Διαφάνεια 1

Στο σημερινό μάθημα θα ασχοληθούμε με τον γεωλογικό χρόνο.

Διαφάνεια 2

Αυτό το οποίο γίνεται γενικότερα γνωστό στους ανθρώπους, ή αυτό που τουλάχιστον
εμείς καταλαβαίνουμε, είναι το κομμάτι της προσωπικής μας ηλικίας, ή και των
προγόνων μας, όπως αυτό αποτυπώνεται συνήθως μέσα από τις φωτογραφίες. Από
νωρίς λοιπόν και εμείς και κατά συνέπεια τα παιδιά ερχόμαστε αντιμέτωποι με το
κομμάτι του χρόνου, το οποίο ορίζεται μέσα στα πλαίσια της δικής μας ζωής, η οποία
ξεκινάει από την γέννησή μας μέχρι και τον θάνατό μας.

Διαφάνεια 3

Βλέπουμε λοιπόν εδώ μέρα τον άνθρωπο, ο οποίος ορίζει, μπορεί να δει πίσω στο
παρελθόν του μέσα από το γεωλογικό δέντρο. Όλο αυτό γίνεται στη διάρκεια της ζωής
μας και μπορεί να προχωρήσει κάποιες γενιές πίσω ή μπορεί να ταξινομήσει με έναν
τρόπο, με τη γραμμή του χρόνου για παράδειγμα, γεγονότα τα οποία αφορούν τις
ιστορικές περιόδους ή γεγονότα αντίστοιχα του παρελθόντος τα οποία συνδέονται με
μια πολύ συγκεκριμένη χρονολογική γραμμή.
Διαφάνεια 4

Για να δούμε όμως τι συμβαίνει σε σχέση με το συνολικότερο κομμάτι του χρόνου, με

την ηλικία της γης. Μιλάμε λοιπόν για την ηλικία του ανθρώπου η οποία είναι
συγκεκριμένη, είναι κατανοητή, μπορεί ένα παιδί λοιπόν για παράδειγμα να κατανοήσει
και το 100 χρόνια πριν ή και το 200 χρόνια πριν, μέσα από την ηλικία του παππου ή της
γιαγιάς και βεβαίως το κομμάτι των γεγονότων που τοποθετούνται κατά τις ιστορικές ή
αντίστοιχα προϊστορικές περιόδους.
Πάμε όμως τώρα να δούμε τι συμβαίνει με τα γεγονότα τα οποία χαρακτήρισαν,
σημάδεψαν τη ζωή της γης, δηλαδή αυτό που λέμε τα γεωλογικά γεγονότα.
Διαφάνεια 5

Τα γεωλογικά γεγονότα καταγράφονται μέσα από ένα άλλο ρολόι, μέσα από μια άλλη
μορφή, τη μορφή την οποία έχουνα τα ποικίλα πετρώματα τα οποία εμφανίζονται στη
γη. Η ηλικία λοιπόν της γης είναι το χρονικό διάστημα το οποίο πέρασε από την στιγμή
που δημιουργήθηκε ως ουράνιο σώμα μέχρι σήμερα. Αυτό ακριβώς το διάστημα,
δηλαδή το διάστημα από τη δημιουργία της γης μέχρι σήμερα, είναι το διάστημα το
οποίο καθορίζει, αποτελεί τον γεωλογικό χρόνο.

Διαφάνεια 6
Γενικά να πούμε ότι το κομμάτι του γεωλογικού χρόνου είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη
έννοια για τους μαθητές, καθώς συνδέεται και γενικότερα για όλους τους ανθρώπους,
καθώς συνδέεται με βιολογικά γεγονότα και γεωλογικές διεργασίας. Τόσο τα βιολογικά
γεγονότα όσο και οι γεωλογικές διεργασίες, κυρίως βέβαια τα γεωλογικά γεγονότα είναι
γεγονότα τα οποία ενδιαφέρουνε πάρα πολύ τους μαθητές και από την άλλη πλευρά
μπορούν εύκολα να απεικονιστούν. Οι γεωλογικές διεργασίες είναι πολύ πιο δύσκολα
κατανοητές από τους μαθητές καθώς αποτελούν διεργασίες οι οποίες συμβαίνουνε
πάρα πολύ αργά και επειδή ακριβώς συμβαίνουν αργά και δεν τοποθετούνται μέσα στο
πλαίσιο της ζωής των μαθητών ή στα χρονικά πλαίσια τα οποία οι μαθητές είναι εύκολο
να καταλάβουν, γι’ αυτό το λόγο αποτελούν διαδικασίες οι οποίες είναι εξαιρετικά
δύσκολες στην κατανόηση.

Διαφάνεια 7

Πάμε να δούμε λίγα πράγματα για την γεωλογική ιστορία της γης. Η γεωλογική ηλικία
της γης καταγράφεται μέσα από πετρώματα τα οποία έχουν βρεθεί. Γενικότερα
μεγαλύτερη ανάλυση για την καταγραφή της γεωλογικής ιστορίας της γης γίνεται στο
μάθημα “Ο κόσμος”, επομένως εδώ θα προχωρήσω απλά και μόνο στην αναφορά
στοιχείων τα οποία μας βοηθούν να καταλάβουμε, να κατανοήσουμε την ηλικία της γης.
Έχουν γίνει λοιπόν μετρήσεις, το πώς γίναν αυτές οι μετρήσεις θα το δούμε στη
συνέχεια μέσα από τη ραδιοχρονολόγιση στην οποία θα αναφερθούμε. Έχουν γίνει
λοιπόν μετρήσεις οι οποίες συμβάλλουν στην κατανόηση της ηλικίας της γης. Αυτές οι
μετρήσεις έγιναν είτε σε μετεωρίτες, που οι μετεωρίτες είναι πρωτογενοί σώματα του
ηλιακού συστήματος που ξεφεύγουν από τη τροχιά και βρίσκονται στη γη. Οι μετεωρίτες
αυτοί φαίνεται ότι έχουν ηλικία 4,5 δισεκατομμύρια έτη. Άλλες αποδείξεις για την ηλικία
της γης είναι το παλαιότερο ηφαιστειακό πέτρωμα, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι έχει
ηλικία 3,7 δισεκατομμύρια έτη.
Διαφάνεια 8

Πετρώματα τα οποία βρέθηκαν στη Γροιλανδία και η ηλικία τους είναι 3,7 με 3,8
δισεκατομμύρια έτη. Κρύσταλλοι ζιρκονίου που βρέθηκαν μέσα σε λίμνες της
Αυστραλίας, σε ιζηματογενή πετρώματα δηλαδή, σε πετρώματα λιμνών της Αυστραλίας,
και τα οποία έχουν ηλικία 4 με 4,2 δισεκατομμύρια έτη.

Διαφάνεια 9

Και φυσικά τα πετρώματα τα οποία μεταφέρθηκαν από τη σελήνη στη γη με το

διαστημόπλοιο Apollo, τα οποία χρονολογήθηκαν και βρέθηκε ότι η ηλικία τους είναι 4,4
με 4,5 δισεκατομμύρια έτη. Επειδή η Γη δημιουργήθηκε σε σύγχρονο χρόνο με τη
σελήνη, γι’ αυτό το λόγο συμπεραίνουμε μέσα από τις αποδείξεις οι οποίες υπάρχουν
πάνω στην επιφάνεια της Γης, είναι εγκλωβισμένες μέσα σε πετρώματα, αλλά και με το
ταξίδι του ανθρώπου στη σελήνη αλλά και μέσα από τους μετεορήτες, βρίσκουμε την
ηλικία της Γης, η οποία αντρέπει παλαιότερες αντιλήψεις και τοποθετείται κοντά στα 4,5
δισεκατομμύρια έτη.
Να πούμε ότι όλο αυτό το κομμάτι του υπολογισμού της ηλικίας της γης είναι ένα
κομμάτι το οποίο ανήκει στη σύγχρονη ιστορία της επιστήμης καθώς συνδέεται με την
ανακάλυψη αφενός μεν με τα ταξίδια των ανθρώπων στο διάστημα και κατά δεύτερο
λόγο συνδέεται με την ανακάλυψη της ραδιενέργειας την οποία και χρησιμοποιεί σαν
τον ηλικιακό μετρητή της ηλικίας της γης.

Διαφάνεια 10

Για να δούμε με ποιον τρόπο γίνεται ο υπολογισμός της ηλικίας των πετρωμάτων. Την
ηλικία λοιπόν των πετρωμάτων, το ποιο πέτρωμα είναι προγενέστερο και ποιο πέτρωμα
είναι μεταγενέστερο μπορούμε να την αναζητήσουμε πάνω σε πετρώματα. Γενικά τα
πετρώματα μπορούν να χαρακτηριστούν ως τα σκόρπια παλαιοντολογικά αρχεία της
ιστορίας του πλανήτη. Καθώς προχωράμε σε βάθος η έρευνα αυτή γίνεται ακόμη πιο
δύσκολη.
Διαφάνεια 11

Όλα τα γεγονότα τα οποία έχουν συμβεί στην επιφάνεια της γης, έχουν αφήσει τα ίχνη
τους πάνω στα πετρώματα, είτε με τη μορφή ιζημάτων, δηλαδή πετρώματα τα οποία
αποτίθενται το ένα πάνω στο άλλο, είτε με εκχύσεις λαβών, είτε μέσα από τις πτυχώσεις
δηλαδή το στραπατσάρισμα θα λέγαμε του φλοιού της γης, το λύγισμα του φλοιού της
γης, είτε μέσα από τα ρήγματα, είτε μέσα από τα απολιθώματα.

