OSNOVNI PARAMETRI

SAOBRAĆAJNOG TOKA

FSK Sarajevo Prof.dr F. Kiso

 UVOD

⚫ Osnovni pokazatelji saobraćajnog toka služe za

opisivanje saobraćajnih tokova i zakonitosti kretanja
motornih vozila, odnosno saobraćajnih tokova na
drumskim saobraćajnicama.
⚫ Ulogu u opisivanju saobraćajnih tokova osnovni
parametri ostvaruju na različit načine i to :
- preko svojih karakterističnih veličina
- preko relacija između osnovnih parametara
saobraćajnog toka
- preko empirijskih modela za analizu praktičnog
kapaciteta i pokazatelja nivoa usluge.
 Danas se u osnovne parametre za
opisivanje saobraćajnih tokova svrstavaju:

⚫ protok vozila,
⚫ gustina toka,
⚫ brzina toka,
⚫ vrijeme putovanja vozila u toku,
⚫ jedinično vrijeme putovanja,
⚫ vremenski interval slijeđenja vozila u toku,
⚫ rastojanje slijeđenja vozila u toku.
 PROTOK VOZILA
⚫ Sa praktičnog aspekta, pod ”protokom vozila”, se
podrazumjeva broj vozila koja prođu kroz posmatrani
presijek saobraćajnice, u jedinici vremena u jednom
smjeru za jednosmjerne saobraćajnice, ili u oba smjera za
dvosmjerne saobraćajnice.

⚫ Sa teorijskog aspekta tj. sa aspekta fundamentalne relacije

definisane u teoriji saobraćajnog toka, pod pojmom
”protok vozila”, podrazumjeva se broj jednakih voznih
jedinica u jednom jednosmjernom nizu koji prođu kroz
posmatrani presjek puta u jedinici vremena.
⚫ Slika 1. ilustrovani prikaz protoka vozila za jednosmjerne
i za dvosmjerne saobraćajnice
u fiz

⚫ Slika 2. protok vozila na presjeku

⚫ Slika 3. protok vozila na odsjeku

⚫ Za kvalitetno iskazivanje protoka u praksi se
koriste termini veličina toka i intenzitet toka.
Osnovna vremenska jedinica za iskazivanje
veličine toka je sat (h). Koriste se i manje
vremenske jedinice od jednog sata, naprijer jedna
ili više minuta, a najčešće se koristi 15 minuta.
Također se koriste i vremenske jedinice koje su
manje i od 1 minute – sekunda.
GUSTINA SAOBRAĆAJNOG TOKA

⚫ Sa parktičnog aspekta pod pojmom ”gustina

toka”, podrazumjeva se broj vozila na jedinicu
dužine saobraćajnice, po saobraćajnoj traci, po
smjerovima za jednosmjerne saobraćajnice,
odnosno u dvije trake u oba smjera za dvosmjerne
sobraćajnice.
a2 −

GUSTINA SAOBRAĆAJNOG
TOKA
⚫ Pojam gustine vezan je prostorno za odsjek ili
saobraćajnu dionicu, a vremenski za trenutno stanje.
⚫ Osnovni simbol za gustinu saobraćajnog toka je: [g].
⚫ Osnovna jedinica dužine za iskazivanje gustine u
praksi je kilometar.

⚫ Slika 4. gustina vozila na odsjeku

GUSTINA SAOBRAĆAJNOG TOKA

⚫ Sa teorijskog aspekta tj, sa aspekta fundamentalne

relacije definisane u teoriji saobraćajnog toka,
pod pojmom ”gustina toka”, podrazumjeva se broj
jednakih voznih jedinica u jednom
jednosmjernom nizu na jediničnoj dužini u
jednom trenutku.
 BRZINA SAOBRAĆAJNOG TOKA
Pod pojmom brzine saobraćajog toka eksplicitno
misli na određenu srednji vrijednost brzina svih vozila koja
učestvuju u posmatranom saobraćajnom toku.

Postoje dva pojma za definisanje brzine saobraćajnog toka:

❖SREDNJA PROSTORNA BRZINA TOKA [ ]

❖SREDNJA VREMENSKA BRZINA TOKA [ ]
SREDNJA PROSTORNA BRZINA TOKA analogna je
gustini, prostorno vezana za odsjek ili dionicu a
vremenski za trenutno stanje, odnosno trenutak.

