1.
The Tay Son and the Nguyen: To whom is
Nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn: Lòng người
hướng về ai?
1.Nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn: Lòng người
hướng về ai?
Sự thất bại của nhà Tây Sơn trước nhà
Nguyễn thường được cho là vì cái chết của
vua Quang Trung. Tuy nhiên, nhìn lại lịch sử,
tại sao Nguyễn Phúc Ánh bao nhiêu lần tay
trắng bại vong lại vẫn nhận được sự ủng hộ
của người dân? Nhà Tây Sơn đã làm những
điều gì để mất lòng dân đến như vậy?
 Sự hà khắc của nhà Tây Sơn
 Lòng người hướng về ai?
 Truyền kỳ “tay trắng bại vong”
2.Sự hà khắc của nhà Tây Sơn
Phó Giáo sư George Dutton, Giám đốc
chương trình Liên Khoa Đông Nam Á học của
trường đại học California tại Los Angeles có
viết sách nghiên cứu về thời Tây Sơn, và
được trình bày tại “Hộ i thảo quốc tế Việt
Nam học lần 2”, tổ chức ở Sài Gòn vào tháng
7/2004.
Theo những gì trình bày tại cuộc hội thảo này
thì quân Tây Sơn nổi tiếng ưa cướp bóc và
the heart of people? The failure of the Tay
Son to the Nguyen was often attributed to
the death of King Quang Trung. However,
looking back on history, why did Nguyen
Phuc Anh still receive the support of the
people many times without fail? What has
the Tay Son family done to so offend people?
• The harshness of the Tay Son • To whom is
the human heart? • Legend of "empty-
handed defeat"
2.The harshness of the Tay Son Associate
Professor George Dutton, Program Director
of Southeast Asian Studies at the University
of California in Los Angeles wrote a research
book on the Tay So'n period, and was
presented at the "Second Vietnam
International Conference" , held in Saigon in
July 2004. According to what was presented
at this seminar, the famous Tay Son army
who liked to plunder and destroy, applied the
regime of forced recruitment and harsh
labor. So wherever the Tay Son army went,
the people were trying to escape the area
they controlled. At first, many people joined
the ranks of Tay Son army, but later on, they
were only drafted. 3.Where the Tay Son army
occupied, people suffered severe plagues and
were forced to build military structures and
palaces. For example, in 1775, Nguyen Nhac
forced the people to serve and build it into
Cha Ban (later Nguyen Phuc Anh changed his
name to Binh Dinh) to make his capital,
proclaimed "the Emperor". Nguyen Hue also
forced the people to serve, causing a bad
reaction among the people. After capturing
Phu Xuan (the capital city in Hue), Nguyen
đốt phá, lại áp dụng chế độ cưỡng bức tuyển
quân và lao dịch hà khắc. Vì thế mà quân Tây
Sơn đi đến đâu thì dân chúng đều tìm cách
trốn khỏi vùng họ kiểm soát. Ban đầu nhiều
người vào hàng ngũ quân Tây Sơn, nhưng về
sau ngày càng ít, chỉ còn là lính quân dịch.
3.Những nơi quân Tây Sơn chiếm đóng,
người dân phải chịu cảnh lao dịch hà khắc, bị
bắt buộc phải đi xây dựng các công trình
quân sự và dinh thự. Ví như năm 1775
Nguyễn Nhạc bắt dân phục dịch xây dựng
thành Chà Bàn (sau này Nguyễn Phúc Ánh đổi
tên là thành Bình Định) để làm kinh đô cho
mình, tiếm xưng là “thành Hoàng Đế”.
Nguyễn Huệ cũng bắt dân phục dịch gây phản
ứng xấu trong dân chúng. Sau khi chiếm
được Phú Xuân (kinh thành ở Huế), Nguyễn
Huệ bắt dân phải ra sức làm ngày làm đêm
nhằm củng cố thành lũy để cố thủ.
4.Vài năm sau, Nguyễn Huệ có ý dời đô nên
bắt người dân xây một công trình tầm vóc rất
lớn trong thời gian ngắn là “Phượng Hoàng
Trung Đô” ở Nghệ An. Theo các sử liệu nước
ngoài thì người dân đã phản đối mạnh mẽ,
thậm chí mạnh ai nấy trốn.
Chế độ lao dịch của Tây Sơn còn hà khắc hơn
cả chúa Trịnh, khi mà quân lính Tây Sơn bắt
cả nhà sư, phụ nữ, trẻ em đi phu, chỉ có các
bà mẹ cho con bú mới được miễn.
Tình hình chiến trận liên miên cũng có thể là
nguyên nhân sự hà khắc của nhà Tây Sơn.
Tuy nhiên sự hà khắc quá mức lại khiến nhà
Tây Sơn mất lòng thiên hạ.
5.Ngay trong trận chiến đánh quân Thanh,
Hue forced the people to work day and night
in order to consolidate the stronghold. 4. A
few years later, Nguyen Hue intended to
move the capital, so he forced people to
build a very large-scale project in a short
time, "Phuong Hoang Trung Do" in Nghe An.
According to foreign records, people strongly
protested, even strongly, everyone escaped.
Tay Son's labor regime was even stricter than
that of Trinh lord, when Tay Son soldiers
arrested monks, women, and children, only
nursing mothers were exempt. The constant
battle situation was also the cause of the
harshness of the Tay Son. However, too
much harshness made the Tay Son family
lose hearts. 5) Even in the battle against the
Qing army, King Quang Trung also introduced
a very harsh regime of recruiting troops and
service. At that time, Tay Son generals were
all admirals, riding horses, standing on a high
hill, looking at the village, counting the roofs,
and calculating the number of people that
each village had to pay. The village that did
not pay enough was slaughtered, the people
were frightened, so any village with
insufficient boys had to force girls to disguise
themselves to be enough to save the whole
village. After defeating the Qing army, these
newly recruited soldiers were neglected, they
had to beg for food to find their way back
home. 6.When fighting the Dong Da battle,
worried about the Qing army's counterattack,
Nguyen Hue ordered the people to build a
fortress around to stay on the defensive,
within 3 days to finish. Western clergy
witnessed this scene worried for the people,
because it could not be done in 3 days.
However, they could not imagine that the
people of Thang Long had done that. The
vua Quang Trung cũng đưa ra chế độ tuyển
quân và lao dịch vô cùng hà khắc. Khi đó, các
tướng Tây Sơn đều mang chức đô đốc, cưỡi
ngựa đứng trên gò cao nhìn vào làng đếm
nóc nhà, rồi tính ra số người mà mỗi làng
phải nộp. Làng nào không nộp đủ thì bị tàn
sát cả làng, dân chúng hãi hùng nên làng nào
không đủ con trai phải bắt con gái giả trai để
nộp cho đủ nhằm cứu cả làng. Sau khi đánh
thắng quân Thanh, số lính mới tuyển này bị
bỏ mặc, họ phải xin ăn để tìm đường trở lại
quê quán.
6.Khi đánh trận Đống Đa, lo lắng quân Thanh
phản công, Nguyễn Huệ lệnh cho dân chúng
phải đắp một chiến lũy xung quanh để cố
thủ, trong 3 ngày phải làm xong. Các giáo sĩ
phương Tây chứng kiến cảnh này lo lắng thay
cho dân chúng, vì 3 ngày thì không thể thực
hiện được. Thế nhưng họ cũng không thể
tưởng tượng được rằng dân chúng Thăng
Long đã làm được điều đó. Người dân làm
đến kiệt sức bởi lo sợ rằng nếu không hoàn
thành sẽ bị tàn sát.
7.Lòng người hướng về ai?
Quân Tây Sơn không lấy được lòng dân vì thế
lòng dân cứ nghiêng dần về quân Nguyễn.
Năm 1792 Nguyễn Vương Nguyễn Phúc Ánh
thân chinh đi đánh thành Quy Nhơn nhưng
không thành. Từ đó hàng năm cứ đến mùa
gió nồm (gió thổi từ hướng Nam), Nguyễn
Phúc Ánh lại cho quân theo đường biển tiến
ra đánh miền Trung; khi có gió bấc (gió thổi
từ phía Bắc) thì lại rút quân về Gia Định. Việc
này tiếp diễn trong nhiều năm cho đến khi
Nguyễn Ánh chiến đấu và giành thắng lợi cuối
people were exhausted by fear that if not
completed, they would be slaughtered.
7.Who is the line of people heading to? The
Tay Son army could not win the hearts of the
people, so the people's hearts were gradually
leaning towards the Nguyen army. In 1792
Nguyen Vuong Nguyen Phuc Anh personally
went to fight Quy Nhon citadel but failed.
Since then, every year when the monsoon
season (the wind blows from the south),
Nguyen Phuc Anh again sent troops by sea to
attack Central Vietnam; When there is a wick
(wind blowing from the North), the army
withdraws to Gia Dinh. This continued for
many years until Nguyen Anh fought and
won in the end. 8. Mainly, the people of
Quang Nam, Thuan Hoa (ie Quang Binh,
Quang Tri, Thua Thien Hue today) kept
waiting for the Nguyen Vuong army to move
from Gia Dinh to the Central to fight the Tay
Son. So at that time there was a poem
recited to now: God for the wind Let Lord
Nguyen pull the sail straight out. This verse
also shows clearly who people's hearts are in
this war. 9. The failure of the Tay Son to the
Nguyen is often attributed to the death of
King Quang Trung. However, looking back on
history, why did Nguyen Phuc Anh still
receive the support of the people many times
without fail? Whose heart is directed to
whom is clear, but how many times did
Nguyen Phuc Anh die in the end? The legend
of Nguyen Phuc Anh's defeat under the Tay
Son army is untold, but the strange thing is
that Nguyen Phuc Anh was able to escape in
a split second.
cùng.