Διαφάνεια 12

Γενικά είναι μια καλή ευκαιρία να αναφερθούμε λίγο στο κύκλο των πετρωμάτων και να
πούμε ότι στα πετρώματα συναντάμε γενικά ένα συνεχή κύκλο ο οποίο ξεκινάει με τη
διαδικασία της διάβρωσης και της απόθεσης των πετρωμάτων, είτε σε κατώτερα
κομμάτια του ανάγλυφου, τα οποία χαρακτηρίζουμε πεδιάδες, είτε στη συνέχεια στους
πυθμένες των ωκεανών, το οποίο γίνεται με τη βοήθεια του νερού. Στη συνέχεια, καθώς
τα πετρώματα στους πυθμένες των ωκεανών τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλλο σε
επάλληλες στρώσεις, αποτελούν αυτό που λέμε ιζηματογενή πετρώματα, γιατί από το
βάρος των υπερκείμενων πετρωμάτων, τα κατώτερα στρώματα αποκτούν μια σταθερή
δομή και κατά συνέπεια όταν αναδύονται αποτελούν τα ιζηματογενή πετρώματα, τα
έχετε δει πολλές φορές στη παραλία, έχουν κόκκους και κροκάλες, τα οποία φαίνονται
ότι είναι ενωμένα σε ένα συμπαγές πέτρωμα. Τα ιζηματογενή πετρώματα κάτω από
συγκεκριμένες συνθήκες πίεσης αλλάζουν μορφή, μετατρέπονται σε μεταμορφωμένα,
δηλαδή αλλάζει η δομή των υλικών που υπάρχει σε αυτά, χωρίς να αλλάζει η χημική
σύσταση των υλικών. Όταν αυτά τα πετρώματα βρεθούν σε πάρα πολύ υψηλές
συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας λιώνουν με αποτέλεσμα να μας δίνουν τα μαγματικά
πετρώματα, τα πετρώματα τα οποία βγαίνουν ή στερεοποιούνται (πλουτωνικά
πετρώματα μέσα στις ροές λάβας οι οποίες υπάρχουν στο εσωτερικό της γης, στις
σωληνώσεις) είτε στη συνέχεια με τη μορφή λάβας η οποία εγχύεται πάνω στο
ανάγλυφο. Σε όλες αυτές τις μορφές που περιγράψαμε πιο πριν, είτε μιλάμε για
ιζηματογενή πετρώματα είτε για μεταμορφωμένα, είτε για μαγματικά, σε όλα αυτά είναι
αποτυπωμένη γενικά ιστορία της γης.

Διαφάνεια 13

Όπως είπαμε και πιο πριν, τα ιζηματογενή πετρώματα χαρακτηρίζονται από μια
επαλληλία.
Τι είναι τα ιζήματα: Τα ιζήματα είναι γεωλογικά υλικά κατακερματισμένα. Αυτά τα
γεωλογικά υλικά μπορεί να προέρχονται κυρίως από τον στερεό φλοιό, αλλά και τον
θαλάσσιο φλοιό, και να αποτίθενται σε χαμηλότερα βάθη, με τη βοήθεια έντονων
ρευμάτων, τα οποία υπάρχουν στο υποθαλάσσιο ανάγλυφο, αλλά και στο ανάγλυφο το
ηπειρωτικό μεταφέρονται σε κατώτερα σημεία με τη βοήθεια του αέρα, είτε με τη
βοήθεια του νερού. Γενικά λοιπόν αυτά τα κατακερματισμένα γεωλογικά υλικά τα οποία
προέρχονται από τη διάβρωση των εδαφών ή των πετρωμάτων τοποθετούνται σε
ηπειρωτικές ή σε θαλάσσιες λεκάνες απόθεσης. Στην αριστερή εικόνα βλέπουμε μια
τυπική στρωματογραφία και βλέπουμε ότι τα πετρώματα τα οποία βρίσκονται στο
κατώτερο σημείο είναι παλαιότερα πετρώματα πάνω σε αυτά έχουν αποτεθεί άλλα
πετρώματα πιο καινούρια, δημιουργώντας την ακολουθία την οποία βλέπετε και η οποία
ονομάζεται στρωματογραφία. Οι ηλικίες των πετρωμάτων σε μια στρωματογραφία
μεγαλώνουν αναλογικά με το βάθος. Επομένως στις εικόνες που βλέπουμε, τα
πετρώματα που βρίσκονται πιο χαμηλά είναι τα πετρώματα το οποία είναι παλαιότερα
σε ηλικία, ενώ όσο πιο ψηλά ανεβαίνουμε τόσο πηγαίνουμε σε στρωματογραφίες, σε
πετρώματα τα οποία είναι νεότερα σε ηλικία.
Στη στρωματογραφία μπορεί να επιδράσουν περιβαλλοντικές δυνάμεις οι οποίες μπορεί
να είναι πάρα πολύ έντονες, για παράδειγμα μια ροή λάβας, ή να δημιουργηθεί ένα
ρήγμα και να αλλάξει το έδαφος. Τότε αυτό δημιουργεί καινούριες δομές, διαταράσει τη
στρωματογραφία, όπως βλέπουμε στη δεξιά εικόνα, σε κάθε όμως περίπτωση ο τρόπος
με τον οποίο μπορούμε να πούμε ότι ένα πέτρωμα είναι παλαιότερο από ένα άλλο είναι
κυρίως με βάση τις φυσικές του ιδιότητες, δηλαδή το χρώμα και το σχήμα που
δημιουργούν οι επαλληλίες στο έδαφος.
Η πυκνότητα ή η αραιότητα στα υλικά τα οποία απαντώνται αντιπροσωπεύουν αφενός
μεν διαφορετικές ηλικίες και αφετέρου διαφορετικές συνθήκες απόθεσης οι οποίες
γενικά μετρώνται και μελετόνται από τους γεωλόγους.
Επομένως, στη δεξιά εικόνα αν θέλαμε να τοποθετήσουμε τα πετρώματα από το
παλαιότερο στο νεότερο, το παλαιότερο πέτρωμα είναι αυτό που βρίσκεται στη βάση.
Βλέπουμε ότι υπάρχει μια επαλληλία, υπάρχει δηλαδή μια στρωματογραφία, η οποία
όμως διαταράσσεται (στο κέντρο και προς τα κάτω) από ένα ρήγμα. Αυτό σημαίνει ότι
έχει μεν διαταραχθεί η ισορροπία, η στρωματογραφία των πετρωμάτων, εντούτοις αν
βρω πετρώματα τα οποία έχουν αυτό το μαύρο χρώμα σε γειτονικές περιοχές, σημαίνει
ότι τα πετρώματα αυτά ανήκουν στην ίδια γεωλογική περίοδο. Το ρήγμα έχει
προκαλέσει απλά την αλλαγή στη διαστρωμάτωση των πετρωμάτων. Αυτό δε σημαίνει
όμως ότι η αλλαγή στη διαστρωμάτωση έχει αλλάξει η ηλικία των πετρωμάτων.
Διαφάνεια 14

Από τα προηγούμενα καταλαβαίνουμε ότι όσο πιο βαθιά πηγαίνουμε στο εσωτερικό της
γης (στη λιθόσφαιρα, δηλαδή στο φλοιό και στο άνω μέρος του μανδύα) τόσο
παλαιότερα πετρώματα συναντάμε και με αυτό το τρόπο μπορούμε να καταλάβουμε
ποιο γεγονός στην ιστορία της γης συνέβη παλαιότερα και ποιο γεγονός είναι πιο
σύγχρονο. Αυτό ακριβώς, δηλαδή η επαλληλία ή η στρωματογραφία της γης, μας
βοηθάει στο να καταλήξουμε και να μιλήσουμε για σχετική χρονολόγηση των
στρωμάτων.

