Termal Ve Spa Hizmetleri

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3461

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2309
TERMAL VE SPA HİZMETLERİ
Yazarlar
Doç.Dr. Saadet Pınar TEMİZKAN (Ünite 1, 6)
Prof.Dr. Derman KÜÇÜKALTAN (Ünite 2)
Doç.Dr. Aslı ALBAYRAK (Ünite 2)
Doç.Dr. Gökçe YÜKSEK (Ünite 3)
Arş.Gör. Merve ASMADİLİ (Ünite 3)
Doç.Dr. Erkan SEZGİN (Ünite 4)
Arş.Gör. Gül Nur DEMİRAL (Ünite 4)
Doç.Dr. Selda UCA (Ünite 5)
Doç.Dr. Elbeyi PELİT (Ünite 7)
Doç.Dr. Sabri ÇELİK (Ünite 7)
Doç.Dr. Deniz KARAGÖZ YÜNCÜ (Ünite 8)
Editör
Doç.Dr. Rıdvan KOZAK
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2016 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcısı
Prof.Dr. Müjgan Yazıcı
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Dil ve Yazım Danışmanları

Emine Koyuncu
Hatice Köken
Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Sın.Hiz.Uzm. Gamze Devrim
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Grafikerler
Ayşegül Dibek
Gülşah Karabulut
Hilal Özcan
Kenan Çetinkaya
Özlem Çayırlı
Burcu Güler
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Termal ve SPA Hizmetleri
E-ISBN
978-975-06-2985-3
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Aralık 2018
2882-0-0-0-1902-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................. vii
Sağlık ve Sağlık Turizmi................................................................ 2 1. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 3
SAĞLIK VE SAĞLIKLI YAŞAM ................................................................................ 4
SAĞLIK TURİZMİ KAVRAMI ................................................................................ 5
SAĞLIK TURİZMİNİN KAPSAMI VE ÇEŞİTLERİ .............................................. 8
Sağlık Turizminin Kapsamı ........................................................................................ 8
Sağlık Turizmi Çeşitleri ............................................................................................... 10
Termal Turizm ........................................................................................................ 11
Medikal (Tıbbi) Turizm ......................................................................................... 12
Wellness ve SPA Turizmi ...................................................................................... 14
İleri Yaş Turizmi .................................................................................................... 14
Engelli Turizmi ....................................................................................................... 15
SAĞLIK TURİZMİNİN ÖZELLİKLERİ VE GELECEĞİ ...................................... 16
Sağlık Turizminin Özellikleri ..................................................................................... 16
Sağlık Turizminin Geleceği ......................................................................................... 17
Özet ................................................................................................................................ 22
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 23
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 24
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 25
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 25
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 25
Termal ve SPA Hizmetleri.............................................................. 28 2. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 29
TERMAL VE SPA KAVRAMLARI ............................................................................ 30
Termal ............................................................................................................................ 33
SPA ................................................................................................................................. 37
SPA HİZMETLERİ VE SINIFLANDIRILMASI ...................................................... 41
Kulüp SPA ..................................................................................................................... 41
Kruvaziyer SPA ............................................................................................................. 42
Günlük (Day) SPA ....................................................................................................... 42
Destinasyon SPA ........................................................................................................... 43
Medikal SPA .................................................................................................................. 43
Termal SPA .................................................................................................................... 43
Mineral SPA .................................................................................................................. 43
Resort SPA ..................................................................................................................... 44
Kaplıca ........................................................................................................................... 44
Birinci Sınıf Kaplıca Tesisleri ................................................................................ 46
İkinci Sınıf Kaplıca Tesisleri ................................................................................. 47
Üçüncü Sınıf Kaplıca Tesisleri .............................................................................. 47
Termalizm ..................................................................................................................... 49
Jeotermal Kaynaklar ..................................................................................................... 51
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNİN GELİŞMESİNİN
ARKASINDAKİ NEDENLER .................................................................................... 53
Özet ................................................................................................................................ 55
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 57
Okuma Parçası .............................................................................................................. 58
iv İçindekiler

Yararlanılan İnternet Adresleri ................................................................................... 62
3. ÜNİTE Dünyada ve Türkiye’de Termal ve SPA Turizmi............................ 64

GİRİŞ ............................................................................................................................. 65
TERMAL TURİZMİN TARİHÇESİ .......................................................................... 65
Hamam Kültürü ........................................................................................................... 67
Roma Dönemi’nde Hamam Kültürü ve Hamamlar ................................................. 68
Osmanlı Dönemi’nde Hamam Kültürü ve Hamamlar ............................................ 71
DÜNYADA TERMAL TURİZM ............................................................................... 74
Almanya ......................................................................................................................... 75
Macaristan ..................................................................................................................... 75
Yunanistan ..................................................................................................................... 76
İtalya ............................................................................................................................... 76
Çek Cumhuriyeti ve Slovakya ..................................................................................... 76
Rusya ve Baltık Ülkeleri ............................................................................................... 76
Bulgaristan .................................................................................................................... 77
Diğer Ülkeler ................................................................................................................ 77
TÜRKİYE’DE TERMAL TURİZM ........................................................................... 79
Türkiye’de Termal Turizm Master Planı .................................................................... 81
Türkiye’de Termal Turizm Hedefleri ......................................................................... 82
Özet ................................................................................................................................ 84
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 87
4. ÜNİTE Termal ve SPA Turizmi İşletmeciliği.............................................. 90

GİRİŞ ............................................................................................................................. 91
TURİZM ENDÜSTRİSİ VE SAĞLIK TURİZMİ KAPSAMINDA
TERMAL VE SPA İŞLETMECİLİĞİ ......................................................................... 93
Turizm Endüstrisinde Sağlık (Wellness) Turizmi .................................................... 93
SPA Turizmi .................................................................................................................. 94
Termalizm ve Termal Turizmi .................................................................................... 95
Thalasso Kavramı ve Thalasso Turizmi ..................................................................... 97
DOĞRUDAN TERMAL VE SPA AMAÇLI TURİZM İŞLETMELERİ ................ 98
Doğrudan Termal ve SPA Amaçlı Turizm İşletmelerinin
Organizasyon Yapıları .................................................................................................. 99
Doğrudan Termal ve SPA Amaçlı Turizm İşletmelerinin Standartları ................. 101
Doğrudan Termal ve SPA Amaçlı Turizm İşletmelerinin Pazarlama
Kanalları ........................................................................................................................ 102
SPA HİZMETLERİ DEPARTMANI OLAN DİĞER TURİZM
İŞLETMELERİ .............................................................................................................. 107
Özet ................................................................................................................................ 109
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 112
İçindekiler v
Termal ve SPA Hizmetleri Yönetim ve Organizasyonu................ 116 5. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 117
TERMAL VE SPA HİZMETLERİ .............................................................................. 117
Termalizm ve Termal Turizm ..................................................................................... 118
SPA Hizmetleri ............................................................................................................. 119
TERMAL VE SPA HİZMETLERİ YÖNETİM VE ORGANİZASYONU ............. 120
Termal ve SPA İşletmelerinde Yönetim Fonksiyonları ............................................ 120
Planlama .................................................................................................................. 121
Örgütleme ............................................................................................................... 123
Yöneltme .................................................................................................................. 124
Koordinasyon ......................................................................................................... 127
Denetim ................................................................................................................... 128
Termal SPA Hizmetlerinin Finansal Organizasyonu ............................................... 128
(Gelir-Maliyetler) ......................................................................................................... 128
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNİN EKONOMİK ETKİLERİ VE
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK .............................................................................................. 129
Özet ................................................................................................................................ 133
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 135
Termal ve SPA Uygulamaları......................................................... 140 6. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 141
TERMAL VE SPA TURİZMİ KAPSAMINDA VERİLEN HİZMETLER ........... 141
TERMAL VE SPA TURİZMİ KAPSAMINDA TERAPİLER ................................ 144
Hidroterapi ................................................................................................................... 144
Balneoterapi ................................................................................................................. 149
Banyo Kürleri .......................................................................................................... 150
İçme Kürleri ............................................................................................................ 151
İnhalasyon (Soluma) Kürleri ................................................................................ 151
Klimaterapi ................................................................................................................... 153
Thalassoterapi .............................................................................................................. 153
Aromaterapi .................................................................................................................. 155
Aromaterapi Uygulama Yöntemleri ..................................................................... 156
Tuz Terapisi (Haloterapi) ............................................................................................. 156
Fizyoterapi ..................................................................................................................... 157
SPA’LARDA UYGULANAN GELENEKSEL TERAPİLER ................................... 157
Ayurveda ....................................................................................................................... 157
Masajlar ........................................................................................................................ 158
Batı Merkezli Masaj Terapileri ............................................................................. 159
Asya Vücut Egzersizi ve Enerji Terapisi ............................................................. 160
Diğer Masaj Teknikleri ......................................................................................... 162
HAREKET EĞİTİMİ VE VÜCUT-ZİHİN SAĞLIĞI ............................................ 163
Cilt Bakımı .................................................................................................................... 164
Özet ................................................................................................................................ 166
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 168
vi İçindekiler
7. ÜNİTE Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlaması................................... 172

GİRİŞ ............................................................................................................................. 173
PAZARLAMA KAVRAMI VE TERMAL-SPA HİZMETLERİNDE
PAZARLAMA KARMASININ ÖNEMİ .................................................................. 174
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlanmasında Ürün (Product) .......................... 176
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Fiyat (Price) .................................. 177
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Tutundurma (Promotion) .......... 178
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Dağıtım (Place) ........................... 179
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında İnsan (People) .............................. 180
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlanmasında Fiziksel Kanıtlar/Belirtiler
(Physical Evidence) ...................................................................................................... 181
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Süreç (Process) ............................ 182
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ-MÜŞTERİ
MEMNUNİYETİ VE İNSAN KAYNAKLARININ ÖNEMİ ................................. 183
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE PAZARLAMA STRATEJİLERİ ............. 188
Büyüme Stratejileri ....................................................................................................... 188
Pazar Payı Stratejileri ................................................................................................... 190
Ürün Yaşam Dönemi Stratejileri ................................................................................ 191
Rekabetçi Stratejiler ..................................................................................................... 192
Maliyet Düşürme ve Müşteri Kazanma Stratejileri ................................................. 192
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNİN PAZARLAMASINDA
KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER-SORUNLAR ........................................................ 193
Özet ................................................................................................................................ 198
8. ÜNİTE Termal, SPA ve Wellness Hizmetlerinde Kalite Kavramı ve
Kalite Standartları......................................................................... 208
GİRİŞ ............................................................................................................................. 209
KALİTE KAVRAMI ..................................................................................................... 210
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ ................................ 211
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE KALİTE STANDARTLARI VE
DÜZENLEMELER ....................................................................................................... 218
Dünyada SPA, Sağlık ve Wellness Endüstrisinde Standartların Gelişimi ............. 220
Uluslararası SPA Derneği (ISPA) Uygulama Kuralları ve Uygulama
Etiği (2011) .................................................................................................................... 220
İnsan Kaynakları ve Personel ................................................................................ 220
SPA Ürünleri ve İşletmelerinde Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO)
Standartları .................................................................................................................... 223
ISO/DIS 28621(2012): Doğal Kaynaklar Kullanan Tıbbi SPAlar ..................... 224
ISO TC WG 2: Tıbbi SPAlar .................................................................................. 225
EuropeSPA Kalite Standartları .................................................................................... 225
EuropeSPA Hotel SPA ............................................................................................ 225
EuropeSPA Wellness .............................................................................................. 226
EuropeSPA Med ..................................................................................................... 226
Alpine Wellness International GmbH Kalite Standartları ...................................... 228
Thalassoterapi-Tunus Standartları NT 126.05 .......................................................... 229
Britanya Uluslararası SPA Derneği Standartları ...................................................... 230
Türkiye’de Termal ve SPA Hizmetlerinde Kalite Standartları ................................. 230
Özet ................................................................................................................................ 233
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 236
Önsöz vii
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
Günümüzde insanın kendisini yenilemesi ve eğlence amacıyla bir takım doğal kaynak-
lardan yararlanmaya ve bu amaçlı tesislere ilgisinin arttığı görülmektedir.
Termal tesisler ve oteller, bağımsız ya da bünyesindeki SPA olarak isimlendirilen sağ-
lıklı yaşam-zindelik birim ve tesisleri, içmece ve kaplıcalar, termal kür merkezleri, iyileş-
tirme, sağlık ve güzellik merkezi gibi çok çeşitli adlar altında faaliyet göstermektedirler.
Bütün tesislerin dünyada giderek çoğalmaya başlaması, Türkiye’deki girişimlerin de odağı
olmuştur. Sahip olduğu önemli termal potansiyeli ve tesisleriyle dünya rekabetinde yerini
almaya başlamıştır.
Turizm sektörünün ödemeler dengesi, istihdam ve bölgesel kalkınma gibi pek çok
yönüyle ekonomiye olan katkıları bilinen bir gerçektir. Geleneksel turizmdeki rekabetin
çok yoğunlaştığı bir dünyada bundan faydalanmanın yolu kuşkusuz turizm faaliyetlerinin
çeşitlendirilmesidir.
Türkiye arkeolojik ve kültürel zenginliklerinin yanı sıra doğal güzellikleriyle ve zen-
gin jeotermal potansiyele ve tedavi edici özeliği yüksek termal sularıyla çok fazla sayıda
turizm değerine sahiptir. Avrupa’da kaynak potansiyeli açısından birinci sıradadır. Böyle
olmakla birlikte Dünya üzerinde Termal Turizm amaçlı olarak milyonlarca kişiyi çeken
farklı ve uzmanlaşmış ülke ve destinasyonların varlığı ve pay kapma yarışı olduğu dikkate
alındığında Türkiye’deki tesislerin nitelik ve nicelik yönünden yeterli olmaları ve etkin
pazarlanmaları kaçınılmazdır.
Termal Turizm ve SPA hizmetleri kitabı bu alanda öğrenim gören öğrencileri ve diğer
okurlarına önemli bir kaynak ve yol gösterici olarak hazırlanmıştır. Sekiz bölümden olu-
şan eserimizin gerçekleşmesinde ve okurlarıyla buluşmasında emeği olan yazarlara saygı
ve teşekkürlerimi sunarım.
Editör
Doç.Dr. Rıdvan KOZAK
1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Sağlık ve sağlıklı yaşam hakkında genel bigileri açıklayabilecek,
 Sağlık turizmi kavramını açıklayabilecek,
 Sağlık turizmi kapsam ve çeşitlerini sıralayabilecek,
 Sağlık turizminin özelliklerini ve geleceğini tartışabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
• Sağlıklı Yaşam • Sağlık Turizmi Çeşitleri
• Sağlık Turizmi

İçindekiler
• GİRİŞ
• SAĞLIK VE SAĞLIKLI YAŞAM
• SAĞLIK TURİZMİ KAVRAMI
Termal ve SPA Hizmetleri Sağlık ve Sağlık Turizmi • SAĞLIK TURİZMİNİN KAPSAMI VE
ÇEŞİTLERİ
• SAĞLIK TURİZMİNİN ÖZELLİKLERİ VE
GELECEĞİ
Sağlık ve Sağlık Turizmi
SSeyahat Aracıları
Sağlık ve Sağlık Turizmi
GİRİŞ
Sağlıklı olma ihtiyacı insanın temel fizyolojik ihtiyacıdır ve insanların sağlıklı olma talebi
sahip olduğu temel bir haktır. Sağlıklı olma, fiziksel ve zihinsel anlamda sağlıklı olmaya
yardım eden uygulamaları da içeren çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Sağlıklı olabilmek
için insanoğlu geçmişten bu yana arayış içinde olmuş bu amaçla farklı bölgelere seyahat et-
miştir. Zaman içerisine değişen çalışma şartları ve değer yargıları insanların sağlıklı olma
kavramına bakış açılarını da değiştirmiştir. Günümüzdeki yoğun iş temposu ve günlük
hayatın stresi, insan sağlığını olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle günümüzde insanlar
sadece kaybettikleri sağlıklarını geri kazanmak için değil, yaşam koşullarının kendilerine
dayattığı olumsuzluklardan biraz da olsa uzaklaşabilmenin yollarını aramak için seyahat
etmektedirler. Bu amaçlarla seyahat eden kişilerin katıldığı turizm türlerinden birisi de
sağlık turizmidir. Dolayısıyla, sağlık turizmi kapsamında sağlıklı olmak, stres atmak, her
türlü tedavi ve iyileştirme sağlığı korumak, tedavi etmek ve yeniden kazanmak ve geliştir-
mek amacıyla yapılan seyahatler ve konaklamalar söz konusudur.
Turizm, ülkelerin ekonomik yönden gelişmeleri için faaliyet gösteren ve gelir sağlayan
sektörlerden birisidir. Boş zaman, çalışmadan arta kalan (mesai dışı saatler, hafta sonu
tatilleri, yıllık izinler) ya da yapmak zorunda kalınan işler dışında kalan zamandır. Do-
layısıyla, turizm boş zamanların değerlendirilmesiyle ortaya çıkan turistik aktivitelerdir.
Turistik aktiviteler, 21. yüzyıl insanları için bir gereklilik ve ihtiyaç hâline gelmiştir. Ula-
şım sektörünün büyümesi ve bilgi paylaşımının artmasıyla turistik yerler hakkında bilgi
sahibi olmak ve oralara ulaşmak günden güne kolaylaşmaktadır. Böylece, dünya turizmi-
nin eğilimleri artık değişmekte, deniz, kum ve güneş odaklı tatil anlayışı yerini farklı ih-
tiyaçların karşılanmasına yönelik turizm anlayışına bırakmaktadır. Bu durum karşısında
ülkeler alternatif turizm kaynaklarını etkinleştirme yoluna gitmeye başlamışlardır. Tür-
kiye, alternatif turizm olanakları açısından oldukça zengin kaynaklara sahip bir ülkedir.
Türkiye açısından mutlaka değerlendirilmesi gereken bu kaynaklardan birisi de sağlık tu-
rizmidir. Çünkü katma değeri kitle turizmine göre oldukça yüksektir. Sağlık turizmi geniş
bir kavram olmakla beraber pek çok kaynakta sağlığını koruma amaçlı (termal turizm)
ve tedavi amaçlı turizm (medikal turizm) olarak iki önemli alt kategoriye ayrılarak değer-
lendirilmektedir. Türkiye’de de sağlık turizminin ana ekseninde termal turizm ve medikal
turizm yer alsa da diğer alt dalları olan wellness-SPA, ileri yaş ve engelli turizm türlerine
de zaman içerisinde verilen önemin arttığı görülmektedir.
4 Termal ve SPA Hizmetleri
SAĞLIK VE SAĞLIKLI YAŞAM

Kaliteli ve mutlu bir yaşam sürebilmek için sağlıklı olmak gerekir. Genel olarak insanların
hasta olmama durumuna sağlıklı olmak denilse de sağlık kavramı Türk Dil Kurumuna
göre; bireyin fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden tam bir iyilik durumunda olması, vücut
esenliği, esenlik, sıhhat, afiyettir. Dünya Sağlık Örgütü ise sağlığın tek boyutlu değil, çok
boyutlu bir olgu olduğuna dikkati çekmiş ve sağlık kavramını “sadece hastalık ya da sakat-
lığın olmayışı değil, aynı zamanda insanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyi
olma durumlarıdır” şeklinde tanımlamıştır ( World Health Organization, 2013).
Kişinin herhangi bir hastalık durumunun olmayışı kavramı sağlıklı yaşam kavramını
açıklamak için oldukça kısıtlıdır. Dünya Sağlık Örgütünün tanımında da belirttiği gibi
kişinin tam sağlıklı olabilmesi için bedenen hasta veya sakat olmamasının yanı sıra ruhsal
yönden dengeli olması ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli içinde olması gerekmektedir.
İnsan, sosyal bir varlık olması nedeniyle yaşamının her anında çevresindeki kişilerle ve
olaylarla etkileşim içinde bulunmaktadır. Bu nedenle insanların sağlığını etkileyen biyo-
lojik ve fiziksel nedenlerin yanı sıra sosyal olayların da insan sağlığını etkileyebileceği
unutulmamalıdır. Yoksulluk, yetersiz beslenme, gelişme geriliği, bulaşıcı hastalıklara ya-
kalanma, kazalar, hatta doğuştan sakatlıkların ortaya çıkması, sosyal ve kültürel faktörle-
rin sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplumların en önemli zenginliği, sağlıklı ve iyi
yetişmiş insan gücü olduğundan sağlıklı olmak tarih boyunca tüm insanlar için en büyük
zenginlik olarak kabul edilmiştir.
İnsanların, sağlıklı bir yaşam sürdürmelerini etkileyen birden fazla faktörün olduğunu
söylemek mümkündür. Sağlıklı yaşamı etkileyen bu faktörleri fiziksel sağlık, duygusal sağ-
lık, entelektüel sağlık, ruhsal sağlık, çevresel sağlık ve sosyal sağlık olarak sınıflandırabiliriz.
Fiziksel sağlık, vücut sağlığımızın sürdürülebilmesi ve bozulmaması için fiziksel faaliyet-
lerle hastalıklara yakalanma riskini azaltmak ve yaşam kalitesini yükseltmek için dengeli
beslenme, sigara kullanmama gibi davranışları içerir. Duygusal sağlık, sosyal yetenekler ve
kişiler arası ilişkileri kapsar ve bunlardan doğan günlük stres ile ne kadar iyi bir şekilde baş
edebilindiği ile ilişkilidir. Entelektüel sağlık, hayat boyu öğrenme kapsamında beynin sürekli
faaliyette olmasıyla problemlerin tanımlanması ve çözümü kabiliyetini geliştirmekte, sürekli
öğrenme ve düşünmeyle kişinin kendisini iyi hissetmesini sağlamaktadır. Ruhsal sağlık kav-
ramında, genellikle dinsel inanışlar ön plana çıkmakla birlikte başkalarına yardımcı olmak,
doğanın güzelliklerini tadını çıkartmak gibi faaliyetler de ruhsal açıdan insanın kendini iyi
hissetmesi de ruhsal sağlık kapsamındadır. Çevresel sağlık, çevresel durumların (hava ve
suyun kirli ya da temiz olması gibi) insanların sağlığı üzerindeki olumlu ya da olumsuz etki-
siyle ilgilidir. Sosyal sağlık kişiler arası anlamlı ilişkilerin kurulması ve sürdürülebilmesi ile
ilgili bir kavramdır. İyi oluşturulan sosyal sağlık, bireyin sosyal ilişkilerinde kendini güvenli
hissetmesini sağlar. Ancak arkadaşlar ile kurulan ilişkilerde önemli olan sahip olunan arka-
daşlıkların sayısı değil, ilişkilerin kaliteli olmasıdır (Powers ve Dodd, ss:10, 2009).
Sağlık davranışı, sağlığın Bir bireyin sağlıklı olması, onun iyilik hâlini koruyacak, sürdürecek ve geliştirecek
korunması, geliştirilmesi ve
iyileştirilmesiyle ilgili davranışlar davranışları kazanmasına ve kendi sağlığı ile ilgili doğru kararlar almasına bağlıdır (Yal-
bütünüdür. çınkaya, Özer, Karamanoğlu, ss:409-420, 2007). Sağlık davranışı “Sağlık ve sağlık düze-
yinin korunması, sağlığın geliştirilmesi ve iyileştirilmesiyle ilgili davranışlar bütünüdür”
şeklinde tanımlanmaktadır. Sağlığı geliştiren davranışlar, bireyin iyilik düzeyini arttıran
ve kendini geliştirmeyi sağlayan davranışları içerir. Sağlıklı yaşam biçimi, bireyin sağlığı-
nı etkileyen tüm davranışlarını kontrol etmesi, günlük aktivitelerini düzenlemede kendi
sağlık statüsüne uygun davranışları seçmesi olarak tanımlanmıştır (Esin, ss:87-95, 1999).
Sağlıklı yaşam biçimi davranışları; sağlık davranışlarının sorumluluğunu alma, dengeli
beslenme, yeterli ve düzenli egzersiz yapma, sigara kullanmama, sağlık sorumluluğu, hij-
yenik önlemler alma, kişiler arası olumlu ilişkiler kurma ve stres yönetimini kapsar (Tam-
bağ, Turan; ss:46-55, 2012).
1. Ünite - Sağlık ve Sağlık Turizmi 5
Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile ileri yaşlarda sağlıklı yaşlanma sağlanabilmek-
tedir. Sağlıklı yaşlanma, sağlıklı bir şekilde geçirilecek yaşam süresinin uzaması, yaşam
kalitesinin artması, başkalarının yardımına ihtiyaç duymadan yaşam için gereken temel
ihtiyaçların bağımsız bir şekilde karşılanmasıdır. Biyolojik yaşlanma önlenemediğinden
bunun yavaşlatılması ve hastalıkların oluşmadan önlenmesi sağlanabilir. Bu nedenle sağ-
lıklı bir yaşam için hastalıklardan korunma, tarama ve erken tanı uygulamaları gerekmek-
tedir. Bu sayede yaşlanmanın olumsuz etkileri azaltılabilir ( Karasu, ss:33, 2008).
Her insanın temel hakkı olan sağlık hakkının sağlanması ve sürdürülmesi sağlık per- Sağlıklı olma durumu her insanın
sahip olduğu bir haktır ve Türkiye
sonelinin amacı olduğu kadar, kişinin de kendi sorumluluğudur. Kişinin, sağlığı geliştirici Anayasası’nın 56. maddesinde
davranışları kazanması için, kendini kontrol etmesi, bu davranışları kazanmak için istek kişilerin sağlık hakkı güvence
duyması gerekir. Günümüzde sağlık anlayışı; birey, aile ve toplumun sağlığını koruyan, sür- altına almıştır
düren ve geliştiren sağlık merkezli bakım yaklaşımını öngörmektedir. Bu anlayış; bireyin

iyilik hâlini koruyacak, sürdürecek ve geliştirecek davranışlar kazanması ve kendi sağlığı
ile ilgili doğru kararlar almasını sağlamak üzerine dayandırılmıştır (Ayaz vd., ss:27, 2005).
Sağlıklı olma durumu her insanın sahip olduğu bir haktır ve sağlıkta ırk, dil, din vb.
ayırımı gözetilmez. Bu yönüyle sağlık hakkı, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 25.
Maddesinde yer almakta ve Türkiye’nin de taraf olduğu Birleşmiş Milletler Ekonomik,
Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’nin 12. maddesinde “Sağlık standardı hakkı” düzen-
lenmiş ve “en yüksek düzeyde ulaşılabilir sağlık standartlarından yararlanma hakkını” bir
insan hakkı olarak tanımlanmıştır (Aslanova, ss: 130, 2013). Bunların yanı sıra, Türkiye’de
Anayasa’nın 56. maddesi de sağlık hakkını düzenleyip güvence altına almıştır (http://
www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-40126/tcanayasasi-56madde.html).
İnsanların tam sağlıklı olabilmesi için bedenen hasta veya sakat olmamasının yanı sıra ruh-
sal yönden dengeli olması ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli içinde olması gerekmektedir.
Sizce sağlıklı yaşamı olumsuz yönde etkileyen faktörler nelerdir?

1
SAĞLIK TURİZMİ KAVRAMI
Yaşadığı yerden başka bir yere gitme eylemi, insanoğlunun var oluşu ile birlikte başlamış-
tır. İlk çağlarda bu eylemler yiyecek bulma, barınma gibi temel ihtiyaçların giderilmesine
yönelik yer değiştirmeler iken, insanoğlu zaman içinde sağlık, ticaret, spor, din, savaş gibi
farklı nedenlerle de yer değiştirmişlerdir. Bu nedenle sağlık amaçlı uluslararası seyahat-
lerin temelleri çok eskiye dayanmaktadır. Sağlıklı olma ihtiyacı insanın temel fizyolojik
ihtiyaçları arasında yer aldığından insanoğlu tarihin her devrinde şifa aramak adına başka
ülkelere veya bölgelere seyahat etmiştir. İnsanların seyahat etmek sureti ile ikamet ettiği
yerin dışında konaklayarak tedavi olma veya sağlığını korumayı amaçlamaları özel bir
turizm çeşidi olan sağlık turizmini ortaya çıkarmıştır (Aydın vd., ss:5, 2011).
Çünkü sağlık turizmi kapsamında hastaların tedavisinin yanı sıra kendini iyi hisset-
tirme ve sağlıklı olmayı sürdürebilme kavramları yer almaktadır. Sağlık turizminde ana
fikir, günlük rutinden uzaklaşarak rahat ve değişik bir ortamda tedavi görmek veya sağlığı
destekleyici hizmetler almaktır. Bir taraftan doğayla bütünleşmenin keyfini yaşarken di-
ğer taraftan daha sağlık hizmetlerinden yararlanılmasını sağlamaktır.
Turizm, insanların sürekli olarak oturdukları ve çalıştıkları yerlerin dışına seyahat
etmeleri ve gittikleri yerlerdeki turizm işletmelerinin ürün ve hizmetlerini kullandıkları
geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünüdür (Kahraman ve Oğuz; ss:2,
2004). Sağlık turizmi ise sağlık ile turizm olmak üzere iki farklı sektörü birbirine bağla-
yan ve hizmet sunumuyla gerçekleşen ekonomik bir faaliyettir. Bu nedenle sağlık turizmi
hem sağlık hem de turizm sektörünü ilgilendirdiğinden, kavramın tanımlanması sektör-
Sağlık turizmi, insanların, lerin bağlı olduğu bakanlıklar düzeyinde de yapılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı sağ-
sağlıklarını korumak, sağlıklarına
kavuşmak veya sağlıklarını lık turizmini; “tedavi amaçlı kaplıca veya diğer sağlık merkezlerine seyahat eden kişinin
geliştirmek amacıyla, ikamet fiziksel iyilik hâlini geliştirmek amacıyla veya estetik cerrahi operasyonlar, organ nakli,
ettikleri yerden ayrılarak,
24 saati aşan, ziyaretlerle
diş tedavisi, fizik tedavi, iyileştirme vb. gereksinimi olanlarla birlikte uluslararası hasta
seyahat, konaklama ve sağlık potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türü”
hizmetlerinden faydalanmalarıdır. olarak tanımlamıştır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012). Sağlık Bakanlığı ise sağlık turiz-
mini; “sağlığın korunması, geliştirilmesi ve hastalıkların tedavi edilmesi amacıyla ikamet
edilen yerden başka bir yere seyahat edilmesi ve gidilen yerde en az 24 saat kalınarak
sağlık ve turizm olanaklarından yararlanılması” şeklinde tanımlamıştır (Sağlık Bakanlığı,
2013). Sağlık Bakanlığına göre medikal turizm, SPA-Wellness, termal turizm ile ileri yaş
ve engelli turizmi, sağlık turizminin alt bileşenleridir. Sağlık turizmi yalnız medikal veya
termal turizm olmayıp bütün bunların bir araya gelerek oluşturdukları bir üst kavramdır
(Sağlık Bakanlığı 2011). Bu tanımlamalar ışığında sağlık turizmi, insanların, sağlıklarını
korumak, sağlıklarına kavuşmak veya sağlıklarını geliştirmek amacıyla ikamet ettikleri
yerden ayrılarak, 24 saati aşan, ziyaretlerle seyahat, konaklama ve sağlık hizmetlerinden
faydalanmalarıdır şeklinde tanımlanabilir. Sağlık turizmi tanımlamasında turizm ve sağ-
lık gibi iki farklı kavramın bir arada kullanılması, farklı çağrışımlara neden olmakta ve bu
farklılık yapılan tanımlamalara da yansımaktadır. Sağlık turizminin kapsamının zamanla
genişleyerek, termal turizminden, tedavi edici ve sağlığı koruma amaçlı uygulamalara ve
rehabilitasyon hizmetlerine kadar geniş bir yelpazenin bu tanım içerisinde yer aldığı gö-
rülmektedir (Temizkan ve Çiçek, ss:17, 2015).
Turist, turizm faaliyetlerine katılan ve yön veren yaşadığı yeri, ticari kazanç dışı sebep-
lerle geçici olarak terk edip seyahat eden ve konaklayan, psikolojik tatmin arayan, sınırlı
harcama gücü ve zamanı ile tüketimde bulunan kişidir (Yağcı; ss:12, 2003). Sağlık turisti
ise sağlık hizmetlerinin yanı sıra boş zaman, eğlence, spor ve eğitim gibi faaliyetler yoluyla
ev ve iş meşguliyetlerini ortadan kaldırmak üzere, eski sağlıklarını korumak ya da mevcut
sağlık sorunlarını ortadan kaldıracak ürün ve hizmetleri satın alan kişidir (Özkurt, ss:21,
2007). Sağlık turizminde yurt dışından gelenler ve yerli turistler mevcuttur. İnsanların
her zaman yaşadıkları yer dışında sağlık sorunları nedeniyle herhangi bir başka ülkeyi
en az 24 saat süre içinde ziyaret ederek kendi ülkesinde olmayan tesislerden başka ül-
kelere giderek faydalanmasına yabancı turistlere göre sağlık turizmi denir. Yerli turistler
açısından sağlık turizmi ise her zaman yaşadıkları yer dışında sağlık sorunları nedeniyle
ülke içindeki herhangi bir başka bölgeyi en az 24 saat süre içinde ziyaret ederek sağlık
hizmetlerinden yararlanarak iyileşmek, gezmek ya da aile ziyaretlerini yerine getirmek vb
nedenlerle seyahat eden kişilerdir (Jensen, ss:112-114, 2003).
Turizm talebinin özelliklerinin kavranması, turizm arz kaynaklarının talebe uygun
hâle getirilmesini, gerçekçi talep tahminlerinin yapılmasını ve böylece turizm sektörün-
den arzu edilen gelirin elde edilmesini sağlayacaktır. Turizm türleri amaca, talebe, insan-
ların zevk ve hobilerine göre çok çeşitlilik göstererek her geçen gün zenginleşirken, sağlık
turizminin kendi içinde medikal turizm, termal turizm gibi farklı çeşitlerinin olması bu
hızlı değişimden daha çok etkilenmesine neden olmaktadır. Bu nedenle sağlık turizmi
kapsamında yer alan turizm çeşitlerinin farklılıkları bu turizme katılan turistlerin amaç-
larıyla birebir ilişkilidir. Sağlık turizmine katılan ziyaretçilerin seyahat etme amaçları
itibariyle değerlendirildiğinde, çok değişik ziyaretçi tipleri ile karşılaşmak mümkündür.
Medikal turizm pazarı açısından turistler ya da ziyaretçiler beş temel kategoride gruplan-
dırılmıştır. Bunlar; yalnızca turist, tatilde tedavi edilen turist, tatil ve tedavi amaçlı turist-
ler, tatil yapan hastalar, yalnızca hastalar şeklinde sıralanmaktadır (Cohen, ss:25, 2008).
Ancak medikal turizm, sağlık turizminin sadece bir alanı olarak yer almaktadır. Dolayı-
sıyla bu sınıflandırma yetersiz kalmakta ve sağlık turizmi içerisinde bulunan diğer alanları
dışarıda bırakmaktadır. Bu nedenle Cohen’nin (2008) medikal turizm tipolojilerini sıra-
ladığı çalışmasına ek olarak, bakım ve rehabilitasyon amaçlı turistler, sağlığını koruma ve
tatil amaçlı turistler, sağlık personeli olan turistler gibi ziyaretçi kategorileri de eklenebilir.
Bu durumda sağlık turizmi alanında yer alan turist tipolojilerini 8 kategoride incelemek
daha doğru olacaktır (Temizkan ve Çiçek, ss:23, 2015):
Yalnızca turist: Bu grupta yer alan turistler ikamet ettikleri yerden başka bir bölgeye
seyahat eden ziyaretçilerdir. Ziyaret ettikleri ülkede herhangi bir tıp hizmetinden yarar-
lanmayan turistlerdir. Ancak gittikleri konaklama işletmelerinde wellness ve SPA hizmet-
lerinden faydalanabilirler.
Tatilde tedavi edilen turist: Seyahati sırasındaki rahatsızlanma ya da kaza nedeni ile tıp
hizmeti almak ve tedavi olmak zorunda kalan turistlerdir.
Tatil ve tedavi amaçlı turistler: Bu turistler ziyaret ettikleri ülke ya da bölgeye tatil amaçlı
giderler ancak ziyaret ettikleri bölgede bazı rahatsızlıkları için tedavi olanaklarının da olma-
sı nedeniyle o bölgeyi tercih ederler. Hem tatil hem tedavi amacıyla tatile çıkan turistlerdir.
Tatil yapan hastalar: Hasta turist olarak da adlandırılan bu ziyaretçilerin esas amaçları
tedavi olmaktır ancak iyileştikten sonra, ya da tedavi sonrası gittikleri bölgede tatil de
yapan ziyaretçilerdir.
Yalnızca hastalar: Bu gruptaki medikal turistlerin bir bölgeye gidiş amaçları yalnızca o
bölgede tedavi olmak ya da operasyon geçirmektir. Tatil gibi bir amaçları yoktur.
Sağlığını koruma ve tatil amaçlı turistler: Bu gruptaki turistler, wellness ve SPA hizmet-
leri alabilecekleri otelleri tercih ederler. Böylece hem sağlıklarını korumak, kendilerini
daha iyi hissetmek hem de tatil yapmak amacıyla seyahat etmiş olurlar. Termal turizm
kapsamında yer alan sağlığını koruma amaçlı olarak şifalı sulardan yararlanmak ve tatil
yapmak isteyen turistler de bu gruba girmektedir.
Bakım ve rehabilitasyon amaçlı turistler: İleri veya üçüncü yaş turizme katılan turist-
ler daha çok bu alanda sunulan hizmetlerden faydalanmaktadırlar. Özellikle 65 yaş üstü
turistler, bakım gerektiren tedavilerini kapsayan hizmetler, gezi turları, meşguliyet tera-
pileri, bakım evlerinde veya rehabilitasyon hizmetlerinde yaşlı bakım hizmetleri, klinik
otellerde verilen rehabilitasyon hizmetlerinden faydalanırlar. Engelliler için düzenlenmiş
özel bakım ve gezi turları da bu kapsamda değerlendirilebilir.
Sağlık personeli olan turistler: Sağlıkla ilgili hizmetleri verebilmek için seyahat eden Sağlık turizmi kapsamında yer
alan turist tipolojileri: Yalnızca
sağlık personelidir. Bu sağlık personeli, bir bölgede yaşayan halkı tedavi etmek amacıyla turist, Tatilde tedavi edilen turist
gidip bir süre sonra ülkelerine geri döndüklerinden turist olarak nitelendirilirler. Yaptıkla- Tatil ve tedavi amaçlı turistler, Tatil
rı seyahatin tedavi amaçlı olması nedeniyle sağlık turizmi kapsamında yer almaktadırlar. yapan hastalar, Yalnızca hastalar,
Sağlığını koruma ve tatil amaçlı
Sağlık turizmiyle ilişkili olarak turizm sağlığı ve turist sağlığı kavramları sağlık turiz- turistler, Bakım ve rehabilitasyon
miyle karıştırılan önemli kavramlardır. Turizm sağlığı, turizm hareketinin bir bölgeye et- amaçlı turistler, Sağlık personeli
olan turistler.
kilerini bir bütün olarak ele almaktadır. Turizm sağlığı, turistlerin ziyaret ettikleri bölge ve
çevre şartlarının ziyaretçilerin bulunduğu süre boyunca turizme elverişli olmasıdır. Turizm
Turizm sağlığı, turistlere
sağlığı kapsamında, turistlerin sağlığı, çalışanların sağlığı, çevre sağlığı ve toplum sağlığı seyahatleri sırasında sağlıklı
konuları da yer almaktadır. Turizm sağlığı, turistlere sağlıklı ortamlar sağlayarak seyahat- ortamlar sağlamak ve sağlık
sorunları ortaya çıktığında ise
leri sırasında yaşayabilecekleri sağlık sorunlarının en aza indirilmesine ve sağlık sorunları sorunların çözülmesine yönelik bir
ortaya çıktığında ise sorunların çözülmesine yönelik bir bilim dalıdır. Turist sağlığı ise bir bilim dalıdır.
yere ziyaret amacıyla gelmiş olan kişilerin aniden rahatsızlanmasıyla sağlık hizmetlerine
ihtiyaç duyması sonucu ortaya çıkmaktadır (İlhan, Somunoğlu, ss:199, 2013). Örneğin Turist sağlığı, bir yere ziyaret
yurt dışından diş veya gözde lazer tedavisi için Türkiyeye gelen bir kişi medikal turisttir ve amacıyla gelmiş olan kişilerin
aniden rahatsızlanmasıyla sağlık
ulaşımı, hastanedeki tüm işlemleri sağlık turizmi kapsamında yer alır. Fakat otelde kaldığı hizmetlerine ihtiyaç duyması
sırada otelde yediği bir yemek nedeniyle rahatsızlanması turist sağlığı kapsamında değer- sonucu ortaya çıkar.
lendirilir. Bu nedenle turizm sağlığı, sağlık turizmi ve turist sağlığı üzerinde olumlu etkiye
sahiptir ve karşılıklı etkileşimde olan kavramlardır (Kusen, ss:95, 2011).
Sağlık turizmi insanların, sağlıklarını korumak, sağlıklarına kavuşmak veya sağlıklarını

geliştirmek amacıyla ikamet ettikleri yerden ayrılarak 24 saati aşan ziyaretlerle seyahat, ko-
naklama ve sağlık hizmetlerinden faydalanmalarıdır.
SAĞLIK TURİZMİNİN KAPSAMI VE ÇEŞİTLERİ
Sağlık Turizminin Kapsamı

Sağlık turizmi çatısı altında Turizm dinamik ve değişime açık bir sektör olduğundan, turizm türleri de değişmekte
verilen hizmetler, koruyucu sağlık
hizmetleri ve tedavi amaçlı sağlık ve yenilenmektedir. Turizmin türlerinden biri de sağlık turizmidir. Sağlık turizmi sağlık
hizmetleri olarak iki başlık altında ve turizm alanlarının bütünleşmesinden oluşan bir sektördür. Dolayısıyla sağlık turizmi
toplanır.
sağlık ve turizm alanındaki gelişimlere bağlı olarak bir ilerleme göstermektedir (Barca vd;
Sağlık turizmine katılan kişiler, ss:67, 2013). Bu gelişmelere bağlı olarak, insanlar çok çeşitli amaçlarla turizm faaliyetine
hastalıklarını tedavi ettirerek katılmaktadırlar. Bu nedenle kişilerin seyahat amaçlarını bilmek, turizmdeki gelişmeleri
sağlıklı hâle gelmek veya sağlığını
korumak ya da arttırmak amacıyla takip edebilmede önemli bir rol oynamaktadır.
seyahate çıktıklarından sağlık Sağlık turizmi kapsamında birden fazla alanda hizmet verilmesi, sağlık turizmine ka-
turizmine katılan bu turistleri
hasta birey ve sağlıklı birey olmak tılan turistlerin amaçlarını da çeşitlendirmektedir. Sağlık turizmine katılan turistleri ve
üzere temel iki gruba ayırılır. kavramın içinde yer alan turizm çeşitlerini daha bütüncül görebilmek adına sağlık turizmi
çatı kavramı olarak alınmıştır. Sağlık turizmi çatısı altında verilen hizmetler, koruyucu
sağlık hizmetleri ve tedavi amaçlı sağlık hizmetleri olarak iki başlık altında toplanabilir.
Sağlık turizmine katılan kişiler, hastalıklarını tedavi ettirerek sağlıklı hâle gelmek veya
sağlığını korumak ya da arttırmak amacıyla seyahate çıkmaktadırlar. Bu nedenle sağlık tu-
rizmine katılan bu turistleri hasta birey ve sağlıklı birey olmak üzere temel iki gruba ayırabi-
liriz. Sağlık turizmine katılan bu turistlerin alacakları hizmetler kapsamını ise hasta bireyler
için tedavi edici sağlık hizmetleri ve sağlıklı bireyler için ise koruyucu sağlık hizmetleri ola-
rak değerlendirebiliriz (Şekil 1.1). Hasta olan bireylerin sağlık turizmine katılmalarındaki
temel amaçları tedavi olmaktır. Bu nedenle tedavi edici sağlık hizmetlerinden faydalanmak
istemektedirler. Hastalık durumlarına göre, tıbbi hizmetleri, kür uygulamalarını veya reha-
bilitasyon hizmetlerini tercih ederler. Sağlıklı bireylerin tatile çıkmaktaki temel motivasyon-
ları ise tatil yapmak olup, tatillerinin bir parçası olarak, koruyucu sağlık hizmetleri sunan
termal, SPA ve wellness uygulamalarından yararlanmaktadırlar. Bu doğrultuda, Şekil 1.1’de
sağlık turizmine katılan kişilerin talep ettikleri hizmetler gösterilmektedir.
Şekil 1.1
Talep Edenler
Açısından Sağlık SAĞLIK
Turizmi TURİZMİ
Kaynak:
Temizkan ve Hasta Sağlıklı
Çiçek (2015). Birey Birey
Tedavi Edici Koruyucu

Sağlık Sağlık
Hizmetleri Hizmetleri
Tıbbi Termal Kür

Rehabilitasyon Termal SPA Welness
Tedavi Uygulamaları
Sağlık turizmi kapsamında koruyucu sağlık hizmetleri sunan turizm çeşitleri; termal,
wellness ve SPA turizmidir. Tedavi amaçlı sağlık hizmetleri sunan turizm çeşitleri ise Me-
dikal turizm (tedavi ve rehabilitasyon), Termal kapsamında kür uygulamaları ile Medikal
wellness ve Medikal SPA hizmetleri sunan turizm türleridir. Sağlık turizmi kapsamında
yer alan İleri yaş ve Engelli turizmi ise termal, wellness ve SPA ile medikal turizmi ta-
lep eden turistlerin oluşturduğu turizm çeşitleridir (Şekil 1.2). Bu bağlamda Şekil 1.2’de
Türkiye sağlık turizmi literatürü açısından sağlık turizminin çeşitleri ve ziyaretçilere sun-
dukları hizmetlerin birbirleri ile olan ilişkileri değerlendirildiğinde, bozulan sağlığın iyi-
leştirilmesi ve rehabilite edilmesi ile sağlık düzeyinin korunması ve üst düzeye çıkarılması
yönünde hizmetlerin sunulduğu görülmektedir.
Şekil 1.2
Turistlerin Sağlık
Turizmine Katılma
Amaçları
Tedavi Amaçlı Kaynak: Temizkan ve

• Medikal (Tıbbi) Çiçek (2015).
Sağlığı Koruma İleri Yaş
• Medikal Welness ve
Amaçlı ve
SPA
• Wellness-SPA Engelli
• Termal Kür
• Termal Turizmi
Uygulamaları
• Rehabilitasyon
Wellness, turistlerin esenliklerine katkı sağlayan aktiviteler içerisinde yer alırken, Termal kür uygulamaları,
geleneksel olarak termal
rahatlamak için daha çok SPA hizmetlerinden yararlanıldığı görülmektedir (Cooper ve kaynaklar ile bu kaynakların
Cooper, ss:38, 2009). Bireyler termal, Wellness ve SPA hizmetlerini sağlıklarını korumak doğal olarak bulunduğu kaplıca
veya geliştirmek amacıyla kullanmaktadırlar. Çünkü şifalı olan termal sular, sağlığın ko- ve ılıcalarda, bazen iklimsel
faktörlerle kombine yapılan ve
runmasında, geliştirilmesinde, iyileştirilmesinde ve rehabilite edilmesinde de uzun yıl- doktor tarafından reçetelendirilen
lardır kullanılmaktadır. Bunun yanında, termal merkezlerde hekim kontrolünde çeşitli tedavilerdir.
rahatsızlıkların tedavisi yapılmakta veya hekim kontrolünde rehabilitasyon uygulamaları
gerçekleştirilmektedir. Bu uygulamaları “Termal Kürü” veya “Kaplıca Kürü” (tedavisi)
olarak da adlandırabiliriz. Termal kür uygulamaları, geleneksel olarak termal kaynaklar
(termal ve mineralli sular, çamurlar, gazlar) ile bu kaynakların doğal olarak bulunduğu
yerlerde (kaplıca ve ılıcalarda), bazen iklimsel faktörlerle kombine yapılan tedavilerdir.
Doktorlar başta romatizma ve artrit olmak üzere, cilt irritasyonları, hazım rahatsızlıkları
vb. birçok durum ve hastalıkların tedavisi için kaplıca kür tedavisi reçete etmektedirler
(Karagülle vd. ss:15, 2011). Medikal SPA’lar bir sağlık kliniği ile bir günlük SPA’nın birle-
şimidir ve bir doktor gözetiminde çalıştırılır. Hastalıkları azaltma ve iyileştirme, kendini
iyi hissetme ve vücut şekillendirme gibi yaşam kalitesini yükseltmeyi amaçlayan ürün ve
hizmetlerin sunulduğu mekânlardır. Misafirlerine hem modern bir klinik hizmeti hem
de lüks kategorideki bir otel konforunda hizmet sunarlar. Medical SPA ya da mediSPA’lar,
verdikleri hizmete göre doktor ve hemşirelerin yanı sıra estetisyenler, masörler ve bes-
lenme uzmanlarının da bulunduğu bir klinik ortamına sahip olabilmektedir. Dolayısıyla
akupunktur, plastik cerrahi, cilt bakım hizmetleri, diş tedavisi, botoks, saç ektirme vb.
hizmetler sunulabilmektedir.
Termal tesisler veya oteller, turistik tesisler olsalar da bazılarında konaklama hizmeti
haricinde yalnızca günübirlik hizmetler de sunulmaktadır. Bu durum tesislerin verdikleri
hizmet ve personel açısından da çeşitli olmasına neden olmaktadır. Böylece bir konaklama
işletmesinde görev yapan personele ek olarak, hekim, hemşire, fizyoterapist, masör-masöz,
tellak-natır, güzellik uzmanı gibi meslek grupları da otel bünyesinde çalışabilmektedir. Ter-
mal turistler, özellikle tatillerini termal otelde gerçekleştirdiklerinde, sunulan termal hizmet-
lerden yararlanarak hem tatil yapmış olmakta hem de sağlıklarını korumuş olmaktadırlar.
Ayrıca, wellness, SPA ve termal turizm alanında verilen hizmetler sadece bireylerin sağlığını
korumak ve geliştirmekle kalmamakta aynı zamanda rekreasyon hizmetleri açısından da
bireylerin boş zamanlarını değerlendirmelerini sağlamaktadır (Tütüncü, ss:4, 2013).
Medikal turizm, tedavi olmak Medikal turizm kapsamında, tedavi olmak amacıyla yapılan seyahatlerde tedavi ve
amacıyla yapılan seyahatlerdir. rehabilitasyon ön planda yer almaktadır. Tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin süresini
belirleyen ise hastalığın şiddetidir. Genelde tedavi hizmetlerine göre rehabilitasyon hiz-
metleri istenen sonuca ulaşmak için daha uzun bir zaman gerektirebilir. Bununla birlikte,
tıbbi tedaviler doktorların kontrolünde gerçekleştirilirken; rehabilitasyon hizmetleri için
fizyoterapistler, meşguliyetle tedavi uzmanları ve psikologlar gibi profesyoneller ile terapi
desteği gerektirmektedir (Gonzales vd.; ss:10, 2001). Medikal turizmde profesyonel sağlık
hizmeti sunanlar, doktorlar ve diş hekimleridir. Hastaların, hekimler tarafından sağlanan
ve bir hastalığa yönelik tedavi talepleri öne çıkmaktadır. Bu tedavilerin bazıları akut, acil
ya da birincil hayati tehlikesi bulunan tedaviler (diş tedavisi, açık kalp ameliyatı vb) ol-
makla birlikte, bazı tedaviler kişilerin isteklerine bağlı olarak (check-up, estetik operas-
yonlar vb) hizmetleri değişkenlik gösteren tedavilerdir (Cooper ve Cooper, ss:40, 2009).
Wellness, turistlerin esenliklerine katkı sağlayan aktiviteleri içermekle birlikte, rahat-
lamak için SPA hizmetlerinden de yararlanmaktadırlar. İleri yaş (üçüncü yaş, geriatri) tu-
rizmine katılan turistlerin satın alma güçlerinin olması, zaman esnekliğine sahip olmaları
ve boş zamanlarının olması onların sağlıklarını koruma amaçlı olarak wellness, SPA ve
termal turizm hizmetlerinden yaralanma olanaklarını artırmaktadır. Ancak, diğer turist-
lerden farklı olarak yaşlılığın getirmiş olduğu bazı sağlık sorunları nedeniyle onların teda-
vi edici hizmetler olan termal kür uygulamaları, medikal turizm ve rehabiltasyon hizmet-
lerini talep etme oranları daha yüksek olabilmektedir (Temizkan ve Çiçek, ss:30, 2015).
Engelli turizmine katılanlar da ileri yaş turistleri gibi sağlık turizmi ürünlerini talep eden
turistlerdir. Sağlık turizmi kapsamında özellikle engelliler için sunulan çeşitli arz kaynakları
da mevcuttur. Engelli bireylere yönelik tasarlanan engelli odaları, rehabilitasyon merkezleri,
ulaşım araçları, yalnızca engelli bireylere hizmet veren konaklama ya da sağlık işletmeleri
gibi arz kaynakları örnek gösterilebilir. Bununla birlikte, turizm işletmeleri bünyesinde veya
tedavi merkezlerinde çalışan ve engelli bireylere hizmet verebilecek uzman personel (örne-
ğin işaret dili bilen personel) ya da turizm işletmelerinin engelli bireylere özel tasarlamış ol-
duğu web siteleri gibi elektronik ortamlar diğer arz temelli unsurlara örnektir. Engelli birey-
lere uygun olarak düzenlenmiş otel odalarında veya engelliler için özel olarak inşa edilmiş
konaklama tesisleri sayesinde, engelli turistler günümüz sosyal ve kültürel etkinliklerinden
biri olan turizm faaliyeti içinde daha rahat yer alabilmektedirler (Fırat, ss:53, 2010).
Sağlık Turizmi. Temizkan, S.P. (Edt.). 2015. Detay Yayıncılık.
Sağlık Turizmi Çeşitleri

Hizmetlerin türü, bireylerin talepleri, ülkelerin kültürü ve ekonomik özellikleri gibi bir-
çok etken nedeniyle sağlık turizmi ülkeden ülkeye farklılık göstermekte ve sağlık hizmet-
lerinin örgütlenmesi için standart bir model oluşturulamamaktadır. Bu nedenle birçok
ülke incelendiğinde sağlık sektörünün çok farklı yapılandığı, her birinin ayrı özellikler
taşıdığı görülmektedir. Hatta aynı ülkenin farklı bölge ve birimlerindeki sağlık hizmetleri
bile farklılık gösterebilmektedir (Akdur, ss:5, 1999). Literatürde sağlık turizmi çeşitleri,
sağlığın iyileştirilmesi veya devam ettirilebilmesi açısından farklı alt başlıklarda incelen-
mektedir. Örnek olarak, sağlık turizmi çeşitlerini, Smith ve Puczko(ss:3, 2009) medikal ve
wellness olarak iki grupta; Tunç ve Saç (1998: 22) termalizm ve klimatizm olarak sınıflan-
dırırken, Akat (ss:316, 2000) klimatizm (temiz havadan yararlanma), termalizm (kaplıca)
ve üvalizm (meyve-sebze kür tedavisi) olarak sınıflandırmaktadır. Sağlık turizminin bu
çerçevede sınıflandırılması, ilişkili olduğu bazı sağlık turizmi ürünlerini dışarıda bırak-
maktadır. TC. Sağlık Bakanlığı Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı, Türkiye gerçekliğinden
hareketle sağlık turizmini; tıp (medikal), termal, wellness ve SPA, ileri yaş ve engelli tu-
rizmi başlıkları altında toplamıştır. Bu bölümde de Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan bu
sınıflandırmaya istinaden ve sağlık turizmi çatısı altında yer alan ve her bölümün kendine
ait özellikleri de göz önüne alınarak, sağlık turizmi beş ana başlık altında incelenmiştir.
Bu sınıflama yapılırken her turizm çeşidinin kendine ait talep ve arz kaynakları değerlen-
dirilmiş ve diğerlerinden farklı özellikleri göz önüne alınmıştır. Bu beş ana başlık ise şöyle
sıralanmaktadır:
1. Termal Turizm
2. Medikal Turizm
3. Wellness ve SPA Turizmi
4. İleri yaş Turizmi
5. Engelli Turizmi
http://www.saglik.gov.tr
Sağlık turizminin her bir sınıflandırması aşağıda kısaca açıklanmaya çalışılmıştır. Ki-
tabın ilerleyen bölümlerinde Termal ve SPA turizmiyle ilgili bilgiler daha geniş kapsamlı
olarak yer alacaktır.
Termal Turizm
Sıcak kaynak sularının tarihi kökeni antik medeniyetlere dayanmaktadır ve bu suların Termal turizm kapsamında verilen
termal SPA olarak kullanımı da dünya çapında yaygındır (Lamoreaux, ss:324, 2005). SPA hizmetler dinlenme amaçlı ve
tedavi amaçlıdır
ve Wellness konseptinde faaliyet gösteren tesislerin zenginliğine katkı sağlayacak önemli
kaynakların başında termal kaynaklar gelmektedir. Termal sözcüğünün kökü olan “term”
Latincede sıcak anlamına gelen “Thermos” sözcüğünden gelmektedir. Romalılar zama-
nında önceleri halk banyoları anlamında kullanılan “term” sözcüğü, sonraları su alınan
yer anlamında kullanılmıştır (Bayer, ss:8, 1997). Türkçede ise sıcak suların ve çıktıkları
yerlere ılıca denir. Ilıcalardan yararlanmak üzere, ılıcaların üzerine amaca uygun tesisler
ve hamamlar yapılmasına ise “kaplıca” denmektedir (Karagülle vd., ss:10, 2011).
Termal turizm, termomineral su banyosu, içme, inhalasyon, çamur banyosu gibi çesitli
türdeki yöntemlerin yanında iklim kürü, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi,
diyet gibi destek tedavilerinin birlestirilmesi ile yapılan kür (tedavi) uygulamaları yanı sıra
termal suların eglence ve rekreasyon amaçlı kullanımı ile meydana gelen turizm türüdür
(Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2015. http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,11475/genel-ta-
nimlar.html).
Termal turizm, dinlenme amaçlı (sağlığı korumaya yönelik) ve tedavi amaçlı olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır. Dinlenme amaçlı olarak turistlerin gittikleri ülkelerin doğal
güzellikleri ve jeotermal kaynaklarından dinlenme, eğlenme ve rahatlama vb. amaçlı fay-
dalanmalarıdır. Tedavi amaçlı kaplıca turizmi ise ülkesinde doktor tarafından teşhisi ve
endikasyonu konmuş hastalıkların tedavisi için kaplıcalardan faydalanarak tedavi olma ve
iyileşme amacıyla gelen turistleri kapsamaktadır.
Anadolu’da ilk tarihlerden bu yana kaplıca ve ılıcalar gerek dini inançlardan dola-
yı, gerekse de sağlık nedeni ile kullanılmışdır. Hititler döneminde de kaplıcaların kul-
lanıldığı bilinmektedir. Örneğin; Pamukkale’de bulunan Hierapolis antik kenti termal
kaynakların yanında kurulmuş olmasından dolayı da tarihi bir geçmişe ve üne sahiptir.
Roma Dönemi’nde, Pamukkale’de bulunan doğal kaynakların kullanımının yaygınlaşması
Hierapolis’in kentleşmesinde etkili olmuştur.
Türkiye termal turizm açısından çok önemli bir geçmişe ve doğal kaynağa sahiptir.
Ülkemizde termal turizm olanakları özellikle yerli turistler tarafından önemli düzeyde de-
ğerlendirildiği görülmektedir. Ülkemizde tarihî önemi olan kaplıcalardan Yalova Kurşun-
lu Hamamı Bizans, Alexandria Troas (Kestanbol) ve Ulus Tarihî Roma Hamamı (Ankara)
Roma dönemine ait yerlerdir. Bu dönemlerde tedavi ve spor amacıyla farklı bölgelerden
yoğun ziyaretlerin olmasından dolayı termal turizm Anadolu’nun en eski turizm çeşidi
olarak kabul edilebilir.
Türkiye’de termal sudan yararlanmak için kaplıcaya giden halkın temel motifi hakkında ne-
2 ler söyliyebilirsiniz?
Medikal (Tıbbi) Turizm

Medikal turizm turistlerin sağlığını Medikal turizm, “sağlığı iyileştirme amacıyla seyahat etmek” (Bookman ve Bookman,
iyileştirme amacıyla yaptıkları
seyahatlerdir. ss:6, 2007) veya “tedavi almak amacıyla gerçekleştirilen uluslararası seyahat” olarak ta-
nımlanabilir (Barca vd., ss:67, 2013). Medikal turizm, sağlık sektörü ve turizm sektörü-
Medikal turist, ilk amacı yabancı nün gelişmesiyle beraber ortaya çıkan uluslararası seyahatleri, tıbbi tedavi ve cerrahi ope-
bir ülkede tedavi olmak olan rasyonları içeren ve bunu tatil olanaklarıyla birleştiren alternatif bir turizm yaklaşımıdır.
kişilerdir
Bu kapsamda, insanların turizm tercihlerinden çok sağlıkları üzerine odaklandıkları bir
turizm çeşididir (Çevirgen, ss:15, 2014). Medikal turizm kavramı içinde hastalığın iyi-
leştirilmesi, tıbbi check-up, sağlık taraması, diş tedavisi, kalp ameliyatı, protez takılması,
kanser tedavisi, organ nakilleri gibi çeşitli tıbbi işlem ya da müdahaleler yer almaktadır.
Dünyanın her bölgesinden insanlar, tedavi ve bakım imkânlarını bir arada yaşayabi-
leceği medikal ve cerrahi uygulamalardan diş tedavilerine kadar pek çok sağlık hizmeti
alırken aynı zamanda tatil yapmak ve seyahat etmek için ilgi çekici özellikleri olan başka
ülkelere gitmektedirler.
Sağlık hizmetinden yararlanmak amacıyla insanlar 1900’lu yıllarından başından itiba-
ren Amerika ve Avrupa’ya seyahat ediyorlardı, ancak sunulan hizmetlerin pahalı olması
nedeniyle medikal turizm yüksek gelir grubunda olan kesimler tarafından tercih edili-
yordu. Medikal turizmde 1990’lı yılların ortalarından itibaren ülkeler arasında ciddi bir
rekabet ortamı oluşmuş ve medikal turizmin ana bölgesi Asya’ya kaymıştır. Bu ülkelerin
medikal turizm bölgeleri olmasında sundukları kaliteli hizmet ve alt yapılarını en iyi ba-
tılı hastanelerin seviyesine getirebilmiş olmaları yer almaktadır. Böylece Hindistan, Küba,
Kostarika, Tayland, Singapur, Kolombiya ve Malezya en çok tercih edilen ülkeler olmuştur.
1990’lı yılların sonundan bu yana, medikal turizmde hastalar, genellikle yaşadıkları ülkede
çok pahalı, yetersiz veya mevcut olmayan tıbbi bakım hizmetlerini alabilmek amacıyla baş-
ka ülkelere seyahat etmişlerdir. Bu hizmetleri alabilmek için özellikle Hindistan, Tayland ve
Meksika gibi medikal turizme yatırım yaparak ön plana çıkan ülkelere hareket etmeleriyle
beraber medikal turizmin daha hızlı büyüdüğü görülmektedir (Conell, ss:1-3, 2013).
Medikal turizm gelişiminde ekonomik, kültürel ya da turistik motivasyonlardan bah-
sedilse de, konunun özünde kişilerin çeşitli sebeplerle kendi ülkelerinde karşılanamayan
tedavi talepleri bulunmaktadır. Bu nedenle medikal turist “ilk amacı yabancı bir ülkede
tedavi olmak olan kişiler” olarak tanımlanmaktadır. Bu kişiler yüksek tedavi ücretleri,
uzun bekleme listeleri veya az gelişmiş ülkelerdeki tedavi imkânlarının yetersizliği gibi
nedenlerle farklı ülkelere seyahatler gerçekleştirmektedirler. Medikal turistler, sağlık ku-
ruluşlarının kalitesi, eğitimli insan kaynağı, medikal turistlere sağlanan yasal kolaylıklar,
doktorlarının gelişmiş ülkelerde eğitim almış olmaları ve fiyat avantajlarıyla öne çıkan
ülkeleri tercih etmektedirler (George ve Swamy, ss:15-23, 2007).
Medikal turistleri yaptıkları seyahatlerin amacına göre aşağıdaki gibi gruplandırmak
mümkündür (Ehrbeck;2008):
• İyi tedavi almak ve gelişmiş teknolojiden yararlanmak isteyenler; uzaklığı ve mali-
yeti önemsemeyen medikal turistlerdir. Bu hastaların tercihi genellikle A.B.D. ol-
maktadır.
• Maliyeti önemseyen; en uygun fiyata en kaliteli tedaviyi almak isteyen, gelişmek-
te olan ülkelerden yola çıkan ve özellikle kardiyoloji hastalarının oluşturduğu
turistlerdir.
• Medikal turistler ülkelerindeki uzun bekleme listeleri dolayısıyla tıbbi tedavilerini
en kısa zamanda almak için başka ülkelere seyahat eden kişilerdir. Bu grupta özel-
likle ortopedi, genel cerrahi ve kardiyoloji hastaları yer almaktadır.
• Ülkelerinden daha ucuza sağlık hizmeti almak için seyahat eden hastalardır.
Medikal turizmin etkin bir şekilde uygulanabilmesi için turizm sektörü içinde yer alan
işletmelerin (konaklama, yiyecek-içecek, acentalar vb) ve sağlık sektörünü oluşturan işlet-
melerin (modern donanımlı hastaneler, yasal düzenlemeyi yapacak devlet kurumlarının
vs) hasta istek ve ihtiyaçlarını en üst düzeyde karşılayabilecek ve memnuniyetini sağlaya-
cak politikalar üretmesi gereklidir (Şahin veTuzlukaya, ss:38, 2013).
Medikal seyahatler, tedavi öncesi ve tedavi sonrası hizmetler ile normal bir turistik
seyahatten daha farklı ve fazla içeriğe sahiptir. Medikal turistler bir seyahat acentesinden
sadece tatil değil, öncelikli olarak sağlıkla ilgili özel ihtiyaçları da yerine getirmesi beklen-
mektedir. Bu bağlamda medikal seyahat sürecinin oluşumu, tedavi hizmetleri ve turistik
hizmetlerin bir arada olduğu koordinasyon gerektiren iyi bir yapılanmayı öngörmekte-
dir. Tıbbi kayıtların transfer edilmesi, seyahat düzenlemelerinin yapılması, bazı hastalar
için tercümanlık hizmetleri, gidilecek ülkedeki turların ayarlanması gibi birçok faaliyet
medikal seyahatlerin içeriğini oluşturmaktadır. Farklı yönleri ile birlikte, turistik işletme-
ler dışında medikal seyahatin içeriğinde birçok da farklı işletme bulunmaktadır. Medikal
turizm pazarında konaklama işletmeleri ve seyahat acenteleri gibi turizm sektörü içinde
yer alan işletmelere ek olarak, tedavi sağlayıcısı olan hastaneler, konferans ve medya ku-
ruluşları, finansal kaynak sağlayan kurumlar, medikal turizme özel web sayfaları, sigorta
şirketleri de seyahat sürecinde önemli yerlere sahiptirler. Özel bir hastane medikal tedavi
amaçlı gelen uluslararası hastalar için havaalanı transferi, otel rezervasyonları, yerel tur
organizasyonları gibi hizmetleri de paket olarak sağlamaktadır. Bununla birlikte son dö-
nemlerde Asya pazarı başta olmak üzere, tüm dünyada medikal seyahatler konusunda
uzmanlaşmış seyahat acenteleri ve tur operatörleri, tedavi amaçlı seyahat etmek isteyen
kişiler ile hastaneler, sigorta şirketleri ve turizm işletmelerini bir araya getirerek turizm
endüstrisine farklı bir boyut getirmişlerdir (Turner, ss:320, 2007). Turizm hizmetleri için-
de hastalar ile birlikte hasta aileleri ya da eşlik edenler için sunulacak hizmetler de seyaha-
tin içeriğinde aracılar tarafından değerlendirilmektedir. Tedaviler devam ederken, hasta
yakınları gidilen bölgenin turizm faaliyetlerine katılarak medikal seyahatin turizmle ilgi-
li boyutundan faydalanmaktadır. Bu durumda hastaların medikal kararlarına ek olarak,
kendisi dışındaki diğer kişilere sunulan hizmetleri de değerlendirdikleri düşünülmelidir.
Son yıllarda, Türkiye’nin de gelişmiş ülkelerdeki nitelikli sağlık hizmetleriyle rekabet
edebilecek düzeyde sağlık hizmetleri sunması, ülkemize dünyanın dört bir yanından te-
davi amacıyla turistler gelmesini sağlamıştır. Türkiye’nin tercih edilmesindeki tek neden
tedavilerin Avrupa ülkelerinden daha ucuz olması değildir uygulanan tedavilerde başarı
oranlarının yüksek olması, sunulan hizmetin kalitesinin yüksek olması da önemli neden-
ler arasında yer almaktadır. Özellikle 1990’lı yıllardan itibaren ülkemizde kamu sağlık
hizmetlerine ilaveten özel sektör de sağlık hizmetlerine ciddi yatırımlar yapmıştır. Bu ge-
lişmeler sonucunda İstanbul, Ankara, Antalya gibi büyük illerde Avrupa standartlarıy-
la yarışabilecek düzeyde özel sağlık kuruluşları hizmet vermektedir. Ayrıca, ülkemizin
coğrafi konumu ve sağlık sektöründeki yetişmiş ve eğitimli insan gücü sağlık turizminde
Türkiye’nin önemli avantajları arasında yer almaktadır.
Wellness ve SPA Turizmi

Wellness; “well-being ve fitness” kelimelerinin birleşmesinden üretilen, beden, ruh ve zi-
hin esenliklerini dengede tutarak üst seviyeye çıkaran bir sağlık turizmi çeşitidir (Ergüven,
ss:59, 2012). Wellness turizmi; “sosyal ve doğal yaşamla uyumlu beden, ruh ve zihin esen-
liklerini arttıran bir yaşam tarzına ulaşmak için yapılan seyahatlerdir” (Cooper ve Cooper,
ss:40, 2009). Wellness ile beraber çok sık anılan SPA ise “suyla gelen esenlik” anlamına gel-
mekte olup, sağlığı korumaya yönelik uygulamaları içermektedir Termal turizmin wellness
ve SPA gibi koruyucu sağlık hizmetlerini içeren uygulamaları da mevcuttur. Termal turizm,
termal kaynak sularının tedavi, dinlenme ve zindeleşme amaçlarına yönelik kullanımından
doğan bir dizi ilişkiden kaynaklanmaktadır (Tütüncü, ss:5, 2012). SPA’larda doğal mineralli
ya da termal mineral suyun yerine bazen çeşme suyu ve bazen de bu suya karıştırılan mine-
ral tuzlar ya da aromatik esanslar da kullanılmaktadır (Karagülle, ss:67, 2007). Bu nedenle
termal turizm termal suya (kaynağa) bağımlılık gösterirken, SPA “su”ya dayalı olsa da hem
içerik hem de mekân olarak daha yaygın ve esnek bir kullanıma sahiptir. Çünkü SPA’lar
hizmet verebilmek için termal bir su kaynağına bağımlı değildir (Ergüven, ss:70, 2012).
Wellness ve SPA turizmi, termal Wellness ve SPA turizmi, insanları hem mutlu eden hem de sağlıklarını koruyan ve
bir su kaynağına bağımlı değildir
ve insanları hem mutlu eden geliştiren hizmetleri sunabilen bir özelliğe sahiptir. Turizm sektörünün belirli aktörleri
hem de sağlıklarını koruyan ve olan tur operatörleri, konaklama tesisleri ve destinasyonlar ise Wellness ve SPA hizmetle-
geliştiren hizmetleri sunabilen bir
özelliğe sahiptir.
rinin önemini kavramış olmakla birlikte bu turizm ürününü şekillendirmekte ve gelişimi-
ni yönlendirmektedirler. Wellness ve SPA, artık turistlerin tatil seçimlerinde tatilin temel
motifi ya da amacı olarak da öne çıkabilmektedir. Wellness ve SPA hizmetleri bu bağlam-
da uzun yaz tatillerinde ve kısa ya da uzatılmış hafta sonları şeklinde geçirilen tatiller-
de önem kazanmaya başlamıştır. Bu önemin farkında olan uluslararası otel zincirlerinin
çoğu da otellerinde Wellness ya da SPA konseptlerine yer vermektedir. Wellness ve SPA,
özellikle konaklama tesisi içinde sunulduğunda bazen aynı anlamda kullanılabilmektedir.
Wellness’te beslenme, hareket (spor) ve gevşeme olmak üzere üç farklı uygulama alanı
vardır. Otel dışında wellness konsepti adı altında doğa yürüşü, bisiklet turları gibi faaliyet-
ler de sunulabilmektedir. SPA bölümü, wellness oteli olarak adlandırılıcak bir konaklama
tesisinin ancak küçük bir bölümünü (ağırlıklı olarak ıslak alanları) oluşturmaktadır (Er-
güven, ss:72, 2012).
Günümüzde konaklama tesisleri neden Wellness ve SPA hizmetleri sunma ihtiyacı hisset-
3 mektedir?
İleri Yaş Turizmi

