Professional Documents
Culture Documents
1
Katı Hal Kaynak Yöntemleri
2
Katı Hal Kaynağı
• Parça yüzeylerinin birleştirilmesi için:
– Sadece basınç, veya
– Isı ve basınç
– Eğer hem ısı hem de basınç kullanılıyorsa, tek başına ısı
parça yüzeylerini eritmeye yeterli değildir
– Bazı katı hal kaynak yöntemleri için, zaman da bir faktördür
• İlave metal kullanılmaz
• Her bir katı hal kaynak yöntemi, temas yüzeylerinde
bağ oluşturmak için kendi özgün yöntemine sahiptir
• Başarılı bir katı hal kaynağı için temel faktörler, iki
yüzeyin
– Çok temiz
– Atomsal bağa izin verecek derecede çok yakın fiziksel temas
halinde
olması gerekir
3
Katı Hal Kaynak Yöntemlerinin Eritme
Kaynak Yöntemlerine göre Üstünlükleri
4
Dövme (Demirci) Kaynağı
Birleştirilecek kısımlarının sıcak dövme işlem sıcaklığına
kadar ısıtıldığı ve daha sonra çekiç veya benzer aletlerle
birlikte dövüldüğü kaynak yöntemi
• İmalat teknolojisinin gelişiminde tarihsel öneme sahip
– İşlemin geçmişi, demircilerin iki metal parçayı kaynak yapmayı
öğrendiği M.Ö. 1000’e kadar dayanır
• Günümüzde bazı türleri hariç ticari önemi yoktur
5
Soğuk Kaynak (Soğuk Basınç Kaynağı)
Temiz temas yüzeyleri arasına oda sıcaklığında yüksek
basınç uygulayarak yapılan katı hal kaynak yöntemi
• Temizleme, birleştirmeden hemen önce genellikle
yağ giderme veya fırçalama ile yapılır
• Isı uygulanmaz; ancak deformasyon, parça
sıcaklığını yükseltir
• Metallerin en azından biri, tercihen de ikisi birden çok
sünek olmalıdır
– Yumuşak alüminyum ve bakır, soğuk kaynağa uygundur
• Uygulamalar: elektriksel bağlantıların yapımı
Merdane
Dikiş
Kaynak yapılacak Kaynaklı
parçalar parçalar
Haddeleme Kaynağı 7
Sürtünme Kaynağı
8
Sürtünme Kaynağı
9
Dönen Dönmeyen
kavrama kavrama
Eksenel
hareket Sürtünme
edebilir oluşturmak
üzere parçalar
temas ettirilir
Kuvvet Eksenel
uygulanırken kuvvet
dönme uygulanır
durdurulur
Oluşan dikiş
Sürtünme kaynağı: (1) dönen parça, temas yok; (2) sürtünme ısısı
üretmek üzere parçalar temas haline getirilir; (3) dönme durdurulur
ve eksenel basınç uygulanır; ve (4) kaynak oluşturulur
10
Sürtünme Kaynağının
Uygulamaları ve Sınırları
• Uygulamaları:
– Şaft ve borusal parçalar
– Endüstriler: otomotiv, uçak, ziraat makinaları, petrol
ve doğal gaz
• Sınırları:
– Parçalardan en az biri dönel olmalıdır
– Yığma çapağı genellikle uzaklaştırılır
– Yığma, parça boylarını kısaltır (tasarım aşamasında
dikkate alınması gerekir)
11
Sürtünme Karıştırma Kaynağı
12
Sürtünme Karıştırma Kaynağı
13
Ultrasonik Kaynak
14
Kütle Aşağıya doğru
kuvvet
Ultrasonik Titreşim
Sonotrod ucu
transdüser hareketi
Sonotrod ucu
Kaynak yapılacak
parçalar
Örs Örs
15
Ultrasonik Kaynağın Uygulamaları
16
Difüzyon Kaynağı
Genellikle kontrollü bir atmosferde, difüzyon ve birleşimin
oluşmasına yeterli süre ısı ve basınç kullanan katı hal
kaynak yöntemi
• Sıcaklıklar 0.5 Tm
• Yüzeylerdeki plastik deformasyon minimumdur