Διαφάνεια 15

Εδώ βλέπετε πετρώματα που φαίνεται η επαλληλία τους, αλλά σε αυτή την εικόνα
αποτυπώνεται μια πτύχωση. Βλέπετε λοιπόν ότι υπάρχει στρωματογραφία η οποία
όμως είναι διαταραγμένη. Μέσα από τέτοιες πτυχώσεις για παράδειγμα δημιουργούνται
τα βουνά. Κοιτάξτε λοιπόν στη στρωματογραφία αυτή πώς φαίνονται τα χρώματα και τα
υλικά τα οποία έχουν δημιουργηθεί στην ίδια χρονολογική περίοδο. Εδώ βλέπετε ένα
πέτρωμα το οποίο κατεβαίνει κάθετα (σκούρο καφέ) και είναι ένα πέτρωμα το οποίο
μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως πάρα πολύ νεαρό πέτρωμα, καθώς βλέπουμε ότι
η απόθεσή του βρίσκεται στα ανώτερα σημεία του συγκεκριμένου όγκου.
Επομένως βλέπουμε ότι παλαιότερα πετρώματα, όπως αυτό το γκρίζο, σχεδόν μπορεί
να φτάσουν στην επιφάνεια του εδάφους και να αποκαλυφθούν. Αυτό όμως δεν
σημαίνει ότι είναι πρόσφατα πετρώματα, αλλά ότι σε σχέση με αυτό το έντονο καφέ
πέτρωμα δημιουργήθηκαν σε πολύ παλαιότερες χρονολογικές περιόδους. Επομένως
προκειμένου οι γεωλόγοι να μιλήσουν για την ηλικία των πετρωμάτων βρίσκουν τα
πετρώματα που υπάρχουν σε μια περιοχή, ακόμα και όταν η στρωματογραφία
χαρακτηρίζεται από πτυχώσεις, και τα πετρώματα αυτά τα τοποθετούν ηλικιακά σε
σχέση με τα υπόλοιπα υλικά τα οποία έχουν βρεθεί στη συγκεκριμένη περιοχή. Δηλαδή
κοιτάμε στη πραγματικότητα τη σύσταση και τη διαστρωμάτωση των υλικών και αυτή η
σύσταση και η διαστρωμάτωση των υλικών μπορεί να μας δώσει τη σχετικότητα των
πετρωμάτων. Αυτή λοιπόν είναι η σχετική χρονολόγηση η οποία γίνεται στα πετρώματα.
Ερώτηση: Μπορείτε να επαναλάβετε αυτό με το σκούρο και το ανοιχτό καφέ;
Απάντηση: Κατά τη διάρκεια μιας πτύχωσης, δηλαδή κατά τη διάρκεια που ασκούνται
δυνάμεις εκατέρωθεν των πετρωμάτων, τα πετρώματα παρά το γεγονός ότι δείχνουν
σταθερά και αμετακίνητα, όπως και όλα τα υλικά, έχουν ένα όριο ελαστικότητας. Όταν
λοιπόν υπερβεί το όριο της ελαστικότητας, τα πετρώματα βλέπετε στραπατσάρονται,
σπάζουν, δημιουργούν ρωγμές και παρά το γεγονός ότι έχει διαταραχθεί η
συγκεκριμένη στρωματογραφία μπορούμε με ευκολία να δούμε ποιο πέτρωμα
δημιουργήθηκε νωρίτερα και ποιο πέτρωμα δημιουργήθηκε αργότερα από’ όλα τα
πετρώματα, δηλαδή βλέπουμε τη σχετική ηλικία των πετρωμάτων. Έτσι λοιπόν είπαμε
ότι αυτό το πέτρωμα που έχει χρώμα σκούρο καφέ και το οποίο βρίσκεται στην
επιφάνεια είναι το ίδιο πέτρωμα το οποίο το βλέπετε εδώ να βυθίζεται. Γιατί βυθίστηκε;
Αν πάρουμε σαν παράδειγμα τις πλαστελίνες, και πάρουμε πλαστελίνες διαφορετικών
χρωμάτων, και βάλουμε τη μια πάνω στην άλλη ώστε να δημιουργήσουμε επαλληλίες
διαφορετικών στρωμάτων και με το χέρι σας ασκήσετε πιέσεις στο αριστερό και δεξί
μέρος της πλαστελίνης, θα δείτε ότι τα πετρώματα που έχετε παύουν να έχουν την
οριζόντια στρωματογραφία, όπως συμβαίνει στην ιζηματογένεση. Έτσι πετρώματα τα
οποία βρίσκονται στην επιφάνεια θεωρητικά, φαίνεται ότι βυθίζονται σε μεγάλα βάθη.
Αυτό δε σημαίνει ότι είναι παλαιότερα πετρώματα ηλικιακά, αλλά διατηρούν την ηλικία
τους παρά το γεγονός ότι από τις δυνάμεις οι οποίες έχουν ασκηθεί έχουν βρεθεί σε
κατώτερα επίπεδα. Επομένως ένας γεωλόγος όταν θα πάει να μελετήσει τη
συγκεκριμένη περιοχή που βλέπετε στην εικόνα και θα πάει να κατατάξει τα πετρώματα,
θα δει λοιπόν ότι το πέτρωμα αυτό που φαίνεται διακριτά από το χρώμα του (το σκούρο
καφέ), αλλά και τη συνέχειά του, είναι νεότερο από το πέτρωμα το οποίο βλέπετε στα
αριστερά. Δηλαδή κάποτε αυτό το πέτρωμα (το σκούρο καφέ) ήταν περισσότερο στην
επιφάνεια από ότι το συναντάμε σήμερα. Σε σχέση με αυτό το πέτρωμα (το σκούρο
καφέ) βλέπουμε κάποια πετρώματα στα αριστερά και κάποια στα δεξιά. Τα πετρώματα
που βλέπουμε στα δεξιά είναι νεότερα από τα πετρώματα που βλέπουμε στα αριστερά,
γιατί βλέπουμε ότι είναι τοποθετημένα κάτω από το επίπεδο του καφέ πετρώματος. Αν
είχαμε δηλαδή την δυνατότητα να ξετυλίξουμε τα πετρώματα αυτά ότι τα πετρώματα
που είναι στα δεξιά από το σκούρο καφέ είναι μεταγενέστερα από αυτό το πέτρωμα.
Αντίστοιχα το πέτρωμα που έχει αποκαλυφθεί στην επιφάνεια (το γκρι πέτρωμα στα
αριστερά) δεν έχει την ίδια ηλικία με το καφέ πέτρωμα, αλλά είναι παλαιότερος
γεωλογικός σχηματισμός. Πώς το καταλαβαίνουμε αυτό; Αν πάρουμε τη ροή του γκρι
πετρώματος, δηλαδή τη στρωματογραφία του, και την ακολουθήσουμε βλέπουμε ότι
είναι τοποθετημένο σε πολύ παλαιότερες γεωλογικές περιόδους σε σχέση με το καφέ
πέτρωμα. Θα μπορούσε κάποιος να ρωτήσει, σε πόσο παλαιότερες περιόδους είναι;
Μόνο από τη στρωματογραφία, δηλαδή τη σχετική χρονολόγηση, δε μπορούμε να το
διαπιστώσουμε αυτό. Για να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα θα
πρέπει να χρησιμοποιήσουμε και άλλα μέσα, δηλαδή για βρούμε την ηλικία των
πετρωμάτων θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε άλλα μέσα, δηλαδή να πάμε στα
κομμάτια της απόλυτης χρονολόγησης. Επομένως με τη σχετική χρονολόγηση αυτό
που βρίσκουμε είναι η σχετική ηλικία των πετρωμάτων, με άλλα λόγια ποιο πέτρωμα
είναι νεότερο, ποιο πέτρωμα είναι παλαιότερο, αλλά δε μπορούμε να βρούμε σε καμία
περίπτωση πόσο νεότερο ή πόσο παλαιότερο είναι ένα πέτρωμα. Είναι το ίδιο που λέμε
και στους ανθρώπους, αυτό το παιδί είναι μεγαλύτερο σε ηλικία από το άλλο παιδί, αλλά
για να ξέρουμε πόσο μεγαλύτερο είναι στην ηλικία θα πρέπει να πάμε στη μέθοδο της
απόλυτης χρονολόγησης, δηλαδή στον άνθρωπο στην ημερομηνία γέννησης. Θα δούμε
τώρα στα πετρώματα, στα οποία η ηλικία τους εισχωρεί σε βάθη δισεκατομμυρίων
ετών, πώς μπορεί να γίνει η απόλυτη χρονολόγησή τους. Μέχρι τώρα μιλάμε για
στρωματογραφία και σχετική χρονολόγηση.

Ερώτηση: Όταν είπατε αν μπορούμε να το ξετυλίξουμε, εννοείτε αν μπορούμε να το

τεντώσουμε;
Απάντηση: Ακριβώς, αν μπορούσαν να φύγουν οι δυνάμεις οι οποίες έχουν ασκηθεί
και να επανέλθει στη πρότερη μορφή του.
Διαφάνεια 16

Μέσα στα πετρώματα υπάρχουν δείκτες οι οποίοι είναι χαρακτηριστικής της ηλικίας και
της ζωής των πετρωμάτων.