8.Chính về thế người dân vùng Quảng Nam,

Thuận hóa (tức Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa
Thiên Huế ngày nay) cứ trông ngóng quân
Nguyễn Vương từ Gia Định ra miền Trung
đánh quân Tây Sơn. Nên thời bấy giờ có câu
ca dao truyền tụng đến bây giờ:

Lạy trời cho cả gió nồm

Để cho chúa Nguyễn kéo buồm thẳng ra.

Câu ca dao này cũng cho thấy rõ lòng dân ngả

về ai trong cuộc chiến này.

9.Sự thất bại của nhà Tây Sơn trước nhà

Nguyễn thường được cho là vì cái chết của
vua Quang Trung. Tuy nhiên, nhìn lại lịch sử,
tại sao Nguyễn Phúc Ánh bao nhiêu lần tay
trắng bại vong lại vẫn nhận được sự ủng hộ
của người dân? Lòng người hướng về ai thì
đã rõ, nhưng rốt cuộc Nguyễn Phúc Ánh bại
vong bao nhiêu lần?

Truyền kỳ về những lần bại vong của Nguyễn

Phúc Ánh dưới quân Tây Sơn là không kể xiết, 10. The "empty hand is defeated" miracle In
nhưng điều kỳ lạ là Nguyễn Phúc Ánh trong early 1777, the Tay Son army led by Nguyen
tích tắc đều thoát được. Hue invaded Saigon - Gia Dinh, Nguyen lords
such as Lord Nguyen Phuc Thuan, Tan Chinh
10.Truyền kỳ “tay trắng bại vong” Vuong Nguyen Phuc Duong (who was
originally the Tay Son army with the slogan to
Đầu năm 1777, quân Tây Sơn do Nguyễn Huệ
assist in the beginning) were both captured
chỉ huy tiến đánh Sài Gòn – Gia Định, các
and killed. Nguyen Phuc Anh was fortunate
hoàng tộc chúa Nguyễn như chúa Nguyễn
to have a child with a concealed duo, but
Phúc Thuần, Tân Chính Vương Nguyễn Phúc
escaped to Rach Gia. 11. In Ha Tien, Nguyen
Dương (người ban đầu được quân Tây Sơn có
Phuc Anh was actively sought by the Tay Son,
khẩu hiệu phò tá lúc ban đầu) đều bị bắt và
Ba Da Loc helped him run to Tho Chau Island
giết cả. Nguyễn Phúc Ánh may mắn có được
(also known as Tho Chu, located in the
một đứa trẻ con nhà kép hát che dấu mà trốn
southwest of Phu Quoc Island). After a while,
thoát được đến Rạch Giá.
11.Tại Hà Tiên, Nguyễn Phúc Ánh bị quân Tây
Sơn truy tìm ráo riết, Bá Đa Lộc đã giúp đỡ
ông chạy đến đảo Thổ Châu (còn gọi là Thổ
Chu nằm ở phía tây nam đảo Phú Quốc). Sau
một thời gian, quân Tây Sơn truy tìm không
được phải rút đi, Nguyễn Phúc Ánh trở lại
Long xuyên rồi Sa Đéc tập hợp các quân
tướng của mình chuẩn bị chiếm lại Thành Gia
Định.Việc tập hợp nhanh chóng được thực
hiện với hàng vạn quân binh và tướng lĩnh
tham gia.
12.Năm 1782, Nguyễn Nhạc cùng Nguyễn
Huệ đi đường biển nam tiến, Nguyễn Phúc
Ánh chỉ huy quân đánh chặn ở vùng biển Cần
Giờ. Quân Tây Sơn ban đầu tỏ ra yếu hơn,
nhưng sau đó vẫn giành được chiến thắng dù
hao tổn binh lực. Nguyễn Phúc Ánh thua trận
phải bỏ chạy, bị truy gắt gao phải chạy sang
tận khu rừng Romdoul thuộc Cao Miên
(thuộc phía bắc tỉnh Svay Rieng, Campuchia
ngày nay).
Quân Tây Sơn sang tận Cao Miên bắt vua Ang
Eng phải hàng phục và buộc tất cả người Việt
ở Cao Miên phải về nước, nhưng Nguyễn
Phúc Ánh vẫn trốn kịp.
13.Sau đó Nguyễn Phúc Ánh trở về Nam bộ,
bị quân Tây Sơn truy tìm khắp nơi, nhờ người
dân Nam bộ che chở nên lần nào cũng thoát
được, sau đó dùng thuyền nhỏ trốn ra đảo
Phú Quốc.
Đến tháng 5 âm lịch năm 1782, nhận thấy
Nguyễn Phúc Ánh không còn sức phản kháng,
quân Tây Sơn rút về Quy Nhơn, để lại 3.000
the Tay Son army in search was not able to
withdraw, Nguyen Phuc Anh returned to
Long through and Sa Dec gathered his
generals to retake Thanh Gia Dinh. tens of
thousands of soldiers and generals
participated. 12. In 1782, Nguyen Nhac and
Nguyen Hue went to the south-forward sea,
and Nguyen Phuc Anh commanded the
interceptors in Can Gio waters. The Tay Son
army at first proved weaker, but then still
managed to gain victory despite the loss of
troops. Nguyen Phuc Anh lost the battle and
had to flee, he was forced to flee to the
Romdoul forest of Cao Mien (in the north of
Svay Rieng province, today Cambodia). Tay
Son troops as far as Cao Mien forced King
Ang Eng to surrender and forced all
Vietnamese in Cao Mien to return home, but
Nguyen Phuc Anh still managed to escape.
13.Then Nguyen Phuc Anh returned to the
South and was searched everywhere by the
Tay Son army, thanks to the protection of the
Southern people, he escaped every time,
then used a small boat to escape to Phu
Quoc Island. In the May of the 1782 lunar
calendar, realizing that Nguyen Phuc Anh had
no longer had any resistance, the Tay Son
army withdrew to Quy Nhon, leaving 3,000
troops at Ben Nghe post to keep Gia Dinh. A
general who used to follow Tay Son was Chau
Van Tiep and Nguyen Phuoc Man to retake
Gia Dinh and welcome Nguyen Phuc Anh
back. 14. After returning to Gia Dinh, Nguyen
Phuc Anh reorganized his army, but the force
was weak and weak. In the February of the
1783 lunar month, Nguyen Nhac sent Nguyen
Hue and Nguyen Lu to send troops to fight
Gia Dinh, the defense line at Can Gio estuary
was destroyed, a number of generals were
quân ở đồn Bến Nghé để giữ Gia Định. Một
tướng trước đây từng theo Tây Sơn là Châu
Văn Tiếp cùng Nguyễn Phước Mân đánh
chiếm lại được Gia Định và đón Nguyễn Phúc
Ánh trở lại.
14. Sau khi trở lại Gia Định, Nguyễn phúc Ánh
tổ chức lại quân binh, nhưng lực lượng rất
rệu rã và yếu ớt.Tháng 2 âm lịch năm 1783,
Nguyễn Nhạc sai Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ
đưa quân đến đánh Gia Định, tuyến phòng
thủ ở cửa biển Cần Giờ bị đánh tan, một số
tướng bị bắt hoặc tử trận. Nguyễn Phúc Ánh
cùng tàn quân khoảng 100 người chạy thoát
về Ba Giồng (tức Hóc Môn, Sài Gòn). Tại đây,
Nguyễn Phúc Ánh tiếp tục gầy dựng lực
lượng chuẩn bị cho cuộc chiến lâu dài.
15. Tháng 4 âm lịch năm 1783, Nguyễn Phúc
Ánh cho đóng quân ở Đồng Tuyên. Nguyễn
Huệ hay tin đưa quân tới đánh khiến quân
Nguyễn Phúc Ánh thua to, nhiều tướng lĩnh
chi huy bị tử trận. Nguyễn Phúc Ánh bỏ chạy
đến sông Lật Giang (nay là đoạn sông Vàm Cỏ
Đông ở Bến Lức – Long An) dưới sự truy sát
của quân Tây Sơn. Khi bơi qua sông nhiều
lính đi theo bị chết đuối cả, Nguyễn Phúc Ánh
may mắn nhờ bơi giỏi mà thoát chết.
16.Đến khúc sông Đăng Giang, theo “sử quán
triều Nguyễn” ghi chép lại thì thời ấy sông
nhiều cá sấu nên không thể bơi qua, phía sau
quân Tây Sơn đang truy đuổi sát phía sau, lúc
đó may thay lại có con trâu nước đang nằm
trên bờ, nhờ đó Nguyễn Phúc Ánh cưỡi trâu
sang sông mà thoát chết trong gang tất.
Sau đó Nguyễn Phúc Ánh đến Mỹ Tho mang
theo mẹ cùng vợ con lên thuyền ra đảo Phú
captured or killed. Nguyen Phuc Anh and the
remnants of about 100 people fled to Ba
Giong (ie Hoc Mon, Saigon). Here, Nguyen
Phuc Anh continued to build up forces to
prepare for a long war. 15. In the fourth lunar
month of 1783, Nguyen Phuc Anh was
stationed in Dong Tuyen. Nguyen Hue heard
news of sending troops to fight, causing
Nguyen Phuc Anh's army to lose greatly,
many commanding generals were killed.
Nguyen Phuc Anh fled to Flip Giang river
(now the section of Vam Co Dong river in Ben
Luc - Long An) under the watch of Tay Son
army. When swimming across the river many
soldiers drowned, Nguyen Phuc Anh was
lucky thanks to a good swim that escaped
death.
16. Arriving at the Dang Giang river section,
according to the "history of the Nguyen
dynasty" recorded, at that time there were
many crocodiles that could not swim, behind
the Tay Son troops were chasing behind, at
that time fortunately had children. The water
buffalo was lying on the bank, so Nguyen
Phuc Anh rode a buffalo across the river and
escaped death in a narrow manner. Then
Nguyen Phuc Anh came to My Tho with his
mother and wife and children on a boat to
Phu Quoc island. 17. In the sixth lunar month
of 1783, the Tay Son army suddenly came to
Phu Quoc to search, while on the same road,
General Le Phuoc Dien dressed in a cloth