Üçüncü yaş turizmi, farklı gelir seviyesine sahip, 55 yaş ve üzeri, emekli ya da emekli ol-
mayan yaşlı kişiler tarafından yapılan geniş bir aktiviteler bütünü olarak (Alén vd., 2012);
yada genelde 50 yaşın üzerinde, yılın herhangi bir zamanında seyahat edebilecek kadar
boş vakti ve satın alma gücü olan turistlerin ikamet ettikleri yerden ayrılarak farklı ülke-
lere ya da bölgelere yönelik gerçekleştirdikleri seyahatler esnasında yaptıkları aktiviteler
bütünü olarak da tanımlanabilir (Cankül, ss:220, 2015).
Turizm politikacıları, yatırımcılar ve uygulayıcıların dikkatini çeken ileri yaş pazarı İleri yaş turistleri, dünya nüfusu
içerisindeki artan payları, satın
turizm endüstrisi için büyük bir potansiyele ve ekonomik öneme sahiptir (Jang vd., ss:51, alma güçleri, boş zamanlarının
2009). Çünkü ileri yaş turistleri, dünya nüfusu içerisindeki artan payları, satın alma güç- fazla olması, aile bağlılıklarının
az olması ve mevsimsel olarak
leri, boş zamanlarının fazla olması, aile bağlılıklarının az olması ve mevsimsel olarak es- esnekliğe sahip olmaları
nekliğe sahip olmaları nedeniyle turizm politikası ve planlaması içerisinde giderek önemli nedeniyle turizm planlaması
hâle gelmekte ve turizm sektörünün de önemli bir bölümünü oluşturmaktadır (Horne- içerisinde giderek daha önemli
hâle gelmektedir.
man, ss:23, 2002). Yaşlı turistler, gençlere göre turizm ve eğlenceye %40 daha fazla zaman
ayırabilmekte ve gelirlerinin büyük bir kısmını da seyahate ayırabilmektedirler. Bununla
birlikte, üçüncü yaş turizmi birçok ülkenin belli bir dönemi ve bölgesinde yoğunlaşan tu-
rizminin, bölgesel genişlemesine, mevsimsel ve zamansal problemin aşılmasına yardımcı
olabilecek potansiyele sahiptir (Alén vd., 2012; Śnıadek, ss:104, 2006).
Türkiye tıbbi operasyonu gerektiren medikal turizm hizmetlerinden, termal veya kap-
lıca tedavilerine; bakım hizmetlerinden, rehabilitasyon hizmetlerine kadar üçüncü yaş tu-
rizmini destekleyen hizmetleri sunabilmektedir. Ayrıca Türkiye, birçok bölgede medikal
turizm, termal turizm, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin birlikte yürütülebildiği sağ-
lık turizmi avantajına ve potansiyeline sahip bir ülkedir. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Turizmi
Dairesi Başkanlığı tarafından (2015) sağlık turizmi kapsamında ileri yaş ve engelli turizmi
alanında verilen hizmetler:
• İleri yaş turizmi (gezi turları, meşguliyet terapileri )
• Yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon hizmetleri)
• Klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri
• Engelliler için özel bakım ve gezi turları olarak belirlenmiştir.
Bu hizmetler klinik oteller, rekreasyon alanları, geriatri (yaşlı) merkezleri, yaşlı tatil
köyleri, klinik konukevleri, yaşlı bakım ve rehabilitasyon merkezleri gibi tesislerde sunul-
maktadır.
Engelli Turizmi
Hareket, görme, işitme, zihinsel vb. kısıtlılığa sahip bireylerin, evrensel olarak tasarlanmış
turizm mallarını, hizmetlerini ve turistik ortamları kullanımları, bağımsız bir şekilde ve
eşitlik çerçevesinde hizmet alabilmeleri engelsiz turizm olarak tanımlanmaktadır (Darcy
ve Dickson, ss:33, 2009). Engelli bireylere yönelik sunulan rehabilitasyon hizmetleri, çe-
şitli terapiler, engelliler için özel geziler ve bakıma dönük tedaviler bu sağlık turizmi çeşi-
dinin alt başlıkları olarak ifade edilebilir (Aydın vd., ss:5, 2011).
Engelli bireylerin turizm faaliyetlerinde bulunmaları, eğlenme ve dinlenme amaçlı
olabileceği gibi, tedavi olma amaçlı da olabilir. Engelli bireylerin refakatçileriyle birlikte
seyahat ettikleri ve bu bireylerin de turizm faaliyetlerine katıldıkları düşünüldüğünde en-
gelsiz turizm, çok değerli ve geniş kapsamlı bir pazar olarak anlam kazanmaktadır (Zen-
gin ve Eryılmaz 2010). Sağlık turizminin gelişmesinde, engelli bireylerin yüksek sağlık
teknolojisi gerektiren tedavilere ulaşma ve değişik ortamlarda tedavi olma ihtiyacı ola-
bilmektedir. Engelli bireylerin tedavi olurken turistik ve kültürel faaliyetlerde bulunma
istekleri de gidicekleri ülkeyi belirlemede önemli faktörlerden biridir. Artık, engelli birey-
lerin bakımları için özellikle iklimi iyi, güneşli ve turizm olanakları gelişmiş bölgeler aran-
maktadır. Türkiye coğrafi konumu, iklimi, kaliteli ve ekonomik sağlık hizmeti sunumuyla
potansiyel olarak bu turizme elverişli bir ülkedir (Aydın, ss:51-74, 2014).
Gelişmiş ülkelerde, engellilere özel seyahat acenteleri, özel tasarlanmış ulaşım araçları,
özel eğitimli elemanlar ve çok sayıda tatil seçeneğiyle engelliler tedavi ve tatil ihtiyaçlarını
sıkıntısız bir şekilde giderebilmektedirler. Bu bakımdan, turizm bölgelerinde sağlık kuru-
luşlarıyla eş güdümlü olarak engellilere yönelik hizmet verebilme özelliğine sahip otel sa-
yısını ve niteliğini arttırma, sunulan olanaklara sorunsuz ulaşımı sağlama, personeli hem
teknik hem tutumsal yönden eğitme ve tüm bu çabalarla ilgili engelli bireyleri bilgilendir-
me yolunda çalışmalar yapılmalıdır. Engelli bireylerin diğer bireyler gibi seyahat edebil-
meleri, tedavi olanaklarından yararlanabilmeleri ve turizm faaliyetlerine katılabilmeleri
en doğal haklarıdır (Yılmazdoğan, ss:199, 2015).
İleri yaş ve engelli turizmine katılan turistler, Wellness ve SPA, medikal ve termal turizmin
sunduğu hizmetlerden de faydalanabilmektedirler.
SAĞLIK TURİZMİNİN ÖZELLİKLERİ VE GELECEĞİ
Sağlık Turizminin Özellikleri

Dünya çapında sağlık turizmi kaynaklı ekonomik güç artmış ve sağlık turizmi hızlı bir bü-
yüme göstererek bir endüstri hâline gelmiştir. Sağlık turizmi, sağlık ve turizm alanlarının
bütünleşmesinden oluşan bir sektördür. Dolayısıyla, sağlık turizmi büyük ölçüde sağlık
ve turizm alanındaki gelişimlere bağlı olarak bir gelişme gösterecektir (Barca, Akdere ve
Balay, ss:67, 2013). Sağlık turizmi, hızlı büyüyen ve gelişen bir sektördür. Farklı alt dalla-
rının olması nedeniyle de birçok sebebi de içinde barındırmaktadır. Sağlık turizmindeki
gelişmelere bağlı olarak kişilerin sağlık turizmine katılmalarındaki temel sebepleri aşa-
ğıdaki şekilde sıralayabiliriz. (http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/dosya/1-75590/h/
saglik-turizmi-el-kitabi-08052012.pdf)
Sağlık turizmine katılımın temel sebepleri:
1. Ülkesinde yüksek teknolojili sağlık hizmetleri ve profesyonel insan kaynaklarının
azlığı veya yokluğu,
2. Tedaviyle birlikte tatil yapma arzusu,
3. Sağlık hizmetlerinin kendi ülkelerinde pahalı olması,
4. Çok daha kaliteli sağlık hizmeti almak istenmesi,
5. Kendi ülkesinde herhangi bir sebepten dolayı ameliyatının bilinmesini istenme-
mesi (Estetik Cerrahisi, İnfertilite tedavisi vb.)
6. Ülkesinde iklim ve coğrafi olarak tatil için kısıtlı imkân olduğu durumlarda yapı-
lan turizm hareketliliği (ormanlık, yaylalar, tarihî ve kültürel zenginliği olan ülke-
lere gidiş),çoğunlukla termal tesisin ve Termal Turizm imkânlarının çok olduğu
bir ülkede tatil yapma talebi.
7. Kronik hastaların, yaşlıların ve engellilerin başka ortamlara gitme ve tedavi olma
isteklerinin oluşması,
8. Kişilerin tatil yaparken de sağlıklarını korumak ve geliştirmek istemeleri,
9. Kişinin hayata tutunma ve yaşam isteği.
Sağlık turizminin hitap ettiği alanların geniş olması hem genel turizm hem de tıp
ve iktisat gibi bilimlerle etkileşimde olmasına neden olmuş, bu durum sağlık turizmine
çeşitli özellikler kazandırmaktadır. Bu özellikler şu şekilde özetlenebilir (Özkurt, 2007;
ss:130, Yalçın, ss:34, 2006):
• Sağlık turizmi sektörü, hizmetler sektörü ana başlığı altında toplanan pek çok alt
sektörü beslerken, onlar tarafından da beslenmektedir. Dolayısıyla sektörel faaliyet
alanları çeşitlenmekte ve genişlemektedir.
• Sağlık turizmi bir piyasadır ve güçlü bir arz ve talep söz konusudur. Sağlığına ge-
rekli özen ve önemi gösteren bireyler bu alanda ciddi bir talep potansiyelini oluş-
turmaktadır.
• Sağlık turizmine katılan yabancı turistlerden kaynaklanan gelirler ülkelerin ekono-
mik refahına katkı sağlamaktadır.
• Sağlık turizmi, gelişmekte olan ülkelere, fiyat tarifelerinde gelişmiş ülkelere karşı ma-
liyet avantajı sağlamaktadır. Hizmetin üretiminde ve pazarlanmasında fiyat düşüşüyle
birlikte kalite artışı da gerçekleşirse bundan sağlık turistleri büyük faydalar elde edecek-
tir. Bu nedenle sağlık turizminin gelişmesinde düşük fiyat politikası oldukça etkilidir.
• Ülkeler arasındaki bilgi paylaşımını arttır ve ülkeler arasındaki teknoloji ve bilgi
transferi yapılmasını sağlar.
• Ülke içinde veya dışında stratejik ortaklıklar oluşturulmasını sağlamaktadır.
• Sosyal ve kültürel deneyimlerin paylaşılmasını sağlayarak uluslararası ilişkilerin
gelişmesine katkı sağlar.
• Sağlık turizmi, başka turizm çeşitleriyle karşılaştırılsa da konu tedavi olmak ve has-
talığın iyileştirilmesi olduğunda onlarla yer değiştirilemediğinden ikamesi yoktur.
• Hasta, yaşlı, engelli ve refakatçileri için farklı turizm türlerinin geliştirilmesini des-
tekleyen, katma değeri yüksek bir turizm türüdür.
• Sağlık turizmine yönelik yapılan yatırımlar genellikle kamusal güvencelere ve özel
sektör girişimlerine dayanmaktadır.
• Sağlık turizminin yaygınlaşması, büyük ölçüde çevre temizliğine ilişkin bilinç ve
çabaların arttırılmasına ve yeni şifalı su yörelerinin keşfedilmesine ve oralarda yeni
termal tesislerin kurulmasına bağlıdır.
• Ülkelerin “dünya çapında sağlık bakım sunucusu” olarak uluslararası kabulünü
sağlamaktadır.
• Sağlık turizminde başarılı olmak için kalite, uluslararası standart, markalaşma, ta-
nıtım ve yenilikçilik çok önemlidir. Bu nedenle sağlık turizminde sürekli eğitim,
eğitimli insan kaynağı ve yüksek teknolojinin kullanımına önem vermek gerekir.
Sağlık Turizminin Geleceği

Sağlık kavramı, toplumların kültürel özelliklerine göre farklılık göstermekte ve birçok
toplumda bir hastalık ya da şikâyetin olmaması sağlıklı olmak olarak kabul edilmektedir.
Toplumların sağlığı konusunda öncelikli olan, bireylerin hastalanmalarını önlemek için
tedbirler almak ve bununla ilgili çalışmalar yapmaktır. Sağlık harcamaları önemli olduğu
kadar maliyetli de bir yatırımdır. Sağlığı korumak amacıyla yapılan harcamalar, hastala-
rı tedavi etmek için yapılan harcamalardan daha az maliyetlidir. Bu nedenle günümüzde
sağlık anlayışı hasta olmadan önce korunması gereken bir değer olarak kabul görmekte
ve rahatsızlıklara karşı sağlığı destekleme ve önlem alma giderek daha fazla önem kazan-
maktadır. Böylece hastalıkların birçoğu doğru bir yaşam tarzıyla önlenebilmekte ve erken
teşhis edilebilmektedir (Temizkan ve Çiçek, ss:32, 2015). Son yıllarda insanların sağlığını
korumaya yönelmeleri nedeniyle sağlık kavramı da hastalık merkezli olmaktan uzaklaşa-
rak sağlıklı bakıma, önleyici tıbba, sağlığını korumanın yanında sağlığı artırmaya doğru bir
yaklaşım sergilemektedir. Sağlık anlayışındaki değişimler, sağlığı korumak amacıyla SPA
ve wellness gibi kavramları ortaya çıkarırken, insanların sağlık ve sağlıklı bir yaşam biçimi
hakkında edindikleri bilginin artması da sağlıklı yaşam için bir şeyler yapma isteğini ön
plana çıkarmıştır. Bu bilinçlenme insanların para harcama eğilimlerini de etkilemiş ve
artık bireyler tatil yaparken aynı zamanda sağlıklarını korumak için çeşitli hizmetlerden
faydalanır hâle gelmiştir. Bundan dolayı oteller SPA ve Wellness kavramlarının çekiciliğini
de göz önünde bulundurmakta ve SPA ve Wellness kavramlarını aslına daha uygun şekilde
anlamakta ve uygulamaya çalışmaktadırlar. Termal kaynaklara sahip tesisler kür ve tedavi
hatta medikal (tıp) içerikli hizmetler ve SPA ve Wellness uygulamalarına da yer vermekte-
dirler. Bu durum termal ve SPA hizmetlerinin gelişimini hızlandırmaktadır. Termal ve SPA
hizmetlerinin gelişiminde bakıldığında Türkiye’de bu hizmetlerin ülke çapında daha çok
bölge, kent ve tesis bazında gerçekleşmesi ön görülmektedir (Ergüven, ss:60, 2012).
Sağlığı korumak amacıyla yapılan harcamalar, hastaları tedavi etmek için yapılan harcama-
lardan daha az maliyetlidir.
Bu yüzyılda biyoloji ve tıp bilimlerin en önemli konusu, ileri yaşlarda dahi sağlığın ko-
runmasına, sürdürülmesine yönelik önlemleri ve tedavileri araştırmak olacaktır (Karasu,
ss:40, 2008). Bu durum sağlık turizmindeki gelişim hızını da tetikliyecektir. Türkiye’de ise
alternatif bir turizm çeşidi olarak karşımıza çıkan sağlık turizmi özellikle son yıllarda tu-
rizm sektörü açısından da önemli konuma gelmiştir. Sağlık turizmi, bir ucu doğal (kaplı-
calar, vb.) kaynaklara, diğer ucu beşerî (turistler ve uzman kişiler, vb.) ve mali (şirketlerin
özvarlıkları, vb.) kaynaklara dayanan önemli bir turizm koludur. Türkiye’de sağlık turiz-
minin gelişmesinin genel turizmin gelişmesine yapacağı katkılar bu kaynakların planlan-
masına bağlıdır. Hastalıkların ve hastalıklardan kurtulma arayışının “sezon”u yoktur. Bu
nedenle sağlık turizminin içinde yer alan tıbbi (medikal) turizm, yılın her zamanına denk
düşen bir yapı arz ettiğinden yaz aylarına özgü “sezonluk” olarak düşünülen turistik faa-
liyetlerinden farklıdır. Bu nedenle sağlık turizmi Türkiye’nin tatil turizmi dışında turizmi
12 aya yayma konusunda katkı sağlayacaktır. Sağlık turizmi çeşitlerinden biri olan me-
dikal turizmi ise tedavi olmak amacıyla yapılan seyahatleri kapsamaktadır ve Türkiye’de
son yıllarda yaşanan gelişmeler özellikle medikal turizm üzerinde daha çok durulduğunu
göstermektedir. Özel işletmelerin sağlık sektörü içindeki payının artması, sağlık hizmet-
lerinde önemli yatırımların yapılması, hizmet kalitesindeki artış, tedavi imkânlarının ko-
laylığı medikal turizm pazarında Türkiye’ye avantajlar sağlamaktadır. Türkiye’deki kamu
hastaneleri ve özel sağlık kuruluşları, fiziki koşullarının standartları yanı sıra uzman dok-
tor ve diğer sağlık personeli açısından da gelişmiş ülkeler düzeyine ulaşmış ve hatta tedavi
konusunda daha iyi bir düzey yakalamış durumdadır. Bu yatırımların yansıması olarak da
Türkiye’de sağlık hizmeti alan turistlerin sayısının her geçen gün arttığı gözlemlenmekte-
dir. 2010 yılından sonra bu artış büyük bir hız kazanmıştır. Verilere göre, medikal turist
olarak gelen hastaların büyük çoğunluğu özel hastanelere gelmektedir. Örneğin 2012 yı-
lında Türkiye’ye gelen toplam 169.462 turistin %4,9’u devlet hastanesi, %2,7’si eğitim ve
araştırma hastanesi, %91,3’ü özel hastane ve %1,1’i üniversite hastanelerine gelerek tedavi
almıştır. Dolaysıyla Türkiyede medikal turizm hizmetlerinin %91’ini özel sağlık sektörü
sunarken, %9’unu kamu hastaneleri sunduğu ve medikal turizmde özel sağlık kuruluşları-
nın rolünün çok daha büyük olduğu görülmektedir. Özel hastanelerin medikal turizmdeki
büyük payının yanında Sağlık Bakanlığı’nın uygulamaya koyduğu ve kamu hastanelerinde
de medikal turizm uygulamalarını arttıracak “Sağlıkta Dönüşüm Programı” ile kamu has-
tanelerinin teknolojik donanımı yenilenmiş ve kapasiteleri arttırılmıştır (Tengilimoğlu ve
Kahraman, ss:100, 2013). Bunların yanında Türkiye’de uluslararası hastane akreditasyonu
alanında kullanılan 5 adet sistemden en önemlisi olarak görülen Joint Commission In-
ternational (JCI) akreditasyonuna sahip toplam 50 sağlık kuruluşu bulunmaktadır. Joint
Commission International 1999 yılında kurulmuş, kâr amacı gütmeyen, sağlık kuruluş-
larındaki güvenlik ve bakım standartlarını eğitim ve denetimlerle arttırmayı amaçlayan
uluslar arası bir kuruluştur. JCI, hastaneler, ambulanslar ve laboratuvarlara kadar hasta ile
ilişkili kurumlara akreditasyon denetimleri yapmaktadır. Akreditasyon standartlarına sa-
hip olmak tedavinin başarısını da arttıran bir unsur olarak kabul edilmektedir. Diğer taraf-
tan, Amerika’nın güvenilir medikal turizm şirketlerinden MedRetreat, 2010 yılında hem
egzotik yerler hem de kaliteli tıp hizmeti alınabilecek yerler listesinde medikal turizmde
öncü ülkeler arasında Türkiye’nin de bulunduğunu ifade etmektedir. Ayrıca A sınıfı özel
hastaneler başta olmak üzere birçok hastane dünya çapında medikal turizm fuarlarına ka-
tılmaya başlamış ve hastalara daha iyi hizmet vermek adına kendi bünyelerinde “Yabancı
Hasta Departmanları” kurmuştur. Medikal turizm özel ilgi gerektiren ve güven koşuluna
dayalı bir turizm çeşidi olduğu için bu departmanların kurulması hasta ilişkilerini olduk-
ça kolaylaştırmaktadır (Lunt vd. ss:55, 2011).
Türkiye’nin medikal turizmde pazar payının arttırılması için ilk olarak hedef pazar se-
çiminin yapılması ve hedef pazara yönelik pazarlama karmasının belirlenmesi gerekmek-
tedir. Avrupa’ da yaşayan 5 milyona yakın Türk ve 25 milyonu aşkın müslüman (Pakistan,
İran, Irak, Fas, Tunus, Afrika) göçmen öncelikli hedef kitle seçilir ve iyi bir tanıtım yapı-
lırsa Türkiye’nin bu önemli potansiyeli değerlendirme şansı olacaktır. Amerika, Avrupa ve
Müslüman ülkelerinin Türkiye’nin hedef pazarları olarak belirlenmesi medikal turizmin
gelişme sürecinin sistemleştirilmesini ve daha hızlı organize edilmesini sağlayacak ve re-
kabet gücünü arttıracaktır. Avrupa’da hûkümetler bütçeden sağlığa ayrılan payı artırmak
zorunda kalırken özel sigortaların karlılık oranı düşmekte, sağlık hizmeti sunucuların-
da yatırdıkları paralarla orantılı gelir elde edemedikleri için yeni yatırım yapmakta veya
daha kârlı (gıda, silah sanayi iletişim v.b.) alanlara yatırım yapmaktadırlar (Lunt vd. 2011
ss:56,). Dolayısıyla Avrupa’da gelecekte sağlık finansındaki sıkıntıyı aşmak için birçok yol-
lar incelenmekte; bunlardan en önemlilerinden biriside sağlık hizmetini daha ucuz, satın
almak veya sigortalılardan katılım payını artırmak, hatta bazı sağlık hizmetlerini kapsam
dışı bırakmak olarak görülmektedir. Bu nedenle Türkiye’nin uzak ülkelerden ziyade daha
çok çevre ülkelere yönelik tanıtım çalışmaları yapmasının gerekliliği öne çıkmaktadır. Bu-
nun yanında medikal turizm açısından dünyanın en büyük pazarını oluşturan A.B.D.ye
Türkiye’nin Uzak Doğu’lu rakiplerinden daha yakın bir mesafede olması bir avantaj olarak
değerlendirilebilir. Ayrıca Türkiye’nin coğrafik konumu ile birlikte sunulan sağlık hizmet-
lerinin fiyatları günümüzde medikal turizmde önde gelen Asya ülkelerindeki fiyatlarla
rekabet edebilir durumdadır.
Türkiye’nin medikal turizmden daha fazla pay alabilmesi için tanıtımının yapılması ge-
rekmektedir. Türkiye’de medikal turizmin yeri, önemi ve gelişimi yurt içi ve yurt dışında
tüm ilgililerin dikkatini çekecek şekilde anlatılmalıdır. Bu kapsamda Kültür ve Turizm Ba-
kanlığı, Sağlık Bakanlığı ve özel sektör iş birliği içerisinde yazılı ve görsel basında reklam ve
tutundurma faaliyetlerini gerçekleştirilebilir, medikal turizm ile ilgili kongre, fuar ve kon-
feranslara katılım arttırılabilir ve Türkiye’nin sahip olduğu olanakları ön plana çıkarmaya
yönelik fuarlar düzenlenebilir (Tontuş, ss:198, 2015). Bu doğrultuda, sağlık turizmi için or-
taya konulan 2023 hedefleri arasında da sağlık turizminde tanıtımı artırma çalışmaları yer
almaktadır. Türkiye’de Sağlık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Eylem Planı’nda sağlık tu-
rizmine ilişkin amaç ve hedeflerin yer aldığı görülmektedir. Bu hedefler medikal turizmde
dünyanın ilk 5 destinasyonu arasında yer almak, 750.000 medikal yabancı hastanın tedavi
edilmesi, medikal turizmde 5,6 milyar dolar gelir elde etmektir. Bu hedeflere ulaşabilmek
için sağlık turizmine yönelik kurumsal ve hukuki altyapının geliştirilmesi amaçlanmakta-
dır. Bu amaçlar arasında hedef ülke, bölge ve branşları dikkate alan bir sağlık turizmi strate-
jisi ve eylem planı hazırlanması, kamu kurumları arasında koordinasyon kurulması, kamu
ve özel sektör iş birliğinin güçlendirilmesi, mevzuat altyapısının oluşturulması vardır.
Sağlık Bakanlığı’nın 2013-2017 stratejik eylem planında, 2023 sağlık vizyonu ve
hükûmet programı ile Türkiye’de sağlık alanında diğer ülkeler ve uluslararası kuruluşlarla
iş birliğini sürdürmek ve Türkiye’yi bölgesinde cazibe merkezi hâline getirmek ve sınır
ötesi sağlık hizmetleri sunum kapasitesini artırmak hedeflenmektedir. Kültür ve Turizm
Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Taslak Raporu’nda da sağ-
lık turizmi konusu öncelikli alanlardan biri olarak tanımlanmıştır. Sağlık turizmi alanında
Türkiye, özellikle 2000 yılından sonra önemli gelişmeler kaydetmiş ve sektörde güçlü olan
Hindistan, Malezya, Tayland, Macaristan gibi ülkeler ile rekabet etmeye başlamıştır. Son
yıllarda Türkiye’de devlet destekli yeni yatırımlarla birlikte güncel teknolojilerin gelişi-
mi, İstanbul, Ankara ve İzmir illerinde ulusal sağlık hizmetlerinin kalitesini artırmıştır.
Türkiye’de sağlık turizmi alanında görülen gelişmelerde hastane ve sağlık personeli yatı-
rımlarının payı da büyüktür. Ayrıca, İngilizce eğitim veren tıp fakültesi sayısı arttırılmış,
hekimlere, diğer ülkelerdeki gelişmeleri yakından takip edebilmeleri ve araştırmalarını
gelişmiş ülkelerde yapmaları için burs imkânları sağlanmaktadır.
Alternatif turizm ürün çeşidi olan sağlık turizmi insanların mutlu olmaları, sağlık-
larını korumak ve geliştirmek istedikleri hizmetleri aldıkları bir özelliğe sahiptir. Diğer
taraftan turizm sektörünün belli başlı aktörleri olan tur operatörleri, konaklama tesisleri
ve destinasyonlar ise termal ve SPA hizmetlerinin önemini kavramış olduklarından bu tu-
rizm ürününü şekillendirmekte ve gelişimini yönlendirmektedirler. Medikal turizm kap-
samında gelen hastalara yönelik paket turların hazırlanması Türkiye’nin medikal turizm
konusundaki cazibesini arttıracak önemli bir faaliyet olacaktır. Bu paket turlarda öncelikle
tedavi başta olmak üzere ulaşım, konaklama ve turistik gezi gibi unsurların uzmanlarla
birlikte dikkatlice planlanması ve ilgili pazarda tanıtımının eksiksiz yapılması gerekmek-
tedir (Lunt vd. ss:58, 2011).
Medikal turizmin gelişmesinin önünü açacak diğer bir unsur batı ülkelerindeki sigorta
kuruluşlarının öneminin farkına varılmasıdır. Türkiye’deki sağlık kuruluşları A.B.D. ve
Avrupa’daki sigorta şirketleri ile yapacakları anlaşmalar çerçevesinde bu hizmetleri daha
geniş bir pazara hitap ederek yerine getirebilirler.
Türkiye’nin sağlık turizmi faaliyetlerini güçlendirmek ve dünyanın dört bir yanından
Türkiye’ye daha fazla hasta getirmek ve ulusal çabaları birleştirmek amacıyla Türkiye Sağ-
lık Turizmini Geliştirme Konseyi (THTDC) 2005 yılında, kurulmuştur. 2015 yılında kon-
sey 347 üyesi ve 87 farklı ülkede 146 network ofisleri ile Türkiye ve Dünyanın en büyük
Sağlık Turizm Konseyi hâline gelmiştir. Turizm sergileri, medikal konferansları, dünya-
nın sayılı büyük turizm fuarlarında aktif olarak yer almış ve birçok kez küresel sağlık
turizm zirvelerini organize ederken bu etkinliklerde platin ya da elmas sponsor olarak
dünya çapında sağlık turizm hizmetlerinde baş rol almıştır. 2013 yılında Monako Monte
Carlo’da gerçekleşen IMTEC ( International Medical Travel Exhibition & Conferences)’
de, THTDC’nin öncülüğü ile teşvik edilen ve Türkiye’nin liderliğinde başlatılan dünya
vatandaşlarına geniş kapsamlı sağlık hizmeti sağlamayı hedefleyen; GHTC- Global He-
althcare Travel Council’ın Dünya Sağlık Turizm Konseyinin, kurucu ülkesi olarak görev
üstlenmiştir. 2016 yılında Temmuz ayı itibarıyla ile tüm hizmet veren üyelerini dijital bir
portal ’da toparlayarak tüm işlemlerin ve iletişimin Map2heal portalı üzerinden sağlamaya
başlamıştır. Bu portal sayesinde sağlık hizmeti sunan üyeleri ile sağlık hizmeti alacak olan
nihai hastaların daha kaliteli ve hızlı hizmet alması hedeflenmiş portal sayesinde hizmet
alan hastalar ile doktorları arasında tedavi sonrası takibi içinde ileri teknoloji kullanılarak
iletişimleri kolay hâle getirilmiştir.
Türkiye’deki sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik nelerin yapıldığını ayrıntılı olarak

incelemek ve bilgi almak için http://thtdc.org adlı siteyi ziyaret edebilirsiniz.
Türkiye’nin medikal turizme yönelik altyapı ve üstyapı ile sosyal ve kültürel olanakla-
rının bulunduğu, ancak buna rağmen dünya medikal turizm pazarından yeterli payı ala-
madığı söylenebilir. Bu nedenle Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, özel sağlık
sektörü, turizm sektörü, üniversiteler ve diğer ilgili kurum ve kuruluşların birlikte hareket
etmesinin sağlanması, reklam ve tutundurma faaliyetlerinin planlı bir şekilde yapılması
gerekmektedir. Konuyla iligili kurum ve kuruluşların bakanlıklar vasıtasıyla yurt dışında
tanıtım ve anlaşmalar yapabilir, fuar ve tanıtım organizasyonlarına katılabilir, tanıtıcı fi-
limler hazırlanabilir ve reklam çalışmaları da yapabilir.
Sağlık turizminde dikkati çeken turizm çeşidinden biri de ileri yaş turizmidir. Dünya
nüfusunda yaşlı oranının artması, özellikle Avrupa nüfusundaki artış, sağlık için yapıla-
cak seyahatlerin oranını artıracaktır. Bu yaşlıların bakıma ihtiyaç duymaları ve ihtiyaç-
larını başka ülkelerde sağlamaları, turizmle yaşlı bakımını bir noktada birleştirmektedir.
Türkiye, Avrupa’ya yakınlığı, tarihi, kültürel ve doğal zenginliği, misafirperverliği, iklim
koşulları, üçüncü yaş grubuna hitap edeceği düşünülen turizm çeşitleri bakımından sahip
olduğu eşsiz potansiyel ile üçüncü yaş turistlere hizmet verebilecek bir yapıya sahiptir.
Sağlık turizminin ve önemli bir parçası olarak üçüncü yaş turizminin önümüzdeki dö-
nemde Türk turizminin en hızlı gelişen dalılarından biri olacağı öngörülmektedir.
Engelli bireyler seyahat kararıyla ilgili bilgiyi, seyahat acentalarından daha çok aile ve
yakınlarından, diğer engelli insanlardan ve sonrasında ise İnternet’ten almaktadırlar. Bu-
nun nedeni dijital alanlarda gerekli düzenlemelerin yapılmayışı ve dijital bilgi kirliliğidir.
Özellikle gelişmiş ülkelerde, engellilere özel seyahat acenteleri, özel tasarlanmış ulaşım
araçları, özel eğitimli elemanlar ve çok sayıda tatil seçeneğiyle engelliler tedavi ve tatil ih-
tiyaçlarını sıkıntısız bir şekilde gidermekte, bu da tedavilerine büyük bir katkı sağlamak-
tadır. Bu bakımdan, Türkiye’deki turizm bölgelerinde sağlık kuruluşlarıyla eş güdümlü
olarak engellilere yönelik hizmet verebilme özelliğine sahip otel sayısını ve niteliğini art-
tırma, sunulan olanaklara sorunsuz ulaşımı sağlama, personeli eğitme ve engelli bireyleri
bilgilendirme yolunda çalışmalar yapılmalıdır.
Türkiye’de sunulan alternatif turizm çeşitleri ile birlikte yaşlı bakım ve engelli turiz-
mine yönelik hizmetlerin bir araya getirilmesiyle çekici bir turizm ürünü oluşturulabilir.
Uluslararası standartlarda sağlık merkezlerinin sayısının ve kalitesinin artması, bu alanda
hizmet verebilecek personel eksikliğinin giderilmesi Türkiye’ye yönelik talebi arttıracaktır.
Bu nedenle sağlık turizmi konusunda teşvikler verilmeli ve eksikliklerin belirlenip gider-
me yoluna gidilmesi bu alandaki gelişmeler açısından önemlidir.
Sağlık turizminde hizmet veren kuruluşların kaliteli hizmet sunmaları turistler kadar
ülke imajı açısından da önem taşımaktadır. Sağlık turizmi alanında çalışacak tüm kurum
ve kuruluşların uluslararası standartlara sahip olmaları ve belirli bir akreditasyona tabi
tutularak çalışmaları sağlanmalıdır. Sağlık turizminde aracı kuruluşlar olarak kabul edi-
len seyahat acentaları, tur operatörleri, ulaşım şirketleri vb.etkinliklerinin artırılması için
desteklenmelidir (Özcan ve Aydın, ss:56-61, 2015).
Özet
Sağlık ve sağlıklı yaşam hakkında genel bigileri açık- turizm ise ülkesinde doktor tarafından teşhisi ve en-
1 layabilmek dikasyonu konmuş hastalıkların tedavisi için kaplıca-
Kişinin tam sağlıklı olabilmesi için bedenen hasta lardan faydalanarak tedavi olma ve iyileşme amacıyla
veya sakat olmamasının yanı sıra ruhsal yönden den- gelen turistleri kapsamaktadır.
geli olması ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli içinde Medikal turizm, kişilerin tedavi almak amacıyla ger-
olması gerekmektedir. Bu nedenle sağlıklı yaşamı et- çekleştirdikleri uluslararası seyahatlerdir. Medikal
kileyen faktörler, fiziksel sağlık, duygusal sağlık, ente- turizme katılan kişilerin çeşitli sebeplerle kendi ülke-
lektüel sağlık, ruhsal sağlık, çevresel sağlık ve sosyal lerinde tedavi talepleri karşılanamamaktadır. Bu ne-
sağlık olarak sınıflandırılmaktadır. denle, medikal turistler, kendi ülkelerindeki yüksek
tedavi ücretleri, uzun bekleme listeleri veya az gelişmiş
Sağlık turizmi kavramını açıklayabilmek ülkelerdeki tedavi imkânlarının yetersizliği gibi neden-
2
Sağlık turizmi, sağlık ile turizm olmak üzere iki farklı lerle farklı ülkelere seyahatler gerçekleştirmektedirler.
sektörü birbirine bağlayan ve hizmet sunumuyla ger- Wellness ve SPA hizmetleri, turistlerin esenliklerine
çekleşen ekonomik bir faaliyettir. Sağlık turizmi, in- katkı sağlayan aktiviteler içerisinde yer alırken, onla-
sanların, sağlıklarını korumak, sağlıklarına kavuşmak rın rahatlamasına, sağlıklarını koruma ve geliştirme-
veya sağlıklarını geliştirmek amacıyla, ikamet ettikle- sine katkı sağlayacak uygulamaları sunmaktadırlar
ri yerden ayrılarak 24 saati aşan, ziyaretlerle seyahat, İleri yaş ( üçüncü yaş, geriatri) turizmine katılan tu-
konaklama ve sağlık hizmetlerinden faydalandıkları ristlerin satın alma güçlerinin olması, zaman esnekli-
alternatif bir turizm türüdür. Sağlık turizmine katılan ğine sahip olmaları ve boş zamanlarının olması onla-
kişiler, hastalıklarını tedavi ettirerek sağlıklı hâle gel- rın sağlıklarını koruma amaçlı olarak wellness, SPA ve
mek veya sağlığını korumak ya da arttırmak amacıyla termal turizm hizmetlerinden daha fazla yaralanma
seyahate çıkmaktadırlar. Hasta olan bireylerin sağlık olanaklarını artırmaktadır.
turizmine katılmalarındaki temel amaçları tedavi ol- Engelli bireyler, turizm faaliyetlerinden eğlenme ve
maktır. Bu nedenle tedavi edici sağlık hizmetlerinden dinlenme amaçlı olabileceği gibi, tedavi olma amaçlı
faydalanmak istemektedirler. Hastalık durumlarına olarak da faydalanabilmektedirler.
göre, tıbbi hizmetleri, kür uygulamalarını veya reha-
bilitasyon hizmetlerini tercih ederler. Sağlıklı birey- Sağlık turizminin özelliklerini ve geleceğini tartışabilmek
4
lerin tatile çıkmaktaki temel motivasyonları ise tatil Sağlık turizminin hitap ettiği alanların geniş olması
yapmak olup, tatillerinin bir parçası olarak, koruyucu farklı ve çeşitli bilimlerle etkileşimde olmasına neden
sağlık hizmetleri sunan termal, SPA ve wellness uygu- olmaktadır. Bu durum sağlık turizmine farklı açılar-
lamalarından yararlanmaktadırlar. dan sınıflandırılabilecek çeşitli özellikler kazandır-
maktadır.
Sağlık turizminin kapsamı ve çeşitlerini sıralayabilmek Sağlık turizmi uluslarası alanda hızla gelişen bu ne-
3
Sağlık turizmi çatısı altında yer alan her bölümün denle dikkatleri üzerine çeken bir turizm türüdür.
kendine ait özellikleri de göz önüne alınarak, sağlık Sağlık turizmi sezonluk olarak düşünülen turistik
turizmi beş ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar: faaliyetlerinden farklıdır. Bu nedenle sağlık turizmi
1. Termal Turizm Türkiye’nin tatil turizmi dışında turizmi 12 aya yayma
2. Medikal Turizm konusunda katkı sağlayacaktır.
3. Wellness ve SPA Turizmi
4. İleri yaş Turizmi
5. Engelli Turizmidir.
Termal turizm kapsamında verilen hizmetler, din-
lenme amaçlı ve tedavi amaçlı olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Dinlenme amaçlı olarak turistlerin
gittikleri ülkelerin doğal güzellikleri ve jeotermal
kaynaklarından dinlenme, eğlenme ve rahatlama
vb. amaçlı faydalanmalarıdır. Tedavi amaçlı kaplıca
Kendimizi Sınayalım
1. İnsanların, sağlıklarını korumak, sağlıklarına kavuşmak 6. Sağlık turizminin özellikleri ile ilgili aşağıdakilerden ifa-
veya sağlıklarını geliştirmek amacıyla, ikamet ettikleri yer- delerden hangisi yanlıştır?
den ayrılarak, 24 saati aşan, ziyaretlerle seyahat, konaklama a. Wellness, turistlerin esenliklerine katkı sağlayan akti-
ve sağlık hizmetlerinden faydalanmalarına ne ad verilir? viteleri içermektedir.
a. SPA turizmi b. Sağlık turizminde başarılı olmak için kalite, uluslara-
b. Wellness turizmi rası standart, markalaşma önemlidir.
c. Medikal turizm c. Sağlık turizmi, sağlık hizmetleri ile genel turizm sek-
d. Engelli turizmi törünün araçlarını bir çatı altında toplamaktadır.
e. Sağlık turizmi d. Medikal turizm, yılın her zamanına denk düşen bir
yapı arz ettiğinden “sezonluk” olarak düşünülen tu-
2. Wellness ve SPA hizmetleri sağlık turizminin hangi bölü- ristik faaliyetlerinden birisidir.
mü altında sunulur? e. Sağlık turizmine katılan turistler, sadece sağlıklarını
kaybetmiş kimseler değildir.
a. Tıp turizmi
b. Kür Hizmetleri
7. Aşağıdakilerden hangisi üçüncü yaş turizm pazarının
c. Tedavi edici sağlık Hizmetleri
özelliklerinden biri değildir?
d. Dinlenme amaçlı verilen hizmetler
a. Diğer turistlere göre satın alma potansiyellerinin yük-
e. Rehabilitasyon Hizmetleri
sek olması
b. Sağlığını koruma amaçlı faaliyetlere daha uzun süre
3. Aşağıdakilerden hangisi sağlık turizmi çeşitlerinden biri-
katılmaları
si değildir?
c. Aile bağlılıklarının daha az olması
a. Deniz Turizmi
d. Sezon içerisinde uygun hedef turist grubu olması
b. Termal Turizm e. Serbest zaman bütçesine sahip en büyük pazar olması
c. Tıp Turizmi
d. İleri Yaş 8. Termal sulardan yararlanarak tedavi olmak için otellerin
e. SPA ve Wellness Turizmi sunduğu hizmetlerden faydalanan ziyaretçi kitlesi aşağıdaki-
lerden hangisidir?
4. Hastaların, iyileşmek amacıyla, 24 saatten az olmamak ve a. SPA misafirleri
en fazla 1 sene sürmek koşulu ile çalışmak ya da yaşamak gibi b. Sağlıklı misafirler
bir amaç güdülmeksizin başka bir ülkeye gitmeleri olarak ta- c. Yeni ameliyat olan hastalar
nımlanan turizm çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? d. Rehabilitasyona ihtiyacı olanlar
a. SPA turizmi e. Kür hastaları
b. Wellness turizmi
c. Medikal turizm 9. Aşağıdakilerden hangisi sağlığı koruma amaçlı sunulan
d. Engelli turizmi hizmetlerden biridir?
e. Termal turizm a. Tedavi edici hizmetler
b. Klinik otel hizmetleri
5. ‘Vücut sağlığımızın sürdürülebilmesi ve bozulmaması ile c. SPA hizmetleri
ilgili davranışlar şeklinde tanımlanan sağlıklı yaşam faktörü d. Rehabilitasyon hizmetleri
aşağıdakilerden hangisidir? e. Kür uygulamaları
a. Entelektüel Sağlık
b. Fiziksel Sağlık 10. Bir turistin, medikal turizm destinasyonu, seçimini etki-
c. Duygusal Sağlık leyen faktörlerden biri değildir?
d. Sosyal Sağlık a. Tedavide kullanılan teknolojik aletlerin ileri düzeyde
olması
e. Ruhsal Sağlık
b. Tedavi ücretlerinin düşük olması
c. Tedavi olmak için bekleme süresinin olması
d. Medikal turistlere sağlanan yasal kolaylıkların olması
e. Doktorların gelişmiş ülkelerde eğitim almış olmaları
Yaşamın İçinden
ZİNCİR OTELLERDEKİ ERKEK EGEMENLİĞİ VE Accor Hotels olarak, böyle bir dönüşümü gerçekleştirecek
HeForShe kaynak ve kapasiteye sahip olduklarının da farkında olduk-
HeForShe, Birleşmiş Milletler Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve larını belirtiyor.
Kadının Güçlenmesi Birimi’nin (BM Kadın Birimi-UN Wo- Bazen aynı zamanda misafirler, paydaşlar ve işgörenler ola-
men) dünya çapında Eylül 2014’te başlattığı ve Türkiye’nin de rak cinsiyetlerle ilgili önyargıları bir tarafa atıp ve dengeli bir
dahil olduğu bir kampanya. maaş politikası için çalışıyor.
Dünya çapında kadın hakları ve kadın - erkek eşitliği için ça- Accor, yaptığı çalışmalar çerçevesinde kadınların yönetici
balayan kampanya, bağış ve yardımlarla finanse ediliyor. kademelerine yükselmelerinin desteklenmesi için erkekle-
Kampanyanın amacı, yetişkin ve genç erkekleri toplumsal cin- rin de sorumluluk üstlenmesini hedefliyor. İşletmenin kendi
siyet eşitliğini ve kadın haklarını desteklemek için kazanmak. Vakıf fonu olan Solidarity ile zor durumda olan kadınlara
Bu kampanya, kadın ve erkek eşitliğinin toplumda sosyal, yardım ediyor, eğitimlerine katkıda bulunuyor ve onları top-
ekonomik ve politik boyutları olduğunu ortaya koyuyor. luma entegre etmek için destekliyor.
Dayanışma kampanyası, eğitim, siyaset, güç, meslek, sağlık Çalışan kadın oranı Türkiye turizminde de giderek artmakla
ve kimlik gibi konuları kapsıyor. 2016 ortalarında kampanya, birlikte, Accor Hotels örneğinde görüldüğü gibi kadın yöne-
sosyal medya üzerindenyaklaşık 1.2 milyar kişiye ulaştı. ticilerin sayılarının da planlı ve bilinçli olarak arttırılmasının,
Burada akla gelecek sorulardan bazıları; HeForShe kampan- turizm açısından hem iç hem de dış pazarda önemli bir ye-
yasının turizm ile ne alakası var ve turizm sektöründe He- nilik olarak algılanmasını sağlayabilir. Diğer taraftan turizm
ForShe kampanyasına katılım var mı? Örnek işletmeler bu- sektöründe birçok işletmenin aktif olarak HeForShe kam-
lunmakta mıdır? panyasına katılmalarının turizme imaj bağlamında katkıda
Bu bağlamda Accor Hotels’in örnek gösterilebilir çalışmalara bulunacağını düşünüyorum.
imza attığı görülüyor.
Accor Hotels, BM Kadın Birimi-UN Women’ın«HeForShe – Kaynak: Mehmet Han Ergüven. 15-08-2016.
BüyükEtki 10x10x10»- girişimi çerçevesinde on seçkin payda- http://www.turizmgazetesi.com/article.aspx?id=81149
şından birini oluşturuyor. Accor Hotels hem yönetimde hem
de maaşlarda kadın ve erkeklerin eşit şekilde temsil edilmele-
rini hedefliyor. İşletme, 2017 yılına kadar otel yöneticileri ara-
sında kadınların oranının ortalama %35 olmasını öngörüyor.
Accor verilerine göre 2000 yılından 2013 yılına seyahat eden
kadınların oranı %26’dan %34’e yükselmiş olsa da zincir otel-
ciliği erkekler tarafından erkekler için şekillenen bir sektör
görünümüne sahip.
Accor Hotels bu bağlamda partneri olan Ipsos ile bütün otel
segmentlerinde kadınların beklentilerini karşılamak için, kül-
türel kökenlerinden bağımsız olarak çalışmalar yürütüyor.
Araştırma çıktılarına göre kadınların %90’ı kendi ihtiyaçla-
rına yönelik tasarlanan ürün ve hizmetleri yenilikçi buluyor.
Otel işletmecisi Accor, öncelikle kadın seyahatçilerin beklen-
tilerine yönelik, 2013 yılında lüks markası MGallery “Inspi-
redby Her” adında hizmet paketini geliştirdi.
Accor Hotels Genel Başkanı SébastienBazin, kadınların da er-
kekler gibi dolu dolu bir kariyer tercihi özgürlüğüne ve imkan-
larına sahip olmaları gerektiğini düşündüğünü ifade ediyor.

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

1. e Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Kavramı” konu- Alén, E. Domínguez, T. ve Losada, N. (2012). New opportu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. nities for the tourism market: senior tourism and acces-
2. d Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Kapsamı” konu- sibletourism. Dr. Murat Kasimoglu (Ed.), Visions for glo-
sunu yeniden gözden geçiriniz. bal tourism industry-creating and sustaining competitive
3. a Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Çeşitleri” konu- strategies ISBN: 978-953-51-0520-6, InTech, Available
sunu yeniden gözden geçiriniz. from:http://www.intechopen.com/books/visions-for-g-
4. c Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Çeşitleri” konu- lobal-tourism-industry-creating-and-sustaining-compe
sunu yeniden gözden geçiriniz. titivestrategies/new-opportunities-for-the-tourism mar-
5. b Yanıtınız yanlış ise “Sağlık ve Sağlıklı Yaşam” konu- ket senior-tourism-and-accessible-tourism.
sunu yeniden gözden geçiriniz. Akdur, R. (1999). Türkiyede Sağlık Hizmetleri ve Avrupa
6. d Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizminin Özellikleri” Topluluğu Ülkeleri ile Kıyaslanması, Ankara Üniversitesi
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Basımevi. Ankara. www. ecepahdur.com/upload/ab_tur-
kiye_kıyaslaması.pdf
7. d Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Çeşitleri” konu-
Aslanova, K. (2013). Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Sağlık Tu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
rizmi Hukuku. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergi-
8. e Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Çeşitleri” konu-
si. 2(3): 129-145.
Ayaz,S., Tezcan,S. ve Akıncı, F. (2005). Hemşirelik Yükseko-
9. c Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Kapsamı” konu-
kulu Öğrencilerinin Sağlığı Geliştirme Davranışları. Cum-
huriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi.
10. c Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Turizmi Özellikleri” ko-
9(2):26-34
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Aydın, D. (2014). Trabzon Sağlık Turizmi fırsatlar ve anali-
zi. http://www.trbism.gov.tr/ images/files/saglikturizmi/
Mevcut%20Durum%20Analizi%20.pdf.
Aydın, D., Aypek, N., Aktepe, C., Şahbaz, R.P. ve Arslan, S.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı (2011). Türkiye’de Medikal Turizmin geleceği. http://
Sıra Sizde 1 www.byclb.com/Files/turizm/turkiyede-medikal-tu-
Sağlıklı yaşamı olumsuz yönde etkileyen faktörleri, besin rizm-gelecegi.pdf s:5.
değeri düşük yağ oranı yüksek fast food ağırlıklı beslenme Barca, M., Akdeve, E. ve Gedik Balay, İ. (2013) Türkiye sağ-
düzeni, fazla işlenmiş gıdalar, hareketsiz yaşam tarzı, çevre lık turizm sektörünün analizi ve strateji önerileri, İşletme
kirliliği, stres, meyve, sebze ve tahıl gibi lifli yiyeceklerin tü- Araştırmaları Dergisi. 5 (3): 64-92, s.67.
ketilmemesi, kas ve kemikleri destekleyebilecek protein kay- Bookman, M. ve Bookman, K. (2007). Medical tourism in de-
naklarının beslenme düzenimizde yer almaması, dinlenme veloping countries. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
için yeterli fırsatın olmaması olarak sıralayabiliriz. Bayer, E. (1997). Türk Termal Turizm Potansiyeli ile Tesisleri
ve Bir Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal
Sıra Sizde 2 Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Türkiye’de termal kaynaklar açısından oldukça zengin bir ül- Isparta. ss:8-9
kedir. Bu durum termal su çıkan farklı bölgelerde termal tesis Cankül,D.(2015). İleri Yaş Turizmi. Sağlık Turizmi Kitabı. Te-
arz kapasitesini artırmıştır. Bu termal sulardan yararlanmak mizkan, P.(Edt.) Detay Yayıncılık.
isyeyen insanların birçoğu da ortam değişimi ve kısa süreli Cohen, E. (2008). Medical Tourism in Thailand, AU-GSB
seyahatlerle yaşamlarının rutininden kaçmak ve dinlenmek e-Journal, 1(1): 24-37.
amacıyla termal turizme katılmaktadırlar. Connell, J. (2013). Contemporary medical tourism: Concep-
tualisation, culture and commodification. Tourism Ma-
Sıra Sizde 3 nagement, 34: 1- 13.
İş ve özel yaşamdaki koşullar nedeniye bunalan insanlar sık Cooper, P.E. ve Cooper, M. (2009) Health and Wellness Tou-
rism: Spas and Hot Springs. Channel View Publications:
fakat kısa tatiller yapabilmekte ve konakladıkları tesis seçi-
U.K., Canada, U.S.A. s. 39-41.
minde de wellness ve SPA hizmeti almak istemektedirler.
Çevirgen, M. (2014). Medikal turizm destinasyonu yönetimi
Bu durum otel tercihlerini etkilemekte ve bu nedenle oteller
kamu-özel karşılaştırması: Bursa ili destinasyonu, Yüksek
Wellness ve SPA hizmetlerini vermektedirler.
Lisans Tezi. İstanbul: Beykent Üniversitesi.
Darcy, S. ve Dickson, T. (2009). A whole-of-life approach to Kültür ve Turizm Bakanlığı,2015. http://yigm.kulturturizm.

tourism: The case for acces-sible tourism experiences. gov.tr/TR,11475/genel-tanimlar.html
Journal of Hospitality and Tourism Management, 16(1): Lamoreaux, P.E. (2005). History and Classification of Springs,
32-44. Geological Society of America Abstracts with Programs,
Ehrbeck, T.; Guevara, C. ve Mango, P. D. (2008). Mapping 37 (7), s. 324.
the market for medical travel, The McKinseyQuarterly, Lunt, N., Smith, R., Exworthy, M., Green, S. T., Horsfall, D. ve
https://www.mckinseyquarterly.com/Mapping_the_ Mannion, R. (2011), Medical Tourism: Treatments, Markets
market_for_travel_2134. and Health System Implications: A scoping review, OECD,
Ergüven, M. H. (2012). Turizmde termal ve SPA hizmetle- Directorate for Employment, Labour and Social Affairs.
rinin yeri ve önemi. N. Kozak (Ed). Termal ve SPA Hiz- Özcan,Z.K., Aydın,V. (2015). Sağlık Turizmi (Teori ve Polliti-
metleri içinde (58-76). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi ka). Umuttepe Yayınları.
Yayınları, s.10 Özkurt, H. (2007). Sağlık Turizmi Tahvilleri. Maliye Dergisi,
Esin, N. (1999). Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeğinin sayı:152, s.121-142.
türkçe’ ye uyarlanması. Hemşirelik Bülteni, 12(45): 87-95. Powers, S. K. ve Dodd, S.L. (2009). Total Fitness and Wellness.
Fırat S. (2010). People With Disabilities in Turkey: AN Over- (5. Baskı). San Fansisco: Pearson Education.
view. Information Technologies Management and Society, Sağlık Bakanlığı (2011). TC Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri
3(2): 51-54. Genel Müdürlüğü, Medikal Turizm Araştırması. S:15. http://
George, B. P. ve Swamy, G. A. (2007), “Medical Tourism: An www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/dosya/1-75587/h/me-
Analysıs with Special Reference to India”, Journal of Hos- dikal-turizm-arastirmasi-08052012.pdf
pitality Application and Research (JOHAR), 2 (1): 15 – 23. Sağlık Bakanlığı (2015) http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi
Gonzales, A., Brenzel, L. ve Sancho, J. (2001). Health Tou- /belge/1-10558/ileri-yas-ve-engelli-turizmi.html
rism and Related Services, Caribbean Development and Sağlık Bakanlığı, (2013). Türkiye’de Medikal Turizm Değer-
International Trade, Final Report. fi-le:///C:/Users/User/ lendirme Raporu, http://saglikturizmi.gov.tr/admin/con-
Downloads/RNM_Health_Study_Final.pdf tent_img/general/big_images/j804Bapmht.pdf .).
Horneman, L. Carter, R.W.; Wei, S. ve Ruys, H. (2002). Profi- Śnıadek, J. (2006). Age of seniors- a challenge for tourism and
ling the senior traveler: an australian perspective. Journal leisure ındustry. Studies İn Physical Culture and Tourism,
of Travel Research, 41(1): 23, s.23. http://www.ktbyatiri- (13): 103-105, s.103.
misletmeler.gov.tr/TR,11478/dunyada-saglik-ve-termal- Şahin, G.G. ve Tuzlukaya, Ş. (2013). Sağlık Turizmi. Tengili-
turizm.html Inc. moğlu, D. (Edt). Siyasal Kitapevi
İlhan,M.N.,Somunoğlu,S. (2013). Tengilimoğlu, D. (edt) Sağ- Tambağ, H. ve Turan, Z. (2012). Öğrencilerin Sağlıklı Yaşam
lık Turizmi Kitabı. Turist Sağlığı Hizmetleri ve Turizmde Biçimi Davranışlarına Halk Sağlığı Hemşireliği Dersinin
Çalışanların Sağlığı. s:199. Etkisi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi; 1: 46-55.
Jang, S., Bai, B., Hu, C. ve Wu, E.C. (2009). Affect, travel mo- Temizkan,S.P. ve Çiçek, D.(2015). Sağlık Turizmi Kavramı ve
tivation, and travel attention: a senior market. Journal of Özellikleri. Sağlık Turizmi Kitabı içinde. Temizkan,S.P.
Hospitality&Tourism Research, 33(1): 51-73, s.51. (Edt.). Detay Yayıncılık.
Jensen, S. (2003) Knowledge Creation And TransferIn The Tengilimoğlu, D.ve Kahraman, Ö. (2013). Dünyada ve
Tourism Industry. Results From A Study In The Country Türkiye’de Medikal Turizm. Sağlık Turizmi Kitabı İçinde.
Of Storstrom, Denmark. Copenhagen June, 12-14. Tengilimoğlu, D. (Edt). Siyasal Kitabevi.
Kahraman,N., Oğuz, T., (2004). Turizm ve Çevre. Detay Ya- Tütüncü, Ö., (2013). Rekreasyon ve Sağlıklı Yaşam. Kozak, N.
yıncılık, Ankara. (Ed). Termal ve SPA Hizmetleri içinde. Eskişehir: Anado-
Karagülle, Z., Karagülle, M. ve Doğan, B. M. (2011). Tür- lu Üniversitesi Yayınları, s:4.
kiye Termal SPA Sağlık Rehberi, Nobel Tıp Kitapevleri, Tontuş, H. Ö. (2015) Tüm Yönleri ile Sağlık Turizmi, T.C.
İstanbul Sağlık Bakanlığı Sağlığın Gelişti-rilmesi Genel Müdürlü-
Karasu, Ç.(2008). Antiaging Hakkında Her Şey, Hastane ve ğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı, Ankara
Yaşam,33(40). Turner, L. (2007) “First World Health Care at Third World
Kusen E.,(2011). Positioning Medical Tourism In The Broar- Prices: Globalization, Bioet-hics and Medical Tourism”,
der Framework Of Health Tourism. Turizam:Znanstveno- BioSocieties, 2 (3), 303-325.
strucni casopis, 59(1):95-99. World Health Organization (2013). http://www.who.int/abo-
Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2012). ut/definition/en/print
Yalçınkaya, M., Özer, F., ve Karamanoğlu, A. (2007). Sağlık
Çalışanlarında Sağlıklı Yaşam Biçim Davranışlarının De-
ğerlendirilmesi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6):
409-420.
Zengin, B. ve Eryılmaz, B. (2010). Bodrum destinasyonunda
engelli turizm pazarının değerlendirilmesi. Uluslararası
İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 6(11): 51-74.
Yağcı,Ö. (2003). Turizm Ekonomisi, Detay Yayıncılık, Ankara.
s:12.
Yalçın, P. (2006). Türkiye’de Sağlık Turizminde Alt Yapı Oluş-
turma Gereği Sağlık Kurumlarına Yönelik Bir Araştırma,
(Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara, s: 34
Yılmazdoğan,O.C. (2015). Engelsiz Turizm. Sağlık Turizmi
Kitabı. Temizkan,P.(Edt.) Detay Yayıncılık. http://www.
saglik.gov.tr/TR/belge/1-40126/tcanayasasi-56madde.
html
Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2012). http://www.ktbyatiri-
misletmeler.gov.tr/TR,11478/dunyada-saglik-ve-termal-
turizm.html
Sağlık Bakanlığı, (2013). Türkiye’de Medikal Turizm Değer-
lendirme Raporu, http://saglikturizmi.gov.tr/admin/con-
tent_img/general/big_images/j804Bapmht.pdf
Sağlık Bakanlığı (2011). TC Sağlık Bakanlığı Tedavi Hiz-
metleri Genel Müdürlüğü, Medikal Turizm Araştırması.
S: 15 http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/dosya/1-
75587/h/medikal-turizm-arastirmasi-08052012.pdf

2
Amaçlarımız
 Termal, SPA ve kaplıca kavramlarını tanımlayabilecek,
 Termal ve SPAlarla wellness arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek,
 SPA merkezlerinin sunduğu hizmetleri açıklayabilecek,
 SPA çeşitlerini sıralayabilecek,
 Jeotermal kaynakların oluşumunu açıklayabilecek,
 Termal ve SPAların gelişiminin arkasındaki nedenleri açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Termal • Termalizm
• SPA • Jeotermal Kaynaklar
• Kaplıca

İçindekiler
• GİRİŞ
• TERMAL VE SPA KAVRAMLARI
• SPA HİZMETLERİ VE
Termal ve SPA Hizmetleri Termal ve SPA Hizmetleri SINIFLANDIRILMASI
• TERMAL VE SPA HİZMETLERİNİN
GELİŞMESİNİN ARKASINDAKİ
NEDENLER
GİRİŞ
Çok eski çağlardan beri insanlar suyun önem ve değerini bilerek sudan sağlayacakları
faydayı en üst düzeye çıkarmaya çalışmışlardır. İnsanlar önceleri sadece temizlenme ama-
cıyla kullanılan doğal suların insan vücudu üzerindeki faydalarını gördüklerinde bu sular-
dan yararlanabilmek için banyolar oluşturmaya hem halk hem de soylular sadece temiz-
lenmek için değil aynı zamanda dinlenme, rahatlama, birlikte olma amacıyla bu alanları
kullanmaya başlamışlardır. Tarih boyunca her medeniyet farklı şekillerde olsa da doğal
sulardan faydalanmıştır. İkinci Dünya Savaşı’na kadar geçen süre içerisinde doğal suların
bulunduğu alanların kimi zaman rekreatif bir alan kimi zaman da bir sağlık merkezi nite-
liği taşıdığı görülmektedir.
İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte tüm dünyada insanların yaşam şekil-
lerinde ve yaşam koşullarında değişme meydana gelmeye başlamıştır. Kişi başına düşen
gelirin artması, yaşam standartlarının yükselmesi, özgürleşme, artan boş zaman, sanayi
ve teknolojik gelişmeler, büyüyen şehirler gibi pek çok önemli gelişmenin tüm insanların
yaşam şekillerini ve standartlarını önemli ölçüde değiştirmiştir. Ancak bu gelişmelerin
zaman içerisinde insanların sağlıklarını koruma ve geliştirme-iyileştirme ihtiyaçlarının
da ortaya çıkmasına neden olmuştur. Geçmişe göre daha zengin, daha bilgili, daha far-
kındalığı yüksek olan bireyler yaşamdan daha fazla zevk alma, kendini daha iyi hissetme,
sağlıklı olma durumunu uzun süre devam ettirebilmelerine olanak sağlayacak yol ve yön-
temler aramaya başlamışlardır. İnsanlar; değişen yaşam şartları, gittikçe kalabalıklaşan ve
sanayileşen şehirler, yok olan doğal çevre sonucu kirlenen hava, kalabalık, karmaşıklık
ve yapay ürünlerin insan vücudunda meydana getirdiği tahribatı daha iyi anlamaya baş-
lamış, bu etkenler hastalık yapmadan önce sağlıklı oldukları zamanları devam ettirme
yollarını aramışlardır.
1950’lerden sonra ise sağlık anlayışı ve insanların sağlığa bakış açıları tamamen değiş-
miştir. Çünkü hasta olan bireyler öncelikle doğal yollarla tedavi olmanın ve/veya medikal
tedavileri doğal yollarla desteklemenin değerinin farkına varmıştır. Diğer taraftan sağlıklı
olmanın önem ve değerini anlayan bireyler sağlığı destekleyici çeşitli hizmetlere daha faz-
la yönelerek hastalık yapıcı etkenleri sağlıkları bozulmadan en aza indirmeye çalışmışlar-
dır. Bu noktada termal ve jeotermal kaynaklarla bu kaynakların çıktığı bölgelere kurulan
kaplıcalar gittikçe daha fazla talep gören yerler hâline gelmiştir. Öyle ki tüm bunları ger-
çekleştirebilmek için uluslararası seyahatlerde önemli artışlar görülmüştür.
Günümüzde ise insan yaşantısında bedensel, zihinsel ve ruhsal açıdan iyi olma durumu
temel yaşam motivasyonu hâline gelmiştir. Büyük şehirlerin stresi, karmaşası, yoğun iş
ve çalışma koşulları, trafik, kirlenen hava gibi pek çok unsur insanları dinlenmek, zinde
olmak, canlanmak, yenilenmek, bazı hastalıkların tedavisini desteklemek için kaplıca ve
spalara yöneltmiştir. Bu konuya verilen önem öylesine artmıştır ki artık özellikle büyük
şehirlerde birbirinden farklı özelliklere sahip farklı SPA çeşitlerinin yer aldığı pek çok SPA
merkezi açılmıştır. Bu merkezlerde sıcak uygulamalardan buhar ve tuz terapilerine kadar
pek çok hizmet sunulmaktadır. Diğer taraftan da jeotermal kaynakların oluşturduğu doğal
mineralli suların çıktıkları yerlerde kurulan tesisler de her geçen gün sayıca artmakta ve
hizmet kalitesi yükselmektedir.
TERMAL VE SPA KAVRAMLARI

Türkçede Termal ve SPA kavramları genellikle karıştırılan ve zaman zaman birbiri yerine
kullanılan kavramlar olmakla birlikte farklı anlamları ifade etmektedir. Söz konusu bu iki
kavramı açıklayabilmek, kavramlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koyabilmek
için öncelikle Wellnes’in ne olduğunu ifade etmek gerekmektedir. Wellbeing ve fitness
kelimelerinden 1959 yılında Amerikalı Dr. Halbert Dunn tarafından türetilen Wellnes ke-
limesi beden, ruh ve zihin sağlığı arasındaki ahengi yüksek seviyeye çıkartmayı amaçlayan
bir anlayışı belirtmek için kullanılmaktadır (Travis ve Ryan, 2004: 789). Wellnes, uygula-
nan çeşitli programlar sayesinde hem sağlık sorunlarının çözülmesine olanak tanımakta
hem de insanların gevşemesi, esnemesi, dinlenmesi, rahatlaması, canlı ve zinde hissetmesi
konularında yardımcı olmaktadır.
Wellness; haz almayı sağlayan, kişinin yaşam kalitesini arttıran, sağlığını korumayı ve
geliştirmeyi hedefleyen ve bu açıdan bakıldığında ‘koruyucu sağlık hizmetleri’ içerisinde
yer alan uygulamalardan oluşmaktadır (Global Wellness Institite, 2014). Koruyucu sağlık
hizmetleri sağlığın korunması, hastalıkların önlenmesi ve kişinin yaşam kalitesi için so-
rumluluk üstlenmede ilk ve öncelikli bir seçim olarak düşünülmektedir. Sağlıklı bir yaşam
biçimi, bilinçli istek ve kararlar vermekle başlamaktadır. Wellness esenlik ve memnuniyeti
yüksek seviyeye taşıyan, değişik yaşam alanlarında önemli prensiplerin benimsemesi için
bir istek ve yatkınlık yaratan, kişinin iyi olma durumunu en üst düzeye çıkarmayı hedefle-
yen uygulamalar olarak ifade edilmektedir (Ayçemen, 2014).
• Wellness yaşam için bir yoldur, esenlik için en yüksek potansiyeli elde etmek için
tasarlanan bir yaşam biçimidir.
• Wellness bir seçimdir, optimal sağlığa doğru hareket etmek için verilen bir karardır. Well-
ness, farkındalığın aktif sürecidir ve sağlıklı bir yaşam için doğru seçimler yapmaktır.
• Wellness bir süreçtir, sadece hasta olmamak değildir. Son noktası olmayan bir ge-
lişim farkındalığıdır fakat sağlık ve mutluluğun her an burada ve şimdi olma ihti-
mali vardır. Wellness, değişim ve büyüme için dinamik bir süreçtir.
• Wellness beden, beyin ve ruhun entegrasyonudur, yapılan her şeyde değer artışı;
düşünme, hissetme ve inancın insanların sağlık durumu üzerinde bir etkisi vardır.
• Wellness kişinin kendini sevmeyi kabullenmesi ve benimsemesidir.
• Wellness beden, beyin ve ruhsal entegrasyondur. Optimal wellness yaşamın amaç-
larını ve anlamının bulunmasına zemin hazırlamaktadır. Genel olarak wellness
farklı alanlarda, dolu, anlamlı ve kişisel potansiyelleri maksimum seviyeye çıkar-
mak için hayatı yaşama kabiliyeti olarak anlamlandırılmaktadır.
Resort oteller ve tatil köyleri, Wellness merkezleri, SPA ve güzellik merkezleri, terapi
merkezleri, termal ve kaplıca merkezleri gibi çeşitli alanlarda gerçekleştirilebilen wellness
aktiviteleri içerisinde aromaterapiden hamam uygulamalarına, masaj, doğal ve geleneksel
uygulamalarından güzellik ve cilt bakımı, meditasyona kadar pek çok farklı uygulama
ve aktivite gerçekleştirilebilmektedir. Kişinin sadece bir konuda değil bütünüyle iyi olma
hâlini hedefleyen wellness 7 bileşenden oluşmaktadır (Ayçemen, 2014).
2. Ünite - Termal ve SPA Hizmetleri 31
Fiziksel Wellness: İnsanların fiziksel Şekil 2.1
sağlığı; sağlıklı bir beden, iyi beslenme, dü- Wellness Boyutları
zenli egzersiz, zararlı alışkanlıklardan ka- Fiziksel
çınmak, sağlık ile ilgili bilgi ve sorumluluk Wellness Kaynak: Ayçemen, N.
sahibi olmak ve ihtiyaç duyulduğu zaman Sosyal Entelektüel (2014).
Wellness Wellness http://www.
tıbbi destek aramak ile korunabilir. Fizik- saglikterapi.org/
sel olarak iyi durumda kalmak ve fiziksel Wellness
category/spa-2/page/7/
sağlığı korumak için iyi beslenme, egzersiz Boyutları
Duygusal Ruhani
yapma, ideal kiloyu koruma, yeterli uykuyu Wellness Wellness
alma ve zararlı maddelerin alımını kısıtlama
gibi önlemler fiziksel wellness için ihtiyaç
Mesleki Çevresel
duyulan basamaklardır. Dolayısıyla fiziksel Wellness Wellness
wellness, kişinin bedeninin ve fizyolojisinin
her zaman tam anlamıyla iyi olma durumu
içerisinde olmasını hedeflemektedir.
Entelektüel Wellness: Entelektüel esenlik, kişinin çevresine olan farkındalığını geniş
tutmayı ve sürekli eğitimi kapsamaktadır. Farklı kültürlerden olan insanlarla yeni fikirler
tartışmak ve yeni fikirleri denemek yaşamın her alanında ilerlemeye yardımcı olmakta-
dır. Wellnessin bu aşaması, kişinin öğrenmiş olduğunu şeyleri yapabileceğini, daha fazla
öğrenmek için fırsatlar yaratabileceğini ve çevresindeki dünya ile canlı iletişimle zihnini
şartlandırabileceğini vurgulamaktadır.
Duygusal Wellness: Duygusal wellness, kişinin kendisinde ve diğerlerinde olan geniş
çaplı hislerin farkındalığı ve kabulü olarak tanımlanabilir. Kişinin kendi hislerini anlama
kabiliyeti, sınırlılıklarını kabul etmesi, duygusal istikrarın üstesinden gelmesi duyguların
tam olarak anlaşılmasıyla daha kolay hâle gelmektir. Duygusal wellness, kişinin kişisel
davranışı ile ilgilidir, fırsatlar ve sürprizlere benzer mücadelelere yanıt vermektedir. Duy-
gusal yönden iyi olan bir kişi, kendinin farkındadır ve bu kişi bireysel olarak sürekli geliş-
meye devam ederken kendini kabullenmektedir. Duygusal wellness, karşılıklı vaat, güven,
dürüstlük ve saygıya dayalı duyguların birbirine bağlılık yeteneğidir. Bu nedenle duygusal
wellnessin odak noktası kişinin duygusal olarak ve sürekli tam bir iyilik hâlinde olmasıdır.
Sosyal Wellness: Aile içi ve aile dışındaki kişilerle iyi ilişkiler kurma yeteneğidir. Sos-
yal wellness, başkalarına karşı sempatik, dostane ve sıcakkanlı olmak için kişiye huzur ve
güven vermektedir. Sadece bireysel bir ilgi değil, aynı zamanda bir bütün olarak insan ve
çevre ilgisini de kapsamaktadır. Sağlıklı bir çevreyi destekleme, etkili iletişimi teşvik etme
ve topluluk üyeleri arasında karşılıklı saygıyı kapsamakta ve diğerleri ile pozitif sıkı ilişki-
leri geliştirmektedir. Aynı zamanda, serbest zaman ve rekreasyon için gerekçe göstermekte
ve bu aktiviteler için zaman imkânı sağlamaktadır.
Ruhani/Spiritüel Wellness: Yaşam, anlamlı ve amacı olan bir duygudur; yaşam için
insanlara rehberlik eden, anlam veren ve onları yönlendiren etik, değerler ve dürüstlüktür.
Spiritüel/ruhani/manevi wellness, dünya hayatı ile birlikte iç dünyaya ait ihtiyaçları den-
gelemek için çalışırken kişinin kendisi ve diğerleri ile bir harmoni ortamı oluşturmak için
çabalamasına rehberlik eden insan varlığının anlam ve amacı için bir arayıştır. Spiritüel
wellnes, evrende var olan daha yüksek bir güç ile birlikte kişisel ilişkilerin yaşam boyu
gelişmesini özendirmektedir. İç huzur, aynı zamanda yaşamdaki değişiklikler, fırsatlar ve
şimdiki zaman ile birlikte davranış biçiminde önemlidir. Spiritüel wellness kişisel inanış-
ların değerlendirmesidir. Kişinin kendi iç dünyasında rahat ve huzurlu olmasını hedefle-
yen striptüel wellness kişinin fiziksel, sosyal ve çevresel ilişkilerini de desteklemektedir.
Çevresel Wellness: Sağlık için zararlı olmayan temiz ve güvenli bir çevrede yaşama
yeteneğidir. Çevresel wellness için temiz hava, temiz su, kaliteli besin, elverişli sığınak,
tatminkâr iş şartları, kişisel güvenlik ve sağlıklı ilişkilere ihtiyaç vardır.
Mesleki Wellness: İş yaşamında sağlıklı çalışma performansı, keyif, mutluluk ve başa-
rıyı bir arada yürütme yeteneğidir. Birey bu dengeyi sadece kendisi için değil iş ortamın-
daki diğer bireylerle birlikte yürütme ve sürekli daha iyisini elde etme üzerine odaklan-
maktadır. İş ortamında gerekli bileşenlerin dinamiğini güçlü tutmak için çeşitli etkinlikler
ve faaliyetler planlanmaktadır.
Wellnes bütüncül olarak insan sağlığını korumayı, geliştirmeyi ve kişinin her zaman tam
bir iyilik durumunda olmasını hedeflerken termal, SPA ve kaplıca kavramları ise wellness
anlayışını benimseyen kişilerin sağlıklı yaşam anlayışı sonucunda sağlıklarını koruma ve
geliştirme amacıyla gerçekleştirdikleri çeşitli faaliyetlerden oluşmaktadır. SPA, termal ve
kaplıca kavramlarının wellness ve sağlıkla olan ilişkisi Şekil 2.2’de yer almaktadır. Şekilde
görüldüğü üzere wellness anlayışı içerisinde yer alan SPA ve termal uygulamaları sağlık
turizmi kapsamında değerlendirildiğinde sağlık turizminin hizmet ettiği iki grup olduğu
görülmektedir: Bunlar, sağlıklı bireyler ve hasta bireylerdir. Hasta bireyleri hedef alan temel
uygulamalar tıbbi hizmetler kapsamında yer alırken sağlığı koruma ve geliştirmeyi hedefle-
yen uygulamalar wellness hizmetleri olarak nitelendirilmektedir ve wellness hizmetlerinin
hedef kitlesini sağlıklı bireyler oluşturmaktadır. Dolayısıyla SPA ve kaplıcalarla termal kay-
naklar sağlık turizmi kapsamında koruyucu sağlık hizmetleri içerisinde yer almaktadır.
Şekil 2.2
Sağlık Turizmi ve Alt Dalları
SAĞLIK TURİZMİ
TIBBİ TERMAL VE
HİZMETLER SPA
HİZMETLERİ
Hasta Birey Sağlıklı Birey
Tedaviye Yönelik Rehabilitasyona Sağlığı Koruyucu

Hizmetler Yönelik Hizmetler Hizmetler
Özel Sağlık Wellness

Hizmetleri Hizmetleri
SPA Hizmetleri Termal Hizmetler
Kaynak: Gonzalez ve Brenzel, 2001: 5; Ziegler, 2011: 9’ dan yararlanılmıştır.

Günümüzde insanları wellness anlayışına yönelten temel unsurlar neler olabilir?