Διαφάνεια 17

Αυτοί οι δείκτες είναι τα απολιθώματα. Ένα απολίθωμα μπορεί να είναι ένα ολόκληρο
σκελετικό στοιχείο ενός οργανισμού ή μπορεί να είναι τμήμα αυτού. Τα απολιθώματα
εντοπίζονται κυρίως μέσα στα ιζηματογενή πετρώματα κι αυτό το βλέπετε μέσα και από
το σχηματισμό στις εικόνες. Μια τέτοια εικόνα όπως αυτή της διαφάνειας πρέπει να
υπάρχει στο βιβλίο της έκτης δημοτικού, στο “Ερευνώ το φυσικό κόσμο”. Αφενός μεν το
μέγεθος, αφετέρου η αρτιότητα ή μη του απολιθώματος το οποίο εντοπίζεται μέσα σε
ιζηματογενή πετρώματα, εξαρτάται αφενός μεν από το μέγεθος του οργανισμού,
αφετέρου από τις συνθήκες οι οποίες έχουν συμβεί στο παρελθόν και έχουν συντελέσει
στην διαδικασία της απολίθωσης.
Πάντως βλέπετε εδώ (στη πρώτη εικόνα από τα αριστερά) τη χαρακτηριστική
περίπτωση ενός ψαριού ή θα μπορούσε να είναι ένα οποιοδήποτε όστρακο. Για να
έχουμε απολήθωμα θα πρέπει οπωσδήποτε να έχουμε κάποιον σκελετό ή αλλίως
μπορεί να έχουμε απολήθωμα, στα φυτά για παράδειγμα, το αποτύπωμα του φύλλου
έτσι όπως πιέζεται και καταγράφεται πάνω στις πέτρες. Στη συνέχεια, αυτό είπαμε
δημιουργείται σε πολύ παλιές γεωλογικές περιόδους, τα απολιθώματα τα οποία
βρίσκουμε είναι 50.000/60.000 χρόνια από σήμερα. Με τις ανακατατάξεις οι οποίες
συμβαίνουν στο φλοιό, τις πτυχώσεις για παράδειγμα που δείξαμε στη προηγούμενη
διαφάνεια, όλα αυτά τα απολιθώματα έρχονται σιγά σιγά προς την επιφάνεια κυρίως με
τη βοήθεια των πτυχώσεων και της ανόδου τμημάτων του φλοιού της γης προς τα
πάνω, αλλά και με τη διαδικασία της διάβρωσης κατά την οποία φεύγει το πάνω μέρος
του εδάφους. Πολλές φορές στη φύση, μπορεί να το έχετε δει και εσείς συναντάμε
τέτοιου είδους σχηματισμούς οι οποίοι δεν είναι απολιθώματα, αλλά χαρακτηρίζονται ως
ψευδοαπολιθώματα, είναι δηλαδή τυχαία κατασκευάσματα της φύσης, ανόργανης
προέλευσης τα οποία παρουσιάζουν αντίστοιχες ιδιότητες με τα οργανικά λείψανα, αλλά
εδώ (στη κάτω εικόνα) αυτοί οι σχηματισμοί που βλέπετε δεν έχουν δημιουργηθεί από
οργανισμούς, αλλά από οξείδια σιδήρου ή μαγγανίου, δηλαδή είναι χρώσεις πάνω στο
πέτρωμα και στα ψευδοαπολιθώματα που είναι κυρίως έτσι δενδρικής μορφής δεν
σημαίνει ότι εδώ υπήρξε κάποτε ένας οργανισμός. Εδώ είναι απλά η χρώση πάνω στην
πέτρα.
Θα ήταν βεβαίως παράλογο με βάση αυτά που είπαμε, να περιμένει κανείς να βρει
απολιθώματα με σε πυριγενή πετρώματα, γιατί έχει ακολουθήσει η διαδικασία του
λιωσίματος των πετρωμάτων και στη συνέχεια της στερεοποίησης τους. Οπότε
καταλαβαίνετε ότι μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι αδύνατο να διατηρηθεί ένα
απολίθωμα.
Θα πει βέβαια κάποιος ότι απολιθώματα είναι και οι σκελετοί οι οποίοι βρέθηκαν στη
Πομπηία. Οι σκελετοί οι οποίοι βρέθηκαν κάτω από στρώσεις λάβας ή στρώσεις
τέφρας. Βεβαίως αυτά συμβαίνουν, ένα είδος απολιθώματος είναι τα απολιθώματα τα
οποία βρίσκονται στο δάσος της Λέσβου, στο δάσος της Δαδιάς, οι κορμοί των δέντρων
οι οποίοι έχουν …. αυτοί δε λέγονται απολιθώματα, αλλά η διαδικασία χαρακτηρίζεται
ως πετροποίηση γιατί εκεί ο φυτικός ιστός χάνει απότομα το οξυγόνο και μετατρέπεται
απότομα από οργανικός σε ανόργανος. Μετατρέπεται δηλαδή απότομα από οργανικό
υλικό σε πέτρα. Στο θέμα των ανθρώπινων σκελετών που έχουν βρεθεί αυτοί δεν έχουν
ταφεί κάτω από σωρούς λάβας, δηλαδή κάτω από σωρούς διάπυρου υλικού αλλά
έχουν ταφεί κάτω από σωρούς τέφρας οι οποίοι δημιούργησαν πάλι ένα είδος
απότομης απώλειας του οργανικού υλικού, αλλά από το βάρος της τέφρας και την
επαλληλία των στρωμάτων, αυτά τα σώματα βρέθηκαν στη φυσική κατάσταση την
οποία τα συναντάμε μέχρι και σήμερα. Βεβαίως να πούμε ότι αυτό το οποίο διασώζεται
δεν είναι το σώμα αυτό καθ’ αυτό, αλλά το καλούπι του σώματος, επομένως αυτά τα
οποία συναντάτε στη Πομπηία δεν είναι τα πραγματικά σώματα, αλλά εκχύσεις υλικών
που έχουν γίνει πάνω στα καλούπια λάβας στα οποία βρέθηκαν ή στάχτης αντίστοιχα,
προκειμένου να διατηρηθεί η μορφή των συγκεκριμένων σωμάτων.

Ερώτηση: είναι φτιαχτά; οι άνθρωποι τα έκαναν; με τη λάβα...

Απάντηση; δεν είπαμε λάβα αλλά ηφαιστειακή τέφρα. Η λάβα από τη τέφρα έχει
μεγάλη διαφορά. Η τέφρα είναι ζεστή σκόνη, οπότε σκεφτείτε τόνους ζεστής σκόνης
πέφτουν και καταπλακώνουν το ανθρώπινο σώμα, αυτό σημαίνει ότι το ανθρώπινο
σώμα παγιδεύεται, χάνεται απότομα το οξυγόνο και κάθε στοιχείο οργανικής ζωής, μένει
ο σκελετός, εντούτοις ο χώρος ο οποίος είχε το σώμα παραμένει κι αυτός
καλύπτεται/γεμίζει από υλικά γιατί καταλαβαίνετε ότι υπάρχει ο σκελετός είναι ιδιαίτερα
ευθραυστο, επομένως αυτό που συναντάτε αν πάτε στη Πομπηία, θα το διαβάσετε
κιόλας στο μουσείο που υπάρχει εκεί και που δείχνει τα αντίστοιχα σώματα, ότι δεν είναι
τα σώματα ακριβώς όπως βρέθηκαν αλλά είναι η έκχυση υγρού η οποία έγινε μέσα στα
καλούπια, στο κενό κομμάτι το οποίο άφησε η λάβα. Εντούτοις αυτό δεν υποβαθμίζει το
συγκλονιστικό της ιστορίας ή το δραματικό του γεγονότος.

Ερώτηση: Άρα αυτό που λέμε χρόνια τώρα το απολιθωμένο δάσος δεν…
Απάντηση: Το απολιθωμένο δάσος υφίσταται. Δεν είναι καλούπι το απολιθωμένο
δάσος. Αυτό που λέμε απολιθωμένο δάσος, μιλάμε στη πραγματικότητα για μια
πετροποίηση στη πραγματικότητα.

Ερώτηση: Τι διαφορά έχει η απολίθωση από τη πετροποίηση;

Απάντηση: Έχει διαφορά στη διαδικασία. Στο τρόπο δηλαδή που έχει χάσει το
οργανικό κομμάτι το οξυγόνο του. Είναι δηλαδή μια βίαιη διαδικασία η πετροποίηση
όπου γίνεται απότομα η διαδικασία της εκχύμωσης των υλικών που υπάρχουν μέσα στο
ξύλο. Η διαδικασία της απολίθωσης είναι μια πιο αργή διαδικασία που σημαίνει ότι ο
οργανισμός με κάποιο τρόπο ενταφιάζεται κάτω από υπερκείμενα στρώματα υλικού, τα
οποία στρώματα υλικού τον βοηθούν, δηλαδή οι συνθήκες πίεσης στην οποία γίνεται η
απολίθωση, στο να διατηρηθούν τα κομμάτια, κυρίως οστά, αναλλοίωτα. Υπάρχουν
διαφορετικά είδη απολίθωσης. Έχουμε είδη απολίθωσης που έχουν συμβεί μέσα στους
πάγους για παράδειγμα, και αν ποτέ ταξιδέψετε πχ στη Γροιλανδία θα δείτε ανθρώπινα
σώματα τα οποία φυλάσσονται σε πολύ συγκεκριμένες συνθήκες έτσι ώστε να μη
διαλυθούν (αν πχ βρεθούν σε συνθήκες υψηλότερης θερμοκρασίας). Υπάρχουν
διαφορετικά υλικά και διαφορετικές διαδικασίες που οδηγούν στην απολίθωση, όταν
λέμε όμως απολίθωση εννοούμε αυτή τη τυπική διαδικασία που ένα σώμα θάβεται κάτω
από υπερκείμενα στρώματα ιζημάτων. Όλα τα υπόλοιπα είναι βίαιες συνθήκες. Για
παράδειγμα σώματα τα οποία έχουν βρεί στις όχθες της Γροιλανδίας απολιθωμένα,
λόγω του παγετού, λέμε ότι η απολίθωση προήλθε από τις συγκεκριμένες συνθήκες του
παγετού που επικρατούσαν στη συγκεκριμένη περιοχή. Και να πούμε λίγο για το
κομμάτι του παγετού, διατηρούνται όχι μόνο τα οστά ή τα ασβεστικά κομμάτια των
οργανισμών, αλλά και πάρα πολλά κομμάτια σάρκας. Αυτό έχει συμβεί και σε
ελέφαντες, πιθανώς έχετε διαβάσει για σώματα μαμούθ τα οποία έχουν βρεθεί σχεδόν
ακέραια μέσα σε πάγους. Είναι οι συγκεκριμένες συνθήκες οι οποίες δημιουργούν την
ταρίχευση όπως θα λέγαμε και όχι τόσο απολίθωση των συγκεκριμένων σωμάτων.

Ερώτηση: Έχει αλλάξει η σύσταση του απολιθωμένου υλικού;

Απάντηση: Στην απολίθωση επειδή μιλάμε για οστά ίσως αυτό που γίνεται είναι ότι τα
οστά αυτά αποκτούν περισσότερο φθόριο από το νερό και τα υλικά τα οποία υπάρχουν
στα γύρω εδάφη. Η χημική σύσταση λοιπόν δεν αλλάζει, δηλαδή το οστό παραμένει
οστό, απλά αν κάνουμε για παράδειγμα την ανάλυση του σκελετού πιθανώς να βρούμε
ότι έχει απορροφήσει για παράδειγμα περισσότερο φθόριο από το τριγύρω υλικό, για
παράδειγμα από τα γύρω υπόγεια νερά. Έχει απορροφήσει γιατί το οστέινο υλικό
παραμένει να είναι οστέινο υλικό, είπαμε ότι πετροποιείται αλλά απορροφά φθόριο από
τα τοπικά υπόγεια νερά, οπότε αλλάζει λίγο η σύστασή του, αλλά δεν αλλάζει ριζικά ή η
χημική του σύσταση.