pretending to be Nguyen Vuong, the Tay Son
army chased and captured Nguyen Vuong
with him. the generals, meanwhile Nguyen
Vuong actually sailed to the island of Con Lon
Quốc.
17.Tháng 6 âm lịch năm 1783, quân Tây Sơn
bất ngờ đến đảo Phú Quốc truy tìm, trong lúc
cùng đường rồi thì tướng Lê Phước Điển mặc
áo ngự đóng giả Nguyễn Vương, quân Tây
Sơn chạy theo bắt được Nguyễn Vương giả
cùng các tướng lĩnh, trong khi đó Nguyễn
Vương thật đi thuyền đến đảo Côn Lôn (tức
Côn Đảo ngày nay). Quân Tây Sơn dụ hàng
các tướng, nhưng Lê Phước Điển cùng các
thuộc tướng khác thà chết không hàng nên bị
quân Tây Sơn giết cả.
18.Tháng 7 âm lịch năm 1783, quân Tây Sơn
dò biết được Nguyễn Phúc Ánh đang ở đảo
Côn Lôn, liền cho quân kéo đến vây 3 vòng
trùng điệp, quyết không cho Nguyễn Phúc
Ánh trốn thoát nữa. Thế nhưng lúc này đột
nhiên có bão biển, khiến một số tàu Tây Sơn
bị đánh chìm, các thuyền khác phải giãn ra;
đồng thời mây mù cũng kéo đến kín mít, nhìn
ra biển cũng không thấy gì. Nhờ đó Nguyễn
Phúc Ánh mới có cơ hội lên thuyền chạy
thoát. Sau 7 ngày lênh đênh triển biển,
Nguyễn Phúc Ánh đến đảo Cổ Cốt (còn gọi là
Hòn Chanh, nay thuộc tỉnh Trat của
Campuchia)
19.Sau đó Nguyễn Phúc Ánh đi thuyền về cửa
biển Bình Thuận để tìm cách về lại Gia Định.
Thế nhưng quân Tây Sơn biết được liền cho
20 thuyền đuổi theo, khiến ông phải đổi
hướng, lênh đênh chạy trốn trên biển suốt 7
ngày đêm rồi đến đảo Phú Quốc. Thời gian
này quân Tây Sơn liên tục mai phục nhằm
rình bắt Nguyễn Phúc Ánh trên biển , các đảo
và các vùng ven biển. Một lần ở cửa biển
sông Đốc (thuộc Cà Mau), Nguyễn Phúc Ánh
(ie Con Dao today). The Tay Son army lured
the generals, but Le Phuoc Dien and the
other generals would rather die by air, so
they were killed by the Tay Son. 18. In the
seventh lunar month of 1783, the Tay Son
army detected that Nguyen Phuc Anh was in
Con Lon island, immediately sent the army to
the siege three rounds of the same message,
determined not to let Nguyen Phuc Anh
escape any more. However, this time
suddenly there was a sea storm, causing
some Tay Son ships to sink, others to stretch;
At the same time, the cloudy clouds also
came to close up, looking at the sea did not
see anything. Thanks to that, Nguyen Phuc
Anh had a chance to get on a boat to escape.
After 7 days floating in the sea, Nguyen Phuc
Anh arrived at Co Cot island (also known as
Hon Chanh, now in Trat province of
Cambodia). 19.Then Nguyen Phuc Anh took a
boat to Binh Thuan estuary to find a way to
return to Gia Dinh. However, the Tay Son
army knew immediately that 20 boats were
chasing, causing him to change direction, and
fled at sea for 7 days and nights and then to
Phu Quoc island. At this time, Tay Son army
continuously ambushed to capture Nguyen
Phuc Anh on the sea, islands and coastal
areas. Once at the mouth of the Doc River (in
Ca Mau), Nguyen Phuc Anh was ambushed
by 50 Tay Son boats, fortunately Nguyen
Phuc Anh escaped to the sea again, 50 Tay
Son boats chased but could not. 20.In 1783,
Nguyen Phuc Anh wanted to invoke the
French to have modern weapons, so he
asked Bishop Ba Da Loc to help him go to
France for a trip, but when Ba Da Loc was not
in time due to the wind-up period, Nguyen
Phuc Anh was continuously chased by the
bị 50 thuyền Tây Sơn phục kích sẵn, may mắn
Nguyễn Phúc Ánh lại chạy thoát được ra
biển, 50 thuyền Tây Sơn truy đuổi theo
nhưng không kịp.
20.Năm 1783 Nguyễn Phúc Ánh muốn cầu
viện người Pháp nhằm có vũ khí hiện đại nên
nhờ Giám mục Bá Đa Lộc giúp mình sang
Pháp một chuyến, nhưng khi Bá Đa Lộc còn
chưa kịp đi do đang thời kỳ ngược gió thì
Nguyễn Phúc Ánh liên tục bị quân Tây Sơn
truy đuổi nên đành phải đến cầu viện Xiêm
La. Sang năm 1784 Bá Đa Lộc mang theo
quốc thư cùng quốc ấn đi Pháp, và dẫn tới
hiệp ước bất bình đẳng với chính phủ Pháp,
dù nó không bao giờ được thực hiện.
21.Năm 1784 Nguyễn Phúc Ánh sang Xiêm để
nhờ giúp đỡ mặc cho can ngăn của vị tướng
thân cận là Nguyễn Văn Thành. Vua Xiêm cho
2 vạn quân cùng 300 chiến thuyền sang giúp.
Tháng 7/1784 quân Nguyễn Phúc Ánh cùng
quân Xiêm đến Nam Bộ đánh bại quân Tây
Sơn ở các vùng Rạch Giá, Ba Thắc, Trà Ôn,
Mân Thít, Sa Đéc. Thế nhưng vị tướng trụ cột
của Nguyễn Phúc Ánh là Châu Văn Tiếp tử
trận khi trao tranh với quân Tây Sơn ở Mân
Thít khiến không có ai kiềm chế nổi quân
Xiêm.
22.Quân Xiêm La đến Nam bộ không khác gì
quân cướp, đối xử rất tàn bạo với người dân
Nam bộ, đi đến đâu đều cướp phá, giết
người cực kỳ tàn ác. Điều này khiến Nguyễn
Phúc Ánh từ thất vọng đến phẫn uất, ân hận
vì không nghe lời khuyên của Nguyễn Văn
Thành nên không kiềm được quân Xiêm.
Tay Son, so he had to go to Siamese hospital.
In 1784, Ba Da Loc brought his national letter
and country to France, and led to an unequal
treaty with the French government, though it
was never implemented. 21.In 1784 Nguyen
Phuc Anh went to Siam to ask for help
despite the discouragement of a close
general, Nguyen Van Thanh. The king of Siam
sent 20,000 troops and 300 ships to help. In
July 1784 Nguyen Phuc Anh and Siamese
troops went to the South to defeat the Tay
Son in the regions of Rach Gia, Ba Thac, Tra
On, Man Thit, and Sa Dec. However, Nguyen
Phuc Anh's pillar general, Chau Van Tiep, died
in an argument with the Tay Son army in Man
Thit that no one could control the Siamese.
22. The Siamese soldiers coming to the South
were like robbers. They treated the people of
the South very cruelly, plundering and killing
people was extremely cruel wherever they
went. This caused Nguyen Phuc Anh from
disappointment to resentment and regret for
not listening to Nguyen Van Thanh's advice,
so he could not control the Siamese. In the
book "54 emperors of Vietnam" by Dang Viet
Thuy and Dang Thanh Trung, the People's
Army Publishing House in 2008 has a
description of Nguyen Phuc Anh at that time
complaining that: 23. “Getting water is
thanks to the hearts of the people. Now Chau
Van Tiep has lost no one to control the
Siamese army. If we get Gia Dinh back and
lose people's hearts, I wouldn't have the
heart to do it. The ancients said that in order
to take advantage of the wealth of the so-
called greedy army, the participating army
would definitely lose, the army of Siam was
that. I will withdraw the army without the
heart to make the people miserable. ” In the
Trong cuốn sách “54 vị Hoàng Đế Việt Nam”
của Đặng Việt Thủy và Đặng Thành Trung,
nhà xuất bản quân đội nhân dân năm 2008
có mô tả Nguyễn Phúc Ánh lúc đó ngửa mặt
than rằng:
23.“Được nước là nhờ lòng dân. Nay Châu
Văn Tiếp đã mất không ai kiềm chế nổi quân
Xiêm. Nếu có lấy lại được Gia Định mà mất
lòng dân thì ta cũng không nỡ làm. Người
xưa nói mưu lợi để lấy của cải của người gọi
là quân tham mà quân tham thì nhất định
phải thua, quân nước Xiêm là thế đấy. Ta sẽ
lui quân không nỡ để cho dân tình khốn khổ.”
Trong trận Rạch Gầm – Xoài Mút tháng 12,
quân Tây Sơn vào Nam Bộ đánh 2 vạn quân
Xiêm đại bại, chỉ còn sót lại vài nghìn lính
chạy trối chết về nước.
24.Lúc này Nguyễn Phúc Ánh cùng một ít
quân tướng trốn đến đảo Cổ Cốt, lúc lại sang
đảo Thổ Châu (ở phía tây nam đảo Phú
Quốc), theo các sử liệu thì cuộc sống vào thời
gian này vô cùng thiếu thốn và khổ sở, nhưng
số quân tướng ít ỏi này đều đi theo và trung
thành với chủ của mình đến cùng. Quân Tây
Sơn cũng kéo đến hai đảo này truy lùng,
Nguyễn Phúc Ánh thấy cần phải ổn định một
nơi để vừa an toàn vừa tập hợp quân, nên
quyết định đến Xiêm La.
25.Tháng 4 âm lịch năm 1785, Nguyễn Phúc
Ánh đến Xiêm La, quân tướng các nơi nghe
tin liền tập hợp đến đây, quân số ban đầu có
được là 1.000 người.
Sau đó Nguyễn Phúc Ánh xây dựng quân đội
battle of Rach Gam - Xoai Mout in December,