• Birincil birleşme mekanizması katı hal difüzyonudur
• Sınırlamalar: difüzyon için gereken süre, birkaç saniyeden
birkaç saate kadar uzayabilir
Başlangıçta sadece
pürüzler temas eder
18
Patlamalı Kaynak
Yüksek hızlı patlamanın iki metal yüzeyi hızla
birleştirilmesini sağladığı katı hal kaynak yöntemi
• İlave metal kullanılmaz; Dış ısı uygulanmaz; Difüzyon
oluşmaz – zaman çok kısadır
• Metaller arasındaki bağ, dalgalı bir arayüzeyle
sonuçlanan mekanik kilitlenmeyle beraber
metalurjiktir
• Çoğu kez iki farklı metalin birleştirilmesinde, özellikle
de büyük yüzeyler halinde bir metalin diğerinin
üzerine kaplanmasında kullanılır
Patlama
Patlayıcı
Ateşleyici
Tampon Kaplanan
Aralık Kaplanan tabaka tabaka
Altlık Alt
tabaka
Örs Dikiş Yüzey filmlerinin
fışkırması
Şekil 38-20. Patlamalı kaynak: (1) paralel konfigürasyon halinde
yerleştirme, ve (2) patlayıcının patlaması sırasındaki durum 19
Termit Kaynağı (Alüminotermik Kaynak)
20
Termit
reaksiyo-
nundan Curuf
aşırı sıcak Pota
çelik Curuf
Tapa aparatı
Kaynak
Kalıp
21
Termit Kaynağı’nın Uygulamaları
23
Elektron Işın Kaynak Donanımı
Elektron ışını
Kontrol Gözlem
ünitesi penceresi
Yüksek
gerilim Vakum kamarası
ünitesi
Parça
Vakum
pompası
24
Elektron Işın Kaynağı Vakum Kamarası
İlk geliştirildiğinde, elektron ışınının hava moleküllerince
saptırılmasını en aza indirmek için vakum ortamında
oluşturulması gerekmekteydi
• Üretimde ciddi uygunsuzluklar
• Vakum işlemi 1 saat’e kadar sürebilir
26
Elektron Işın Kaynağının
Üstünlükleri ve Eksiklikleri
• Üstünlükleri:
– Yüksek kalitede dikişler, derin ve/veya dar profiller
– Sınırlı ITAB, düşük ısıl distorsiyon
– Yüksek kaynak hızları
– Dekapan veya koruyucu gaz gerekmez
• Eksiklikleri:
– Yüksek ekipman maliyeti
– Hassas ağız hazırlığı ve hizalama gerekir
– Vakum kamarası gerekir
– Güvenlik konusu: EBW x-ışınları üretir
27
Lazer Işın Kaynağı
28
Lazer Işını Kaynak Donanımı
Odaklayıcı
mercek
Koruyucu Lazer
gaz tüpü ışını
Parça
29
Karşılaştırma:
Lazer ve Elektron Işın Kaynakları
30
Lazer Işınıyla Kesme
• Farklı malzemelerde küçük deliklerin, dar aralıkların
ve yakın yerleştirilmiş modellerin kesilmesi
endüstriyel lazer ışınlarının diğer bir uygulamasıdır
• Lazer ışınıyla kesme, malzemede bir delik
oluşturulmasıyla başlar ve ışın, programlanmış bir yol
üzerinde ilerler
• Lazerin yoğun ısısı, malzemeyi kesmek üzere
eritir/buharlaştırır
34
Termoplastiklerin davranışı
35
Termoset plastiklerin davranışı
36
Sıcak Eleman Kaynağı
37
Polietilen Boruların Elektrofüzyon Kaynağı
38
Sıcak Gaz Kaynağı
39
Plastiklerin Sıcak Gaz Kaynağı
40
Plastiklerin sürtünme kaynağı
41
Plastiklerin ultrasonik kaynağı
42
Kaynakla İlgili İşlemler – Sert Dolgu
43
Bant Elektrotla Kaplama
44
Çimento Sanayiinden
Sert Dolgu Uygulamaları
45
Kaynakla İlgili İşlemler – Termik Püskürtme
46
Plazma arkı ile püskürtme
47
Alevle metal püskürtme
48
Sert ve Yumuşak Lehimleme