Διαφάνεια 18

Εδώ αντίστοιχα βλέπουμε τους αμμωνίτες. Οι αμμωνίτες μοιάζουν με τεράστια

σαλιγκάρια, θυμίζουν τον ναυτίλο, ένα σαλιγκάρι που ζει στη θάλασσα, το σώμα του
είναι χωρισμένο σε θαλάμους και λειτουργεί, ταξιδεύει με το να γεμίζει τους θαλάμους
αυτούς με αέρα, οπότε όταν τους γεμίζει με αέρα ανεβαίνει σε ανώτερα επίπεδα στη
θάλασσα, όταν αδειάζει τον αέρα κατεβαίνει σε κατώτερα επίπεδα. Οι αμμωνίτες ήταν
ένα τέτοιο είδος ζώου το οποίο έζησε στο παλαιό περιβάλλον, συναντάτε στους βυθούς
των ωκεανών. Την εικόνα αυτή τη βλέπουμε γιατί αν ταξιδέψουμε στη Πελοπόννησο,
επειδή η Ελλάδα όπως έχουμε ήταν βυθός ωκεανού, στη Πελοπόννησο θα βρείτε
πολλά απολιθώματα αμμωνιτών τα οποία είναι μπλεγμένα μέσα στο μάρμαρο. Το
μάρμαρο είναι ένα μεταμορφωμένο ιζηματογενές πέτρωμα, δηλαδή ένα ίζημα το οποίο
βρέθηκε σε διαφορετικές συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης, και στο οποίο δεν έχει
αλλάξει η χημική σύσταση του πετρώματος, έχει αλλάξει μόνο η δομή των ιζηματογενών
υλικών. Μέσα λοιπόν στο μάρμαρο, το οποίο είπαμε ότι είναι μεταμορφωμένο
ιζηματογενές υλικό, υπάρχουν τέτοιοι αμμωνίτες, οι οποίοι διατηρούν τη γεωλογική
ιστορία της Ελλάδας μέσα στο χρόνο.
Όταν βρίσκουμε απολιθώματα σε μια συγκεκριμένη στρωματογραφία, αυτό σημαίνει ότι
τα απολιθώματα αυτά ανήκουν στην ίδια γεωλογική περίοδο στην οποία τοποθετείται το
συγκεκριμένο στρώμα. Έτσι για παράδειγμα αν πάμε στη διαφάνεια 13, βλέπουμε στη
δεξιά εικόνα ότι τα ψάρι ή το κεφάλι δεινόσαυρου, γεωλογικά ανήκει στη συγκεκριμένη
στρωματογραφική περίοδο, δηλαδή αν θέλαμε να τοποθετήσουμε τους οργανισμούς
αυτούς ως προς την παλαιότητα, θα λέγαμε ότι το κεφάλι που βρίσκεται στο “άσπρο”
στρώμα είναι νεότερο από το σκελετό του ψαριού που βρέθηκε σε ένα από τα χαμηλά
στρώματα.

Ερώτηση: σε αυτή τη στρωματογραφία που μας δείχνετε, αν δεν έχουμε πτυχώσεις

που θα μπορούσαν να μας μπερδέψουν, δεν σημαίνει ότι το στρώμα που είναι στο
κατώτερο είναι το πιο παλιό σε σχέση με αυτό που είναι στο ανώτερο επίπεδο;
Απάντηση: σωστά, ότι βρίσκεται σε πιο κάτω στρώμα είναι πιο παλιό από αυτά που
βρίσκονται πιο πάνω. Δε πρέπει να μπερδευτούμε αν υπάρχει ρήγμα.

Ερώτηση: Τα ρήγματα είναι συνέπεια σεισμών;

Απάντηση: Όχι απαραίτητα. Είναι το αντίστροφο μάλλον. Δηλαδή η δημιουργία
ρήγματος δημιουργεί τον σεισμό. Το ρήγμα σκεφτείτε ότι είναι σαν τον χάρακά σας, που
του πιέζετε τα δύο άκρα και κάποια στιγμή εξαντλείται αυτή η ελαστική που έχει για να
λυγίζει κι ο χάρακάς σας σπάει. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στη γη. Την ώρα που
σπάει γίνεται μια παλμική κίνηση στα δυο κομμάτια που έχουν αποκοπεί, κι αν εσάς τα
χέρια σας παραμείνουν σταθερά, θα δείτε ότι αυτά τα δύο κομμάτια τα οποία πάλλονται,
βρίσκουν την ισορροπία τους πάλι και κολλάνε/σταθεροποιούνται, το ένα δίπλα στο
άλλο, όχι κατ’ ανάγκη το ένα πάνω στο άλλο. Δεν διατηρούν δηλαδή απαραίτητα τη
συνέχειά τους. Οπότε ως αποτέλεσμα αυτής της θλάσης, της διάρρηξης, της συνέχειας
των πετρωμάτων, από δυνάμεις που δημιουργούνται, τα πετρώματα δεν τοποθετούνται
στην ίδια ευθεία, αλλά τοποθετούνται σε μια ευθεία ισορροπίας.

Ερώτηση: Το σημείο που θα επιλέξουν οι γεωλόγοι για να μελετήσουν, πληρεί κάποιες

συγκεκριμένες προϋποθέσεις; Δηλαδή είναι κάποια συγκεκριμένα σημεία του
ανάγλυφου της γης τα οποία επιλέγουν οι γεωλόγοι και αντλούν πληροφορία για όλη
την ιστορία της γης;
Απάντηση: Ναι

Ερώτηση: Αυτή δηλαδή η φωτογραφία (η αριστερή στην διαφάνεια 13) μου θυμίζει το
Grand Canyon στην Αμερική
Απάντηση: Είναι από τα παλαιότερα, τα μεγαλύτερα, τα πιο δραματικά
παλαιοπεριβάλλοντα στα οποία η στρωματογραφία είναι ακέραιη. Και τη βλέπουμε ότι
είναι ακέραια γιατί πρόκειται για ένα φαράγγι, το οποίο έχει δημιουργηθεί από διέλευση
νερού, άρα η αποκάλυψη της στρωματογραφίας έχει γίνει με τη βοήθεια του νερού το
οποίο πηγαίνοντας μέσα στους γεωλογικούς αιώνες σε μεγαλύτερα βάθη αποκαλύπτει
τη γεωλογική ιστορία του συγκεκριμένου τόπου. Επειδή είναι από τα μοναδικά μνημεία
στη φύση στα οποία έχουμε τόσο τέλεια στρωματογραφία, είναι από τα μνημεία τα
οποία έχουν μελετηθεί πάρα πολύ και χρησιμοποιούνται πάρα πολύ στην εκπαίδευση,
προκειμένου αφενός μεν να δείξουν τις διαδικασίες των ποταμών, αφετέρου για να
δείξουν τι σημαίνει γεωλογικός αιώνας, τι σημαίνει διαφορετική στρωματογραφία... Ο
λόγος για τον οποίο κάνουμε το μάθημα σήμερα, δηλαδή το γεωλογικό χρόνο είναι για
να καταλάβουμε αυτό, ότι αν θέλουμε να μιλάμε για περιβαλλοντική συνείδηση, θα
πρέπει το κομμάτι του γεωλογικού παρελθόντος της γης,όσο δύσκολο κι αν είναι, να
είναι ένα κομμάτι το οποίο διδάσκεται στα σχολεία, υπό την έννοια ότι μέσα από ένα
τέτοιο κομμάτι καταλαβαίνει το παιδί ότι ο άνθρωπος δεν ήταν πάντα στον συγκεκριμένο
πλανήτη, είναι ένα τυχαίο συμβάν, ένα βιολογικό συμβάν στην ιστορία αυτού του
πλανήτη το οποίο δε χαρακτηρίζεται από μονιμότητα στην ύπαρξη, όπως και για όλους
τους άλλους οργανισμούς του πλανήτη.

--Σύνοψη--
Το κομμάτι για το οποίο μιλήσαμε μέχρι στιγμής είναι το κομμάτι της σχετικής
χρονολόγησης των πετρωμάτων. Είπαμε σχετική χρονολόγηση αυτό το πέτρωμα είναι
παλαιότερο από το άλλο ή ο οργανισμός που έζησε σε αυτή τη φάση που
αποτυπώνεται στο συγκεκριμένο πέτρωμα είναι παλαιότερος ή νεότερος από τον
οργανισμό που αποτυπώνεται στο άλλο. Εφιστώ τη προσοχή σας ότι βρέθηκε ένας
οργανισμός, ένα απολίθωμα στην επιφάνεια δε σημαίνει ότι είναι σύγχρονο με την
έννοια του ότι είναι ένας σκελετός ο οποίος δημιουργήθηκε τώρα. Βρέθηκε στην
επιφάνεια μέσα από διαδικασίες ανόρθωσης του εδάφους, είτε μέσα από διαδικασίες
πτύχωσης του εδάφους, είτε μέσα από διαδικασίες διάβρωσης του εδάφους. Επομένως
ένας γεωλόγος για να μελετήσει και να κατατάξει οργανισμούς στην αντίστοιχη ηλικία,
βλέπει τα πετρώματα που υπάρχουν γύρω από τους οργανισμούς αυτούς και κατατάσει
τους οργανισμούς στην αντίστοιχη στρωματογραφία η οποία αντιστοιχεί στα πετρώματα
μέσα στα οποία βρέθηκαν εγκλωβισμένοι.