the Tay Son army entered the South to fight
20,000 defeated Siamese troops, leaving only
a few thousand soldiers running and dying to
return to the country. At this time, Nguyen
Phuc Anh and a few generals fled to Co Cot
island, sometimes to Tho Chau island (in the
southwest of Phu Quoc island), according to
historical records, life at this time was
extremely poor and miserable, but this small
number of generals all followed and
remained loyal to their masters. Tay Son
troops also came to search for these two
islands, Nguyen Phuc Anh felt that it was
necessary to stabilize a place to both be safe
and gather troops, so he decided to go to
Siam. 25. In April of the 1785 lunar calendar,
Nguyen Phuc Anh came to Siam, the general
gathered here immediately, the initial
number was 1,000 people. After that, Nguyen
Phuc Anh built his army stronger and
stronger. In 1786 the Nguyen army helped
King Siam to defeat the Burmese army,
Saigon. The King of Siam thanked him and
lent his army to regain Gia Dinh, but recalling
the scene of the Siamese brutality against the
people, Nguyen Van Thanh once again
prevented it, so Nguyen Phuc Anh refused.
26. After 3 years in Siam, realizing that the
Siamese king seemed dissatisfied with his
force's growing strength, Nguyen Phuc Anh
quietly returned at night to leave a thank-you
letter to the King of Siam. The Nguyen army
moved to retake the South Vietnam, at the
same time more people joined the Nguyen
army, while the Tay Son army was in the
South but it was not popular with the people
here. However, the Nguyen army still could
not regain Saigon - Gia Dinh, because General
của mình ngày càng mạnh. Năm 1786 quân
Nguyễn giúp vua Xiêm đánh bại quân Miến
Điện là Sài Lặc. Vua Xiêm cảm tạ đồng thời
cho mượn quân để lấy lại Gia Định, nhưng
nhớ lại cảnh quân Xiêm đối xử tàn bạo với
dân chúng lại thêm Nguyễn Văn Thành một
lần nữa ngăn cản, nên Nguyễn Phúc Ánh đã
từ chối.
26.Sau 3 năm ở Xiêm, nhận thấy vua Xiêm có
vẻ không hài lòng khi lực lượng của mình
ngày càng lớn mạnh, Nguyễn Phúc Ánh lặng
lẽ trở về nước vào ban đêm để lại lá thư cảm
ơn gửi vua Xiêm.
Quân Nguyễn tiến đến đánh chiếm lại vùng
Nam bộ, đồng thời có thêm nhiều người gia
nhập quân Nguyễn, trong khi đó quân Tây
Sơn ở Nam Bộ nhưng lại không được lòng
dân chúng ở đây.
27.Tuy nhiên quân Nguyễn vẫn không lấy lại
được Sài Gòn – Gia định, bởi tướng Phạm
Văn Tham quyết bám trụ cùng thành chứ
không lui binh, đồng thời Phạm Văn Tham
cũng nhiều lần cho quân tấn công và gây
nhiều thiệt hại cho quân Nguyễn.
Lúc này tướng Tây Sơn là Nguyễn Văn Hưng
đưa 30 thuyền đến giúp Phạm Văn Tham. Hai
người hợp sức đánh Nguyễn Ánh ở Mỹ Lung
nhưng không hạ được do quân Nguyễn đến
Nam Bộ lại được dân chúng ủng hộ nên binh
lính tăng nhanh chóng, quân ngày càng
mạnh.
28. Thái Đức Nguyễn Nhạc chỉ lo phòng bị
trước người em là Bắc Bình Vương Nguyễn
Huệ, nên không đoái hoài gì đến việc cứu
Pham Van Tham decided to stay with the city
and not withdraw, at the same time Pham
Van Tham also repeatedly attacked the army
and caused much damage. Nguyen army. At
that time, Tay Son General Nguyen Van Hung
took 30 boats to help Pham Van Tham. The
two men teamed up to fight Nguyen Anh at
My Lung but could not defeat because the
Nguyen troops came to the South and were
supported by the people, so the soldiers
increased rapidly, the army was stronger and
stronger. 28. Thai Duc Nguyen Nhac only
took care of his brother's defense in front of
his younger brother, Bắc Bình Vương Nguyễn
Huệ, so he did not care much about the aid
of Sài Gòn - Gia Định. Without a team
member, Pham Van Tham was alone and
gradually became weaker in the face of
Nguyen Anh's growing forces. In August
1788, Gia Dinh citadel died, Pham Van Tham
had to leave the city to run. Pham Van Tham
persisted until the beginning of 1789, but
because Nguyen Anh was surrounded and
blocked the sea route back to Quy Nhon, he
was forced to surrender. 29.In 1789, Ba Da
Loc returned to the South, although he did
not seek assistance from the French
government to help Nguyen Phuc Anh
reclaim land from the Tay Son (because the
French government was busy facing domestic
rebellions) but he called on merchants to
contribute money to buy weapons; At the
same time, about 20 people with excellent
skills in engineering and military technology
were recruited to serve Nguyen Vuong.
Nguyen Phuc Anh's force is growing stronger
in both quality and quantity with modern
weapons. 30 Nguyen Phuc Anh built the
South into a rich and wealthy place, stable
viện cho Sài Gòn – Gia Định.
Không có người hợp sức, Phạm Văn Tham bị
đơn độc và dần dần trở nên yếu thế trước
lực lượng ngày càng lớn mạnh của Nguyễn
Ánh. Tới tháng 8 năm 1788, thành Gia Định
mất, Phạm Văn Tham phải bỏ thành mà chạy.
Phạm Văn Tham chiến đấu bền bỉ đến tận
đầu năm 1789 nhưng vì bị Nguyễn Ánh vây
ngặt và chặn đường biển về Quy Nhơn nên
buộc lòng phải đầu hàng.
29.Năm 1789, Bá Đa Lộc về đến Nam bộ, dù
không cầu viện được chính phủ Pháp giúp
Nguyễn Phúc Ánh giành lại đất đai từ nhà Tây
Sơn (do chính phủ Pháp đang bận đối mặt với
các cuộc nổi dậy trong nước), nhưng ông đã
kêu gọi các thương gia góp tiền mua vũ khí;
đồng thời chiêu mộ được khoảng 20 người
giỏi về kỹ nghệ, kỹ thuật quân sự đưa về
phục vụ cho Nguyễn Vương.Lực lượng
Nguyễn Phúc Ánh ngày một lớn mạnh cả về
chất lượng và số lượng với vũ khí hiện đại
30.Nguyễn Phúc Ánh xây dựng Nam bộ thành
nơi trù phú và giàu có, đời sống người dân ổn
định, lương thực dư dả. 20 người Pháp cũng
giúp xây dựng thành trì cùng quân đội hiện
đại. Từ đó Nguyễn Phúc Ánh phòng thủ chắc
chắn vùng Nam Bộ. Không chỉ thế Nguyễn
Phúc Ánh cũng đưa quân ra Bắc đánh bại nhà
Tây Sơn và lên ngôi vua vào năm 1802.
Việc nhà Tây Sơn bị tiêu diệt có nhiều nguyên
nhân. Bên cạnh nguyên nhân không được
lòng dân, một nguyên nhân rất quan trọng là
sự thiếu đoàn kết trong nội bộ nhà Tây Sơn.
31.Mâu thuẫn anh em nhà Tây Sơn
Khi Nguyễn Nhạc là Trung Ương hoàng đế
people's life, abundant food. The 20 French
also helped build the stronghold with the
modern army. Since then, Nguyen Phuc Anh
firmly defended the Southern region. Not
only that, Nguyen Phuc Anh also sent troops
to the North to defeat the Tay Son and to
ascend the throne in 1802. The destruction of
the Tay Son family had many causes. Besides
the unpopular reason, a very important
cause was the lack of solidarity within the Tay
Son family. 31.The Tay Son brothers conflict
When Nguyen Nhac was the emperor's
central headquarters in Binh Dinh, between
Nguyen Nhac and Nguyen Hue arose a
conflict. Two enemies, Nguyen Anh and
Thanh, wanted the Tay Son to be destroyed,
so they tried to break the leylines. According
to folklore, in front of Nguyen Nhac's
ancestor's house, there was a large forest like
a dragon standing at the door, so some feng
shui masters told Nguyen Nhac, if you want
to promote prosperity, you must cut this
forest down. According to that, Nguyen Nhac
allowed the forest to be cut, and the dragon
veins were destroyed. 32. In 1792, Nguyen
Hue suddenly died while preparing a detailed
plan to destroy Nguyen Anh in Gia Dinh.
When Nguyen Hue died, he passed the
throne to his son, Quang Toan. In the year of
the Ox (1793), Quang Toan was officially
crowned king, took the reign as Canh Thinh,
and sent Ngo Thi Nham to the Qing dynasty
to report funeral and ask for ordination. King
Thanh, who ordained Quang Toan as the
Crown Prince when King Quang Trung was
still alive, immediately descended to
command Toan to become An Nam King.
Guangxi police was ordered to serve as an
envoy to Bac Thanh, Quang Toan also sent