SREDNJA VREMENSKA BRZINA TOKA analogna je

protoku, prostorno je vezana za presjek puta a
vremenski ta period posmatranja [T].
** trenutno posmatranje na osjeku u trenutku (ti), (mjerenje
srednje prostorne brzine) i

** lokalno posmatranje na presjeku (sj) u periodu vremena

(T), ( lokalno mjerenje)
S
1 2 4 3 6 7 5 10 9 8 12

11
β

α α α α α α α α α α
13
β
S

β 14
β

T t

Slika 5. ilustrovani prikaz trenutnog i lokalnog posmatranja srdenje prostorne i

srednje vremenske brzine.
Trenutmo posmatranje na odsjeku (S) dovodi do srednje prostorne brzine:
n
1
Vs =  tg i
n i=1 (1-1)

Lokalno posmatranje u vremenu (T) dovodi do srednje vremenske brzine:

1 m
Vt =  tg j
m j =1 (1-2)
 Srednja prostorna brzina saobraćajnog toka
Sa praktičnog aspekta srednja prostorna brzina saobraćajnog toka
predstavlja aritmetičku sredinu trenutnih brzina svih vozila u saobraćajnom toku
na posmatranom osjeku puta u jednom smjeru za jednosmjerne saobraćajnice ili u
oba smjera u za dvosmjerne saobraćajnice.
S

V4 V3 V2 V1
4 3 2 1

V4 V3 V2 V1
4 3 2 1

V7 V6 V5
7 6 5

S Srednja prostorna brzina

saobraćajnog toka
V7 V6
V5 posmatrana sa
7 6 5
praktičnog aspekta
V4 V3 V1
V2
4 3 2 1
 Sa teorijskog aspekta srednja prostorna brzina saobraćajnog
toka predstavlja aritmetičku sredinu brzina svih jednakih voznih jedinica
(1-3)

u jednoniznom jednosmjernom toku na osjeku duzine (s).

− V i

Vs = i =1
n
 Srednja vremenska brzina saobraćajnog toka
Sa praktičnog aspekta srednja vremenska brzina saobraćajnog toka
predstavlja aritmetičku sredinu brzina svih vozila u saobraćajnom toku, koja
prolaze posmatrani presjek puta, u odredenom periodu vremena u jednom smjeru
za jemosmjerne saobraćajnice ili u oba smjera za dvosmjerne saobraćajnice, koja
prolaze posmatrani presjek puta. S

4 3

4 3

2 1

Srednja vremanska brzina

S
saobraćajnog toka
posmatrano sa praktičnog
4 3 aspekta

2 1
 Sa aspekta teorije saobraćajnog toka srednja vremenska
brzina saobraćajnog toka predstavlja arotmetičku sredinu brzina svih
jednakih voznih jedinica u jednom jednosmjernom nizu koja prolaze
kroz posmatrani presjek puta u odredenom periodu vremena (T).

1 m
Vt =  Vi
m i =1
 BRZINA SAOBRAĆAJNOG TOKA U ZAVISNOSTI OD
USLOVA KRETANJA VOZILA U TOKU S OBZIROM NA
STEPEN INTERAKCIJSKOG UTICAJA

1. Brzina slobodnog saobraćajnog toka,

2. Brzina normalnog saobraćajnog toka,
3. Brzina zasićenog saobraćajnog toka,
4. Brzina forsiranog saobraćajno toka
Brzina slobodnog toka

Pojam brzine slobodnog toka vezan je za slobodan tok i podrazumjeva da

se sva vozila u saobraćajnom toku na posmatranom odsjeku kreću u
identičnim ili bliskim uslovima kretanja koja odgovaraju kretanju
pojedinačnih vozila na dotičnom odsjeku.
Kod brzine slobodnog toka razlikuju se:

a) srednja prostorna brzina slobodnog toka (Vsst),

b) srednja vremenska brzina slobodnog toka (Vtst).
Brzina normalnog toka (stabilan, polustabilan i nestabilan tok)

Pojam brzine normalnog toka vezan je za stabilan, polustabilan i

nestabilan saobraćajni tok u kome na uslove kretanja vozila djeluje i
interakcija između vozila u toku.
Kod brzine normalnog toka razlikuju se:

a) srednja prostorna brzina toka (Vs),

b) srednja vremenska brzina toka (Vt)
Brzina zasićenog toka, tzv. brzina pri kapacitetu