Διαφάνεια 19
Πολλές φορές, προκειμένου να μελετήσουμε το παρελθόν της γης η σχετική ηλικία των
πετρωμάτων είναι ένας δείκτης, αλλά δεν είναι ο δείκτης ο οποίος θα θέλαμε
προκειμένου να αντλήσουμε τα στοιχεία που θέλουμε για την ηλικία της γης. Με άλλα
λόγια, αυτό που ενδιαφέρει τον άνθρωπο δεν είναι μόνο το αν και πότε σε σχέση με το
παλαιό ή πιο σύγχρονο έγινε κάτι, αλλά είναι και το πότε ακριβώς συνέβει αυτό. Πώς
μπορώ να ξέρω την ηλικία κατά την οποία γεννήθηκε ένα πέτρωμα.

Διαφάνεια 20

Αυτό λοιπόν σε παλαιότερες εποχές ήταν σχεδόν αδύνατο. Έγινε δυνατό τον 20ο
αιώνα, δηλαδή την ηλικία την έχουμε μετρήσει τον 20ο αιώνα. Μέχρι το 19ο αιώνα
υπήρχαν κάποιες υποθέσεις, αλλά δεν υπήρχε τρόπος να μετρηθεί η ηλικία της γης. Η
ηλικία της γης είναι σύγχρονη με την ανακάλυψη της ραδιενέργειας. Εδώ βλέπουμε
κάποιες μορφές επιστημόνων που συνέβαλαν στο κομμάτι της χρονολόγησης των
ορυκτών και των πετρωμάτων. Το 1905 η δημοσίευση του Boltwood ο οποίος μίλησε
για πρώτη φορά με τη βοήθεια των ραδιενεργών διασπάσεων για απόλυτες ηλικίες
πετρωμάτων της τάξης εκατομμυρίων χρόνων. Στη συνέχεια, στα επόμενα 40 χρόνια,
δηλαδή μέχρι και το 1950 περίπου, η έρευνα βοήθησε στο να βελτιωθούν οι τεχνικές και
οι μέθοδοι για τη μέτρηση της ηλικίας των γήινων υλικών. Από το 1905 που ξεκίνησε ο
Boltwood, το 1950 τελειοποιήθηκε η διαδικασία της ακριβούς χρονολόγησης των
πετρωμάτων. Σε μια πρώιμη εργασία, ο Rutherford, ανακάλυψε την έννοια της ημίσιας
ζωής. Θα πούμε στη συνέχεια τι είναι η ημίσια ζωή των πετρωμάτων και έδειξε ότι η
ραδιενέργεια, η οποία ήταν η νέα μορφή ενέργειας με την οποία ασχοληθήκαμε τον 20ο
αιώνα, περιελάμβανε την πυρηνική μεταστοιχείωση ενός χημικού στοιχείου σε ένα άλλο.
Έχω τον άνθρακα-14 για παράδειγμα, ο οποίος μετατρέπεται σε ένα άλλο στοιχείο, στο
άζωτο για παράδειγμα. Το έργο του Rutherford και το έργο της εύρεσης της ημίσιας
ζωής των ραδιενεργών στοιχείων των θυγατρικών αντίστοιχα πετρωμάτων οδήγησε
τελικά σε βραβείο νόμπελ. Τέλος μια τρίτη μεγάλη μορφή είναι ο Holmes, ο οποίος ήταν
Βρετανός γεωλόγος και η συμβολή του ήταν σημαντική στη κατανόηση της γεωλογίας
γιατί πρωτοστάτησε στη χρήση της ραδιομετρικής χρονολόγησης των ορυκτών και ήταν
ίσως ο πρώτος επιστήμονας ο οποίος μίλησε για τις μηχανικές και τις θερμικές
συνέπειες της μεταφοράς του μανδύα, το οποίο οδήγησε στο κομμάτι της αποδοχής της
λειτουργίας των τεκτονικών πλακών και στη συνέχεια στην εξήγηση της θέσης των
απολιθωμάτων πάνω στο στερεό φλοιό. Τρεις λοιπόν μεγάλες μορφές και οι τρεις
συνέδεσαν την ύπαρξή τους με το κομμάτι της ραδιενέργειας.

Διαφάνεια 22

Να πούμε σε αυτό το σημείο το όλο κομμάτι της ραδιενέργειας συνδέεται με την ύπαρξη
ισοτόπων, ραδιο-ισοτόπων τα οποία χαρακτηρίζονται ως τα ρολόγια των πετρωμάτων.
Στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει είναι ότι τα ασταθή ραδιενεργά στοιχεία μετά
από μια αλληλουχία μεταπτώσεων, δηλαδή χάνοντας ηλεκτρόνια στη πραγματικότητα,
τείνουν να αποκτήσουν την μικρότερη δυνατή ενέργεια εκλύοντας την υπόλοιπη
ενέργεια και προσφέροντάς την ως ακτινοβολία. Δε θα σταθούμε στο κομμάτι της
πυρηνικής ενέργειας, γιατί είναι ένα κομμάτι το οποίο το κάνετε πιθανώς στη φυσική
αλλά αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από το συγκεκριμένο κομμάτι είναι ότι η
ανακάλυψη στη πραγματικότητα των ραδιενεργών ισοτόπων έδωσε τα απαραίτητα
ρολόγια των ορυκτών και πετρωμάτων στη γεωλογία προκειμένου να μετρήσει τον
ασύλληπτα μεγάλο χρόνο της.

Διαφάνεια 24

Αυτό λοιπόν το οποίο μελετάται στα ραδιοϊσότοπα, χρησιμοποιούνται ραδιοϊσότοπα τα

οποία αποσυντίθενται πάρα πολύ αργά, με αποτέλεσμα το σφάλμα το οποίο
σημειώνεται στην ηλικία των πετρωμάτων να είναι ένα σφάλμα της τάξης του συν/πλην
2%, το οποίο σφάλμα βεβαίως χαρακτηρίζεται πάρα πολύ μικρό. Τα ραδιοϊσότοπα
μετατρέπονται από τα μητρικά στα αντίστοιχα θυγατρικά, δηλαδή το ουράνιο
μετατρέπεται σε μόλυβδο, το θόριο μετατρέπεται σε μόλυβδο, το κάλιο μετατρέπεται σε
αργό και ο άνθρακας σε άζωτο.

Διαφάνεια 25
Ο τρόπος με τον οποίο διασπάται ένα ραδιενεργό ισότοπο ονομάζεται ημιπερίοδος
ζωής του ισοτόπου αυτού.

Διαφάνεια 26

Αυτό σημαίνει ότι αν έχω σε ένα πέτρωμα ουράνιο, το ουράνιο για να μετατραπεί στον
αντίστοιχο μόλυβδο, να χάσει δηλαδή τη μισή του ποσότητα, τη μισή του ζωή και να
μετατραπεί στον αντίστοιχο μόλυβδο χρειάζεται 4.680 εκατομμύρια χρόνια. Αντίστοιχα ο
άνθρακας-14, ο οποίος άνθρακας βρίσκεται σε όλους τους οργανισμούς και έρχεται σε
εμάς και μέσω της τροφής μας με τη μορφή άνθρακα-12, για να μετατραπεί σε άζωτο-14
χρειάζεται περίπου 5.730 χρόνια. Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι τον άνθρακα τον
χρησιμοποιούμε προκειμένου να βρούμε την ημίσια ζωή οργανισμών. Όταν τώρα θέλω
να πάω σε ένα πέτρωμα, επειδή ο άνθρακας-14 φτάνει ως ρολόι για να μετρήσω την
ηλικία σε βάθος 40 ή 50 χιλιάδων χρόνων, όταν θέλω να μετρήσω κάτι μεγαλύτερο σε
ηλικία, περνάω σε άλλες μεθόδους όπως αυτή του ουρανίου για την οποία μιλάμε για
περίπου 4,5 εκατομμύρια χρόνια ζωής πετρωμάτων.