1
Wellness hizmetleri içerisinde yer alan termal hizmetlerin oluşumunda, yeryüzünden
yer altına süzülen suların yer altında magmanın etkisiyle ısınarak tekrar yeryüzüne çık-
ması ve bu sulardan, insanların sağlıklarını korumak ve/veya tamamlayıcı bir sağlık hiz-
meti olarak yararlanmaları söz konusudur. Bu süreç içerisinde su, yer altına süzülürken
yer altındaki yapı üzerindeki çeşitli tuz, gaz ve mineralleri bünyesine almakta ve bu işlem
süresince yüksek basınçtan dolayı yeni mineraller de oluşmaktadır. Daha sonra bu mi-
neralli sular yer kabuğundaki çatlaklardan yeryüzüne çıkmaktadır. Termal suların çıktığı
bölgelerin, insanların sağlık amacıyla kullanımı için tesisleştirilmesi sonucu bu tesislerde
termal su banyoları, çamur banyoları ve inhalasyon uygulamaları gerçekleştirilmektedir.
Sağlık turizmi kapsamında değerlendirilen termal ve SPA uygulamalarının detaylarına ve
sağlık turizmine ilerleyen bölümlerde yer verilmiştir.
SPA, kişilerin sağlıklı olma durumlarının devamına hizmet eden uygulamalardan
oluşmaktadır. SPA, yalnızca su terapisi değil aynı zamanda sıcak su havuzu, çeşitli masaj
terapileri, aroma terapiler, güzellik ve bakım uygulamaları gibi sağlık kür hizmetlerinin
tamamına verilen bir isim olup; su ile iyileşme, suyun kullanımından gelen sağlık, suyun
sıcak, soğuk ve farklı biçimlerde akıtma, damlama, duşlama ve püskürtme gibi uygulama-
ları ile kazanılan dinlenme ve ferahlama duygularının edinildiği bütünleyici terapi anla-
mına gelmektedir (http.www.kultur.gov.tr).
SPA ve termallerin ortak özelliği; her ikisinin de su aracılığıyla bireyin sağlıklı olma
durumunu korumayı, bu durumu devam ettirmeyi ve sağlıklarını geliştirmeyi hedefleme-
si olmakla birlikte bu iki kavram arasındaki temel iki fark şu şekilde açıklanabilir:
1. İnsanlar tarafından termallerin kullanılabilmesi için termal su kaynağının olması
gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle, termallerden yararlanmak için kaynağı gerekli-
dir. Ancak SPA uygulamaları için termal su kaynağına ihtiyaç yoktur.
2. Termaller, sağlığı korumanın yanı sıra tedavi edici özelliğe de sahiptir. Spalar daha
çok dinlenme, gevşeme, rahatlama amaçlıdır.
Wellness hakkında daha detaylı bilgi için David Anspauhg, Hamrick Michael ve Franco Rosato
(2006) tarafından hazırlanan ‘Wellness: Concepts and Applications’ kitabına bakabilirsiniz.
Termal
Termal suların keşfi ve kullanımı çok eski çağlara dayanmaktadır. Çok eski çağlarda yı- Maden suyunun yeryüzüne çıktığı
kaynağa kaynarca; içlerine girilip
kanmak amacıyla kullanılan doğal sıcak su kaynağı olan termallerin İÖ 800’lü yıllarda yıkanılan, kaynayan su birikintisi
İngiltere’de tedavi edici etkisinin keşfedildiği, bu amaçla kullanıldığı ve Hipokrat’ın roma- ya da gölcükten oluşan açık
çermiğe ise ılıca denilmektedir.
tizmal hastalıkların ve sarılığın tedavisi için kaplıca ve içmeceleri önerdiği bilinmektedir. Kaynarcaların çevresinde
İlk çağlarda yer altından çıkan suların bulunduğu bölgelere yapılan banyolara veri- bu suların kullanılması için
açılan tesislere kaplıca; kaplıca
len isim olana “Termal (Thermae)” kavramı halka açık büyük havuzlar/hamamlar MS I. sularından içme kürü olarak
yararlanılan kaplıcalara da içmece
yüzyılda Yunanca (thermonloutron) “sıcak banyo”, Yunanca (thermos) “sıcak” tan gelmek- adı verilmektedir.
teydi ve daha eski ifade olan “balneum”un “banyo”, Latinceye dönüştürülerek (balineum,
balneum, balnea) yerini almıştır (http://de.wikipedia.org/wiki/Thermen). Banyolar, çok
eski çağlardan beri tüm medeniyetlerde farklı açılardan büyük önem taşımıştır. Eski Mısır
inanışına göre insanları kötülükten koruyan su ve belirli tanrıların yönetimi altında oldu-
ğuna inanılan su ruhu temizlemek amaçlı kullanılmaktaydı. Eski Yunan ve Roma İmpa-
ratorlukları için de son derece önemli olan ve günlük yaşamın bir parçası kabul edilmiştir
(Ahipaşaoğlu ve Değirmencioğlu 1999: 278). Geçmiş dönemlerden günümüze değin ban-
yo kültürü bütün medeniyetlerde günün koşul ve imkânlarına göre gelişim göstermeye
devam etmiştir.
Termallerin tarihsel gelişimini açıklamadan önce termal, SPA ve banyo/hamam kav-
ramları arasındaki ilişkiyi açıklamak faydalı olacaktır. Termal kaynaklar şifa verici özelliği
fark edilmeden önce sadece masrafsız sıcak su olmalarından dolayı yıkanma tesisi olarak
kullanılmaktaydı. Genel olarak bu yerlere banyo/hamam denilmekteydi. Zaman içerisinde
şifa verme, hastalık tedavisi, dinlenme, rahatlama, gevşeme işlevi keşfedilen hamamlarla
termaller sadece temizlenmek için değil aynı zamanda sağlığa kavuşmak için de kullanıl-
maya başlandı. İlerleyen dönemlerde yerleşim yerlerinde ısıtma sistemi aracılığıyla ısıtılan
pek çok hamam açılmaya ve yıkanma ihtiyacını giderme amacıyla kullanılmaya başlandı
ve termal suların bulunduğu yerler de sağlığa kavuşma amacıyla kullanılan yerler hâline
dönüştü. Bu dönemden sonra termal ve hamamlar gerek işlevleri gerekse mimari yapıları
olarak farklı özellikler göstermeye başladı.
Öncelikle termaller ve kaplıcalar, toprağın derinliklerinden gelen, ısınmış, radyoaktif
ve çeşitli mineraller açısından zengin tabii sıcak sular kullanıldığı için, bu binalar hamam-
lar gibi sadece yıkanarak temizlenme amacına yönelik değildir. Termal sulardan özellikle
değişik hastalıkları tedavi edici ve şifa verici özelliklerinin fark edildiği Antik Çağ’dan beri
azami derecede faydalanabilmek için, kaplıca planlarında hamamlara göre bazı değişik-
likler yapılmıştır. Örneğin, hamamlardaki göbek taşının yerini kaplıcalarda geniş çaplı
bir havuz almıştır. Birkaç basamakla içine inilen havuzlar yaklaşık normal bir insan boyu
derinliğe sahiptir. Bu yapılarda, yıkanma amacıyla kullanılacak suyu ısıtmaya mahsus bir
külhana (hamamın altında bulunan ve hamamı ısıtmaya yarayan kazanın bulunduğu bö-
lüm) ihtiyaç yoktur ve kaynaktan gelen 70-80°C sıcaklığındaki su, kurna ve havuzlarda
ılıtılarak kullanılmaktadır. Sıcak su, lülelerden, yan duvarlarda yer alan kurnalara ve ora-
MÖ I. yüzyılda Roma’da anıtsal dan da havuza dolmakta ve bunun karşısına rastlayan yerdeki bir menfezden çıkmaktadır.
hamam binaları yapılmıştır.
Roma’ da MÖ 33 yılında 170 adet
Lüleler vasıtasıyla kurnalara akıtılan su ile yapılan geleneksel Türk hamamına özgü yıkan-
genel hamam olduğu kayıtlıdır. ma biçimi, kaplıcalarda da göz önünde tutulmuş, sıcaklık bölümlerinin plan düzenlemesi
Roma’da hamam binası; heykel,
yüzme havuzu, büyük bahçe buna uygun şekilde yapılmıştır. Soyunma ve ılıklık tertibinde ise Türk hamam mimarisi-
ve kütüphanelerin olduğu, nin karakteristik plan şemasına bağlı kalınmıştır (Karakaya, 2001: 352).
spor yarışmalarının yapıldığı,
bayramlarda şiir okunup şarkı Avrupa’da termal sulardan yararlanılması için tesis yapımı, sıcak su banyolarının
söylenen büyük bir kompleks “Tharmae” olarak adlandırıldığı Roma Dönemi’nde başlamıştır. Roma Dönemi’nde ter-
özelliğini taşımaktaydı. Kalıntıları
hâlâ görülebilen bir Roma mal sular çeşitli hastalıkları iyileştirme, savaşta yaralanan askerlerin iyileştirilmesi, sıcak
Hamamı olan Diclaotianus dünya ve soğuk sularda dinlenme ve rahatlama amaçlı kullanılmakla kalmamış aynı zamanda
tarihinde yapılmış en büyük
hamam olarak bilinmektedir ve termaller birer sosyal alanlar olarak kullanmışlardır. O dönemde bir taraftan halk termal-
11 hektarlık, yaklaşık bir futbol
sahasının 14 katı büyüklüğünde
lerinde insanlar sosyalleşirken soyluların kullandıkları termallerde bulunan tiyatro, sanat
bir alanı kapsamaktadır. Side, Efes galerileri, konferans odaları ve spor stadyumları gibi yerler termal alanları en önemli bu-
ve Türkiye’ deki antik kentlerde
de Roma hamam kalıntılarına luşma alanları hâline gelmiştir (Velimirovic, 1998: 22; Unutmaz, 1994: 26). Dünya Miras
rastlanabilmektedir (www. Listesi’nde yer alan Bergama’da bulunan Asklepion Kutsal Alanı kalıntıları açık ve kapalı
saglikterapi.org).
kür alanları, tapınak, tiyatro, kütüphane ve toplantı alanlarıyla Roma Dönemi’nden günü-
müze kadar kalan en önemli merkezlerden biridir.
Şekil 2.3
1- “Viran Kapı”dan başlayan kutsal yol Günümüze Kalan
2- Küçük alan İlk Kür Kompleksi
3- Anıtsal kapı Asklepion’un Temsili
4- Tören avlusu Planı
5- Tören avlusunu çevreleyen sütunlu galeriler
6- Artemis köşesi Kaynak: http://
7- Kütüphane www.cirbanonline.
8- Kutsal bodrum net/bergama/tarih/
9- Kutsal kaynak asklepio/asklepio.htm
10- Mermer havuz
11- Tiyatro
12- Gimnasyum
13- Tuvaletler
14- Telephoros Tapınağı
15- Piristley ev
16- Asklepion Tapınağı
Bizans Dönemi’nde ise Romalılardan kalan banyolar, sıcak suların bulunduğu bölge-
lerde kurulmuştur. Orta Çağ’da Hristiyan anlayışına göre kaplıca tedavisinin putperest-
lik olarak görülmesi ve bu dönemde yayılan salgın hastalıklar nedeniyle pek çok halk
banyosu kapatılmıştır (Unutmaz, 1994: 27). Orta Çağ’dan sonra tekrar önem kazanmaya
başlayan banyolar hem hastalıkların tedavisinde hem de sağlığı korumak, geliştirmek Balneoloji ve Balneoterapi:
Balneoloji’nin sözcük anlamı
amacıyla rekreatif bir faaliyet alanı olarak kullanılmıştır. 19. yüzyıl sadece eğitim ve “banyo bilimidir”. Toprak, su
kültür için değil termal alanlar için de bir reform niteliği taşımaktadır. Bu dönemde (deniz) ve iklim kaynaklı doğal
hem termaller gelişmeye başlamış hem de turizm amaçlı kullanılmaya başlamıştır. Bu iyileştirici etkenleri inceleyen
bilim anlamına gelen Balneoloji
dönemin kaplıcalarında, çeşitli uygulamaların yapılabildiği mekânların yanı sıra, otel, tıpta tedavi amaçlı kullanılan
yeme-içme birimlerine de yer verilmiştir. jeolojik, hidrolojik ve klimatolojik
doğal balneolojik kaynakları
İkinci Dünya Savaşı’na kadar geçen sürede önceleri yükselişte olan termal tesisler za- inceleyen bilim dalı (Miller ve
man içinde yitirmiş, II. Dünya Savaşı’ndan sonra devrimsel nitelikteki bilimsel ve tekno- Miller, 2001: 5) olarak ifade
edilmektedir. Balneoterapi
lojik gelişmeleri izleyerek yeniden önem kazanmış ve çevrelerinde modern tesisler inşa (Termal Kaynaklarla Tedavi),
edilerek yeniden canlılık kazanmışlardır. Termallerin insan sağlığı ile olan yakın ilişkisi termomineral sular, peloidler
(çamur) ve gazlar gibi doğal
nedeniyle, termal kaynaklara büyük önem verilmeye başlanmış ve bu tip kaynakların fizi- tedavi unsurlarının banyo, içme ve
ko-kimyasal özelliklerini inceleyen balneoloji (şifalı sular bilimi) ile balneoterapi (termal soluma yöntemleri ile kür tarzında
kaynaklarla tedavi) giderek büyük önem kazanmıştır (Doğanay, 2001: 251). tedavi amaçlı kullanılmasıdır.
Farklı ülkelerde ve dolayısıyla dillerde termalin farklı şekilde ifade edildiği görülmek-
tedir. Almanya’ da termal suların kullanıldığı tesislere tescilli doğal şifalı termal suların
bulunduğu kür yerleşkeleri anlamına gelen ‘Thermalbad’ ve kısaltılmış olarak ‘therme’
kelimesi kullanılırken sadece termal havuzları ifade etmek için de ‘Therme’ kelimesi kul-
lanılmıştır. Daha sonra Almanya, Avusturya, İsviçre gibi ülkelerde doğal şifalı termal su-
ların bulunduğu işletmeler isimlendirilirken tesis adının önüne ‘Bad’ kelimesi eklenmiştir.
İtalya’ da ise termaller ve termal tesislerin daha farklı bir boyut kazandığı görülmek-
tedir. Çünkü Avrupa’nın diğer termal tesisleri sadece termal kür uygulamaları için kulla-
nılırken İtalya’ da ‘Therme’ ismi verilen bu tesislerde; konaklama, sağlık ve yiyecek-içecek
hizmetleriyle alışveriş imkânları da sunulmuştur. Bu açıdan bakıldığında modern anlam-
daki ilk termal tesislerin İtalya’ da açılmış olduğu söylenebilir.
Türkiye’de termal tesislerin kullanımı ise Türklerin Anadolu’ya göç edip yerleşik ha-
yata geçmeleriyle başlamıştır. Bu dönemden önce Anadolu’da yaşamış olan medeniyet-
ler (Hititler, Frigler, Bizans vb.) zaten termal su kaynaklarını keşfetmişlerdi. Türklerin
Anadolu’ya girmesiyle birlikte de bu kaynakları kullanmaya başlamışlardır. Türkler, inşa
ettikleri sayısız hamamlarla, kaplıcalarla, içmecelerle, havuzlarla dünya çapında isim yap-
mışlardır (Avşaroğlu, 1968: 10). Osmanlı Dönemi’nde yaşayan Türkler, termal tesislere
önem vermiş, o dönemde günümüze kadar dayanan pek çok kaplıca ve hamam yapılmış,
Bursa kaplıca merkezi olarak kabul edilmiştir.
Yukarıda tarihsel gelişimi ifade edildiği üzere belirli bir yerde termallerden bahsede-
bilmek için termal su kaynaklarının bulunması gerekmektedir. Termal su kaynağı, sıcak
suyun yer altından yeryüzüne çıkması sonucu oluşmaktadır. Yeraltından çıkan bu doğal
sular birbirini takip eden ve doğal yollarla birbiriyle bağ kuran bir sistemin bütününü so-
nucunda meydana gelmektedir. Bu sistemde meydana gelen en ufak bir değişiklik sistemi
tamamen değiştirebilmektedir. Bu sitemi oluşturan elemanlara Şekil 2.4’te yer verilmiştir.
Sistem içerisinde yer alan elemanlar ve özellikleri şöyledir (Koçak, 2009: 132):
Şekil 2.4
Termal Kaynakların Beslenme
Oluşumunu Sağlayan Alanı
Sistem Sıcak
Kaynak
Kaynak: Jeotermal
http://www.eie.gov. Kuyu
tr/eie-web/turkce/ Soğuk
YEK/jeotermal/ Meteorik
11jeotermal_enerji_ Su
Geçirimsiz Sıcak
nedir.html
Kayaç Akışkan
Rezervuar
Isı Akışı (İletim)
Geçirimsiz Magmatik
Kayaç Sokulum
Isı Kaynağı (Isı Akışı): Sistemin ana unsuru olan ısı kaynağı radyoaktif bozulmadan
kaynaklanabileceği gibi volkanik hareketler ya da kırılma sonucu magmadaki sıcaklıktan
da kaynaklanabilmektedir.
Beslenme Alanı: Suyun beslenme alanı, yerin katmanlarına göre şekillenmektedir.
Termal suların açığa çıktığı fay hattının üzerinde geçirimli bir toprak yapısı olması, siste-
min beslenmesini sağlamaktadır. Diğer taraftan bir fay kırığından süzülen su, ısınan su-
yun basıncından ve rakımdan dolayı farklı bir alanda yine fay hatları yardımıyla boşalım
göstermektedir.
Isının Taşınması: Yeraltında hapsolan ısı kaynağı, kar sularının erimesi veya yağmur
sularıyla beraber göl ve akarsu yataklarından, deniz tabanından sızan sularla sıcaklığını
yeryüzüne taşımaktadır.
Rezervuar Yapısı: Yeryüzü hiç durmadan bir hareket ederken yeryüzündeki kara par-
çaları levha denilen büyük kaya bloklarının üzerine oturmuştur. Levhaların hareket etme-
si sonucu, katı blok içerisinde kıvrılmalar, kırılmalar oluşmakta ve bu alanlarda boşluklar
meydana gelmektedir. Bu boşluklar akışkanlarla, meteorik veya fosil sularla dolmaktadır.
Bu sulara rezervuar denilmektedir. Rezervuarın yapısı ve büyüklüğü, termal suyun tu-
tulmasını ve debisini etkilemektedir. Rezervuarın aynı zamanda magma ile olan temas
yüzeyi de suyun sıcaklığını ve basıncını da etkilemekte; basınç değişimi de jeotermal su
elde edimini etkilemektedir. Bu alanları besleyen su miktarı ve suyun çıkışı arasında bir
denge kurularak jeotermal kaynağın sürdürülebilirliği sağlanmalıdır.
Toprak ve Kayaç Yapısı: Yüzey sularının yeraltına geçebilmesi için, öncelikle toprak-
tan süzülmesi gerekmektedir. Üst toprak yapısından geçen meteorik sular, toprağın altın-
daki kayaçlardan da süzülerek rezervuara toplanmaktadır. Bu süzülmeler sırasında gerek
topraktan gerekse kayaçlardan bünyesine organik ve inorganik maddeleri toplamaktadır.
Rezervuarda ısınan akışkan, içerisindeki ağır metalleri bırakarak yukarıya doğru hareket
etmektedir. Rezervuarın içerisindeki sıcaklığa bağlı olarak akışkan buhar veya sıvı hâlde
yeryüzüne çıkmaktadır. Yeryüzüne çıkarken buralardaki toprak ve kayaçlarla ve soğuk
yüzey sularıyla etkileşime girerek yeni minarelerin oluşması gerçekleşmektedir. Yeraltı bir
kaynaktan çıkan suyun termal su olarak kabul edilebilmesi için sıcaklığının en az 20°C
olması ve bileşiğinde çeşitli mineralleri (natriyumklorit, magnezyum, kalsiyum vb.) ba-
rındırması gerekmektedir. İşte yeraltından çıkan, belirli sıcaklığa sahip olan ve içerisinde
çeşitli mineraller olan bu sular bir yandan eklem ve kas hastalıkları gibi çeşitli hastalıkları
tedavi edici olarak kabul edildiği gibi aynı zamanda sıcak mineralli sular kişilerin gevşe-
mesini ve rahatlamasını da sağlamaktadır.
SPA
“Sudan Gelen Sağlık” anlamına gelen SPA (Salus Per Aquam) Romalılardan bugüne kadar
uygulanan su terapilerine verilen isimdir ve bir anlamda sular ile yapılan bakım anlamı
taşımaktadır. SPA, kişinin sağlıklı olma durumlarının devamına hizmet eden uygulama-
lardan biri olup su ve çamur terapileriyle birlikte sıcak su havuzu, çeşitli masaj terapileri,
aroma terapiler, güzellik ve bakım uygulamaları gibi sağlığa ilişkin kür hizmetleri veren
tesislere verilen isimdir. SPA, su ile iyileşme, suyun kullanımından gelen sağlık, suyun sı-
cak, soğuk ve farklı biçimlerde uygulanmasıyla akıtma, damlatma, duşlama ve püskürtme
gibi uygulamaları ile kazanılan dinlenme, ferahlama rahatlama ve zinde olma hissinin ve
doyumunun yaşandığı tamamlayıcı terapi anlamında kullanılmaktadır.
Avrupa SPA Birliği (ESPA), Spanın, fiziksel tedaviler için bölgesel tedavi edici merkez-
ler olduğunu ve yakınında mineralli su kaynağı olması gerektiğine vurgu yaparken Ulusla-
rarası SPA Birliğini (ISPA), SPA için mutlaka mineral ve termal sulara ihtiyaç olmadığını,
Spanın kişinin genel iyilik hâlini, zihin, beden ve ruhun yenilenmesini sağlayan çeşitli
profesyonel hizmetlerden oluştuğunu ifade etmektedir (Popescu vd., 2015: 243). Nitekim
ilerleyen bölümlerde açıklandığı gibi pek çok SPA uygulamasında termal mineralli sulara
ihtiyaç duyulmamaktadır.
SPA hizmetleri esas olarak destek amaçlı sağlık ve spor hizmetlerinin bütününden
oluşmaktadır. SPA hizmetleri kişinin su uygulamaları, çeşitli materyaller ve SPA persone-
linin uygulayacağı konsültasyonlar aracılığıyla sağlık açısından dengeye ulaşmak amacıy-
la yararlandığı uygulamalardır (Sekliuckiene ve Langviniene, 2009: 506).
SPA aynı zamanda Belçika’da sıcak mineralli su kaynakları olan küçük bir yerleşim
alanının da adıdır. Eski Romalı askerlerinde uzun yürüyüş, çarpışma ve savaşlar sonrası
oluşan ağrı ve sancıları buradaki kaynakların dindirdiğini keşfetmişlerdir. Sözcüğün diğer
bir kaynağı Güney Belçika’da konuşulan eski Wallon dilindeki çeşme anlamındaki “espa”
sözcüğü olabilir. Bundan önce İngilizce’deki Spaw ve sonra bugün kullanılan sözcük SPA
türemiştir (http://www.spaturkey.com).
Eski Mısır inanışına göre; tanrılar, suyu insanların kötülüklerden arınması ve
sıcak havalarda serinlemesi için yaratmıştı. Bu dönemde suyun insanı rahatlattığı,
sakinleştirdiği ve kötülüklerden uzak durmasını sağladığına inanılıyordu. Dünya tarihinin
en eski uygarlıkları olarak kabul edilen ve yerleşim yerleri açısından deniz ve yer altı su
kaynaklarının bol olduğu Roma ve Yunan Uygarlıklarında ise banyo ve vücut bakım
kültürünün oldukça gelişmiş olduğu görülmektedir (Bozok, 2006: 63). SPA hizmetleri
içerisinde önemli yer tutan masajın bilinen ilk uygulamalarının ise İÖ 3000’lü yıllarda Çin
ve Hindistan’ da yapıldığı bilinmektedir. O dönemden günümüze masaj, günlük yaşamda
rahatlama ve gevşeme amacı ile uygulanan bir etkinlik olarak kabul edilmektedir. İlk
kez bu şekilde ortaya çıkan Spalar zaman içerisinde toplumların yaşantısındaki yerini
ve önemini korumaya devam etmiştir ve günümüze kadar gelmiştir. Örneğin, Avrupalı
zenginler sağlık amacıyla medikal Spalara, mineralli kaplıcalara ve deniz kenarlarına ilgi
göstermişlerdir. Bu varlıklı bireyler aynı zamanda tıbbi yardım almak amacıyla tanınmış
tıp okullarına da seyahat etmişlerdir. Bu durum 18 ve 19. yy’da özellikle Fransa’nın
güneyindeki SPA kasabalarının sağlık kürleri, Güney ve Kuzey Avrupa’nın soğuk iklim
koşullarından kaçanlar için popüler olmasıyla devam etmiştir.
Türklerde ise SPA kavramı 21. yüzyılda ifade edilmeye başlanan bir kavram olmakla
birlikte aslında geçmişi çok eskilere dayanmaktadır. Orta Asya’dan Anadolu’ya göç eden
Türkler, geleneksel Türk banyosunu Yunan ve Roma geleneğiyle birleştirerek kendi kültür
ve mimari anlayışlarını yansıttıkları ve tüm dünyada tanınan Türk hamamlarını yarat-
mışlardır. Bu hamamlar; sadece temizlenmek amacıyla değil, aynı zamanda insanların
gevşemelerine, dinlenmelerine, çeşitli masaj terapileriyle rahatlamalarına olanak sağlayan
yerler olarak kullanılmıştır. Günümüzde hâlâ Türk kültürü içerisinde yer alan hamamlar
sadece banyo için kullanılmamakla birlikte günümüz SPA anlayışıyla örtüşür şekilde çe-
şitli masajlar uygulanmakta, insanların bir arada olabildiği ve/veya dinlenebildiği, rahat-
ladığı yerler olarak kullanılmaktadır.
SPA, aslında hamam geleneğinin modernize edilmesi, her yerde kullanılabilir hâle
getirilmesi ve kapsamının genişletilmesiyle ilgilidir. Termal başlığı altında ifade edildiği
üzere yüzyıllar öncesinde; insanlar temizlenmek, dinlenmek, rahatlamak için termal su-
ları kullanmış, termal suların bulunduğu yerlerde sağlıklarına kavuşmaya, güzelleşmeye,
dinlenmeye ve zinde olmaya çalışmışlardır. Eski çağlarda SPA, termal, havuz ve hamam
gibi kavramlar aynı şeyi ifade ederken günümüzde birbirlerinden farklı özellikler göster-
dikleri görülmektedir.
Hamam ve spaların mimari yapısı benzer olduğu gibi, hamamlarda olan pek çok uy-
gulamayı ve daha fazlasını SPA sistemi içerinde görmek mümkündür. Spalar; hamamlarla
kıyaslandığında, SPA merkezlerinin temel yapısını hamam kültüründen aldığını ancak
daha modernize ve daha fazla hizmetin sunulduğu tesisler olduğunu söylemek mümkün-
dür. Bu duruma sıcak-soğuk su, buhar, mermer (taş), temizlik/arınma (kese, köpük ban-
yosu vb.), gevşeme, rahatlama, vücut bakımları (kil, yosun, çamur, bitkisel yağ ve bitki
bakımları vb.), masaj (selülit, drenaj, gevşeme, tedavi vb.) örnek olarak verilebilir. Spa
merkezleriyle Türk hamamının genel yapısı arasındaki benzerliği Şekil 2.5 ve Şekil 2.6’da
görmek mümkündür.
Şekil 2.5
Haseki Hamamının mimari yapısı
Külhan Külhan
Erkekler
Girişi
Soyunmalık Soyunmalık
Ilıklık Sıcaklık Ilıklık
Sıcaklık
Kadınlar
Girişi
Tuvaletler Tuvaletler
Kaynak: http://www.nuveforum.net/1723-genel-kultur-h/252256-hamam/
Şekil 2.6
Bir SPA merkezinin genel görünümü
SPA GİRİŞİ
SPA Pasansörü Otel Lobisine
Spor Mağazası Resepsiyon Seminer Odası

ve Bekleme
Güzellik Salonu Berber Salonu
GİRİŞ ve SPA ÖNCESİ Ön Büro

GEÇİŞ ZONU
Yönetim
ISLAK SPA ZONU (KADIN) Soyunma, Soyunma, ISLAK SPA ZONU (ERKEK)
WC ve duşlar KURU EGZERSİZ ZONU WC ve duşlar
Depo
Hamam pavyonu Rest. Vit Aerobik sınıfları Rest. Vit Hamam pavyonu
break Bar break Bar
Egzersiz/jimnastik
Çatı ışıklığı Çatı ışıklığı
Sauna, Sauna,
Jakuzi havuzu vb. buhar, masaj, Havuz alanı Jakuzi havuzu vb.
buhar, masaj,
bitki maskesi, bitki maskesi,
lif vb. lif vb.
Dış mekan Dış mekan
masaj alanı ISLAK SPA ZONU masaj alanı
DIŞ MEKAN REKREASYON ALANI
Açılabilir skylight’lı iç havuz ya da ayrı açık havuz (kulvarlı, su aerobiği, su topu, su voleybolu vb. için), jakuzi havuzları,
güneşlenme terası, golf, tenis, squash, kriket, jogging, bisiklet, gezinti vb. etkinlikler
Kaynak: Başa, 2009: 215.
Spalar, kozmetik uygulamaları ve güzellik uygulamalarını su ve sağlıkla kombine etmeye

çalışan su uygulamaları dışında; masaj, terapi gibi uygulamaların da gerçekleştirildiği sağlık
kompleksleridir. Kapsamı hamam kültüründen oldukça geniş olan merkezi Kanada olan ve
Amerikan anlayışının hâkim olduğu bir kuruluş olarak kurulan ISPA (International SPA As-
sociation-Uluslararası SPA Birliği), SPA ile ilgili 10 tanım kümesi vermektedir (Register, 2006):
1. Sular
2. Yiyecek, Gıda, Diyet ve Beslenme
3. Hareket, Egzersiz ve Fitness
4. Dokunma, Masaj ve Beden Hareketleri
5. Zihin – Beden – Ruh
6. Estetik – Cilt Bakımı – Doğal Güzellik Acentaları
7. Fiziksel Alan – Klimatoloji – Global Ekoloji
8. Sosyal / Kültürel, Sanatsal Değerler, SPA Kültürü
9. Yönetim, Pazarlama ve İşletme
10. Zaman, Ritim ve Döngü
SPA Tatilleri: Amerikan Seyahat SPAya ilişkin verilen 10 tanım kümesinden de anlaşılacağı gibi SPA hizmetleri bir nevi
Birliği (USTA, www.ustravel.org) terapi özelliği taşımaktadır. Bu terapi; fiziksel, zihinsel, ruhsal, çevresel ve sanatsal ögeleri
tarafından yapılan bir araştırmada
turistlerin %54.0’ünün seyahatleri içeren bir bütün olarak ele alınmaktadır. Dinlenmek ve rahatlamak amacıyla SPA merke-
sırasında SPAya gitmek istedikleri zine gelen kişiler için her şey bu esasa göre hazırlanmaktadır. Çünkü sağlıklı bir bedene
ortaya konmuştur. Turistlerin üçte
biri 5 yıl öncesiyle kıyaslandığında sahip olmak için fiziksel, sosyal ve zihinsel yönden aktif olmak gerekmektedir. Dolayısıyla
SPAya, dinlenebilecekleri, beden, duygu, zihin ve ruh bir bütün olarak tedavi edilmeli, rahatlatılmalıdır. SPA merkez-
eğlenebilecekleri ve
yenilenebilecekleri yerler olarak lerinde girişten itibaren mistik kokular, sakin bir müzik, kalabalıktan uzak dekor, gevşetici
daha fazla ilgi duyduklarını kokular ilk andan itibaren kişilerin ruhsal olarak rahatlamalarına zemin hazırlamaktadır.
ifade etmişlerdir. SPA tatiliyle
ilgilenenler en fazla (%40.0) 35-
Keyifli egzersizler, sağlıklı ve dengeli diyet programları, lüks dinlenme imkânları ve stres-
54 yaş arasındayken bunu 18-34 le baş etme konusundaki eğitimler, kişilere yenilenme imkânı sunmaktadır. Günümüzde
(%37.0) yaş arasında olanlar takip SPA merkezleri misafirlerine, tesise geldikleri durumlarından çok daha iyi hissettirecek
etmektedir. Wellness Resource’e
göre (www.wellnessresource. kişisel sağlık ve dinçlik programları sunmaktadırlar. SPA, kişi için sağlıklı yaşam süresini
com) Resort otellerin %93.0’ü nasıl artırabileceğini öğrenmesi ve öğrendiklerini normal yaşamına döndüğü zaman uy-
ve üst düzey otellerin %50.0’si
SPA müşterilerine SPA hizmeti gulaması konusunda motive olabileceği rahat ortamlar sunmaktadır (Supapol, 2007: 6-7).
sunmaktadır. SPA merkezlerinin iç ve dış görünüşü, atmosferi, temizliği ve aydınlatmasının yanın-
da içerisinde bulunması gereken temel bazı alanlar vardır. Bir SPA merkezinde öncelikle
müşterilerin karşılanacağı resepsiyon ve karşılama alanı ile sıralarını bekleyecekleri bir
bekleme salonu bulunmalıdır. Bu alanlar, müşterinin işletme ile ilk temasını sağlayan
alanlar olduğundan bu alanların dekorasyonu ve atmosferi büyük önem taşımaktadır.
Erkekler ve kadınlar için ayrılmış, müşterilerin ihtiyaçlarına cevap verebilen alanlar ve
hijyenik soyunma odaları, uygulamaların gerçekleştirileceği ıslak ve kuru tedavi odaları
ile içerisinde vitamin barlar bulunan rahatlama odaları bulunmalıdır. SPA merkezlerinde
temel olarak bulunması gereken alanlar şöyledir (Başa, 2009: 214-216):
• Resepsiyon bankosu ve karşılama alanı
• Bekleme salonu
• İdari ofisler
• Erkek ve kadın soyunma odaları
• Kuru tedavi odaları
• Islak tedavi odaları
• Rahatlama odaları
• Kafe- vitamin bar
Bununla birlikte SPA merkezlerinde isteğe bağlı olarak meditasyon alanları, fitness ve
aerobik salonları, yüzme havuzları ve su sporları, güzellik salonu, hizmet alanları (çama-
şırhane vb.) ve depolama alanları da bulunmaktadır (Başa, 2009: 214).
Suyun kullanıldığı pek çok farklı kür uygulaması ilerleyen bölümlerde açıklanmakla
birlikte en yaygın olarak bilinenleri; Balneoterapi, Talasoterapi ve Hidroterapi uygulama-
larının da açıklanması faydalı olacaktır. İlk olarak Fransa’da ortaya çıkan ve daha sonra
Akdeniz çanağında yer alan ülkelere yayılan Talassoterapi Fransız orijinli bir SPA uygu-
laması olarak kabul edilmektedir. Talassoterapi, deniz suyu ve deniz iklimi ile yapılan kür
olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda gerçekleştirilen her türlü su ve çamur uygulaması
SPA hizmetleri kapsamına girmektedir. Talassoterapi, deniz kenarında belli bir süre kal-
mak ve bu sırada bölgeye has iklimsel faktörler, deniz, kum, güneş banyosundan yarar-
lanılması anlamına gelmektedir. Talassoterapi kürlerini diğer uygulamalardan ayıran en
önemli özellik kür uygulaması sırasında sadece deniz suyu kullanılmasıdır (Cirik, 2005:
47). Toprak, su, iklim gibi doğal kaynakların kullanıldığı terapi yöntemi olarak tanımla-
nan Balneoterapi bir tür banyo şeklidir. Balneoterapi, doğal tedavi unsuru olan termal
ve/veya mineralli suların, peloidlerin ve gazların, yöntem ve dozları belirlenmiş, banyo,
paket, içme ve inhalasyon (soluma) uygulamaları şeklinde, düzenli aralıklarla tekrarlana-
rak kullanılmasıyla, belirli bir zaman diliminde ve kür tarzında gerçekleştirilen bir uyarı -
uyum tedavisidir (Karagülle ve Doğan, 2002: 5). Hidroterapi ise su içi egzersiz uygulama-
larını anlatmaktadır. Her birey için özel olarak düzenlenen, eğitimli ve kalifiye personelin
gözetiminde ve ideal olarak amaca uygun inşa edilmiş havuzlarda gerçekleştirilen, kas ve
iskelet fonksiyonlarını geliştirme ve iyileştirme amaçlı bir havuz tedavi programıdır.
SPA hizmetlerinin tarihçesi, psikolojik etkileri, suyun SPA terapilerindeki önemi, SPA terapi
çeşitleri, SPA ve sağlık konusunda daha detaylı bilgi edinmek için Jane Crebbin-Bailey, John
Harcup ve John Harrington’un (2005) ‘The SPA Book–The Official Guide to SPA Therapy’
isimli kitabına bakabilirsiniz.
SPA HİZMETLERİ VE SINIFLANDIRILMASI

Kapalı alanlarda sunulan SPA hizmetleri ve bu hizmetlerin uygulanışı profesyonellik ge- SPA endüstrisinin profesyonel bir
organizasyon hâline gelmesini
rektirmektedir. Çünkü SPA hizmetleri oldukça geniş bir yelpazeye ve farklı uygulamalara sağlayan Uluslararası SPA Birliği
sahiptir. Farklı mekânlarda, farklı tasarımlarla hazırlanmış olan alanlar farklı SPA hiz- (ISPA) 1991 yılında kurulmuş,
83 ülkeden 3200’den fazla sağlık
metleri sunmak üzere müşterilerini beklemektedir. SPA merkezlerinde sunulan hizmetler ve SPA merkezinin üyesi olduğu
bir birliktir. ISPA, uluslararası
değişmekle birlikte çeşitli terapiler (thalassoterapi, klimaterapi, balneoterapi, hidroterapi, standartlarda en iyi hizmetin
aromaterapi), banyo uygulamaları (sıcak banyo, soğuk banyo, kontrast termal banyolar, verilebilmesi, SPA tesislerinin,
personelinin ve uygulamalarının
buhar banyosu, bitkisel banyolar, çamur banyoları, gaz banyoları), çeşitli duşlar (soğuk/ denetim ve sertifikasyonunu
sıcak duş, afüzyon duş, jet duş, hortum), sauna, vücut sarma (bitkisel sarma uygulama- sağlayan, endüstriye kalifiye iş
gücü sağlanması amacıyla kurulan
ları, çamur sarma uygulamaları), masaj uygulamaları (reiki, refleksioloji masajı, sıcak taş profesyonel bir kuruluştur. ISPA
tarafından onaylanan merkezlerde
masajı, thai masajı, aromaterapi masajı gibi) hizmetleri verilmektedir. Bazı büyük SPA profesyonel masörler, beslenme
merkezleri bu hizmetlerin tamamını verebilirken bazı SPA merkezleri de belirli bir ya da uzmanları, wellness eğitmenleri
ve terapistler çalışmaktadır. Ayrıca
birkaç hizmeti vermektedir. Ancak hangi hizmet verilirse verilsin konunun uzmanlarına üye kuruluşlarda kullanılan tüm
araç, gereç ve malzemeler lisanlı ve
ihtiyaç duyulmaktadır. izinli ürünlerden oluşmakta; ISPA
Bu açıdan bakıldığında SPA merkezleri Uluslararası SPA Birliği tarafından aşağıdaki kendi bünyesinde gerçekleştirdiği
çalışmalarla SPA endüstrisine bilgi
şekilde sınıflandırılmaktadır: sağlamaya da çalışmaktadır.
Kulüp SPA
SPA hizmetinin bir tesis içerisinde, sadece tesise üye olanlara ya da tesisi günübirlik kul-
lanmak isteyenlere verildiği yerlerdir. Üyeler ya da tesisi günlük olarak kullanalar kulüp
spalarda sıcak su havuzu, çeşitli masaj terapileri, aroma terapiler, güzellik ve bakım gibi
sağlık kür hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Bu açıdan bakıldığında kulüp spalar kul-
lanıcılarına SPA hizmetlerinin pek çoğunu aynı anda sunabilmekte, üyeler istedikleri SPA
türlerinden arzu ettikleri şekillerde yararlanabilmektedir. Kuzey Amerika’daki kulüp spa-

larda fitness unsuru ön plana çıkmakla birlikte kulüp sapanın içerisinde masaj, sauna ve
yüzme havuzları da bulunmaktadır (O’Fallon ve Rutherfor, 2011: 46).
Kruvaziyer SPA
Üzerinde birçok konaklama, yeme-içme, eğlence seçenekleri bulunan, yüksek hizmet
standartlarına sahip, programlanmış belirli rotalarda turistik amaçlı olarak çalışan, bu
açıdan bakıldığında bir otelde var olan tüm imkânlara ve hatta fazlasına sahip olduğu için
yüzen oteller olarak da ifade edilen kruvaziyerlerin en belirgin özelliği turistlere yüksek
düzeyde konfor sunmalarıdır. Bir kruvaziyer gemide wellness hizmetleriyle birlikte sunu-
lan SPA hizmetlerinde kruvaziyer turistlerinin bütüncül bir seyahat deneyimi yaşaması
hedeflenmekte, turistlere seyahatleri sırasında dinlenme, rahatlama ve gevşeme imkânı
olarak sauna, masaj ve çeşitli terapi uygulamalarından oluşan çeşitli SPA hizmetleri veril-
mektedir. Kruvaziyer gemilerde sunulan SPA hizmetlerinin çeşitliliği genellikle kruvazi-
yer geminin imkânlarıyla doğru orantılıdır.
Günlük (Day) SPA

En yaygın SPA türü olan Day SPA hizmetleri profesyonelce yönetilen günlük bakım uy-
gulamalarından oluşmaktadır. 1990’lı yılların başında popüler olmaya başlayan Day SPA
merkezlerinin günlük yaşamın stresinden uzaklaşmak isteyen, stresli işlerde çalışan bi-
reyler tarafından daha fazla talep gördüğü bilinmekle birlikte, sadece dinlenmek ve/veya
güzellik-zindelik amacıyla kullananlar olduğu da bilinmektedir. Day SPA hizmetlerinin
sunulduğu merkezlerin genellikle insanların kolay ulaşabileceği şehir merkezlerinde ol-
duğu gözlemlenmektedir. Day SPA merkezlerinde kullanıcılar birkaç saatlik kısa süreli
hizmetler alabildiği gibi, bir günü kapsayan paket hizmetler de alabilmektedirler. Dünya
genelinde Day SPA hizmetleri sunan merkezler olmakla birlikte çeşitli otellerin bu hizmeti
sunmak için otellerini işletmelerinde kalmayanlara da açtıkları görülmektedir. Day SPA
hizmetlerinin sunulduğu merkezlerde en az iki tane yüz ve iki tane vücut bakım kabinini,
bir masaj kabini, dinlenme odası, danışma odası ve çay barının bulunması gerektiği ifade
edilmektedir. Diğer taftan büyük tesisler sauna, yüzme havuzu, fitness alanları da bulun-
durabilmektedir. Avustralya SPA Birliği (ASPA-2006)’ ne göre Day spaların sahip olması
gereken özellikler şöyledir:
• Temiz, güvenli, sakin ve bakımlı bir çevre
• Kişiye özel uygulamaların yapılacağı özel uygulama odaları
• Erkekler ve kadınlar için duşlar ve soyunma odaları
• Çeşitli beden ve numaralarda SPA bornoz ve terlikleri
• Uzman terapist ve estetik uzmanları
• Uzmanlar tarafından bilinen ve kullanılan özel SPA ürünleri
• Özel masajlar
• Vücut uygulamaları (Selülit giderme, kese, ayak bakımı vb.)
• Yüz uygulamaları
• Aromaterapi
• Hidroterapi veya buhar ve sauna
• Beslenme danışmanlığı / kilo yönetimi veya özel eğitimci / yoga / meditasyon veya
SPA mutfağı
• Opsiyonel olarak full saç bakım salonu, manikür-pedikür.
Destinasyon SPA
Destinasyon spalarda fiziksel sağlık ve eğitim amaçlı, insanların fiziksel gereksinimlerini
dikkate alarak profesyonelce yönetilen hizmet programları ile yerinde konaklama yapıl-
ması yoluyla kişinin yaşam şeklinin gelişimine ve sağlığın artırılmasına yönelik hizmetler
sunulmaktadır. Destinasyon SPA hizmetlerinde kişinin gereksinimleri ön planda tutul-
makta ve kişiye özel hizmet sunulmaktadır. Day SPA uygulamalarında kişi SPA merke-
zinden belirli bir süre yararlanmakta ve evine dönmektedir. Diğer bir ifadeyle, Day SPA
uygulamalarının gerçekleştirildiği yerlerde konaklama hizmeti sunulmamaktadır ancak
Destinasyon SPA hizmetleri konaklamayı da kapsamaktadır. Bu açıdan bakıldığında Des-
tinasyon SPA, su ve kalifiye personel yardımıyla tarafından bütüncül olarak beden, ruh
ve zihin sağlığını sürdürülebilir bir şekilde arttırabilmek için uygulamaların sunulduğu
otelleri barındıran yerleşkelerdir (Illing, 2009: 29). Tanımdan da anlaşıldığı üzere SPA
hizmetlerinin sunulduğu yerin Destinasyon SPA olarak değerlendirilebilmesi o bölgede
çekirdek hizmet olarak SPA hizmetinin sunulması ve bölgenin SPA hizmeti sunma amaçlı
planlanmış olması gerekmektedir. Buradaki müşteri sadece SPA müşterisidir ve burada
uygulanacak programa katılımı baştan kabul etmiştir. Bu bölgelerde bulunan otellere Day
spada olduğu gibi harici otel müşterisi alınmaz. Kilo verme, stresten arınma, kas geliştir-
me, sağlıklı beslenme amaçlıdır. Lezzetli ve düşük kalorili SPA menüsü, doğada egzersiz
yapma ve rekreasyon olanakları, yaşam tarzı konularında toplantılar ve tıbbi testler uygu-
lama alanlarıdır (Hannelore ve Reinhard, 2003: 3).
Medikal SPA
Medikal spalarda öncelikli amaç kişilere tıbbi uygulamaların sunulmasıdır. Dolayısıyla
medikal SPA bir sağlık kliniği ile bir Day spanın birleşiminden oluşan doktor denetimi-
ni gerektiren uygulamaları içermektedir. Medikal spanın amacı; öncelikle geniş kapsamlı
sağlık ve wellness bakımları, hastalığın etkilerini azaltma, iyileşme, yaşam kalitesini arttır-
ma ile geleneksel SPA hizmetleri ve tamamlayıcı tedavilerin bütünleştirildiği bir ortamda
sağlamaktır. Müşterilerin toptan tıbbi bakım ve tedavi istemeleri sayesinde spaların büyük
gelişme göstermesi beklenmektedir. Medikal SPA uygulamalarının gerçekleştirildiği mer-
kezler, merkezi kullananların ihtiyaçlarına göre planlanmakta, sağlık profesyonelleri tara-
fından arınma, detoks, selülit tedavileri, anti-ageging uygulamalar, diyet uygulamaları, cilt
bakımı, akupunktur, botoks gibi hizmetler sunulmaktadır.
Termal SPA
Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, termal veya deniz suyu ile gerçekleştirilen
hizmetleri ve hidroterapi uygulamalarını kapsamaktadır. Diğer SPA türlerinden farklı ola-
rak termal SPA uygulamalarında kullanılan su termal sulardır ve termal SPA kapsamında
termal su kullanılarak kişilere su terapileri uygulanmaktadır. Termal SPA uygulamaların-
da termomineral su havuzlarında gerçekleştirilen egzersizlerle bireylerin kas-iskelet siste-
mi rahatsızlıklarının azaldığı, hareket kabiliyetinin arttığı, eklem hareketlerinin rahatladı-
ğı, kasların güçlendiği bilinmektedir.
Mineral SPA
İnsanların rahatlama, gevşeme, dinlenme, zinde ve canlı olma ihtiyaçlarının mineralli su-
lar aracılığıyla karşılandığı SPA türüdür. Bu tür SPA uygulamalarında, SPA içerisinde yer
alan bazı uygulamalar yerine sadece mineralli suların kullanılması söz konusudur. SPA
uygulamaları sırasında mineralli suların kullanımı gerektiğinde bu tür SPA merkezlerinin
doğal mineralli su kaynaklarının yakınında yer alması gerekmektedir.
Resort SPA
Amerika kökenli olan Resort SPA, bir tatil yeri veya otel içinde yerleşik şekilde profesyo-
nelce yönetilen SPA hizmetlerinin, sağlık ve iyileştirme ünitelerinde SPA mutfağı menü
seçeneklerinin günlük veya daha uzun süreli sunulmasıdır. Ayrıca misafirler sunulan hiz-
metlerden bir ya da birkaçını alabilmektedir. Resort spalarda ya da büyük SPA merkez-
lerinde sunulan hizmetler SPA Menüsü adı altında Tablo 2.1’deki şekilde sunulmaktadır.
Tablo 2.1 Sıcak Soğuk Su Dokunma Rahatlama

Resort SPA
merkezlerinde Hidroterapi
Uygulanan Bir SPA Yüzdürme
Menüsü Örneği Havuz
Sauna
Hidro Duşlar
Kaynak: www. Buhar
Jet Duşlar Tepidarium
ipekcaldemir.com Aromatik Bitkisel Masaj
Macera Duşları Meditasyon
Banyolar Buz Çeşmesi Sarmalı Terapiler
Afüzyon Duşları Ses Terapisi
Kuru Sıcak Yüzdürme Buz Odası Tuz/Sabun Peeling
Jakuzi Duşları Renk Terapisi
Kum Terapisi Çakra Terapisi
Suda Meditasyon Zen Bahçesi
Tepidarium: Tepidarium Japon Tuz Banyosu
Su Sesi Terapisi
Romalılar tarafından termal Türk Hamamı
banyolarda kullanılan, sıcak
Kneipp Terapi
ve soğuk banyolar arasına Watsu
yerleştirilmiş, 39°C ısıda Reflekseloji Küveti
gevşemeyi sağlayan ılık odalardır.
Japon kültüründe önemli yere
sahip olan Zen Bahçesi ise Uluslararası SPA Birliği tarafından genel olarak sekiz farklı SPA çeşidi olduğu ifade
bambu, zen heykelleri ve su
kanalları ile çakıl, kaya, çimen gibi
edilmekle birlikte literatürde daha farklı SPA çeşidini de görmek mümkündür. Bazı ülke-
doğal unsurları içeren, bahçede lerde uygulanan ve henüz Türkiye’ de çok fazla bilinmeyen bazı SPA türleri şöyledir: Cos-
bulunan her objenin bir anlamının MediSpa, Dental SPA, Adventure SPA, Eco SPA, Family SPA, Cultural SPA, Urban SPA,
bulunduğu ve bu sayede insanları
rahatlatan bahçelerdir. Residental SPA, Inn SPA, Hospital SPA, Yoga SPA vb. (Erfurt vd., 2009: 35-38).
Sizce birbirinden farklı pek çok SPA türünün olmasının nedeni nedir?
2
Kaplıca
Kaplıcaları ve kaplıcaların özelliklerini açıklamadan önce Türkçede birbiri yerine kulla-
nılan ve genel olarak karıştırılan kaplıca ve ılıca kavramlarını açıklamak faydalı olacaktır.
Kaplıca, yer yüzeyinde topraktan kaynayan ve çeşitli hastalıkların tedavisinde yararlanılan
kaynak sular olan şifalı sulardan yararlanmak üzere yapılan tesisler olarak tanımlamak-
tadır (Şimşek, 2003: 27). Ilıca, üzeri açık olan ve banyo yapmak üzere faydalanılan şifalı
sulara denilmektedir. Şifalı sulardan yararlanmak üzere, kaynarcaların çevresinde kurulan
hamam ve termal tesisler kaplıca olarak adlandırılmaktadır (Doğanay, 2001: 259-260).
Türkiye’de termal suların kullanımı, öncelikle kaynak üzerine ya da yakınına “hamam”
kurulan tesislerle başlamış; havuz, özel banyo, konaklama tesislerinin yapımıyla gelişme
göstermiştir (Tuncel ve Doğaner, 1992: 47-60).
Türkiye’deki en eski kaplıca Kaplıca tedavisi 18. yüzyıla gelinceye dek, çeşitli uygarlıklar tarafından birçok sağ-
kalıntıları Roma ve Bizans lık sorunu ile ilgili olarak geleneksel olarak bir tedavi, korunma ve rehabilitasyon yön-
dönemlerinden kalmadır.
Alexandria Troas (Kestanbol) ve temi savaşlarda yaralananların ve hastaların tedavisi için kullanılmıştır. Benzer şekilde
Hierapolis (Pamukkale) kalıntıları Anadolu’da yer alan kaplıcalar da geçmişte tedavi ve spor amacıyla kullanılmıştır. İler-
Roma, Yalova- Kurşunlu hamamı
Bizans Dönemi’ne aittir (Doğaner, leyen zamanlarda ise değişen koşullara bağlı olarak su analizleri ve hidrolojik analizleri
2001: 75). yapılarak daha bilimsel ve denetimli biçimde su ve çamur terapileri ve tedavileri için kul-
lanılmaya başlamıştır.
Kaplıca tedavisi, termal ve mineralli suların, banyolar şeklinde doğal olarak yeryüzüne
çıktıkları yerlerde kurulan tesislerde (kaplıcalarda), değişik hastalıkların tedavisinde
sezgisel olarak kullanılmasıyla gelişen ve geleneksel hâle gelerek günümüze kadar
ulaşan bir tedavi yöntemidir (Karagülle, 2002). Kaplıcaların tedavi edici etkisi içinde
mineral bulunan suların deri yoluyla emilmesi ve aynı zamanda çevresel faktörlerle
sıcak suyun yarattığı termal etkiyle gerçekleşmektedir. Mineralli suların kaplıcalarda
uygulanması balneoterapi, banyolar (termal tedavi havuzu, küvet banyoları, tedavi
duşları, lokal banyolar, egzersiz havuzu), içme, soluma (inhilasyon) ve çamur kürleri
şeklinde uygulanmaktadır.
Kaplıca tedavileri genel olarak kür şeklinde uygulanmaktadır. Kür (İngilizce cure), te-
davi, iyileştirme anlamında kullanılan bir terimdir. Kaplıca ve içme kürlerinde sıcak ve
soğuk mineralli sular doğrudan kullanılırken, çamur kürlerinde çoğunlukla kil oranı yük-
sek topraklar sıcak kaplıca suyu ile karıştırılıp çamur haline getirilerek kullanılmaktadır.
Kaplıca ve içme kürlerinde suyun sıcaklığı belirleyici olmaktadır. 30 °C ve daha yüksek
sıcaklığa sahip sular kaplıca suları olarak nitelendirilirken daha düşük sıcaklığa sahip
içilebilen mineralli sular içmece olarak nitelendirilmektedir. 20 °C’ den düşük sıcaklığa
sahip sular soğuk; 20-28 °C sıcaklığa sahip sular ılık; 36-42 °C sıcaklığa sahip sular sıcak
sular; 42 °C’den yüksek olanlar ise çok sıcak sular olarak sınıflandırılmaktadır (Doğanay,
2001: 259-260).
Genel olarak tedavi amacıyla kaplıcalardan belirli kurallara uyarak yararlanma anla-
mına gelen kür uygulamalarında; mineralli su ve çamur uygulamaları açık, kapalı ve kom-
pakt kürler olarak uygulanmaktadır. Bunlar içerisinde kapalı kürler tedavi edici açık ve
kompakt kürlerin ise sağlığı koruma ve geliştirmeye yöneliktir. Çünkü kapalı kürler has-
tane koşulları altında iyi izlenmesi gereken kürlerdir ve ağır seyirli olguların tedavisinde
kullanılmaktadır. Açık kürlerde ise kişi otel koşullarında konaklamakta ve daha çok hafif
seyirli olgularda kullanılmaktadır. Kompakt kürlerde ise aynı rahatsızlığa sahip olan 7-18
kişilik gruplara kür uygulaması gerçekleştirilmektedir (Karagülle, 2002: 16).
Kapalı kür uygulamaları başta olmak üzere tüm kür uygulamalarında profesyonel
destek alınması gerekmektedir. Nitekim kaplıcalarda kullanılan doğal mineralli sulardan
kişinin en üst düzeyde fayda sağlayabilmesi için mineralli sular içerisindeki eriyiklerin ve
suların hangi sıcaklıkta olduğunda kişinin sağlığına iyi geleceğinin belirlenmesi gerek-
mektedir. Burada kişinin kür uygulamasını aldığı yerdeki suyun, nemin ve iklimin sağlığı
üzerindeki etkilerini bilerek hareket etmesi önemlidir. Özellikle kapalı kür uygulamaları
söz konusu olduğunda yani hastalığı tedavi etme amaçlı kür uygulamaları tercih edildi-
ğinde doktor gözetimi önemlidir.
Kaplıca tedavilerindeki işlemler şu şekilde özetlenebilir: Kaplıcaya gelen hasta belirli
bir süre dinlenir. Sonra, buradaki uzman doktor tarafından muayene edilir. Tanı ve tedavi
için gerektiğinde bazı ek laboratuvar incelemeleri de yapılır. Kaplıca ve kür tıbbı uzmanı
kaplıca hekimi sonuçta hastaya bir kür programı düzenler (reçete eder). Bir kaplıca kü-
ründe balneoterapi ve diğer tedaviler hastanın durumuna, hastalığına ve o kaplıcanın öz-
gün doğal tedavi kaynaklarına göre düzenlenir ve tedaviye alınan yanıta göre de kür sıra-
sında değiştirilir. Son olarak, hastaya kaplıcadan ayrılırken, bundan sonra uyacağı kurallar
ve tedavisi konusunda bilgi verilir ve kendisini kaplıcaya göndermiş olan doktor kaplıcada
hastalığı nasıl seyrettiği tedavinin sonuçları ve çeşitli öneriler yazar (Kargülle, 2016).
Açık kür olarak uygulanan kaplıca tedavilerinin avantajları ise şöyledir (Karagülle,
2002: 36):
• Kişi günlük iş yaşamanın ve aile yaşantısının yarattığı fiziksel ve ruhsal stresten
uzaklaşır.
• Kişiyi yaşadığı ortamda var olan ve hastalığını kötüleştiren birçok faktörün etki-
sinden uzaklaştırır.
• Kaplıca yöresinin ve ikliminin olumlu ve yararlı faktörleri devreye girer.
• Kişinin günlük yaşantısı (diyet, egzersiz, uyku, dinlenme) düzene girer.

• Kişinin hastalığı ile günlük iş yaşamını ve aile yaşantısını aktif sürdürebilmesi için
rehabilitasyon çalışması yapılabilir.
• Kişi hastalığı konusunda etkin bir sağlık eğitiminden geçirilebilir.
İnsanların sağlıklarına kavuşma ve sağlıklı olma durumlarını devam ettirme amaç-
lı tercih ettikleri kaplıcaların belirli standartlar taşıması gerekmektedir. Bu standartlar
Uluslararası Kaplıcalar Birliği tarafından aşağıdaki şekilde açıklanmaktadır (Karaaslan ve
Çakıroğulları, 2006: 9):
• Kür ve tedavi amaçlı olarak kullanılan termal suyun analizinin tam yapılması,
• Termal kaynak emniyet alanlarının belirlenmesi ve bu alanların kirlenmesinin ön-
lenmesi kirlenmeye karşı konulması,
• Termal suların olumlu ve olumsuz etkilediği hastalıkların belirlenmesi,
• Termal suların bulunduğu bölge ikliminin insan sağlığına etkileri,
• Termal yerleşim merkezinde tedavi birimlerinin büyüklüğüyle orantılı olarak ko-
naklama, dinlenme, eğlence ve rekreasyon alanlarının bulunması,
• Doktor denetiminde kür ve tedavi uygulanması,
• Termal merkez planının yapılması gerekmektedir.
Ayrıca Kaplıcalar Yönetmeliği’ne (2001) göre kaplıcalarda;
• Laboratuvar
• Diyet mutfağı,
• Bireysel ve grup terapi imkânı veren psikolojik destek birimi,
Tıbbi Ekoloji ve
Hidroklimatoloji: Uzmanlık • Sağlık eğitimi birimine ihtiyaç duyulmaktadır.
alanı olarak başta su (termal, Ülkemizde, toprak, yeraltı, deniz ve iklim kaynaklı doğal tedavi unsurlarının tedavi
mineralli, düz), çamur (peloid)
ve gaz (karbondioksit, radon,
edici faktör olarak kullanıldığı kaplıcalar, içmece ve iklim kür merkezleri ile ilgili hususlar
hidrojen sülfür) ve iklim (güneş ve buralarda kurulacak sağlık amaçlı her türlü tesisin nitelik ve niceliklerinin belirlen-
ışığı, oksijen ve ozon) gibi fiziko- mesi, kurulması, işletme izinlerinin verilmesi, denetlenmesi ve sağlık koşullarına uygun
kimyasal niteliktekiler olmak
üzere, farklı ekolojik koşul ve biçimde kontrol altına alınması için gerekli esasların belirlenmesi amacıyla Kaplıcalar
unsurlara maruz kalmanın insan Yönetmeliği (2001) hazırlanmıştır. Yönetmelikte, kaplıca tesislerinde asgari olarak; tıbbi
organizması üzerindeki etkilerini
inceleyen ve bunların yararlı ve ekoloji ve hidroklimatoloji uzmanı veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı veya tıbbi
tedavi edici etkilerini kullanan; değerlendirme kurulunun göreceği lüzum üzerine tıbbi endikasyona göre kaplıca tedavisi
sağlığı koruma ve geliştirme veya
tedavi ve rehabilitasyon amacıyla konusunda deneyimli diğer uzmanlık dallarından hekim veya sertifika almış hekimler ve
balneolojik, farmakolojik, fizyoterapist, hemşire, sağlık memuru veya sağlık teknikerinden herhangi birisinin bulun-
non-farmakolojik ve doğal tedavi
yöntemlerini kullanan klinik tıp
ması zorunlu tutulmuştur.
alanıdır. Kaplıcalar büyüklükleri, sahip oldukları imkânlar, verdikleri hizmetlere ve özellikleri-
ne göre üç grupta incelenmektedir (Ülker, 1988: 54).
Birinci Sınıf Kaplıca Tesisleri

1. Kaplıca tesisinde; banyo birimleri, masaj, sualtı masajı, basınçlı duş, ağır hasta
tedavi havuzu, elektrik akımlı ve ışınlı “elektroterapi (teşhis ve tedavide elektrik-
sel ajanların kullanılması)” birimi, kapalı havuz ve beden eğitimi salonu yer alır.
Suyun fiziksel-kimyasal özelliklerinin elvermesi hâlinde içme, solunum kürü ile
gaz banyosu birimleri, çamur uygulama olanağının bulunması hâlinde ise çamur
uygulama birimi geliştirilmesi zorunludur.
2. Yatırımcı öngördüğü takdirde sauna, Türk hamamı, kol-ayak banyoları ve oturma
banyoları da geliştirilebilir.
3. Tesislerde en az 1, en fazla 4 özel banyo odası yer alması zorunludur.
4. Her tesiste özel bir çamaşırlık yer alır. Genel dinlenme, bekleme odaları ve tuvalet-
ler bulundurulur.
5. Uygun oranda personel ve servis odaları düzenlenir. Açık-kapalı beden eğitimi sa-
lonları ile spor, kür parkı ve dinlence alanları geliştirilebilir.
İkinci Sınıf Kaplıca Tesisleri

1. Kaplıca tesisleri; banyo odaları, masaj, sualtı masajı, kapalı beden eğitimi salonu,
ağır hasta kür havuzunu veya kapalı havuzu, masaj-beden eğitimi salonu olarak
düzenlenebilir.
2. İkinci sınıf kaplıca tesislerinin yapımında kullanılan malzemeler kaplıca suyundan
etkilenmemelidir.
3. Kaplıca tesisinin kapasitesine göre; Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığın’ca öngörü-
lecek sayıda doktor, sağlık ve hizmet personeli odaları geliştirilmelidir.
4. Yeterli büyüklükte bekleme ve dinlenme odaları ve tuvalet bulunur. Kapasiteye
göre yeterli düzeyde spor, kür parkı veya rekreasyon alanları geliştirilir.
5. Kaplıca uygulamaları sırasında gerekli servis malzemelerinin işletme tarafından
karşılanması beklenir ancak ziyaretçiler istedikleri takdirde kendi servis malzeme-
lerini kullanır.
Üçüncü Sınıf Kaplıca Tesisleri

1. Banyo yapılacak kaynaklar için banyo veya kapalı kaplıca havuzu birimleri, çamur
uygulama olanağının bulunması hâlinde çamur uygulama birimleri geliştirilir.
2. Kaplıca suyundan ve yan tesislerinden etkilenmeyecek yapı malzemesi kullanılır.
3. Kaplıca tesisinin kapasitesine göre yeterli sayıda sağlık ve hizmet personel odaları
geliştirilir.
4. Kaplıca tesisinde kapasiteye göre yeterli büyüklükte genel bekleme ve dinlenme
salonları ile tuvaletler bulunur.
Türkiye; Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasındaki stratejik konumu, ulaşım kolay-
lıkları, binlerce yıllık tarihi, termal kaynakları, zengin medikal altyapısı, yetkin hekimleri
ve destekleyici diğer kaynakları ile önemli kaplıcalara sahiptir (Harita 2.1). Genel ola-
rak değerlendirildiğinde; Türkiye’ deki kaplıcalar, 12 ay turistik hizmet sunma imkânı;
tesislerde yüksek doluluk oranına ulaşılması; yüksek istihdam oluşturması; diğer turistik
ürün çeşitleriyle kolay bütünleşmesinin bölgesel dengeli turizmin gelişmesini sağlaması;
termal tesislerde hastalıkları iyileştirici aktivitelerin yanı sıra sağlıklı zinde insan yaratma,
eğlence ve dinlenme olanaklarının bulunması ve kür merkeziyle bütünleşen tesislerin ma-
liyetini hızla geri ödeyen kârlı ve rekabet gücüne dayanan yatırımlara dönüşmesi gibi çok
sayıda avantaja sahiptir (http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster).
Harita 2.1
Türkiye’de İller Bazında Kaplıca Haritası
Kaynak: http://www.kaplica-otelleri.net/images/termal_kaplica_haritasi.jpg, 2013

Kaplıca ve içmelerle ilgili detaylı bilgi için Mehmet Şimşek (2003) tarafından yazılan ‘Şifalı
Sulara Yolculuk: Kaplıcalar-İçmeler’ kitabına bakabilirsiniz.
Harita 2.1 genel olarak değerlendirildiğinde, kaplıcaların; ülkemizde özellikle Ege ve

Marmara bölgelerinde yoğunlaştığı ve bunu İç Anadolu Bölgesinin takip ettiği görülmek-
tedir. Geçmişten bugüne fay hatları üzerinde olan bu bölgelerde çeşitli kaplıcaların yapıl-
dığı ve hizmet verdiği bilinmekle birlikte değişen müşteri beklentileri doğrultusunda bu
bölgelerdeki kaplıcaların termal turizm tesislerine dönüştürüldüğü söylenebilir.
Günümüz insanları için sağlıklı olma isteği, sağlıklı koşullarda her türlü ihtiyaç ve is-
teğini gidermek, bulundukları yerlerde sağlığa uygun üst düzey hizmet alma isteği giderek
artmaktadır. Bu nedenle uzun yıllar kullanılan ve artık eskiyen, günümüz hijyen stan-
dartlarını sağlayamayan kaplıcalar modernize edilerek günümüz koşullarına uygun, mi-
safirlerin sağlığını koruyan ve geliştirici hizmetler yanında üst düzey konaklama imkânı
sunan tesisler hâline getirilmiştir. Özellikle tedavi amaçlı kaplıcaları tercih eden kişiler
için denetim, gözetim ve doktor tedavilerinin aranan nitelikler olması, tedavi gördükleri
yerlerde aynı zamanda ruhsal olarak da dinlenme, çeşitli sportif faaliyetlere katılma istek-
leri, insanların aldıkları fiziksel tedavileri uygun dietlerle destekleme arzuları gibi neden-
ler zaman içerisinde kaplıcaların modern termal tesislere dönüşmesine neden olmuştur.
Termal ve mineral özellikteki sıcak ve soğuk şifalı su, buhar ve çamurlardan yararla-
nılarak solunum yoluyla ya da elektrikli ve diğer mekanik gereçler kullanmak suretiyle
insan sağlığını koruma ve tedavi amaçları taşıyan ve doktor kontrolünde uygulanan kür
hizmetinin bir veya birkaçını birlikte veren ve konaklamayı da içeren işletmeler termal
turizm işletmesi olarak tanımlanmaktadır (Aydın 1990).
Termal turizm tesisleri, termal turizmin can damarlarındandır. Bu tesisler termal hiz-
met almak üzere bölgeye gelmiş olan turistler açısından oldukça önemlidir. Sağlık ama-
cıyla bölgeye gelmiş olan müşterilere bu otellerde klasik otel işletmelerinin sunduğu hiz-
metlere ek olarak sağlık hizmetleri de sunulmaktadır (Sandıkçı, 2007: 40). Bir termal tesis,
klasik turizm işletmelerine göre %30 farklılık göstermektedir. Farklı yaş ve isteklerde olan
14 güne varabilen uzun konaklama süresinde hasta insanlarla beraber, sağlıklı insanların-
da bir arada konaklamaları söz konusudur (Çekirge, 1991: 43).
Termal turizm tesislerinin kuruldukları alanlarda konaklama, yeme-içme, eğlence,
rekreasyon ve kür hizmetleri sunulan birimler bulunmaktadır. Termal su kaynakları üze-
rinde kurulan termal turizm tesislerinde bir konaklama işletmesinde sunulan hizmetle-
re ek olarak kür merkezi, konaklama ünitesi ve rekreasyon üniteleri yer almaktadır. Kür
merkezi, termal turizm işletmesinin teşhis-tedavi birimlerinin bulunduğu bölümdür. Bu
kısımda, hastaların rahatsızlıklarının teşhisi yapılmakta ve mevcut rahatsızlıklarına ter-
mal suyun yararlı olup olmadığı ya da olası tedavi etkileri saptanmaktadır. Daha sonra
yine aynı bölümde yer alan balneoterapi ünitelerinde doktor ve uzmanlar denetiminde
gerekli balneoterapi uygulamaları gerçekleştirilmektedir. Rekreasyon üniteleri ise müşte-
rilerin tedavi dışında kalan zamanlarını doldurucu aktiviteleri barındırmaktadır (Kozak
vd., 2000: 59).
Termal turizm tesisleri belirli özellikleri açısından kitle turizmin hitap eden büyük
otellerden ayrılmaktadır. Termal turizm tesislerinin farklı özellikleri aşağıdaki gibi
özetlenebilir:
• Termal turizm tesislerini tercih eden müşterilerin önemli bir bölümü iyileşmek ya
da sağlıklı olma durumlarını devam ettirmek amacıyla bu tesislere gelmektedirler.
Dolayısıyla bu tesislerde konusunda uzman sağlık personel (doktor, hemşire, fizik
tedavi uzmanı vb.) bulundurulmaktadır.
• Termal tesislerden hizmet alan bireyler sadece termal sulara değil aynı zamanda
sağlık koşullarıyla ilgili olarak özel beslenme gereksinimleri de olan insanlardır.
Bu nedenle termal tesislerde hem beslenme uzmanlarına hem de özel durumlar
için beslenme eğitimi almış mutfak personeli yer almaktadır.
• Termal turizm tesisleri termal kaynakların bulunduğu yerlerde kurulan tesisler-
dir. Bu tesisleri kullanan kişilerin önemli bir bölümü sağlık sorunları olan kişiler-
dir. Bu nedenle termal tesislerde, işletmeye kolay ulaşımı sağlayan ulaşım ağları
(ambulansla transfer gibi) bulunmaktadır.
• Özellikle fiziksel kısıtları dolayısıyla termal tesislere gelen kişiler göz önünde bu-
lundurularak tesisin hem genel alanlarında hem de odalarında engelli bireylerin
rahat hareket edebileceği (tutunma barları, tekerlekli sandalyelerin rahat hareket
edebileceği alanlar, rampalar gibi) alanlar yaratılmıştır.
• Termal tesislere gelen kişiler uzun süreli (14-21 gün) kalarak kür uygulamalarını
almaktadırlar. Bu süre zarfında kişilerin tedavileri dışında kalan zamanlarında
boş vakitlerini değerlendirebilecekleri etkinlik alanları ve çeşitli faaliyetler yer al-
maktadır.
Termalizm
Termalizm bilimsel ve tıbbi açıdan terapi özelliğine sahip madeni su kaynaklarının de-
ğiştirilmeksizin özel tesislerde, eğitimli personel denetiminde yapılan kürlerle çeşitli
hastalıkların tedavisi amacıyla kullanılmasına yönelik faaliyetler bütünüdür. Bilimsel ve
tıbbi açıdan terapatik özelliklere sahip madeni su kaynaklarının hiçbir katkı ve değişikli-
ğe uğramaksızın eğitimli personel denetiminde ve özel tesislerde yapılan kürlerle, çeşitli
hastalıkların tedavisi amacıyla yararlanılmasına yönelik faaliyetlerin tümüdür. Mineralize
termal sularla çamurların, yörelerinde çevre ve iklim faktörleri bileşimiyle insan sağlığını
olumlu etkilemek için doktor denetiminde, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz ve diet
gibi destek tedavilerle koordineli kür uygulamalarına termalizm denilmektedir (Albayrak,
2013: 106-108).
Uluslararası Termalizm ve Klimatizm Federasyonuna (FITEC) göre termal; bir litre-
sinde en az 1 gr. eriyik hâlde mineral ve karbondioksit gazı içeren, sıcaklığı 20°C üzerinde
bulunan sıcak maden suları olarak tanımlanmıştır. Yine Turizm Alan ve Merkezlerinde
Yer alan Termal Suların Kullanma Hakkı ve İşletilme Usul ve Esasları Hakkında Yönet-
melik, sıcaklığı 20°C üzerinde olan, yer kabuğunun değişik derinliklerinde doğal olarak
birikmiş ısı ile ısınan, diğer sulara göre içinde daha fazla erimiş mineraller, tuzlar gazlar
ve nadir elementler bulunan, yararlı radyoaktivite sınırında olabilen şifa niteliği Sağlık
Bakanlığı tarafından ve tıbbi araştırmalarla belirlenmiş olan, yer üstüne doğal olarak çı-
kan ve çeşitli nitelikler ile yeraltından çıkarılan sıcak sular termal sulardır. Aynı özelliklere
sahip ancak sıcaklığı 20°C’nin altında olan sulara da maden suları ya da hidromineral
sular denilmektedir (Ülker, 1988: 54-57). Termal suların ısıları, tadları, kokuları, renk ve
yoğunlukları gibi özellikler suyun kimyasal ve fiziksel özelliklerini çeşitlendirmektedir.
Termal sular çeşitli özelliklerine göre sınıflandırmak mümkündür. Özelliklerine göre ter-
mal sulara ilişkin sınıflama ve bu suların özellikleri Tablo 2.2’de verilmiştir.
Tablo 2.2 SINIFLAMA TÜR ÖZELLİK

Termal Suların
Özelliklerine Göre Hipotermal Sıcaklığı 20°C’nin altında olan sulardır.
Sınıflandırılması Sıcaklıklarına Termal Sular Sıcaklığı 20°C - 34°C arasında olan sulardır.
Göre Sınıflama İzotermal Sular Sıcaklığı 34°C - 38°C arası olan sulardır.
Kaynak: Özer, 1991;
36 ve Ülker, 1994: 133; Hipertermal Sular Sıcaklığı 38°C yüksek olan sulardır.
Karagülle: 2002: 19’dan Yeryüzündeki suların yerçekimi ile çatlak, fay ve diğer
yararlanılmıştır. Vadoz
süreksizliklerden sızarak yerin derinliklerine girmesi, orada
(jeotermal)
ısınıp sıcaklık kazanması ve sonra herhangi bir yol ile tekrar
sular
yer yüzeyine çıkması sonucu oluşan sıcak sulara denir.
Oluşum Volkanik bölgelerde yer kabuğunun derinliklerinden
Jüvenil
Şekillerine yeryüzüne ilk kez çıkan ve genellikle sıcak olan ve mineral
(magmatik) sular
Göre Sınıflama içeren sulardır.
Yerin derinliklerinden satha çıkan sularla yerçekiminin
etkisinde yerin derinliklerine sızmakta olan suların, değişik
Karışım sular
seviyeler ve jeolojik yapılar içerisinde karşılaşmaları ve
karışmaları sonucunda oluşmaktadır.
İçerdikleri Hipertonik Sular Binde 9’dan fazla sodyum klorür içeren sulardır.
Minerallere İzotonik Sular Binde 9 sodyum klorür içeren doğal sulardır.
Göre Sular Hipotonik Sular Binde 9’dan az sodyum klorür içeren sulardır.
Acı İçerisinde litre başına suda 0.5 ila 30 gr. tuz bulunan sulardır.
Radonlu sular 666 Bq/lt üstünde radon ışınımı bulunduran sulardır.
Tuzlu 1 mg/lt üstünde tuz bulunduran sulardır.
Kükürtlü 1 mg/lt üstünde -2 değerli kükürt bulunduran sulardır.
Taşıdıkları
Mineral ya da Karbondioksitli 1 g/lt üstünde eriyik serbest karbondioksit bulunduran sulardır.
Gazın Türüne Demirli 20 mg/lt üstünde +2 değerlikli demir bulunduran sulardır.
Göre Sular
İyotlu 1 mg/lt üstünde iyot bulunduran sulardır.
Arsenikli 0,7 mg/lt üstünde arsenik bulunduran sulardır.
Radyumlu sular 10-7 mg/lt üstünde Radyum ışınımı bulunduran sulardır.
Oligometalik Litresinde bir gramın altında mineral içeren sulardır.
0–4,5 pH olumsuz asidik
Asidik sular 4,5–6,5 pH yan olumlu asidik
Sertlik
6,5–7 pH olumlu asidik su
Derecesine
Göre Sınıflama 7–8,2 pH olumsuz bazik
Bazik sular 8,2–9 pH yarı olumlu bazik
9–14 pH olumlu bazik sular
Sodyum - Klorürlü Sular
Klorürlü Sular
Kalsiyum - Magnezyum - Klorürlü Sular
Kimyasal Hidrokarbonatlı Sodyum - Hidrokarbonatlı sular
Bileşimlerine Sular Kalsiyum - Magnezyum - Sülfatlı sular
Göre
Karbonatlı Sular İçinde çözülmüş hâlde karbondioksit gazı bulunan sular.
Sınıflandırma
Sodyum - Sülfatlı sular
Sülfatlı Sular
Kalsiyum - Magnezyum - Sülfatlı sular.
Sizce termal suların birbirinden farklı kimyasal özelliklere sahip olmasının nedeni nedir?
3
Farklı yapı ve özelliğe sahip olan termal suların kaplıcalarda kullanımı için belirli ana-
lizlerden geçmesi ve uygunluğunun saptanması gerekmektedir. Öncelikle termal suların
kimyasal ve fiziksel özelliklerine ilişkin analizlerin tamamlanarak suyun yapısının, ter-
mal alanın jeolojik-hidrojeolojik etüdünün belirlenmesi ve daha sonra suyun endikasyon
(şifa) özelliklerinin saptanarak termal suyun sınıfının belirlenmesi gerekmektedir.
Termal sular özel balneolojik sular şeklinde bir sınıflandırmaya gidilmektedir. Bunlar
bazı özel mineralleri belirli en az (eşik) değerlerin üzerinde içeren sulardır (http://www.
ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-43571/termal-sularin-siniflandirilmasi.html):
• Karbondioksitli Sular: 1 g/lt üzerinde çözünmüş serbest karbondioksit içeren sular.
• Kükürtlü Sular: 1 mg/lt üzerinde -2 değerli kükürt içeren sular,
• Radonlu Sular: 666 Bq/lt üzerinde radon ışınımı içeren sular,
• Tuzlalar: 14 g/lt üzerinde NaCl içeren sular,
• İyotlu Sular: 1 mg/lt üzerinde iyot içeren sular
• Florlü Sular: 1 mg/lt üzerinde florür içeren sular
Jeotermal Kaynaklar
Çeşitli araştırmacılar tarafından termal sular, pek çok farklı terimle ifade edilmektedir.
Bunlar: Sıcak su, sıcak maden suyu, termominarelli su, jeotermal akışkan, kaplıca suyu,
tıbbi su şeklindedir. Bugünkü teknolojiye göre, en doğru isimlendirme ise jeotermal akış-
kandır (Özbek, 2009: 242).
Jeotermal kelimesi Yunan kökenli geo (dünya) ve termal (ısı) kelimelerinin birleşme-
sinden oluşmaktadır. Jeotermal kaynaklar, sıcaklığı yıllık ortalama yüzey sıcaklığının üs-
tünde olan doğal olarak yeraltında oluşmuş ve çevresindeki yeraltı ve yerüstü sularına
oranla daha fazla erimiş madde ve gazlar içerebilen su, buhar ve gazlardır (Şimşek, 1991:
5). Jeotermal kaynak yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde birikmiş ısının oluşturduğu,
kimyasallar içeren sıcak su, buhar ve gazlardan oluşmaktadır.
Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu’nda ise Jeotermal Kaynaklar,
‘Jeolojik yapıya bağlı olarak yerkabuğu ısısının etkisiyle sıcaklığı sürekli olarak bölgesel
atmosferik yıllık ortalama sıcaklığın üzerinde olan, çevresindeki sulara göre daha fazla
miktarda erimiş madde ve gaz içerebilen, doğal olarak çıkan veya çıkarılan su, buhar ve
gazlar ile yeraltına insan düzenlemeleri vasıtasıyla gönderilerek yerkabuğu veya kızgın
kuru kayaların ısısı ile ısıtılarak su, buhar ve gazların elde edildiği yerler’ olarak tanımlan-
maktadır (www.jmo.org.tr).
Jeotermal kaynakların sıcaklık dereceleri kullanım alanlarını belirlemektedir. Dünya
standartlarına göre jeotermal kaynaklar; 150°C’nin üstünde yüksek sıcaklık, 150-70°C
arasında orta sıcaklık ve 70°C’nin altında düşük sıcaklık kaynakları olarak sınıflandırıl-
maktadır (http://jeotermal.balikesir.edu.tr/jeotermal6.php). Sıcaklık derecelerine termal
kaynaklardan faydalanma biçimleri değişmektedir. Sıcaklıkları 40°C’ye kadar olanlar kay-
naklar kaplıca tedavilerinde, 40-180°C arasındakiler seraların ısıtılması, yapıların ısıtıl-
ması, kurutma tesislerinde, 180°C’nin üzerinde olanlar ise elektrik üretimi gibi amaçlarla
kullanılmaktadır.
Türkiye jeolojik konumu ve buna bağlı olarak gelişen tektonik ve volkanik özellikleri
nedeniyle dünya jeotermal kuşağı üzerinde bulunmaktadır. Bu nedenle Türkiye debileri,
sıcaklıkları, radyoaktiviteleri, eriyik mineral oranları ve ulaşılabilirlikleri bakımından bir-
birinden farklı çok sayıda termal kaynağa sahiptir (Harita 2.2).
Haritada gösterildiği üzere Türkiye’de sıcaklıkları 25°C-70°C arasında değişen pek
çok jeotermal kaynak bulunmaktadır. Haritada kırmızıyla işaretlenen yerler sıcaklıkları
70°C-100°C arasında sulara sahip bölgelerken yeşil renkle işaretlenen yerler sıcaklıkları
50°C-69°C arasında sulara ve mavi renkle işaretlenen yerler 25-49°C arasında sulara sa-
hiptir. Özellikle Batı Anadolu, ülkemiz jeotermal kaynaklarının oldukça yoğun olduğu
bölgedir. Yüksek potansiyele sahip olan alanların Batı Anadolu’da yoğunlaşması, jeolojik
unsurların ve süreçlerin doğal sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu alanlarda gelişen gra-
ben sistemleri Türkiye’nin yüksek sıcaklığa sahip jeotermal alanlarını barındırmaktadır.
Batı Anadolu’daki yüksek ısı içeren rezervuarlara sahip jeotermal alanlara karşılık, Orta
ve Doğu Anadolu’ da düşük ve orta sıcaklık kategorisindeki alanlar yer almaktadır. Bunu
sırasıyla İç Anadolu, Marmara, Doğu Anadolu, Güney Doğu Anadolu, Karadeniz ve Ak-
deniz Bölgeleri izlemektedir.
Harita 2.2
Türkiye Jeotermal Kaynaklar Haritası
Kaynak: http://www.mta.gov.tr/v2.0/daire-baskanliklari/enerji/images/siteharitalar/1.jpg
Türkiye, doğal boşalım hâlindeki kaynaklarıyla dünya ülkeleri arasında önemli bir
konumdadır ve kaynak zenginliği bakımından dünyanın 7. ülkesidir. Ayrıca kaplıca ve
balneolojik amaçlı kullanımlar için sıcaklık alt sınırı 20°C olarak kabul edildiği gözetil-
diğinde, debileri 2-500 l/s arasında değişen 600 kaynak grubuyla Avrupa’da birinci sıra-
yı almaktadır. Türkiye’nin termal suları, debi ve sıcaklıkları, çeşitli fiziksel kimyasal ve
şifa özellikleri, coğrafi konumları ile Avrupa’daki termal sulardan daha üstün nitelikler
taşımaktadır. Bununla beraber, doğal kaynaklar ve açılan kuyulardan üretilen akışkandan
yararlanmada, yakın zamana kadar klasik kaplıca anlayışı egemendi. Her ne kadar günü-
müzde Türkiye’deki kullanım, gelişmiş ülkelerin standartlarındaki gibi yaygınlaşmamış
olsa bile, kaynağın yasal zemine kavuşması, daha modern tesislerde hizmet alma taleple-
rinin yoğunluğu ve kullanımın ekonomik getirisi gibi etmenlerle son yıllarda kaynaktan
termal amaçlı yararlanma giderek gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Bu gelişmeyle birlikte, do-
ğal kaynaklar ve kuyulardan üretilen akışkan kullanılarak hizmet veren modern tesislerin
sayısı da hızla artmıştır (Akkuş ve Alan, 2016: 38).
350 kaplıca ve termal tesisin bulunduğu Türkiye’ de, akredite olan ve gelişmiş ülkeler
standardındaki ilk örnek İzmir-Balçova’daki tesisleridir. Afyon-Merkez, Afyon-Sandık-
lı, Nevşehir-Kozaklı, Denizli-Tekkehamam, Balıkesir-Edremit-Güre ve Hisaralan, Ga-
ziantep, Hatay ve Ankara-Ayaş’daki alanlarda 5 yıldız otel kalitesindeki tesisler jeoter-
mal kaynakları kullanarak hizmet vermektedirler. Bunlara ilave olarak yerli ve yabancı
turistlere hizmet veren ülkemizdeki diğer termal tesisler, Ankara-Ayaş, Kızılcahamam
ve Haymana, Erzurum-Pasinler, Balıkesir-Gönen ve Bigadiç, Çankırı-Çavundur, Ça-
nakkale Kırkgeçit, Sakarya-Akyazı, Amasya-Gözlek, Samsun-Havza, Kırşehir-Terme,
Kütahya-Simav, Gediz, Emet, Yoncalı, Harlek, Sivas-Sıcakçermik, Şanlıurfa-Karaali,
Yozgat-Sorgun’daki jeotermal alanlardan üretilen akışkanı kullanmaktadırlar. Türkiye,
dünya ülkeleri arasında kaynağın doğrudan kullanımında 4. Sırada yerini almıştır (Ak-
kuş ve Alan, 2016: 39).
Sizce SPA ve termallerin daha fazla gelişimi için neler yapılabilir?