đóng ở Bình Định, giữa Nguyễn Nhạc và
Nguyễn Huệ nảy sinh mâu thuẫn. Hai kẻ thù
là Nguyễn Ánh và nhà Thanh muốn nhà Tây
Sơn sớm bị diệt nên tìm cách phá long mạch.
Theo dân gian kể lại, trước nhà tổ của
Nguyễn Nhạc có một cánh rừng lớn như một
con rồng chầu vào cửa nên một vài thầy
phong thủy nói với Nguyễn Nhạc, muốn phát
huy sự thịnh vượng thì phải chặt cánh rừng
này đi. Nguyễn Nhạc theo lời đó mà cho chặt
cánh rừng đi, thế là long mạch bị phá.
32. Năm 1792, Nguyễn Huệ đột ngột từ trần
trong lúc đang chuẩn bị kế hoạch chi tiết để
diệt Nguyễn Ánh ở Gia Định. Khi Nguyễn Huệ
chết thì truyền ngôi lại cho con là Quang
Toản.
Năm Quý Sửu (1793) Quang Toản chính thức
lên ngôi vua, lấy niên hiệu là Cảnh Thịnh, sai
Ngô Thì Nhậm sang nhà Thanh báo tang và
xin sắc phong. Vua Thanh vốn đã sắc phong
cho Quang Toản làm Thái tử khi vua Quang
Trung còn sống nên lập tức xuống chỉ phong
Toản làm An Nam Quốc vương. Án sát Quảng
Tây được lệnh làm sứ thần đến Bắc Thành,
Quang Toản cũng sai người đóng giả nhận
thay.
33.Quang Toản lên ngôi lúc tuổi còn nhỏ nên
không đủ năng lực và uy tín để điều hành
công việc quốc gia. Mọi việc đều được quyết
định bởi Bùi Đắc Tuyên. Từ đó Đắc Tuyên
ngày càng chuyên quyền, trong ngoài đều
oán hận. Giữa lúc đó lại có cận thần gièm pha
rằng, oai quyền của Trần Quang Diệu quá lớn,
mưu đồ cướp ngôi. Quang Toản tin là thật,
liều rút hết binh quyền của Trần Quang Diệu.
Trần Quang Diệu gửi mật thư vào Quy Nhơn
hẹn với Lê Văn Trung đem quân ra phế hạ
Quang Toản, lập Quang Thiệu lên ngôi. Việc
không thành, Quang Thiệu bị giết còn Lê Văn
Trung bị chém.
someone to pretend to accept it
33. Quang Toan took the throne at a young
age, so he did not have the capacity and
reputation to run the national affairs.
Everything was decided by Bui Dac Tuyen.
Since then, Dac Tuyen has become more and
more authoritarian, inside and out are
resentful. In the middle of that time, there
was a courtier who detested that Tran Quang
Dieu's power was too great, plotting to usurp
the throne. Quang Toan believes it is true,
desperately withdrawing Tran Quang Dieu's
army. Tran Quang Dieu sent a secret letter to
Quy Nhon, made an appointment with Le
Van Trung to bring the army to depose
Quang Toan, set Quang Thieu to the throne.
It failed, Quang Thieu was killed and Le Van
Trung was slashed. 34. In 1793, when Nguyen
Nhac was sick, Nguyen Anh brought troops
around Quy Nhon citadel. Nguyen Nhac sent
his son Bao to fight back, but the situation
was very critical. Nguyen Nhac wrote to
Quang Toan for help. Quang Toan sent
generals Pham Cong Hung, Nguyen Van
Huan, Ngo Van So to bring 17,000 infantry,
80 elephant cutting boards, and 30 ships to
divide the way to Quy Nhon hospital. Nguyen
Anh's army had to withdraw. When entering
Quy Nhon citadel, Quang Toan's lieutenant
Pham Cong Hung declared his treasure, took
the armor of nails and captured Quy Nhon
citadel. Too resentful at that action, Nguyen
Nhac spilled blood and died. 35. After
Nguyen Nhac died, Quang Toan appointed
Nguyen Nhac's son Bao as Hieu Cong, and cut
Bao from Phu Ly district to make a hamlet
called Tieu Trieu. Bao's mother resentfully
told her: - Exploiting this land is all the work