Διαφάνεια 27

Να δούμε λίγο τη διαδικασία η οποία συμβαίνει, αναφέρομαι περισσότερο στον

άνθρακα-14 επειδή είναι ο εύκολος τρόπος μέτρησης θα λέγαμε των οργανισμών. Ο
ραδιο-άνθρακας, δηλαδή ο άνθρακας-14, είναι ένα υλικό το οποίο σχηματίζεται στα
ανώτερα κομμάτια της ατμόσφαιρας, ως αποτέλεσμα του βομβαρδισμού της κοσμικής
ακτινοβολίας, δηλαδή της ακτινοβολίας του ήλιου, κατά τον οποίο διασπώνται οι
πυρήνες των αερίων και απελευθερώνονται νετρόνια. Αυτά τα νετρόνια στη συνέχεια,
απορροφώνται από το άζωτο αναγκάζοντας τον πυρήνα του αζώτου να εκπέμψει ένα
νετρόνιο. Έτσι το άζωτο μετατρέπεται, διώχνοντας δηλαδή ένα πρωτόνιο, στην
ατμόσφαιρα σε άνθρακα-14. Ο άνθρακας-14 ο οποίος υπάρχει στην ατμόσφαιρα
ενώνεται με το οξυγόνο, σχηματίζει το διοξείδιο του άνθρακα και κυκλοφορεί στην
ατμόσφαιρα και φυσικά απορροφάται από τους ζώντες οργανισμούς, αρχής γενομένης
από τα φυτά. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι οργανισμοί οι οποίοι υπάρχουν στη γη περιέχουν
ένα πολύ μικρό ποσοστό άνθρακα-14. Όταν ο οργανισμός είναι ζωντανός, αυτός ο
διασπώμενος ραδιο-άνθρακας συνέχεια αντικαθίσταται με τη διαδικασία της αναπνοής
και της τροφής. Συνέχεια η αναλογία αυτή του άνθρακα-14 ως προς τον άνθρακα-12
που υπάρχει στον οργανισμό του ανθρώπου παραμένει σταθερή. Είναι λοιπόν μια
μικρή αναλογία η οποία είναι της τάξης 1 πρός 1 τρισεκατομμύριο, δηλαδή 1
τρισεκατομμύριο άνθρακα-12 με μια μονάδα άνθρακα-14. Πολύ μικρή λοιπόν η
ποσότητα αυτή του διασπώμενου άνθρακα σε όλους τους οργανισμούς.
Να πούμε τώρα ότι με το θάνατο ενός οργανισμού η ποσότητα του άνθρακα-12
παραμένει σταθερή, δε μεταβάλλεται. Αυτό όμως το οποίο μεταβάλλεται είναι η
ποσότητα του ραδιοϊσοτόπου, δηλαδή η ποσότητα του άνθρακα-14. Έχω λοιπόν τον
οργανισμό μου, ο οργανισμός μου αυτός είναι ακριβώς τη στιγμή του θανάτου (1η
εικόνα), στον οργανισμό λοιπόν αυτό η αναλογία άνθρακα-12 με άνθρακα-14 είναι 1
προς 1 τρισεκατομμύριο. Τι συμβαίνει λοιπόν όταν περάσουν 5730 χρόνια; Η ποσότητα
του “ένα” έχει μείνει μισή, άρα όταν η ποσότητα είναι μισή προς 1 τρισεκατομμύριο,
αυτό σημαίνει ότι έχουν περάσει 5.730 χρόνια από το θάνατο του συγκεκριμένου
οργανισμού.

Διαφάνεια 28

Πρακτικά λοιπόν, έχω τον άνθρακα-14 (θεωρώ τον άνθρακα-12 σταθερό) και λέμε ότι ο
άνθρακας-14 είναι αυτή η ποσότητα (εικόνα 1), 1 προς 1 τρισεκατομμύριο στο χρόνο 0,
δηλαδή στην ηλικία που πεθαίνει ένας οργανισμός, αν βρω τη μισή ποσότητα σε έναν
οργανισμό, τότε σημαίνει ότι έχουν περάσει 5.730 χρόνια (εικόνα 2). Η άλλη μισή
ποσότητα έχει μετατραπεί σε άζωτο-14. Όταν υποδιπλασιαστεί η ποσότητα άνθρακα
που έχουμε από την εικόνα 2 και πάμε στην εικόνα 3, σημαίνει ότι έχουν περάσει άλλα
5.730 χρόνια, δηλαδή έχουν περάσει συνολικά 11460 χρόνια από το θάνατο του
οργανισμού….. Δηλαδή κάθε 5.730 χρόνια η ποσότητα του άνθρακα που έχουμε
υποδιπλασιάζεται. Θα αναρωτηθεί κανείς αν αυτό συμβαίνει συνεχώς κάθε 5.730
χρόνια και η ποσότητα του άνθρακα συνεχώς υποδιπλασιάζεται, θα έρθει κάποια στιγμή
που θα εξαφανιστεί η ποσότητα του άνθρακα; Όχι, δε πρόκειται να εξαφανιστεί. Η
ποσότητα συνεχώς θα μειώνεται, αλλά δε θα εξαφανιστεί εντελώς πότε. Απλά θα πάψει
να είναι ανιχνεύσιμος. Έτσι όταν φτάνουμε περίπου στα 50.000 χρόνια, από την
ημερομηνία του θανάτου του οργανισμού στη πραγματικότητα σταματάμε να μπορούμε
να ανιχνεύσουμε τον άνθρακα-14 στον οργανισμό. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρακας-14
είναι ένα υλικό το οποίο δεν μπορεί να μας βοηθήσει στο να ανιχνεύσουμε την ηλικία
του συγκεκριμένου οργανισμού. Όταν συμβαίνει αυτό, στρεφόμαστε σε άλλους τρόπους
μέτρησης της ηλικίας όπως για παράδειγμα με το ουράνιο, το οποίο μας βοηθάει να
μετρήσουμε σώματα μεγαλύτερης ηλικίας.
Μια άλλη μέθοδος η οποία είναι διαδεδομένη είναι με τη χρήση του καλλίου το οποίο
μετατρέπεται σε αργό, και το οποίο κάλιο έχει χρόνο ημίσιας ζωής 1,3 δισεκατομμύρια
χρόνια.
Ο άνθρακας-14 χρησιμοποιείται κυρίως για να μετρήσουμε την ηλικία οργανισμών, ενώ
η μέθοδος του καλλίου χρησιμοποιείται για να μετρήσουμε την ηλικία πετρωμάτων. Το
κομμάτι το οποίο είναι ενδιαφέρον είναι ότι το κάλλιο μετατρέπεται σε αργό και το αργό
αυτό παγιδεύεται μέσα στα πετρώματα. Πώς λοιπόν μετράμε την ηλικία των
πετρωμάτων; Λιώνω το πέτρωμα, βλέπω τη ποσότητα του αργού το οποίο
απελευθερώνεται και μέσα από τη ποσότητα του αερίου αργού που ελευθερώνεται
υπολογίζουμε την ηλικία του πετρώματος. (1:26:29)
Αυτός λοιπόν είναι ο τρόπος για να μετρήσουμε την ηλικία των πετρωμάτων. Αυτό που
συμβαίνει στη πραγματικότητα είναι πως όταν θέλουμε να υπολογίσουμε τη γεωλογική
ηλικία ενός οργανισμού ή ενός πετρώματος δε χρησιμοποιούμε ένα μόνο ραδιοϊσότοπο.
Συνήθως για να υπολογίσουμε τις ηλικίες των πετρωμάτων χρησιμοποιούμε μεθόδους
τριγωνοποίησης δηλαδή κάνουμε τη μέτρηση του πετρώματος με διαφορετικά υλικά
προκειμένου να δούμε αν οι μετρήσεις από τις διαφορετικές μεθόδους επαληθεύονται.
Είναι δηλαδή σαν να προσπαθώ να λύσω ένα πρόβλημα με δυο ή τρεις διαφορετικούς
τρόπους προκειμένου να βρω το ίδιο αποτέλεσμα. Αν βρω το ίδιο αποτέλεσμα ή ένα
αποτέλεσμα που αποκλίνει συν/πλην 2%, τότε σημαίνει ότι έχουμε καταφέρει να
μετρήσουμε με αρκετή ακρίβεια την ηλικία του συγκεκριμένου πετρώματος.
Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι η μέτρηση της ηλικίας είναι μια χρονοβόρα διαδικασία που
πραγματοποιείται μέσα σε εργαστήρια και η εγκυρότητα της μεθόδου βασίζεται σε
πολλές μετρήσεις. Δηλαδή αν σε μια μέτρηση βρω μια ηλικία 4.000 χρόνια και στην
άλλη βρω 8 ή 10 χιλιάδες χρόνια, σημαίνει ότι κάποια από τις δύο μετρήσεις είναι λάθος
και πρέπει να χρησιμοποιήσω και τρίτη μέθοδο.

Διαφάνεια 29
Κάπως έτσι, με αυτό το τρόπο οι επιστήμονες κατάφεραν να χωρίσουν την ηλικία της
γης σε γεωλογικούς αιώνες, περιόδους, υπο-περιόδους, εποχές και βαθμίδες. Ο
γεωλογικός αιώνας δεν πρέπει να μας μπερδεύει με τη λέξη “αιώνας” που αντιστοιχεί
στα 100 χρόνια, καθώς δεν αντιστοιχεί στα 100 χρόνια, αλλά αντιστοιχεί στα
χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης περιόδου, τα οποία χαρακτηριστικά καθορίζονται
κυρίως από τους οργανισμούς που έζησαν ή εξαφανίστηκαν σε αυτές τις περιόδους.
Επομένως όταν μιλάμε για γεωλογικούς αιώνες μπορεί να μιλάμε για εκατομμύρια
χρόνια .