4
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNİN GELİŞMESİNİN
ARKASINDAKİ NEDENLER
Termal ve SPA uygulamaları insanlığın var olduğu günden beri kullanılan yöntemlerdir.
Önceleri sadece temizlenmek amacıyla kullanılan doğal suların zamanla tedavi edici ve
dinlendirici etkileri anlaşılmış geçmişten bu güne farklı mekanlarda sağlığı koruma ve
geliştirme amacıyla kullanımına devam edilerek günümüze kadar gelinmiştir. Özellikle
2000’li yıllardan sonra da bedenen, ruhen ve zihnen refah içinde olma arzusu gittikçe zor-
laşan yaşam içerisinde hedonik bir ihtiyaç haline gelmiştir. Yaşamdan haz almak isteyen,
tekdüze ve sağlıksız yaşamdan uzaklaşarak kendi iç bütünlüğüne ulaşmak isteyen bireyler
termal ve SPAlara yönelmişlerdir.
Artan eğitim düzeyinin meydana getirdiği farkındalığın en önemli etkilerini insan-
ların yaşam tarzında meydana gelen değişmelerde görmek mümkündür. Günümüzde
insanlar artan nüfusun yarattığı sosyal ve psikolojik problemlerin ve çevre sorunlarının
daha fazla farkındadır. Stresin çağın en zararlı hastalık hâline geldiğinin farkında olan bi-
reyler, sağlıklı ve uzun bir ömrünün sağlığı koruma yönünde bir yaşam tarzı belirleyerek
elde edebileceğini bilmektedir. Diğer taraftan artan boş zaman ve gelir, hizmet sektörün-
deki gelişim, sektördeki rekabet gibi unsurlar da kişilerin boş vakitlerini en iyi değerlendi-
recekleri hizmetleri sunmalarına neden olmuştur.
Sağlığa ve sağlıklı yaşama verilen önem insanları tıbbı müdahaleden önce doğal tedavi-
lere yönlendirmekte ve/veya tıbbı müdahaleleri doğal yöntemlerle desteklemeye yöneltmek-
tedir. Bu noktada bazı hastalıkların tedavisinde önemli yer tutan ve bazı hastalıkların tedavi-
sinde de destekleyici görev üstlenen SPA ve termallere olan ilgi her geçen gün artmaktadır.
• Geçmişi oldukça eski dönemlere dayanan SPA ve termallerin gelişmesinin arkasın-
da yatan nedenler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Termal ve SPA hizmetlerinin gelişmesine neden olan en önemli faktörün insanla-
rın eğitim ve gelir düzeylerinde meydana gelen artış olduğu söylenebilir. Gittikçe
artan eğitim düzeyiyle birlikte insanlar sağlık ve sağlıklı olma durumuna daha fazla
önem verirken artan gelir düzeyi de bu hizmetleri ve özellikle SPA hizmetlerini
daha fazla talep etmelerine neden olmuştur.
• Termal ve SPA hizmetleri çok eski bir geçmişe sahip olmakla birlikte günümüze
kadar hiçbir zaman önem ve değerini kaybetmemiş, değişen yaşam koşullarına
uyarlanarak varlıklarını devam ettirmişlerdir. Gerek mineralli sularla termallerde
gerçekleştirilen çeşitli uygulamaların gerekse Spalarda sunulan tüm hizmetlerin
temelinde insanların sağlıklarını koruma ve geliştirmeleri söz konusudur. Dolayı-
sıyla hem tedavi hem de sağlığı koruma ve geliştirme konusuna verilen önemden
dolayısıyla insanların değişen beklenti ve ihtiyaçlarına uyarlanan termal ve Spalar
gelişerek varlıklarını sürdürmeye devam etmişlerdir.
• Değişen, karmaşıklaşan, sıkışan yaşam koşulları, kalabalık şehirler, doğal olmayan
ürünler gibi etkenler insanlarda hem tıbbi sorunlara neden olabilmekte hem de
stress, yaşlanma, bedensel yorgunluk gibi yaşam kalitesini düşüren sorunlara yol
açmaktadır. Solunum, kalp-damar hastalıkları, dermatolojik hastalıklar gibi tıbbi
sorunlarda termaller yüzyıllardır tedavi edici unsur olarak kullanılmıştır. İnsanların
yaşam kalitesini düşüren sorunlar içinse hem termaller hem de Spalar kişilere canlı-
lık ve zindeliklerini yeniden kazandıran yerler olarak değerlendirilmiştir. Günümüz-

de insanların sadece birkaç saat bile tercih edebildikleri bu yerler her geçen gün farklı
bir tasarım, daha farklı ve yeni uygulamalarla gelişmelerine devam etmektedir.
• SPA ve termallerin gelişimine neden olan en önemli etkenlerden biri de artan ya-
şam süresine bağlı olarak yaşlanan nüfus ve insanlar tarafından bakımlı-genç gö-
rülmeye verilen değerin artması ve insanların bilinçli yaşlanmak istemesidir. Bu
konuda bireyler yaşları ilerledikçe yaşlılığın etkilerini en aza indirmek için detoks,
cilt bakımları, zindelik uygulamaları ve kas-eklem gelişimini sağlayarak yaşlılığın
olumsuz etkilerini azaltmaya çalışmaktadır.
• Her ne kadar yaşlanan ancak sağlığını koruma, gençleşme ve zinde olma isteğinde
olan insanların sayısı oldukça fazla olsa da aynı zamanda günümüzde sigara, al-
kol, uyuşturucu gibi sağlığa zararlı ve ölümcül maddeleri kullananların sayısı da
özellikle genç ve orta yaş grubunda oldukça fazladır. Bu noktada Spalarda gerçek-
leştirilen ve ilerleyen bölümlerde anlatılacak olan çeşitli terapiler ve uygulamalar
kişilerin madde bağımlılığından kurtulmalarına olanak sağlamaktadır. Özellikle
son yıllarda madde bağımlılığından kurtulmak için Spaların oldukça fazla talep
görmesi SPA hizmetlerinin gelişimini hızlandırmıştır.
• Geçmişte insanlar doğal ve sade yaşamdan uzaklaşarak şehir yaşamını tercih eder-
ken günümüzde şehir yaşamı her açıdan insanların yaşantısını zorlar hale gelmiş-
tir. Sessizliğe, sakinliğe, doğal ve sade yaşama, insanları yoran değil rahatlatan bir
yaşama olan ihtiyacın artması özellikle Spalarda sunulan hizmetlerin de çeşitlen-
mesine ve artmasına neden olmuştur.
• SPA ve termallerin gelişimine etki eden faktörler arz açısından incelendiğinde ön-
celikle bir bölgede termal kaynakların varlığı o bölgeyi termalleri kullanma konu-
sunda avantajlı hâle getirmektedir. Nitekim termal kaynaklardan yararlanma amaçlı
seyahat edenlerin kalış süreleri uzun olduğundan işletme getirisi de yüksektir. Bu
durum yatırımın geri dönüş süresini de kısaltmaktadır. Mevcut talebin de yeterliliği
göz önünde bulundurulduğunda termal tesisler termal kaynaklara sahip bölgelerde
sürekli olarak gelişmeye devam etmiştir. Benzer durum Spalar için de geçerlidir.
• SPA hizmetlerinin büyük otellerin bünyelerinde ve kruvaziyer gemilerinde hizmet
kalitesini etkileyen unsur olarak kullanılması da Spaların daha fazla insan tarafın-
dan deneyimlenmesine, daha fazla tanınmasına neden olmuştur.
• Teknolojide meydana gelen gelişmeler, pek çok alanda olduğu gibi turizm endüst-
risi ile SPA ve termal tesislerde modern teknolojinin kullanılabilmesi de SPA ve
termal hizmetlerinin gelişimini etkilemiştir.
• Günümüzde gelişen ulaşım kanalları, transfer imkânları, sağlık sigortalarının kap-
samının genişlemesi gibi etkenler de termal ve SPA hizmetlerinin gelişmesine ola-
nak tanımıştır.
Özet
Termal, SPA ve Kaplıca kavramlarını tanımlayabilmek banyo, kontrast termal banyolar, buhar banyosu, bit-
1
“Termal (Thermae)” kavramı halka açık büyük ha- kisel banyolar, çamur banyoları, gaz banyoları), çeşitli
vuzlar/hamamlar M.S. I. yüzyılda “sıcak banyo”, ola- duşlar (soğuk/sıcak duş, afüzyon duş, jet duş, hortum),
rak ifade edilmiştir. Termal, bir litresinde en az 1 gr. sauna, vücut sarma (bitkisel sarma uygulamaları, ça-
eriyik halde mineral ve karbondioksit gazı içeren, sı- mur sarma uygulamaları), masaj uygulamaları (reiki,
caklığı 20°C üzerinde bulunan sıcak maden sularıdır. refleksioloji masajı, sıcak taş masajı, thai masajı, aro-
“Sudan Gelen Sağlık” anlamına gelen SPA (Salus Per materapi masajı gibi) hizmetleri verilmektedir.
Aquam) Romalılardan bugüne kadar uygulanan su
terapilerine verilen isimdir. Kişinin sağlıklı olma du- SPA çeşitlerini sıralayabilmek
4
rumlarının devamına hizmet eden uygulamalardan Kulüp SPA, Kruvaziyer SPA, Günlük (Day) SPA, Des-
biri olan SPA, yalnızca su ve çamur terapisi değil aynı tinasyon SPA, Medikal SPA, Termal SPA, Mineral SPA
zamanda sıcak su havuzu, çeşitli masaj terapileri, aro- ve Resort SPA.
ma terapiler, güzellik ve bakım gibi sağlık kür hizmet-
leri veren tesislere verilen bir isim olup su ile iyileşme, Jeotermal kaynakların oluşumunu açıklayabilmek
5
suyun kullanımından gelen sağlık, suyun sıcak, soğuk Jeotermal kaynaklar, sıcaklığı yıllık ortalama yüzey sı-
ve farklı biçimlerde akıtma, damlama, duşlama ve caklığının üstünde olan doğal olarak yeraltında oluş-
püskürtme gibi uygulamaları ile kazanılan dinlenme muş ve çevresindeki yeraltı ve yerüstü sularına oranla
ve ferahlama duygularının edinildiği bütünleyici tera- daha fazla erimiş madde ve gazlar içerebilen su, buhar
pi anlamında kullanılmaktadır. ve gazlardır. Yeryüzü sularının yer kabuğunun yüze-
Kaplıca ise şifalı sulardan yararlanmak üzere, kaynar- yinden derinlere doğru inerek yeraltı sularına dönü-
caların çevresinde kurulan hamam ve tesislerdir. şür. Bu yeraltı suları magmanın yarattığı etki ve sıcak
kayalar aracılığıyla ısınır. Bu ısınma sırasında yeraltı
Termal ve SPAlarla wellness arasındaki ilişkiyi açık- sularının yapısında çeşitli kimyasal değişimler mey-
2 layabilmek dana gelir. Bu suların yeraltında oluşan basınç dolayı-
Wellness bütüncül olarak insan sağlığını korumayı ve sıyla yer kabuğundaki kırık ve çatlaklardan su, buhar
geliştirmeyi hedeflerken termal, SPA ve kaplıca kav- ve gaz olarak tekrar dışarı çıkması sonucu jeotermal
ramları ise wellness anlayışını benimseyen kişilerin kaynaklar oluşur.
sağlıklı yaşam anlayışı sonucunda sağlıklarını koru-
ma ve geliştirme amacıyla gerçekleştirdikleri çeşitli Termal ve SPAların gelişiminin arkasındaki nedenleri
faaliyetlerin gerçekleştirildiği yerleri ifade etmektedir. 6 açıklayabilmek
Wellness anlayışı içerisinde yer alan SPA ve termal • İnsanların eğitim ve gelir düzeylerinde meydana
uygulamaları sağlık turizmi kapsamında değerlendi- gelen artış,
rildiğinde sağlığı koruma ve geliştirmeyi hedefleyen • İnsanların sağlıklarını koruma ve geliştirme istekleri,
uygulamalar wellness hizmetleri olarak nitelendiril- • Çeşitli hastalıkların tedavisine olanak tanımaları ya
mektedir. Wellness hizmetlerinin hedef kitlesini sağ- da sağlığa kavuşmada destekleyici rol oynamaları,
lıklı bireyler oluşturmaktadır. Dolayısıyla SPA ve kap- • Gittikçe yaşlanan nüfusun bilinçli yaşlanmak istemesi,
lıcalarla termal kaynaklar sağlık turizmi kapsamında • İnsanların çeşitli bağımlılıklardan kurtulmak istemesi,
koruyucu sağlık hizmetleri içerisinde yer almaktadır. • Sessizliğe, sakinliğe, doğal ve sade yaşama, insanları yo-
ran değil rahatlatan bir yaşama olan ihtiyacın artması,
SPA merkezlerinin sunduğu hizmetleri açıklayabilmek • SPA ve termal tesislerinin yüksek gelir getirici
3
SPA hizmetleri oldukça geniş bir yelpazeye sahiptir. özellikleri,
Farklı mekânlarda, farklı tasarımlarla hazırlanmış olan • SPA hizmetlerinin, hizmet kalitesini etkileyen un-
alanlar farklı SPA hizmetlerini sunmak üzere müşte- sur olarak kullanılması,
rilerini beklemektedir. SPA merkezlerinde ne tür hiz- • Teknolojide meydana gelen gelişmeler,
metlerin sunulduğu değişmekle birlikte çeşitli terapiler • Günümüzde gelişen ulaşım kanalları, transfer imkânları,
(talassoterapi, klimaterapi, balneoterapi, hidroterapi, sağlık sigortalarının kapsamının genişlemesi.
aromaterapi), banyo uygulamaları (sıcak banyo, soğuk
1. Aşağıdakilerden hangisi wellness hedeflerinden biridir? 6. Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, termal
a. Sağlıklı beslenme veya deniz suyu ile yapılan SPA hizmetlerini ve hidroterapi uy-
b. Medikal tedavi alma gulamalarını kapsayan SPA türü aşağıdakilerden hangisidir?
c. Spor yapma a. Medikal SPA
d. Tedavi olma b. Destinasyon SPA
e. Sağlığı koruma ve geliştirme c. Day SPA
d. Termal SPA
2. Termal ve SPA hizmetleri sağlık turizminin hangi bölü- e. Resort SPA
mün altında sunulmaktadır?
a. Koruyucu sağlık hizmetleri 7. ‘Yeryüzündeki suların yerçekimi ile çatlak, fay ve diğer sü-
b. Tedavi edici sağlık hizmetleri reksizliklerden sızarak yerin derinliklerine girmesi, orada ısınıp
c. Medikal sağlık hizmetleri sıcaklık kazanması ve sonra herhangi bir yol ile tekrar yer yüze-
d. Tıbbi sağlık hizmetleri yine çıkması sonucu oluşan sıcak sulara ne ad verilmektedir?
e. Dinlendirici sağlık hizmetleri a. Vadoz sular
b. İzotonik sular
3. Aşağıdakilerden hangisi termal ile kaplıca arasındaki far- c. Hipertonik sular
kı ifade eder? d. Alkali sular
a. Termaller sıcak su, kaplıcalar soğuk su kaynağıdır. e. Jüvenil sular
b. Termal tedavi amaçlı, kaplıca dinlenme amaçlıdır.
c. Termaller sıcak su kaynağıdır, kaplıcalar termal sula- 8. Sıcaklıkları 40°C’ ye kadar olanlar suların kullanım ama-
rın çıktığı yerlerde kurulan tesislerdir. cı aşağıdakilerden hangisidir?
d. Termal uzun süreli kalınan, kaplıca kısa süreli kalı- a. SPA
nan sıcak su kaynaklarıdır. b. Sera
e. Termal ve kaplıca birbiri yerine kullanılan iki kavramdır. c. Isınma
d. Elektrik
4. Aşağıdaki özelliklerden hangisi termal suların oluşum e. Kaplıca
sistemi içerisinde yer alır?
a. Işık 9. Bir tatil yeri veya otel içinde yerleşik şekilde profesyonel-
b. Su sertliği ce yönetilen SPA hizmetlerinin, sağlık ve iyileştirme ünite-
c. Su yapısı lerinde SPA mutfağı menü seçeneklerinin günlük veya daha
d. Rezervuar yapısı uzun süreli sunulması olarak tanımlanan SPA türü aşağıda-
e. Termomineraller kilerden hangisidir?
a. Kaplıca SPA
5. Doğal sıcaklıkları 20°C’nin üzerinde olan ve litresinde en b. Mineral SPA
az 1 gramın üzerinde çözünmüş mineral içeren sulara ne ad c. Resort SPA
verilir? d. Günlük SPA
a. Mineralli sular e. Kulüp SPA
b. Termomineral sular
c. Özel Balneolojik sular 10. Aşağıdakilerden hangisi SPA ve termal hizmetlerinin ge-
d. Balneolojik sular lişmesinin arkasındaki nedenlerden biridir?
e. Termal sular a. Termal ve SPAların ekonomik olması
b. İnsanların bilinçli yaşlanma isteğinin olması
c. Kadın nüfusun artması
d. Kolay ulaşılabilir olması
e. Modern tedavi yöntemi olması
Yaşamın İçinden
Zihinsel SPA dışarıdan misafir kabul etmeye başladı, ardından Butik Day
İş, ödenecek faturalar, çocuğun veli görüşmesi derken on bin SPA (Günlük SPA) konseptini uygulayan terapi merkezleri
parçaya bölünen zihnimiz artık imdat sinyalleri vermeye baş- açıldı. İşte Day SPA’ lar günümüz modern insanının stresten
ladığında yapılacak en iyi şey, beynimizi detoksa almak. Vü- biricik kaçma yöntemi.
cudumuzu zararlı toksinlerden kurtarmak için antioksidan
Kaynak: http://www.estespa.com/haberler/business_week_
içeren meyve ve sebzeler yemek, yosunlarla masaj yaptırmak
gunluk_spa.asp
elbette çok faydalı ama zihinsel detoks yapılmadığı zaman
tam anlamıyla bir yeniden doğma hissi maalesef sağlamıyor. SPA ve Wellness’te En İyi Öneriler
Zihnimizi zararlı toksinlerden yani adeta içimizi kemiren dü- SPAFinder Wellness, 10. Yıllık Trend Raporunda SPA ve
şüncelerden arındırmak için artık devreye yurtdışında “The wellness endüstrisini etkileyecek ve global anlamda müşte-
Mind SPA” adını verdikleri “Zihinsel SPA”lar giriyor. Henüz rilerin deneyimlerine yön verecek en iyi trendlerini açıkladı.
Türkiye’ de böyle bir merkez açılmamış da olsa, Amerika ve Raporda ifade edilen en iyi 10 trend:
Avrupa’ da şehir hayatı kazazedeleri çareyi bu SPAlara sığın- 1. Sağlıklı Oteller
makta buluyor. Stres yönetimi, kilo vermek, sigarayı bırakmak, 2013 yılı ve sonrasında her şey değişecek… Yeni ‘Heryerde
güven sahibi olmak, konsantrasyon bozukluğunu gidermek, Wellness’ otel zincirlerinde patlama göreceğiz ve çevre, üze-
yaratıcılığı artırmak, iç dünyamızı keşfetmek, düzenli bir ilişki rinde daha fazla durulan bir konu olacak. Geçmişte spor sa-
yürütebilmek gibi bir çok konuda hizmet alınabiliyor. lonları ve SPAlar sadece güzelleşmek için gidilen mekanlar
Kendimizi keşfederken rahatlamamız yoluyla bize yardım- olarak algılanıyordu fakat günümüzde bu düşünce gittikçe
cı olan bu yeni tip SPAların en ünlüleri Atlanta’da bulunan yıkılıyor. Daha önceden kurulmuş olan zincir otel işletme-
“The Mind SPA” ve Denver’da bulunan “VAST Mind SPA”. leri wellness anlayışıyla yeniden yapılanma yoluna gidiyor,
The Mind SPA’nın kurucusu Allan Ramsay’in açıklamaları- marka oluşturmaya çalışıyor. Bu durum sadece fitnessla ilgili
na göre, buraya gelen misafirlere hayatta her şeyi başarabile- değil... Örneğin kişiye özel yiyecek ve içecek sunumları (glü-
cek güce sahip oldukları ama bunun için öncelikle zihinden tensiz ve vegan menüler gibi) standart haline gelecek.
zehirli düşüncelerin atılması gerektiği anlatılıyormuş. Asıl 2. Özenli Masaj
amaç, zihnimizin en derin köşelerine giderek yeni bir yaşam ‘Özen ve Vücut’… İki etkili yaklaşımın yaratıcı karışımı olan
ve düşünme biçimi için gerekli kaynakların ortaya çıkarılma- Özenli Masaj insanların daha fazla ve hızlı rahatlamasını
sı ve yaşamın engellerini sağlıklı bir bakış açısıyla aşabilmek sağlayan daha bilinçli bir deneyim. Günün stresinden ma-
ya da kabullenmeyi göstermekmiş. saj yatağına yatıp sıradan bir masajla arınmak yerine Özenli
Masajla dikkatin vücudun bütün bölümlerine yöneltildiği,
Kaynak: http://www.estespa.com/spa_sozluk/zihinsel_spa_
terapistin elleriyle vücudun bütün bölümlerine masaj yaptığı
mind_spa.asp
aynı zamanda nefes açma çalışması ve tekniklerinin uygulan-
Stresten Arındıran ‘Günlük’ Çözümler dığı masajlar önem kazanacak.
İnsanın günlük yaşamın stresinden arınmak için izlediği 3. Topraklanma
yöntemler geleneksel metotlarla başladı. Krallar savaş karar- İnsanların doğadan gittikçe uzaklaşmasıyla birlikte toprak-
ları almadan önce yardımcılarına Lomi Lomi denilen masajı lanmak için yeryüzünün zengin elektron yüzeyiyle temas
yaptırıyorlardı. Söylendiğine göre insanı rahatlatan ve sağlık- etmeyi destekleyen hareketlere başvurmaktadır (yalınayak
lı kararlar almasına yardımcı oluyordu. Bu uygulama bizim yürüme gibi). Bu hareketler dünyanın yüzey kısmını denge-
coğrafyamızda ise geleneksel Türk hamamları ile kendini de tutan doğal elektrik ritimleriyle vücudun ‘topraklanması’
gösterdi. Hamamlar sadece bir temizlenme yeri değil aynı esasına dayanmaktadır ve hastalık yapıcı etkenlerin azal-
zamanda sosyal mekânlardı. İşte tüm bu geleneksel yöntem- tılması hedeflenmektedir. SPAlarda topraklanmadan daha
le günümüzdeki modern SPA konseptine yön verdi. Hatta o yapay yolla yararlanılmakta fakat ‘doğal topraklanma’ daha
kadar ki Kızılderililerin yanan bir mumla kulak temizleme büyük bir istek olarak gelişecek. Doğal soundlarda, oldukça
metodu bile bu yöntemlerde örnek alındı. az bir müzikle gerçek doğayla daha fazla temas hastalıklarla
Birkaç yıl öncesine kadar büyük oteller bünyesinde sadece savaşmaya yardımcı olacak.
otel müşterilerine sunulan bu terapi yöntemleri şimdi Day 4. SPA Genleri…Telomereler ve Ötesi
SPA (Günlük SPA) konsepti ile herkesin istediği zaman gide- İnsan vücudu 30.000 gene sahiptir ve DNA’lar 3 milyar ko-
bileceği bir konsept haline geldi. Oteller bünyesindeki SPA’lar dun yazılmasından oluşmaktadır. Tıp, bu DNA bilgilerini iş-
leyerek insanların gelecekte karşılaşacakları sağlık sorunları- mağazalarında en trend ürünleri arıyor.. Fitnes dünyası ayrı
nı aşacak yaklaşımları ortaya koymaya çalışıyor. Her insanda bir trend yaratıyor ve bu trend yükselmeye devam edecek…
farklı olan genetik profilin çözülmesi aracılığıyla tıbbi yar- 9. Erkekler: Berberlerden Brotox’a
dımlar da kişiselleştirilebilmektedir. Gen dizisindeki güçle Beverly Hills’ten Berlin’e, Beijing’e kadar pek çok erkek me-
hastalıklara neden olabilecek bazı küçük etkenler insanların dikal SPA ve enjeksiyon gibi plastik cerrahi uygulamalarına
yaşam tarzlarını değiştirmesiyle önlenebilir. SPA endüstrisi giderek daha fazla önem gösteriyor. İleri yeni cerrahi tekno-
ve özellikle talomere (DNA’daki istenmeyen kromozom uç- lojiler kısa zamanlarda uygulanabiliyor. Erkeklerin yüz ve
ların birleşimini önleme) bu konuda oldukça yardımcı ola- vücut bakımı konusunda kadınlardan daha farklı ihtiyaçları
cak. Bazı çalışmalar talomere sayesinde stresin azaltılması, bulunmaktadır. Pek çok SPA geniş kapsamlı hizmet sunuyor.
egzersiz, uyku, sağlıklı yemekler ve meditasyonla DNA’nın Gelecekte bu tip uygulamalarda da artış görülecek.
bir parçasının işlenebileceğini bu bu sayede bazı hastalıkların 10. İş Nerde
önlenebileceğini göstermiştir. İleri teknoloji üzerinde oldukça konuşulan bir konu olmak-
5. Otantik Ayurveda ve Diğer Eski Canlandırıcılar la birlikte yetenekli çalışanlara olan ihtiyaç sürekli olarak
Geçmişte oldukça otantik ve geniş kapsamlı olan SPAlardaki artmaktadır. Sürekli olarak büyüme eğiliminde olan pan-
genel görünüm, dil ve his gibi evrensel deneyimler üzerine wellness (spaning fitness, alternatif tıp, SPA vb.) pazarında
yoğunlaşmaktaydı. Wellness geleneklerindeki egzotizim ilk yeterli donanıma ve yeteneğe sahip SPA yöneticisi ve terapist
olarak 3.500 yıl önce Hindistan’da doğan Ayurvedayla orta- bulma konusunda sorun yaşanacak.
ya çıkmıştır. Ayurveda, insan doğasındaki dengesizliği açığa
çıkartan ve kişiliğin ön belirleyicisidir. Ayurveda anlayışına Kaynak: The 2013-2014 Travel & Tourism Market Research
göre sağlıklı bir bedene sahip olmak için, fiziksel, zihinsel, Handbook, 77: 469-471.
sosyal yönden aktif olmak gerekmektedir. Bu felsefeye göre
beden, duyular, zihin ve ruh bir bütün olarak tedavi edilme-
lidir. Detoks, egzersiz, meditasyon, masaj ve doğal otlar kul- Okuma Parçası
lanılmaktadır. Geleneksel Türk ve Rus hamamları, Rus bu- Antik Çağdan Bugüne, Hamam Kültürü ve Adetleri
har banyoları ve yeni tedavi yöntemleri bazı yerlerde otantik Antik çağ’dan günümüze hamam kültür ve geleneklerini
tarzda dizayn edilirken bazı yerlerde de tarihi binalar içinde Yunan filozofu Pindar ‘Hydor Men Ariston’, dünya dört ele-
otantik olarak sunulacak. mentten; toprak, ateş, hava ve sudan oluşur ancak bunların
6. Renk-Öz Anlatım içinden en iyisi su dur diye açıklıyor. Su insan yaşamı için en
2013’ten sonra ‘Öz Anlatım’ renklerin etrafta serbest bıra- büyük önemi taşıyor.
kılmasıyla oldukça yaygın olacak. Çünkü renk uygulamaları Binlerce sene önce eski kültür çevrelerinde insanlar su içme-
hem oldukça ucuz hem de uygulaması kolay. Her yaşta bi- nin ve çeşitli kaynaklarda yıkanmanın kendilerine rahatlık
reye Öz Anlatım sayesinde çok daha fazla vücut sanatı uy- getirdiğini ve ağrılarını hafiflettiğini keşfetmişlerdi…
gulanacak. Son zamanlarda gittikçe yaygınlaşan tatto SPAlar ‘Susuz şifa olmaz’ demişti Goethe, Faust kitabında ‘Su in-
ve tırnak sanatı ise artık 3D teknolojisiyle uygulanacak ve bu sanların var olduğundan bu yana mucize bir element olarak
uygulamalar gittikçe artacak. görülmüştür’ demişti… Gene bir Yunan filozofu Thales ‘Su
7. Herşey Dahil Wellness yaşamak için en önemli kaynaktır’ demişti.
Resmi olarak engelli olan 1 milyardan fazla insan ve hızla kitle Eski kültürlerde ve Antik çağ’da insanlar tapınaklarını su
halinde yaşlanan global nüfusla endüstri tüm yaş grupların- ve su ile ilgili her türlü heykellerle doldurmuşlardır. Deniz,
daki ve engellik düzeylerindeki insanlara wellness ulaştırmaya kaynak, kuyu ve göllerin tanrılar ve perilerle dolu olduğuna
odaklanacak. Daha fazla insan şifa bulmak için SPAlara yöne- inanmaktaydılar. Musevi, Hristiyan ve İslam dininde şifalı
lecek ve vücut fonksiyonlarını koruyacaklar. Fiziksel engelleri kaynaklarda geleneksel yıkanmanın insanları hastalıklardan
olan ya da özel ihtiyaçlara sahip bireylere farklı terapiler, bes- koruduğuna ve iyileştirdiğine inanılıyordu.
lenme önerileri ve fonksiyonel fitness hizmetleri sunulacak. Romalılar teknik ve mimari yönden mükemmel banyolar inşa
8. Bilinçli Fitness Etiketi etmişlerdi. Bugün hâlâ yerlerinde meşhur kür şehirleri bulunuyor.
‘Marklı fitness’ dalgası son 10 yıldır tüm dünyaya yayıldı ve Orta çağ’da da banyolar sadece yıkanmak ve eğlenmek için
fitness pazarı oldukça hızlı şekilde genişledi. Fitness etiketi kullanılmıyordu... Aynı yerde dişçi ve operatörler hastalara
patlayarak farklı ürün ve programların ortaya çıkmasına ne- ufak ameliyatlar yapıyorlardı.
den oldu. Sağlık ve wellness yeni lüksler haline geldi. Mil- Romalılar suyu kaynağından şehre getirmek için 100 km
yonlar seçkin üyeliklerin peşinden koşuyor, fitness ürünleri uzunluğunda su kemerleri yapmışlardı. M.S. 537 senesinde
Roma’da 11 su kemerinden 1212 çeşmeye, 11 büyük ve 926 taşları kızdırıyorlardı ve bu taşların üzerine su dökünce bu-
küçük halk banyolarına su dağıtıyordu. Romalıların yaptığı harlaşıyor ve kendilerini nehir suyunda yıkayıp serinletiyor-
en büyük banyo M.S. 206 senesinde kral Septimus Severus lardı. Sauna o zaman keşfedilmemişti. Türkler ise Kur’anda
tarafından halka hediye olarak yaptırılmıştı. Banyo 300 sene yazılı olduğu gibi camiye gitmeden kuran okunmadan önce
kullanılmıştı. Altıncı yüzyılda Doğu German akınları tara- akarsu altında abdest almak zorundaydılar. Küvet içinde yı-
fından yağma edilmişti. 847 senesindeki büyük depremde kanmak İslam’da geçerli değildir. Temiz su ile arınmak İslâm
kubbe yıkılmış, etraftaki halk banyodaki heykel sütunları du- usulü yıkanmaktır.
vardaki mermerleri alıp kendi evlerini süslemişlerdi. 13. ve 14. yüzyılda Araplar İspanyada Alhambro sarayını
Caracala termal banyosu tarihten bu yana yapılmış en bü- yapmışlardı. Araplar 710 senesinde 1492 senesine kadar gü-
yük banyoydu. Arsa 337 metre uzunluğunda 220 metre ge- ney İspanyada bulundular… Yaklaşık 800 sene süren bu za-
nişliğindeydi… Banyo ise 220 metre uzunluğunda 114 metre man içinde Hristiyanlar, Museviler ve Müslümanlar arasında
genişliğinde, içinde kullanılan inşaat malzemeleri en pahalı bütün zorluklara rağmen ortak bir hamam kültürü ortaya
ve lüks olanlarıydı… Yerlerde onyks ve mermer, musluklar çıktı. Sadece Corduba şehrinde Araplar 600 halk hamamı
gümüş ve altındandı. Duvarlarda ve yerlerde ayrıca sanat yapmışlardı. Her mahallede bulunan hamamlar Arapların
eseri mozaikler vardı. Bu eşsiz büyük binanın 6 girişi vardı. yenilgisinden hemen sonra zamanın Kraliçesi Isabel bütün
Girişte büyük soyunma odaları, ılık odalar, spor salonu, sıcak hamamları kapattırdı. Yıkanmayı âhlaka aykırı buluyordu.
ve soğuk su, yüzme havuzu vardı. Giriş bedavaydı. Bu muaz- Hâlbuki kadınlar ve erkekler ayrı bölümlerde yıkanıyordu.
zam banyo sadece erkekler için yapılmıştı. Zamanla Romalı İstanbul’un keşfinden sonra Bizans hamamları Müslüman
kadınlarda bu banyoya gitmek istemişlerdi. İstekleri redde- hamamlarına çevrildi su basenleri kaldırıldı. Eğer su, termal
dildi. Sebep, uzun saçlar su borularını tıkıyordu. Çok iş çıkı- su ise yeni basenler inşa edildi. Bu termal su havuzuna gir-
yordu personel için… Yüzlerce insan çalışıyordu bu banyoda. mek isteyenler önce hamamda yıkanıyordu. Termal su en çok
Alt katta raylar üzerinde giden küçük vagonlar vardı. İçinde Bursa’da olduğundan bütün Osmanlı’yı sultanları burada eski
odun taşınan ve birçok banyoda kullanılan örtüler, havlu- hamamları restore ettirdiler ve birçok yenisini yaptırdılar. Bu
lar… Alt kat bir küçük şehir gibiydi. Devamlı odun getiri- sular hâlâ şifa vermektedir.
liyordu. Banyonun hep aynı sıcaklıkta tutulması için etrafta Mimar Sinan hamamların en mükemmelini İstanbul’da yap-
orman kalmamıştı... Odunlar çok uzaklardan getiriliyordu. tı. Sultan Ahmet Meydanı’ndaki hamam Haseki Sultan tara-
Isıtma sistemi alttan yapılıyordu. Zemin ve duvarlar ısıtılıyor, fından çifte hamam olarak yapıldı. Ortak bir ısıtma sistemi
yerlerde takunya ile yürünüyordu. Kadınların sonsuz ısrarla- içinde girişleri ayrı yerlerden olmak üzere kadınlar ve erkek-
rı üzerine belediye ayda 1 gün olmak üzere banyoyu kadınla- ler aynı zamanda ama aradaki duvarla birbirlerinden ayrı
ra açtılar. Kadınlar ve erkekler aynı anda banyoda bulunmu- yerlerde yıkanıyorlardı.
yorlardı. Eğer kadınlar, erkekler banyoda iken gelirlerse bu 17. yüzyılda yapılmış evlerde hamamlar evin hep yan tara-
boşanmak için bir sebepti. fında bulunuyor. Orta yerinde değil. Sebebi çok sosyal bir
Ortaçağ’a geldiğinde en çok nehir ve göllerde insanlar yıkanı- sebep… Bu hamamlar gece gündüz ısıtılıyor. Ev sakinleri
yorlardı. Buda sıcak yaz aylarında mümkündü. Büyük şehirler- kendileri yıkandıktan sonra hamamın dış tarafına kırmızı
de hep açık pahalı banyolar vardı. Tahta küvetler içinde 4 - 6 kişi veya mavi renkte bir havlu asılıyor... Kırmızı olduğunda ma-
oturarak yemek yiyorlardı. Bu olay kilisenin hoşuna gitmiyordu. halledeki hamamı evde olmayanlar kadınlar gelip yıkanıyor.
On beşinci yüzyılda Katolik kilisesi insanlara banyo yapılma- Ev sahipleri gelenleri görmüyorlar bu sayede herkesi bu ha-
masını tavsiye etmeye başladı. Banyonun insanlara hastalık mama gelip yıkanıyor. Aynı olay erkekler içinde geçerli. On-
getirdiğini, kendilerini çıplak göstermemeleri gerektiğini ve lar ancak mavi havlu olduğunda geliyorlar.
aynı zamanda banyo yapmanın günah olduğunu açıkladılar. 17. yüzyılda Avrupa’da durum çok farklı. Paris yakanlarında
1573 senesinde bütün halk banyoları frengi hastalığı sebebin- 1672 – 1678 tarihleri arasında Versailles sarayı inşa ediliyor. Sol
den birde sıklaşan veba hastalığından kapatıldı ve yasaklandı. tarafta mimar François d’Orbay tarafından banyolar planlanmış
Türk Hamamları ve yapılmış. Kullanılmadığı için 1683 senesinde banyoları kırıp
Karl Klingherd isimli araştırmacı-mimar 18. yüzyılda yaptığı misafir odaları yapılmış. Bu muazzam sarayın dünyada benzeri
hamam araştırmasından sonra şunları açıklıyor: olmayan bir mimarlık eseri olarak tanınıyor. Osmanlılar hiç bir
Türk hamamları Bizans hamamlarının aynısı değildir. Çün- zaman bu büyüklükte saraylar yapmadılar hep mütevazi kaldı
kü Asya halkları çok eski devirlerden beri buhar banyosunu küçük sarayları. Yapılan her binada hamamlar vardı çok süslü
tanıyorlardı. Ruslar da Bulgarlar da gittikleri yerlere buhar ve pahalı inşat malzemesi kullanmadılar. 19. yüzyılda Çırağan
banyosu götürmüşlerdi. Behring boğazından geçen Ruslar, ve Dolmabahçe Sarayı’nda Mısır’dan getirilen Onys ve mermer
Sibiryalılar bu buhar banyosun Amerika’ya götürmüşlerdi. musluklar ise bronzdan yapılmıştı. Topkapı Sarayı’ndaki ha-
Nehir kenarına kurdukları çadırlarda, orta yerde ateş yakıp mamda Halyada yapılmış bronz bir musluk var.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

Sıcak ve soğuk da bugünkü musluklar gibi karışıp akıyor… O 1. e Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Kavramları” ko-
zamanlar hamamlarda musluklar, soğuk ve sıcak olmak üzere nusunu yeniden gözden geçiriniz.
üst üsteydi. Bir kurna içine akardı, bu kurnalar mermerdendi 2. a Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Kavramları” ko-
ve su tasları ile bu su yıkanmak için kullanılırdı. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
İstanbul’daki büyük hamamlar kadınlar için sosyal bir yer- 3. c Yanıtınız yanlış ise “Termal” ve “Kaplıca” konularını
di. Her türlü yenilik yemek reçeteleri moda ve dedikoduyla yeniden gözden geçiriniz.
burada yapılıyordu... Hamam tasları sahibinin zengin veya 4. d Yanıtınız yanlış ise “Termal” konusunu yeniden göz-
fakir olduğunu gösteriyordu. Zenginler altın su tası kullanı- den geçiriniz.
yor, fakirler ise ucuz metalden yapılmış taslar kullanıyorlar. 5. b Yanıtınız yanlış ise “Termal” konusunu yeniden göz-
Peştamallar de aynı duvarda zenginler ipekten fakirler ise pa- den geçiriniz.
muktan yapılmış peştamallar kullanıyorlardı.
6. d Yanıtınız yanlış ise “SPA” konusunu yeniden gözden
Son olarak 1835 senesinde Helmuth von Moltke (Alman
geçiriniz.
generali) Türkiye‘de yaşadığı bir hamam macerasını şöy-
7. a Yanıtınız yanlış ise “Termalizm” konusunu yeniden
le anlatıyor (1835): İki gün boyunca at üstünde yolumuza
gözden geçiriniz.
devam ettikten sonra Şumla’da kervansaraya geldik. Attan
8. e Yanıtınız yanlış ise “Termalizm” konusunu yeniden
inince bacaklarımızı hissetmeyecek kadar yorgundum. So-
gözden geçiriniz.
ğuk ve açlıkta üstüne gelince perişan bir halde Türklere
9. c Yanıtınız yanlış ise “SPA Hizmetlerinin Sınıflandırıl-
görünmüş olacağız ki bize hamama gitmemizi tavsiye etti-
ler. Ben hamam diye bir yer duymamıştım. Merak edip bir ması” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
bakalım dedik. Önce soğuk bir yere girdik. Ortada fıskiyeli 10. b Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA’ların Gelişiminin
bir havuz vardı. Etrafta üstleri incecik örtülü bir yerde nar- Arkasındaki Nedenler” konusunu yeniden gözden
gile içip keyif yapan adamlar gördük. Sırtımdan su buz gibi geçiriniz.
aktı. Zaten üşüyorduk, böyle soğuk bir yerde soyunmaya hiç
niyetim yoktu. Nerede yıkanacaktık, ortalıkta küvette yoktu.
Bizi içeriye aldılar. Burası tavanı alçak ve içerisi sıcaktı. Soyu- Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
nup peştamallarla sarıldık. Başımıza da bir havlu bağladılar. Sıra Sizde 1
Üçüncü olarak sıcak ve kubbeli bir yere götürüldük. Yerler Wellnes, uygulanan çeşitli programlar sayesinde hem sağlık
çok sıcaktı, ayaklarımıza takunyalar giydik. Orta yerdeki gö- sorunlarının çözülmesini olanak tanımakta hem de insan-
bek taşına yattık. Bir tellâk gelip bize masaj yapmaya başladı. ların gevşemesi, esnemesi, dinlenmesi, rahatlaması, canlı ve
. Üstümüze çıkıp her tarafımızı çekiştirdiler. Her seferinde zinde hissetmesi konularında yardımcı olabilmektedir. İn-
gülüyorduk bu duruma. At sırtından inince hissettiğim ağrı- sanların hayattan daha fazla haz almak istemesi, yaşam ka-
lar birden kaybolmuştu. Tellâk ellerine vurup bittiğini anlattı litelerini arttırma arzuları, sağlıklarını koruma ve geliştirme
ve bizi daha küçük ve daha sıcak bir köşeye götürdü. Şimdide istekleri, gittikçe bozulan ve kirlenen çevrenin etkilerini en
Türkiye’de atlara uygulanan tımar gibi bir kese ile yukarıdan aza indirmek; bedenen, zihnen ve ruhen tam bir iyilik halin-
aşağıya kadar keselendik. Diyebiliriz ki, kese yapılmamış inde olmak için wellness anlayışını benimsemektedirler.
sanlar hiç doğru dürüst yıkanmış sayılmaz. Daha sonra bir
hamam tası içinde mis kokulu köpüklü sabun suyu ile sabun-
Sıra Sizde 2
landık ve ılık sularla arındık. Tellâklar ateş üzerinde ısıtılmış
Pek çok farklı SPA türünün ortaya çıkmasındaki en önemli
kuru havlularla gelip bizi girişteki gibi sardılar. Birbirimize
etken kişilerin SPA farklı talepleri ile ilgilidir.
bakıp gülüyorduk. Girişteki gördüğümüz adamların yanında
yer aldık. Çok keyifliydik. Cildimiz temiz ve yumuşaktı. Ha-
Sıra Sizde 3
mama gitmemizden çok memnun kaldık. Ertesi sabah sanki
Yer üstü suları yer kabuğundaki kırık ve çatlaklardan geçerek
hiç yorulmamış ve dünyaya yeni gelmiş gibi kendimizi iyi
yer altına geçmektedir. Bu sırada suyun yeraltında ne kadar
hissettik ve yolumuza devam ettik.
derinliğe indiği sıcaklığını etkilerken, yeraltındaki toprak ve
Kaynak: Weber, F. (http://www.revues-plurielles.org/_uplo- kayaç yapısı suyun içerisindeki mineralleri ve minerallerin
ads/pdf/12/112/112weber.pdf). miktarını etkileyecektir. Dolayısıyla yer üstü sularının yer
altında geçirdiği süreç hem sıcaklıklarını hem de kimyasal
özelliklerini etkilemektedir.
Sıra Sizde 4 Illing, K. (2009). Gesundheitstourismus und SPA-Management,
Akredite olmuş işletmelerin sayısının arttırılması, özellikle Oldenbourg: Wissenschaftsverlag GmgH.
SPAların bilinirliğinin arttırılması (tanıtım yapılması), hid- Erfurt, C. F. ve Cooper, M. (2009). Health and Wellness Tourism.
roklima ve SPA yöneticiliği konusunda daha fazla eğitim ve- Spas and Hot Springs, Toronto: Chanel View Public.
rebilen yerlerin oluşturulması termal ve SPA hizmetlerinin Hannelore, L. R. ve Reinhard B. R. (2003). The SPA Encyclopedia:
gelişimini daha fazla arttırabilir. A Guide to Treatments and Their Benefits for Health &
Healing Thomson, New York: Delmar Learning.
Karagülle, M. Z. (2002). Kaplıca Tıbbı ve Türkiye Kaplıca
Yararlanılan Kaynaklar Rehberi, (Kaplıca Tedavisi, Balneoterapi ve Klimatera-
Ahipaşaoğlu, S. Değirmencioğlu, A. Ö. (1999). Anadoluda Tu- pi içinde), Düzenleyen; M. Zeki Karagülle, Mahmut B.
rizm Rehberliği Temel Bilgileri, Ankara: Detay Yayıncılık. Doğan Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri.
Akkuş, İ. ve Alan, H. (2016). Türkiye’nin Jeotermal Kay- Karagülle, M. Z. ve Doğan, M. B. (2002). Kaplıca Tıbbı ve
nakları, Projeksiyonlar, Sorunlar ve Öneriler, Ankara: Türkiye Kaplıca Rehberi, Ankara: Nobel Yayınevi.
MMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları. Koçak, A (2009). Jeotermal Sistemler ve Detay Jeotermal
Albayrak, A. (2013). Alternatif Turizm, Ankara: Detay Yayıncılık. Etüt Çalışmaları, Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mina-
Anspaugh, D., Hamrick, D. and Rosato, F. (2006). Wellness: reli Sular Eğitim Seminerleri Kurs Notları 2008–2009,
Concepts and Applications, McGraw-Hill Companies. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları, Mattek
ASPA (Australasian SPA Association). (2006). The SPA Matbaacılık.
Phenomenon, Geelong Mineral Springs Bath House Kozak, N., Akoğlan Kozak, M. ve Kozak, M. (2000). Genel
Development, Australia Turizm, İlkeler-Kavramlar, Geliştirilmiş 4. Baskı, An-
Avşaroğlu, M. (1968). Türkiye Kaplıca ve İçmeler Kılavuzu, kara: Turhan Kitabevi.
Ankara: Turizm Bakanlığı Yayını. Miller, L. ve Miller, B. (2001). Ayurveda ve Aromaterapi,
Aydın, İ. (1990). Açıklamalı Turizm Sözlüğü. Aydın: Coş- (Çev. Saime Önce), Eskişehir: Bilim Teknik Yayınevi.
kun Matbaası. O’Fallon, Michael J. ve Rutherford, Denney G. (2011). Hotel
Başa, A. B. (2009). Türk Hamam Kültürünün SPA & Wellness Management and Operations. Hoboken, New Jersey:
Mekânlarının Tasarımına Etkileri, Zeitschrift für die John Wiley&Sons, Inc.
Welt der Türken, 1(1), 207-220. Özbek, T. (2009). Jeotermal Kaynakların Sağlık ve Termal
Bailey, C. J.; Harcup, J. And Harrington, J. (2005), The SPA Turizme Entegrasyonu”, Jeotermal Kaynaklar ve Doğal
Book:The Official Guide To SPA Therapy. United Kingdom: Minareli Sular Eğitim Seminerleri Kurs Notları 2008–
Thomson Learnıng, Habia. 2009, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları,
Bozok, D. (2006). Türk Hamam ve Geleneklerinin Turizmde Mattek Matbaacılık, 285-316.
Uygulanışı (Bursa Merkez İlçede Bir Araştırma), Balıke- Özer, N. (1991). Kaplıca Hekimliğinin Çağdaş Gelişimi, Anatolia:
sir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 62-86. Aylık Turizm ve Kültür–Sanat Dergisi, 2(17–18):35–43.
Cirik, S., (2005). Denizden Gelen Sağlık, Standart Dergisi, Popescu, L., Badita, A. ve Şoşea, C. (2015). Present and
Türk Standartları Enstitüsünün Ekonomik ve Teknik Perspectives For Healt Tourism-SPA Services İn
Dergisi, Su Ürünleri Özel Sayısı. 44(528), 47-49. Romenia, Forum Geografic, 13 (2), 242-248.
Çekirge N. (1991). Kaplıca Mimarlığı ve Kaplıcamız, Anatolia Sandıkçı, M. (2007). Müşteri Memnuniyeti Ölçülmesi ve
Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(3), 40-44. Sandıklı Hüdai Kaplıcası’nda Bir Alan Araştırması, Af-
Doğanay, H. (2001). Türkiye Turizm Coğrafyası, Erzurum: yon Kocatepe Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fa-
Çizgi Yayınevi. kültesi Dergisi, 9 (2), 39-53.
Doğaner, S. (2001). Türkiye Turizm Coğrafyası, İstanbul: Sekliuckiene J. ve Langviniene N. (2009), Service Perspectives
Çantay Kitabevi. in Healthıness and Sport Tourism in Lıthuanıa: Case Of
Global Wellness Institute (2014). The Global Wellness Tourism SPA, Economıcs & Management, (14), 505-512.
Economy, SRI International. Supapol, A. B. ve Barrows, D. (2007). Canadian Health and
Gonzalez, A. ve Brenzel, L. (2001). Health Tourism and Related Wellness Tourism: Obstacles Impeding International
Services, Carribean Development and International Trade. Competitiveness, The Innovation Journal: The Public
Final Report. Sector Innovation Journal, 12 (3): 6-7.
Yararlanılan İnternet Adresleri

Şimşek, Ş. (1991). Türkiye’deki Termal Kaynakların Potansi- Ayçemen, N. (2014). http://www.saglikterapi.org/category/
yeli ve Genel Özellikleri, Anatolia: Aylık Turizm ve Kül- spa-2/page/7/
tür–Sanat Dergisi, 2(17–18):5–14. Kaplıcalar Yönetmeliği (2001). http://www.mevzuat.gov.tr/
Şimşek, M. (2003). Şifalı Sulara Yolculuk. Kaplıcalar- İçme- Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.8056&MevzuatIliski=0&s
ler, Genişletilmiş 2. Baskı. İstanbul: İnkılap Yayınları A. Ş. ourceXmlSearch=kapl%C4%B1calar%20y%C3%B6.
Travis, J. W. ve Ryan, R. S. (2004). The Wellness Workbook: Karaaslan, H. Ş. ve Çakaroğulları, Ö. (2006). Eskişehir’de
How To Achieve Enduring Health And Vitality, NewYork: Jeotermal Kaynaklara Bağlı Olarak Geliştirilecek Sağ-
Ten Speed Press. lık Turizminin Kapasitesi ve En Uygun Yerin Seçimi.
The 2013-2014 Travel & Tourısm Market Research Handbook, http://www.dedeman.com.tr/oduller/turizm/2006/
SpaFinder-Trends, 77: 469-471. MKD_2006_TURIZM_UCUNCULUK_ODULU.pdf
Tuncel, M. ve Doğaner, S. (1992). Kütahya’da Kaplıca Turiz- Karagülle (2016). http://www.termalspasaglik.com/dogal-te-
mi, Ege Coğrafya Dergisi 6,47-60. davi-yontemleri-2/
Unutmaz, G. (1994). Kaplıca Turizmi, Yayınlanmamış Yük- http.www.kultur.gov.tr
sek Lisan Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bi- http://de.wikipedia.org/wiki/Thermen
limler Enstitüsü. http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr
Ülker, İ. (1994). Sağlık Turizmi, Kaynaklar, Planlama, Ta- http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-43571/ter-
nıtım Ankara: Turizm Bakanlığı Yayınları. mal-sularin-siniflandirilmasi.html
Ülker İ., (1988), Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Kaplıca Planlama- http://www.mta.gov.tr/v2.0/daire-baskanliklari/enerji/ima-
sı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1006 (129), Ankara. ges/siteharitalar/1.jpg
Velimirovic. B. (1998). Health Promotion and Tourism Tourist http://www.spaturkey.com
Health: A New Branch of Public Health, (ss. 21–32). http://www.wellnessresource.com
(Derleyen Pasini, W. Rimini), İtalya: WHO Collaborating http://www.ustravel.org
Centre for Tourist Health and Travel Medicine. http://www.jmo.org.tr/mevzuat/mevzuat_detay.php?kod=75
Ziegler, S. (2011). Qualitätsmanagement im Wellness- und http://www.saglikterapi.org/category/spa-2/page/5/
Gesundheitstourismus. Das Gut Gesundheit im Wandel h t t p : / / w w w. r e v u e s - p l u r i e l l e s . o r g / _ u p l o a d s /
der Zeit. Hanburg: Diplomica Verlag. pdf/12/112/112weber.pdf
http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster
http://www.nuveforum.net/1723-genel-kultur-h/252256-hamam/
http://www.cirbanonline.net/bergama/tarih/asklepio/asklepio.htm.
http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster
http://www.kaplica-otelleri.net/images/termal_kaplica_hari-
tasi.jpg, 2013
http://www.jmo.org.tr
http://jeotermal.balikesir.edu.tr/jeotermal6.php
http://www.estespa.com/spa_sozluk/zihinsel_spa_mind_
spa.asp
http://www.eie.gov.tr/eie-web/turkce/YEK/jeotermal/11jeotermal_
enerji_nedir.html
http://www.estespa.com/haberler/business_week_gunluk_spa.asp
Register, J. (2006). SPA Evolution – A Brief History of Spas,
www.discoverspas.com/spaarticles/spaevolution.shtml
Weber, F. http://www.revues-plurielles.org/_uploads/pdf/12/112
/112weber.pdf.
3
Amaçlarımız
 Termal turizmin tarihçesini açıklayabilecek,
 Roma döneminde hamam kültürü ve hamamların tarihçesini açıklayabilecek,
 Osmanlı Dönemi’nde hamam kültürü ve hamamların tarihçesini açıklayabilecek,
 Dünyada termal turizmin yerini ve önemini açıklayabilecek,
 Türkiye’de termal turizmin mevcut durumunu açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Termal Turizm • Osmanlı Dönemi
• Hamam Kültürü • Termal Turizmin Tarihçesi
• Roma Dönemi

İçindekiler
• GİRİŞ
Dünyada ve Türkiye’de • TERMAL TURİZMİN TARİHÇESİ
Termal ve SPA Turizmi • DÜNYADA TERMAL TURİZM
• TÜRKİYE’DE TERMAL TURİZM
Dünyada ve Türkiye’de
Termal ve SPA Turizmi
GİRİŞ
Anadolu, tarih boyunca pek çok medeniyet tarafından sağlık ve şifa kaynağı olarak bilin-
miştir. Özellikle Roma ve Bizans dönemlerinde başta Hipokrat olmak üzere çoğu hekim
çeşitli hastalıklara deva bulmak, insanları iyileştirmek için uğraşmışlardır. Doğal sıcak
su kaynaklarının tedavi edici etkisi keşfedilerek, herkesin bu kaynaklardan yararlanması
sağlanmıştır. İlk başlarda yalnızca sağlık amacıyla kullanılmakta olan sıcak su kaynakla-
rı, zamanla tedavi edici özelliğiyle öne çıkarak Antik Dönem’den bugüne kullanılmaya
devam etmektedir. Antik kentlerin su kenarlarında kurulması, özellikle de doğal su kay-
naklarının kenarına kurulan kentlerde yer alan kaynak sular, tedavi amacıyla kullanılarak
insanlık tarihinde de önemli bir yer sahip olmuştur. Zaman içinde Roma ve Bizans dö-
nemlerinde inşa edilen hamamlar Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde inşa edilmeye de-
vam etmiş, kültürel benzerlik ve farklılıklar ile hem Avrupa’ya yayılmış hem de ülkemizde
bugün hâlâ devam eden bir kültürel miras hâline gelmiştir.
Dünyada yaşanan çevre sorunları ve beraberinde getirdiği hastalıklar, insanların
ömürlerinin uzaması gibi faktörler termal turizmin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
Dinlenmek, rahatlamak, hastalıklara şifa bulmak üzere yapılan seyahatler turizmde bir
alternatif yaratmıştır. Bugün termal, kaplıca ve SPA&Wellness alanlarında dünyanın pek
çok ülkesinde ciddi gelişmeler söz konusudur. Ülkemiz de ciddi termal turzim potansiye-
line sahip ülkeler arasında yer almaktadır.
TERMAL TURİZMİN TARİHÇESİ

Termal ve SPA-wellness turizmi en eski sağlık turizmi çeşidi olarak kayıtlarda bulunmaktadır.
İnsanlar şifa bulmak için termal su kaynaklarının bulunduğu yerlere gitmişler ve tedavi olmuş-
lardır (Aktepe, 2013: 174). Termal turizm, termomineral su banyosu, içme, inhalasyon, çamur
banyosu gibi çeşitli yöntemlerin yanı sıra iklim kürü, fizik tedavi, iyileştirme, egzersiz, psi-
koterapi ve diyet gibi destek tedavilerinin birleştirilmesi ile yapılan kür (tedavi) uygulamaları
aynı zamanda termal suların eğlence ve rekreasyon amaçlı kullanımı ile gerçekleştirilen turizm
türüdür (Sağlık Turizmi el kitabı, 2012: 115). Bu tanımda da görüldüğü üzere termal turizm,
oldukça geniş bir tedavi sürecini kapsamaktadır. Dinlenme, kendini daha rahat ve iyi hissetme
ihtiyacı sebebiyle ve çeşitli otel hizmetlerini de içine alacak şekilde termal kaynaklardan fayda-
lanmak için termal turistin bir başka ülkeye seyahat etme faaliyetleri de termal turizm olarak
adlandırılmaktadır. Öte yandan, daha önce teşhisi konulan ve bu teşhis üzerine tedavi olmak,
kaplıcaları ve termal kaynakları kullanmak için gelen başka bir termal turist çeşidi ve termal
turizm çeşidinden bahsedilmektedir. Termal ve SPA-Wellness turizmi, en eski sağlık turizmi
çeşidi olarak bilinmektedir. İnsanlar, şifa bulma amacıyla termal su kaynaklarının bulunduğu
yerlere giderek tedavi olmayı tercih etmektedir (Türkiye’de Medikal Turizm Raporu, 2011: 21).
Eski kültürlerde ve Antik Su, yüzyıllar boyunca yaşamın temel ögesidir ve yaşam insanların suyu kullanması ile
Çağ’da insanlar tapınaklarını
su ve su ile ilgili her türlü
başlamıştır. Suların sahip olduğu tedavi edici gücün, tanrıların gücünden geldiğine inanıl-
heykellerle doldurmuşlardır. mış ve suların bulundukları yerlere tapınaklar inşa edilmiştir. Anadolu’da şifalı sıcak sular
Musevi, Hristiyan ve İslam yardımıyla tedavi olma geleneğinin, MÖ II. yüzyıldan itibaren Batı Anadolu bölgesinde
dininde de şifalı kaynaklarda
geleneksel yıkanmanın insanları yer alan Allianoi kaplıca bölgesinde başladığı bilinmektedir. İzmir’in Bergama İlçesinin
hastalıklardan koruduğuna ve kuzeydoğusunda, Paşa Ilıcası Mevkii’nde yer alan Allianoi Antik Kenti’nin, erken dönem-
iyileştirdiğine inanıyorlardı.
lerde yer alan su ile ilgili birkaç basit yapısı, MS II. yüzyılda kutsal bir kült merkezine dö-
nüşmüştür. Öte yandan bu durum, sağlık tanrısı Asklepios’a adanmış bir Asklepion Antik
kentinin bulunmasından da açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Kos, Epidauros ve Pergamon
Anadolu’da bilinen diğer önemli sağlık merkezleridir. MÖ IV. ve V. yüzyıllarda ise Hero-
dot ve Hipokrat eserlerinde kaplıca tedavisinin ana ilkelerine yer vermişlerdir (Dünyada
ve Türkiye’de Sağlık Turizmi Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010: 32).
Yapılan arkeolojik çalışmalara Yapılan arkeolojik çalışmalara göre, termal suların, Bronz Çağı’ndan bu yana yaklaşık
göre, termal sular bronz çağından 5000 yıldır Mısırlılar, Makedonlar, Persler, Romalılar, Türkler ve hatta Vikingler tarafından
bu yana yaklaşık 5000 yıldır
Mısırlılar, Makedonlar, Persler, temizlenme, dinlenme, zinde olma ve tedavi amaçlı kullanıldığı ortaya konulmuştur. Termal
Romalılar, Türkler ve hatta sular ve mineralli suların temiz olma ve sağlık amaçlı kullanılması insanlık tarihi kadar eski-
Vikingler tarafından temizlenme,
dinlenme, zinde olma ve tedavi
dir. Özellikle Anadolu topraklarında, termal kaynakların tarih boyunca kullanılmasına şa-
amaçlı kullanıldığı ortaya hitlik eden birçok hamam bulunmaktadır (Tablo 3.1). Ayrıca, Anadolu’da, geçmişi yüzyıllara
konulmuştur. dayanan kaplıca turizmi faaliyetleri ve kaplıca turizmi geleneği söz konusudur. Anadolu’da
yer alan kaplıca ve içme adı verilen merkezlerin bilinen kuruluş tarihleri Romalılara dayan-
maktadır. Daha sonra bu merkezler, Selçuklulular ve Osmanlılar zamanında da geliştirilerek
devam ettirilmiştir (Türkiye’de Termal Sağlık Turizmi Raporu, s.102).
Ülkemiz, hemen hemen bütün bölgelerine değişik biçim ve yoğunlukta dağılmış sıcak
su kaynakları sayesinde termal turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bunun-
la birlikte, ülkemizdeki termal kaynakların yoğun olarak yer aldığı bölgeler; Ege, Güney
Marmara, İç ve Doğu Anadolu bölgeleridir. Doğal olarak o bölgede kendiliğinden var olan
sıcak kaynaklara Batı ve Orta Anadolu’da ılıca, Güneybatı Anadolu’da girme, Doğu ve Gü-
neydoğu Anadolu bölgelerinde çermik gibi farklı isimler verilmektedir. Sıcak su kaynak-
larının bulunduğu yerlerde suyun üzerine veya yakınına yapılan tesislere ise kaplıca adı
verilmektedir. Termal kaynakların çeşitli hastalıkların tedavisinde etkili olması yukarıda
da belirtildiği gibi, tarih boyunca Türk insanının kaplıcalara olan ilgisini devam ettirmiş-
tir (Zaman ve Birinci, 2011: 407).
Tablo 3.1 Alabanda- Roman Baths Pamukkale (Hierapolis)- Baths

Anadolu’da Tarih
Boyunca Yapılan Alexandria Troas- Baths Magnesia on the Meander- Roman Baths
Hamamlar Anamurium- Large Baths Miletos- Baths of the Principality
Kaynak: Tetik, N. Aphrodisias- Baths of Hadrian Miletos- Bath of Faustina

Balıkesir Ünivesitesi Arycanda- Baths Miletos- Bath of Capito
Arkeoloji Ders Notları.
Assos- Baths Patara, Roma Baths
Aphrodisias- Baths of Hadrian Patara Hamamı (Doğu)
Arycanda- Baths Pergamon Baths (Doğu ve Batı)
Elaiussa Sebaste- Baths Perge Baths
Ephesus- Baths of Varius Phaselis Baths
Ephesus- Scholastika Baths Sagalassos Baths
Kaunos- Baths Side Baths
Laodiceia ad Lycum- Baths Tlos Baths
Olympos- Baths Troy Baths
3. Ünite - Dünyada ve Türkiye’de Termal ve SPA Turizmi 67
Geçmişten bugüne Anadolu’da mevcut olan bu hamamlar, sosyal yaşamın ve hamam
kültürünün ortaya çıkmasına yardımcı olmuştur. Tüm bu sebeplerden dolayı termal mer-
kezler, sahip olduğu özelliklerle insanlık tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur ve sos-
yal yaşam hakkında da ipuçları vermektedir.
Modern anlamda kaplıca turizminin başlangıcı ve bugünkü hâle gelmesine yardımcı
olan olayların temelinde; 17.yüzyılda Avrupa’daki bazı doktorların mineralli suların iyileş-
tirici etkilerini göz önünde bulundurarak hastalarını kaplıcalara göndermeye başlamaları
yatmaktadır. Bu sayede, Avrupa’da kaplıca merkezlerinin sayısı hızla artmaya başlamıştır.
Örneğin; II. Napolyon’un Vichy’i bu amaçla ziyaret etmesi bu şehrin bir termal turizm
merkezi olarak ortaya çıkması ve gelişmesinde çok önemli rol oynamıştır. Çeşitli özellik-
leri sayesinde birçok kaplıca büyük ün yapmış ve diğer kaplıca merkezlerinin tanınması
ve ziyaret edilmesinin de önünü açmışlardır. Böylece Avrupa’da çok sayıda termal turizm
merkezi ortaya çıkmış, bunlar turizmin kitlesel boyuta ulaştığı II. Dünya Savaşı sonrası-
na hazırlıklı yakalanmışlardır. Zaman zaman kaplıcaların önemi azalıp kaplıcaya gitmek
moda olmasa da aynı uygulamalar, isim değiştirerek hydroterapi, balneoterapi, SPA, kür,
zayıflama merkezi gibi yeni yaklaşımlarla kaplıcalar her dönem çekiciliklerini korumayı
başarmışlardır. Böylece, bulundukları mekânlara istihdam, refah ve mutluluk getirmişler-
dir (Yılmaz, 2013: 314).
Türkiye’de kaplıca ve şifalı sular yüzyıllardır bilinmekte ve ziyaret edilmektedir. Fakat Büyük Önder Atatürk, tarihi çok
eskilere giden ve Osmanlılar
genel olarak ele alındığında bu ziyaretler daha çok şifa aramak şeklinde ve ilkel düzeyde döneminde de kullanılan Yalova
kalmış, kaplıcaların bulunduğu yerlerin bir termal turizm merkezine dönüşmesini sağ- kaplıcaları için buranın bir su
layamamıştır. Ancak son yıllarda, dünyada hızla artan termal turizm talebine de bağlı beldesi hâline gelmesi için
çalışmış, O’nun emir ve direktifleri
olarak, Türkiye’de de birtakım gelişmeler yaşanmakta, eskiden beri bilinen bazı merkez- ile 1936’da Termal Otel’in inşasına
ler bu yeni gelişmelere ayak uydurarak birer termal turizm merkezine dönüşmektedirler. başlanmıştır. Yine Atatürk’ün
isteği ile İstanbul Tıp Fakültesi’nde
İzmir-Balçova, Yalova-Termal, Balıkesir-Gönen, Sakarya-Kuzuluk, Bolu, Bursa, Afyon, “Hidro-Klimatoloji Kürsüsü”
Ankara-Kızılcahamam bunlara örnektir (Yılmaz, 2013: 318). kurularak kaplıca hekimliğinin
Türkiye’deki temelleri atılmıştır.
Hamam Kültürü
Hamam kültürü tarih öncesi çağlara dayanmaktadır. Eski zamanlarda hamama yalnızca te-
mizlenmek için değil, aynı zamanda sosyalleşmek ve dinî ritüellere katılmak amacıyla gidilirdi.
Helenistik dönemde MÖ IV. yüzyıla kadar halka açık hamamlara rastlanmamaktadır. Halka
açık hamamlar ilk kez IV. yüzyılda Atina’da inşa edilmiş ve sonrasında tüm antik kentlere ya-
yılmıştır. Deniz, kaynak, kuyu ve göllerin tanrılar ve perilerle dolu olduğuna inanmaktaydılar.
Antik dünyada yaşayan insanlar, hamamların inşa edilişine kadar genellikle seramikten yapıl-
mış “Puelos” denilen banyo teknesinde yıkanırlardı (Arkeoloji Ders Notları, S. 30).
Hamam kültürü tarih öncesi çağlara dayanmaktadır. Eski zamanlarda hamama yalnızca temiz-
lenmek için değil, aynı zamanda sosyalleşmek ve dinî ritüellere katılmak amacıyla gidilirdi.
Halk hamamları en parlak dönemini Romalılar zamanında yaşamıştır. Eski medeniyet-

lerde banyolar, saraylara ve evlere birleştirilmiştir. Hititlerin başkenti olan Hattuşaş’ta da ev-
lerde kille kaplı yıkanma yerleri mevcuttu. Hatta bazılarında oturma yerleri bile bulunuyor-
du. (Yenen, 2007: 237). Halka açık hamamlara para ile girilirdi. Her banyo için 2 bakır para
ödemek zorundaydılar. Ayrıca hamamlarda köleler suyun ısıtılması işiyle ilgilenir, banyo ya-
panların vücudunu zeytinyağı ile ovarlardı. Sabun antik dünyanın insanları arasında yaygın
değildi. Vücudun kirleri, zeytinyağı ve kum karışımı ile yumuşatılır, daha sonra “strigilis”
adı verilen kazıyıcı yardımıyla vücuttan kazınırdı. Bu tür uygulamalar, farklılaşarak günü-
müzün hamamlarında da karşımıza çıkmaktadır. Aşağıda, Roma ve Osmanlı dönemlerinde
hamam kültürü ve hamamlar ile ilgili daha ayrıntılı bilgilere yer verilmektedir.
Hypocaust sistemi nasıl bir sistemdir?