Pojam brzine zasićenog toka vezan je za zasićen tok u kome se

sva vozila kreću uz potpuno ili približno potpuno djelovanje interakcije
između vozila u toku.
U uslovima zasićenog toka sva vozila se kreću približno istom brzinom
(VZT ) što znači da u zasićenom toku ne postoji gotovo nikakva
kvantitativna razlika između srednje prostorne i srednje vremenske brzine
saobraćajnog toka.
Znači, pri zasićenom toku važi uslov da je:
Brzina forsiranog (prinudnog) toka

Pojam brzine forsiranog toka vezan je za forsiran- prinudni

saobraćajni tok.
U uslovima forsiranog (prinudnog) toka vozila se kreću približno istom
brzinom koja, posmatrana u prostoru i vremenu, oscilira između vrijednosti
VZT i 0.
Znači, pri forsiranom toku važi uslov da je:

VF< VZT
POSTUPCI UTVRĐIVANJA
SREDNJE PROSTORNE BRZINE

1. Utvrđivanje srednje prostorne brzine

saobraćajnog toka na bazi tzv. lokalnih
mjerenja
Na odsjeku duž koga znatnije ne osciliraju
brzine vozila, srednja prostorna brzina
saobraćajnog toka može izračunati kao
harmonijska sredina brzina utvrđenih na
bazi tzv. lokalnih mjerenja na određenom
presjeku posmatranog odsjeka.
Osnovni obrazac za izračunavanje
srednje prostorne brzine iz tzv.
lokalnih mjerenja

N
V S
= N
1

i =1 V i
Utvrđivanje srednje prostorne brzine saobraćajnog
toka na bazi tzv. lokalnih mjerenja

Primjer:
Izračunati Vt i Vs ako je dato:
V1(I-I)= 55 (km/h) V2(I-I)= 57 (km/h) V3(I-I)=
58 (km/h)
V4(I-I)= 60 (km/h) i V5(I-I)= 56 (km/h);
Rješenje: Vt= 57,20 (km/h) Vs= 57,15
(km/h)
Utvrđivanje srednje prostorne brzine na osnovu srednje
vremenske brzine i standardnog odstupanja brzina vozila
u saobraćajnom toku izmjerenih na presjeku

2
S
V =V −
s t
v

V t
Utvrđivanje srednje prostorne brzine
saobraćajnog toka na bazi mjerenja
pomoću pokretnog osmatrača

⚫ Ovaj postupak je pogodan za mjerenje srednje

prostorne brzine na gradskim saobraćajnicama za
dvosmjerni saobraćaj. Postupak se sastoji u tome
što se u realni saobraćajni tok na određenom
odsjeku uključuje vozilo pokretni osmatrač, sa
zadatkom da slijedi jedno vozilo iz realnog
saobraćajnog toka kojeg je pokretni osmatrač
odabrao procjenjujući da je ono reprezentativno sa
gledišta sastava toka i sa gledišta brzine kojom se
kreće.
Utvrđivanje srednje prostorne brzine saobraćajnog
toka na bazi mjerenja pomoću pokretnog osmatrača
⚫ Ovaj postupak je pogodan za mjerenje srednje prostorne brzine
na gradskim saobraćajnicama za dvosmjerni saobraćaj.
⚫ Na bazi mjerenja obavljenih od strane pokretnog osmatrača
određuje se približna vrijednost srednje prostorne brzine
saobraćajnog toka u smjeru posmatranog odsjeka, preko
sljedećih relacija:

tc - vreme putovanja vozila pokretnog osmatrača u smjeru

posmatranog toka na posmatranom odsjeku, (s),
ta - vreme putovanja vozila pokretnog osmatrača u
suprotnom smjeru posmatranog toka na tretiranom odsjeku, (s),
x - broj vozila koja se sreću od strane vozila pokretnog
osmatrača pri vožnji suprotnim smjerom u odnosu na posmatrani
tok na tretiranom odsjeku,
y - razlika između broja vozila koja su pretekla pokretnog
osmatrača i koje je pretekao pokretni osmatrač vozeći u smeru
posmatranog toka na tretiranom odsjeku
⚫ Utvrđivanje srednje prostorne brzine saobraćajnog
toka na bazi kvazi-lokalnog mjerenja
⚫ Sprovodi se tako što se na posmatranom putu odredi
mjerni odsjek dužine (ΔS) na čijem su početku i kraju
instalirani uređaji za utvrđivanje vremena prolaska
vozila preko mjernog odsjeka.
⚫ Na bazi određene vrijednosti ΔS i utvrđene srednje
vrijednosti vremena Δt, srednja prostorna brzina
saobraćajnog toka na posmatranoj dionici dobija se na
osnovu relacije:
⚫ Utvrđivanje srednje prostorne brzine
saobraćajnog toka na bazi kvazi-trenutnog
mjerenja
⚫ Utvrđuju se na bazi snimanja saobraćajnog toka
na posmatranom odsjeku u tačno određenim
vremenskim intervalima Δt.
⚫ Na bazi dobijenih podataka može se izračunati
srednja prostorna brzina saobraćajnog toka na
posmatranom odsjeku pomoću sljedeće relacije:
Utvrdivanje srednje prostorne brzine
saobracajnog toka na bazi kvazi-
lokalnog mjerenja

⚫ Sprovodi se tako što se na posmatranom putu

odredi mjerni odsjek dužine (∆S) na čijem su
početku i kraju instalirani uređaji za utvrđivanje
vremena prolaska vozila preko mjernog odsjeka.
Utvrđena dužina odseka ∆S je jednaka za sva
vozila, a vremena putovanja ∆t, pojedinih vozila
mogu biti različita, tako da se za određeni tok može
utvrditi srednja vrednost vremena putovanja vozila
∆t .
Utvrđivanje srednje prostorne brzine
saobraćajnog toka na bazi kvazi-
trenutnog mjerenja

⚫ Utvrđuju se na bazi snimanja saobraćajnog

toka na posmatranom odsjeku u tačno
određenim vremenskim intervalima ∆t. S
obzirom da se vozila na posmatranom
odsjeku puta kreću različitom brzinom to za
isto vrijeme ∆t pređu različita rastojanja ∆Si.
VRIJEME PUTOVANJA
⚫ Sa praktičnog aspekta vrijeme putovanja, kao
pokazatelj-parametar saobraćajnog toka, predstavlja
srednju vrednost vremena putovanja svih vozila
posmatranog saobraćajnog toka u jednom smjeru za
jednosmerne saobraćajnice, odnosno u oba smjera za
dvosmjerne saobraćajnice preko posmatranog odsjeka
puta. − q
1
t =  ti
q i =1
⚫ Sa teorijskog aspekta, tj. sa aspekta teorije
saobraćajnog toka, vrijeme putovanja kao pokazatelj-
parametar saobraćajnog toka predstavlja srednju
vrijednost putovanja svih jednakih voznih jedinica u
jednoniznom jednosmjernom toku duž odsjeka (S).
JEDINIČNO VRIJEME
PUTOVANJA
⚫ Sa praktičnog aspekta jedinično vrijeme putovanja, kao
pokazatelj-parametar saobraćajnog toka, predstavlja srednju
vrijednost vremena svih vozila posmatranog saobraćajnog
toka koje je potrebno da se pređe jedinica rastojanja, tj. 1-
kilometar u jednom smijeru za jednosmjerne saobraćajnice,
odnosno u oba smjera za dvosmjerne saobraćajnice
posmatranog odsjeka puta.
−
− −
1 q t
t= qi =1
tmi t= S
JEDINIČNO VRIJEME
PUTOVANJA
⚫ Sa teoriiskog aspekta, tj.sa aspekta teorije
saobraćajnog toka, jedinično vrijeme
putovanja kao pokazatelj-parametar
saobraćajnog toka predstavlja srednju
vrijednost vremena putovanja svih jednakih
voznih jedinica, u jednom nizu jednosmjernog
toka koji je potreban da se pređe jedinica
rastojanja
INTERVAL SLIJEĐENJA
VOZILA
⚫ Sa praktičnog aspekta interval slijeđenja vozila,
kao pokazatelj-parametar saobraćajnog toka,
predstavlja vrijeme između prolaska čela dva
uzastopna vozila,u jednom smjeru za jednosmjerne
saobraćajnice, odnosno u oba smjera za
dvosmjerne saobraćajnice, kroz zamišljeni presjek
posmatranog odsjeka puta.
⚫ Sa aspekta teorije saobraćajnog toka, interval
sleđenja kao pokazatelj-parametar saobraćajnog
toka predstavlja vrijeme prolaska čela dvije
uzastopne jednake voznejedinice u jednom nizu
jednosmernog toka kroz posmatrani poprečni presek
puta
INTERVAL SLIJEĐENJA
VOZILA
Zavisno od načina posmatranja toka u odnosu na prostor i
vrijeme razlikujemo:
1. Intervale sleđenja (thi) pojedinačno za (N) vozila koja u
periodu vremena (T) prođu posmatrani presjek (odsjeka ili
dionice) puta;
2. Srednju vrijednost intervala slijeđenja (th) na posmatranom
presjeku puta za (N) vozila u vremenu(T):