34. Năm 1793, khi Nguyễn Nhạc đang ốm thì
Nguyễn Ánh đem quân vây thành Quy Nhơn.
Nguyễn Nhạc sai con là Bảo đem quân chống
lại nhưng tình hình rất nguy kịch. Nguyễn
Nhạc viết thư cầu cứu Quang Toản. Quang
Toản sai các tướng Phạm Công Hưng, Nguyễn
Văn Huấn, Ngô Văn Sở đem 17.000 bộ binh,
80 thớt voi, 30 chiến thuyền chia đường vào
cứu viện Quy Nhơn. Quân Nguyễn Ánh phải
rút lui. Khi vào thành Quy Nhơn, Thái úy của
Quang Toản là Phạm Công Hưng kê khai kho
tàng, thu lấy giáp đinh và chiếm luôn thành
Quy Nhơn. Quá uất ức trước việc làm đó,
Nguyễn Nhạc thổ ra máu mà chết.
35. Sau khi Nguyễn Nhạc mất, Quang Toản
phong cho con của Nguyễn Nhạc là Bảo làm
Hiếu Công, cắt cho Bảo huyện Phù Ly làm ấp
ăn lộc gọi là Tiểu Triều. Mẹ Bảo uất hận nói
với con rằng:
– Khai thác cõi đất này đều là công của cha
mày, nay chỉ ăn lộc có một huyện, nếu sống
mà chịu nhục thì chẳng thà chết còn hơn.
Từ đó, Bảo có chí hàng Nguyễn Ánh. Bảo cho
người đi đưa tin thì bị quân Quang Toản bắt
được. Quang Toản cho Bảo uống thuốc độc
chết. Do long mạch bị triệt phá nên anh em
nhà Tây Sơn lại đánh giết lẫn nhau. Nhà Tây
Sơn suy vong dần.
36. Quang Trung qua đời
Năm 1792, quân Tây Sơn đóng thủy quân ở
cửa Thi Nại để Nam tiến. Nhưng lúc đó là
mùa gió nồm, chỉ thuận cho quân Nam ra,
of your father, now only eat the fortune in
one district, if you live and suffer humiliation,
it would be better to die. Since then, Bao has
a head of Nguyen Anh. He told the
messenger, he was captured by Quang Toan
troops. Quang Toan let Bao drink poison to
die. Due to the destruction of the artery, the
Tay Son brothers fought and killed each
other. Tay Son house declined gradually. 36.
Quang Trung died In 1792, the Tay Son army
stationed troops at Thi Nai gate for the South
to advance. But at that time it was a windy
season, it was only favorable for the South
Vietnamese to come out. We had to wait
until winter before the Tay Son army came in.
Nguyen Anh had the opportunity to join the
French and Portuguese forces to squash Thi
Nai's door, burning many Tay Son warships.
Tay Son troops were defenseless and had to
return troops to Quy Nhon. To avenge that
battle, King Quang Trung planned to launch a
very large campaign, mobilizing more than
20,000 marines, divided into three lines: 37.
* King Thai Duc joined the "Umbrella" by
road from Phu Yen to attack Gia Dinh. *
Quang Trung's troops from Phu Xuan went
straight through the territory of Van Tuong to
Nam Vang (Chan Lap), from there together
with Chan Lap troops pulled back to Gia Dinh,
covering the run of Nguyen Anh not allowing
them to go to Siam. * Quang Trung's marines
will move in and pick up Ha Tien to land on
land to prevent Nguyen Anh from running to
the sea. 38. The French missionaries who
helped Nguyen Anh at that time were also
very worried and expected that Nguyen Anh
would find it difficult to fight Tay Son in this
battle. However, the sudden death of King
Quang Trung made this plan of the South