1
Roma Dönemi’nde Hamam Kültürü ve Hamamlar
Yıkanmak için oluşturulan kapalı mekânların ilk izleri öncelikle Hindistan’da, Eski
Mısır’da ve Antik Ege Uygarlıkları’nın saraylarında mevcuttur. Helenistik Dönemde ha-
mam yapısına benzer yapılarla karşılaşılmıştır. Ayrıca, içi sıcak suya sahip ve özel olarak
yapılan hamamlar Romalılar Dönemi’nde yapılmıştır.
Romalılar teknik ve mimari Romalılar teknik ve mimari yönden mükemmel banyolar inşa etmişlerdi. Bugün hâlâ
yönden mükemmel banyolar yerlerinde meşhur kür şehirleri bulunmaktadır (Weber, 1997: 2).
inşa etmişlerdi. Bugün hâlâ
yerlerinde meşhur kür şehirleri İlk bilinen halka açık hamam Pompei’deki Stabian Hamamı’dır (Resim 3.1). Anıtsal
bulunmaktadır. yapıdaki ve boyuttaki ilk hamam ise Roma’da Agrippa tarafından MÖ I. yüzyılda yaptırıl-
mıştır. Daha sonra bunları Neron, Titus, Trianus, Caracalla, Diokletianus ve Constanti-
nus gibi imparatorların yaptırdığı hamamlar izlemiştir (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu,
2011: 286).
Resim 3.1
Stabian Hamamı,
Pompei
Romalılar suyu kaynağından şehire getirmek için 100 km uzunluğunda su kemerleri

yapmışlardı. MS 537 senesinde Roma’da 11 su kemerinden 1212 çeşmeye, 11 büyük ve 926
küçük halk banyosuna su dağıtılıyordu. Romalıların yaptığı en büyük banyo MS 206 sene-
sinde Kral Septimus Severus tarafından halka hediye olarak yaptırılmıştı. Banyo 300 sene
kullanılmış. VI. yüzyılda Doğu German Akınları ile yağma edilmişti. 847 senesindeki bü-
yük depremde kubbe yıkılmış; etraftaki halk, banyodaki heykelleri sütunları duvardaki
mermerleri alıp kendi evlerini süslemişlerdi (Weber, 1997: 2).
“Caracalla termal banyosu tarihten bu yana yapılmış en büyük banyoydu (Resim 3.2).
Arsa 337 metre uzunluğunda 220 metre genişliğindeydi. Banyo ise 220 metre uzunlu-
ğunda 114 metre genişliğindeydi. İçinde kullanılan inşaat malzemeleri ise en pahalı ve
lüks malzemelerdi. Yerler onyks ve mermerden, musluklarsa gümüş ve altından yapıl-
mıştı. Duvarlarda ve yerlerde ayrıca sanat eseri mozaikler bulunmaktaydı. Bu eşsiz büyük
binanın altı girişi vardı. Her girişte büyük soyunma odaları ile ılık odalar, spor salonu,
sıcak ve soğuk yüzme havuzu bulunuyordu. Giriş için para ödenmiyordu. Bu muazzam
banyo sadece erkekler için yapılmıştı. Zamanla Romalı kadınlarda bu banyoya gitmek is-
temişlerdi. Fakat istekleri reddedildi. Sebep olarak uzun saçlarının su borularını tıkaması
gösterildi. Bu banyoda yüzlerce insan çalışıyordu. Alt katta raylar üzerinde giden küçük
vagonlar bulunuyordu. İçinde odun ve banyoda kullanılan örtü ve havlular taşınıyordu.
Alt kat küçük bir şehir gibiydi. Banyonun hep aynı sıcaklıkta tutulması için sürekli odun
taşınıyordu. Hatta bu yüzden etrafta orman kalmamıştı. Odunlar çok uzaklardan getirili-
yordu. Isıtma sistemi alttan yapılıyordu. Zemin ve duvarlar ısıtılıyordu. Banyoda takunya
ile yürüyorlardı. Kadınların ısrarları üzerine belediye ayda bir gün olmak üzere banyoyu
kadınlara da açtı (Weber, 1997: 2-4).
Resim 3.2
Caracalla Banyosu
Romalıların “Balneae” veya “Thermae” adını verdikleri hamamlar, varlıklı veya yoksul
herkesin, öğleden sonra en uzun zaman geçirdiği tek yerdi. Çünkü Roma’da hamamlar,
sadece temizlik amacıyla gidilen mekânlar değil, içinde spor salonlarının yer aldığı, kon-
ferans salonları, kütüphaneler ve gezinti yerlerinin de bulunduğu sosyal buluşma yerle-
riydi. Hamama gitmek, Romalılar için yaşam biçimi hâline gelmişti. Hamamda iyi vakit
geçirmek, sadece belli bir azınlığa özgü değildi. Romalılar, genel olarak haftada bir kez,
köleler ise yalnızca bayram günlerinde hamama giderlerdi. Önceden yalnızca gündüzleri
açık olan hamamlar, imparatorluk döneminde geceleri de açıktı.
Romalıların “Balneae” veya Varlıklı ailelerin bazılarının evinde özel hamamlar bulunuyordu. Ancak bu ev hamamları,
“Thermae” adını verdikleri
hamamlar, varlıklı veya yoksul halk hamamları kadar sık kullanılmıyor, misafirler için hazırlanıyordu. Zenginler de halk ha-
herkesin, öğleden sonra en mamlarını tercih ediyordu. Dolayısıyla hamamlar, sınıf farkının az olduğu veya hiç olmadığı
uzun zaman geçirdiği tek yerdi. yerlerdi. Yukarıda da belirttiğimiz üzere kadınlar ve erkekler, hamama ayrı ayrı gidiyorlardı.
Çünkü Roma’da hamamlar,
sadece temizlik amacıyla gidilen Quintilianus, evli olmayan kadın ve erkeklerin hamamı aynı anda kullanmasının zina gös-
mekânlar değil, içinde spor tergesi olduğunu söyleyerek, bu uygulamanın önemini vurgulamıştır (Söylemez, 2015: 113).
salonlarının yer aldığı, konferans
salonları, kütüphaneler ve gezinti Öte yandan caldarium, tepidarium ve frigidarium gibi birçok bölümlerden oluşan kü-
yerlerinin de bulunduğu sosyal çük hamamlar da evlerde bulunuyordu. Evdeki hamam bir hypocaust sistemi ile zemine
buluşma yerleriydi.
yakın döşenmiş ısıtma tertibatı ve duvarda oyuklu tuğlaların arkasından dolaşan sıcak
hava ile ısıtılmaktaydı (Söylemez, 2015: 5).
Roma hamamları “Hypocaust” Roma hamamlarının döşemeleri duvarları ve tavanı mozaiklerle ve mermerlerle kaplıydı.
denilen ve yer döşemesinin Bu hamamlarda temizlenmek ve yıkanmanın dışında jimnastik yapmak ve kahvehane gibi
altından geçip duvarların içinden
devam eden bir kanal vasıtasıyla eğlence amaçlı kullanılmaktaydı. Ayrıca, filozof, şair ve dinleyicilerin bir araya toplanabi-
ısıtılmaktaydı. lecekleri salonlar da yapılmıştı. Kimi hamamlar iki ya da üç katlıydı. Kimileri ise yukarıda
Caracalla Hamamı gibi çok geniş alana sahipti. Bu hamamlara, “imparator tipi hamamlar”
adı verilmekteydi. Roma hamamları “Hypocaust” denilen ve yer döşemesinin altından geçip
duvarların içinden devam eden bir kanal vasıtasıyla ısıtılmaktaydı (Resim 3.3.). Benzer bir
ısıtma sistemi günümüzde de karst tipi taş binalarda görülmektedir. Bu sayede etkin ve sabit
bir su sıcaklığı elde etmek mümkün olmaktadır (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 2011: 286).
Resim 3.3
Hypocaust Sistemiyle
Isıtılan Bir Hamam
Planı
Klasik bir Roma Hamamı hangi bölümlerden oluşur?

2
III. yüzyıldan sonra zengin Romalılar kendi evlerine hamam yaptırmışlardır. Bu ha-
Klasik anlamda bir Roma hamamı mamlar, giyinme odası, sıcaklık, ılıklık ve soğukluk olmak üzere üç ayrı bölümden oluş-
giriş ve soyunma bölümü
“Apoditerium”, soğukluk bölümü maktaydı (Yenen, 2007: 238). Klasik anlamda bir Roma hamamı giriş ve soyunma bölümü
“Frigidarium” soğuk su yüzme “Apoditerium”, soğukluk bölümü “Frigidarium” soğuk su yüzme havuzu “Natation”, ılıklık
havuzu “Natation”, ılıklık bölümü
“Tepidarium”, sıcaklık bölümü bölümü “Tepidarium”, sıcaklık bölümü “Sudatorium” ya da “Locanium” gibi ana bölüm-
“Sudatorium” ya da “Locanium” lerden meydana gelir. Gymnasium ve Auditorium gibi bölümler hamamlara daha sonra
gibi ana bölümlerden meydana
gelir. Gymnasium ve Auditorium eklenmiştir. Kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı hamamlar da yapılmıştır (Değirmencioğlu
gibi bölümler hamamlara daha
sonra eklenmiştir. ve Ahipaşaoğlu, 2011: 286-287).
Hamama girildiğinde ilk karşılaşılan yer, “Apodyterium”du. Apodyterium, hamama gir- Hamama girildiğinde ilk
karşılaşılan yer, “Apodyterium”du.
meden önce giysilerin çıkarılarak bir rafa konduğu soyunma odasıydı. Hamamda yıkanacak Apodyterium, hamama girmeden
olan kişi, daha sonra ısıtma ve soğutma işlemlerinden kademeli olarak geçiyordu. Roma önce giysilerin çıkarılarak bir rafa
konduğu soyunma odasıydı.
hamamlarında tek bir sıcak oda yerine, farklı derecelerde ısıtılmış birkaç oda bulunuyordu.
Bunlardan “Tepidarium”, (ılık oda) hamamın orta derecede ısıtılmış bölümüydü. Burada
kusursuz bir temizlik için, Türk hamamlarında yapılan keseye benzer bir şekilde vücuda
sürülen zeytinyağı, biraz bekletildikten sonra “Strigilis” adı verilen kazıcı bir aletle deriden
kazınırdı “Caldarium”, (sıcak oda) hamamın sıcak sularının ve sıcak su havuzlarının bulun-
duğu en sıcak bölümüydü “Sudatorium”, (terleme odası) buhar banyosu yapılan bölümdü.
Son olarak girilen “Frigidarium” (soğuk oda) ise hamamın ısıtılmayan ve soğuk su havuzla-
rının bulunduğu bölümüydü Banyo, frigidarium’da bulunan soğuk su havuzlarına atlanarak
tamamlanıyordu. Sıcaktan bunalanlar, frigidarium’da serinleyip rahatlayabilirlerdi (Söyle-
mez, 2015: 114).
Hamamdan çıktıktan sonra Apodyterium’a bırakılan giysiler giyildiğinde, hamamın
kalabalığı içinde kaybolan sınıf farklılıkları, tekrar belirgin hâle gelmiş oluyordu. Ama
hangi sınıftan olursa olsun hamamdan çıkan herkes, eve gitmeden önce biraz daha eğ-
lenceli vakit geçirmek isteyebilirdi. Hamamların içinde bulunan kütüphaneler, oturma ve
gezinti yerleri, konferans salonları ve heykel galerileri, Romalıların bu isteğini karşılamak
için inşa edilmiş olmalıydı. Hamamların bu özelliğinin alt sınıftan olan yoksul ailelerin de
eğlence ihtiyacını gidermesi açısından önemli olduğu söylenebilir (Söylemez, 2015: 114).
Romalılarda hamam kültürü yaşamın bir parçası hâline gelmiştir. Zengin ve asiller
günlük yaşantılarının büyük bir bölümünü hamamlarda geçirmeye başlamışlardır. Kültü-
rel ve siyasi yönden Roma’nın son döneminde ülke âdeta hamamlardan yönetilir duruma
gelmiştir. Palestra’da yapılan jimnastik, hamamda yenilen yemekler, kararların alınması
ve benzer aktiviteler yaygınlaşmıştır (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 2011: 287). Ayrıca,
Roma’da hamamlar, oldukça önemli bir yere sahipti. Roma hamamlarının asıl amaçlarıyla
ilgili bölümlerinin dışında, kütüphaneler, resim sergileri ve konser salonları gibi bölümle-
ri de bulunurdu (Söylemez, 2015: 106).
Hamama gidenler, arkadaşlarıyla sohbet ederken, bir yandan da görevlilerin ikram
ettiği yiyecek ve içecekler eşliğinde masaj yaptırabiliyorlardı. Büyük hamam tesislerinin
önemli bir bölümünü “Palaestra” adı verilen spor salonları oluşturuyordu. Burada hem
kadınlar hem erkekler değişik oyunlar oynayabiliyor, güreş, yüzme, koşu, atlama gibi eg-
zersizler yapabiliyordu. Banyo yapmak, palaestra’da yapılan egzersizlerden sonraki adımdı.
Nitekim egzersizden önce banyo yapmanın pek bir anlamı yoktu (Söylemez, 2015: 113).
Hamamlarla ilgili en küçük ayrıntılar bile titizlikle düşünülmekteydi. Romalı mimar
Vitruvius’a göre, hamamın girişi, ısı kaybını önlemek için güneşe dönük güney cepheye
bakacak şekilde konuşlandırılmalıdır (Yenen, 2007: 238).
Fikret K. YEGÜL’ün “Anadolu Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kök-

leri ve Geleceği” başlıklı makalesini okuyabilirsiniz. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergi-
ler/14/1651/17643.pdf
Osmanlı Dönemi’nde Hamam Kültürü ve Hamamlar

Hamamlar Osmanlı İmparatorluğu döneminde büyük öneme sahipti. Günlük hayatın
bir parçası ve vazgeçilmezi olan hamamlar Osmanlı Dönemi’nde âdeta altın çağını
yaşamıştı.
14. yüzyılda Anadolu’dan geçen ve yerel ahi gençlik kuruluşları tarafından ağırlanan
Faslı gezgin ve İslam âlimi İbn Battuda da Rihla adlı eserinde Anadolu halkının mertliği,
cömertliği, doğruluğu ve temizliğinden övgü ile bahsetmekteydi: “Bilal-al Rum denilen
ülke dünyanın en güzel yerlerinden biridir. Tanrı oraya bütün diğer ülkelere parça parça
verdiği iyiliklerin tümünü ihsan etmiş. Doğası bolluk ve nefistir; halkı nezih, nazik, temiz
insanlardır…” (Yegül, 2009: 100).
Battuda’nın gezisinden yaklaşık bir asır sonra Konstantiniye’yi alan Osmanlılar, Bi-
zans Hamamları’nın en gösterişli ve tipik örnekleri ile bezenmiş kente fetihten sonraki
tek bir nesil içinde 26 yeni hamam ilave etmişlerdir. Toplum hamamının Anadolu’nun
Türk-İslam toplulukları arasındaki başarısı ve kökenleri kimi araştırmacılar tarafından,
sadece İslam dininin temizliğe verdiği önemle açıklanmaktadır. İslam dininin ritüel te-
mizliğe verdiği önem bir gerçek olmakla birlikte din, bu konudaki etkili faktörlerin ancak
bir tanesi sayılabilir. Türk Hamamı’nın kökenleri kesintisiz gelişim zincirinin bir halkası
olarak Bizans ve Roma Hamamları’na, hatta daha da eskilere bakıldığında Anadolu’nun
Bronz Çağ uygarlıklarına ve her şeyin başında toprağında doğan su sevgisine ve kültürüne
dayandığını söylemek mümkündür (Yegül, 2009: 100-101). Evliya Çelebi de Seyahatna-
me’sinde 17. yüzyılda İstanbul’da sadece 168 tane çarşı hamamı olduğunu belirtmekte-
dir (http://turkeyspa.ws/spa-termal-focus/item/250-osmanlida-hamam-kulturu.html).
Bugün hâlâ sürdürülen hamam kültüründeki ritüeller Osmanlı Dönemi’nden günümüze
kalan kültürel bir mirastır. Örneğin “gelin hamamı” Osmanlı’dan günümüze ulaşan ve de-
vam ettirilen bir ritüeldir.
Osmanlılar özellikle suyun termal olduğu yerlerde, termal su havuzuna girmeden önce
hamamda yıkanıyordu. Termal su en çok Bursa’da olduğundan bütün Osmanlı sultanları
burada eski hamamları restore ettirdiler ve yenisini yaptırdılar. Bu sular hâlâ şifa verdiği
bilinmektedir (Weber, 1997: 6).
Anadolu’daki Yunan, Roma ve onların uzantısı olan Bizans Hamamları, kuşkusuz
Türk-İslam yıkanma geleneğini en erken olmasa bile en yakından ve en açık olarak etkile-
yen örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır. Müslüman hamamlarına bakıldığında, Roma
hamamlarına ek olarak, soyunma odası, soğukluk ve ılıklık bölümleri kubbenin altında
kümelenmiş merkezî buhar sistemlerinin mevcut olduğu görülür (Yenen, 2007: 238).
Osmanlı dönemine geçmeden ilk olarak Anadolu Selçuklu Dönemi’nde hamamların
kullanılma amaçlarından bahsetmek gerekir. Hamamların yaygın kullanılma nedenlerin-
den ilki, bazı hayır kurumlarına gelir getirmesi, ikincisi, çevresindeki camiilere cemaat
çekmesidir. Toplumun temizlik konusuna verdiği önem sayesinde hamamların sayıları
Selçuklu Dönemi Hamam çoğalmıştır. Selçuklu Dönemi hamamlarına örnek olarak 12. yüzyılda Kayseri Kölük Ha-
örnekleri; Kayseri Kölük Hamamı, mamı, 13. yüzyılda Kayseri Sultan Hamamı, aynı yüzyıla tarihlenen Alanya İç Kale Hama-
Kayseri Sultan Hamamı, Alanya
İç Kale Hamamı, Sultan Han mı, 1236 tarihli Sultan Han Hamamı, 1240 tarihli Karatay Hamamı ve Ağzıkarahan köyü
Hamamı, Karatay Hamamı, Hamamı verilebilir. Ayrıca Konya Sahip Ata Hamamı, 1275 tarihli Pervane Hamamı ise
Ağzıkarahan Köyü Hamamı, Konya
Sahip Ata Hamamı ve Pervane kadın erkek kısmı ayrılmış çifte hamam örnekleridir (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu,
Hamamı. 2011: 380).
Osmanlı Dönemi hamamlarına bakıldığında, planları, sıcaklık kısmı esas alınarak tip-
lendirilmektedir. Orhan Gazi Dönemi’nde Bursa’da 1337 yılında yapılmış olduğu sanılan
Orhan Gazi Hamamı, yine Bursa’da yapılan Eski Kaplıca ve Kükürtlü Kaplıca, Ankara’da
Karacabey Hamamı, Edirne’de Mihal Gazi Hamamı, Eyüp’te Çifte Hamam bu dönemin
özelliklerini gösterirler. Özellikle de alçı işçiliği yoğun biçimde kullanıldığı hamamlarda
değişik örtü sistemleri mevcuttur (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 2011: 390).
Erken Osmanlı döneminde oluşan Erken Osmanlı Dönemi’nde oluşan hamamlarda, ortada havuz, kenarlarda soyunma
hamamlarda, ortada havuz, yerleri, kahve ocağı, peştamal değiştirilen ve tuvaletlerin yer aldığı soğukluk bölümü, gö-
kenarlarda soyunma yerleri, kahve
ocağı, peştamal değiştirilen ve bek taşı ve kurnaların bulunduğu sıcaklık, suyun kaynadığı külhan bulunmaktadır. Mi-
tuvaletlerin yer aldığı soğukluk mar Sinan’ın yaptığı hamamların en önemlisi 1556 tarihli Haseki-Ayasofya Hamamı’dır.
bölümü, göbek taşı ve kurnaların
bulunduğu sıcaklık, suyun Kubbeli bir camekânlık, üç kubbeli soğukluk, yıldızvari sıcaklık kısmı bulunmaktadır.
kaynadığı külhan bulunmaktadır. Erkekler bölümünün önünde revaklar yer almaktadır. Molla Çelebi Hamamı, 1565 tarihli
Mihrimah Sultan Hamamı, 1563 tarihli II. Selim Hamamı, Valide Sultan Hamamı önemli
diğer hamamlardır (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 2011: 399-400). Mimar Sinan’dan
sonraki dönemde, külliyelerde hamam yapılarına sık rastlanmaz. İstanbul’da yer alan kül-
liyelerden 1598 tarihli Cerrahpaşa Külliyesi Çifte Hamamı hamam yapılarına örnektir
(Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 2011: 402).
Osmanlı Dönemi’nde yapılan pek çok hamam bulunmaktadır. Bu hamamlara pek
çok örnek vermek mümkündür. Örneğin; Manisa’da Yavuz Sultan Selim’in eşi ve Kanu-
ni Sultan Süleyman’ın annesi Ayşe Hafsa tarafından 1522 yılında yaptırılmış olan Sultan
Camisi’nin bir bölümünü çifte hamam oluşturmaktadır (Resim 3.4). Hamam külliyenin
yapımı bittikten sonra tamamlanmıştır. Doğu-batı doğrultusunda uzanan çifte hamam
dikdörtgen planlıdır. Sultan Hamamı ismi verilen hamamın erkekler bölümünün kapısı
caminin bulunduğu meydana açılmaktadır. Hamam soyunmalık ve Roma hamamların-
da görülen ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden oluşmaktadır. Soyunmalığı büyük bir kubbe
örtmektedir. Kubbenin üzerinde bir aydınlık feneri bulunmaktadır. Kubbe eteğindeki yedi
pencere ile içerisi aydınlatılmıştır. Ilıklık yan yana iki kubbe ile örtülüdür. Bu kubbeler-
den birisinin süslemeleri Osmanlı mimarisinin en güzel örnekleri arasındadır. Sıcaklık da
yıldız şekilli pencerelerin üzerinde bulunduğu büyük bir kubbe ile örtülüdür. Ortadaki
göbek taşının çevresinde 12 kurna sırlanmıştır. Hamamın kuzeyindeki kadınlar bölümü
erkekler bölümünün eşidir. (http://www.manisatarihi.com/hamamlar-25.html)
Resim 3.4
Hafsa Sultan
Hamamı, Manisa
Nalınlar, tahtadan iki rakamı gibi

Osmanlı hamam kültürü’nde farklı gün ve saatlerde kadın ve erkeklerin belirli günleri yapılır, üzeri düz, ayak biçiminde olur,
bulunmaktaydı. Bu gün ve saatlere uyulması önemli idi. Öte yandan hamamın ilk bölü- ayağın takıldığı tasma köseleden
yapılır. Hamamlarda kullanılanlar,
müne girildiğinde kıyafetlerin çıkarıldığı bir bölüm bulunmaktaydı ve hamamda peşte- evde giyilenlere benzese de hamam
mal kullanılır ve ayaklara da nalın giyilirdi. sahibesinin, natır ve hademelerin
nalınlarının ayakları yaklaşık iki karış
Osmanlı hamamlarında da “kızma hamam” denilen tabandan ısıtma hypocaust yüksekliğindedir. Sim işlemeli tasması
üzerinde kırmızı ufak püskülü bulunur.
sistemini görmek mümkündür. Buna karşın Hristiyan toplumları gibi Türk-İslam top- Bu nalınların cevizden yapılmış, üzerine
lumları sporu hamam programına almadıkları için palaestra önemini yitirmiş ve kay- ve ayaklarına gümüşten çiçekler
mıhlanmış, tasması sırmayla işlenmiş
bolmuştur. Roma Hamamları’nın sevilen soğuk veya sıcak büyük toplum havuzları ve püskül konmuş olanına ‘gelin nalını’
denir ve yalnız gelinler tarafından
natatio’lar ancak kaplıca hamamlarında görülmektedir. Yıkanma kurna başında, özel kullanılır.
olarak yapılmakta fakat Antik Dönem’in yıkanma töresi, keselenme, masaj, halvette ter-
leme ise güncelliğini korumaktadır. Ayrıca ‘soğukluk’ denilen müşterilerin sıcak ha-
mamdan sonra havlulara sarılı dinlendikleri aydınlık salon bir dereceye kadar Roma
döneminde açıkladığımız antik frigidarium’u hatırlatmaktadır. Bu salonun ortasında-
ki küçük, dekoratif, fıskiyeli havuz da frigidarium’dan bir uzantı: “fiskiyah”, Yunanca-
Latince köklü “havuz” anlamına gelen piscina’dan aktarma bir sözcüktür. Hamamda
yeme-içme alışkanlığı da eskisi kadar geçerliydi. Hatta kadınlar tarafından yapılan ge-
leneksel sazlı-sözlü bir hamam partisi için yiyecek hazırlığı günler öncesinden başlaya-
bilmekteydi. Anadolu’nun hamam kültüründe gördüğümüz en büyük değişiklik Antik
Çağ’ın vie aix bains (hamam yaşamı) diyebileceğimiz her gün hamama gitme töresini
Osmanlı Dönemi hamamlarında kaybedip, hamama ancak haftada veya iki haftada bir gitme alışkanlığının gelmesidir
sıcak hamamdan sonra havlu ile
dinlenilen aydınlık salon Roma diyebiliriz (Yegül, 2009: 104).
döneminin Frigidarium’larını Hamam kültürü, kendiliğinden oluşan bir kültür olmamakla birlikte, günümüzde de
hatırlatmaktadır. Bu salonun
ortasındaki küçük, dekoratif, hala devam eden uygulamalardan oluşmaktadır. Özellikle toplumsal yaşamın bir parçası
fıskiyeli havuza fiskiyah denmekte olarak görülen hamamlar bugün de termal turizm faaliyetlerinin gerçekleştirildiği yerler
ve Yunanca-Latince köklü “havuz”
anlamına gelen piscina’dan
olarak karşımıza çıkarlar. Bu kapsamda bir sonraki başlık altında termal turizmin gelişme
aktarma bir sözcüktür. nedenleri ayrıntılı olarak irdelenecektir.
Termal turizmin gelişmesinde etkili olan faktörler neler olabilir?

3
DÜNYADA TERMAL TURİZM
Doğal bir tedavi kaynağı olan suyun ve özellikle termal suların, zindelik ve rekreatif amaç-
lı olarak insanın kendisini yenilemesi ve eğlence amacıyla da kullanılması her geçen gün
giderek önem kazanmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde, başkentlerde, büyük şehir-
lerde ve turizm destinasyonlarında mutlaka büyük ölçekli SPA’lara rastlanmakta ve bu
SPA’ların, kentlerin özellikle iş-toplantı amaçlı turizmine de büyük katkı sağladığı görül-
mektedir (http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr).
Dünya nüfusunda yaşanan artış özellikle de yaşlı nüfusun artması sağlık maliyetleri-
nin artmasına sebep olmuştur. Ülkelerin sanayileşme ve kentleşme sebebi ile maruz kaldı-
ğı çevresel sorunlar, özellikle hava ve su kirliliği her geçen gün insan sağlığı üzerinde ciddi
sorunlara yol açmaktadır. Hem yaşlı nüfusun artması hem çevresel sebeplerden kaynak-
lanan genel sağlık sorunları, dünyada sağlık turizminin öneminin giderek artmasını sağ-
lamıştır. Romatizmal hastalıklar, beslenme bozuklukları, sinirsel ve ruhsal rahatsızlıkları
arttıran çevresel ortamın yarattığı sorunları gidermek amacıyla Almanya, Fransa, İtalya,
Avusturya vb. pek çok ülke, kaplıca, deniz ve iklim olanaklarından yararlanma yollarını
aramıştır. Başlangıçta halk sağlığını ve iş gücü verimini korumak amacı ile sürdürülen bu
çabalar, sonraları iç ve dış turizm olayı ile bütünleşen; kaplıca, deniz ve iklim kürleri gibi
uygulamalara dönüşmüştür. Böylece bilimsel amaçlara konu olan kaplıca, deniz ve iklim
kürleri turizmi uluslararası önem taşıyan boyutlar kazanmıştır (Ülker, 1988’den aktaran
Zaman ve Birinci, 2011: 406).
Günümüzde sağlık turizmi denilince akla ilk gelen termal turizm ya da kaplıca turiz-
midir. Ama sağlık amaçlı turizm hareketi, son on yılda aktif olarak hastane hizmetlerin-
den faydalanmak için düzenlenen yurt dışı seyahatleri de kapsar hâle gelmiştir. Bu deği-
şim sağlık turizminden doğan ekonomik gücün hızla artmasına ve cazip hâle gelmesine
neden olmuştur. Gelişmiş ülkeler, insan sağlığının korunması, iş gücü verimini ve üretimi
arttırmak ve sağlıklı yaşamı sağlamak amacı ile termal suların dinlendirici özelliklerin-
den, iklim ve çevre olanaklarından, diğer turizm çeşitleri ile birlikte yararlanma yoluna
gitmeyi seçmektedirler.
Günümüzde sağlık turizmi denilince akla ilk gelen termal turizm ya da kaplıca turizmidir.
Ama sağlık amaçlı turizm hareketi, son on yılda aktif olarak hastane hizmetlerinden fayda-
lanmak için düzenlenen yurt dışı seyahatleri de kapsar hâle gelmiştir. Bu değişim sağlık tu-
rizminden doğan ekonomik gücün hızla artmasına ve cazip hâle gelmesine neden olmuştur.
Dünyada sağlık ve termal turizmdeki gelişmelere paralel olarak çok sayıda tesis
açılmakta, mevcut tesislerde köklü değişikliklere gidilmekte ve bu düzenlemeler sadece
hızla artan yaşlı nüfus için değil, aynı zamanda tedavi olmak ya da tıp teknolojisinin
getirdiği yeniliklerden faydalanmak isteyen genel nüfusa da hitap etmektedir (Aydın,
2012: 92).
Kaplıca, termal tesis ve SPA işletmeleri olmak üzere üç temele dayandırılan termal
turizm alanındaki faaliyetlerin, Avrupa’da son 10 yılda hız kazandığı görülmektedir. Al-
manya, 265 termal tesisi ve toplam 750 bin yatak sayısı ile bu sektöre liderlik etmektedir.
Örneğin Stuttgart’daki Das Leuse termal tesislerinin, yaz döneminde günlük 8000, yıl-
lık ortalamada ise günde 3000 ziyaretçisi bulunmaktadır (Belber ve Turan, 2015: 459).
Avrupa’da eğilim hastaların tedavi için yurt dışına seyahat etmeleri yönündedir. Bunun
neticesinde de çok fazla sayıda SPA ve talassoterapi merkezlerinin ortaya çıktığı gö-
rülmektedir (Ikkos, 2002: 2). Bu merkezler, sağlığı ve tatili bir arada sunmaktadırlar.
Son yıllarda Avusturya, 550 termal otel, 80 wellness ve 750 SPA merkezi ile termal tu-
rizmde Avrupa pazarının %10’una hâkimdir. Ayrıca Fransa (104), İtalya (200), Maca-
ristan ve Çek Cumhuriyeti de termal turizm pazarında yer alan önemli ülkelerdendir.
Macaristan’da 120, Çek Cumhuriyeti’nde ise 60 SPA tesisi bulunmaktadır (Belber ve
Turan, 2015: 459).
Termal turizmde; Hindistan, Türkiye, Malezya’nın öne gelen ülkeler arasında olduğu Termal turizmde; Hindistan,
Türkiye, Malezya’nın öne
belirtilirken, SPA ve wellness turizminde; Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Avusturya, Bali gelen ülkeler arasında olduğu
ve Maldivler’in başta gelen ülkeler arasında olduğu görülmektedir (Özer ve Sonğur, 2012: belirtilirken, Spa ve wellness
turizminde; Macaristan, Çek
74). Aşağıda dünyada ve Avrupa’da termal, wellness ve SPA turizminde öneme sahip ülke- Cumhuriyeti, Avusturya, Bali ve
lerin mevcut durumları hakkında bilgiler verilmiştir. Maldivler’in başta gelen ülkeler
arasında olduğu görülmektedir.
Almanya
Termal ve SPA turizmi için Almanya dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer almak-
tadır. 265 adet resmî belgeli termal merkez bulunan Almanya’da tesislerin toplam yatak
kapasitesi 750.000’ dir. Almanya’nın Stuttgart kentinde bulunan Das Leuze Kaplıca ve
Rekreasyon Tesislerini yaz aylarında günde 8000 kişi ziyaret etmektedir. Bu rakam, yıllık
ortalama 3000 kişi/gün olmaktadır. Doktor teşhisi ve raporu olmak kaydıyla, kaplıca te-
davilerinin hem özel hem de kamu sağlık sigorta şirketleri tarafından tam ya da kısmen
karşılandığı ülkelerden biridir. Ülke geneline yayılmış olan ve ön ya da son eklerinde bad
bulunan destinasyonların neredeyse hepsi birer termal turizm merkezidir (Bad Berleburg,
Baden Baden, Wiesbaden gibi). (http://profdrcevdetyilmaz.com/index.php/component/
attachments/download/11).
Macaristan
Macaristan, kaplıca tedavisinde ve termal turizmde gelişmiş ülkelerden biridir.
Romalılar’dan Osmanlı İmparatorluğu’na kadar pek çok uygarlık bu ülkedeki kaplıca
merkezlerinin tedavi edici etkinliklerinden faydalanmıştır. Ülkede hâlihazırda 120 te-
davi edici kaplıca merkezi bulunmaktadır. Her yıl Macaristan’ı ziyaret eden turistlerin
%22’si bu merkezleri ziyaret etmektedir. Yalnızca başkent Budapeşte’de 80’den fazla ter-
mal turizm merkezi yer almaktadır ve bu merkezlerin yarısından fazlası tedavi hizmet-
leri vermektedir. Ciddi hastalıkların tedavisi için gelenlerin yanı sıra sadece kendini
daha iyi hissetmek için gelenlerin sayısı da dikkat çekicidir. Her sene binlerce hastaya
lokomotif sistem hastalıklarından, akciğer ve kadın doğum hastalıklarına kadar çok çe-
şitli poliklinik hizmeti verilmektedir (Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi Raporu,
2010: 38).
Yunanistan
Yunanistan’da, kaplıcaların eski çağlardan beri, tedavi edici özelliğe sahip olduğu bilin-
mektedir. Ayrıca kaplıcalarla tedavi yönteminin Yunanistan’da başladığını söylemektedir-
ler. Tarihçi Herodot ve tıbbın babası olarak bilinen Hipokrates ve Herophilus, Agasthinios
gibi doktorlar, bu kaplıcaların tedavi edici özelliklerinden bahsetmektedirler. Son iki yüz-
yıldır bu kaplıcalara daha çok önem verilmeye başlanmış, termal turizm merkezlerinin
çoğu deniz kenarlarında yer almaktadır. Sıklıkla Ağustos ve Eylül aylarında ziyaretçi kabul
eden Yunanistan’da ortalama geceleme 15-21 gün arasıdır (Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık
Turizmi Raporu, 2010: 38).
İtalya
İtalya’da yaklaşık 360 termal turizm merkezi bulunmaktadır. Yılda yaklaşık olarak 6
milyon ziyaretçi gelmektedir. Termal turizm, ülkeye sağladığı maddi gelir ve yarattığı iş
imkânı nedeniyle çok önemlidir. İtalya’nın bir çok şehrinde kaplıca merkezi bulunmakta-
dır. Bunun başlıca nedeni, ülkede volkanik dağların yer almasıdır. Lokomotif sistem has-
talıklarından, varislerden, obezite ve deri hastalıklarına kadar birçok hastalık için tedavi
yapılmaktadır (Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi Raporu, 2010: 38).
Çek Cumhuriyeti ve Slovakya

Doğal yöntemlerle tedavi, bu ülkelerde eskiden beri var olan bir gelenektir. Yunanistan
ve Macaristan’a göre daha yeni olmasına rağmen son yıllarda gelişmiş tedavi merkezleri
ve kaplıca merkezleri kurulmuştur. Bu iki ülkede yaklaşık 60 tedavi edici kaplıca merkezi
bulunmaktadır ve 500.000’e yakın hasta tedavi edilmiştir. Hekim raporu olması şartıyla
sigorta şirketleri tedavi masraflarını tamamen ya da kısmen karşılamaktadır (Dünyada ve
Türkiye’de Sağlık Turizmi Raporu, 2010: 38).
Rusya ve Baltık Ülkeleri

Rusya’nın bazı kesimlerinde gelişmiş kaplıca merkezleri mevcuttur. Yapılan araştırmalara
göre, her üç Rus’tan biri hayatında bir kez kaplıca merkezine gitmiştir. Rusya ile beraber,
diğer Baltık ülkelerinde (Estonya, Letonya, Litvanya) kaplıcaların tedavi amaçlı kullanı-
mı yaygındır. Kalp hastalıkları, Astım, lokomotif sistem hastalıkları, sinir sistem hastalık-
ları, depresyon gibi birçok sistemi ilgilendiren rahatsızlıklar için hizmet verilmektedir. Bu
merkezler daha çok Finlandiya’dan hasta ve turist çekmektedir (Dünyada ve Türkiye’de
Sağlık Turizmi Raporu, 2010: 39).
Bulgaristan
Bulgaristan’ın kaplıca tarihi de eskiye dayanmaktadır. Karadeniz sahilleri boyunca
dizilmiş, yaklaşık 300 kaplıca merkezi vardır. Bunların çoğu otellerin içinde yer alan
modern merkezlere dönüştürülmüştür. Her sene yüz binlerce insan bu merkezlere
gelmektedir. Çok değişik hastalıklar için tedavi hizmetler verilmektedir. Diğer Ak-
deniz ülkeleri olan Tunus, Fas ve Israil’de de kaplıcalar bulunmaktadır. Güneydoğu
Asya’da (Hindistan, Tayland, Singapur, Endonezya) kaplıcalar daha çok büyük ve lüks
oteller içinde işletilmektedir. Burada verilen hizmetler çoğu zaman turistin kendini
iyi hissetmesi veya dilenmesine yöneliktir. Japonya’da 1500 adet kaplıcada 100 milyon
geceleme kapasiteli termal turizm yapılmaktadır. Beppu’ da 1000 litre/saniye jeoter-
mal su termal turizm amaçlı kullanılmaktadır. (Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi
Raporu, 2010: 39).
Diğer Ülkeler
Dünyada kaplıcaların dağılımı eşit şekilde değildir. Dağılımdaki bu eşitsizlik iklim fark-
lılıklarından kaynaklanmaktadır. Asya ve Afrika’nın (Güney Afrika) bazı kesimlerinde
yer almasına rağmen, kaplıcalar daha çok Avrupa’da bulunmaktadır. Kaplıca kültürü
genel olarak daha çok Doğu ve Güney Avrupa ülkelerinde gelişmiştir. Ancak geçmiş-
ten bugüne İngiltere, diğer Kuzey Avrupa ülkeleri ve Amerika’da bu kültür gelişme-
miştir ve hâlâ aynı durum devam etmektedir. İngiltere, diğer Kuzey Avrupa ülkeleri ve
Amerika’da yer alan termal merkezler daha çok dinlenme amaçlı kullanılmaktadır. Bu
açıdan İngiltere yılda yaklaşık 1 milyar sterlin harcamaktadır (Dünyada ve Türkiye’de
Sağlık Turizmi Raporu, 2010: 39).
Fransa’da bulunan termal kaynaklar tıbbın ilerlediği yönde bilimsel ve teknik bakım-
dan donatılmış ve oteller; rekreatif ve turizm amacıyla kullanılan eğlence yerleri hâline
getirilerek termal turizme katılan turistlerin hizmetine sunulmaktadır. Aynı şekilde Avus-
turya, hemen hemen her yıl devlet bütçesinin üçte birini şifalı sulara bağlı termal turizm-
den elde etmektedir (Zaman ve Birinci, 2011: 406).
Japonya’da 1500 adet kaplıca ile 100 milyon geceleme kapasiteli merkezlerde termal
turizm yapılmaktadır. Beppu’da 1000 litre/saniye jeotermal su termal turizm amaçlı kul-
lanılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde yer alan Arkansas eyaletinde ise 55 bin kişi
kapasiteli termal tesislerin yapılmış olduğu, Hawai’de turizmin 12 aya yayılması için ter-
mal sulardan yararlanılarak yeni kurulan tesisler ile termal turizm ağırlıklı uygulamalara
başladığı bilinmektedir (www.kulturturizm.gov.tr).
Yukarıda kısaca açıkladığımız dünya ülkelerinin sahip oldukları termal kaynak sayıla-
rı ve bu kaynakların ilk kullanım tarihleri Tablo 3.2’de görülmektedir.
Tablo 3.2 ÜLKELER BİLİNEN SICAK SU KAYNAKLARI SAYISI EN ERKEN KULLANIMI

Geçmişte ve
Günümüzde Kullanılan Cezayir 70 sıcak su merkezi MÖ I. yy.
Bazı Sıcak Su Amerika
Kaynaklarına Örnekler 23 eyalette toplam 1702 sıcak su kaynağı 1700ler
(Kuzey)
Kaynak: Azaklı, H.S. Arjantin 119 sıcak su merkezi -

(2012). In Partial Avusturalya 38 sıcak su merkezi 1895
Fulfılment of the
Requirements For The 13 sıcak su merkezi
Avusturya MS 50
Degree of Master of Yalnızca Baden’de 18 sıcak su kaynağı
Science in City and Belçika 2 sıcak su kaynağı MS 14. yy
Regional Planning. A
Thesis Submitted To 121 merkez (86’sı Caldas Novas’da
Brezilya 1545
the Graduate School Of bulunmaktadır)
Natural and Applied 110 sıcak su merkezi
Sciences Of Middle East Kanada 1859
382 sıcak su kaynağı
Technical University,
Ankara, s.37. 88 sıcak su merkezi Batı Zhou Hanedanlığı
Çin
2509 sıcak su kaynağı 1050-771 BC
İngiltere 1 sıcak su merkezi Romalılar tarafından MS 43
Finlandiya 1 sıcak su kaynağı 1700
Fransa 124 sıcak su merkezi MÖ 120
MÖ I. yüzyıldan
Almanya 57 sıcak su merkezi
MS I.yüzyıla kadar
68 sıcak su merkezi
Yunanistan MÖ 5. ve 6. yüzyıl
750+ sıcak su kaynağı
Macaristan 1000+ sıcak su kaynağı MÖ I.yüzyıl Roma birlikleri
100 tanesi sadece Budapeşte’de yer almaktadır.
İzlanda 516+ sıcak su merkezi İzlanda destanları
Hindistan Hindu destanları
İran -
5500+ sıcak su kaynağı MS 631 (daha önceki
Japon
26.796 sıcak su kaynağı (2001) kaynaklar güvenilir değildir)
Ürdün 104 sıcak su kaynağı (55 tanesi Ölü Deniz MÖ I. yüzyıl
yakınlarındadır)
Yeni Zelanda 19. yüzyılın başları
Rusya MS V. yüzyıl
64 hot spring areas in Kamchatka alone
İspanya Roma işgali MÖ I. yüzyıl
300+ hot springs in Galicia alone
Tayvan 1697
Ülkemizde termal kaynakların yoğun olarak yer aldığı bölgeler ve iller nerelerdir?
4
TÜRKİYE’DE TERMAL TURİZM

Türkiye, volkanik ve tektonik aktif alanların çok olması nedeniyle jeotermal kaynaklar
açısından hayli zengin bir ülkedir. Bu da ülkemizi kaplıca turizmi açısından önemli bir
potansiyele sahip bir ülke yapmaktadır.
Jeotermal enerji, yer kabuğunun alt katmanlarında biriken ısının akışkanlarca taşınıp Jeotermal enerji, yer kabuğunun
alt katmanlarında biriken ısının
boşluklara dolması ile oluşan yüksek ısıda su, buhar ve kızgın kayalardan sağlanan ener- akışkanlarca taşınıp boşluklara
jidir. Türkiye önemli bir jeotermal potansiyele sahip olup, elektrik dışı kullanımda dün- dolması ile oluşan yüksek ısıda
yada dördüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’de 190 jeotermal alan tespit edilmiş olup bu su, buhar ve kızgın kayalardan
sağlanan enerjidir.
alanların % 79’u Ege’de, % 8,5’i İç Anadolu’da, % 7,5’i Marmara Bölgesi’nde, % 4,5’i Doğu
Anadolu’da yer almaktadır (Türkiye Jeotermal Enerji Potansiyeli, 2012’den aktaran Belber
ve Turan, 2015: 459). Türkiye’deki jeotermal kaynakların dağılımlarına bakıldığında ter-
mal turizm potansiyelimiz ile ilgili de fikir sahibi olabiliriz (Resim 3.5).
Resim 3.5
Türkiye’nin Jeotermal
Haritası
Kaynak: http://www.
mta.gov.tr/v3.0/
hizmetler/jeotermal-
harita
Türkiye’de jeotermal kaynaklar, elektrik üretimi, ısıtma (konut, sera, kurutma), endüstri-
yel kullanım (CO2, kuru buz), kaplıca ve termal turizm amaçlı, balık yetiştirme ve bunların
entegre uygulamalarında kullanılmaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2013 veri-
lerine göre, ülkemizde jeotermal enerji ile 2.924 dönüm sera, 89.443 konut ısıtılmaktadır ve
termal tesis sayımız 350 kadardır.
Türkiye, jeotermal kaynak potansiyeli bakımından Avrupa’daki jeotermal kaynaklardan

daha iyi ve termal suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri açısından da daha üstün nitelik-
ler göstermektedir. Son yıllarda ülkemizde nitelikli termal tesis sayısındaki artışlar termal
turizm potansiyelinin artmasına katkıda bulunmaktadır. Bu tesislerin Avrupa’daki tesislere
göre daha modern ve konaklama ücretleri açısından daha düşük seviyede olması ülkemizin
termal turizmde tercih edilmesini sağlamaktadır (Oflaz, 2008: 45-46). Maden suyu ve kap-
lıca bakımından oldukça zengin olan ülkemizde mineral bakımından zengin 1300’den fazla
yeraltı sıcak su kaynağı yer alırken, bu kaynaklardan 500 kadarı şifalı olarak bilinmektedir
(Çetin, 2011: 880). Diğer taraftan ülkemizde mevcut olan ve yeni yapılan modern termal
turizm tesislerinin yetersiz altyapısı, tesislere ulaşım güçlüğü (özellikle havayolu ulaşımı) ve
rekreatif olanaklarının yetersiz olması ve tanıtım ve pazarlama yetersizlikleri Avrupa’daki
termal turizm sektörü ile rekabet edebilirliğimizi zayıflatmaktadır. Ayrıca son dönemlerde
ülkemizde yaşanan terör saldırıları, uluslararası siyasi krizler, sınır bölgemizdeki savaş, tu-
rizme ciddi darbe vurmaktadır. Bu da tüm turizm türlerini etkilediği gibi termal turizmi de
etkilemiştir. Turist sayılarındaki bu düşüş Tablo 3.3’te net olarak görülmektedir.
Tablo 3.3 Yıl Yabancı Yerli Toplam

Türkiye’de Turizm
2009 18639 265611 284250
İşletme Belgeli Tesislerde
Termal Turizme Katılan 2010 302725 457909 760634
Turist Sayıları
2011 450904 636363 1087267
Kaynak: Kültür ve 2012 451399 789472 1240871
Turizm Bakanlığı, 2013 477242 901820 1379062
http://www.
ktbyatirimisletmeler. 2014 552052 1006252 1558304
gov.tr/TR,9857/isletme- 2015 251 9751 10002
belgeli-tesisler.html
Ülkemizdeki yedi coğrafi bölgede de termal kaynak bulunmaktadır. Termal kaynaklar

Ege, Marmara ve İç Anadolu bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Ya-
tırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü’ne göre ülkemizde bulunan termal tesislerin yoğun
olarak yer aldığı bölgeler ve iller şu şekilde kategorize edilmiştir (Albayrak, 2013: 126;
Zengin ve Eker, 2016:167):
• Güney Marmara Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Yalova
• Doğu Marmara Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Bilecik, Kocaeli
• Güney Ege Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Aydın, Denizli, Manisa, İzmir,
• Frigya Bölgesi Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Afyonkarahisar, Ankara, Uşak, Es-
kişehir, Kütahya
• Orta Anadolu Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Aksaray, Kırşehir, Yozgat, Nevşehir
• Kuzey Anadolu Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Amasya, Sivas, Tokat, Erzincan
• Batı Karadeniz Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Bolu, Düzce, Sakarya
Türkiye’deki termal kaynakların termal sağlık turizmi kapsamındaki toplam yatırım kapa-
sitesi 1.365.000 yatağa tekâbül etmektedir. Termal suların debi ve sıcaklıkları itibarıyla yapılan
bu hesaplamalarda; Afyon 189.356 yatak kapasitesi ile Türkiye’de termal sağlık turizmi açı-
sından en fazla yatak kapasitesine sahip ildir. Bu ili toplam yatak kapasitesi açısından Aydın
139.276, Denizli 129.287, İzmir 101.067, Kütahya 94.910 ve Sivas 90.504 yatak kapasiteleri ile
izlemektedir. Hesaplanan bu rakamlar Türkiye’deki termal sağlık turizmi açısından çok ciddi
bir potansiyele sahip olunduğunun açık ve net göstergesidir. Bu kaynakların ülkenin her ta-
rafında (deniz kenarı, ormanlık, dağlık alanlarda) bulunması, termal sağlık turizmini diğer
turizm çeşitleri ile entegre olabilecek konuma getirmektedir. Termal sağlık turizminin deniz,
üçüncü yaş, av, yat, golf, dağ, kış, kongre turizmleri ile birlikte değerlendirilmesi mümkündür.
Birçok Avrupa ülkesindeki kür süresinin yıllık 120 gün civarında olmasına karşın Türkiye’de
bu süre 300 gün civarındadır. Kür süresinin uzun olması, termal sağlık turizmi açısından
önemli bir avantajdır (Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi Raporu, Sayfa 33).
Bunların yanında; Türkiye’deki yıllık toplam güneşli gün sayısı, ortalama nem, rüzgâr
ve sıcaklık değerleri gibi iklim özellikleri, termal bölgelerde yıl boyu kür faaliyetlerinin ya-
pılabilmesine olanak tanımaktadır. Bu faktörler Türkiye’deki kür süresinin Avrupa’daki kür
süresine göre 2,5 kat daha uzun olmasını sağlamakta ve termal sağlık turizminin geliştiril-
mesi açısından önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Tüm dünyada termal turizm (kaplıca,
otel, kür merkezi ve kur klinikleri) tesisleri en parlak dönemlerini yaşamaya başlamıştır. Su-
yun en eski ve doğal tedavi aracı olması, doğal tedavi yöntemlerine olan ilgi, termal pazarın
25-75 yaş arası hasta ve sağlıklı insanlardan oluşması pazara olan ilginin artmasına neden
olmaktadır (Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi Raporu, 2010: Sayfa 33).
Türkiye’de Termal Turizm Master Planı

Türkiye Termal Turizm Master Planı 2007-2013 çalışmasının amacı, Termal Turizm po- Türkiye Termal Turizm Master Planı
2007-2013 çalışmasının amacı,
tansiyeline sahip olan ülkemizin sahip olduğu termal turizm potansiyelinin belirlenerek, Termal Turizm potansiyeline
bu yönde kullanılacak olan politika ve planlama yapılmasını kapsamaktadır. Potansiyelin sahip olan ülkemizin sahip
belirlenmesinin ardından, termal turizm kaynaklarının turizme kazandırılması hedeflen- olduğu termal turizm
potansiyelinin belirlenerek,
mektedir. Türkiye sahip olduğu jeotermal kaynaklar itibarıyla dünyada yedinci sırada yer bu yönde kullanılacak olan
almaktadır. Ayrıca Türkiye sahip olduğu bu kaynakların yanı sıra zengin tarihi ve doğa- politika ve planlama yapılmasını
kapsamaktadır.
sıyla da öne çıkmaktadır. Diğer taraftan, Türkiye, Avrupa’da kaynak potansiyeli açısından
birinci, kaplıca uygulamaları konusunda ise üçüncü sıradadır.
2000 yılında Avrupa’da 65 yaş üstü birey sayısı nüfusun %15’ini oluşturmaktadır. 2025
yılında bu oranın %25’e yükselmesi öngörülmektedir. Özellikle boş zamana sahip olma
ve maddi durum açısından üçüncü yaş turistleri, sağlıklı olmak amacıyla termal turizme
önem vermektedir. Gittikçe yaşlanan Avrupa nüfusunun “Kür” talebine cevap verebilmek
amacıyla sahip olunan kaynaklar değerlendirilmelidir. İklim koşulları sebebiyle özellikle
romatizmal hastalıkların sık görüldüğü Kuzey Avrupa ve İskandinav ülkelerinde termal
turizme katılma ihtiyacı yüksektir.
Türkiye’nin sahip olduğu tedavi edici termal sular tek başına yeterli olmamaktadır.
Termal tesislere ek olarak, kür merkezleri ve kür merkezlerinin yer aldığı konaklama
işletmelerinin gerekliliği ve mevcut tesislerin nitelik ve nicelik olarak yetersiz kalması,
uluslararası pazarda rekabet edilebilirliğin düşük olmasına yol açmaktadır. Bu kapsamda,
dünyada gittikçe trend hâline gelen termal turizminde marka olabilmek ve diğer ülkelerle
rekabet etmek amaçlanmaktadır.
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 kapsamında; Troya, Frigya, Afrodisyas antik kentlerinin
yer aldığı bölgeler kültür ve termal bölgeleri olarak belirlenerek “Termal Turizm” teması
altında termal tesisler başta olmak üzere, kıyı bölgelerde deniz kürü turizmi, doğa turizmi
gibi alternatif turizm çeşitleriyle bütünleştirilerek, yakın çevrede yer alan kültürel miras
alanları ve doğal güzelliklerle birleştirilerek Termal Turizm Master Planı hazırlanmıştır.
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 kapsamında; Troya, Frigya, Afrodisyas antik kentlerinin yer
aldığı bölgeler kültür ve termal bölgeleri olarak belirlenerek “Termal Turizm” teması altın-
da termal tesisler başta olmak üzere, kıyı bölgelerde deniz kürü turizmi, doğa turizmi gibi
alternatif turizm çeşitleriyle bütünleştirilerek, yakın çevrede yer alan kültürel miras alanları
ve doğal güzelliklerle birleştirilerek Termal Turizm Master Planı hazırlanmıştır.
Türkiye Turizm Stratejisi’nde alınan kararlara paralel olarak, termal turizmdeki;

• Turizmin 12 aya yayılma imkânı
• İstihdam yaratma etkisi
• Yatırım olanakları ve İşletmelerin kârlılığı (Kür uygulamalarının 14-21 gün arası
olması)
• İç Turizm talebinin yüksek olması
• Bölgesel kalkınmaya katkıda bulunması
• Yaşlanmakta olan Avrupa nüfusu
• Orta Doğu pazar pazar payı gibi avantajlar dikkate alınarak termal kaynaklar, kül-
türel ve doğal güzelliklerin yer aldığı bölgelerin oluşturulabileceği Aydın, Denizli,
İzmir ve Manisa illerinin yer aldığı Güney Ege Termal Turizm Bölgesi, Balıkesir,
Çanakkale ve Yalova illerini kapsayan Güney Marmara Termal Turizm Bölgesi, Af-
yonkarahisar, Ankara, Eskişehir, Kütahya, Uşak illerinin bulunduğu Frigya Termal
Turizm Bölgesi ve Aksaray, Kırşehir, Nevşehir, Niğde ve Yozgat illerini kapsayan
Orta Anadolu Termal Turizm Bölgesi olmak üzere dört bölge için termal turizm
planı hazırlanmıştır. Belirlenen bu bölgelerden elde edilen deneyimlerle çalışma-

nın ikinci etabı ile Turizm Merkezleri ilan etmek ve bu alanların 1/25000 ölçekli
Çevre Düzeni Planlarını yapmak suretiyle tüm ülke bazında termal turizm potan-
siyeli belirlemektir.
Bölgelerin belirlenmesinde kullanılan kriterler aşağıdaki gibidir:
• Bölgelerin sahip olduğu jeotermal kaynak potansiyeli,
Endikasyon “Kullanım alanı” • Endikasyon özellikleri
anlamına gelir. • Yerleşime uygun olan alanların belirlenmesi
• Çevre ve iklim değerlerinin belirlenmesi
• Doğal bitki örtüsü
• Ulaşım
• Alt yapı imkânları
• Turizm çekicilikleri ile turizm potansiyelidir.
Termal turizm master planında Destinasyon planlama kriterleri göz önünde bulundurularak geliştirilecek destinas-
yer alan kısa vadeli hedefler; yonların, termal turizm merkezi olarak geliştirilmesi hedeflenmektedir.
jeotermal kaynakların
değerlendirilmesi, bu bölgelerde Termal turizm master planında yer alan kısa vadeli hedefler; jeotermal kaynakların
yürütülecek çevre düzenlemeleri değerlendirilmesi, bu bölgelerde yürütülecek çevre düzenlemeleri ile 250 bin yatak kapa-
ile 250 bin yatak kapasitesinin
oluşturulması, belirlenen sitesinin oluşturulması, belirlenen şehirlerde mahalli idareler birliği ve dağıtım şirketleri
şehirlerde mahalli idareler birliği kurmak için yapılan faaliyetler şeklinde özetlenebilir. Orta vadede, pilot bölgelerde edi-
ve dağıtım şirketleri kurmak
için yapılan faaliyetler şeklinde nilen tecrübelerin tüm yurtta uygulanması ile bir milyon yatak kapasitesine ulaşılması;
özetlenebilir. uzun vadede ise Avrupa kıtasında termal turizmde zirve ülke olunması, termal turizm için
Orta vadede, pilot bölgelerde
gelen turist sayısının 15 milyona ulaştırılması ve 500 bin termal tesisin işletmeye açılması
edinilen tecrübelerin tüm yurtta hedeflenmektedir (Türkiye’de Sağlık ve Termal Turizm, 2012).
uygulanması ile bir milyon yatak
kapasitesine ulaşılması; uzun
vadede ise Avrupa kıtasında Türkiye’de Termal Turizm Hedefleri
termal turizmde zirve ülke Termal Turizm Eylem Planı kapsamında (2007) ülkemizin termal turizm hedefleri şöyle
olunması, termal turizm için
gelen turist sayısının 15 milyona sıralanabilir:
ulaştırılması ve 500 bin termal • Termal turizm potansiyeline sahip alanlar turizm merkezi ilan edilecektir.
tesisin işletmeye açılması
hedeflenmektedir. • Termal turizm merkezleri alt yapı ve çevre düzenlemeleri ile kür merkezleri oluş-
turmak amacıyla kamu kaynaklarının kullanılması sağlanacaktır.
• Turizm sektörü için hizmet veren konaklama tesisi, kür merkezi entegrasyonu sağ-
lamak amacıyla uygun olan kamu arazileri yatırıma açılacaktır.
• Kamu kaynaklarının kullanımının etkin kılınması amacıyla belirlenen dört termal
turizm bölgesinde pilot turizm merkezi belirlenerek gelişme sağlanacaktır.
• Kıyı bölgelerde yer alan konaklama tesislerine termal turizm işlevi kazandırılması
sağlanacaktır.
• Tüm paydaşların katılımyla termal turizm kurulu oluşturulacaktır.
• Turizm merkezlerinde bulunan termal kaynağın üretiminden dağıtımına kadar
olan süreci alan yönetimi konseptine dâhil edilerek yerel yönetimlerle iş birliğine
gidilerek, altyapı hizmet birliği kurulacaktır.
• Termal turizm alanında yatırımın teşvik edilmesi ve reklam ve tanıtım faaliyetleri-
ne önem verilmesi amaçlanmaktadır.
• Turist çekilen ülkelerin sağlık ve sigorta sistemleri ile ilgili araştırma yapılarak ikili
ve özel anlaşmalarla sigorta desteği sağlanacaktır.
• Tanıtım, Fuar, Workshop gibi yurt içi ve yurt dışı faaliyetlerle termal turizm
tanıtılacaktır.
• Konaklama tesislerinin etkin işletilmesi amacıyla bu sektörlerin özel sektöre dev-
redilmesi sağlanacaktır.
• Jeotermal alanda teknik etütler tamamlanacaktır.
• Jeotermal alanda tüm faaliyetlere yön verecek bütüncül ve kapsamlı bir yasanın
yürürlüğe girmesi yönünde çalışmalar yapılacaktır.
• Termal turizme yönelik özel teşvik sağlanacaktır.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sağlık ve termal turizme yönelik yürütülen
çalışmalar ülke turizm gelirlerinin arttırılmasının yanı sıra, bölgesel gelişmeye destek ol-
mak için ele alınmakta, ülke genelinde turizmin çeşitlendirilmesi kapsamında yürütülen
projeler arasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu proje çalışmaları ile yenilenebilir olan
jeotermal kaynaklarının daha etkin ve verimli kullanmasına yönelik olarak geleneksel
kaplıca kullanımından farklı bir anlayış ve yaklaşım geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Termal turizminin geliştirilmesine yönelik olarak bünyesinde kür parkı, kür merke-
zi ve konaklama entegrasyonunu sağlayan tesisler bulunduran uluslararası standartlara
sahip nitelikli tesislerin sayısı ile birlikte, turizm geliri ve turist sayısının arttırılması he-
deflenmekte ve termal sularımızın yıkanma amaçlı kullanımı dışında insan sağlığı, zin-
delik, rekreasyon, eğlence, dinlence ve spor tesisleri gibi imkânların yer aldığı ve tüm yıl
boyunca hizmet verebilen tesisler oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu tür modern tesislerin
özendirilmesiyle bir yandan insanoğlunun sağlık ve rekreatif amaçlı ihtiyaçlarına günün
sağlık teknolojisine uygun cevap verilmesi beklenirken, diğer yandan da geleneksel Türk
kaplıca ve hamam kültürünün-geleneğinin çağdaş mimari ve işletme sistemi içerisinde
birlikte değerlendirilmesiyle ülkemize özgü bir markalaşma ve tanıtım faaliyetleri kazan-
dırılmaya çalışılmaktadır.
Sonuç olarak, tüm bu çalışmalar tamamlandığında termal turizm merkezlerindeki imar
planlarının tamamlanması ve yatak kapasitesinin 2023 yılında 500.000 termal yatağa yüksel-
tilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca önümüzdeki orta ve uzun vadede termal turizmde ülkemi-
zin dünyanın en önemli sağlık ve termal destinasyonu olması hedeflenmektedir.
Özet
Termal turizmin tarihçesini açıklayabilmek hamama giderlerdi. Önceden yalnızca gündüzleri
1
Su, yüzyıllar boyunca yaşamın temel ögesi duru- açık olan hamamlar, imparatorluk döneminde gece-
mundadır. Suların sahip olduğu tedavi edici özelli- leri de açıktı.
ğin, tanrıların gücünden geldiğine inancı hâkim ol- Roma hamamlarının döşemeleri duvarları ve tavanı
muş ve tapınaklar su kaynaklarına yakın yerlere inşa mozaiklerle ve mermerlerle kaplıydı. Bu hamamlar-
edilmiştir. Anadolu’da şifalı sıcak sularla tedavi olma da temizlenmek ve yıkanmanın dışında jimnastik
geleneğinin, MÖ II. yüzyıldan itibaren Batı Anadolu yapmak ve eğlence amaçlı kullanılmaktaydı. Ayrıca,
bölgesinde yer alan Allianoi kaplıca bölgesinde baş- filozof, şair ve dinleyicilerin bir araya toplanabilecek-
ladığı bilinmektedir. İzmir’in Bergama İlçesinin ku- leri salonlar da yapılmıştı. Kimi hamamlar iki ya da
zeydoğusunda, Paşa Ilıcası Mevkii’nde yer alan Alli- üç katlıydı. Kimileri ise yukarıda Caracalla Hamamı
anoi Antik Kenti’nin, erken dönemlerde yer alan su gibi çok geniş alana sahipti. Bu hamamlara, “impara-
ile ilgili birkaç basit yapısı, MS II. yüzyılda kutsal bir tor tipi hamamlar” adı verilmekteydi. Roma hamam-
kült merkezine dönüşmüştür. Öte yandan bu durum, ları “Hypocaust” denilen ve yer döşemesinin altından
sağlık tanrısı Asklepios’a adanmış bir Asklepion antik geçip duvarların içinden devam eden bir kanal vası-
kentinin bulunmasından da açık bir şekilde anlaşıl- tasıyla ısıtılmaktaydı. Benzer bir ısıtma sistemi günü-
maktadır. Kos, Epidauros ve Pergamon Anadolu’da müzde de karst tipi taş binalarda görülmektedir. Bu
bilinen diğer önemli sağlık merkezleridir. MÖ IV. ve sayede etkin ve sabit bir su sıcaklığı elde etmek müm-
V. yüzyıllarda ise Herodot ve Hipokrat eserlerinde kün olmaktadır.
kaplıca tedavisinin ana ilkelerine değinmişlerdir. III. yüzyıldan sonra zengin Romalılar kendi evlerine
Yapılan arkeolojik çalışmalarla termal suların, Bronz hamam yaptırmışlardır. Bu hamamlar, giyinme odası,
Çağı’ndan bu yana yaklaşık 5000 yıldır Mısırlılar, Ma- sıcaklık, ılıklık ve soğukluk olmak üzere üç ayrı bölüm-
kedonlar, Persler, Romalılar, Türkler ve hatta Viking- den oluşmaktaydı. Klasik anlamda bir Roma hamamı
ler tarafından temizlenme, dinlenme, zinde olma ve giriş ve soyunma bölümü “Apoditerium”, soğukluk
tedavi amaçlı kullanıldığı ortaya konulmuştur. Özel- bölümü “Frigidarium” soğuk su yüzme havuzu “Na-
likle Anadolu topraklarında, termal kaynakların tarih tation”, ılıklık bölümü “Tepidarium”, sıcaklık bölümü
boyunca kullanılmasına şahitlik eden birçok hamam “Sudatorium” ya da “Locanium” gibi ana bölümlerden
mevcuttur. Ayrıca, Anadolu’da, geçmişi yüzyıllara meydana gelir. Gymnasium ve Auditorium gibi bölüm-
dayanan kaplıca turizmi faaliyetleri ve kaplıca turiz- ler hamamlara daha sonra eklenmiştir. Kadınlar ve er-
mi geleneği söz konusudur. Anadolu’da yer alan kap- kekler için ayrı ayrı hamamlar da yapılmıştır.
lıca ve içme adı verilen merkezlerin bilinen kuruluş
tarihleri Romalılara dayanmaktadır. Daha sonra bu Osmanlı Dönemi’nde hamam kültürü ve hamamların
merkezler, Selçuklulular ve Osmanlılar zamanında da 3 tarihçesini açıklayabilmek
geliştirilerek devam ettirilmiştir. Osmanlılar özellikle termal suların bulunduğu yer-
lerde, termal su havuzuna girmeden önce hamamda
Roma döneminde hamam kültürü ve hamamların ta- yıkanıyordu. Termal su en çok Bursa’da olduğundan
2 rihçesini açıklayabilmek bütün Osmanlı sultanları burada eski hamamları res-
Romalıların “Balneae” veya “Thermae” adını ver- tore ettirdiler ve birçok yenisini yaptırdılar. Bu suların
dikleri hamamlar, varlıklı veya yoksul herkesin, hâlâ şifa verdiği bilinmektedir.
öğleden sonra en uzun zaman geçirdiği tek yerdi. Osmanlı Dönemi hamamlarına bakıldığında, planla-
Çünkü Roma’da hamamlar, sadece temizlik amacıyla rı, sıcaklık kısmı esas alınarak tiplendirilmektedir. Or-
gidilen mekânlar değil, içinde spor salonlarının yer han Gazi Dönemi’nde Bursa’da 1337 yılında yapılmış
aldığı, konferans salonları, kütüphaneler ve gezinti olduğu sanılan Orhan Gazi Hamamı, yine Bursa’da
yerlerinin de bulunduğu sosyal buluşma yerleriydi. yapılan Eski Kaplıca ve Kükürtlü Kaplıca, Ankara’da
Hamama gitmek, Romalılar için yaşam biçimi haline Karacabey Hamamı, Edirne’de Mihal Gazi Hamamı,
gelmişti. Hamamda iyi vakit geçirmek, sadece belli Eyüp’te Çifte Hamam bu dönemin özelliklerini göste-
bir azınlığa özgü değildi. Romalılar, genel olarak haf- rirler. Özellikle de alçı işçiliği yoğun biçimde kullanıl-
tada bir kez, köleler ise yalnızca bayram günlerinde dığı hamamlarda değişik örtü sistemleri mevcuttur.
Erken Osmanlı Dönemi’nde oluşan hamamlarda, Türkiye’de termal turizmin mevcut durumunu açıkla-
ortada havuz, kenarlarda soyunma yerleri, kahve 5 yabilmek
ocağı, peştamal değiştirilen ve tuvaletlerin yer aldığı Türkiye, jeotermal kaynak potansiyeli bakımından Av-
soğukluk bölümü, göbek taşı ve kurnaların bulun- rupa’daki jeotermal kaynaklardan daha iyi ve termal
duğu sıcaklık, suyun kaynadığı külhan bulunmakta- suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri açısından da daha
dır. Mimar Sinan’ın yaptığı hamamların en önemlisi üstün nitelikler göstermektedir. Son yıllarda ülkemizde
1556 tarihli Haseki-Ayasofya Hamamı’dır. Kubbeli bir nitelikli termal tesis sayısındaki artışlar termal turizm
camekânlık, üç kubbeli soğukluk, yıldızvari sıcaklık potansiyelinin artmasına katkıda bulunmaktadır. Bu
kısmı bulunmaktadır. Erkekler bölümünün önünde tesislerin Avrupa’daki tesislere göre daha modern ve
revaklar yer almaktadır. Molla Çelebi Hamamı, 1565 konaklama ücretleri açısından daha düşük seviyede ol-
ması ülkemizin termal turizmde tercih edilmesini sağ-
tarihli Mihrimah Sultan Hamamı, 1563 tarihli II. Se-
lamaktadır. Maden suyu ve kaplıca bakımından olduk-
lim Hamamı, Valide Sultan Hamamı önemli diğer ha-
ça zengin olan ülkemizde mineral bakımından zengin
mamlardır. Mimar Sinan’dan sonraki dönemde, külli-
1300 den fazla yeraltı sıcak su kaynağı yer alırken, bu
yelerde hamam yapılarına sık rastlanmaz. İstanbul’da
kaynaklardan 500 kadarı şifalı olarak bilinmektedir.
yer alan külliyelerden 1598 tarihli Cerrahpaşa Külli-
Diğer taraftan ülkemizde mevcut olan ve yeni yapılan
yesi Çifte Hamamı hamam yapılarına örnektir.
modern termal turizm tesislerinin yetersiz altyapısı, te-

sislere ulaşım güçlüğü (özellikle havayolu ulaşımı) ve
Dünyada termal turizmin yerini ve önemini açıkla- rekreatif olanaklarının yetersiz olması ve tanıtım ve pa-
4 yabilmek zarlama yetersizlikleri Avrupa’daki termal turizm sek-
Doğal bir tedavi kaynağı olan suyun ve özellikle ter- törü ile rekabet edebilirliğimizi zayıflatmaktadır. Ayrı-
mal suların, zindelik ve rekreatif amaçlı olarak insa- ca son dönemlerde ülkemizde yaşanan terör saldırıları,
nın kendisini yenilemesi ve eğlence amacıyla da kulla- uluslararası siyasi krizler, sınır bölgemizdeki savaş, tu-
nılması her geçen gün giderek önem kazanmaktadır. rizme ciddi darbe vurmaktadır. Bu da tüm turizm tür-
Dünyanın pek çok ülkesinde, başkentlerde, büyük şe- lerini etkilediği gibi termal turizmi de etkilemiştir.
hirlerde ve turizm destinasyonlarında mutlaka büyük Türkiye Turizm Stratejisi’nde alınan kararlara paralel
ölçekli SPA’lara rastlanmakta ve bu SPA’ların, kent- olarak, termal turizmdeki;
lerin özellikle iş-toplantı amaçlı turizmine de büyük • Turizmin 12 aya yayılma imkânı
katkı sağladığı görülmektedir. • İstihdam yaratma etkisi
Dünya nüfusunda yaşanan artış özellikle de yaşlı nü- • Yatırım olanakları ve İşletmelerin kârlılığı (Kür
fusun artması sağlık maliyetlerinin artmasına sebep uygulamalarının 14-21 gün arası olması)
olmuştur. Ülkelerin sanayileşme ve kentleşme sebe- • İç Turizm talebinin yüksek olması
bi ile maruz kaldığı çevresel sorunlar, özellikle hava • Bölgesel kalkınmaya katkıda bulunması
ve su kirliliği her geçen gün insan sağlığı üzerinde • Yaşlanmakta olan Avrupa nüfusu
ciddi sorunlara yol açmaktadır. Hem yaşlı nüfusun • Orta Doğu pazar pazar payı gibi avantajlar dik-
artması hem çevresel sebeplerden kaynaklanan ge- kate alınarak termal kaynaklar, kültürel ve doğal
güzelliklerin yer aldığı bölgelerin oluşturulabile-
nel sağlık sorunları, dünyada sağlık turizminin öne-
ceği Aydın, Denizli, İzmir ve Manisa illerinin yer
minin giderek artmasını sağlamıştır. Romatizmal
aldığı Güney Ege Termal Turizm Bölgesi, Balıkesir,
hastalıklar, beslenme bozuklukları, sinirsel ve ruhsal
Çanakkale ve Yalova illerini kapsayan Güney Mar-
rahatsızlıkları arttıran çevresel ortamın yarattığı so-
mara Termal Turizm Bölgesi, Afyonkarahisar, An-
runları gidermek amacıyla Almanya, Fransa, İtalya,
kara, Eskişehir, Kütahya, Uşak illerinin bulunduğu
Avusturya vb. pek çok ülke, kaplıca, deniz ve iklim
Frigya Termal Turizm Bölgesi ve Aksaray, Kırşehir,
olanaklarından yararlanma yollarını aramıştır. Baş-
Nevşehir, Niğde ve Yozgat illerini kapsayan Orta
langıçta halk sağlığını ve iş gücü verimini korumak Anadolu Termal Turizm Bölgesi olmak üzere dört
amacı ile sürdürülen bu çabalar, sonraları iç ve dış bölge için termal turizm planı hazırlanmıştır. Be-
turizm olayı ile bütünleşen; kaplıca, deniz ve iklim lirlenen bu bölgelerden elde edilen deneyimlerle
kürleri gibi uygulamalara dönüşmüştür. Böylece bi- çalışmanın ikinci etabı ile Turizm Merkezleri ilan
limsel amaçlara konu olan kaplıca, deniz ve iklim etmek ve bu alanların 1/25 000 ölçekli Çevre Dü-
kürleri turizmi uluslararası önem taşıyan boyutlar zeni Planlarını yapmak suretiyle tüm ülke bazında
kazanmıştır. termal turizm potansiyeli belirlemektir.
1. II. yüzyıl’da Anadolu’da şifalı sıcak sular yardımıyla 6. Aşağıdakilerden hangisi Roma hamamlarına ek olarak
tedavi olma geleneğinin başladığı kaplıca aşağıdakilerden Osmanlı hamamlarında bulunan bölümlerden biridir?
hangisidir? a. Soğukluk bölümü
a. Allianoi b. Ilıklık bölümü
b. Pergamon c. Kubbenin altında kümelenmiş merkezi buhar sis-
c. Ephesus temleri
d. Olympos d. Sıcaklık bölümü
e. Assos e. Soyunma odası
2. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Termal Turizm Master 7. Aşağıdakilerden hangisi termal turizmin gelişme sebep-
Planı 2007-2013’ün amaçlarından biri değildir? lerinden biri değildir?
a. Ülkemizin sahip olduğu termal turizm potansiyeli- a. Yaşlı nüfusun artması
nin belirlenmesi b. Hava kirliliği
b. Kullanılacak olan politika ve planlama yapılması c. Çevre kirliliği
c. Termal turizm kaynaklarının turizme kazandırılması d. Romatizmal hastalıklar
d. Yatırımların teşvik edilmesi e. Ulaşım kolaylığı
e. İstihdam yaratma etkisi
8. Ülke geneline yayılmış olan ve ön ya da son eklerinde
3. Halka açık hamamlar ilk kez ne zaman ve nerede inşa bad bulunan destinasyonların neredeyse hepsi birer ter-
edilmiştir? mal turizm merkezi olan ülke aşağıdakilerden hangisidir?
a. II. yüzyıl Hamburg a. Macaristan
b. III. yüzyıl Roma b. Japonya
c. III. yüzyıl Prag c. Almanya
d. IV. yüzyıl Atina d. Fransa
e. IV. yüzyıl Tokyo e. İtalya
4. Caracalla Hamamı’nın özellikleri ile ilgili aşağıdaki ifa- 9. Aşağıdakilerden hangisinde termal turizminin temelini
delerden hangisi yanlıştır? oluşturan unsurlar birlikte ve doğru verilmiştir?
a. Yerler onyks ve mermerden, musluklar ise gümüş ve a. Deniz, kum, güneş
altından yapılmıştı. b. Kaplıca, termal tesis ve SPA işletmeleri
b. Giriş için para ödenmiyordu. c. Eğlence, dinlence, animasyon
c. Isıtma sistemi alttan yapılıyordu. d. Tarih, doğa, kültür
d. Tarihten bu yana yapılmış en büyük banyoydu. e. Ulaşım, konaklama, yeme-içme
e. Caracalla hamamının iki girişi vardı.
10. Yer kabuğunun alt katmanlarında biriken ısının akışkan-
5. Aşağıdakilerden hangisi Roma hamamının bölümlerin- larca taşınıp boşluklara dolması ile oluşan yüksek ısıda su,
den biri değildir? buhar ve kızgın kayalardan sağlanan enerjiye ne ad verilir?
a. Bouleterion a. Jeotermal enerji
b. Tepidarium b. Kinetik enerji
c. Caldarium c. Potansiyel enerji
d. Frigidarium d. Yenilenebilir enerji
e. Apodyterium e. Nükleer enerji
Yaşamın İçinden Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

