэх үе шат

№ Ажлын нэр 2015 он 2016 он 2016 он 2016.11 2016.09 2016.10- 2017.01

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 10

2.5.Төсөл хэрэгжих газар

3. Монгол улсын Газар, Тариалангийн салбарын хөгжилд үйлдвэрлэлийн болон хөгжлийн

Хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр Дүн мян \төг\ Эх үүсвэрийн эзлэх хувь

Өөрийн хөрөнгө оруулалт 210,000,000 15%

3.ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА

3.1.Түүхий эдийн судалгаа, сорт

Чацарганы макро, микро элементүүд

Нэр Үнс Мг/кг

Чацарганы сортуудын биохимийн үзүүлэлт

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 12

Сорт Тос % Хуурай Сахар % Хүчил % Витамин Каротин

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 13

Үхрийн нүд Тариалахаар урьдчилан бэлтгэсэн талбайд 50-60 см гүн, 40-50 см

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 14

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 15

3.2. Чацаргана тариалах, ургуулах, технологи

Чацарганы суулгац тарих нь

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 16

2. Цэцэглэхийн өмнө 5-р сарын 10-20-ны хооронд

4. Үр тогтож, үрэвч томрох үед 6-р сарын сүүлчээр

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 17

Манай хувьд усалгааг боржуулагчаар хийдэг.

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 18

Эгнээ Ургамал 1 га-д тарих

Залуу цэцэрлэгт Жимслэж буй цэцэрлэгт

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “......” ХХК 19

 Арьсны туяаны түлэгдэл болон гэмтлийг анагаах,

Чацарганы шүүсний ач холбогдол:

 100% байгалийн гаралтай амин дэмээр хангагдана

Үхрийн нүдний шүүсний ач холбогдол

 100% байгалийн гаралтай амин дэмээр хангагдана