phải đợi đến mùa đông mới thuận gió cho
quân Tây Sơn vào. Nguyễn Ánh thừa dịp cùng
quân Pháp, Bồ Đào Nha đánh úp cửa Thi Nại,
đốt cháy nhiều thuyền chiến của Tây Sơn.
Quân Tây Sơn không phòng bị, lại phải thu
quân về Quy Nhơn.
Để báo thù trận đó, vua Quang Trung dự định
phát động chiến dịch rất lớn, huy động hơn
20 vạn quân thủy bộ, chia làm ba đường:
37.* Vua Thái Đức cùng với quân “Tàu ô”
theo đường bộ từ Phú Yên vào đánh Gia
Định.
* Quân bộ của Quang Trung từ Phú Xuân đi
thẳng qua lãnh thổ Vạn Tượng tới Nam Vang
(Chân Lạp), từ đó cùng quân Chân Lạp kéo về
Gia Định, bao bọc đường chạy của Nguyễn
Ánh không cho sang Xiêm.
* Quân thủy của Quang Trung sẽ tiến vào đón
lỏng tận Hà Tiên đổ bộ lên đất liền để ngăn
Nguyễn Ánh chạy ra biển.
38.Chính các giáo sĩ Pháp giúp Nguyễn Ánh
lúc đó cũng rất lo lắng và dự liệu Nguyễn Ánh
khó lòng chống lại được Tây Sơn trận này.
Tuy nhiên, cái chết đột ngột của vua Quang
Trung khiến kế hoạch Nam tiến này không
bao giờ trở thành hiện thực.
Tháng 9 năm 1792, vua Quang Trung đang
ngồi bỗng thấy hoa mắt, sầm tối mặt mũi, mê
man bất tỉnh. Người xưa gọi đó là chứng
“huyễn vận” (ngày nay y học gọi là tai biến
mạch máu não). Khi tỉnh dậy được, nhà vua
cho triệu trấn thủ Nghệ An Trần Quang Diệu
về triều bàn việc thiên đô ra Nghệ An.
39.Nhưng việc chưa quyết xong thì bệnh của
nhà vua ngày càng nguy kịch. Trước khi mất,
nhà vua dặn Trần Quang Diệu và các quần
thần:
never come true. In September 1792, King
Quang Trung was sitting suddenly, feeling
dizzy, dark in his face, and in a coma. The
ancients called it "illusory" (today medicine is
called stroke). When he woke up, the king
sent the governor to Nghe An Tran Quang
Dieu to return to the court to discuss the
capital city to Nghe An. 39.But the king's
illness has not yet been finalized. Before his
death, the king told Tran Quang Dieu and his
subjects: - We expanded the realm,
exploiting this whole Southern realm. Now
sick, socks cannot be cured. Prince Nguyen
Quang Toan is smart, but at a young age.
Besides, there was Gia Dinh army (Nguyen
Anh) who was the national enemy, while Thai
Duc Nguyen Nhac was old, greedy and rich,
he prayed for temporary peace, did not plan
to worry about the future. When we die,
within a month we must bury, mourning
needs to be simple. You should join forces to
help Prince Thien Do return to Vinh Do
(present-day Vinh) to control the world.
Otherwise, if the Gia Dinh army comes, you
will not have a burial place! 40. On July 29,
Nham Ty year (1792) at about 11 pm, Quang
Trung passed away. Quang Trung stayed at
the throne for 5 years, at the age of 40. The
shrine is Thai to Vu Emperor. His body was
buried in the city, in Duong Xuan palace.
Nguyen Quang Toan ascended the throne,
sent envoys to the Qing Dynasty to report
mourning and to practice ordination. King
Qianlong graciously donated the name Trung
Thuan. He made a poem to visit and gave a
statue, 300 ounces of silver to repair the
funeral. The Qing envoy came to the grave at
Linh Duong (fake tomb) in Thanh Tri district
(Hanoi) to visit.