Yozgat’ın Sarıkaya ilçesinde bulunan “Basilica Therma” 1. a Yanıtınız yanlış ise “Termal Turizmin Tarihçesi” ko-
adlı tarihi Roma hamamının suyu 2 bin yıldır şifa dağıtıyor. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Sarıkaya Belediye Başkanı Ömer Açıkel, hamamdaki suyun 2. d Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de Termal Turizm” ko-
48 derece sıcaklıkta yeryüzüne doğal olarak çıktığını belirtti. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Burasının dünyanın en eski termal tedavi merkezlerinden 3. d Yanıtınız yanlış ise “Termal Turizmin Tarihçesi” ko-
biri olduğunu tahmin ettiklerini dile getiren Açıkel, “Tarihi nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Roma hamamında 2 bin yıldır su kesilmeden, yaz kış de- 4. e Yanıtınız yanlış ise “Termal Turizmin Tarihçesi” ko-
meden böyle akıyor. Roma İmparatorluğu’nun bir merkezi nusunu yeniden gözden geçiriniz.
olarak kullanılmış burası. Dönemin krallarından birisinin 5. a Yanıtınız yanlış ise “Termal Turizmin Tarihçesi” ko-
kızının şifa bulduğu sıcak suyun etrafına yaptırdığı bir yapı. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Tarihi gün ışığına çıkmaya devam ediyor. Kültür ve Turizm 6. c Yanıtınız yanlış ise “Termal Turizmin Tarihçesi” ko-
Bakanlığı, Yozgat Valiliği bu konuda kurtarma kazısına de- nusunu yeniden gözden geçiriniz.
vam ediyorlar.” diye konuştu. 7. e Yanıtınız yanlış ise “Dünyada Termal Turizm” konu-
Tarihi hamamın UNESCO Dünya Miras Listesi’ne girme- sunu yeniden gözden geçiriniz.
si için de çalışmalar başlattıklarını anımsatan Ömer Açıkel, 8. c Yanıtınız yanlış ise “Dünyada Termal Turizm” konu-
“Suyun çok özelliği var. Bu özelliklerinden en önemlisi en sunu yeniden gözden geçiriniz.
eski termal tedavi merkezi olarak kabul edilmiş olması. Bü- 9. b Yanıtınız yanlış ise “Dünyada Termal Turizm” konu-
tün hemşehrilerimizin gelip burayı görmesini talep ediyo- sunu yeniden gözden geçiriniz.
ruz.” dedi. 10. a Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de Termal Turizm” ko-
Açıkel, hamamın halk arasında “Kral Kızı” olarak da bilindi- nusunu yeniden gözden geçiriniz.
ğini aktararak, şunları kaydetti:
“Kurtarma kazılarıyla gün yüzüne çıkarılan havuzların sıcak
su buharı, kış mevsiminde daha da artarak görenlerin ilgisi-
ni çekiyor. Buradaki büyük havuzun üzerinde bir yapı vardı
ve İl Özel İdaresi tarafından buranın istimlakı yapılıp yıkıldı.
Şimdi de çevre düzenlemesi ve kazıların devam etmesi nede-
niyle etrafındaki bazı binaların istimlak kararı alındı. Kazılar
gittikçe genişliyor. Sıcak su yıllardır aynı sıcaklıkta ve aynı
minerallerle çıkmaya devam ediyor. 2 bin yıldır akan bir su
var. Roma askerinin güç depoladığı, insanların da güzelleş-
mek için termal tedavi görmek maksadıyla girdikleri bir tesis
burası. Günümüzde halen tarihi eserimizin yanında bulunan
kaplıcalardan vatandaşlarımız faydalanmaktadır. Doğal ola-
rak yerin altından çıkan su, çeşitli cilt hastalıklarına ve roma-
tizmal hastalıklara da iyi geliyor. Yani 2 bin yıldır aynı şekilde
şifalı suyumuz akıyor.”
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

Sıra Sizde 1 Akdu, U. ve Akdu, S. (2015). Sağlık Turizmi, Kavramlar, Uy-
Hypocaust sistemi, Romalıların MS. 1. Yüzyılda kurdukları gulamalar ve Pazarlama Önerileri. I. Euroasia Internatio-
merkezi ısıtma sistemidir. Bu sistem bir yapının zeminine nal Tourism Congress: Current Issues, Trends and Indi-
inşa edilen bir fırınla işlemekteydi. Fırının ürettiği sıcak hava cators, 3(1), 816-827.
sütunlardan oluşmuş “hipocaust” adlı kanallardan geçiyor ve Aktepe, C. (2013). Sağlık Turizminde Yeni Fırsatlar ve
buradan da bir bacayla evin duvarlarına veriliyordu. Genel Türkiye’de Yerleşik Sağlık İşletmelerinin Pazarlama Ça-
olarak halka açık hamamların ısıtılmasında kullanılsa da so- baları, İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/1, 170-188.
ğuk aylarda evlerin ısıtılmasında da kullanılmıştır. Albayrak, Aslı (2013), Alternatif Turizm, Detay Yayıncılık,
Ankara.
Sıra Sizde 2 Aydın, O. (2012). Türkiye’de Alternatif Bir Turizm: Sağlık Tu-
Bu hamamlar, giyinme odası, sıcaklık, ılıklık ve soğukluk rizmi KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 14
olmak üzere üç ayrı bölümden oluşmaktaydı (Yenen, 2007: (23): 91-96.
238). Klasik anlamda bir Roma hamamı giriş ve soyunma bö- Azaklı, H.S. (2012). In Partial Fulfılment of the Requirements
lümü “Apoditerium”, soğukluk bölümü “Frigidarium” soğuk For The Degree of Master of Science in City and Regional
su yüzme havuzu “Natation”, ılıklık bölümü “Tepidarium”, Planning. A Thesis Submitted To the Graduate School Of
sıcaklık bölümü “Sudatorium” ya da “Locanium” gibi ana Natural and Applied Sciences Of Middle East Technical
bölümlerden meydana gelir. Gymnasium ve Auditorium gibi University, Ankara.
bölümler hamamlara daha sonra eklenmiştir. Belber, G.B. ve Turan, A. (2015). Termal Turizm İşletmelerin-
de, Turistik Tüketicilerin Tatmin Düzeylerine Etki Eden
Sıra Sizde 3 Faktörlerin Belirlenmesi: Kırşehir İli Üzerine Bir Uygula-
Ülkelerin sanayileşme ve kentleşme sebebi ile maruz kaldığı ma, İşletme Araştırmaları Dergisi, 7/3, 457-481.
çevresel sorunlar, özellikle hava ve su kirliliği her geçen gün Çetin, T. (2011). Termal Turizm Potansiyeli Açisindan Kozaklı
insan sağlığı üzerinde ciddi sorunlara yol açmaktadır. Hem (Nevşehir) Kaplıcaları, Turkish Studies - International
yaşlı nüfusun artması hem çevresel sebeplerden kaynaklanan Periodical For The Languages, Literature and History of
genel sağlık sorunları, dünyada termal turizminin öneminin Turkish or Turkic, Volume 6/1 Winter, 878-902.
giderek artmasını sağlamıştır. Romatizmal hastalıklar, bes- Değirmencioğlu, Ö.A. ve Ahipaşaoğlu, H.S. (2011). Anadolu’da
lenme bozuklukları, sinirsel ve ruhsal rahatsızlıkları arttıran Turizm Rehberliği Temel Bilgileri (VI. Baskı). Ankara:
çevresel ortamın yarattığı sorunlar termal turizmin gelişme- Gazi Kitapevi.
sinde önemli faktörlerdir. Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi Durum Tespit Raporu
ve Çözüm Önerileri (2010).http://www.ozelhastaneler.org.
Sıra Sizde 4 tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/
• Güney Marmara Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Balıke- D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20
sir, Bursa, Çanakkale, Yalova T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20
• Doğu Marmara Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Bilecik, SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf
Kocaeli Ikkos, A. (2002). Health Tourism: A New Challenge in
• Güney Ege Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Aydın, De- Toursim, Jbr Hellas, 1-4.
nizli, Manisa, İzmir, Oflaz, F. (2008). Termal Turizm Tesislerinin Geliştirilmesine
• Frigya Bölgesi Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Afyonka- Yönelik Planlama Yaklaşımları Afyonkarahisar Ömer Ge-
rahisar, Ankara, Uşak, Eskişehir, Kütahya cek Termal Turizm Merkezi Örneği, Uzmanlık Tezi, An-
• Orta Anadolu Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Aksaray, kara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletme-
Kırşehir, Yozgat, Nevşehir ler Genel Müdürlüğü.
• Kuzey Anadolu Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Amasya, Özer, Ö. ve Sonğur, C. (2012). Türkiye’nin Dünya Sağlık
Sivas, Tokat, Erzincan Turizmindeki Yeri ve Ekonomik Boyutu, Mehmet Akif
• Batı Karadeniz Termal Turizm Kentleri Bölgesi: Bolu, Ersoy Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Dergisi, Sağ-
Düzce, Sakarya lık Turizmi El Kitabı, (2012).http://www.saglikturizmi.
org.tr/saglikturizmi_dosyalar/saglik_turizmi_yayinlari/
saglik-turizmi-el-kitabi-08052012.pdf
Söylemez, H. (2015). Antik Roma’da Yaşam ve Roma
Ailesi’nin Bir Günü. Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fa-
kültesi Eski Çağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü Bitirme
Tezi. Antalya.
Tetik, N. Balıkesir Üniversitesi Turizm Fakültesi, Turizm
Rehberliği Bölümü Arkeoloji Ders Notları.
Weber, F. (1997). Antik Çağdan Bugüne, Hamam Kültürü
ve Adetleri. http://www.revues-plurielles.org/_uploads/
pdf/12/112/112weber.pdf 20.12.2016.
Yegül, F.K. (2009). Anadolu Su Kültürü: Türk Hamamları ve
Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği, Anadolu/Ana-
tolia, 35, 99-118.
Yenen, Ş. (2007). Turkish Odyssey A Cultural Guide to Turkey
(IV. Baskı). İstanbul: Şan Ofset.
Yılmaz, C. (2013) “Dünyada ve Türkiye’de Termal Turizmin
Önemi ve Havza Kaplıcaları”, Samsun Araştırmaları (2.
Kitap), (Ed.: C. Yılmaz), Samsun Büyükşehir Belediyesi
Kültür ve Eğitim Hizmetleri Daire Başkanlığı Yay., (287-
306), Samsun. http://profdrcevdetyilmaz.com/index.
php/component/attachments/download/11 14.12.2016
Zaman, M., ve Birinci, S. (2011). Doğu Karadeniz’de Termal
Turizminin Geliştirilebileceği Merkezlere Yeni Bir Ör-
nek: İkizdere Kaplıcası Atatürk Üniversitesi Sosyal Bi-
limler Enstitüsü Dergisi, 15(1).
Zengin, B. ve Eker,N. (2016). Sakarya İli Termal Turizm Po-
tansiyelinin Değerlendirilmesi, Kastamonu Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Temmuz 2016,
Sayi:13. http://iibf.kastamonu.edu.tr/images/dergi/s13/
sayi.13.mak.13.pdf 11.12.2016
http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/TR,11478/dunyada-
saglik-ve-termal-turizm.html 15.12.2016
http://www.manisatarihi.com/hamamlar-25.html 25.12.2016
http://turkeyspa.ws/spa-termal-focus/item/250-osmanlida-
hamam-kulturu.html 16.12.2016
http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,11478/dunyada-saglik-
ve-termal-turizm.html 30.12.2016.
Bu Ünitede Kullanılan Resimler Anadolu Üniversitesi Açıköğre-

tim Fakültesi Görsel Arşivinden Alınan Resimlerdir.
4
Amaçlarımız
 Turizm endüstrisi içinde sağlık (wellness) turizmi kavramını açıklayabilecek,
 SPA kavramı içinde termal ve thalasso terapilerini açıklayabilecek,
 Termal ve SPA turizminde doğrudan hizmet veren işletmeler ile SPA hizmetle-
rini departman düzeyinde sunan işletmeleri açıklayabilecek,
 Termal ve SPA hizmeti veren işletmelerin tanıtım ve pazarlama çalışmalarını
açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Turizm • Termal
• Sağlık (Wellness) • İşletme
• SPA

İçindekiler
• GİRİŞ
• TURİZM ENDÜSTRİSİ VE SAĞLIK
TURİZMİ KAPSAMINDA TERMAL VE SPA
Termal ve SPA Hizmetleri Termal ve SPA Turizmi İşletmeciliği İŞLETMECİLİĞİ
• DOĞRUDAN TERMAL VE SPA AMAÇLI
TURİZM İŞLETMELERİ
• SPA HİZMETLERİ DEPARTMANI OLAN
DİĞER TURİZM İŞLETMELERİ
Termal ve SPA Turizmi
İşletmeciliği
GİRİŞ
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) kökenli araştırma şirketlerinden SRI International’ın
bulgularına göre iş seyahatine çıkan yolcuların kişisel sağlıklarını iyileştirme yöntemleri
sorulduğunda “tatile çıkmak” en popüler beş cevap arasında yer almıştır (Sri Internatio-
nal, 2010). Günümüzde insanlar sağlıklarını daha fazla önemsediklerinden günlük hayat-
larında yaptıkları sağlıklı kalma etkinliklerini tatillerine de taşımak istemektedirler. Diğer
taraftan önemli sayıda bir tatilci kesim ise yalnızca sağlık ve bakım amaçlı seyahat etmek-
tedir. Tüm bu gelişmeler sağlık turizminin büyümesini, sağlık turizmine yönelik ekipman
bulunduran işletmelerin artmasını ve hatta sadece sağlık amaçlı hizmet veren konaklama
işletmelerinin kurulmasını sağlamıştır.
Sağlık turizmi günümüzün karmaşık yapılı dev turizm endüstrisi içerisinde yeni po- Turizmle ilgili “sağlık” tanımı
püler olan ve gelişen “niş” bir pazar gibi görünmektedir. Gerçekte ise insanoğlu sağlığa insanları iyi ya da sağlıklı yapan
her şey olarak özetlenebilir. Yine
yönelik çok eski dönemlerden bu yana seyahatler yapmakta ve sağlık hizmetlerinden ya- turizmle ilgili kullanılan ve batıda
rarlanmaktadır. Batı’da Roma İmparatorluğu döneminde banyo ve arınma etkinlikleri, “wellness” olarak bilinen kavramı
bütünsel olarak fiziksel, ruhsal
doğuda ise Japonlar ve diğer Asya ülkelerince 1500 yıldır kaplıca etkinlikleri gerçekleşti- ve sosyal anlamda sağlıklı olarak
rilmektedir. Turizmle ilgili “sağlık” tanımı insanları iyi ya da sağlıklı yapan her şey olarak ifade etmek mümkündür.
özetlenebilir. Yine turizmle ilgili kullanılan ve batıda “wellness” olarak bilinen kavramı
bütünsel olarak fiziksel, ruhsal ve sosyal anlamda sağlıklı olarak ifade etmek mümkündür.
Sağlık Turizmi Tablo 4.1

Sağlık turizmi
Sağlıksız Seyahat Sağlıklı Seyahat belirleyicileri
Sağlıksız beslenme (fazla yemek) Sağlıklı yaşam Kaynak: http://www.
Seyahat stresi Tazelenme ve rahatlama globalwellnesssummit.
com/images/stories/
Aşırı alkol Kesintisizlik pdf/wellness_tourism_
economy_exec_sum_
Az uyku Otantik deneyimler final_10022013.pdf
10.10.2016
Düzensiz spor Hastalık önleme ve yönetimi
Doğrudan sağlık turizmi amaçlı gezgin:

Seyahat başında sağlık öncelikli amaç ve motivasyon unsurudur.
Dolaylı sağlık turizmi amaçlı gezgin:

Başka amaçlı bir seyahat sırasında sağlık hizmetlerinden de yararlanılır.
Genel anlamda uzayan ömürler, sağlıksız yaşam ve salgın hastalık tehlikeleri, yükselen
maliyetlere rağmen sonuç vermeyen tıbbi yaklaşımlar ve son olarak modern yaşamın ka-
çınılmaz sonucu stres, küresel sağlık arayışlarını artıran etkenler olmuşlar ve sağlık (well-
ness) turizmine olan yoğun ilgiyle birlikte bu alanda çalışan seyahat işletmeleri sayısı art-
mıştır. Diğer taraftan, turizm kapsamlı sağlığı açıklayan bilgiler Tablo 4.1’de gösterilmiştir.
Gerek yalnızca sağlık amacıyla gerçekleştirilen “doğrudan sağlık turizmi” faaliyetle-
ri gerekse başka bir turizm faaliyeti kapsamında (örneğin, tatil turizmi kapsamında her
şey dâhil otelde alınan SPA hizmeti ya da kültür turizmi kapsamında ziyaret edilen bir
kaplıca merkezi vb.) yararlanılan sağlık hizmetleri için kullanılan “dolaylı sağlık turizmi”
faaliyetleri işletmeler ve turizm destinasyonları için önemli fırsatlar yaratırlar. Tablo 4.2’de
son yıllarda sağlık turizminde en fazla hacama yapılan ülkelerin ABD doları cinsinden
harcama tutarları ile seyahat sayıları gösterilmektedir.
Tablo 4.2 Sağlık Turizmine En Fazla Harcayan Ülkeler

Sağlık turizmi
harcamaları ve ülkeler Harcama (milyar ABD doları) Seyahat (milyon)
Almanya 42.2 49.2
Kaynak: https://
blog.travelcarma. Fransa 24.1 27.3
com/2016/05/10/are- Avusturya 14 11.3
you-leveraging-the-500-
billion-dollar-wellness- Birleşik Krallık 12.3 17.8
tourism-market-yet/ İtalya 11.7 8
10.10.2016
İsviçre 11.4 10.1
İspanya 7.6 9.9
Rusya 3.8 9.9
Portekiz 3.4 3.4
Yunanistan 3.3 4.5
Türkiye 3.2 6.6
Sağlık turizmi ekonomisi ile ilgili ayrıntılı bilgileri http://www.globalwellnesssummit.

com/images/stories/pdf/ wellness_tourism_economy_exec_sum_final_10022013.pdf si-
tesini ziyaret ederek edinebilirsiniz.
Tatil turizmi ve kültür turizmi pazarlarında dünyanın önde gelen destinasyonların-

dan olan Türkiye, sağlık turizmi ile ilgili gelişmelere seyirci kalmamıştır. Gerek kamu ge-
rekse özel işletmeler ve yatırımcılar sağlık turizmi kapsamında girişimlerde bulunarak
Türkiye’nin bu önemli pazarda da var olduğunu göstermişlerdir. Kültür ve Turizm Bakan-
lığı 2007 yılında yayınladığı “Türkiye Turizm Stratejisi’nde termal turizmle ilgili üç bölge
belirleyerek bunları Frigya, Troya ve Aphrodisya kültür ve termal turizm gelişim bölgeleri
(KTTGB) olarak adlandırmıştır. Çalışmaya göre Frigya KTTGB’si Eskişehir, Afyon, Kü-
tahya ve Uşak şehirlerini içerirken Troya KTTGB’si Çanakkale ve Balıkesir, Aphrodisya
KTTGB’si ise Denizli ve Aydın illerinden oluşmaktadır. Bakanlık çalışmasına göre “termal
turizm kentleri projesi” kapsamında bahsi geçen bölgeler öncelikli geliştirilecek buralara
olan ulaşım bağlantıları çeşitlendirilecek ve nitelikleri yükseltilecektir (Türkiye Turizm
Stratejisi 2023, 2007).
Ülkemizin kültür ve termal turizm gelişim bölgeleri (KTTGB) ve şehirleri hangileridir?

1
4. Ünite - Termal ve SPA Turizmi İşletmeciliği 93
TURİZM ENDÜSTRİSİ VE SAĞLIK TURİZMİ KAPSAMINDA

TERMAL VE SPA İŞLETMECİLİĞİ
Termal ve SPA işletmeciliği ile bunların turizm endüstrisi kapsamındaki konumlarını
incelemeden önce popüler olan ve iç içe geçmiş olan bazı yeni kavramların yarattıkları
karmaşıklığı gidermek gerekecektir. Bu amaçla öncelikle turizmle ilgili sağlık hizmetlerin-
den, daha sonra da yapılan sınıflandırma içinde termal ve SPA işletmeciliğinin konumunu
belirleyerek rolünden bahsetmek yerinde olacaktır.
Turizm Endüstrisinde Sağlık (Wellness) Turizmi

Sağlık (wellness) turizmi tatil ve kültür turizmi gibi son yıllarda turizmin önemli bir paza-
rı hâline gelmiş ve kendi alt dalları oluşmuştur. İngilizce kökenli wellness kelimesinin vur-
gulanma nedeni turizmle bütünleştiğinde yalnızca fiziksel sağlık anlamına gelmeyip aynı
zamanda ruhsal ve sosyal anlamda da insanların iyi hissetmeleriyle ilgili olmasındandır.
Halen küresel turizm harcamaları 3.2 trilyon ABD doları iken sağlık turizmi harcamala-
rı yaklaşık 439 milyar ABD doları düzeyindedir ve tüm turizm harcamalarının yaklaşık
yüzde 14’ü kadardır (Sri International, 2010). Diğer taraftan SRI International’a göre sağ-
lık turistlerinin harcamaları uluslararası ortalama turist harcamalarının iki katı kadardır.
Sağlık turizmi amacıyla çıkılan seyahatleri pek çok nedene dayandırmak mümkün olsa
da temelde iki başlık altında toplamak gerekir. Birincisi insanların daha iyi fiziksel tedavi
göreceklerini ya da daha hesaplı tedavi olacaklarını düşündükleri başka ülke hastaneleri-
ne/tedavi merkezlerine gitmeleriyle ilgili hastane (medikal) turizmidir. Hastane turizmi
hastalara yapılan ameliyat vb. operasyonları içerdiği gibi uzun süreli bakım tedavilerini
de kapsamaktadır. Son yıllarda ülkemize gerek göz tedavileriyle ilgili gerekse saç ektirme
vb. bakım amaçlı gelen ve hem kaliteli hem de ucuza hizmet alan pek çok yabancı turist
olmuştur. Tablo 4.3’te Türkiye’nin de yer aldığı bazı ülkelerin ortalama ameliyat fiyatları
gösterilmiştir. Tablodan anlaşılacağı gibi Türkiye, Hindistan ve Tayland gibi Asya ülke-
lerinden sonra en ucuz ülke konumundadır ve özellikle Avrupalı ve diğer Batılı turistler
için önemli bir destinasyondur. Sağlık turizmiyle ilgili ikinci önemli başlık ise bizim de
konumuzun dâhil olduğu daha çok tıbbi hizmetlerin dışında kalan terapileri içeren SPA
turizmidir.
Wellness kavramı yalnızca fiziksel sağlık anlamına gelmeyip aynı zamanda insanların ruh-
sal ve sosyal anlamda da iyi hissetmeleri manasını demektir.
Operasyon Türü Tablo 4.3

Ülke Hastane turizminde
Bypass Kalp Kapakçığı Diz Omurga Liposuction bazı ülkelerin ameliyat
Hindistan 8666 11750 7833 12000 2500 fiyatları (ABD doları)
Tayland 11000 10000 10500 7000 1200 Kaynak: http://www.
Türkiye 11375 16950 11200 7125 3333 milliyet.com.tr/-tip-
turizmi-turkiye-ye
Tayvan 18900 27500 8000 5900 4000 8-milyar-dolar-getirir-
Singapur 30000 12500 9350 9000 3000 ekonomi/ekonomidetay
/22.03.2010/1214464/
Almanya 17335 Bilgi yok 11781 13500 4376 default.htm 28.10.2016
İrlanda 26500 Bilgi yok 19500 24750 Bilgi yok
İngiltere 27700 25000 20600 32400 4950
İsrail 30000 25000 12950 18000 Bilgi yok
ABD 129750 58250 40000 62000 9000
SPA Turizmi
SPA turizminin tüm sağlık turizmi harcamaları içindeki payı yüzde 41 kadardır (Sri In-
ternational, 2010). Kelime olarak SPA, şifalı sularla yapılan bakım anlamına gelmektedir
ve “su ile gelen sağlık” anlamında kullanılır (Özcan ve Aydın, 2015: 78). Dolayısıyla hem
mineral içeriği fazla olan kaplıca sularını ve termal terapiyi hem de deniz suyuyla yapı-
lan thalasso terapisini kapsamaktadır. Köken olarak kaplıcalarıyla ünlü Belçika kasabası
SPA’ya dayandığı iddia edilmekle birlikte Latince “Salus Per Aquam” kavramının baş harf-
lerinden türetilmiştir (Özcan ve Aydın, 2015: 77). Resim 4.1’de Fransa, Paris’ten Belçika,
SPA’ya 7 saat 40 dakikada gidilebildiği ve termal terapi yapılabildiğine ilişkin 1907 tarihli
tanıtım posteri yer almaktadır. Diğer taraftan, kaplıca ya da deniz sularıyla yapılan “su te-
rapisi”, masaj vb.yi içeren “vücut terapisi” ve kozmetik bakımını içeren “kozmetik terapisi”
SPA hizmetlerinin üç önemli ögesidir.
Resim 4.1
1907 yılı Paris – SPA
termal tur tanıtımı
Yukarıdaki tanımdan anlaşılacağı Yukarıdaki tanımdan anlaşılacağı üzere SPA, termalle birlikte anılacak benzer bir
üzere spa, termalle birlikte
anılacak benzer bir tedaviden tedaviden çok termalle birlikte thalasso ve bir dizi terapiyi kapsayan üst bir kavramdır.
çok termalle birlikte thalasso ve Güncel kullanım bazen akademik ve gerçek bilgilerin önüne geçtiğinden kavramların da
bir dizi terapiyi kapsayan üst bir
kavramdır.
birbirlerinin yerine veya alternatifleriymiş gibi kullanılmaları olağandır. Ayrıca ülkemizde
thalasso terapisi henüz yaygın değildir ve fazla bilinmemektedir. Kaplıcaların bulunduğu
termal bölgelerdeki konaklama işletmeleri “termal oteller” olarak adlandırılmaktadır. SPA
kavramı ise Türkiye’de daha çok şehir ya da kıyı otellerinin bir departmanı gibi hizmet
veren birimler için kullanılmaktadır.
Genel ortalamalar incelendiğinde Türkiye’ye gelen yabancı ziyaretçilerin geceleme sa-
yısı 4.5 ve kişi başına bırakılan döviz ise 700 ABD doları kadardır. SPA hizmetleri için
ülkemize gelen ziyaretçilerin ise ortalama gecelemeleri 10 gün kadar iken kişi başına bı-
raktıkları harcamaları ise 1400–1500 ABD doları düzeyindedir. Hâlen SPA turizmine yö-
nelik ülkemize gelen ziyaretçi sayısı 250 bin olup nitelikli SPA hizmetleri veren beş yıldızlı
konaklama işletmesi sayısı ise 220’dir.
Ülkemizdeki gelişimi nedeniyle “termal ve SPA işletmeciliği” ifadesi doğru gibi görün-
se de gerçekte hem termal hem de thalasso, SPA kavramının bileşenleri gibidirler. Dola-
yısıyla SPA işletmeciliği başlığı altında şifalı suların bulunduğu şehir/kasabalarda verilen
“termal terapisi ve turizmi” ile daha çok kıyı otellerinde SPA hizmetleri kapsamında veri-
len “thalasso terapisinin” incelenmesi yerinde olacaktır.
Termalizm ve Termal Turizmi

Termal kavramı Latin kökenli bir sözcük olmakla birlikte ülkemizde ılıcaların bulunduğu
bölge anlamında kullanılır. Sıcak suya ve sıcak suyun çıktığı yere ülkemizde “ılıca” denil-
mektedir. Ilıcaların bulunduğu yerlerde yapılan tesisler ve hamamlardan sonra ilgili böl-
geler “kapalı ılıca” olarak anılmaya başlanmış, kelime son olarak “kaplıca” hâlini almıştır
(Özcan ve Aydın, 2015: 77).
Doğanın sağlık verici özelliklerinden yararlanmak isteyen insanların sıcak su, maden
suyu, hamam, kaplıca ve bunları tamamlayan kür merkezlerini ve bazı hizmetlerin ucuz
olarak sunulduğu sağlık merkezlerini ziyaret etmeleriyle oluşan akım termalizm olarak
adlandırlımaktadır. Sağlık (wellness) turizmi faaliyetlerinden biri olan termalizm, soğuk
ve sıcak mineralli suların sağlık amacıyla kullanımı için turistlerin ulaşım, konaklama
ve ağırlama gereksinimlerinin karşılanmasını sağlamaktadır (Bulut ve Girgin, 2001: 61).
Diğer bir ifadeyle termalizm, doğaya dayalı suların ısı, mineral ve radyoaktiflik gibi özel-
liklerinden yararlanılarak sağlık etkinliklerinde kullanılması ve bu etkinliklerin bilimsel
esaslarla ele alınması temelinde yapılmaktadır (Sevindi ve Özdemir, 2001: 160).
Termal turizmi ise sağlığını koruma ve iyileştirme amacı ile belirli bir süre için yer
değiştiren insanların, doğal şifalı su kaynaklarına dayalı bir turistik tesise giderek, balne-
otherapie (kaplıca suları ile yapılan kür) uygulaması, konaklama, beslenme, dinlenme ve
eğlenme gereksinimlerini karşılaması olayıdır (Özcan ve Aydın, 2015: 78).
Ülkemizde termal kaynakların kullanımı ve ılıca kültürü Selçuklular ile Osmanlı Dö-
nemlerine dayansa da (Tokmak, 2015:45) gerçek anlamda 1982 yılında çıkan Turizm Teş-
vik Kanunu’ndan sonra ilan edilen turizm merkezleri arasına kaplıcaların da alınmasıyla
yatırım faaliyetlerine hız verilmiş ve bu tarihten sonra modern termal tesislerin yapımı-
na başlanmıştır (Ünal, 2003: 117). 1985 yılında Kükürtlü Kaplıca (Bursa) ve Doğanbey
Kaplıcası (İzmir) turizm merkezi ilan edilmiş, 1993 yılına kadar 31 kaplıca bu kapsam
içine alınmıştır. Kaplıcaların turizm merkezi ilanından sonra 2634 Sayılı Turizm Teşvik
Kanunu’na bir madde eklenerek 1988 tarih ve 3487 sayılı yasa amacına uygun olması ko-
şuluyla termal su ve arazi tahsisine olanak sağlanmıştır.
1991’de çıkan Turizm Yatırım ve İşletmeleri Yönetmeliği’nde kaplıca tesislerine yer ve-
rilmiştir. Bu yönetmeliğe göre termal suların kaplıcalarda kullanımı için kaynakta öncelikle
MTA’nın onaylı hidrojeoloji raporu ve Sağlık Bakanlığının termal suyun fiziksel-kimyasal
analizini yaparak, insan sağlığı için tedavi edici özelliğinin belirlenmiş olması gerekmektedir.
Ülkemizin termal potansiyeli bu alandaki yatırımlar ve profesyonel işletmeciliğin çok
üzerindedir. Doğanay ve Soylu’ya göre (1999) Türkiye’de yaklaşık 1300 termal merkez var-
dır ve şifalı su kaynakları bakımından dünya jeotermal kaynaklarının % 63,5’ini oluşturan
Çin, İzlanda, ABD ve Japonya ile birlikte Türkiye dünyanın ilk beş ülkesi arasında yer
almaktadır (Lund ve Freeston, 2001: 32). Termal kaynakları bakımından ilk beş arasın-
da dahi bulunmayan Almanya’nın termal ve SPA hizmetlerinden en fazla kazanan ülke

olması da bir başka sorgu konusudur. Kaliteli ürüne hatta tesise sahip olmanın yanın-
da bunu tanıtmanın ve pazarlayabilmenin önemi açıktır. Son yıllarda ülkemiz bürokra-
sisinin olumlu adımlar atması ve bilirkişilerin görüşlerinden yararlanmasına bir örnek
Sağlık Turizm Koordinasyon Kurulunun (Saturk) çalışmalarıdır. Sağlık Turizminde Ta-
nıtım ve Markalaşma adlı raporda Saturk sağlık turizminde markalaşmanın öneminden
bahsederek tüketicilere ürün satmaya çalışmak yerine farkında olmadan bilgi aktarımının
sağlanması gerektiğini vurgulamıştır. Saturk ayrıca ürün/hizmetin “farklılığının hatır-
latılması”, “rakiplerden farkının vurgulanması” ve dikkat çekmesi” gibi özelliklere sahip
olması gerektiğini belirtmiştir. Tablo 4.4’te geleneksel ve çağdaş termal turizm anlayışları
ile özellikleri arasında kıylaslama yapılmıştır. Termal turizmde markalaşmayı uluslararası
düzeyde başarabilmek için günümüzdeki yaklaşımın ve pazar özelliklerinin göz önünde
bulundurulması yerinde olacaktır.
Tablo 4.4 Geleneksel Termal Turizm Çağdaş Termal Turizm

Geleneksel ve çağdaş
termal turizm Ortak Paydalar
Sağlık ihtiyaçlarının karşılanması,
Kaynak: Temizkan
(2015), Sağlık Konaklama üniteleri,
Turizmi adlı kitabın
Sağlık ve rehabilitasyonla ilgili donanım ve hizmet
50. sayfasından
yararlanarak Ziyaretçiler
hazırlanmıştır.
Ortalama yaş yüksek 30-40 yaş arası katılımcılar
Genç olmakla birlikte sorunlu (fiziksel
Hasta ve yaşlılar ağırlıklı
ruhsal) katılımcılar
Düşük gelirli katılımcılar Yüksek gelirli katılımcılar
Kalıcı ve uzun süreli konaklama Çeşitli sürelerde konaklama
Çeşitli amaçlarla gelen uluslararası
İyileşme amaçlı yerli ziyaretçiler
ziyaretçiler
Tıbbi tedavi ödemeleri Hizmet ödemeleri
Her yıl tekrarlanan sezonluk seyahat Yıl boyu seyahat
İçerikler
İyileştirici tedaviler Kür yanında önleyici anlayış
Farklı tipte tıbbi konaklamalar ve
Tıbbi konaklamalar
rekreasyonel programlar
Tıbbi terapi Farklı içerikli çeşitli terapiler
Pansiyon yöntemi beslenme Sağlıklı beslenme
Turizm Endüstrisi
Gelişmiş sınırlı altyapı Geniş seçenekli yapılaşma
Standart seçenek Çeşitli ve özel seçenekler
Hastane tipi kuruluşlar Profesyonel iyileştirme kuruluşları ve oteller
Sağlık Turizmi Politikası
Sınırlandırılmış pazar bölümü Agresif pazarlama, yeni pazar bölümleri
Yerel politika Bütüncül destinasyon politikası
Thalasso Kavramı ve Thalasso Turizmi

Esasen termal terapi gibi deniz suyunun sağlık için kullanılması antik Roma’ya kadar da- Thalasso terapide ısıtılmış deniz
suyu yanında ısıtılmış yosun,
yansa da thalasso terapisi, 19. yüzyılda Fransa’nın sahil kasabalarında başlayan ve SPA ısıtılmış çamur, deniz tuzu gibi
hizmetleri kapsamında deniz suyu ile deniz yosunu ve deniz mineralleri küründen oluşan yardımcılar kullanılır.
bir tedavidir. İlk modern thalasso merkezi 1964 yılında geçirdiği bir kaza sonrası thalas-
so terapi yöntemi ile iyileşen Fransız bisikletçi Louisan Bobet tarafından yine Fransa’da
kurulmuştur. Kelime kökeni Yunanca karşılığı deniz olan “thalassa”dan gelir. Temel ola-
rak deniz suyundaki magnezyum, potasyum, kalsiyum sülfat ve sodyum gibi mineral
ve elementlerin vücut tarafından daha sağlıklı absorbe (emilmesi) edimesine dayalıdır.
Emilimle birlikte kan ve lenf dolaşımının kuvvetleneceği, metabolizmanın hızlanacağı ve
toksinlerin atılacağı varsayılmaktadır (Woods, 2006). Charlier ve Chaineux (2009) ise tha-
lasso terapinin termalizmin alternatifi olduğunu söyleyerek artıları ve eksileri olduğunu
ve tedaviden çok terapi anlamında yararlı olduğunu vurgulamışlardır.
SPA hizmetleri kapsamında termal terapi ile karşılaştırıldığında en önemli farklılık ter-
mal tedavinin tatlı suyla ve tatlı sudaki minerallerle iligili olması, thalasso tedavinin ise tuz-
lu suyla ve deniz suyundaki mineral ve elementlerle ilgili olmasıdır. Deniz suyunun sıcaklık
düzeyi de sözü geçen mineraller ve elementlerden yararlanabilmeyle doğrudan ilgilidir.
Thalasso anlayışına göre denizin içeriğinde bulunan tüm faydalı minerallerin ve element-
lerin vücuda nüfuz edebilmesi ve etkileşime geçebilmesi için suyun 33-35 derece sıcaklık-
ta olması gerekir. Thalasso terapide ısıtılmış deniz suyu yanında ısıtılmış yosun, ısıtılmış
çamur, deniz tuzu gibi yardımcılar kullanılır. Resim 4.2’de sıcak deniz suyu ile yapılan ve
thalassonun önemli aşamalarından olan afüzyon duşun yapıldığı aygıt gösterilmiştir.
Resim 4.2
Thalasso terapinin
önemli aşamalarından
“afüzyon duş”
Ülkemizde thalasso terapisi ve dolayısıyla turizmi yeni gelişen bir SPA pazarıdır. Özel-
likle Antalya Belek ve Kemer’de bulunan beş yıldızlı otellerde ve Kuşadası’nda yine beş
yıldızlı otellerin bazılarında thalasso programları yer almaktadır. Ayrıca Mersin Turizm
İşletmecileri Derneği (MERTİD) thalasso turizm için Mersin’in en ideal şehir olduğu-
nu savunmaktadır. MERTİD hem deniz suyunun sıcaklığı hem de güneşin potansiyeli ile
Mersin’i thalasso turizmde en önemli yatırım şehri olarak göstermektedir.
Thalasso terapinin termal terapiden farkını ve kullanım amacını açıklayınız.

2
DOĞRUDAN TERMAL VE SPA AMAÇLI TURİZM İŞLETMELERİ
Termal tesisler, Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetme-
liğin üçüncü bölümünde yer alan 29. Maddede şöyle tanımlanmıştır: “Toprak, yer altı, de-
niz ve iklim kaynaklı doğal tedavi unsurlarının tedavi edici faktör olarak kullanıldığı kap-
lıcalar, içmece ve iklim kür merkezleri ile buralarda kurulan tedavi ve rekreasyon amaçlı
üniteleri içeren, tesislerdir”. Bu tesisler, bu maddenin aşağıdaki (a) ve (b) bentlerinde yer
alan tanımlardan birine girmektedir (Resmî Gazete, 2005: 25852).
a) Termal konaklama tesisleri: Bu Yönetmelikte tanımlanan asli konaklama tesisleri
ile birlikte işletilip belgelendirilen ve bünyesinde yer aldıkları konaklama tesisle-
rinin tür ve sınıfı da belirtilerek isimlendirilen termal tesislerdir. Bu tesisler ilave
olarak aşağıda belirtilen nitelikleri taşımaktadır:
1) Tesis bünyesinde bulunmaması hâlinde ikinci sınıf lokanta,
2) Çeşitli spor aktivitelerine imkân verecek düzenlemeler,
3) Açık alanlarda özenli çevre düzenlemesi.
b) Termal kür tesisleri: Bünyesinde konaklama yapılmadan kür programı çerçevesin-
de işletilip belgelendirilen termal tesislerdir. Bu tesisler şu niteliklere sahiptir:
1) Giriş tesisleri ve satış ünitesi,
2) Birinci sınıf lokanta veya ikinci sınıf lokanta ile kafeterya,
3) Çeşitli spor aktivitelerine imkân verecek düzenlemeler,
4) Açık alanlarda özenli çevre düzenlemesi.
Termal turizmi tesisleri; mineralize termal sular, içme suyu, deniz suyu, çamur gibi
maddeler veya solunum yolu ile veya mekanik ve elektrikli araçlarla masaj ve beden eği-
timi gibi yöntemlerle insan sağlığını koruma ve tedavi amacı taşıyan uygulamalardan
birinin veya birkaçının, hekim gözetiminde yapıldığı tesislerdir. Bu tesisler konaklama
tesisleri ile ilişkili olarak yapılabilir, işletilebilir ve birlikte belgelendirilebilir. Ülkemizdeki
termal turizm tesislerine ilişkin bilgiler Tablo 4.5’te yer almaktadır.
Tablo 4.5 TURİZM İŞLETMESİ

Türlerine ve sınıflarına TURİZM YATIRIM BELGELİ
BELGELİ
göre turizm belgeli
termal tesislerin sayısı TÜRÜ SINIFI
Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak
(31.12.2015)
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı
Kaynak: http://yigm.
kulturturizm.gov.tr/ 5 Yıldızlı 17 6330 13542 28 7107 15120
TR,9853/istatistikler.
4 Yıldızlı 20 2551 5316 20 2056 4302
html
Termal 3 Yıldızlı 5 493 1145 16 1066 2236
Oteller 2 Yıldızlı
1 Yıldızlı
Toplam 42 9374 20003 64 10229 21658
5 Yıldızlı 1 129 310
Termal
Tatil 4 Yıldızlı 1 99 198
Köyleri
Toplam 2 228 508
Termal Müstakil Apart Otel 2 81 171
Termal turizm işletmeleri, geçmişte kaplıca, ılıca yapısından günümüz anlayışı içinde Termal turizm işletmelerini,
şekillenerek sağlık ve turizm alanlarındaki çoğu hizmeti tek çatı altında toplayan komp- diğer konaklama işletmelerinden
farklılaştıran en belirgin yön,
leks işletmelere dönüşmüşlerdir. Modern anlamda faaliyet gösteren termal turizm işlet- termal tedavinin yapıldığı kür
melerinde farklı ziyaretçi gruplarının talep ettikleri sağlık, konaklama ve rekreasyon gibi merkezlerinin de bu işletmelerin
bünyelerinde bulunmasıdır.
birçok farklı ve çeşitli hizmetler üretilmekte ve sunulmaktadır (Ardıç ve Gençay, 2012:
985). Termal turizm işletmelerini, diğer konaklama işletmelerinden farklılaştıran en be-
lirgin yön, termal tedavinin yapıldığı kür merkezlerinin de bu işletmelerin bünyelerinde
bulunmasıdır. (Sandıkçı, 2008: 28). Ayrıca, bu işletmeleri diğer turizm işletmelerinden
ayıran bazı özellikler de şu şekildedir (Ülker, 1986; Kahraman, 1991; Aslan, 1992):
• Termal turizm işletmeleri, termal su kaynağı üzerinde ya da çok yakınlarında ku-
rulurlar, termal kür merkezlerindeki tesislerde hasta ve sağlıklı insanlara bir arada
hizmet sunulmaktadır.
• Termal turizm işletmelerinde tüm yıl boyunca kür uygulamaları sürdüğünden bu
işletmeler, suya dayalı bir dinlence ve eğlence merkezi niteliği taşımaktadır.
• Termal turizm işletmeleri, hem tıp ilminin konu ile ilgili gelişmelerini bünyesinde
toplayan hem de turizmin gerektirdiği konaklama, eğlence, dinlenme, boş zaman-
ları değerlendirme ve rekreasyon gibi hizmetleri sunan işletmelerdir.
• Termal turizm işletmelerinde önemli oranda uzman personel çalışmaktadır. Çün-
kü buraya gelen küristlerin (termal tesisleri sağlık amacıyla ziyaret edenlerin) bü-
yük bir bölümü tedavi amaçlı gelmektedirler. Bu nedenle bu işletmelerde deneyim-
li doktor, fizyoterapist, diyetisyen, hemşire gibi sağlık personelleri ve uzman masör
ve masözler çalıştırılmaktadır.
• Termal turizm işletmelerinde konaklama, yeme-içme, dinlenme, tedavi birimleri dı-
şında ziyaretçilerin spor, yürüyüş, eğlence, güneşlenme, müzik, tiyatro gibi hem kültü-
rel hem de sosyal ve sportif çalışmalarda bulunabilecekleri alanlar da yer almaktadır.
• Termal turizm işletmeleri, sadece hastalıkların tedavisinde değil, aynı zamanda
sağlığın korunmasında etken olan fizyolojik rahatsızlıkları da gideren, fizik ve psi-
koterapik tedavi yöntemleri geliştirilerek uygulamaya koyan ve insanlarda psikolo-
jik olarak rahatlama sağlayan işletmelerdir.
• Termal turizm işletmelerinin mevsimlik olmaması ve özellikle standartlara uygun
düzenlenerek işletilmesi, bu işletmelerin gelirlerinin diğer işletmelerin gelirlerin-
den daha fazla olmasını sağlamaktadır. Bu nedenle bu işletmelere yapılan yatırım-
dan daha kısa sürede geri dönüş sağlanmaktadır. Sağlık turizminden yararlanmak
isteyen ziyaretçiler otellerde diğer turistlerden daha fazla kalış gerçekleştirdiklerin-
den, yaptıkları harcamalar da fazla olmaktadır. Dolayısıyla termal turizm işletme-
leri yatırımlarının maliyetlerini daha kısa sürede ödemektedirler.
• Termal turizm işletmeleri, kâr amaçlı işletmeler olarak faaliyet gösterirler. Diğer ta-
raftan, termal tedavi masraflarını karşılamaya mali gücü olmayan dar gelirli vatan-
daşların bu etkinliklerden yararlanabilmesı için devlet bazı kuruluşları aracılığıyla
ve bazı düzenlemelerle bu tür tesisleri işletmektedir. Termal kür, 21 gün gibi uzun
bir süreyi kapsadığından konaklamalar da uzun süreli olmaktadır. Kürün başarılı
olabilmesi için küristleri personele güvenmelidir. Dolayısıyla personel işinde dene-
yimli, eğitimli olmalı ve sık sık değiştirilmemelidir.

Organizasyon Yapıları
Tüm oteller için geçerli tek bir organizasyon şeması oluşturmak oldukça zordur. İşletme-
nin büyüklüğü, konumu, türü gibi özelliklerine göre organizasyon yapısı değişiklik gös-
termektedir. Termal ve SPA işletmelerinde diğer konaklama işletmelerinden farklı olarak;
termal tedavi departmanı (Kılıçkaya, 2010: 35) ya da termal kür departmanı (Oflaz, 2008:
56) bulunmaktadır. Dolayısıyla termal ve SPA işletmelerinin organizasyon yapısı diğer ko-
naklama işletmelerinin organizasyon yapılarından farklıdır. Aşağıda yer alan Şekil 4.1’de
bir termal işletmesinin organizasyon yapısı gösterilmektedir.
Termal ve SPA işletmelerinde diğer konaklama işletmelerinden farklı olarak; termal

tedavi departmanı ya da termal kür departmanı bulunur.
Şekil 4.1
Termal bir işletmenin
organizasyon şeması GENEL MÜDÜR
Kaynak: Kılıçkaya, GENEL MÜDÜR YARDIMCISI

2010: 36.
YİYECEK MUTFAK SATIŞ KAT HALKLA

ÖNBÜRO MUHASEBE
İÇECEK ŞEFİ PAZARLAMA HİZMETLERİ İLİŞKİLER
MÜDÜRÜ MÜDÜRÜ
MÜDÜRÜ (AŞÇIBAŞI) MÜDÜRÜ MÜDÜRÜ MÜDÜRÜ
Reesepsiyon F&B Sıcak Şefi Rezervasyon Kat Şefleri Müşteri Muhasebe

Şefi Asistanı Soğuk Şefi Şefi Meydan Şefleri İlişkileri Sorumlusu
Pastane Şefi Rezervasyon Maidler Finans
Kahvaltı Şefi Görevlileri Çamaşırhane Sorumlusu
Resepsiyonist Restoran Şefi
Santral Memuru Kaptan
Sorumlusu Cost
Bellcaptain Şef Garson Kontrol
Bellboylar Garson
Şef Komi
Komi
Barmen
İNSAN SATINALMA TEKNİK GÜVENLİK ANİMASYON SPA KLİNİK

KAYNAKLARI MÜDÜRÜ SERVİS MÜDÜRÜ MÜDÜRÜ MÜDÜRÜ DİREKTÖRÜ
MÜDÜRÜ
İşe Alma Satın Alma Güvenlik Animasyon Bayanlar

ücretleme Memuru Görevlileri Görevlileri Sorumlusu
Eğitim Depo Erkekler
Elemanı Sorumlusu
Termal turizm işletmelerinde yer alan departmanlar gelir getiren ve getirmeyen de-
partmanlar olarak ikiye ayrılabilir. Gelir getiren departmanların başında konaklama ve
yiyecek-içecek departmanı, termal kür departmanı, rekreasyon ve animasyon departmanı
ve son olarak ziyaretçilerin konaklama ve yeme-içme ihtiyaçları dışında kalan ihtiyaçları-
nı karşılayan kuaför, oto kiralama, alışveriş merkezi gibi ek hizmetler sunan yardımcı de-
partmanlar gelmektedir. Termal turizm tesislerinde ziyaretçiler ile doğrudan ilişkisi olma-
yan bölümler ise gelir getirmeyen departmanlar içinde yer almaktadır. Bunlar; işletmenin
idare edildilği yönetim departmanı; işletmenin kayıtlarının tutulması, maliyet analizleri-
nin yapılması, mali tabloların ve gerekli raporların hazırlanıp ilgili mercilere sunulması
gibi faaliyetleri içeren muhasebe departmanı; elektrik ve su tesisatı, ısıtma, soğutma, ha-
valandırma, bakım-onarım gibi hizmetlerin görüldüğü teknik işler departmanı; güvenlik
departmanı ve otel çamaşırlarının yıkandığı çamaşırhane departmanı olarak sıralanabilir
(Kaynar 2005: 24). İdeal bir termal turizm tesisinin; konaklama, kür merkezi ve kür parkı
birimlerinin birleşiminden oluşması gerektiğini belirten Aktaş (2010), işletmeleri ve bu
işletmelerin birimlerini şöyle açıklamıştır:
Termal Otel: En az 3 yıldız standartlarında bir konfor düzeyine sahip olan, talebe göre
yıl boyunca aynı hizmet olanaklarını sunabilen, hem geceleme yapılabilen hem de günü-
birlik ziyaretçilere hizmet verebilecek donanım, mekân ve personele sahip olması gereken
işletmelerdir.
• Kür: Tedavi etkeninin belli dozda, seri hâlde, düzenli aralıklarla belli sürelerle tek-
rarlanarak verilmesi ile uygulanan tedavi yöntemidir.
• Kaplıca Kürü: Toprak, yeraltı suları, gazlar, peloidler (çamurlar) ve iklimsel
unsurlar gibi doğal tedavi unsurlarının yöredeki iklim olanakları ve gerekli gö-
rülen diğer tedavilerle birlikte kür şeklinde uygulandığı bir tedavi sistemidir.
Kür süresi tıbbi deneylere dayanılarak kabul edilen maksimum 21 günlük bir
süredir.
Termal Kür Merkezi: Termal turizm işletmelerinde teşhis-tedavi birimlerinin bulun-
duğu ve kür uygulamalarının yapıldığı bölümdür. Kür merkezi bünyesindeki birimler
şöyle sıralanabilir:
• Balneoterapi Birimleri:
- İnhalasyon uygulamaları,
- İçme kürleri,
- Peloidterapi,
- Klimaterapi,
- Hidroterapi.
• Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Birimleri: Tesisin büyüklüğü oranında genişletile-
bilen bu birimlerde, kaplıca tedavisinde kullanılan elektroterapi, egzersiz-masaj
tedavisi ve ışın tedavisi uygulamaları yapılmaktadır.
• Medikal Tedavi: Kaplıca tedavisi sırasında hastaya lokal ya da sistematik olarak
uygulanan ilaç tedavi yöntemidir.
• Destek Uygulamalar: Sağlık eğitimi, diyet uygulamaları, günlük yaşam akti-
vitelerinin düzenlenmesi, davranış değişikliği eğitimleri ve psikolojik destek
yöntemidir.
Kür Parkı: Termal tesise gelen kullanıcıların kür uygulaması dışındaki zamanlarını
dolduracak aktiviteleri içeren ünitelerden oluşmaktadır. Kür parkı, açık-kapalı spor alan-
ları, yürüme parkurları, çay bahçeleri, oyun salonları, alışveriş merkezi, açık ve kapalı yüz-
me havuzları gibi tesisin büyüklüğüne bağlı olarak çoğaltılabilen hizmetlerin sunulduğu
ve tesise ek kazanç sağlayan çeşitli hizmet birimlerini içermektedir.

Standartları
Termal turizm, günde 2-3 kere termal su ile banyo yapmak anlamına gelmemektedir.
Buna ek olarak, termal su kullanan termal tesisler de bir hastane, klinik ya da bir hamam
değildir. Termal turizmde amaç, termal suyun tıbben belirlenmiş şifa özelliği ile uzman
doktor denetiminde etkin ve uygun bir tedavi sağlanmasının yanı sıra dinlenme, rekre-
asyon, eğlence, spor gibi özellikle insan sağlığının korunması ve insanların zinde kalması
amacıyla sağlıklı bir yaşam ortamı da sunulmasıdır. Termal turizm, doğa güzelliği, güneş,
temiz hava, uygun iklim ile birlikte termal suyun özelliklerinin doğru kullanımı sayesinde
insan sağlığı ve turizm olgularını birleştirmektir (Erdoğan ve Aklanoğlu, 2008: 84-85).
Termal turizmi oluşturan unsurlar olduğu gibi termal turizm işletmesini oluşturan un-
surlar da bulunmaktadır. Bir tesisin termal tesis olabilmesi için sağlaması gereken Avrupa
standartları şunlardır (Turizm Bakanlığı, 1993):
• Balneoterapinin su evsafına uygun şeklinin olması
• Klimaterapi imkânlarının bulunması
• Güneş terapi imkânlarının sağlanması

• Açık hava terapi imkânlarının sağlanması
• Aktif ve pasif hareket terapi ve değişik şekilde terapatik jimnastik ve sağlık kazan-
dırıcı spor imkânlarının bulunması
• Hidroterapi imkânlarının sağlanması
• Thermoterapi imkânlarının bulunması
• Işın tedavi imkânlarının bulunması
• İnhalasyon terapi imkânlarının sağlanması
• Parafin ve çamur banyosu imkânlarının bulunması
• Aletli aletsiz masaj imkânlarının olması
• Diyet ve terapi imkânı
• Diognastik imkânlar, röntgen ve laboratuvar imkânları
• Tedavi imkânlarına uygun uzman hekim, terapist ve hasta bakıcı bulunması
• Otel etrafında kür parkı yapılma imkânı yoksa ağaçlandırma ve çiçeklendirme ile
bir park yapılması
• Açık hava spor imkânlarının bulunması (tenis kortu, golf, açık yüzme havuzu
gibi)
• Kür merkezinin otelin çatısı altında yapılamasının mümkün olmaması halinde otel
ile kür merkezi arasında ısıtılmış bir yeraltı tüneli gibi kapalı bir bağlantı biriminin
mevcut olması
• Otel odalarındaki banyolarda termal su bağlantısının olması gerekmektedir.

Pazarlama Kanalları
Doğrudan termal ve SPA amaçlı Termal ve SPA işletmelerinin, hedef kitleyi oluşturan tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarını
turizm işletmelerinin pazarlama
kanalları; doğrudan satış,
karşılayabilmek amacıyla pazarlama faaliyetlerine önem vermeleri gerekmektedir (Belber
paket turlar ile satış ve aracılar ve Turan, 2015: 461). Pazarlama faaliyetlerinin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesinde
üzerinden satış olarak üçe ise pazarlama kanallarının rolü büyüktür. Doğrudan termal ve SPA amaçlı turizm işlet-
ayrılabilir.
melerinin pazarlama kanalları; doğrudan satış, paket turlar ile satış ve aracılar üzerinden
satış olarak üçe ayrılabilir.
Doğrudan satış, tüketicilere doğrudan satış yapılması anlamına gelmekte ve bu
satışta, aracı ya da aracılar bulunmamaktadır. Günümüzde hâkim olan müşteri odaklı
pazarlama anlayışı ile birlikte turizm işletmeleri de hedef kitlelerine yönelik pazarla-
ma faaliyetlerine ağırlık vermektedir. Doğrudan satış yöntemi termal ve SPA işletme-
lerinin hedef kitlelerine ulaşmabilmelerinin en etkili yollarından biridir. Doğrudan
satışta telefon, sms, e-posta, kataloglar ve broşürler, İnternet ve web sayfaları müşteri
ile karşılıklı iletişime geçebilmeyi sağlayan araçlardandır. Giderek kullanımı yaygın-
laşan İnternet yoluyla termal ve SPA işletmeleri aracıya gerek duymadan kendi işlet-
melerini sanal ortamlarda pazarlayabilmekte, rezervasyon ve satış işlemlerinin kendi
web sayfalarından yapılabilmekte ve böylece komisyonsuz önemli bir satış kanalına
sahip olabilmektedirler. Aşağdaki görsellerde bir termal otelin tanıtımına, otele rezer-
vasyon yapmaya ve müşteri yorumlarına yanıt vermeye imkân sağlayan örnekler yer
almaktadır.
Doğrudan termal ve SPA amaçlı turizm işletmelerinin pazarlama kanalları kaça ayrılır?
3 Açıklayınız.
Resim 4.3
Termal ve SPA
işletmesinin tanıtımı
Yukarıda yer alan Resim 4.3 ilgili termal ve SPA otelinin web sitesine girildiği anda
ekrana gelmekte ve ziyaretçileri rezervasyon yapmaya teşvik etmektedir. Ziyaretçilerin
termal ve SPA otelinin web sayfasını açar açmaz böyle bir uyarı ile karşılaşmaları, bu
otele online rezervasyon yapabileceklerinin hafızalarında yer etmesine neden olacaktır.
Resim 4.4
Termal ve SPA işletmesinin rezervasyon ekranı görüntüsü
Yukarıdaki görselde Resim 4.4 ziyaretçilerin otele rezervasyon yaptırmak istedik-

lerinde tıklayabilecekleri iki alan görülmektedir. Ziyaretçiler görselde sağ üst kısımda
bulunan “rezervazyon” yazısını tıklayarak ya da sol alt kısımda yer alan hareket edilecek
yer ve giriş-çıkış tarihlerinin gösterildiği alandan da rezervasyonlarını yapabilirler.
Resim 4.5
Rezervasyon iptalinde
müşteriden istenilen
bilgiler
Bu görselde Resim 4.5 ise rezervasyondan vazgeçtiğiniz takdirde, vazgeçme gerekçe-

nizi öğrenmeye yönelik soruların sorulduğu ekran karşınıza çıkmaktadır. Bunun nede-
ni bu işletmelerin, müşteri görüşlerine önem vermeleri ve müşterilere daha iyi hizmet
verebilmek için onlar hakkında bilgi toplamalarıdır. Böylece, termal ve SPA işletmeleri
kişiye özel kampanyalar sunarak otellerine daha fazla müşteri gelmesini sağlayabilirler.
Termal ve SPA işletmelerinin diğer bir pazarlama kanalı, tur operatörlerinin hazırla-
dıkları paket turlar ile satıştır. Paket tur, üretici işletmelerden önceden satın alınan ürün
ve hizmetlerin tek bir paket hâline getirilerek müşterilere tek bir fiyata satılması anlamına
gelen nihai üründür. Paket turlar, ulaşım, konaklama, transfer, yeme-içme, rehberlik gibi
unsurlardan oluşmasına rağmen, bu turların en önemli iki unsuru ulaşım ve konakla-
madır. Paket turları oluşturan tur operatörleri, termal ve SPA turizminin geniş kitlelere
sunulmasında ve ulaştırılmasında oldukça önemlidir. Tur operatörleri daha çok wellness
kavramını vurgulayarak, wellness tatillerine özel kataloglar çıkarmaktadır. Örneğin,
• TUI; TUI Vital, Wellness ve Gesundheit gibi kataloglar ve WinterWellness, Last
Minute Wellness, All Inclusive Wellness gibi seçenekleri,
• Thomas Cook; Wellness ve Mehr, Wellnessreisen und Wellnessurlaub katalogla-
rını ve
• Der Touristik; Wellnesswelten Aktuel katologunu ziyaretçilere sunmuştur.
TUI’nin wellness turizmi izin hazırladığı katalog ile ilgili ayrıntılı bilgileri http://www.tui-info.
de/ICAT/external/tuicom/flipcat/id/1517/typ/brochure#/0 sitesini ziyaret ederek edinebilirsiniz.
Yukarıda sıralanmış olan Almanya’nın en büyük üç tur operatörünün, Fvw’nin

(Almanya’nın önde gelen iş ve turizm dergisi) 2015 yılındaki raporuna göre pazar payları;
TUI’nin %16,5, Thomas Cook’un %12,9, DER Touristik’in ise %11,4 olarak açıklanmıştır.
Aynı zamanda Avrupa pazarında da önemli yere sahip olan bu üç büyük tur operatörü,
wellness turizmine özel kataloglar çıkarmakta ve bu kataloglara farklı isimler vererek pa-
zara yön vermektedirler. Ergüven (2012), tur operatörlerinin wellness turizmindeki önem
ve ağırlıklarından dolayı halen tatil ve kültür turizminde olduğu gibi gelecekte bu turizm
türündeki talebi de yönlendirebileceklerinden bahsetmiştir.
Resim 4.6
TUI’nin Wellness tatili seçenekleri
Termal ve SPA işletmelerinin bir diğer pazarlama kanalı, aracılar üzerinden satıştır.
Bunlar, seyahat acentaları ve sanal portallar gibi aracılardan oluşmaktadır. Seyahat acen-
tası, 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nda: “Kâr amacı
ile turistlere turizm ile ilgili bilgiler vermeye, paket turları ve turları oluşturmaya, turizm
amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence hizmetlerini görmeye yetkili olan,
oluşturduğu ürünü kendi veya diğer seyahat acentaları vasıtası ile pazarlayabilen ticari
kuruluştur” şeklinde tanımlanmıştır.
Sağlık turizmi kapsamında değerlendirilen hastane turizmi ile ilgilenen seyahat acen-
talarının bu alanda ya da sağlık sigortacılığında çok tecrübeli oldukları söylenemez. Bu
acentalar, hastanelerden aldıkları komisyon ücretine bağlı olarak çalışmaktadırlar. Tıbbi
işlemler ve tedavinin nasıl sonuçlandığı ile ilgili konularda herhangi bir yükümlülükle-
ri ya da bir hizmetleri bulunmamaktadır (Akdu ve Akdu, 2015). Diğer taraftan, seyahat
acentalarının sağlık turizmindeki rolü Şekil 4.2’de gösterilmiştir.
Şekil 4.2
Seyahat
Acentasının Sağlık Seyahat Hizmeti Sağlık Bakım Hizmeti
Turizmindeki Rolü Vize İşlemleri Kişisel Kimlik Tanımı
Havayolu ve Ulaşım Hizmetleri Ücret Cirosu
Kaynak: Dinç, Ç. Yer Hizmeti & Transfer Hizmeti Bakım Kalite Kontrolü
(2013) Konaklama Hizmeti Tedavi Sonrası Hasta Takip/CRM
Günlük Kültür Gezisi Turları
Günlük Diğer Turizm Çeşitleri
Aktiviteleri Seyahat Acentası
Hizmetler
Toplamı
İlgili Sağlık Dökümanları Turizm Hizmeti
Yasal Dökümanlar Vize İşlemleri

Hasta Kayıt İşlemleri Rehberlik Hizmetleri
Raporların Değerlendirilmesi Havayolu ve Ulaşım Hizmetleri
Sigorta İşlemleri Yer Hizmetleri & Transfer Hizmeti
Diğer İşlemler Konaklama Hizmeti
Günlük Kültür Gezisi Turları
Diğer Turizm Çeşitleri Aktiviteleri
Seyahat acentaları, tur operatörlerinin hazırladıkları termal ve SPA turizmine yönelik

paket turların müşterilere ulaştırılmasında aracılık yapmaktadır. Ayrıca, seyahat acenta-
ları da paket tur hazırlayıp bunun satışını gerçekleştirebilirler. Bunlara ek olarak; seyahat
acentaları, termal ve SPA işletmeleri hakkında bilgi almak isteyen müşterilere, anlaşmalı
oldukları otelleri pazarlamakta, rezervasyon yaptırmak isteyen müşterilerin rezervasyon
işlemlerini yapmaktadırlar. Ayrıca müşterilere, transfer, oto kiralama ve rehberlik gibi
hizmetleri de vermektedirler. Sigorta konusunda ise TÜRSAB 2013 yılında müşterilere,
sağlık turizmi ürünlerinin ve acentalar tarafından sunulan tüm hizmetlerin güvencesinin
verilmesi amacıyla Turins Sigorta’yı kurmuştur. Ancak günümüzde yabancı merkezli bir
firmaya satılan Turins’in hem adı hem de faaliyet alanları (turizmin dışındaki alanlarda da
sigorta işlemleri gerçekleştirilmesi) değişmiştir.
Seyahat acentaları, tur operatörlerinin hazırladıkları termal ve SPA turizmine yönelik paket
turların müşterilere ulaştırılmasında aracılık yaparlar.
Termal ve SPA işletmeleri sanal portallar arcılığıyla da pazarlama faaliyetlerini gerçek-

leştirmektedir. Bu işletmeler, ürün ve hizmet tanıtımı, turistlerle etkileşimde bulunma,
memnuniyet ve şikayetlerin geri bildirimlerini alma, promosyon, özel teklifler, etkinlik
duyuruları gibi amaçlarla sosyal medyayı kullanmaya başlamıştır. Facebook, Twitter,
Instagram, Youtube gibi sosyal paylaşım sitelerine üye olan oteller ek bir donanım ya da
yazılıma gerek duymadan turizm tüketicilerine ulaşabilmektedir. Web 2.0 olarak da bili-
nen bu uygulamalar seyahat eden kişilerin başvurdukları tek bilgi kaynağı değildir. Ancak
bu uygulamalar, tüketiciler için oldukça önemlidir. Tüketiciler, sosyal medya ortamlarını
kullanarak konaklamaları ile ilgili birçok aktiviteyi gerçekleştirebilmektedirler. Örneğin
(Eryılmaz ve Zengin, 2014);
• Tüketiciler bloglarda bir konaklama işletmesi ile ilgili içeriği okuyabilir, yorum ya-
pabilir ya da bu içeriğin yazarı bizzat kendisi de olabilir.
• En popüler mikroblog sitesi olan Twitter’da konaklama işletmelerinin takipçisi ola-
bilir, işletmeler ile ilgili gelişmelerden eş zamanlı olarak haberdar olarak bu işlet-
melerde birebir iletişime geçebilirler.
• Bir otelde konaklamaya karar vermeden önce sosyal ağlarda tanıdıkları diğer tüke-
ticiler ve onların bağlantılarıyla fikir alışverişinde bulunabilir, bu paylaşımlardan
etkilenerek karar verebilirler.
• Youtube veya Instagram gibi video ve fotoğraf paylaşım sitelerinde konaklama iş-
letmesi ile ilgili paylaşılan bir fotoğraf veya video sayesinde tesis ile ilgili bilgi sahi-
bi olabilirler.
• Dünyanın en yaygın sosyal ağı olan Facebook’ta konaklama işletmelerinin hayran
sayfalarına üye olarak tesisin kampanyalarına katılabilirler.
• Konaklamaları sırasında tesis ile ilgili bilgi, fotoğraf, video gibi içerikleri sosyal
ağlar aracılığı ile tanıdıkları ve bağlantıları ile paylaşabilirler.
• Tüketiciler haksızlığa uğradıklarını düşündüklerinde ya da hoşlanmadıkları bir
durumla karşılaştıklarında bu durumu tesis yönetimi, yasal merciler, sivil toplum
kuruluşları veya tanıdıkları ile sosyal medya üzerinden paylaşarak çözüm bulma,
diğer tüketicileri uyarma veya işletmeyi bu şekilde kötüleme yolunu seçebilirler.
• Tüketiciler memnun kaldıkları bir davranış biçimini ise bir hizmet veya tesisin bü-
tününü başkalarına tavsiye etmek, işletmeyi ödüllendirmek, teşekkür etmek gibi
amaçlarla yine sosyal medyada paylaşabilirler.
SPA HİZMETLERİ DEPARTMANI OLAN DİĞER TURİZM