• Her ikisi de metal parçaları kalıcı olarak birleştirmek için
ilave metaller kullanır, ancak esas metaller erimez
• Eritme kaynağı yerine sert veya yumuşak lehimleme
kullanılması için:
– Metallerin kaynak kabiliyeti kötüdür
– Farklı metaller birleştirilmektedir
– Yoğun kaynak ısısı, birleştirilen parçalara zarar verebilecektir
– Bağlantının geometrisi kaynağa izin vermemektedir
– Yüksek dayanım gerekli değildir
• İlave metalin erime sıcaklığı 450°C : Yumuşak lehimleme
• İlave metalin erime sıcaklığı > 450°C : Sert lehimleme
49
Kaynağa Kıyasla Sert Lehimlemenin
Üstünlükleri
• Farklı metaller dahil, herhangi bir metal birleştirilebilir
• Yüksek imalat hızlarına izin veren, çabuk ve aynı
özelliklere sahip şekilde gerçekleştirilebilir
• Çoklu bağlantılar aynı anda sert lehimlenebilir
• Genel olarak eritme kaynağına göre daha düşük ısı
ve güç gerekir
• Bağlantıya bitişik esas metaldeki ITAB’daki
problemler daha azdır
• Kapiler etki erimiş metali bağlantının içine
çektiğinden, çoğu kaynak yöntemiyle ulaşılamayan
bağlantı bölgeleri sert lehimlenebilir.
50
Sert Lehimleme
51
Parçalar Arasındaki Açıklık
52
Kapiler Etki
53
• Dıştaki boru çapı küçüldükçe
kapiler etki ortaya çıkar ve iki
boru arasındaki suyun
seviyesi kaptaki seviyenin
üzerine çıkar
• Yeterince küçük bir aralıkta
kapiler etki en üst seviyesine
çıkarak iki boru arasındaki
boşluğu doldurur
54
Kapiler Etki
Aralığın Kapilarite’ye Etkisi
Lehim alaşımı
56
BAŞLANGIÇ
DURUMU
ISLATMANIN
BAŞLAMASI
ARA DURUM
SON DURUM
Sert Lehimlenmiş Bağlantının Dayanımı
62
Sert Lehim Bağlantılarının Dayanımı
Sert lehimlenmiş küt alın paslanmaz çelik-paslanmaz çelik
birleşiminin dayanımının aralıkla değişimi
Çekme dayanımı (MPa)
965
827
689
551
414
Şekil 39-1. Bir küt alın sert lehim bağlantının çekme dayanımının farklı
aralıklarla tipik değişimi
63
Sert Lehimlemenin Zayıflıkları ve
Sınırlamaları
64
Sert Lehimleme Uygulamaları
65
Sert Lehimli Birleşimlerin Tasarımı
66
Küt Alın Tipi Birleşim
Sert
Sert lehimlenmiş lehimlenmiş
bağlantı bağlantı
67
Bindirme Tipi Birleşim
Sert
Sert lehimlenmiş
lehimlenmiş bağlantı
bağlantı Kılıf
69
Sert Lehim Alaşımından Beklenen
Özellikler
70
İlave çubuk
Birleştirilecek
parçalar
Sert
Birleştirilecek Halka şeklinde lehimlenmiş
parçalar İlave çubuk parça
Aralık
72
Dekapanın Davranışı
Tavlamadan önce
Sıcaklığın artışı
73
Isıtma Menbalarına Göre Sert Lehimleme
Yöntemlerinin Sınıflandırılması
75
Sert Lehimleme
Örnekleri
76
Sert Lehim Kaynağı
Bu yöntem, uygulanacak birleştirme türü yönünden diğer
sert lehimleme yöntemlerinden ayrılır. Sert lehim
kaynağı, bir V ağzının doldurulması gibi, geleneksel
kaynakla birleştirmeye daha çok benzer
Lehim alaşımı Kaynak üfleci
Esas metal
Şekil 39-7. Sert lehim kaynağı. Bağlantı, sert lehim dolgu metali içerir;
bağlantıda esas metal erimez. Yüzey genellikle önce ince bir kalay
tabakasıyla “kalaylanır”.