– Ta mở mang bờ cõi, khai thác cả cõi Nam
này. Nay đau ốm, tất không khỏi được. Thái
tử Nguyễn Quang Toản tư chất thông minh
nhưng tuổi còn nhỏ. Ngoài thì có quân Gia
Định (Nguyễn Ánh) là quốc thù, trong khi Thái
Đức Nguyễn Nhạc tuổi già, ham phú quý, cầu
yên tạm bợ, không toan tính cái lo về sau. Khi
ta chết rồi, nội trong một tháng phải chôn
cất, việc tang cần đơn giản thôi. Các ngươi
nên hợp sức giúp Thái tử sớm Thiên đô về
Vĩnh Đô (Vinh ngày nay) để khống chế thiên
hạ. Bằng không, quân Gia Định kéo đến thì
các ngươi không có chỗ chôn đâu!
40.Ngày 29 tháng 7 năm Nhâm Tý (1792) vào
khoảng 11 giờ khuya, Quang Trung từ trần.
Quang Trung ở ngôi được 5 năm, thọ 40 tuổi.
Miếu hiệu là Thái tổ Vũ hoàng đế. Thi hài của
ông được táng ngay trong thành, tại phủ
Dương Xuân. Nguyễn Quang Toản lên nối
ngôi, sai sứ sang nhà Thanh báo tang và xin
tập phong. Vua Càn Long thương tiếc tặng
tên hiệu là Trung Thuần, lại thần làm một bài
thơ viếng và cho một pho tượng, 300 lạng
bạc để sửa sang việc tang. Sứ nhà Thanh đến
tận mộ ở Linh Đường (mộ giả) thuộc huyện
Thanh Trì (Hà Nội) để viếng.
41.Điểm tính lại, Nguyễn Phúc Ánh đã hơn
chục lần tay trắng bại vong, giả như ông
không có được lòng dân, thì liệu có thể cuối
cùng vẫn đánh bại nhà Tây Sơn mà lên ngôi
vua hay không? Nếu lòng dân miền Bắc
hướng về nhà Tây Sơn như lòng dân miền
Nam hướng về Nguyễn Phúc Ánh, chắc hẳn
mọi việc đã khác. Dẫu cho Nguyễn Phúc Ánh
có sai lầm khi cầu viện quân Xiêm vào năm
1784, thì ông cũng đã không lặp lại sai lầm đó
dù được quân Xiêm tình nguyện giúp đỡ vào
41. To recalculate, Nguyen Phuc Anh has
been defeated more than a dozen times, if he
did not have the hearts of the people, could
he still defeat the Tay Son Dynasty and
ascend to the throne? If the heart of the
people in the North turned toward the Tay
Son house like the heart of the people in the
South turned towards Nguyen Phuc Anh,
things would have been different. Even
though Nguyen Phuc Anh made a mistake in
invoking the Siamese army in 1784, he did
not repeat the same mistake even though he
was volunteered by the Siamese to help in
1786. Said Nguyen Phuc Anh was empty-
handed, but really So he was not empty-
handed, because he had the full support of
the people of the South. 42. Evaluation of the
development of the development as well as
the role of port towns in the South, Tran Thi
Thanh Thanh in the article "Giving more
comments on the role of the Nguyen Lords
and the Nguyen Dynasty in Vietnamese
history" has comment: “Thus, it can be said
that in the seventeenth and eighteenth
centuries, the Nguyen lords left important
marks for the urbanization process in the
South. The Nguyen Lords created favorable
conditions for the population convergence,
economic development, the expansion of the
transportation and trade system, the
selection and organization of the
construction of towns, the formation of
towns, foundations and areas. original
appearance for these cities ” 43. Poet Nguyen
Duy once said: “History has its way. Up to
now, many people know that the Nguyen has
great merit to the country, but do not
understand why and from when, it has been
deformed, wrongly lowered in the scale of
năm 1786. Nói Nguyễn Phúc Ánh tay trắng
bại vong, nhưng thật ra ông không hề trắng
tay, bởi vì ông có được sự ủng hộ hết mực
của người dân Nam Bộ.
42. Đánh giá về sự hình thành phát triển
cũng như vai trò của các cảng thị Nam Bộ,
Trần Thị Thanh Thanh trong bài“Góp
thêm ý kiến về vai trò của các Chúa
Nguyễn và Vương triều Nguyễn trong
lịch sử Việt Nam” đã nhận xét: “Như vậy,
có thể nhận xét rằng trong các thế kỷ XVII
– XVIII, các chúa Nguyễn đã để lại những
dấu ấn quan trọng cho quá trình đô thị
hóa ở Nam Bộ. Các chúa Nguyễn đã tạo
điều kiện cho việc quần cư tụ dân, phát
triển kinh tế, mở mang hệ thống giao
thông, giao thương, chọn đặt và tổ chức
xây dựng lập trấn, hình thành nên các
cảng thị, nền móng và diện mạo ban đầu
cho các đô thị này”  the flow of the nation's history! 45. Practical
43. Nhà thơ Nguyễn Duy từng nói: “Lịch
sử có cách đi của nó. Cho đến bây giờ,
nhiều người biết rằng nhà Nguyễn có
công lớn đối với nước nhà, nhưng không
hiểu tại sao và từ lúc nào, lại bị biến
dạng, bị hạ thấp một cách oan sai về
thang bậc giá trị lịch sử và văn hóa. Cho
đến nay, [tháng 7 năm 2008 – HTP] đã có
10 hội thảo về nhà Nguyễn, nhưng chỉ là
hội thảo khu vực, để nhìn nhận về một
góc của vấn đề lịch sử thời ấy… nếu
không công tâm với lịch sử thì sẽ không
thực thi được công bằng xã hội… Minh
bạch với quá khứ là phẩm chất tối thiểu
của đạo lý”.
44. Sau Hội thảo Khoa học được tổ chức
vào năm 2008, nhận thức về Vương triều
historical and literary value. chemical. Up to
now, [July 2008 - HTP] has had 10 seminars
on Nguyen's house, but it is only a regional
workshop, to look at a corner of the historical
issue at that time ... if not fair to history.
social justice cannot be enforced…
Transparency with the past is the minimum
quality of morality ”. 44. After the Scientific
Conference held in 2008, awareness of the
Nguyen Dynasty has changed in a positive
direction. However, this does not mean that
everyone had a more "fair" view of the
Nguyen Dynasty. However, history is not
right or wrong. History is time and times
make heroes. Using the lens of today's
society to evaluate the past will never be
accurate. Therefore, there is a truth that
never changes: The Nguyen Dynasty with
undeniable achievements is forever part of
studies on this period do not intend to
negate the contributions of the Tay Son to
the history of the country, especially the
glorious victories of Quang Trung Hoang in
the national history, but just wanted to point
out the dark sides of the Tay Son movement,
and at the same time recall the great merits
of the Nguyen Dynasty - the last monarchy -
for the country. The thought of success or
failure, gain or loss, is all history. But history
also needs to be evaluated from many
different angles. 46 We cannot because the
image of King Quang Trung and then cover
up the massacres of the Tay Son, which left
the people in the South devastated, causing
the world-class economic zones of Dang
Trong to collapse, causing the main King
Quang Trung's body was unable to lay a solid
foundation for the Tay Son Dynasty in the
Nguyễn đã có sự chuyển biến theo chiều
hướng tích cực. Song, điều này không
đồng nghĩa với việc tất cả mọi người đều
đã có cái nhìn “công tâm” hơn với Vương
triều Nguyễn. Tuy nhiên, lịch sử không có
đúng sai. Lịch sử là thời thế và thời thế ấy
tạo anh hùng. Việc dùng lăng kính của xã
hội thời này để đánh giá về quá khứ sẽ
không bao giờ chính xác. Vì vậy, có một
chân lý không bao giờ thay đổi: Triều
Nguyễn với những thành tựu không thể
phủ nhận, mãi mãi là một phần trong
dòng chảy của lịch sử dân tộc !
45.Những nghiên cứu thực tiễn về giai đoạn
này không có ý định phủ định những đóng
góp của nhà Tây Sơn cho lịch sử đất nước,
đặt biệt là những chiến công hiển hách của
Quang Trung Hoàng Đế trong lịch sử dân tộc,
mà chỉ muốn chỉ ra những mặt tối của phong
trào Tây Sơn, và đồng thời cũng nhắc lại công
lao rất lớn của nhà Nguyễn – triều đại quân
chủ cuối cùng – đối với đất nước. Thiết nghĩ
thành hay bại, được hay mất, tất cả đã là lịch
sử. Nhưng lịch sử cũng cần được đánh giá
dưới nhiều góc độ khác nhau.
South. On the contrary, we cannot because
King Gia Long borrowed Siamese troops, or
the French government's help failed, but
concealed the merits of the eight Nguyen
Lords, as well as King Gia Long himself and
the late. His descendants for the expansion
of the country. 47 The husband and the sins
of these two kings will still be a subject of
controversy in history. But surely, even a few,
there are still people who love King Gia Long,
just like the feelings of others for King Quang
Trung. Each time is different, but the essence
is the heart of the people, as Nguyen Anh
said in the past “Getting water is thanks to
the people's heart .... If we can regain Gia
Định and lose the hearts of the people, I
would not have the heart to do it. The
ancients said that in order to take advantage
of the wealth of the so-called greedy army,
the army will definitely lose ..... I will
withdraw the army without the heart to
leave the people in misery. "

46.Chúng ta không thể vì thần tượng vua

Quang Trung để rồi che đi những cuộc thảm
sát của nhà Tây Sơn khiến người dân miền
Nam điêu đứng, khiến những khu kinh tế tầm
cỡ thế giới của Đàng Trong suy sụp, khiến
chính bản thân vua Quang Trung không tài
nào đặt nền móng vững chắc cho nhà Tây
Sơn ở miền Nam. Ngược lại, chúng ta cũng
không thể vì vua Gia Long mượn quân Xiêm,
hay nhờ sự trợ giúp của chính phủ Pháp
không thành, mà che đi những công lao của 8
đời chúa Nguyễn, cũng như của bản thân vua
Gia Long và hậu duệ của ông đối với việc mở
mang bờ cõi đất nước.

47.Công và tội của hai vị vương ấy vẫn sẽ là

một đề tài tranh cãi trong lịch sử. Nhưng
chắc chắn, dù ít, vẫn có những người yêu
mến vua Gia Long, giống như tình cảm của
những người khác dành cho vua Quang Trung
vậy. Mỗi thời mỗi khác, nhưng cái cốt chính
là lòng dân, như lời Nguyễn Ánh ngày xưa

.“Được nước là nhờ lòng dân.... Nếu có lấy lại

được Gia Định mà mất lòng dân thì ta cũng
không nỡ làm. Người xưa nói mưu lợi để lấy
của cải của người gọi là quân tham mà quân
tham thì nhất định phải thua..... Ta sẽ lui
quân không nỡ để cho dân tình khốn khổ.”