İŞLETMELERİ
Doğrudan termal ve SPA amaçlı turizm işletmelerinin temelini termal ve SPA hizmetleri Doğrudan termal ve spa amaçlı
turizm işletmelerinde termal
oluştururken, diğer konaklama işletmelerinde ise SPA departmanı, işletmeye gelir getiren ve spa hizmetleri temel, spa
ve işletmeyi tamamlayan bir bölümdür. Dolayısıyla ziyaretçilerin, konaklamalı tatillerinde hizmetleri departmanı olan turizm
SPA hizmetlerinden de yararlanmaları sağlanmaktadır. Doğrudan termal ve SPA amaçlı işletmelerinde verilen spa hizmeti
ise tamamlayıcı hizmettir.
turizm işletmelerinde ise ziyaretçilerin işletmeye geliş amacı olan termal ve SPA hizmetle-
rinin yanı sıra, onlara bu hizmetten faydalanırken diğer turizm hizmetleri de sunulmak-
tadır. Özetle doğrudan termal ve SPA amaçlı turizm işletmelerinde termal ve SPA hizmet-
leri temel, SPA hizmetleri departmanı olan turizm işletmelerinde verilen SPA hizmeti ise
tamamlayıcı hizmettir.
Son yıllarda SPA hizmetleri departmanı olan çoğu turizm işletmesi bu departmanı,
ziyaretçileri otellerine çekebilmek ve var olan ziyaretçileri ellerinde tutabilmek için ön
plana çıkarmaktadır. Bu oteller, SPA ve SPA ile ilişkili kavramları otellerinin tanıtımında
kullanmaktadır. Bu durum, SPA hizmetleri departmanı olan turizm işletmelerinin pazar-
lama faaliyetlerine gösterilebilecek en iyi örneklerden biridir. Özellikle Güney Asya kay-
naklı geleneksel tıp uygulamaları, sahil şeritlerinde thalassoterapi, şehirlerde hamam ve
sauna gibi çok farklı uygulamalarla birleştirilerek SPAlarda uygulanmaktadır. Farklı tür ve
konseptlerde kurulan SPAlar, sağlık turizminin de çeşitlenmesine (HamamSPA, ThaiSPA,
ThalassoSPA, Anti-AgingSPA gibi) yardımcı olmaktadırlar (Karagülle, 2010).
Günümüzde SPA ve wellnes bölümü olmayan çok az beş yıldızlı otel kalmıştır. Birçok
otel, isminin arkasına SPA ve wellnes gibi kavramları eklemektedir. Hotel-SPA kavramı
yalnızca bir ek değil aynı zamanda para kazanılan bir merkezdir. Uluslararası otel zincir-
leri toplam gelirlerinin yaklaşık %20’sini SPAlardan sağlamaktadırlar. Hedef kitleye uy-
gun pazarlama stratejileri uygulanan işletmelerde ziyaretçilerin %20’si SPA merkezlerini
tercih etmekte ve başarılı bir SPA konsepti olan otellerin cirolarının %20-25’i SPAlardan
elde edilmektedir (Ergüven, 2012). Başarılı SPA hizmeti sunan turizm işletmeleri yalnız-
ca cirolarını artırmamakta, aynı zamanda uluslararası platformlarda isimlerini de duyur-
maktadırlar. 2015 yılında World Luxury Hotel Awards’ın SPA alanında ödüllendirdiği SPA
ve wellness kavramlarını isimlerine ekleyen ülkemizdeki işletmelerden bazıları aşağıdaki
gibidir:
• NG Sapanca Aliva SPA, “En İyi Resort SPA”sı kategorisinde dünyanın en iyi 15 SPA
otelinden biri seçilmiştir,
• Richmound Nua Wellness SPA, “Avrupa kıtası” kategorisinde “En İyi Destinasyon
SPA” ödülünü almış ve
• Quu SPA by Güral Premier Hotels & Resorts ise “En İyi Fitness SPA” ödülünü
almıştır.
Türkiye kategorisinde ise:
• Nymphaea Thermal SPA & Wellness “En İyi Otel SPA” ödülünü,
• Leea Grand Tarabya İstanbul SPA, “En İyi Wellness SPA” ve “En İyi Butik SPA”
ödüllerini ve
• Quu SPA by Güral Premier Hotels & Resorts, “En İyi Resort SPA” ve “En İyi Güzel-
lik SPA” ödüllerini almıştır.
Yukarıda sıralanan ödüllere geçmişten bir örnek vermek gerekirse 1911 yılında,
Roma’da yapılan kaplıcalar arası yarışmada Yalova Termal Kaplıcaları’na; “Suları En Şifalı
Kaplıca” unvanı ve bir altın madalya verilmiştir. Bu işletme “ülkemizin altın madalya sahi-
bi tek tesisi” sloganıyla işletmeyi pazarlayarak, kendisini diğer termal işletmelerden fark-
lılaştırma yoluna gitmiştir. Aynı durum kıyı ve şehir otelleri bünyesindeki termal ve SPA
işletmeleri için de geçerlidir. Deniz kıyısında bulunan termal kaynaklar, turizm çeşitliliği
açısından daha önemli avantajlar sağlamaktadır. Ancak dağcılık ve ormancılık aktivitele-
rinin gerçekleştirilebileceği bölgelerde bulunan termal kaynaklar ise sundukları çevre ve
doğa kullanımı olanakları ile farklı çekici unsurlara sahiptir. Ayrıca termal turizm, diğer
turizm türlerine göre işletmelere çeşitli imkânlar sağlamaktadır. Bunlar:
• Termal turizmin 12 ay boyunca yapılabilmesi,
• Tesislerde yüksek doluluk oranına ulaşılması,
• Yüksek oranda istihdam oluşturması,
• Diğer alternatif turizm türleri ile kolayca uyum sağlanarak bölgesel dengeli turizm
gelişiminin sağlanması,
• Termal tesislerde insan sağlığını iyileştirici aktivitelerin yanı sıra insanların zinde
olma, dinlenme ve eğlenme imkânlarının bulunması ve
• Kür merkezi (tedavi) maliyetini çabuk geri ödeyen karlı ve rekabet gücüne sahip
yatırımlar olmasıdır.
Özet
Turizm endüstrisi içinde sağlık (wellness) turizmi kav- Thalasso terapisi, kapsamında deniz suyu ile deniz
1 ramını açıklayabilmek yosunu ve deniz mineralleri küründen oluşan bir te-
Sağlık turizmi amacıyla çıkılan seyahatleri temelde davidir. SPA hizmetleri kapsamında termal terapi ile
iki başlık altında toplamak gerekir. Bunlar; hastane karşılaştırıldığında en önemli farklılık termal tedavi-
(medikal) turizmi ve SPA turizmidir. Kelime olarak nin tatlı suyla ve tatlı sudaki minerallerle iligil olması,
“su ile gelen sağlık” anlamında kullanılan SPA, hem thalasso tedavinin ise tuzlu suyla ve deniz suyundaki
mineral içeriği fazla olan kaplıca sularını ve termal te- mineral ve elementlerle ilgili olmasıdır. Ülkemizde
rapiyi hem de deniz suyuyla yapılan thalasso terapisi- thalasso terapisi ve dolayısıyla turizmi yeni gelişen bir
ni kapsamaktadır. SPA hizmetlerinin üç önemli ögesi; SPA pazarıdır. Özellikle Antalya Belek ve Kemer’de
“su terapisi”, “vücut terapisi” ve “kozmetik terapisi”dir. bulunan beş yıldızlı otellerde ve Kuşadası’nda yine beş
SPA, termalle birlikte anılacak benzer bir tedaviden yıldızlı otellerin bazılarında thalasso programları yer
çok termalle birlikte thalasso ve bir dizi terapiyi kap- almaktadır.
sayan üst bir kavramdır. Thalasso terapisi ülkemizde
henüz yaygın değildir ve fazla bilinmemektedir. Kap- Termal ve SPA turizminde doğrudan hizmet veren işlet-
lıcaların bulunduğu termal bölgelerdeki konaklama 3 meler ile SPA hizmetlerini departman düzeyinde sunan
işletmeleri “termal oteller” olarak adlandırılmaktadır. işletmeleri açıklayabilmek
SPA kavramı ise Türkiye’de daha çok şehir ya da kıyı Termal turizmi tesisleri; mineralize termal sular, içme
otellerinin bir departmanı gibi hizmet veren birimler suyu, deniz suyu, çamur gibi maddeler veya solunum
için kullanılmaktadır. yolu ile veya mekanik ve elektrikli araçlarla masaj ve
beden eğitimi gibi yöntemlerle insan sağlığını koru-
SPA kavramı içinde termal ve thalasso terapilerini ma ve tedavi amacı taşıyan uygulamalardan birinin
2 açıklayabilmek veya bir kaçının, hekim gözetiminde yapıldığı tesis-
Termal kavramı Latin kökenli bir sözcük olmakla bir- lerdir. Termal turizm işletmelerini, diğer konaklama
likte ülkemizde ılıcaların bulunduğu bölge anlamında işletmelerinden farklılaştıran en belirgin yön, termal
kullanılır. Ilıcaların bulunduğu yerlerde yapılan tesis- tedavinin yapıldığı kür merkezlerinin de bu işletmele-
ler ve hamamlardan sonra ilgili bölgeler “kapalı ılıca” rin bünyelerinde bulunmasıdır.
olarak anılmaya başlanmış, kelime son olarak “kaplı- Tüm oteller için geçerli tek bir organizasyon şeması
ca” hâlini almıştır. Termalizm, doğaya dayalı suların oluşturmak oldukça zordur. İşletmenin büyüklüğü,
ısı, mineral ve radyoaktiflik gibi özelliklerinden ya- konumu, türü gibi özelliklerine göre organizasyon ya-
rarlanılarak sağlık etkinliklerinde kullanılması ve bu pısı değişiklik göstermektedir. Termal ve SPA işletme-
etkinliklerin bilimsel esaslarla ele alınması temelinde lerinde diğer otel işletmelerinden farklı olarak, termal
yapılmaktadır. Termal turizmi ise sağlığını koruma ve tedavi departmanı ya da termal kür departmanı bu-
iyileştirme amacı ile belirli bir süre için yer değişti- lunmaktadır. Dolayısıyla termal ve SPA işletmelerinin
ren insanların, doğal şifalı su kaynaklarına dayalı bir organizasyon yapısı diğer otel işletmelerinin organi-
turistik tesise giderek balneotherapie (kaplıca suları zasyon yapılarından farklıdır.
ile yapılan kür) uygulaması, konaklama, beslenme, Termal turizm işletmelerinde yer alan departmanlar
dinlenme ve eğlenme gereksinimlerini karşılaması gelir getiren ve getirmeyen departmanlar olarak iki-
olayıdır. ye ayrılabilir. Gelir getiren departmanların başında
konaklama ve yiyecek-içecek departmanı, termal kür Termal ve SPA hizmeti veren işletmelerin tanıtım ve
departmanı, rekreasyon ve animasyon departmanı ve 4 pazarlama çalışmalarını açıklayabilmek
son olarak ziyaretçilerin konaklama ve yeme-içme Doğrudan termal ve SPA amaçlı turizm işletmelerinin
ihtiyaçları dışında kalan ihtiyaçlarını karşılayan kua- pazarlama kanalları; doğrudan satış, paket turlar ile
för, oto kiralama, alışveriş merkezi gibi ek hizmetler satış ve aracılar üzerinden satış olarak üçe ayrılabilir.
sunan yardımcı departmanlar gelmektedir. Termal Doğrudan satış pazarlama kanalı, tüketicilere doğru-
turizm tesislerinde ziyaretçiler ile doğrudan ilişkisi dan satış yapılması anlamına gelmekte ve bu satışta,
olmayan bölümler ise gelir getirmeyen departmanlar aracı ya da aracılar bulunmamaktadır. İkinci pazar-
içinde yer almaktadır. Bunlar; yönetim departmanı, lama kanalı paket turlar ile satıştır. Paket tur, ulaşım,
muhasebe departmanı, teknik işler departmanı, gü- konaklama, transfer, yeme-içme, rehberlik gibi unsur-
venlik departmanı ve çamaşırhane departmanı olarak lardan oluşmasına rağmen, bu turların en önemli iki
sıralanabilir. unsuru ulaşım ve konaklamadır. Paket turları oluştu-
Termal turizm, günde 2-3 kere termal su ile banyo ran tur operatörleri, termal ve SPA turizminin geniş
yapmak anlamına gelmemektedir. Buna ek olarak, kitlelere sunulmasında ve ulaştırılmasında oldukça
termal su kullanan termal tesisler de bir hastane, kli- önemlidir. Termal ve SPA işletmelerinin bir diğer
nik ya da bir hamam değildir. Termal turizmde amaç, pazarlama kanalı, aracılar üzerinden satıştır. Bunlar,
termal suyun tıbben belirlenmiş şifa özelliği ile uz- seyahat acentaları ve sanal portallar gibi aracılardan
man doktor denetiminde etkin ve uygun bir tedavi oluşmaktadır.
sağlanmasının yanı sıra dinlenme, rekreasyon, eğlen- Son yıllarda SPA hizmetleri depertmanı olan çoğu
ce, spor gibi özellikle insan sağlığının korunması ve turizm işletmesi bu departmanı, ziyaretçileri otelleri-
insanların zinde kalması amacıyla sağlıklı bir yaşam ne çekebilmek ve varolan ziyaretçileri ellerinde tuta-
ortamı da sunulmasıdır. Termal turizm, doğa güzelli- bilmek için ön plana çıkarmaktadır. Bu oteller, SPA
ği, güneş, temiz hava, uygun iklim ile birlikte termal ve SPA ile ilişkili kavramları otellerinin tanıtımında
suyun özelliklerinin doğru kullanımı sayesinde insan kullanmaktadır. Günümüzde SPA ve Wellnes bölümü
sağlığı ve turizm olgularını birleştirmektir. olmayan çok az otel varlıklarını sürdürebilmektedir.
Bu nedenle, çoğu otel isminin arkasına SPA ve wellnes
gibi kavramları eklemektedir.
1. Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı seyahatin belirleyicile- 6. Bir tesisin termal turizm tesisi olabilmesi için en az kaç
rinden biri değildir? yıldızlı olması gerekmektedir?
a. Seyahat stresi a. 1 yıldızlı
b. Sağlıklı yaşam b. 2 yıldızlı
c. Tazelenme ve rahatlama c. 3 yıldızlı
d. Otantik deneyimler d. 4 yıldızlı
e. Kesintisizlik e. 5 yıldızlı
2. Sağlık turizmi harcaması en fazla olan ülke aşağıdakiler- 7. Aşağıdakilerden hangisi termal turizm işletmelerinde
den hangisidir? gelir getiren departmanlardan biridir?
a. Almanya a. Termal kür departmanı
b. Türkiye b. Yönetim departmanı
c. Fransa c. Muhasebe departmanı
d. İtalya d. Güvenlik departmanı
e. Avusturya e. Çamaşırhane departmanı
3. Agresif pazarlama ve yeni pazar bölümleri çağdaş termal 8. Aşağıdakilerden hangisi doğrudan satışta kullanılan
turizmin hangi özelliği içinde yer alır? araçlardan biridir?
a. Sağlık turizmi politikası a. İnternet
b. Turizm endüstrisi b. Seyahat acentaları
c. İçerikler c. Sanal portallar
d. Ziyaretçiler d. Paket turlar
e. Ortak Paydalar e. Tur operatörleri
4. Aşağıdakilerden hangisi Thalasso tedavisinde yararlanı- 9. Aşağıdakilerden hangisi tüketicilerin sosyal medya kul-
lan kaynaklardan biri değildir? lanarak konaklamaları ile ilgili gerçekleştirdiği aktivitelerden
a. Tatlı su biri değildir?
b. Deniz suyundaki mineraller a. Seyahat acentalarından bilgi alabilmeleri
c. Isıtılmış yosun b. Facebook’da konaklama işletmelerinin hayran sayfa-
d. Isıtılmış çamur larına üye olabilmeleri
e. Deniz tuzu c. Twitter’da konaklama işletmelerinin takipçisi olabil-
meleri
5. Aşağıdakilerden hangisi termal turizm işletmelerini d. Bloglarda bir konaklama işletmesi ile ilgili içeriği
diğer konaklama işletmelerinden ayıran özelliklerden biri okuyabilirler ve yorum yapabilmeleri
değidir? e. Memnun kaldıkları davranışları sosyal medyadan
a. Mevsimlik olmaları paylaşabilmeleri
b. Önemli sayıda uzman personel çalıştırılmaları
c. Suya dayalı bir dinlence ve eğlence merkezi olmaları 10. 2015 yılında dünyanın en iyi 15 SPA otelinden biri seçi-
d. Su kaynağı üzerine ya da bu kaynakların yakınlarına len otel aşağıdakilerden hangisidir?
kurulmaları a. NG Sapanca Aliva SPA
e. Yatırım maliyetlerini daha kısa sürede ödemeleri b. Richmound Nua Wellness SPA
c. Quu SPA by Güral Premier Hotels & Resorts
d. Nymphaea Thermal SPA & Wellness
e. Leea Grand Tarabya İstanbul SPA
Yaşamın İçinden
Uluslararası Zincirler Wellness Otel Markalarına Yöneliyorlar • Zincirler kişisel ve doğal yiyeceklere yöneliyorlar:
Sağlık odaklı seyahatlerin önemini fark eden ve bu alana yö- Doğal ve kişiselleştirilmiş yeme-içme konusuna ağırlık
nelen uluslararası otel zincirleri, bu alana ilişkin yeni mar- vermeye başlayan oteller, glütensiz ve vejeteryan yiye-
kalar oluştururken bazıları da mevcut markalarını yeniden cekleri içeren menüler hazırlıyorlar. Hyatt Hotels grubu,
konumlandırıyorlar. Bu alanda çalışma yapan zincirlerin öne daha çok organik yiyeceklerden oluşan menüler oluş-
çıkan çalışmaları şöyle: tururken Four Seasons Baltimore veya Santa Barbara
• IHG yeni marka oluşturdu: InterContinental Hotels (Kaliforniya) gibi oteller misafirlerine istedikleri mey-
grubu, ‘All Wellness’ sloganıyla yarattığı yeni alt markası veleri ekleyebiliyor. Diğer yandan zincirler sağlıklı uyku
Even’ı New York’ta hizmete açmaya hazırlanıyor. Önü- için ileri teknoloji ile donatılmış odalarda, misafirlerine
müzdeki yıllarda New York’ta aynı markayı 100’e çıkar- tamamen karanlık odalar ile gün ışığı sağlayan simülas-
maya hazırlanan grup, otel misafirlerine sağlıklı yaşam, yonlar sunuyor.
doğru yiyecek seçimi ile verimliliği artıran egzersizler ve Wellness İnsanlar, Şirketler ve Hükümetler İçin Neden
dinlenme sunuyor. Önemli?
• Westin iyi uyku ve iyi SPA vadediyor: Birçok otel zinciri • Dünya çapında obezitenin 1980’lerden beri neredeyse iki
wellness teklifi içeren markalar oluşturuyor ya da marka- katına ulaşması
sını yeniden konumlandırıyor. Bu konuda ilk çalışmayı • Dünyadaki yetişkin nüfusunun neredeyse yüzde 10’unun
yapan Starwood grubuna bağlı olan Westin yaptı. “Cen- diyabet hastası olması
net gibi uyku”, “Cennet gibi SPA”lar konsepti hazırlayan • Ölümlerin yüzde 60’ının kronik hastalıklar nedeniyle
grup, bu konseptte SuperFoodsRx ve ‘Westin Workouts’ gerçekleşmesi
gibi çok yönlü imkânlar sunuyor. • Geçtiğimiz yıllarda küresel iş nüfusunun yarısından faz-
• Alman Aspria grubu, wellness oteli oldu: Avrupa’daki lasında iş yerlerinde stres durumunun hatırı sayılır ölçü-
‘sağlık konseptli’ otellerin tarihi ise daha eskiye dayanı- de artması
yor. Aspria, 2000 yılından beri bu konseptle hizmet veri- • 2002’den 2020’ye kadar Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği
yor. Sağlık kulübü olarak öne çıkan grup, aynı konseptle Örgütü (OECD) ülkelerinin sağlık harcamalarının üç ka-
Berlin, Brüksel, Hanover ve Hamburg’ta yeni oteller açtı. tına çıkarak 10 trilyon dolara çıkacak olması
Grup, misafirlerin SPA ve fitness hizmetleri vermenin • 2000 ile 2050 yılları arasında dünyada 60 yaş üstü nüfu-
yanı sıra sağlıklı yiyecekler de sunuyor. sun iki katına ulaşacak olması.
• Fitness alanında yeni uygulamalar devrede: SPA ve Türkiye’de SPA Wellness Yatırımları Dikkat Çekiyor
Wellness alanı içinde kabul edilen fitness bölümleri de Termal kaynakları açısından Avrupa’da birinci ve dünya ge-
müşterilerin talepleri doğrultusunda değişiyor. Daha çok nelinde yedinci sırada yer alan Türkiye, gerek sağlık turiz-
fitness merkezlerini tercih eden tüketiciler, bu mekânlarda minde gerekse termal-SPA-Welness pazarından pay almaya
çeşitli dersler alarak keyifli vakit geçirmek istiyor. Kendi- çalışıyor. Dolayısıyla SPA ve Wellness alanında ciddi yatı-
ni ‘wellness’ çerçevesinde yeniden şekillendiren zincirler rımların bulunduğu Türkiye’de pazardaki büyüme, termal
arasında yer alan Fairmont Hotels & Resorts, misafirle- ve sağlık turizmini içine alarak yayılıyor. Bugün 5 yıldızlı
rine ‘Fairmont Fit’ programıyla ücretsiz fitness takımı otellerin hemen hepsinde bir SPA merkezi veya fitness sa-
sağlıyor. Mandarin Oriental, Sheraton gibi bazı zincirler, lonu bulunuyor. 4 yıldızlı otellerin de birçoğunda SPA ve
misafirlerine, yoga dersleri verebildiği gibi bu derslerin Wellness yatırımlarına imza atılıyor. Başlangıçta 5 yıldız
DVD’lerini misafirlerine sunuyor. Westin ise odalarında belgesi alabilmek ve satış pazarlamada farklı bir ürün gös-
yürüyüş bandı gibi spor aletleri bulunduruyor. Hilton termek için yapılan SPA merkezlerinin niteliği de değişiyor.
Worldwide, şimdi ise ‘yoga dersleri’ uygulamasını test edi- Bu alana ilgiyi fark eden otelciler, SPA merkezlerini de daha
yor. The Beverly Hills markası da misafirlerine daha çok nitelikli hale getiriyorlar.
yerel antrenörler ile çalışma imkânı sunuyor.

Tatilcilerin SPA ve Wellness Bütçesi Artıyor 1. a Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeniden göz-
Dünyadaki trendleri yakından takip eden otelciler, bu alana den geçiriniz.
yönelik gerek teknolojik yenilikleri, gerek farklı tedavi ve 2. a Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeniden göz-
bakım uygulamalarını gerekse de hem klasik hem de moden geçiriniz.
dern masaj uygulamalarını dünyayla eş zamanda Türkiye’ye 3. a Yanıtınız yanlış ise “Termalizm ve Termal Turizmi”
getiriyorlar. Otelcilerden aldığımız bilgilere göre orta ve üst konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gelir grubuna dahil müşteriler SPA ve wellness uygulamala- 4. a Yanıtınız yanlış ise “Thalasso Kavramı ve Thalasso
rını tercih ederken, termal otellerde bu alt gelir seviyelerine Turizmi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
kadar iniyor. 30-60 yaş arasında kişilerin tercih ettiği SPA 5. a Yanıtınız yanlış ise “Doğrudan Termal & SPA
ve Wellness uygulamalarında kadınlar kadar erkekler de Amaçlı Turizm İşletmeleri” konusunu yeniden göz-
öne çıkıyor. Türkiye’ye tatil yapmaya gelen kesimlerin tatil den geçiriniz.
bütçelerinde azalma görülse de SPA ve Wellness için ayrılan 6. c Yanıtınız yanlış ise “Doğrudan Termal & SPA Amaç-
bütçenin artması sektöre umut veriyor. lı Turizm İşletmelerinin Organizasyon Yapıları” ko-
Üyelik sistemi hem otel gelirini hem de tanıtımını artırıyor nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Otel gelirlerinin küçük bir kısmını oluşturan SPA ve Well- 7. a Yanıtınız yanlış ise “Doğrudan Termal & SPA Amaç-
ness pazarı, Türkiye’de ağırlıklı oteller üzerinden gelişiyor. lı Turizm İşletmelerinin Organizasyon Yapıları” ko-
Bir dönem SPA merkezlerini işletmeye veren oteller, bu nusunu yeniden gözden geçiriniz.
birimleri bugün ağırlıklı olarak otel bünyesinde işletiyor. 8. a Yanıtınız yanlış ise “Doğrudan Termal & SPA Amaç-
Nitelikli SPA birimleri için uzman bir kadro oluşturmaya lı Turizm İşletmelerinin Pazarlama Kanalları” konu-
dikkat eden oteller, yurtdışından, Uzakdoğu’dan işin ehli sunu yeniden gözden geçiriniz.
masörler getiriyorlar. Bir yandan otelde konaklayan müş- 9. a Yanıtınız yanlış ise “Doğrudan Termal & SPA Amaç-
terilerine hizmet verirken diğer yandan SPA ve Wellness lı Turizm İşletmelerinin Pazarlama Kanalları” konu-
merkezleri için dışarıdan gelenlere yönelik üyelik sistemi sunu yeniden gözden geçiriniz.
oluşturmaya çalışan oteller, bu vesileyle otel gelirini artırı- 10. a Yanıtınız yanlış ise “SPA Hizmetleri Departmanı
yorlar. Özellikle şehir otellerinde yaygın olan üyelik siste- Olan Diğer Turizm İşletmeleri” konusunu yeniden
miyle oteller, aynı zamanda otelin çevrede tanıtımı içinde gözden geçiriniz.
katkı sağlamış oluyor.
Pazarda Farklılık Yaratmak Önem Kazanıyor
Türkiye’de SPA ve Wellness alanında uzmanlaşan otellerin
yanı sıra termal ve sağlık turizmi alanında da uzmanlaşan te-
sisler oluşuyor. Afyonkarahisar, Bursa gibi destinasyonlarda
yoğunlaşan bu alanda, termal su tedavileri ile fizik terapi te-
davileri öne çıkıyor. Şehir ve Resort otellerinde ise Türk Ha-
mamı ve fitness başka olmak üzere, masajlar ve cilt bakımları
en çok tercih edilen SPA ve Wellness ürünleri arasında yer
alıyor. Bu alanda farklılaşmak isteyen tesisler, yurtdışından
özel bakım ve masaj çeşitleri ile teknolojilerini Türkiye’ye
taşıdıkları gibi, özel ve doğal kozmetik ürünleriyle de fark
yaratmaya çalışıyorlar. Bazı tesisler ise otellerinin ismiyle
anılacak, kendilerine özgü masajlar ve terapiler uyguluyorlar.
Kaynak: http://www.turizmyatirimdergisi.com.tr/images/
dergi/ek/ek_spa--wellness-otelleri-15ek1.pdf (07.12.2016)
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1 Aslan, Z. (1992). Termal Turizm İşletmelerinde Hizmet
Kültür ve Turizm Bakanlığı 2007 yılında yayınladığı “Türkiye Standartlarının Geliştirilmesi ve Pazarlama Faaliyetine
Turizm Stratejisi’nde termal turizmle ilgili üç bölge belirle- Etkisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir:
yerek bu bölgeleri Frigya, Troya ve Aphrodisya kültür ve ter- Dokuz Eylül Üniversitesi.
mal turizm gelişim bölgeleri (KTTGB) olarak adlandırmıştır. Belber, B. G. ve Turan, A. (2015). Termal Otel Yöneticilerinin
Frigya KTTGB’si Eskişehir, Afyon, Kütahya ve Uşak şehirleri- Pazarlama Uygulamalarına Yönelik Düşünceleri: Kırşehir
ni içerirken Troya KTTGB’si Çanakkale ve Balıkesir, Aphro- Üzerine Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
disya KTTGB’si ise Denizli ve Aydın illerinden oluşmaktadır. Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 17 (2), 57-86.
Bulut, İ., ve Girgin M., (2001). Bingöl Kös Kaplıcalarının
Sıra Sizde 2 Coğrafi Etüdü, Doğu Coğrafya Dergisi, (5), 59-79.
SPA hizmetleri kapsamında termal terapi ile karşılaştırıldı- Charlier, R. H. ve Chaineux, M. P., (2009). The Healing Sea:
ğında en önemli farklılık termal tedavinin tatlı suyla ve tatlı A Sustainable Coastal Ocean Resource: Thalassotherapy,
sudaki minerallerle iligil olması, thalasso tedavinin ise tuzlu Journal of Coastal Research, 25 (4), 838-856.
suyla ve deniz suyundaki mineral ve elementlerle ilgili olma- Dinç, Ç. (2013). Sağlık Turizminde Aracı Kurumlar, Seyahat
sıdır. Deniz suyundaki mineral ve elementlerin emilimiyle Acentaları, Asistan Firmalar Standartlar ve Kalite. VI.
kan ve lenf dolaşımının kuvvetleneceği, metabolizmanın hız- Uluslar arası Sağlık Turizmi Sunumu, İstanbul.
lanacağı ve toksinlerin atılacağı varsayılmaktadır. Doğanay, H. ve Soylu, H., (1999), “Deliçermik Kaplıcası’nın
Turizm Açısından Önemi”, Türk Coğrafya Dergisi, 34, 1-18.
Sıra Sizde 3 Erdoğan, E. ve Aklanoğlu, F. (2008). Termal Turizm ve
Doğrudan termal ve SPA amaçlı turizm işletmelerinin pa- Afyon Gazlıgöl Örneği. E-Journal of New World Sciences
zarlama kanalları; doğrudan satış, paket turlar ile satış ve Academy, 3 (1), 83-92.
aracılar üzerinden satış olarak üçe ayrılır. Doğrudan satış, Ergüven, M. H. (2012). Wellness Turizmi. Ankara: Detay
tüketicilere doğrudan satış yapılması anlamına gelir ve bu Yayıncılık.
satışta, aracı ya da aracılar bulunmaz. İkinci pazarlama ka- Eryılmaz, B. ve Zengin, B. (2014). ‘Sosyal Medyada Konakla-
nalı, paket turlar ile satıştır. Paket tur, üretici işletmelerden ma İşletmelerine Yönelik Tüketici Yaklaşımları Üzerine
önceden satın alınan ürün ve hizmetlerin tek bir paket hâline Bir Araştırma’, İşletme Bilimi Dergisi, 2 (1), 147-167.
getirilerek müşterilere tek bir fiyata satılması anlamına gelen Kahraman, N., (1991), Termal Turizm Olayı ve Yalova Kap-
nihai üründür. Üçüncü ve son pazarlama kanalı ise aracılar lıcaları, Anatolia Turizm Çevre ve Kültür Dergisi, 2 (17-
üzerinden satıştır. Bunlar çoğunlukla seyahat acentaları ve 18), 10-12.
sanal portallardır. Karagülle, M. Z. (2010). Sağlık Turizminde Güncel Gelişme-
ler ve Gelecek. http://www.termalspasaglik.com/saglik-
turizminde- guncel-gelismeler-ve-gelecek/06.11. 2016
Yararlanılan Kaynaklar Kaynar, B. (2005). Termal turizm işletmelerinde faaliyete
Akbulut, G., (2010). Türkiye’de Kaplıca Turizmi ve dayalı maliyetleme sistemi ve afyon ilinde bir uygulama,
Sorunları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar:
9 (1), 35-54. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
Akdu U. ve Akdu S. (2015). Sağlık Turizmi, Kavramlar, Kılıçkaya, Ş. (2010). Beş yıldızlı termal otel işletmesi yöne-
Uygulamalar ve Pazarlama Önerileri. I. Euroasia International ticilerinin otel hizmetlerine yönelik değerlendirmeleri:
Tourism Congress: Current Issues, Trends and Indicators, 3 Afyonkarahisar örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans
(1), 816-827. Tezi), Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
Aktaş, R. (2010). Fethiye girmeler 4 yıldızlı termal otel ve Lund, W.J. ve Freeston, H.D., (2001), “World-Wide Direct
sağlık merkezi fizibilite raporu. Uses of Geothermal Energy 2000”, Geothermics, 30, 29-68.
Ardıç, K. ve Gençay, İ. C. (2012). Kurumsal performans de- Oflaz, F. (2008). Termal turizm tesislerinin geliştirilmesine
ğerleme ve termal turizm işletmelerinde kurumsal per- yönelik planlama yaklaşımları afyonkarahisar ömer ge-
formans karnesi oluşturulmasına yönelik model önerisi. cek termal turizm merkezi örneği (Uzmanlık tezi). Anka-
13. Ulusal Turizm Kongresi, Antalya. ra: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler
Genel Müdürlüğü.
Özcan, Z.K., ve Aydın, V. (2015). Sağlık Turizmi: Teori ve http://www.milliyet.com.tr/-tip-turizmi-turkiye-ye-8-milyar-
Politika. Kocaeli: Umuttepe Yayınları. dolar-getirir-ekonomi/ekonomidetay /22.03.2010/1214464/
Resmi Gazete, 21.06.2005. Sayı: 25852 default.htm 28.10.2016
Sevindi, C., ve Özdemir, M., (2001), “Sarmaşık Kaplıcası”, http://www.saturk.gov.tr/images/pdf/tyst/10.pdf 02.11.2016
Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal http://www.telegraph.co.uk/news/health/alternative-medici-
Bilimler Dergisi, 27, 159-173. ne/3342141/New-ager-thalassotherapy.html 27.10.2016
T.C. Turizm Bakanlığı, (1993). Sağlık Turizmi ve Turizm http://www.tourismtoday.net/turkiyeden-6-tesis-en-iyi-spa-
Sağlığı, T.B. Yatırımlar Genel Müdürlüğü, Araştırma otelleri-listesinde-40080h.htm 06.11.2016
ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı, Ankara: Yayın http://www.tui.com/wellnessurlaub/ 04.11.2016
No:1993-8. http://www.tursab.org.tr/dosya/7221/1618sk05072012tarihli
Tokmak, C., (2015). Termal Turizm, İçinde: Saadet Pınar deiiklikilenmihali_7221_3807623.pdf 05.11.2016
Temizkan (Ed.), Sağlık Turizmi. Ankara: Detay Yayıncılık.
Ülker, İ. (1986). Sağlık Turizmi ve Kaplıca Sularımızın
Değerlendirilmesi. Turizm Yıllığı.
Ünal, Ç., (2003), Pasinler Kaplıcalarının Coğrafi Etüdü, Doğu
Coğrafya Dergisi, 10, 115-132.

https://blog.travelcarma.com/2016/05/10/are-you-
leveraging-the-500-billion-dollar-wellness-tourism-
market-yet/ 10.10.2016
http://ikbal.com.tr/ 03.11.2016.
http://kariyer.turizmgazetesi.com/ar ticles/ar ticle.
aspx?id=40304 26.10.2016
http://medicaltraveltoday.com/newsletter/v7-21.html
10.10.2016
http://v3.arkitera.com/v1/mevzuat/yonetmelik/turizm.pdf
30.10.2016.
http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,9853/istatistikler.html
5.11.2016
http://www.etstur.com/letsgo/relais-thalasso-kusadasi/
05.11.2016
http://www.etstur.com/letsgo/thalasso-ile-tanismanin-tam-
zamani/ 05.11.2016
http://www.fvw.com/fvw-dossier-german-tour-operators-
cautiously-optimistic-after-record-year/393/151332/11245
04.11.2016.
http://www.globalwellnesssummit.com/images/stories/pdf/
wellness_tourism_economy_exec_sum_final_10022013.
pdf 10.10.2016
http://www.hurriyet.com.tr/turizmde-yeni-alternatif-thalas-
so-12169770 03.11.2016
http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/TR,11479/turkiyede-
saglik-ve-termal-turizm.html 06.11.2016
https://www.kultur.gov.tr/Eklenti/906,ttstratejisi2023pdf.
pdf?0 11.10.2016
5
Amaçlarımız
 Termal ve SPA hizmetlerinde yönetim ve organizasyon kavramlarını açıklaya-
bilecek,
 Termal ve SPA hizmetlerinde yönetim fonksiyonlarını sıralayabilecek,
 Termal ve SPA hizmetlerinin ekonomiye etkilerini açıklayabilecek,
 Termal ve SPA hizmetlerinde sürdürülebilirliğin önemini açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Termal ve SPA Hizmetleri • Koordinasyon
• Planlama • Denetim
• Örgütleme • Sürdürülebilirlik
• Yöneltme

İçindekiler
• GİRİŞ
• TERMAL VE SPA HİZMETLERİ
Termal ve SPA Hizmetleri Yönetim • TERMAL VE SPA HİZMETLERİ YÖNETİM
Termal ve SPA Hizmetleri VE ORGANIZASYONU
ve Organizasyonu
EKONOMİK ETKİLERİ VE
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
Yönetim ve Organizasyonu
GİRİŞ
Dünya genelinde 21. yüzyılın başlarından itibaren turizmin geleceğini belirleyen köklü
değişimler yaşanmaktadır (Costa, Quintela ve Mendes, 2015: 21). Bu değişimlerden biri
de sağlıklı yaşam ve insan sağlığına önem veren ülkelerde gelişen “sağlık turizmi” olgusu-
dur. Sağlık turizmine katılan insanlar, sıcak mineralli suların endikasyon (şifa) özellikle-
rinden ve diğer destek tedavi ve etkinliklerinden yararlanmak üzere seyahat etmektedirler
(Özbek ve Özbek, 2008: 99).
Sağlık turizminin en önemli uygulama alanları arasında termal ve SPA hizmetleri
yer almaktadır. Günümüzde gerek konaklama tesisleri bünyesinde gerekse kaplıca kür
merkezlerinde değişik şekillerde uygulanan termal ve SPA hizmetlerine olan talep hızla
artmaktadır (Sarıçay, 2011: 9). Büyük zincir otel ve tatil yerleri dışında termal ve SPA
hizmetleri için belirlenmiş standartların olmaması, termal ve SPA endüstrisi gelişim ev-
relerinin ortaya konulmasının önemini arttırmaktadır. Çünkü termal ve SPA endüstrisi
bugüne kadar görülmemiş bir finansal gelişim sergilemektedir (Kimes ve Singh, 2009: 82).
“Boş zaman”, “turizm” ve “termalizm” terimleri, termal ve SPA uygulamalarının gelişi-
mine katkı sağlayan eğilimleri, karakteristikleri ve tarihî sebepleri de içeren çok geniş ve
kapsamlı kavramlardır. Kavramların açıklığına duyulan ihtiyaç, kaliteli toplum için yeni
paradigmaların önerilmesi, ortaya çıkan yeni terminolojiler vb. bu kavramlarla ilişkili
içerik ve bağlantılarda kaçınılmaz ilerlemeler yaşanmasına neden olmaktadır (Ramos ve
Santos, 2007:3). Termal ve SPA hizmetlerine yönelik artan talep ve ilgi, söz konusu hiz-
metleri sunan işletmelerde yönetim faaliyetlerinin önemini de arttırmaktadır. Termal ve
SPA hizmetleri sunan işletmeler hizmet ağırlıklı işletmelerdir ve bünyelerinde çok farklı
uygulamaları barındırmaktadırlar. Bu nedenle söz konusu işletmelerde yönetim, yönetim
fonksiyonları, finansal kararlar, ekonomi ve sürdürülebilirlik konularının ayrıntılı bir şe-
kilde ele alınması gerekmektedir.
Termal ve SPA hizmetlerini tanımlayınız.

1
Günümüzün en önemli ekomomik ve sosyal olgularından biri olan sağlık ve sağlıklı ya-
şam en çok rağbet gören turizm ürünleri arasında yer almaktadır (Costa, Quintela ve
Mendes, 2015: 22). Avrupa Seyahat Komisyonu, dünya nüfusunun yaşlanması ve yaşlı
nüfusun nispeten erken emeklilik planları yapmaları nedeniyle, termal ve SPA kültürü-
nün özellikle yaşlı insanlar arasında popülerlik kazandığını ifade etmektedir (Hyppönen,
2008: 18). Kitle turizmine alternatif olarak değerlendirilen bu turizm uygulamaları, yaşam
kalitesini arttırma konusuna giderek daha fazla ilgi duyan ziyaretçiler tarafından gerçek-
leştirilmektedir ve daha fazla tatmin ve mutluluk yaratan yenilikçi alternatifler için bir
değer olarak kabul edilmektedir (Escobar ve Villa, 2015).
Termal ve SPA hizmetleri, sektörlerin yakınlaşması ve geleneksel tedavi uygulamaları
sayesinde küresel bir olgu olarak ortaya çıkmıştır. Aslında termal ve SPA uygulamaları;
kültürel, sosyal ve politik ortamı yansıtan birçok farklı formda geçmiş zamanlardan beri
var olan uygulamalardır. Günümüzde bu uygulamalar yeni bir küresel sektör oluşturmak
için yeniden keşfedilmekte, entegre hâle getirilmekte ve markalaştırılmaktadır. Bu doğ-
rultuda söz konusu hizmetler; güzellik, masaj, konukseverlik, turizm, mimari, arazi geliş-
tirme, peyzaj tasarımı, moda, yiyecek ve içecek, fitness ve dinlenme, kişisel gelişimin yanı
sıra tamamlayıcı ve geleneksel tıp uygulamalarını da kapsayacak şekilde çeşitlendirilmiş-
tir (Cohen, 2008: 4). Geçmiş yıllarda şifalı sular sadece iyileşme ve rehabilitasyon merkez-
lerinde, doktor denetiminde hidroterapi amacıyla kullanılmaktaydı. Ancak günümüzde
gelişen turizm olgusu içerisinde sosyal birliktelik ve eğlence için de önem taşıyan termal
ve SPA hizmetleri yoğun talep görmektedir.
Termal ve SPA tesisleri, fiziksel ve duygusal iyilik hâli için, pek çok terapi ve bakım ünitesiyle
iyileşme, arınma, dinlenme, yenilenme, rahatlama ve güzelleşme sunan merkezler hâline
gelmişlerdir.
Sağlık Bakanlığına göre termal ve SPA hizmetleri, hastalık sonrası rehabilitasyon dö-
nemlerinde veya kalıcı hasar bırakan rahatsızlıkların kısmen iyileştirilmesi amacıyla kap-
lıca ve SPA merkezlerinde yardımcı sağlık personeli veya diğer yetkili personel tarafından
yapılan tedaviyi destekleyici veya rehabilite edici uygulamalardır. Bu uygulamalar arasın-
da kaplıca tedavileri, fizyoterapiler, talossoterapiler, hidroterapiler, balneoterapi, peloido-
terapi, klimaterapi vb. yer almaktadır (Aslanova, 2013: 135).

Termalizm ve Termal Turizm
Termalizm; usulüne uygun olarak yapılandırılmış mineral suları, termal gaz ve deniz ça-
murunun tedavi amaçlı kullanılmasıyla gerçekleştirilen bir dizi medikal, sosyal, sıhhi, ida-
ri ve koruma formlarını içermektedir (Ramos ve Santos, 2007: 5). Termalizm, bilimsel ve
tıbbi açıdan terapatik özelliklere sahip madeni su kaynaklarının hiçbir katkı ve değişikliğe
uğramaksızın eğitimli personel denetiminde ve özel tesislerde yapılan kürlerle, çeşitli
hastalıkların tedavisi amacıyla yararlanılmasına yönelik faaliyetlerin tümüdür (Albayrak,
2013: 106).
Termal Turizm, IOUTO (Uluslararası Resmî Seyahat Kuruluşları Birliği) tarafından
“özellikle kaynak suyu ve iklim gibi ülkenin doğal kaynakları kullanılarak termal turizm
tesislerinde sağlık olanaklarının sağlanması” olarak tanımlamıştır (Costa, Quintela ve
Mendes, 2015: 22). Termal turizm veya kaplıca turizmi “mineralize termal su banyosu,
içme, inhalasyon, çamur banyosu gibi çeşitli türdeki yöntemlerin yanında, iklim kürü,
fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi ve diyet gibi destek tedavilerini de kap-
sayan turizm hareketi” olarak da tanımlanmaktadır (Albayrak, 2013: 120). Bir başka ta-
nıma göre termal turizm, termomineral su ve çamurların, hastalıkların tedavisinde veya
sağlığın geliştirilmesinde kullanıldığı, termal tesisler aracılığıyla yürütülen turizm faali-
yetleridir (Belber ve Turan, 2015: 458).
Uluslararası SPA Birliğine göre SPA’lar kaç kategoriye ayrılmaktadır?

2
5. Ünite - Termal ve SPA Hizmetleri Yönetim ve Organizasyonu 119
SPA Hizmetleri
SPA, termal turizm kapsamında ele alınan ve kişilerin sağlıklı olma durumlarının deva-
mına hizmet eden uygulamalardan biridir. SPA kavramı “özellikle sağlık, fitness, zayıfla-
ma, güzellik ve rahatlama olanakları sağlayan ticari bir kuruluş” olarak tanımlamaktadır
(Hyppönen, 2008: 17). SPA, yalnızca su ve çamur terapisi değil aynı zamanda sıcak su
havuzu, çeşitli masaj terapileri, aroma terapiler, güzellik ve bakım gibi sağlık kür hizmet-
leri veren tesislere verilen bir isim olup su ile iyileşme, suyun kullanımından gelen sağlık,
suyun sıcak, soğuk ve farklı biçimlerde akıtma, damlama, duşlama ve püskürtme gibi uy-
gulamaları ile kazanılan dinlenme ve ferahlama duygularının edinildiği bütünleyici terapi
anlamında kullanılmaktadır (Albayrak, 2013: 121). Günümüzde SPA sektörü dünyanın
üçüncü büyük dinlenme kategorisidir ve ekonomik buhran dönemlerinde bile bu popüle-
ritesini korumuştur (Hyppönen, 2008: 17).
SPA kelimesi ilk olarak diğer uluslararası doğal kaynak ve kaplıcalar daha sonra din-
lenmek ve gençleşmek için benzer yollar sunan işletmeleri tanımlamak için kullanılmıştır.
1990’lı yılların sonlarında, Uluslararası SPA Derneği (ISPA) bugün hâlâ birçok kişi ta-
rafından kullanılan tanımı geliştirmiştir: “Aklın, vücudun ve ruhun yenilenmesine katkı
sağlayan çeşitli profesyonel hizmetler yoluyla tümüyle iyileştirmeyi sağlamak üzere kurul-
muş yerlerdir” (Ellis, 2008: 68).
Profesyonel bir kuruluş olan ISPA yapılan tesisleri, uygulamalar, personel vb. ile ilgili konu-
ları inceleyen, denetleyen, sertifikasyonu sağlayan bir birliktir. Ondan sertifikalı olmayan
SPAlar tanıtım kataloglarında yer alamaz, sigortalarca kabul edilmez.
“SPA” terimi sadece masaj uygulamaları anlamına gelmemekte vücut peelingi, cilt ba-
kımı, buhar, sauna, hidroterapi, yoga, fitness, diet, meditasyon ve arındırma gibi diğer al-
ternatif terapileri de içeren yüksek potansiyelli tedaviler demeti olarak kabul edilmektedir
(Fanuzzi, www.sld.cu). Uluslararası SPA Birliğince SPAlar yedi kategoriye ayrılmaktadır
(Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi, 2010; Global Wellness Institute, 2014):
1. Klüp SPA: Fitness gibi sağlık hizmetlerini sunan klüplerdir.
2. Günlük SPA: En yaygın SPA türü olup profesyonelce yönetilen günlük SPA hizmet-
leri (masaj, yüz ve vücut bakımı gibi) sunulmaktadır.
3. Kruvaziyer SPA: Bir kruvaziyer gemisinde wellness hizmetleri yanında; profesyonel
tedaviler, kişisel idman çalışmaları ve salon hizmetleri alakart şeklinde sunulmaktadır.
4. Destinasyon SPA: Fiziksel sağlık ve eğitim amaçlı profesyonelce yönetilen hizmet
programları ile yerinde konaklama yapılması yoluyla yaşam şeklinin gelişimi ve
sağlığın artırılmasına yönelik hizmetler (fitness, zihin ve beden temizliği, özel di-
yetler, kişisel koçluk, zayıflama, önleyici ve iyileştirici sağlık hizmetleri gibi) sunul-
maktadır.
5. MediSPA (Tıbbi SPA): MediSPA’larda tam zamanlı ve lisanslı profesyoneller tara-
fından kapsamlı sağlık ve sağlıklı yaşam için hizmet sunulmaktır. Geleneksel ve
alternatif SPA hizmeti sunan diğer birimlerle entegre bir şekilde çalışırlar.
6. Mineral Kaplıca SPA: Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, termal veya
deniz suyu ile yapılan wellness–SPA hizmetlerini ve hidroterapi uygulamalarını
kapsar. Bu tesisler aynı zamanda masaj, cilt bakımı, hidroterapi gibi SPA hizmetleri
sunan rekreasyonel kuruluşlardır.
7. Resort Otel SPA: Otel/resort SPAlar, bir otel ya da tatil yeri bünyesinde faaliyet gös-
terirler ve otel misafirlerine ve dış/yerel misafirlere alakart olarak SPA hizmetleri
sunarlar. SPA tedavileri ve hizmetleri genellikle bir otelde konaklamayla veya bir
tatil yerinde bir dizi diğer aktiviteyle birlikte tamamlanır.
Ayurveda - Eski Hindu hekimlik ve Bunların dışında; havalimanı SPAları, mobil SPAlar, tarihî/kültürel odaklı tesisler (Ja-
uzun yaşam sanatı.
pon kaplıcaları, Türk hamamı, Hint Ayurveda merkezleri) gibi sundukları hizmetlerin
içine termal/SPA faaliyetlerini dâhil eden işletmeler de bulunmaktadır.
Standart bir termal veya SPA işletmesi yönetimi bünyesinde hangi faaliyet alanları yer al-
3 maktadır?
TERMAL VE SPA HİZMETLERİ YÖNETİM VE ORGANİZASYONU

İnsan ihtiyaçlarının sınırsız olması ve yaşamları boyunca karşılamak zorunda oldukları
gereksinmelerinin çeşitliliği, onları, çeşitli işletmelerin ürettikleri mal ve hizmetleri al-
maya ve belirli işletmelerin üyesi olmaya zorlamaktadır. Bu işletmelerin faaliyetlerinin
devamında da yönetim olgusunun varlığı ve önemi yadsınamaz bir gerçektir (Budak ve
Budak, 2013: 259).
Termal turizm işletmelerini diğer konaklama işletmelerinden ayıran en belirgin özel-
liği, termal tedavinin yapıldığı kür merkezini bünyelerinde bulundurmalarıdır (Sandık-
çı, 2008: 28). 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun 37. maddesinin A bendi hükmüne
göre “Turizm Yatırım ve İşletmeleri Nitelikli Yönetmeliği”nin 138. maddesine göre sağlık
ve termal turizmi tesislerinin tanımı şu şekilde yapılmaktadır (Resmî Gazete, 14 Ekim
1993, s. 21728): “Sağlık ve termal turizm tesisleri; mineralize termal sular, içme suyu, de-
niz suyu, çamur gibi maddeler veya solunum yolu ile veya mekanik ve elektrikli araçlarla
masaj ve beden eğitimi gibi yöntemlerle insan sağlığını koruma ve tedavi amacı taşıyan
uygulamalardan birini veya bir kaçının, hekim gözetiminde yapıldığı tesislerdir”. Standart
bir termal veya SPA işletmesi yönetimi bünyesinde yer alan faaliyet alanları aşağıda yer
almaktadır (Rumpf, 2014):
• Ürün Geliştirme
• İnsan Kaynakları Yönetimi
• Pazarlama
• İş Geliştirme
• Finansal Faaliyetler
Son yıllarda termal ve SPA hizmetlerine yönelik ilgi, bu hizmetleri sunan işletmelerde
yönetim konularının stratejik bir şekilde ele alınmasını zorunlu hâle getirmiştir. Bilindiği
gibi termal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler emek yoğun özelliğe sahip hizmet işletme-
leridir. Termal ve SPA işletmeleri bünyesinde yer alan faaliyetlerin, sunulan hizmetlerin ve
işgörenlerin yönetimi farklılıklarıyla ele alınmalıdır.
Termal ve SPA İşletmelerinde Yönetim Fonksiyonları

İşletmelerde yer alan faaliyetlerin ilk ayrımı Henry Fayol tarafından yapılmıştır. Yönetim
işlevleri olarak isimlendirilen bu ayrım, bir işletmedeki tüm yönetsel eylemler açısından
temel oluşturmaktadır. Fayol yönetim işlevlerini; planlama, örgütleme, kaynakları bir ara-
ya getirme, yön verme ve kontrol şeklinde gruplandırmıştır. Zamanla, çağdaş yönetim
kuramcıları Fayol’un gruplamasında birtakım değişiklikler yapmışlardır (Çetin, 2012: 90).
Yönetim kavramı “işletme (veya örgüt) amaçlarına etkili ve verimli bir şekilde ulaşmak
üzere planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetim fonksiyonlarının yerine
getirilmesi” olarak tanımlanmaktadır (Mucuk, 2005: 129). Bu tanımda ve yönetim ile il-
gili yapılan diğer pek çok tanımda da yönetimin işlevleri; planlama, örgütleme, yöneltme
ve denetim olarak sıralanmaktadır. Bu işlevlerin yanında koordinasyon da diğer işlevler
arasındaki uyumu sağlaması açısından yönetim işlevleri arasında sayılmalıdır (Karalar,
2010: 6).
Şekil 5.1
Planlama Yönetim Süreci
Hedefler Kaynak: Robbins

Amaçlar ve Coulter (2003).
Stratejiler Management, USA,
Planlar New Jersey: Prentice
Hall, p. 498.
Denetim Örgütleme
Standartlar Yapı
Ölçümler İnsan Kaynakları
Karşılaştırma Yönetimi
Faaliyetler
Yöneltme
Motivasyon
Liderlik
İletişim
Birey ve Grup
Davranışı
Termal ve SPA işletmelerinin faaliyetlerini öngörülen amaçlara ulaştırabilmek için yö-

netim fonksiyonlarını dinamik bir şekilde uygulamaları gerekmektedir (Şener, 2007: 73).
Termal ve SPA işletmelerinin başarıya ulaşması yönetim fonksiyonlarının bir plan ve ahenk
içinde uygulanmasını zorunlu kılmaktadır.
Planlama
Hiçbir yöneticiye bir hedef veya sonuç göstermeden “istediğiniz gibi yapın, ne sonuç alır-
sanız alın bizim için fark etmez” gibi bir tutumla görev veya sorumluluk verilmez. Bu
yüzden işletme yönetimi için geleceğe dair önceden belirlenmiş hedefler ve bu hedefle-
re ulaşabilmek için gerekli planlar göz ardı edilemeyecek unsurlardır (Mirze, 2010: 120).
Planlama, planı ortaya çıkarmak için sarf edilen gayretleri, bir süreci ifade etmektedir
(Koçel, 2007: 93). Bu sürecin çıktısı ise planlardır. Tanımda da bahsedildiği üzere planla-
ma işlevi bir süreç olarak ele alınmalıdır (Örücü, 2013: 109).
Planlama ile amaçlara ulaşabilecek etkin bir organizasyon yapısının oluşturulması mümkün
olmakta ve çalışanlar motive edilip yönlendirilmektedir.
Öncelikle, işletmelerin varlıklarını sürdürebilmeleri için yöneticilerinin geleceğe yö-

nelik hedef ve düşüncelerinin olması gerekmektedir. Bu aşama vizyon ve misyonun be-
lirlendiği aşamadır. Amaç ve hedeflerin belirlenmesinin ardından işletmeyi amaçlara gö-
türecek yol ve yöntemlerin belirlenmesi aşamasına geçilmektedir. Bu noktada yöneticiler,
işletme için en uygun yöntemin ne olduğuna karar vermektedirler. Planların uygulamaya
geçirilmelerinin ardından planın gidişatının, varsa sorunlarının yöneticiler tarafından
denetlenmesi gerekmektedir. Bu sayede hataların gelecekte tekrarlanmaları önlenmiş ola-
caktır. Bu noktada planlama;
• NE
• NE ZAMAN
• NASIL
• NEREDE
• KİM TARAFINDAN
• NEDEN
• HANGİ MALİYETLE
• HANGİ SÜREDE
sorularına cevap verebilmek için şirketler için gerekli bir yönetim süreci unsurudur (Ko-
çel, 2005: 124).
Planlama sonucunda amaçlar ortaya koyularak işletme kaynak ve faaliyetleri örgüt-
lenmektedir. İnsan kaynakları planlaması ve kadrolama gibi faaliyetler de planlamanın bir
sonucudur. Planlama ayrıca, personelin yönetilmesine ve onlarla nasıl ilişki kurulacağının
belirlenmesine yardımcı olmaktadır. İşletmenin amaçlarını ne ölçüde başardığının kont-
rol edilmesinde, standartları ortaya koyduğu için planlamanın rolü önemlidir (Akoğlan
Kozak ve diğerleri, 2008: 25). Planlama işlevinin işletmelere sağladığı faydaları şu şekilde
sıralandırmak mümkündür (Dessler, 1998: 145 aktaran Karalar, 2010: 8):
• Planlama, işletmenin yönünü bulmasını ve amaçların gerçekleştirilme çabasının
elde edilmesini sağlamaktadır.
• Planlama, düzensiz karar almayı azaltmaktadır.
• Planlama, gelecekteki fırsat ve tehditleri ortaya koymaktadır.
• Planlama, denetimi kolaylaştırmaktadır.
Planlama sadece belirli teknik veya metotları kullanmaktan ziyade, bir işletme için bir
yaşam ve düşünce tarzı olarak ifade edilebilir. Çünkü planlama geleceğe bakmak anlamına
gelmektedir (Koçel, 2005: 124). Ayrıca planlama işlevi; yöneticilerin geleceği daha net gö-
rebilmelerini, sistematik düşünmeyi öğrenmelerini, değişikliklere karşı hazır olmalarını,
kaynakları daha etkin ve verimli kullanmayı öğrenmelerini, zaman ve maliyet tasarrufu
yapabilmelerini kısacası yöneticilik özelliklerini geliştirmelerini sağlamaktadır. Bunların
yanında planlama, önceden belirlenmiş plan ve politikalara uyulması hâlinde koordinas-
yon işlevinin de yerine getirilmesini sağlamaktadır (Karalar, 2010: 8).
Değişen ve sürekli gelişen dinamik bir çevrede faaliyet gösteren termal/SPA işletmesi
yöneticileri de amaçlarına ulaşabilmek için planlama fonksiyonunu yerine getirmek zo-
rundadırlar. Bir termal ya da SPA işletmesinin yöneticisi, hazırladığı planla amaçları ortaya
koyarak bundan sonra yapılacak işin yalnızca uygulama olduğunu düşünebilir. Oysa hızla
değişen örgütsel ve çevresel şartlar, yapılmış olan planların sürekli olarak yeniden gözden
geçirilmesini ve günün şartlarına uyarlanmasını zorunlu kılmaktadır. Termal/SPA işletme-
lerini ilgilendiren yeni yasal düzenlemeler, sağlık alanında yaşanılan gelişmeler, mali uygu-
lamalar ve konuk davranışlarındaki değişmeler vb. yöneticinin işletme stratejisini sürekli
olarak geliştirmesi veya değişiklikler yapmasını gerektirecektir (Şener, 2007: 75).
Termal/SPA işletmeleri açısından düşünüldüğünde özellikle iş planlarının ayrı bir
önemi vardır. Bu planlar, iş sonucunun yatırıma ayrılan sermayeye veya projenin tamam-
lanmasına değer olduğu konusunda bir finans kurumunu ikna etmek, inandırmak veya
kanıtlamak için ibraz edilebilecek bir belgedir. İş planı fizibilite çalışması varsayımlarını
yansıtan anahtar faktörlerle oluşturulur ancak aylık ve yıllık çalışma sonuçları ile birlikte
gün-gün çalışma özetleri olarak sunulur. İş planı, kiralama (veya uygun olması hâlinde
hasılat payı), açılış saatleri, tedavi fiyatları, tedavi odaları/yataklarının sayısı, küçük ge-
lir merkezleri, iş gücü planı ve vardiya planlaması, bordro maliyetleri ve bordro ile ilgili
maliyetler, ihtiyaç duyulan terapist sayısı tahmini, faaliyet giderleri, perakende satışların
maliyeti vb. gibi faktörler olarak düşünülmelidir (Connor, 2008: 135).
Termal veya SPA işletmelerinde örgütleme fonksiyonunu açıklayınız.

4
Örgütleme
Planlar geliştirildikten sonra, bu planları uygulamaya geçirecek bir örgüt yapısının ku-
rulması gerekmektedir. Yönetimin, örgüt amaçlarını gerçekleştirebilmesi için zorunlu
olan fiziksel ve beşerî kaynakları bir araya getirmek için düzenli bir yöntem geliştirmesi
görevi yönetimin örgütleme işlevi olarak tanımlanmaktadır (Montana ve Charnov, 2008:
176 aktaran Karalar, 2010: 9). Örgütleme, “işletmenin amacına ulaşabilmesi için yapı-
lacak faaliyetleri belirlemek, benzer faaliyetleri gruplamak, faaliyetleri görecek kişileri
saptamak ve bunlar arasında bir düzen sağlamaktır” (Şener, 2007: 77). Örgütleme, han-
gi kaynakların, hangi faaliyetler için, kimler tarafından, nerede ve nasıl kullanılacağını
belirleyerek tüm örgütsel kaynakların birbirleri ile ilişkilerinin kurulmasını ve devam
ettirilmesini sağlamaktadır (Akoğlan Kozak ve diğerleri, 2008: 25). Tek başına insanın
belirli bir amaca ulaşması oldukça zordur. Birden fazla insanın yer aldığı topluluklarda
ise bir düzen gereklidir. İşte bu bağlamda yönetimin örgütleme fonksiyonu önem kazan-
maktadır (Örücü, 2013: 119).
Örgütleme fonksiyonunun yerine getirilmesinden önce yöneticinin öncelikle planla-
mayı iyice kavramış olması gerekmektedir. Daha sonraki aşamalarda örgütün faaliyetle-
rini gerçekleştirebilmesi için gerekli olan temel görevler ve bu temel görevleri oluşturan
tamamlayıcı alt görevlerin belirlenmesi önemlidir. Daha sonra ise varolan kaynakların
ilgili yerlere dağıtımı yapılmaktadır. Son aşamada ise uygulanan örgütleme stratejisinin
başarı derecesi belirlenmektedir. Bu noktada yöneticiler, geri bildirimlerden faydalanma-
lıdırlar (Karalar, 2010: 10).
İşletmenin arzu ettiği sonuçlara varabilmesi, yani başarısı doğru bir yapılanmayla çok ya-
kından ilişkilidir. Yapılanma konularındaki yanlışlar ise planlar ne kadar iyi ve doğru olursa
olsun, başarısızlığa neden olabilir.
Yöneticilerin işletme içinde örgütleme fonksiyonunu yerine getirirken karşılaştıkları ve

çözümlenmesi gereken bazı önemli hususlar aşağıda belirtilmektedir (Mirze, 2010: 129):
• Yöneticiler işletmeyi organize ederken işleri ne dereceye kadar bölmeli ve uzman-
laşmayı hangi ölçüde teşvik etmelidir?
• Oluşturulması gereken yönetim pozisyonlarındaki yetki ve sorumluluklar nasıl be-
lirlenmelidir?
• Yöneticilerin emri altındaki astlar kaç kişi olmalıdırlar?
• İşletmede yazılı kurallar ne dereceye kadar konulmalıdır?
• Karar verme hangi ölçüde merkezî olmalı, hangi ölçülerde merkezî olmamalıdır?
Yukarıda sıralandırılan sorular için verilebilecek tek ve mükemmel bir cevap yoktur.
Çünkü her işletmenin içinde bulunduğu çevre koşulları ve görevleri birbirinden farklıdır
ve bu farklılıklar incelenerek örgütleme ilkeleri ışığında en doğru örgüt yapısı kurulmalıdır.
Termal/SPA işletmelerinde de faaliyetlerin amaçlara uygun bir biçimde yerine getirile-
bilmesi, karışıklıkların önlenmesi, işlerin ve ilişkilerin düzenli yürüyebilmesi için uygun bir
düzen kurmak gerekmektedir ve bu düzen örgütleme olarak adlandırılmaktadır. Örgütleme,
termal/SPA işletmesini meydana getiren bölümler arasındaki ilişkileri düzenleyen ve be-
lirlenen amaçları gerçekleştirmek amacıyla üst yönetimce oluşturulan biçimsel bir yapıdır
(Sandıkçı, 2008: 32). Örgütleme fonksiyonunun yerine getirilebilmesi için, termal/SPA işet-
melerinde yer alan departmanlar gelir getiren ve getirmeyen departmanlar olarak ikiye
ayrılmaktadır. Gelir getiren departmanların başında konaklama ve yiyecek-içecek departma-
nı, daha sonra termal kür departmanı, rekreasyon ve animasyon departmanı ve son olarak
müşterilerin konaklama ve yeme-içme ihtiyaçları dışında kalan ihtiyaçlarını karşılayan kua-
för, oto kiralama, alışveriş merkezi gibi ek hizmetler sunan yardımcı departmanlar gelmekte-
dir. Termal turizm tesislerinde ziyaretçiler ile doğrudan ilişkisi olmayan bölümler gelir getir-
meyen departmanlar içerisinde yer alır. Termal turizm işletmelerinde personel yönetimi ve
denetiminden sorumlu olan yönetim departmanı, işletmenin kayıtlarının tutulması, maliyet
analizlerinin yapılması, mali tabloların ve gerekli raporların hazırlanıp ilgili mercilere su-
nulması gibi faaliyetleri içeren muhasebe departmanı, elektrik ve su tesisatı, ısıtma, soğutma,
havalandırma, bakım-onarım gibi hizmetlerin görüldüğü teknik işler departmanı, müşteri-
lerin korunmasından sorumlu güvenlik departmanı ve çamaşırların yıkandığı çamaşırhane
departmanı gelir getirmeyen departmanlardır (Oflaz, 2008: 56).
Bir termal/SPA tesisi işletmek için ihtiyaç duyulan pek çok farklı pozisyon bulunmak-
tadır. Bunlar; tesis müdürü, tesis amirleri (süpervizorlar), önbüro personeli, rezervasyon
personeli ve tesis görevlileri’ni içermektedir. Buna ilaveten tesisin özelliklerine göre fitness
görevlileri, bar/kafe görevlileri, perakende satış ortakları ve termal/SPA müşteri ilişkileri
görevlisi kadrolarına ihtiyaç duyulabilir. Örgütleme fonksiyonunun önemli boyutlarından
birini oluşturan kadrolama, bir termal/SPA işletmesinin kârlılığında önemli rol oynamak-
tadır. Kadrolama süreci yetersiz bir şekilde yönetilirse işletmenin performansı da zayıf
olacaktır (Dusseau ve Brennan, 2008: 125). Başarılı bir termal/SPA işletmesinin tasarlan-
ması ve örgütleme fonksiyonun yerine getirilebilmesi için ihtiyaç duyulan insan kaynak-
larına aşağıda yer verilmektedir (Connor, 2008: 137-138):
• İşletme sahibinin temsilcisi – genellikle bir kişi
• Mimari ekip – destek veren kişilerle genellikle üst düzey bir kişi
• İç dizayn ekibi – genellikle üst düzey bir tasarımcı ve bir yardımcı ile bir bilgisayar
destekli tasarım operatörü
• Mühendislik ekibi:
✓ Yapısal
✓ Mekanik
✓ Elektrik
✓ SPA ve wellness
✓ Tesisat ve drenaj
✓ Akustik
✓ Görsel – işitsel
✓ Bilgi teknolojisi
✓ Telefon
• Grafik ve tabela
• Uzman danışmanları
Yöneltme fonksiyonu kapsamında yer alan başlıca görevler nelerdir?

5
Yöneltme
İyi bir planın hazırlanması ve doğru örgüt yapısının kurulmasından sonraki aşama
kaynakları, belirlenen amaç ve hedeflere yönlendirmedir. Yöneltme; “bir görevin yapıl-
masında yol göstermek, destek olmak veya izlenecek yönergeler sağlamak, çalışanların
gerektiğinde takımlar oluşturarak işlerini planlamalarını, uygulamalarını veya değerlen-
dirmelerini cesaretlendirmek” olarak tanımlanmaktadır (Barutçugil, 2006: 29). Başka bir
ifadeyle yöneltme, astların verimli ve etkili çalışabilmesine yönelik yönetim fonksiyonla-
rının tümünü ifade etmektedir (Örücü, 2013: 136).
Bir işletmedeki çalışanlar sorumlulukları altında olan işi ne zaman ve ne şekilde yapa-
cakları hususunda yönlendirilmeye ihtiyaç duymaktadırlar. Bu açıdan yöneltme, bir yö-
neticinin görevini başarıyla sürdürebilmesi için gerekli en önemli özelliklerden biri olarak
görülmektedir. Yöneltme işlevinin sistemli ve doğru işlemesi bir örgütte performansı ve
verimliliği arttıracaktır (Karalar, 2010: 11).
Yöneltme fonksiyonun uygulanabilmesi için, örgütsel düzeyde emir komuta zinciri
oluşturulmalıdır (Akoğlan Kozak ve diğerleri, 2008: 25). Yöneltme fonksiyonu kapsamın-
da yer alan başlıca görevler şunlardır (Mucuk, 2005: 164):
• Açık tam olarak astların yeteneklerine göre, onlara yapabilecekleri emir ve talimat-
lar verme
• Astların mevcut durumda belirli görevleri sürdürmelerinde yol gösteren devamlı
eğitim faaliyeti yapma
• Yöneticilerin beklentilerini karşılama yolunda, işçilerin motivasyonu ile gerekli şe-
kilde ilgilenme
• Çalışmada disiplin sağlama ve iyi çalışanları ödüllendirme
Çalışma ortamında ortak kültür ve değerlerin yaratılması, hedeflerin çalışanlara doğru
ve anlamlı bir şekilde iletilerek başarılı işler yapmaları yönünde motive edilmeleri, rekabetçi
ve küresel bir ortamda işletmenin başarısı açısından çok önemlidir (Mirze, 2010: 143). Mo-
tivasyon, iş görenlerin amaçları ile işletmenin amaçlarının bütünleştirilmesi için uygulanan
tüm yöntemleri kapsamaktadır. Dolayısıyla motivasyon insan ihtiyaçlarının karşılanmasına
yönelik bir süreç olarak ifade edilebilir (Şener, 2007: 78). Başka bir ifadeyle, bir örgütte faa-
liyetlerin yürütülmesi için çalışanlara ihtiyaç duyulmaktadır ve işletme amaçlarına etkin ve
verimli bir şekilde ulaşmak için de çalışanların motive edilmeleri gerekmektedir.
İyi bir yönetici, astlarının performanslarını artırmak için onların iş yerinde yaşadıkları
sorunlarla ilgilenmeli, sorunlar ve anlaşmazlıkların çözümü için çaba göstermeli ve çalı-
şanlar arasındaki iletişimi güçlendirmelidir. Örgüt içerisinde performansları birbirlerine
uyumlu çalışanlar arasında çalışma grupları kurulması iletişimin güçlenmesi ve toplam
performansın artırılması açısından önem taşımaktadır (Karalar, 2010: 12).
İşletme bünyesinde istihdam edilen işgörenin yönetilmesinde ve harekete geçirilme-
sinde önemli olan bir başka konu ise liderliktir. Her ne kadar işletmelerde resmî olarak
görevlendirilen kişiler yönetici olarak adlandırılıyor olsa da yöneticilerden liderlik yap-
maları da beklenmektedir. Örgütleme fonksiyonu kapsamında yöneticilerin kullandığı
araçlardan bir diğeri ise disiplindir. Disiplin kavramı sadece baskı kurmak veya zorlamak
anlamına gelmemektedir. Kimi zaman ödüllendirmek de disiplin çerçevesinde yer almak-
tadır. Bu nedenle yöneticiler çalışanların daha önce belirlenmiş olan iş ve görev tanımla-
malarına uygun çalışmaları için çeşitli disiplin yöntemlerini kullanmalıdırlar (Akoğlan
Kozak ve diğerleri, 2008: 25).
Termal ve SPA işletmeciliğinin yoğun kişisel ve deneyimsel doğası yöneticiler için
önemli sorumluluklar yaratmaktadır. Çünkü işgörenlerin motivasyon, iletişim ve disip-
linli çalışma davranışları ziyaretçi deneyimini diğer pek çok hizmet işletmesi çalışanla-
rından daha çok etkilemektedir. Bir restoranda, executive şef işgörenleri yönetir, ancak
konuk tarafından deneyimlenen nihai ürün yiyecektir. Eğer şef kötü bir gün geçiriyorsa
müşteriler büyük bir ihtimalle bunu fark etmeyeceklerdir. Bunun aksine bir misafir, pat-
ronu ile çatışan, motive olmamış ya da iş durumundan memnun olmayan bir terapist
tarafından masaj alıyorsa bu hizmet sırasında hissedilecektir. Mutlu, özenli, dengeli ve
deneyimli terapistler ise müşterileri için değerli bir deneyim yaratabileceklerdir. Terapist-
ler mutsuz, strestli veya özensiz olduğunda, misafir deneyimi olumsuz sonuçlanacaktır.
Misafir parasının karşılığını almadığını düşünecek, işletmeye bir daha gelmeyecek ve iş-
letme zarar edecektir. Terapistin yetenek ve deneyimi dikkate alınarak mutlu, özenli ve
işini seven personeli işe almak, eğitmek, elde tutmak ve neticede termal/SPA işletmesinin
karlılığını sürdürmek iyi bir yönetim ve liderlik gerektirir (Bjurstam and Cohen, 2008:
365-366). Termal/SPA işletmesi yöneticileri personelin ihtiyaçlarını bilmeli, davranışları-
nı analiz etmeli ve bütün personelin benzer yapıda olmadıklarının bilincinde olmalıdırlar.
Böylece termal/SPA işletmesi yöneticisi işgörenleri motive ederken onların verimli ve iş-
letme amaçlarına katkısı olan kişiler olabilecekleri çalışma ortamını yaratmış olurlar. Bu
bakımdan yöneticinin öncelikle insan davranışları hakkında bilgiye sahip olması gerekli-
dir (Şener, 2007: 78).
Termal ve SPA hizmeti sunan işletmeler emek yoğun özellik göstermektedirler. Bu
nedenle, insanları yönetmek, işe almak ve uygun personeli işletmede tutabilmek başarılı
bir termal/SPA işletmesi için oldukça kritik konulardır. Küresel bir fenomen hâline ter-
mal/SPA endüstrisinin hızla gelişmesi, bu işletmelerin en doğru ve nitelikli personel için
artık küresel bir pazarda rekabet etmek zorunda kalmalarına neden olmaktadır. Dahası,
özellikli bir hizmet endüstrisi olarak termal ve SPAlarda çalışacak personelin, yeni rol-
ler olarak tanımlanan mesleki yetenek ve beceriler, pratik deneyim ve bilgi birikimi vb.
gibi ayırt edici bir dizi niteliklere de sahip olması gerekmektedir (Cohen ve Russel, 2008:
378). Eğitilmiş, kalifiye, motive olmuş, disiplinli, iletişim becerilerine sahip vb. personel
tüm turistik tesisler için önemlidir. Ancak termal/SPA işletmeleri bakımından nitelikli iş
gücü vazgeçilmez bir unsurdur. Bu tür tesisler çalıştırdıkları personelin büyük bölümünü
uzman kadrolardan oluşturmak zorundadır. Bu işletmelere gelen turistler yararlandıkları
hizmetlerin her aşamasında hizmeti sunan personelle yakın ilişki ve etkileşim içindedir.
Kür uygulamalarının başarılı olabilmesi için ziyaretçilerin kür tesisinde çalışan personele
güvenmeleri gerekmektedir. Termal/SPA işletmelerinde çalışan personelde bulunması ge-
reken özellikleri aşağıdaki gibi sıralandırmak mümkündür (Oflaz, 2008: 53):
• Deneyimli ve uzman olmalıdır.
• Sabırlı olmalıdır.
• Uyumlu ve hoşgörü sahibi olmalıdır.
• Esneklik gösterebilmelidir.
• İşini ve işletmeyi sevmelidir.
• İnsan ilişkileri iyi olmalıdır.
Termal ve SPA endüstrisi yapısı gereği daha proaktif ve etkileşim odaklı bir yönetim yakla-
şımı gerektirmektedir.
Termal/SPA işletmelerinde yöneticilerin de sahip olması gereken birtakım ayırt edici

nitelikler bulunmaktadır (Global SPA & Wellness Summit, 2012; Rumpf, 2014):
• İyi bir termal/SPA yöneticisi, işletmenin hem “beyni” hem de “kalbi” olmalıdır.
Sıra dışı insan ve girişimci yeteneklerine sahip; esnek ve uyumlu olmalıdır.
• Termal ve SPA yönetimi büyük ve önemli bir dizi yetenek ve iş sorumluluğu ge-
rektirir. Bunlar “sert yetenekler” (örneğin; yönetim, finans gibi) ve “yumuşak ye-
tenekler” (örneğin; iletişim, takım çalışması gibi) olarak sınıflandırılabilir. Pek çok
yönetici için bu yetenek setini oluşturmak, ciddi eğitim/öğretim, uygulama ve iş
üstünde deneyim gerektirmektedir.
• Yumuşak ve sert yeteneklerinin iyi harmanlanmış olması gerekmektedir.
• Termal/SPA hizmetlerinin yapısı gereği yöneticiler ikili ilişkilere daha çok önem
vermelidirler.
• Termal/SPA yöneticileri için belirlenen yetenekler dünya genelinde tutarlılık gös-
termektedir (termal/SPA hizmetlerinin coğrafi çeşitlilik ve kültürel farklılıklara
sahip olmasına rağmen).
• Termal/SPA hizmetleri yönetiminde iki tipik yol vardır; yönetim kademelerinde
termal/SPA personelinin var olmasını teşvik etmek veya işletme dışından birile-
rini kiralamak (her iki yöntemin de önemli artıları ve eksileri vardır). Yönetim
kademelerinin dışında yukarıya doğru kariyer yolları çok çeşitlidir ve iyi tanım-
lanmamıştır.
• Termal/SPA yöneticisi dışarıdan kiralandığı zaman “yönetimde ve termal/SPA sek-
töründe iş deneyimi” en önemli nitelik olarak kabul edilmektedir. Bunu “termal/
SPA sektöründe eğitim veya deneyim” niteliği takip etmektedir. Termal/SPA yö-
netimi ile ilgili eğitim dereceleri nispeten yeni ve nadir olduğu için, örgün eğitim
belgesi yalnızca “orta derecede önemli” olarak kabul edilmektedir. Termal/SPA
endüstrisi liderlerinin birçoğu, daha fazla insanın formal termal/SPA yönetimi ile
ilgili dereceler almasının faydalı olacağını düşünmektedir.
Koordinasyon işleminin düzgün bir biçimde yürüyebilmesi için uyulması gereken ilkeler nelerdir?
6
Koordinasyon
Daha önceden belirlenen plan ve politikalar dâhilinde amaçları gerçekleştirmek üzere ku-
rulan örgüt yapısı içerisinde yönlendirilen birimlerin aralarındaki uyum ve iş birliği büyük
önem taşımaktadır. Varolan birimler arasındaki koordinasyonun sağlanmış olduğu işletme-
ler etkin ve verimli çalışabilmektedirler. Koordinasyon, “bir işletmenin düzenli ve sürekli
çalışabilmesi için amaçlar, araçlar, uğraşlar, organlar ve kişiler arasında uyum ve işbirliği sağ-
lanması” anlamına gelmektedir (Tokol ve Sabuncuoğlu, 2003: 192). Başka bir tanıma göre
koordinasyon “insanların çabalarını birleştirmeyi, zaman bakımından ayarlamayı, ortaklaşa
amaca varmak için faaliyetlerini birbiri ardı sıra gelmelerini ve içiçe geçip, kenetlenerek bir-
birlerini bütünlemelerini sağlayan” bir işletme fonksiyonudur (Şener, 2007: 79).
Bir örgütte koordinasyonu sağlamanın en önemli yöntemleri şu şekilde ifade edilebil-
mektedir (Eren, 2003: 322-323):
• Haberleşme ve bilgi sistemleri
• Geçici ve daimi kurul veya komiteler
• Bütünleştirici ve aracı yöneticiler
Faaliyetlerin istenilen bir biçimde uyumlaştıralabilmesi için koordinasyon ilkeleri ye-
rine getirilmelidir. Koordinasyon ilkeleri örgütleme fonksiyonu ile yakından ilişkilidir.
İş ve görev tanımlamaları, sorumluluk alanları ve yetkilendirme koordinasyonunun da
başarılı olması için son derece önemlidir (Akoğlan Kozak ve diğerleri, 2008: 25). Koordi-
nasyon işlevinin düzgün bir biçimde yürüyebilmesi için uyulması gereken diğer ilkeler ise
şu şekilde belirtilebilir (Karalar, 2010: 14-15):
• Sorunlu kişiler arasında yüz yüze görüşme sağlanmalıdır. Özellikle alt kademelerde
çalışanların, sorunlarını muhataplarıyla birebir çözmeye özendirilmeleri koordinasyon
işlevinin örgütün tüm kademelerinde uygulanabilmesinin en önemli aşamasıdır.
• Bir sorun ile ilgili bütün etkenlerin karşılıklı olarak birbirleri üzerine olan etkileri
düşünülerek koordinasyon sağlanmalıdır.
• Koordinasyon işlevi sürekli olarak uygulanmalıdır. Koordinasyon mekanizması yalnız-
ca belli sorunların çözümü için değil, sürekli çalışacak bir biçimde düşünülmelidir.
Rekabetin giderek arttığı termal/SPA sektöründe işletmeler ellerinde bulunan kay-
nakları belirli planlar doğrultusunda yönetmek durumundadırlar. Termal/SPA işletmeleri
oldukça dinamik ve yoğun bir şekilde faaliyet gösteren, örgüt yapıları birçok bölümden
oluşan işletmelerdir. Termal/SPA işletmelerinin örgüt yapıları içerisinde yöneltilen kay-
naklar arasında iş birliği ve uyumun sağlanması yöneticilerin başlıca görevleri arasında
yer almaktadır. Örneğin; bir termal/SPA işletmesinin insan kaynakları bölümü ile muha-
sebe bölümü arasında koordineli çalışma bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Çün-
kü insan kaynakları bölümünün işlevleri arasında yer alan ücret, terfi ve ödüllendirme
sistemleri muhasebe bölümünün imkânlar dâhilinde onay vermesiyle gerçekleşebilmekte-
dir (Karalar, 2010: 62). Öncelikle koordinasyon sağlamak için bir işletme içerisinde etkili
iletişim ağının kurulmasının gerekliliğinin farkına varılmalıdır.
İletişim eksikliğinin olduğu termal/SPA işletmelerinde uyumlu çalışmadan ve bölümler ara-

sında koordinasyondan bahsetmek mümkün olamamaktadır.
Denetim
İşletme yöneticileri gerçekleştirilen faaliyetlerin kontrolünü sağlamadıkça işletmelerin
amaçlarına ne derece ulaştıklarının belirlenmesi mümkün olmamaktadır (Akoğlan Ko-
zak, 2008: 25). Yöneticiler genellikle örgütlerini yeterli bir plan olmadan da denetlemek
isterler. Bu genellikle mümkün değildir eğer planlama sürecinde arzu edilen başarı düzeyi
konusunda anlaşmaya varılmamışsa başarının yeterli olup olmadığı belirlenemez (Ertürk,
2006: 177). Bu nedenle, işletme yönetiminde denetim fonksiyonu önem kazanmaktadır.
Denetim; ulaşılmak istenen örgüt amaçları ve planlarının gerçekten tamamlanabileceğin-
den emin olmak amacıyla, performansın ölçülmesi ve düzeltilmesidir (Weihrich ve Ko-
ontz, 1993: 578 aktaran Karalar, 2010: 15).
Denetim sürecinde üç önemli adım vardır. Bunlar; ölçme, karşılaştırma ve faaliyettir. Ölç-
me neyin ölçüleceğine ve gerçek performansın nasıl ölçüleceğine karar verirken karşılaştırma,
gerçek performan ve standart performans arasındaki sapmaları ifade etmektedir. Faaliyet ise
standartları yeniden incelemek ve gerçek performansı iyileştirmeyi içermektedir. Gerçek per-
fomans standartları düşürürek ya da yükseltilerek iyileştirilebilir (Örücü, 2013: 159).
Tüm denetim sistemleri kârlar, satışlar veya diğer bazı faktörler ile ilgili bilgi toplamakta,
bu bilgiyi kaydetmekte ve gerekli görülen yerlere eldeki bilgiyi iletmektedir. Denetim sü-
recinin başlangıcında denetime tabi olacak faktörler ve uygulanacak denetim standartları
belirlenmektedir. Daha sonra örgütün mevcut durumu ölçülmektedir. Mevcut durumun,
ilk aşamada belirlenen standartlarla karşılaştırılmasının ardından hatalı veya eksik görünen
noktalarda örgütün kaynakları dâhilinde gerekli değişikliklerin yapılması gerekmektedir.
Yapılan değişikliklerin ardından örgüt, faaliyetlerine devam edebilmektedir. Mevcut duru-
mun standartlarla karşılaştırılması aşamasında hata veya eksikliklerin standartları aşması
hâlinde düzenleyici önlemlerin alınması zorunlu hâle gelmektedir. Bu noktada standartların
yeniden gözden geçirilmesi de söz konusu olmaktadır (Karalar, 2010: 16).
Termal/SPA işletmesi yöneticileri de hazırlamış oldukları planların istenilen amaçları
gerçekleştirmedeki başarılarını ölçmek için denetim fonksiyonunu yerine getirmek zo-
rundadırlar. Bunu yaparken çeşitli matematiksel, istatiksel araçlardan faydalanılar. Dene-
tim fonksiyonunun özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Şener, 2007: 81):
• Denetim amaçlara ve planlara dayanmalıdır.
• Denetim ilgili faaliyetin ihtiyaçlarını yansıtmalıdır.
• Denetim esnek olmalıdır.
• Denetim örgüt yapısına uygun olmalıdır.
• Denetim ileriye dönük olmalıdır.
• Denetim tarafsız olmalıdır.
• Denetim düzeltici tedbirler almalıdır.
• Denetim kapsayıcı olmalıdır.
• Denetim sık sık gözden geçirilmelidir.
• Denetim anlaşılabilir olmalıdır.
Termal SPA Hizmetlerinin Finansal Organizasyonu

(Gelir-Maliyetler)
Termal ve SPA sektörünün hızla büyümesi birçok değişimi de beraberinde getirmiştir.
İnsan odaklı işletmecilik, işe alıştırma, işe alma ve işgören yönetimi en önemli konular
olarak ortaya çıkmıştır. Diğer önemli konular ise, uygun işletme modellerinin geliştiril-
mesi ve yatırımcıları çekmek için şeffaf getiri potansiyellerini ortaya koymaya yönelik de-
ğerleme yöntemleridir (Cohen, 2008: 4-5). Termal ve spa işletmelerinin finansal işleyişi
iki açıdan ele alınabilmektedir. Bunlar, yatırım ve işletme aşamalarıdır. Yatırım aşaması
ele alındığında; termal ve SPA sermaye yatırımları, tesislerin inşaat ve tamamlanması har-
camaları, ekipman ve aktiviteler için başlangıç harcamalarını ve varolan tesislerin düzenli
bakım ve onarım harcamalarını içermektedir (Global Wellness Institute, 2014: 4).