77
Yumuşak Lehimleme
78
Yumuşak Lehimlemenin Üstünlükleri ve
Zayıflıkları
• Üstünlükleri:
– Sert lehimleme veya eritme kaynağına göre daha düşük
enerji girdisi
– Değişik ısıtma yöntemleri mevcuttur
– Bağlantıda iyi elektrik ve ısıl iletkenlik
– Tamiri ve yeniden yapılması kolay
• Zayıflıkları:
– Mekanik yöntemlerle takviye edilmedikçe düşük bağlantı
dayanımı
– Yüksek sıcaklıklarda bağlantının muhtemel zayıflaması veya
erimesi
79
Yumuşak lehimlenmiş
bağlantı
(a) (b)
Çentik
Yumuşak lehimlenmiş bağlantı
(c) (d)
80
Yumuşak lehim
bağlantısı Kaplı tam delik
Yumuşak lehim
bağlantısı
Tel İzolasyon
Terminal
Yumuşak lehim
bağlantısı
82
Yumuşak Lehimleme Yöntemleri
83
Bileşenler
PC kartı
Erimiş yumuşak
lehim alaşımı
84
Yapıştırma
85
Yapıştırmada Sertleşme (Curing)
86
Yapıştırıcı Türleri
87
Sentetik (Yapay) Yapıştırıcılar
88
Yüzey Hazırlama
89
90
Bağlantının Dayanımı
91
Yapıştırma bağlantılı köşe ve açılı birleşim tasarımları
92
Perçin
Nokta kaynak
çekirdeği
Yapıştırıcı
93
Yapıştırıcıların Uygulamaları
94
Bir Otomobil Gövdesindeki Yapıştırma
Bağlantıları
95
Otomobil Ön Camının Otomatik Yapıştırılması
96
Alev alan ‘Ferrari 458 Italia’ geri çağırılıyor
3 ayda 11 Ferrari’de çıkan yangınların ardından şirket
harekete geçti. Yapılan incelemede yangınların üretimde
kullanılan yapıştırıcıdan kaynaklandığı belirlendi (09.2010)
Bunun ardından lüks spor otomobil
üreticisi İtalyan Ferrari, bu yıl sattığı
tüm “458 Italia” model araçlarını geri
çağırıyor. Ferrari, şirket
mühendislerinin rapor ettiği beş
“termal kazayı” inceleyerek geri
çağırdığını açıkladı. Geri çağırmanın
arkasında bu modeldeki çamurluğun
montajında kullanılan yapıştırıcıdaki
sorun yatıyor. Şirket sözcüsü bazı
durumlarda yapıştırıcının aşırı
ısınabildiğini, tütebildiğini ve hatta alev
alabildiğini söyledi. Bazı örneklerde
ise yapıştırıcıdaki erime, motoru
koruyan kılıfın deforme olmasına ve
egzoza yakınlaşmasına ve bu da
kılıfın alev olmasına neden olabiliyor.
97
Uçak Kanadında Yapıştırma
Döşemecilikte Yapıştırma
98
99
Civata Emniyeti
100
101
Uygulama Yöntemleri
• Yapıştırıcı montaj
sırasında parçaları
birleştirmek için elle
kontrol edilen bir
enjektör yardımıyla
uygulanıyor (Foto: EFD
Inc.’in izniyle)
102