Διαφάνεια 30

Γενικά να μιλήσουμε για τις 4 μεγάλες περιόδους τις οποίες πρέπει να ξέρουμε. Η
πρώτη επίσημη υποδιαίρεση σε γεωλογικές εποχές έγινε από έναν γεωλόγο
επιστήμονα, ο οποίος μελέτησε τις διαφορετικές θαλάσσιες καμπύλες οι οποίες
παρατηρήθηκαν σε ιζήματα κοντά στο Γιβραλτάρ. Με τη μέτρηση αυτών των θαλάσσιων
βαθμίδων να προσδιορίσει το … Κάπως έτσι κατάφερε να συσχετίσει τους οργανισμούς
που βρέθηκαν σε μια περίοδο σε σχέση με τους οργανισμούς που βρέθηκαν σε μια
άλλη περίοδο και να πει για παράδειγμα ότι οι οργανισμοί που δημιουργήθηκαν στη
συγκεκριμένη περίοδο δημιουργήθηκαν στο… και ανεξαρτήτως πού βρίσκονται είναι
θαλάσσιοι οργανισμοί. Έτσι για παράδειγμα στη Β. Ιταλία η οποία μοιράζεται το ίδιο
γεωλογικό παρελθόν με την Ελλάδα βρίσκονται σε υψόμετρο 2.000 μέτρων ιζήματα από
οργανισμούς οι οποίοι πριν απο 5 εκατομμύρια χρόνια σχηματίστηκαν στο βυθό της
μεσογείου. Άρα λοιπόν αυτό σημαίνει ότι ανεξαρτήτως αν αυτοί οι οργανισμοί
βρίσκονται στα βουνά τις Ιταλίας αυτά δεν είναι σύγχρονα πετρώματα, αλλά είναι
πετρώματα 5 εκατομμυρίων ετών.
Επομένως δεν έχει σχέση το που βρίσκεται ένα πέτρωμα, το πόσο πάνω ή κάτω
βρίσκεται, αλλά η ηλικία του το τοποθετεί στην αντίστοιχη ηλικία. Ούτως ή άλλως η
αντίστοιχη ηλικία για ένα πέτρωμα 5 εκατομμυρίων ετών είναι στον καινοζωικό αιώνα.
Κάπως έτσι δημιουργήθηκε με τη ταξινόμηση των οργανισμών μέσα στους γεωλογικούς
αιώνες, δημιουργήθηκε ένας κλάδος ο οποίος ονομάζεται Παλαιολογεία και συνδυάζει
την ύπαρξη των οργανισμών με τους αντίστοιχους γεωλογικούς αιώνες στους οποίους
έχουν απαντηθεί. Επομένως εδώ έχουμε τις εξής περιόδους που πρέπει να θυμάστε,
την Προκάμβριο περίοδο, η οποία ξεκινά από τη γέννηση της γης μέχρι 600
εκατομμύρια χρόνια από σήμερα. Έχουμε τον σχηματισμό της γης, τα πρώτα
ιζηματογενή πετρώματα, καθώς και τα πρώτα αναερόβια βακτήρια και μικροσκοπικά
φύκη. Στη συνέχεια έχουμε τον Παλαιοζωικό αιώνα, ο οποίος φτάνει μέχρι και τα 230
εκατομμύρια χρόνια από σήμερα. Έχουμε λοιπόν ζώα τα οποία έχουν όστρακα, ιχθείς,
τα πρώτα χερσαία φυτά, αμφίβια, έντομα, ερπετά, πτερίδες, κωνοφόρα.
Πάνω σε όλη αυτή τη ταξινόμηση έχει πατήσει και έχει συμβάλει η θεωρία της εξέλιξης.
Στη συνέχεια έχουμε το Μεσοζωικό αιώνα. Ο αιώνας αυτός χαρακτηρίζεται από την
εμφάνιση και την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, την εμφάνιση των πρώτων θηλαστικών
και την εμφάνιση των πρώτων φυτών με άνθη.

Διαφάνεια 32

Επομένως αν θέλαμε να αναπαραστήσουμε τη γεωλογική ιστορία της γης στα παιδιά, ο

ωραιότερος τρόπος θα ήταν μια σπείρα πάνω στην οποία έχουμε τοποθετήσει τους
διάφορους οργανισμούς. Η σπείρα αυτή δείχνει και τη μορφή εξέλιξης του ανάγλυφου.
Βλέπουμε επίσης ότι ο άνθρωπος τοποθετείται στην άκρη της σπείρας.

Διαφάνεια 33
Σε κάθε περίπτωση, αυτό το οποίο βλέπουμε εμείς είναι αυτό που θα λέγαμε η κορυφή
του βουνού και όχι το βάθος το οποίο κρύβεται κάτω από το βουνό αυτό. Το βάθος
αυτό είπαμε ότι έρχεται στην επιφάνεια μόνο με τη ανακατατάξεις της γης και την
εμφάνιση των απολιθωμάτων που υπάρχουν στα κατώτερα στρώματα.

Διαφάνεια 34
Διαφάνεια 35

Ο γεωλογικός χρόνος δεν διδάσκεται σε κανένα από τα επίπεδα του δημοτικού

σχολείου και στο γυμνάσιο, όπου υπάρχει αναφορά στο γεωλογικό χρόνο, το υπουργείο
παιδείας έχει αποκλείσει το γεωλογικό χρόνο από τη σχολική ύλη. Αυτή η αντιμετώπιση
βασίζεται στο γεγονός ότι έχουν βρεθεί κάποιες έρευνες που έχουν γίνει σε παιδιά, όχι
κατ’ ανάγκη δημοτικού, οι οποίες δείχνουν ότι υπάρχει δυσκολία στη κατανόηση του
γεωλογικού χρόνου. Εντούτοις, αυτό το οποίο δείχνουν κάποιες έρευνες είναι ότι όταν
εφαρμοστούν ανάλογες μέθοδοι το κομμάτι του γεωλογικού χρόνου είναι εύκολο να
διδαχθεί

Διαφάνεια 37

Οπότε είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να αναθεωρηθεί το όποιο ανθρωποκεντρικό
μοντέλο συνοδεύει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τη φύση και τις δράσεις των
ανθρώπων πάνω σε αυτή. Και κάπως έτσι μπορούμε να καταλάβουμε τα φαινόμενα,
κάπως έτσι μπορούμε να καταλάβουμε ότι δε μπορούμε να έχουμε το πάνω χέρι στην
αντιμετώπιση των φαινομένων και κάπως έτσι μπορούμε να καταλάβουμε ότι καλύτερα
είναι να προλαμβάνουμε παρά να ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα φαινόμενα τα οποία
χαρακτηρίζονται ως φυσικά φαινόμενα ή ως διαδικασίες που συμβαίνουν ούτως ή
άλλως στη φύση.

Διαφάνεια 38

Πέρα από τη γραμμή του χρόνου που είδαμε ένας ωραίος τρόπος απεικόνισης της
γραμμής του χρόνου για τα παιδιά είναι η ζωγραφική πάνω στο ίδιο το χέρι του παιδιού
όπου είτε ζωγραφίζουμε είτε βάζουμε σφραγίδες με σημαντικά γεγονότα τα οποία
συμβαίνουν. Στο σημείο που βλέπουμε το Humans (πράσινο κουτάκι στα δεξιά της
γραμμής) καταλαβαίνουμε ότι το όποιο ιστορικό γεγονός το οποίο το θεωρούμε παλιό,
για παράδειγμα συνέβει στην αρχαία ελλάδα ή συνέβει 8.000 χρόνια πριν, όλα αυτά τα
γεγονότα είναι γεγονότα που αν όλος ο γεωλογικός χρόνος ξεκινούσε από τον ώμο μας
και έφτανε μέχρι τα δάχτυλα του χεριού μας, θα είχαν συσσωρευτεί, όσο μακριά κι αν τα
βλέπουμε σε σχέση με τη γέννηση μας μέσα στο χρόνο, στην άκρη από το νυχάκι μας.
Αντίστοιχος τρόπος για να γίνει μια αναπαράσταση, είναι να δημιουργήσουμε μέσα στη
τάξη την αναπαράσταση του γεωλογικού χρόνου, και έχοντας για παράδειγμα μια τάξη
με τέσσερις τοίχους, να τοποθετήσουμε στους τοίχους αυτούς την ιστορία της γης και με
εικόνες να δείξουμε πότε δημιουργούνται τα διάφορα περιστάτικα.
Υπάρχουν και άλλες δραστηριότητες με το γεωλογικό χρόνο, όπως για παράδειγμα με
το ρολό της τουαλέτας, το ρολό της κουζίνας, το οποίο χρησιμοποιείται στο προαύλιο
του σχολείου για να δημιουργήσει την αίσθηση του γεωλογικού χρόνου με αντίστοιχη
τοποθέτηση των οργανισμών, ζώων και φυτών, ανάλογα με κάθε περίοδο ή και τη
χρήση των σελίδων του βιβλίου προκειμένου να δείξουμε αν ένα χοντρό βιβλιο μπορεί
να προσομοιαστεί με το γεωλογικό χρόνο, να δείξουμε το κομμάτι των διαφορετικών
επιπέδων ζωής που μπορεί να συναντήσουμε στις διαφορετικές σελίδες του βιβλίου
αυτού. Περισσότερο αυτές είναι οπτικοποιήσεις του γεωλογικού χρόνου, παρά
κατανόηση του χρόνου αυτού καθ’ αυτού, γιατί θεωρώ ότι το κομμάτι 4,5 δις χρόνια δεν
είναι ένα κομμάτι που είναι εύκολα διαχειρίσιμο ώστε να τη
διαχειριστούμε/καταλάβουμε. Περισσότερο την γεωλογική ιστορία μπορείς να την
καταλάβεις όταν βρεθείς ίσως σε περιβάλλοντα όπως είναι το grand canyon, όπως το
Σανς Χέλενς, να βρεθείς σε περιβάλλοντα στα οποία απλώνονται μπροστά σου η
στρωματογραφία, η γεωλογική ιστορία μιας περιοχής.
Διαφάνεια 40

Να πούμε ότι τα στοιχεία για το γεωλογικό χρόνο και για τις διαφορετικές γεωλογικές
περιόδους οι οποίες απαντώνται στην Ευρώπη, και ως προς την ονοματολογία
συναντούμε στο βιβλίο της β’ Γυμνασίου, επειδή αφορά την Ευρώπη διδάσκεται κι εκεί
γίνεται η αναφορά στη γεωλογική ιστορία της ευρώπης.