− N
1
t h
=
N
t
i =1
hi
INTERVAL SLIJEĐENJA
VOZILA
⚫ Sa gledišta realnih saobraćajnih tokova, zavisno
od načina posmatranja toka u odnosu na prostor
i vrijeme razlikujemo :
a ) Intervale slijeđenja pojedinačno za (N) vozila
koja u periodu vremena (T) prođu posmatrani
presjek puta;
b) Srednju vrijednost intervala slijeđenja na
posmatranom presijeku puta za (N) vozila u
vremenu (T):
RASTOJANJE SLIJEĐENJA
VOZILA
⚫ Sa praktičnog aspekta rastojanje slijeđenja vozila, kao pokazatelj-
parametar saobraćajnog toka, predstavlja prostorni razmak između čela
dva uzastopna vozila u saobraćajnom toku u jednom smijeru za
jednosmjerne saobraćajnice, odnosno u oba smijera za dvosmjerne
saobraćajnice.

⚫ Sa gledišta realnih saobraćajnih tokova na odsjeku puta zavisno od

načina posmatranja toka u odnosu na prostor i vrijeme razlikujemo:

b) Pojedinačna rastojanja između uzastopnih vozila u saobraćajnom toku

(Shi) koja su se našla u određenom trenutku na posmatranom odsjeku (s);
a) Srednja vrijednost trenutnih rastojanja između svih vozila u
saobraćajnom toku (St,) koja su se našla u određenom trenutku na
posmatranom odsijeku ili dionici puta (S).
⚫ Slika 10. rastojanje slijeđenja između vozila u saobraćajnom toku (Shi) u
određenom trenutku na odsijeku (s)
RASTOJANJE SLIJEĐENJA
VOZILA
⚫ Sa praktičnog aspekta rastojanje sleđenja vozila,
kao pokazatelj-parametar saobraćajnog toka,
predstavlja prostorni razmak između čela dva
uzastopna vozila u saobraćajnom toku u jednom
smjeru za jednosmerne saobraćajnice, odnosno u
oba smjera za dvosmjerne saobraćajnice.
⚫ Sa teorijskog aspekta, tj. sa aspekta teorije
saobraćajnog toka, rastojanje sleđenja kao
pokazatelj-parametar saobraćajnog toka predstavlja
prostorni razmak između čela uzastopnih jednakih
voznih jedinica u jednom nizu koja se kreću u
jednom smjeru.
RASTOJANJE SLIJEĐENJA
VOZILA
Sa gledišta realnih saobraćajnih tokova na odsjeku
puta zavisno od načina posmatranja toka u odnosu
na prostor i vrijeme razlikujemo:
1. Pojedinačna rastojanja između uzastopnih vozila u
saobraćajnom toku (Shi) koja su se našla u
određenom trenutku na posmatranom odsjeku (s);
2. Srednja vrijednost trenutnih rastojanja između svih
vozila u saobraćajnomtoku (Sh) koja su se našla u
određenom trenutku na posmatranom odsjeku ili
dionici puta (S).
RASTOJANJE
⚫ Rastojanje, kao dodatni parametar u teoriji
saobraćajnog toka, predstavlja dužinu odsjeka na
kome se razmatraju uslovi kretanja motornih vozila,
odnosno saobraćajnih tokova na mreži drumskih
saobraćajnica.
⚫ Osnovna jedinica za iskazivanje rastojanja u teoriji
saobraćajnog toka je metar.
⚫ Nije isključena i veća jedinica tj. kilometar. Osnovni
simbol za obilježavanje rastojanja je (S), a često se
koriste i simboli (L) i (d).
HVALA NA PAŽNJI