Çağdaş anlamda termal/SPA tesislerinde en fazla geliri getiren birim termal kür (tedavi)
merkezi ile rekreatif ağırlıklı işletmelerdir.
Termal kompleksi bir kliniği, hastane ağırlıklı olarak düşünmemek gerekir. İnsanlar
geleneksel kaplıca uygulamalarıyla birlikte çeşitli tedavi merkezlerinin bulunduğu sistem-
lerden (kür merkezi, klinik, hastane vb.) yararlanırken aynı zamanda farklı özellikteki ko-
naklama ve yaşam tesislerinde (otel, apart, pansiyon vb.) konaklayarak tüm ihtiyaçlarını
da karşılayabilmektedirler (Özbek ve Özbek, 2008: 103). Termal ve SPA hizmetleri, bu
amaçla tesisleri ziyaret eden müşteriler için öncelikli fonksiyonlar olmasına rağmen, bir
termal veya SPA tesisi içinde yer alan başka potansiyel gelir merkezleri de bulunmaktadır.
Söz konusu ek gelir merkezleri; perakende satışları, termal/SPA yiyecek ve içecek satışla-
rını, genel sağlık ve zindelik hizmetlerini, günlük tesis kullanımlarını, fitness hizmetlerini
ve üyelik programlarını içerebilir (Dusseau ve Brennan, 2008: 122-123).
Oteller bünyesinde faaliyet gösteren termal ve SPA işletmelerinin sayısının giderek
artması, bu işletmelerin bağımsız kâr merkezleri olarak kabul edilmesine neden olmak-
tadır. Bu işletmelerin otel yönetimine eksiksiz mali bilgi sağlamak ve varlıklarını ispat
etmek için sorumlulukları da giderek arttırmaktadır. Otel termal ve SPA faaliyetlerinin
ana giderleri, ortalama termal/SPA gelirleri üzerinden %20 satış ve %50 bordro maliyetle-
rinden oluşmaktadır. Bu nedenle termal ve SPA endüstrisinin emek-yoğun özelliğe sahip
olduğu söylenebilir (Hyppönen, 2008: 23). Bir otel ya da tatil köyü bünyesinde termal ve
SPA hizmetlerinin oluşturulması, yerel nüfusun yanı sıra, iş veya eğlence amacıyla otele
gelen misafirlerden elde edilen gelir miktarını arttırabilir. Eğer doğru bir şekilde kurulur
ve yönetilirse termal ve SPA hizmetleri, otel işletmesi için ayrı bir gelir kaynağı olarak, oda
başına gelir miktarını arttıracaktır (Dusseau ve Brennan, 2008: 112).
Yüksek sezon dönemi boyunca, termal ve SPA hizmetleri tedavi amaçlı oda satışını
sağlarken düşük sezon dönemlerinde getiri yönetimi uygulanabilir. Termal ve SPA en-
düstrisinde sabit maliyetler yüksek olduğu için, yüksek sezon boyunca daha fazla tedavi
sağlama ve daha fazla gelir yaratma yeteneğinin kâr sağlamayan düşük sezon dönemlerine
aktarılması faydalı olacaktır (Hyppönen, 2008: 25).
Sürdürebilir gelişimin termal ve SPA işletmelerine faydaları nelerdir?

7
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNİN EKONOMİK ETKİLERİ VE
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
Kişisel sağlık, seyahat ve turizm hizmetleri de dahil olmak üzere tüketici davranışlarının
tüm kalıplarını etkilemektedir. Ancak bu önemine rağmen, sağlık amaçlı seyahatler hâlâ
bir niş ve özel ilgi pazarıdır ama pek çok ülkede ekonomiye önemli ve artan büyüklükte
katkı sağlamaktadır (Costa, Quintela ve Mendes, 2015: 30).
Termal ve SPA endüstrisinin ekonomik etkisi, termal ve SPA tesisleri ve diğer ilişki-
li sektörler tarafından genel ekonomi üzerinde yaratılan doğrudan gelir ve istihdam ile
birlikte dolaylı ve uyarılmış (ya da çarpan) etkileri de içerir. Ekonomide çarpan etkisi,
bir sektörde yaratılan gelir miktarının ekonomi içinde el değiştirerek farklı sektörlerde
“dalgalanma etkisi” oluşturmasını ifade etmektedir. Örneğin, bir termal veya SPA işletme-
sinde kazanılan bir miktar para, işletme sahipleri tarafından faaliyetlerin yürütülmesi için
mal ve hizmet alımında kullanılacaktır. Bu mal ve hizmetlerin üreticilerinin de üretimle-
rini arttırmaları gerekecektir, bunlar dolaylı etkilerdir. Buna ilaveten, termal ve SPA işlet-
melerinde çalışan işgörenler mal ve hizmet satın almak için gelirlerini harcayacaklardır
ve bu durum farklı sektörde faaliyet gösteren işletmelerin diğer endüstrilerden çok sayıda
personel kiralamasını gerektirecek ve bu da talebi karşılayacak çıktı miktarını arttıracak-
tır, bunlar da uyarılmış etkilerdir (Global Wellness Institute, 2014: 8). Yerel ve bölgesel
ölçekte kalkınma kutupları oluşturan termal ve SPA merkezleri, bölgesel anlamda olumlu
ekonomik ve sosyal etkilerinin yanı sıra yerel halkın yaşam kalitesinin de zenginleşmesine
katkı sağlamaktadır (Costa, Quintela ve Mendes, 2015: 22).
Termal/SPA sektörünün ekonomik etkilerinin yanı sıra, termal ve SPA işletmeleri tıpkı
diğer işletmeler gibi sürdürülebilirlik konusuna önem vermek zorundadırlar. Çünkü işlet-
menin çevresel ve sosyal performansı ile ilgili uygulamalar konusunda tüketicilerin bilinci
giderek artmaktadır (Cohen, 2008: 4-5). Nüfus artışı ve çevresel kaynakları tüketerek ge-
lişen ekonomiler, çevre üzerinde tahmin edilemeyecek derecede baskıya neden olmakta-
dır. Bu nedenle, sağlıklı ve çevre dostu termal/SPA deneyimleri ve faaliyetlerine yönelik
talepte ilerleyen yıllarda artış görüleceği tahmin edilmektedir. Bu hizmetler tüketicilerin
bedenini, zihnini ve ruhunu yenilediği için, tüketiciler optimum sonuçlar için daha sağ-
lıklı bir dünyaya ihtiyaç duyulduğunun bilincindedirler. Aynı zamanda doğal kaynakların
tehlikede olması, bu tarz hizmetlere yönelik talebi de arttırmaktadır. Doğal kaynaklar ve
şifalı suların gelecek yıllarda daha cazip hâle gelecek olması, bu tarz işletmelerde çevre
dostu uygulamaların artmasına neden olacaktır (Ellis, 2008: 79). Çevreye duyarlı termal
ve SPA işletmecileri “azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüşüm” ilkelerini uzun süredir
uygulamaktadırlar. Bu ilkeler, sürdürülebilir bir gelecek için kaynakların korunmasını te-
mel almaktadırlar (Smith, 2008: 298). Aşağıdaki şekilde sürdürülebilir bir termal turizm
işletmesinin sahip olması gereken niteliklere yer verilmektedir.
Şekil 5.2
Sürdürülebilir Termal Termal Turizm Gelişim ve Yönetimi
Turizm İşletmelerinin
Unsurları
İnsan kaynağı, işe alıştırma, eğitim, sertifika programları, termal turizm işletmeleri
Kaynak: Sheldon, P. J., ve kamu sektörü arasında iş birliği geliştirmek
& Park, S. Y. (2008).
Sustainable and
Wellness Tourism: Termal Turizm Politika ve Planlaması
Governance and
Entrepreneurship Vizyon, amaçlar, kamu-özel sektör iş birliği planlaması ve politika geliştirme, termal
Issues. Acta Turistica, ve SPA hizmetleri deneyimlerinin değerlendirilmesi ve sürdürülebilirlik
20 (2), 145-254, s.
163’ten uyarlanmıştır.
Temel Termal Kaynakları ve Çekicilikleri
Eşsiz termal destinasyonu özellikleri: doğal ve kültürel kaynakları, geleneksel

şifa/terapi/wellness kaynakları
Destekleyici Kaynaklar
Altyapı, üstyapı, yerel halkın misafirperverliği, şifa uygulamaları bilgisi, işletmenin

atmosferi
Termal/SPA işletmelerinin ana yapısı olan termal tedavi ve kür ünitelerinin bir bütün içinde ve
işlevsel olarak gerekli görünen hacimlerin yeterli ölçek ve hijyenik standartta olması gerekir.
Termal/SPA tesislerinin planlanmasında doğal çevreyi koruyarak yörenin özelliklerine

uygun bir mimari yapı oluşturulmalıdır. Bu aşamada planlamacı ve mimarların da konu ile
diğer ilgili uzmanların koordineli olarak çalışması önemlidir (Oflaz, 2008: 51). Earthcheck
Kıyaslama sistemi termal ve SPA hizmetleri de dâhil olmak üzere tüm seyahat ve turizm
sektörüne uygulanabilen bir dizi temel gösterge önermektedir (Watt ve Bayada, 2008: 309):
• Enerji tüketimi
• Sera gazı emisyonları
• Su tüketimi
• Atık depolama sahası
• Toplumsal yükümlülükler
• Kâğıt ürünleri
• Temizlik ürünleri
• Kimyasal ürünler
Söz konusu göstergeler; termal/SPA işletmelerinin alt-üst yapı, çevre uygunluğu ve
düzeni, tedavi yöntemleri, personel, ekipman, teknoloji, işletme, tanıtma, pazarlama ve
diğer turizm çeşitleri vb. unsurlar ile birlikte entegre uygulamalar gerçekleştirmesine ve
sürdürülebilir gelişime katkı sağlamasına yardımcı olmaktadır (Özbek ve Özbek, 2008:
103). Sürdürülebilir gelişim yalnızca doğal ve sosyal çevreye değil, aynı zamanda termal
ve SPA işletmelerine de pek çok fayda sağlamaktadır.
1. Azalan maliyetler Tablo 5.1

Ekoverimlilik 2. Maliyetlerden kaçınılması (çevre dizaynı ve eko-yenilik için) Sürdürülebilir Gelişimin
3. Optimal yatırım stratejileri Termal ve SPA
İşletmelerine Faydaları
4. Daha iyi risk yönetimi
5. Değişken pazarların daha fazla tepki vermesi Kaynak: Porritt, J.
Kalite Yönetimi
6. İşgören motivasyonu/bağlılığı (2004). The World
7. Geliştirilmiş entelektüel sermaye in Context: Beyond
8. Uyum/planlama izinleri/lisansların maliyetlerinin azalması the Business Case
Faaliyet Lisansı 9. Tüm kilit paydaşlar nezdinde itibarın geliştirilmesi for Sustainable
10. Düzenleyici etkisi Development, HRH the
Prince of Wales Business
11. Daha güçlü markalar & the Environment
12. Müşteri sadakati Programme, University
Pazar Avantajı 13. Daha düşük sermaye maliyetleri of Cambridge
14. Yeni ürünler/süreçler/hizmetler Programme for
15. Doğru yeteneklerin işletmeye çekilmesi Industry, s. 4.
16. Yeni iş alanları/artan pazar payı
Sürdürülebilir Kârlılık
17. Geliştirilmiş hissedar değeri
Termal/SPA tesislerinde bulunması gereken birtakım özellikler vardır. Öncelikle bu

tesislerin kurulacağı bölgelerde kaynak alanlarının uygun koruma tedbirleri ile güven-
ce altına alınmış olması gerekmektedir. Özellikle termal tesislerin kurulacağı yerlerde
çevresel şartların sağlanmasından sonra, hizmetlerin sunulduğu tesislerin kalitesi ve bu
tesislerin sunulan hizmetin gereklerine uygun özelliklere sahip olması, termal turizmin
gelişmesini sağlayacak en önemli faktörlerdir (Gülmez, 2012: 32). Sürdürülebilir gelişimi
için bu tarz işletmelerin yatırım aşamalarında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki
gibi sıralandırılabilir (Özbek, 2011: 35-36):
• Şifalı suyun endikasyon (şifa) raporu Sağlık Bakanlığından alınarak şifa özelliği
belirlenmeli ve mutlaka Kaynak Koruma Alanları Etüdü yapılmış olmalı, ÇED ra-
poru alınmalıdır.
• Alt yapı, arsa, çevre, ulaşım, iklim faktörleri uygun ve yeterli olmalıdır.
• Fizibiliteler uzmanlarca yapılmalıdır. Yatırımlar fizibiliteye uygun, projeye göre
gerçekleştirilmelidir.
• Tesis konsepti belirlenen pazara ve uygulamaya uygun olmalıdır.
• Yatırım turizm belgeli olacaksa, Kültür ve Turizm Bakanlığından Yatırım Belgesi alın-
malı; belediye belgeli olacaksa İmar ve Belediye Kanunlarına göre işlem yapılmalıdır.
• Tesisler için alan uygun değilse jeotermal su yakın çevredeki uygun alana niteliği
değişmeden taşınabilir. Jeotermal tesis ısıtması, sera ısıtması vb. gibi entegre uygu-
lama ile ekonomik katkı sağlanabilir.
• Tesisin yapıldığı arazi ve çevre doğal güzellik bakımından amaca uygun olmalıdır.
• Yatırım termal turizm parametrelerine uygun olmalıdır.
Doğal tedavi edici unsurların kullanıldığı termal/SPA işletmeleri ile ilgili hususlar, te-
sislerin nitelik ve niceliklerinin belirlenmesi, tedavi şekilleri, tesislerin denetlenmesi, ruh-
satlandırılması Sağlık Bakanlığınca 2004 yılında çıkarılan Kaplıca Yönetmeliği’nce yürü-
tülmektedir. Bu bağlamda pek çok işletmenin revizyonu yapılarak standartlara uygunluğu
sağlanmıştır (Özbek, 2011: 35).
Özet
Termal ve SPA hizmetlerinde yönetim ve organizasyon tirmedeki başarılarını ölçmek için denetim fonksiyo-
1 kavramlarını açıklayabilmek nunu yerine getirmek zorundadırlar. Bunu yaparken
Termal ve SPA hizmetlerine yönelik artan talep ve ilgi, çeşitli matematiksel, istatiksel araçlardan faydalanılar.
söz konusu hizmetleri sunan işletmelerde yönetim
faaliyetlerinin önemini de arttırmaktadır. Termal ve Termal ve SPA hizmetlerinin ekonomiye etkilerini
SPA hizmetleri sunan işletmeler hizmet ağırlıklı işlet- 3 açıklayabilmek
melerdir ve bünyelerinde çok farklı uygulamaları ba- Termal ve SPA endüstrisinin ekonomik etkisi, termal
rındırmaktadırlar. İnsan ihtiyaçlarının sınırsız olması ve SPA tesisleri ve diğer ilişkili sektörler tarafından
ve yaşamları boyunca karşılamak zorunda oldukları genel ekonomi üzerinde yaratılan doğrudan gelir ve
gereksinmelerinin çeşitliliği, onları, çeşitli işletmele- istihdam ile birlikte dolaylı ve uyarılmış (ya da çar-
rin ürettikleri mal ve hizmetleri almaya ve belirli işlet- pan) etkileri de içerir. Ekonomide çarpan etkisi, bir
melerin üyesi olmaya zorlamaktadır. Bu işletmelerin sektörde yaratılan gelir miktarının ekonomi içinde
faaliyetlerinin devamında da yönetim olgusunun var- el değiştirerek farklı sektörlerde “dalgalanma etkisi”
lığı ve önemi yadsınmaz bir gerçektir. Termal turizm oluşturmasını ifade etmektedir. Örneğin, bir termal
işletmelerini diğer konaklama işletmelerinden ayıran veya SPA işletmesinde kazanılan bir miktar para, iş-
en belirgin özelliği, termal tedavinin yapıldığı kür letme sahipleri tarafından faaliyetlerin yürütülmesi
merkezini bünyelerinde bulundurmalarıdır. Standart için mal ve hizmet alımında kullanılacaktır. Bu mal ve
bir termal veya SPA işletmesi yönetimi bünyesinde hizmetlerin üreticilerinin de üretimlerini arttırmaları
ürün geliştirme, insan kaynakları yönetimi, pazarla- gerekecektir, bunlar dolaylı etkilerdir. Buna ilaveten,
ma, iş geliştirme ve finansal faaliyetler vb. gibi faaliyet termal ve SPA işletmelerinde çalışan işgörenler mal ve
alanları yer almaktadır. hizmet satın almak için gelirlerini harcayacaklardır ve
bu durum farklı sektörde faaliyet gösteren işletmelerin
Termal ve SPA hizmetlerinde yönetim fonksiyonlarını diğer endüstrilerden çok sayıda personel kiralamasını
2 sıralandırabilmek gerektirecek ve bu da talebi karşılayacak çıktı miktarı-
Planlama: Değişen ve sürekli gelişen bir dinamik bir nı arttıracaktır, bunlar da uyarılmış etkilerdir. Yerel ve
çevrede faaliyet gösteren termal/SPA işletmesi yöne- bölgesel ölçekte kalkınma kutupları oluşturan termal
ticileri amaçlarına ulaşabilmek için planlama fonksi- ve SPA merkezleri, bölgesel anlamda olumlu ekono-
yonunu yerine getirmek zorundadırlar. Termal/SPA mik ve sosyal etkilerinin yanı sıra yerel halkın yaşam
işletmelerini ilgilendiren yeni yasal düzenlemeler, kalitesinin de zenginleşmesine katkı sağlamaktadır.
sağlık alanında yaşanılan gelişmeler, mali uygulama-
lar ve konuk davranışlarındaki değişmeler vb. yöne- Termal ve SPA hizmetlerinde sürdürülebilirliğin önemi-
ticinin işletme stratejisini sürekli olarak geliştirmesi 4 ni açıklayabilmek
veya değişiklikler yapmasını gerektirecektir. Termal/SPA sektörünün ekonomik etkilerinin yanı
Örgütleme: Termal/SPA işletmelerinde faaliyetlerin sıra, termal ve SPA işletmeleri tıpkı diğer işletmeler
amaçlara uygun bir biçimde yerine getirilebilmesi, gibi sürdürülebilirlik konusuna önem vermek zorun-
karışıklıkların önlenmesi, işlerin ve ilişkilerin düzenli dadırlar. Çünkü, işletmenin çevresel ve sosyal perfor-
yürüyebilmesi için uygun bir düzen kurmak gerek- mansı ile ilgili uygulamalar konusunda tüketicilerin
mektedir ve bu düzen örgütleme olarak adlandırıl- bilinci giderek artmaktadır. Nüfus artışı ve çevresel
maktadır. Örgütleme, termal/SPA işletmesini meyda- kaynakları tüketerek gelişen ekonomiler, çevre üze-
na getiren bölümler arasındaki ilişkileri düzenleyen rinde tahmin edilemeyecek derecede baskıya neden
ve belirlenen amaçları gerçekleştirmek amacıyla üst olmaktadır. Bu nedenle, sağlıklı ve çevre dostu ter-
yönetimce oluşturulan biçimsel bir yapıdır. mal/SPA deneyimleri ve faaliyetlerine yönelik talepte
Yöneltme: Termal ve SPA işletmeciliğinin yoğun ilerleyen yıllarda artış görüleceği tahmin edilmekte-
kişisel ve deneyimsel doğası yöneticiler için önem- dir. Bu hizmetler tüketicilerin bedenini, zihnini ve
li sorumluluklar yaratmaktadır. Çünkü işgörenlerin ruhunu yenilediği için, tüketiciler optimum sonuçlar
motivasyon, iletişim ve disiplinli çalışma davranışları için daha sağlıklı bir dünyaya ihtiyaç duyulduğunun
ziyaretçi deneyimini diğer pek çok hizmet işletmesi bilincindedirler. Aynı zamanda doğal kaynakların
çalışanlarından daha çok etkilemektedir. tehlikede olması, bu tarz hizmetlere yönelik talebi de
Koordinasyon: Termal/SPA işletmelerinin örgüt ya- arttırmaktadır. Doğal kaynaklar ve şifalı suların ge-
pıları içerisinde yöneltilen kaynaklar arasında iş birli- lecek yıllarda daha cazip hâle gelecek olması, bu tarz
ği ve uyumun sağlanması yöneticilerin başlıca görev- işletmelerde çevre dostu uygulamaların artmasına ne-
leri arasında yer almaktadır. Öncelikle koordinasyon den olacaktır. Çevreye duyarlı termal ve SPA işletme-
sağlamak için bir işletme içerisinde etkili iletişim ağı- cileri “azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüşüm”
nın kurulmasının gerekliliğinin farkına varılmalıdır. ilkelerini uzun süredir uygulamaktadırlar. Bu ilkeler,
Denetim: Termal/SPA işletmesi yöneticileri de hazır- sürdürülebilir bir gelecek için kaynakların korunma-
lamış oldukları planların istenilen amaçları gerçekleş- sını temel almaktadırlar.
1. “Mineralize termal su banyosu, içme, inhalasyon, çamur 6. Aşağıdakilerden hangisi termal ve SPA işletmelerinde
banyosu gibi çeşitli türdeki yöntemlerin yanında, iklim kürü, gelir getiren departmanlardan biridir?
fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi ve diyet gibi a. Termal kür
destek tedavilerini de kapsayan turizm hareketi” aşağıdaki- b. Güvenlik
lerden hangisidir? c. Yönetim
a. Kitle Turizmi d. Muhasebe
b. Kültür Turizmi e. Teknik işler
c. Termal Turizm
d. Sağlık Turizmi 7. Aşağıdakilerden hangisi termal ve SPA işletmelerindeki
e. Teşvik Turizmi yöneticilerin sahip olması gereken sert yeteneklerden biridir?
a. Finans
2. “Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, termal
b. İletişim
veya deniz suyu ile yapılan wellness–SPA hizmetlerini ve hid-
c. Takım çalışması
roterapi uygulamalarını kapsayan aynı zamanda da masaj,
d. Motive etme
cilt bakımı, hidroterapi gibi SPA hizmetleri sunan rekreas-
e. Liderlik
yonel kuruluşlar” aşağıdaki SPA türlerinden hangisini ifade
eder?
8. İnsanların çabalarını birleştirmeyi, zaman bakımından
a. Tıbbi SPA
b. Kruvaziyer SPA ayarlamayı, ortaklaşa amaca varmak için faaliyetlerini birbiri
c. Resort Otel SPA ardı sıra gelmelerini ve geçip, kenetlenerek birbirlerini bü-
d. Destinasyon SPA tünlemelerini sağlayan” yönetim fonksiyonu aşağıdakilerden
e. Mineral Kaplıca SPA hangisidir?
a. Planlama
3. Aşağıdakilerden hangisi standart bir termal veya SPA b. Örgütleme
işletmesi yönetimi bünyesinde yer alan faaliyet alanlarından c. Koordinasyon
biri değildir? d. Denetleme
a. İnsan Kaynakları Yönetimi e. Yöneltme
b. Animasyon
c. Finansal Faaliyetler 9. Aşağıdakilerden hangisi yönetimin denetim fonksiyo-
d. İş Geliştirme nun özelliklerinden biri değildir?
e. Pazarlama a. Örgüt yapısına uygun olmalı
b. Kapsayıcı olmalı
4. Aşağıdakilerden hangisi termal ve SPA işletmelerinde c. Düzeltici tedbirler almalıdır
yönetim fonksiyonlarından biri değildir? d. Denetim geriye dönük olmalı
a. Denetim e. Esnek olmalı
b. Oryantasyon
c. Yöneltme
10. Aşağıdakilerden hangisi sürdürülebilir termal turizm iş-
d. Planlama
letmelerinin unsurlarından biri değildir?
e. Örgütleme
a. Finansal Kaynaklar
b. Temel Termal Kaynakları ve Çekicilikleri
5. Aşağıdakilerden hangisi yönetim fonksiyonlarından
c. Termal Turizm Politika ve Planlaması
planlamanın işletmelere sağladığı faydalardan biri değildir?
d. Destekleyici Kaynaklar
a. Gelecekteki fırsat ve tehditleri ortaya koyması
e. Termal Turizm Gelişim ve Yönetimi
b. Düzensiz karar almayı azaltması
c. İşletmenin yönünü bulmasını ve amaçların gerçekleşti-
rilme çabasının elde edilmesini sağlaması
d. Denetimi kolaylaştırması
e. Çalışanlar için gelir artışı sağlaması
Yaşamın İçinden
SPA’LAR SAĞLIK MERKEZİ GİBİ ÇALIŞIYOR nin daha yoğun olduğu bir masajdır. Görsel anlamda baktı-
Miiliyet Gazetesi, 14 Şubat 2015 ğımızda çok zorlanacağız gibi gelse de Tai masajı bitiminde
SPA’lar artık sağlık merkezi gibi hizmet veriyor. SPA uzmanı kuşlar gibi hissedersiniz” dedi.
Pelin Beşbudak, termal suyunun cilde, sıcak taş yataklarının “SICAK TAŞ YATAKLARI EKLEM RAHATSIZLIKLARINA
eklem rahatsızlıklarına iyi geldiğini söyledi. Başbudak, masa- İYİ GELİYOR”
jın kan dolaşımını hızlandırdığını, sauna ve hamamların ise Türk hamamı kültürünü SPA merkezinde yaşattıklarını da
vücudun direncini arttırdığını dile getirdi. belirten Beşbudak, gelin hamamı kültürünün Bursa’da de-
Crowne Plaza Bursa Numphaea Termal SPA Müdürü Pe- vam ettiğini, çalgılı, şarkılı farklı gelin hamamlarının mer-
lin Beşbudak, merkezin 5 bin metrekarelik hizmet alanıyla kezlerinde bulunduğunu kaydetti.
Türkiye’nin en büyük SPA’larından biri olduğunu söyledi. Sıcak taş yataklarının 38 derece sıcaklıkta vücut ısısını ko-
Crowne Plaza Bursa Numphaea Termal SPA’nın aynı zaman- ruduğuna vurgu yapan Pelin Beşbudak, vücut ısısına yakın
da bir sağlık merkezi olduğuna dikkat çeken Beşbudak, “SPA sıcaklıkta olan sıcak taş yataklarının eklem rahatsızlıklarına
bizim kültürümüzde çok yaygın değil. Ancak zaman içerisin- da iyi geldiğini sözlerine ekledi.
de SPA konusunda insanlar bilinçleniyor. Günümüzde insan-
lar kendilerine daha çok vakit ayırmayı ve kendilerine özen Kaynak:http://www.milliyet.com.tr/ozel-haber-spa-lar-
göstermeyi öğrendikleri için SPA merkezlerine talep giderek saglik-merkezi-gibi-bursa-yerelhaber-620647/
artıyor” dedi.
“MASAJ KAN DOLAŞIMINI HIZLANDIRIYOR”
SPA’nın kelime açılımı olarak sudan gelen sağlık anlamına
geldiğinin altını çizen Pelin Beşbudak, “Bizim tesisimizin Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
içerisinde termal su gibi bir alternatifimiz var. Bursa için çok 1. c Yanıtınız yanlış ise “Termalizm ve Termal Turizm”
güzel bir özellik ve Bursa’nın termal suları bu anlamda çok konusunu yeniden gözden geçiriniz.
kaliteli. Masaj yaptırmak, cildin ütüsü dediğimiz bir sağlık 2. e Yanıtınız yanlış ise “SPA Hizmetleri” konusunu ye-
yöntemi. Masaj kan dolaşımını hızlandırıyor, birçok faydası niden gözden geçiriniz.
var. Kış aylarında olduğumuz için termal suyun sağlık açısın- 3. b Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetleri Yöne-
dan çok faydası olduğunu söyleyebiliriz” ifadelerini kullandı. timi ve Organizasyonu” konusunu yeniden gözden
“BURSALILAR TERMALİ ÇOK SEVİYOR” geçiriniz.
Termal su, buhar banyosu, saunalar, Türk hamamları, kese 4. b Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA İşletmelerinde
işlemlerinin cilt için çok faydalı olduğuna işaret eden Beşbu- Yönetim Fonksiyonları” konusunu yeniden gözden
dak, şunları kaydetti: geçiriniz.
“Termal suyun cilde çok büyük faydası var. Bunun yanında 5. e Yanıtınız yanlış ise “Planlama” konusunu yeniden
buhar banyosu, saunalar, Türk hamamları, kese köpük işlem- gözden geçiriniz.
leri de cildi koruyan, sağlıklı tutan, vücudun toksin atmasını 6. a Yanıtınız yanlış ise “Örgütleme” konusunu yeniden
sağladığı için kış aylarında vücudun hastalıklara karşı diren- gözden geçiriniz.
cini arttırıyor. SPA’nın sağlık açısından faydasını bilenler ara- 7. a Yanıtınız yanlış ise “Yöneltme” konusunu yeniden
sında her gün gelen insanlar da var. Çünkü, Bursalılar termali gözden geçiriniz.
çok seviyor. Bursalıların vücutları termal suya alışkın.” 8. c Yanıtınız yanlış ise “Koordinasyon” konusunu yeni-
SEVGİLİLER GÜNÜ’NE ÖZEL PAKET den gözden geçiriniz.
SPA tesislerinde ailelere ve çiftlere özel odaların olduğunu 9. d Yanıtınız yanlış ise “Denetim” konusunu yeniden
dile getiren Beşbudak, 14 Şubat Sevgililer Günü nedeniyle gözden geçiriniz.
şubat ayında geçerli özel fiyatlarının olduğunu, termal oda, 10. a Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinin
otantik havuz ve masajlarıyla birlikte paket hizmet sunduk- Ekonomik Etkileri ve Sürdürülebilirlik” konusunu
larını belirtti. SPA tesislerinde çok farklı masaj hizmetleri de yeniden gözden geçiriniz.
verdiklerini ifade eden Beşbudak, “Masaj çeşitlerimizden Tai
masajı gibi etik masajlarımızı Uzakdoğulu terapistlerimiz
yapıyor. Uzakdoğulu terapistlerimiz kendi masaj alanlarında
profesyonel ve uzman. Tai masajı, açma, germe hareketleri-

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 4
Sağlık Bakanlığına göre termal ve SPA hizmetleri, hastalık Termal/SPA işletmelerinde de faaliyetlerin amaçlara uygun
sonrası rehabilitasyon dönemlerinde veya kalıcı hasar bırakan bir biçimde yerine getirilebilmesi, karışıklıkların önlenme-
rahatsızlıkların kısmen iyileştirilmesi amacıyla kaplıca ve SPA si, işlerin ve ilişkilerin düzenli yürüyebilmesi için uygun bir
merkezlerinde yardımcı sağlık personeli veya diğer yetkili per- düzen kurmak gerekmektedir ve bu düzen örgütleme olarak
sonel tarafından yapılan tedavi destekleyici veya rehabilite edi- adlandırılmaktadır. Örgütleme, termal/SPA işletmesini mey-
ci uygulamalardır. Bu uygulamalar arasında kaplıca tedavileri, dana getiren bölümler arasındaki ilişkileri düzenleyen ve
fizyoterapiler, talossoterapiler, hidroterapiler, balneoterapi, pe- belirlenen amaçları gerçekleştirmek amacıyla üst yönetimce
loidoterapi, klimaterapi vb. yer almaktadır. oluşturulan biçimsel bir yapıdır. Örgütleme fonksiyonunun
yerine getirilebilmesi için, termal/SPA işetmelerinde yer
Sıra Sizde 2 alan departmanlar gelir getiren ve getirmeyen departmanlar
Uluslararası SPA Birliğince SPAlar yedi kategoriye ayrılmaktadır: olarak ikiye ayrılmaktadır. Gelir getiren departmanların ba-
• Klüp SPA: Fitness gibi sağlık hizmetlerini sunan klüplerdir. şında konaklama ve yiyecek-içecek departmanı, daha sonra
• Günlük SPA: En yaygın SPA türü olup profesyonelce yö- termal kür departmanı, rekreasyon ve animasyon depart-
netilen günlük SPA hizmetleri (masaj, yüz ve vücut bakı- manı ve son olarak müşterilerin konaklama ve yeme-içme
mı gibi) sunulmaktadır. ihtiyaçları dışında kalan ihtiyaçlarını karşılayan kuaför, oto
• Kruvaziyer SPA: Bir kruvaziyer gemisinde wellness hizmet- kiralama, alışveriş merkezi gibi ek hizmetler sunan yar-
leri yanında; profesyonel tedaviler, kişisel idman çalışmaları dımcı departmanlar gelmektedir. Termal turizm tesislerin-
ve salon hizmetleri alakart şeklinde sunulmaktadır. de ziyaretçiler ile doğrudan ilişkisi olmayan bölümler gelir
• Destinasyon SPA: Fiziksel sağlık ve eğitim amaçlı profes- getirmeyen departmanlar içerisinde yer alır. Termal turizm
yonelce yönetilen hizmet programları ile yerinde konak- işletmelerinde personel yönetimi ve denetiminden sorumlu
lama yapılması yoluyla yaşam şeklinin gelişimi ve sağlığın olan yönetim departmanı, işletmenin kayıtlarının tutulması,
artırılmasına yönelik hizmetler (fitness, zihin ve beden maliyet analizlerinin yapılması, mali tabloların ve gerekli ra-
temizliği, özel diyetler, kişisel koçluk, zayıflama, önleyici porların hazırlanıp ilgili mercilere sunulması gibi faaliyetleri
ve iyileştirici sağlık hizmetleri gibi) sunulmaktadır. içeren muhasebe departmanı, elektrik ve su tesisatı, ısıtma,
• MediSPA (Tıbbi SPA): MediSPA’larda tam zamanlı ve lisanslı soğutma, havalandırma, bakım-onarım gibi hizmetlerin gö-
profesyoneller tarafından kapsamlı sağlık ve sağlıklı yaşam rüldüğü teknik işler departmanı, müşterilerin korunmasın-
için hizmet sunulmaktır. Geleneksel ve alternatif SPA hiz- dan sorumlu güvenlik departmanı ve çamaşırların yıkandığı
meti sunan diğer birimlerle entegre bir şekilde çalışırlar. çamaşırhane departmanı gelir getirmeyen departmanlardır.
• Mineral Kaplıca SPA: Kaynağından alınarak kullanılan
doğal mineral, termal veya deniz suyu ile yapılan wellness– Sıra Sizde 5
SPA hizmetlerini ve hidroterapi uygulamalarını kapsar. Bu Yöneltme fonksiyonu kapsamında yer alan başlıca görevler
tesisler aynı zamanda masaj, cilt bakımı, hidroterapi gibi şunlardır:
SPA hizmetleri sunan rekreasyonel kuruluşlardır. • Açık tam olarak astların yeteneklerine göre, onlara yapa-
• Resort Otel SPA: Otel/resort SPAlar, bir otel ya da tatil yeri bilecekleri emir ve talimatlar verme
bünyesinde faaliyet gösterirler ve otel misafirlerine ve dış/yerel • Astların mevcut durumda belirli görevleri sürdürmele-
misafirlere alakart olarak SPA hizmetleri sunarlar. SPA tedavi- rinde yol gösteren devamlı eğitim faaliyeti yapma
leri ve hizmetleri genellikle bir otelde konaklamayla veya bir • Yöneticilerin beklentilerini karşılama yolunda, işçilerin
tatil yerinde bir dizi diğer aktiviteyle birlikte tamamlanır. motivasyonu ile gerekli şekilde ilgilenme
• Çalışmada disiplin sağlama ve iyi çalışanları ödüllendirme
Sıra Sizde 3
Standart bir termal veya SPA işletmesi yönetimi bünyesinde Sıra Sizde 6
yer alan faaliyet alanları aşağıda yer almaktadır: Koordinasyon işlevinin düzgün bir biçimde yürüyebilmesi
• Ürün Geliştirme için uyulması gereken diğer ilkeler ise şu şekilde belirtilebilir:
• İnsan Kaynakları Yönetimi • Sorunlu kişiler arasında yüz yüze görüşme sağlanmalıdır.
• Pazarlama • Özellikle alt kademelerde çalışanların, sorunlarını muha-
• İş Geliştirme taplarıyla birebir çözmeye özendirilmeleri koordinasyon
• Finansal Faaliyetler işlevinin örgütün tüm kademelerinde uygulanabilmesi-
nin en önemli aşamasıdır.
• Bir sorun ile ilgili bütün etkenlerin karşılıklı olarak birbirleri Cohen, M. ve Russel, D. (2008). Human Resource Management
üzerine olan etkileri düşünülerek koordinasyon sağlanmalıdır. in Spas: Staff Recruitment, Retention and Remuneration,
• Koordinasyon işlevi sürekli olarak uygulanmalıdır. M. Cohen ve G. Bodeker (Editörler), Understanding
• Koordinasyon mekanizması yalnızca belli sorunların çözü- the Global Spa Industry – Spa Management, Oxford:
mü için değil, sürekli çalışacak bir biçimde düşünülmelidir. Elsevier Publishing, s. 377-393.
Connor, S. (2008). Spa Design, Development and Contruction,
Sıra Sizde 7 M. Cohen ve G. Bodeker (Editörler), Understanding
Sürdürülebilir gelişimin termal ve SPA işletmelerine faydala- the Global Spa Industry – Spa Management, Oxford:
rı şu şekilde özetlenebilir: Elsevier Publishing, s. 130-150.
• Ekoverimlilik: Azalan maliyetler; Maliyetlerden kaçınıl- Costa, C.; Quintela, J. ve Mendes, J. (2015). Health and
ması (çevre dizaynı ve eko-yenilik için); Optimal yatırım Wellness Tourism: A Strategic Plan for Tourism and
stratejileri Thermalism Valorization of São Pedro do Sul, M. Peris-
• Kalite Yönetimi: Daha iyi risk yönetimi; Değişken pa- Ortiz ve J. Alvarez-Garcia (Editörler), Health and
zarların daha fazla tepki vermesi; İşgören motivasyonu/ Wellness Tourism, Switzerland: Springer International
bağlılığı; Geliştirilmiş entelektüel sermaye Publishing, s. 21-31.
• Faaliyet Lisansı: Uyum/planlama izinleri/lisansların ma- Çetin, C. (2012). Temel İşletmeciliğe Giriş. İstanbul: Beta
liyetlerinin azalması; Tüm kilit paydaşlar nezdinde itiba- Yayınları.
rın geliştirilmesi; Düzenleyici etkisi Dessler, G. (1998). Management: Leading People and
• Pazar Avantajı: Daha güçlü markalar; Müşteri sadakati; Organizations in the 21st Century. USA: Prentice Hall.
Daha düşük sermaye maliyetleri; Yeni ürünler/süreçler/ Dusseau, R. ve Brennan, M. W. (2008). Spa Feasibility: Steps
hizmetler; Doğru yeteneklerin işletmeye çekilmesi and Processes, M. Cohen ve G. Bodeker (Editörler), Un-
• Sürdürülebilir Karlılık: Yeni iş alanları/artan pazar payı; derstanding the Global Spa Industry – Spa Manage-
Geliştirilmiş hissedar değeri ment, Oxford: Elsevier Publishing, s. 110-129.
Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi (2010). Durum Tespit Ra-
poru ve Çözüm Önerileri,http://www.ozelhastaneler.org.tr/
Yararlanılan Kaynaklar images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/
Akoğlan Kozak, M., Çakıcı A. C., Kozak, N., Azaltun, M., D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20
Sökmen, A., Sarıışık, M., Çetinsöz, B. C. (2008). Otel İş- T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20
letmelerinde Yönetim, N. Kozak (Editör), Otel İşletme- SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf,
ciliği, Ankara: Detay Yayıncılık. 08.10.2016.
Albayrak, A. (2013). Alternatif Turizm. Ankara: Detay Yayıncılık. Ellis, S. (2008). Trends in the Global Spa Industry, M. Cohen
Aslanova, K. (2013). Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Sağlık Tu- ve G. Bodeker (Editörler), Understanding the Global Spa
rizmi Hukuku, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Der- Industry – Spa Management, Oxford: Elsevier Publishing,
gisi, 2(3): 129-145. s. 66-84.
Barutçugil, İ. (2006), Yöneticinin Yönetimi, İstanbul: Kari- Eren, E. (2003). Yönetim ve Organizasyon: Çağdaş ve Küre-
yer Yayıncılık. sel Yaklaşımlar. İstanbul: Beta Basım Yayım.
Belber, B. G. ve Turan, A. (2015). Termal Turizm İşletmelerinde, Ertürk, M. (2006). İşletme Biliminin Temel İlkeleri. İstan-
Turistik Tüketicilerin Tatmin Düzeylerine Etki Eden Fak- bul: Beta Yayıncılık.
törlerin Belirlenmesi: Kırşehir Ili Üzerine Bir Uygulama, Escobar, M. A. ve Villa, P. F. (2015). Hot Springs as an
İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(3): 457-481. Alternative for Sustainable Wellness Tourism in
Bjurstam, A. and Cohen, M. (2008). Spas and the Future Le- Colombia, “6iémes journées scientifiques du Tourisme
adership Climate, M. Cohen ve G. Bodeker (Editörler), Durable” Conciliation, 10- 12th June 2015, Quebec,
Understanding the Global Spa Industry – Spa Manage- Canada.
ment, Oxford: Elsevier Publishing, s. 363-376. Fanuzzi, J. http://www.sld.cu/galerias/pdf/sitios/rehabilitacionbal/
Budak, G. ve Budak, G. (2013). İşletme Yönetimi. İzmir:Barış building_a_successful_spa.pdf, 08.10.2016.
Yayınları Fakülteler Kitabevi. Global Wellness Institute (2014). Global Spa & Wellness
Cohen, M. (2008). Spas, Wellness and Human Evolution, M. Economy Monitor, http://www.globalwellnesssummit.
Cohen ve G. Bodeker (Editörler), Understanding the com/images/stories/gsws2014/pdf/GWI_Global_Spa_
Global Spa Industry – Spa Management, Oxford: Else- and_Wellness_Economy_Monitor_Full_Report_Final.
vier Publishing, s. 3-25. pdf, 05.10.2016.
Global Spa & Wellness Summit (2012). Research Report: Rumpf, C. (2014). Efficient Human Resource Management
Spa Management Workforce & Education: Addressing Methods to win the ‘War for Talents’ in Spa Management
Market Gaps, www.globalspaandwellnesssummit.org Positions, International Student Conference in Tourism
Gülmez, Z. (2012). Türkiye’de ve Dünya’da Sağlık Turizmi Research, 5-6 Mayıs 2014, Krems, Avusturya.
ve Çeşitleri: Sağlık Turizminin Ülkemizdeki Mevcut Sandıkçı, M. (2008). Termal Turizm İşletmelerinde Sağlık
Durumu ve Bazı Ülkelerle Kıyaslanması, (Yüksek Li- Beklentileri ve Müşteri Memnuniyeti, (Doktora Tezi),
sans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitü- Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
sü, İstanbul. Afyonkarahisar.
Hyppönen, P. (2008). IMPROVING PROFITABILITY OF Sarıçay, N. (2011). Sanus Per Aquam - Sudan Gelen Sağlık
THE ROYAL SPA: Development Plan for the Royal Spa “Spa”, İzmir Ticaret Odası Ae&Ge Bülteni, Temmuz
Department – Corinthia Grand Hotel Royal, (Yüksek 2011, s. 9-15.
Lisans Tezi), Finlandiya: Jyväskylä University of Applied Sheldon, P. J. ve Park, S. Y. (2008). Sustainable and Wellness
Sciences. Tourism: Governance and Entrepreneurship Issues, Acta
Karalar, S. (2010). Yöneticilerde Demografik Özelliklerin Turistica, 20 (2): 145-254
Liderlik İçin Yeterliği: İstanbul’daki Beş Yıldızlı Otel- Smith, R. A. (2008). Environmental Responsibility in the Spa
ler Üzerinde Bir Araştırma, (Yüksek Lisans Tezi), Trak- Industry: A Business Perspective, M. Cohen ve G. Bodeker
ya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. (Editörler), Understanding the Global Spa Industry –
Kimes, S. E. ve Singh, S. (2009). Spa Revenue Management, Spa Management, Oxford: Elsevier Publishing, s. 297-302.
Cornell Hospitality Quarterly, 50(1): 82-95. Şener, B. (2007). Modern Otel İşletmelerinde Yönetim ve
Koçel, T. (2005). İşletme Yöneticiliği. İstanbul: Arıkan Ba- Organizasyon. Ankara: Detay Yayıncılık.
sım Yayım Dağıtım. Tokol, T., Sabuncuoğlu, Z. (2003). İşletme. Bursa: Furkan Ofset.
Mirze, K. (2010). İşletme. İstanbul: Literatür Yayınları. Watt, M. ve Bayada; M. (2008). Environmental and Social
Montana, J. P., Charnov, H. B. (2008). Management. New Benchmarking, M. Cohen ve G. Bodeker (Editörler),
York, USA: Barron’s Educational Series. Understanding the Global Spa Industry – Spa
Mucuk, İ. (2005). Modern İşletmecilik. İstanbul: Türkmen Management, Oxford: Elsevier Publishing, s. 304-316.
Kitabevi. Weihrich, H., Koontz, H. (1993). Management: A Global
Oflaz, F. (2008). Termal Turizm Tesislerinin Geliştirilme- Perspective. New Jersey, USA: McGraw-Hill.
sine Yönelik Planlama Yaklaşımları Afyonkarahisar
Ömer Gecek Termal Turizm Merkezi Örneği, (Uzman-
lık Tezi), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletme-
ler Genel Müdürlüğü, Ankara.
Örücü, E. (2013). Moden İşletmecilik. Bursa: Dora Yayıncılık.
Özbek, T. (2011). Jeotermal Kaynaklarin Sağlık ve Termal
Turizmde Değerlendirilmesi, Jeofizik Bülteni, Sayı: 68,
Eylül-Aralık, s. 27-37.
Özbek, D. ve Özbek, T. (2008). Jeotermal Kaynakların Sağlık
ve Termal Turizme Entegrasyonu, Jeotermal Haber Bül-
teni, 2/3: 99-114.
Porritt, J. (2004). The World in Context: Beyond the Business
Case for Sustainable Development, HRH the Prince of
Wales Business & the Environment Programme, Univer-
sity of Cambridge Programme for Industry.
Ramos, A. ve Santos, R. (2007). The Quality and Innovation
in Thermal Tourism Destinations, XVI International
Tourism and Leisure Symposium, ESADE, Baecelona,
23 of May 2007.
Resmi Gazete, 22 Mart 2001, Sayı: 24350, Ek 5, s.52.
Robbins ve Coulter (2003). Management, 7th Edition, USA,
New Jersey: Prentice Hall.
6
Amaçlarımız
 Termal ve SPA kapsamında verilen hizmetlerle ilgili genel bigileri açıklaya-
bilecek,
 Termal ve SPA kapsamında uygulanan terapileri tanımlayabilecek,
 SPA’larda uygulanan geleneksel terapileri açıklayabilecek,
 Hareket eğitimi ve vücut zihin sağlığı uygulamalarını tanımlayabilecek,
 Cilt bakımını açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Terapi ve Tedavi • Masaj
• Balneoterapi • Hidroterapi
• Thalassoterapi • Cilt Bakımı

İçindekiler
• GİRİŞ
• TERMAL VE SPA TURİZMİ KAPSAMINDA
VERİLEN HİZMETLER
• TERMAL VE SPA TURİZMİNDE
TERAPİLER
Termal ve SPA Hizmetleri Termal ve SPA Uygulamaları • SPA’LARDA UYGULANAN GELENEKSEL
TERAPİLER
• HAREKET EĞİTİMİ VE VÜCUT ZİHİN
SAĞLIĞI UYGULAMALARI
• CİLT BAKIMI
Termal ve SPA Uygulamaları
GİRİŞ
Sağlık turizmi çeşitlerinden olan termal ve SPA turizmi, insanların mutlu olmalarını sağ-
lamasının yanında sağlıklarını koruyabilecekleri ve artırabilecekleri hizmetleri de sun-
maktadır. SPA turizmi, termal ve wellness turizmi gibi “koruyucu sağlık turizmi” kapsa-
mında, sağlık turizminin çatısı altında yer almaktadır. Termal turizm ise termal suların
tedavi edici özellikleri nedeniyle kür uygulamalarıyla tedavi edici sağlık hizmetleri sunar-
ken sağlığı koruyucu ve geliştirici özellikleri nedeniyle de koruyucu sağlık turizm kapsa-
mında değerlendirilmektedir.
Sağlıklı yaşama ve sağlıklı yaşlanma günümüzde bir yaşam tarzı hâlini almasıyla bir-
likte klasik tatil anlayışı olan deniz-kum-güneş tatillerindeki bedensel dinlenme, yerini
artık sağlığını koruma ve geliştirmeye doğru gelişim göstermektedir. Bu bağlamda, termal
ve SPA hizmetleri giderek uzun yaz tatillerinde ve kısa ya da uzatılmış hafta sonları şek-
linde geçirilen tatillerde sıklıkla alınan hizmetler hâline gelmiştir. Bunun yanı sıra, tatil
yapmanın temel amacı olarak da önem kazanmaya başlamıştır. Termal ve SPA amaçlı tatil
paketlerinde sunulan uygulamalar da giderek çeşitlenmekte ve önem kazanmaktadır.
Doğal termal su kullanımı bilinen en eski ve doğal tedavi kaynağıdır. Temal sular tari-
hin erken dönemlerinden beri kullanılmış, nesilden nesile ve kültürden kültüre aktarılarak
günümüze kadar gelmiştir. Bugün dünyanın hemen her yerinde termal ve SPA hizmetleri
içinde yer alan bu uygulamalar binlerce yıllık bir birikimin sonucu olarak ortaya çıkmış-
tır. Tarihsel süreçte termal ve SPA uygulamalarının gelişimi termal suların kullanımıyla
birlikte ortaya çıkmıştır. Bu nedenle SPA ve termal uygulamalarının alanı geniştir. Yakın
geçmişe kadar sadece ortaya çıktıkları bölgelerde bilinen bu uygulamalar ve gelenekler,
değişen yaşam şartları, sağlığın korunması ve sürdürülmesi konusunda farkındalığın art-
masıyla dünya geneline yayılmıştır.
Bu bölümde, termal ve SPA uygulamalarının hangi geleneklerden ortaya çıktığı ve gü-
nümüzde termal ve SPA’larda verilen uygulamalar ele alınacaktır.
TERMAL VE SPA TURİZMİ KAPSAMINDA VERİLEN HİZMETLER

Tarih boyunca insanlar, termal kaynakları yalnızca hastalıklardan korunmak amacıyla değil
mevcut sağlıklarını korumak amacıyla da kullanmışlardır. Bu kaynaklar termal sular, faydalı
bitkiler, çeşitli hastalıklara iyi gelen iklimler vb. şekilde binlerce yıldır insanlar tarafından kul-
lanılmıştır. Doğal termal suyun bilinen en eski ve doğal tedavi kaynağı olmasının yanı sıra, in-
sanların doğal tedavi yöntemlerini kullanmayı giderek daha fazla tercih etmeleri ve sağlıklarını
koruma isteklerinin artması termal turizm sektörüne olan talebi de artırmaktadır.
SPA kavramı insanların daha Zaman içerisinde ekonomik, siyasi ve toplumsal gelişmelere dayalı olarak insanların
sağlıklı bir yaşam için sulardan
ve bitki özlerinden yararlanmak yaşam tarzında meydana gelen değişiklikler, SPA’ların kullanım amaçlarında da farklılık-
istemesiyle ortaya çıkmıştır. Zaten lara neden olmuştur. Antik dönemlerden beri varolan ve termal turizmin bir parçası olan
“SPA” teriminin kökeni, Latincede
sudan gelen sağlık anlamındaki
SPA, termal suların sağlık, yenilenme, iyileşme amacıyla ve insanların sosyal hayatlarının
“Sanitas Per Aquam” cümlesinden bir parçası olarak kullanılmaktaydı. Zaman içerisinde yıkanma ritüelleri, çamur ve diğer
gelmektedir. doğal kaynakların kullanımı giderek yaygınlaşmış ve 21.yüzyıla gelindiğinde SPA’lar, gün-
lük yaşamdaki artan stres, değişen yaşam tarzı ve beklentiler, ekonomik, sosyal ve kültürel
değişimlerle birlikte dünyaya ayak uydurmaktadır. Bu hızlı değişim, SPA turizmini dünya
çapında önemli bir pazar hâline getirmiştir. Artık SPA’lar, insanların sağlığı koruma, geliştir-
me, fiziksel, ruhsal ve zihinsel bütünlüğünü sağlama misyonlarıyla hizmet vermektedirler.
Tarihsel süreçte değişen yaşam tarzları ve beklentiler nedeniyle değişim ve gelişim
gösteren SPA’lar, bugün birçok terapi, tedavi ve felsefeyi içinde barındırdıklarından kar-
maşık ve çeşitli bir yapıya sahiptirler. Bu çeşitlilik, farklı kültürlerde farklı isimlere sahip
olmalarına neden olmuştur. Hamam, banyo, bano, bath, terme, SPA, kupele vb. tüm isim-
ler farklı dillerde termal su bazlı spaları tarif etmektedirler (Ergüven, ss:21, 2013).
İngilizce bir sözcük olan SPA’nın Türkçe karşılığının kaplıca olması, Türkiye’de termal ve
Termal suların içerdikleri eriyik SPA kavramlarının iç içe geçmiş bir şekilde gelişmesine ve birbirine karıştırılmasına neden
maddelerin sonucunda bedensel
ve ruhsal birçok rahatsızlığın olmuştur. Termal ve SPA kavramları anlam ve içerik bakımdan benzerlik gösterse de, sunulan
tedavisinde kullanılabilmesi, hizmetler açısından birbirinden ayrılan yönleri vardır. Bu iki kavramın da sağlığı korumaya
termal turizmin, SPA’dan
farklı olarak kaybolan sağlığı yönelik hizmet sunumları vardır. Ancak termal turizmin, SPA’dan farklı olarak kür kapsamın-
yeniden kazanmaya yönelik kür da kaybolan sağlığı yeniden kazanmaya yönelik uygulamaları da mevcuttur. Çünkü termal
uygulamalarının da yapılmasını
sağlamaktadır.
sular içerdikleri eriyik maddelerin sonucunda bedensel ve ruhsal birçok rahatsızlığın teda-
visinde kullanılabilmektedir. Termal kaynaklar, insan vücudunun eski zindeliğine ve gücüne
kavuşmasını sağlamaktadır. Termal kaynakların tedavi amacıyla kullanınımı belirten kür ke-
limesi, Türk Dil Kurumunca ‘Tedavi etme, iyileştirme, şifa verme’ olarak tanımlanmaktadır.
Kaplıca kürü (tedavisi) geleneksel olarak balneolojik kaynaklar (termal ve mineralli sular, ça-
murlar, gazlar) ile bu kaynakların doğal olarak bulunduğu yerlerde (kaplıca ve ılıcalarda), ba-
zen iklimsel faktörlerle kombine yapılan tedavilerdir. Küratif elementleri nedeniyle doktorlar
başta romatizma ve artrit olmak üzere, infertiliteden göz yanmasına, cilt irritasyonlarından
hazım rahatsızlıklarına kadar ve daha birçok durum ve hastalıkların tedavisi için kaplıca kür
tedavisi reçete etmişlerdir. Bu kapsamında termal tesislerde uzman hekimlerce sunulan re-
habilitasyon hizmetleri ile tedavi etmeye yönelik çeşitli kür uygulamalarının yer alması onun
günümüzdeki SPA’larda sunulan hizmetlerden farkını ortaya koymaktadır. Termal turizm
kapsamında insanların sağlığına olumlu katkı sağlamak için hekim denetimi, gözetimi ve
belirli bir program dâhilinde; fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi, diyet uygula-
maları ile birlikte sunulan sağlık hizmetleri yer almaktadır. Termal suların modern tesislerde
tedavi ve rehabilitasyon amaçlı kullanımı Türkiye’de ve tüm dünyada giderek yaygınlaşması
termal turizmin bir sektör olarak gelişimini hızlandırmaktadır (Karagülle, ss:2, 2011).
Kaplıca kürü (tedavisi) geleneksel olarak balneolojik kaynaklar (termal ve mineralli sular,
çamurlu gazlar) ile bu kaynakların doğal olarak bulunduğu yerlerde (kaplıca ve ılıcalarda),
basen iklimsel faktörlerle kombine yapılan tedavilerdir.
Tablo 6.1 Kaplıca Tesisi: Hamam, Havuz, Özel Banyo ve İçme

Kaplıca Geleneksel Kullanım
Konaklama Tesisileri: Pansiyon, Otel, Devremülk
Uygulamalarındaki
Ortamlar Kaplıca Oteli
Kaplıca Kür Merkezi
Kaynak: Özbek, 2011. Tıbbi Bilimsel Kullanım
Kaplıca Kliniği
Rekreatif Alanlar
6. Ünite - Termal ve SPA Uygulamaları 143
Termal tesislerde konaklama, dinlenme, eğlence, spor hizmetleri ile 12-21 gün sürebi-
len kür uygulamaları tüm yıl boyunca verilebilmektedir. Termal tesislerin sağlığı koruma
ve geliştirme amacını içeren geleneksel kullanımında kişiler termal sulardan hamam, ha-
vuz, özel banyo alanlarında ve termal suyu içerek faydalanmaktadırlar. Tedavi olmak ama-
cıyla sunulan kür uygulamalarından yararlanılması termal suların tıbbi bilimsel kullanım
alanlarında gerçekleştirilmektedir (Tablo: 6.1).
Termal turizm, boş zaman faaliyeti olarak SPA ve wellness turizmi gibi sağlığı artırıcı
bir fonksiyona sahiptir. Bu durum, termal ve SPA hizmetlerinin turizmde giderek öne-
minin artırmasını ve SPA ünitesi olan konaklama tesis sayısının artmasını sağlamıştır.
Günümüzde termal turizmde, mütevazi havuz ve basit konaklama tesislerinin yerini lüks
kategorideki termal ve konaklama tesisleri almaya başlamıştır. Bu durum termal kaynak-
lara sahip olan, termal ve SPA hizmetlerinin tesis çevresindeki birçok cazibe unsuruyla
bütünleştirilerek çok dar bir çekim alanına sahip olan bölgelerin bile birer sağlık turizmi
destinasyonuna dönüşmesini sağlamıştır. Hatta termal ve SPA hizmeti sunan tesisler artık
tek başına bir çekim unsuru oluşturabilmektedirler.
SPA’larda verilen hizmetlerin içinde suların kullanımını gerektiren uygulamaların
yanı sıra vücut, zihin ve ruhun bir bütün hâlinde iyileştirilmesini hedefleyen uygulamalar
da yer almaktadır.
SPA’ların doğasındaki çeşitlilik nedeniyle ISPA 2007 yılında SPA’larda verilen hizmet-
ler için 10 adet farklı alan belirlemiştir. Bunlar (Redman ve Johnson, ss:16, 2008):
1. Sular,
2. Yemek, beslenme, diyet ve besinler,
3. Hareket, egzersiz ve fitness,
4. Dokunuş, masaj ve vücut çalışması,
5. Zihin/Beden/Ruh,
6. Estetik, cilt bakımı, doğal güzellik ürünleri,
7. Fiziksel alan, klimatoloji, küresel ekoloji,
8. Sosyal/Kültürel sanatlar ve değerler, SPA kültürü,
9. Yönetim, pazarlama ve uygulamalar,
10. Zaman, ritim ve döngülerdir.
İnsanların yaşam şeklindeki değişimlerle birlikte yeni ihtiyaçların ortaya çıkmasına
bağlı olarak SPA’ların verdiği hizmetler de değişime uğrayacaktır. Bu gelişmelere bağlı
olarak yeni uygulamalar ve işletme modellerinin ortaya çıkması da beklenmektedir. ISPA
2007 yılında SPA’larda verilen hizmetlerin 10 adet farklı alanı kapsamında SPA’larda ve-
rilen hizmetler ve içeriğindeki uygulamalar ise şöyle sıralanabilir (Redman ve Johnson,
ss:17, 2008):
Masaj: İsveç masajı, derin doku masajı, spor, iğne ile sıkma, refleksoloji, shi-atsu, Thai
ve sıcak taş masajı
Asya Vücut Terapisi: İğne ile sıkma, shiatsu, ashiatsu, refleksoloji, Tuina, Jin Shin Do,
Thai, Reiki, Kutupluluk
Hidroterapi: Balneoterapi, thalassoterapi, Watsu, İskoç Hortumu, Vichy duşu, İsviçre
duşu, sauna, buhar odası, hidroterapi banyosu
Vücut Terapisi: Çamurla sarma, bitki özüyle sarma, tuz terlemesi, deniz otuyla sarma,
lifle ovma, aromaterapiyle sarma
Yüz Maskeleri: Derin temizleme, yaşlanmayı engelleme, vitamin, oksijen, derideki le-
keleri temizleme
Fitness: Yoga, kişisel antrenman, tai chi, aerobik, hiking, meditasyon, fitness değerlen-
dirmesi veya analizi, Pilates
Salon uygulamaları: Manikür, pedikür, parafin uygulaması, saç kesimi
Yaşam Tarzı Dersleri: Çeşitli fitness uygulamaları, wellness, beslenme, stres atımı, iyi uyku
Enerji Çalışması: Kafatası masajı, Reiki, Polarity, çakra dengesi, kristal terapi, iyileşti-
rici dokunuş
TERMAL VE SPA TURİZMİ KAPSAMINDA TERAPİLER

Tedavi hizmeti yalnızca sağlık Terapi ve tedavi kelimeleri genellikle birbiriyle karıştırılmakta ve sıklıkla da birbirlerinin
hizmeti sunan kurumlar ve sağlık
hizmeti sunan (hekim, hemşire) yerine kullanılmaktadırlar. Türk Dil Kurumu sözlüğü’nde tedavi kelimesinin karşılığı ilaç
personel tarafından verilmektedir. vb. hastalığı iyileştirme olarak açıklanmaktadır. Yani sağlığı bozulmuş olan bireyi sağlık-
Kaplıca kürü düzenlenmesi almak
durumunda kalan hastalar uzman
lı duruma kavuşturmak için yapılan tıbbi işlemler bütünüdür. Sözlükte terapi kelimesi ise
doktor tarafından muayene edilir tedavi olarak açıklanmaktadır. Ancak özel tedavi şekillerine terapi adı verilirken tek başına
ve gerekli araştırmalar yapılarak ruhsal yolla tedavi şekline de terapi denilebilmektedir. Yani günümüzde terapi kavramı, fi-
tanı konur.
ziksel olarak iyi olma durumunun yanı sıra ruhsal ve sosyal olarak da iyi olmayı sağlamak
şeklinde kullanılmaktadır. Dolayısıyla, SPA’larda verilen hizmetler, doğal ürün ve kozmetik
ürünler kullanarak vücudun temizlenmesi ve bakımında görev alan, bu alanda ve/ veya yan
alanlarda eğitim almış SPA terapisti kişiler tarafından verilmektedir.
Hastalık şekline göre belirlenen kür (tedavi) programı uygulanır. Kür süresi yakla-
şık 14-21 gün kadardır. Hastanın kür programı bitince uygulayacağı kurallar ile tedavi
hakkında rapor verilir. Kaplıca tedavileri Sağlık Bakanlığından ruhsatlı kaplıcalarda (kür
merkezleri) yapılmalı ve geleneksel (kendi kendine tedavi) uygulamalarından kaçınılma-
lıdır. Kaplıcaların, günümüzde sağlık amaçlı olarak koruma (sağlığı koruma, sürdürme
ve genç kalma, yaşlanmanın yavaşlatılması, tedavi (kür uygulamaları, yaşam kalitesini ar-
tırıcı), rehabilitasyon, dinlenme, rekreasyon, eğlence ve sosyokültürel kullanım şekilleri
mevcuttur (Özbek, ss: 67, 2015).
Kaplıca tedavileri Sağlık Bakanlığından ruhsatlı kaplıcalarda (kür merkezleri) yapılmalı ve

geleneksel (kendi kendine tedavi) uygulamalarından kaçınılmalıdır.
Sağlığı korumaya yönelik termal SPA hizmetlerinde sunulan terapi yöntemlerinde ise herhangi bir tedavi söz konu-
ve SPA hizmetlerinde herhangi
bir tedavi söz konusu değildir.
su değildir. SPA hizmeti sunan tesislerde bireylerin kendilerini ruhen, bedenen ve sosyal
Termal ve SPA merkezlerinde yönden daha iyi hissetmelerini sağlayacak uygulamalar gerçekleştirilmektedir. SPA hiz-
mevcut olan terapiler kişilerin metlerini sunan tesislerin çoğunluğu da turistik işletmedir. Bu nedenle, SPA merkezle-
kendilerini ruhen, bedenen ve
sosyal yönden iyi hissetmelerini rinde gerçekleştirilen uygulamalar için kullanılan terapi kavramının, ruhsal, fiziksel hem
sağlayacak uygulamalar de sosyal yönden iyi olma durumunu sağlayan uygulamalar anlamında kullanılması daha
gerçekleştirilmektedir.
uygun olacaktır.
Hatta bu terapiler Almanya, İngiltere gibi ülkelerde hekimler tarafından hastalara öne-
rilebilmektedir (Tütüncü, ss:95, 2013). Termal turizmin sağlığı geri kazanma kapsamında
yer alan kür uygulamaları ile SPA’ların sağlığı korumaya yönelik uygulamaları birbirinden
farklıdır. Bu nedenle, terapi uygulamaları açıklanırken termal turizm kapsamında yer alan
kaplıca kürüne (tedavisine) özgü tedavi yöntemleri ile SPA’larda sağlığı korumaya yönelik
uygulamalar birbirinden ayrı olarak verilmektedir.
Hidroterapi
Hidroterapi suyun üç hâli olan katı , sıvı ve gaz şekilleriyle kullanımıdır. Hidroterapi, Yunan-
ca hydor (su) ve therapeia (terapi) kelimelerinden türemiştir. Hidroterapi uygulamalarında
sağlığı koruma ve hastalıkları tedavi etme amacıyla suyun üç hâli de kullanılmaktadır.
Hidroterapi kapsamındaki kür uygulamalarında hastaların ağrılarını hafifletmek ve fi-
ziksel rahatlık sağlamak amaçlanmaktadır. Başlıca hidroterapi yöntemleri; tam vücut veya
lokal ve oturma banyoları, buhar banyoları, sıcak veya soğuk kompres ve buz uygulamalarıdır
(Karagülle, ss:225, 2008). Hidroterapi kapsamında yer alan bazı kür yöntemleri şunlardır:
Girdaplı su, jakuziler ve sıcak su havuzu: Bu havuzlar vücuda masaj yapmak için püs-
kürtmeli suları kullanır. Bu havuzlar genellikle sakatlanan hastaların kas güçlerini geri ka-
zanmalarına ve eklem ve kas ağrılarının hafifletilmesine yardımcı olmak amacı ile fizyote- Hidoterapide sadece doğal kaynak
suları değil normal sular da
rapistler tarafından kullanılır. Bazı ebeler ve kadın doğum uzmanları da doğum ağrısının kullanılır. Termomineralli sular
hafifletilmesinde sıcak su havuzlarının kullanımını onaylar. ile yıkanmalar, duşlar, dökmeler
şeklindeki uygulamaların
Havuzlar ve Hubbard tankları: Fizyoterapistler ve rehabilitasyon uzmanları sakatla- yapılmasına ise termal hidroterapi
nan kişilerde kas gücünün tekrar geri kazandırılması için düşük etkili yöntem olarak su denir.
altı havuz egzersizlerini önerebilir. Ayrıca havuza daldırma yöntemi sırasında oluşan kal-
dırma gücü artrit (eklem iltihabı) gibi sağlık durumlarına bağlı ağrıların hafifletilmesine
yardımcı olur.
Hidoterapide asıl olan suyun hareketi sonucu ortaya çıkan insan vucudunun verdiği
olumlu tepkidir. Havuzda egzersiz yapmak, sıcak küvette rahatlamak ve maden suyunu iç-
mek, suda yıkanmak gibi suyun kullanıldığı her alanı kapsar. Hidoterapide suyun sıcaklığı
da önemli bir faktördür. Sıcak veya ılık su vücut sıcaklığını arttırır, gözenekleri açar, kan
dolaşımını hızlandırır gevşemeyi ve rahatlamayı sağlar. Serin veya soğuk su vücut ısısını
düşürür, gözenekleri kapar, kan dolaşımını düşürür, damarları sıkıştırır ve ödeme iyi gelir.
SPA’larda uygulanan çeşitli hidroterapi uygulamaları da mevcuttur (Redman ve John-
son, ss:242, 2008):
• İskoç Hortumu: Ayaklardan kafaya doğru vücudun belli bölgelerine hortumla
basınçlı su verilerek uygulanır. Vücutta kan dolaşımının hızlandırılmasını ve lenf
bezlerinin boşaltılmasını, stresten arınmayı sağlar.
• Vichy Duşu: Farklı basınç ve sıcaklıktaki suyun değişik duş başlıklarından akıtıla-
rak vücudun olumsuz enerjiden arınmasını sağlar ve dolaşımı hızlandırır. Bu uy-
gulamada kişi bir sedyeye uzanır ve yukarıdan suyun püskürtülmesiyle uygulanır.
Aroma ve bitki özleri de uygulama esnasında sıklıkla kullanılmaktadır.
• İsveç Duşu: Bu uygulamada kişi ayaktadır ve su duş aracılığıyla doğrudan kişinin
kafasına uygulanmaktadır. Su farklı hızlarda verilerek rahatlama ve canlanma sağ-
lanmaktadır.
• Hidroterapi Banyosu: Jakuzide olduğu gibi suyun alttan basınçlı şekilde verilme-
siyle rahatlama sağlanmasıdır.
• Yüzdürme Tankı: Çift kişilik bir yatak boyutundaki tankın 36 derece bir suyla dol-
durulup içine magnezyum sülfat koyulmasıyla vücudun uyuşturulmasıyla gerçek-
leştirilir. Vücudun rahatlaması, hücrelerin yenilenmesi ve iyileşmesinde çok etkili
olmaktadır.
• Sauna: Sauna sıcak hava banyosudur. Sauna, içinde terlenilen bir odadır. Saunada
terleme yoluyla vücuttan toksik maddelerin atılması ve derideki gözeneklerin temiz-
lenmesi sağlanmaktadır. Damarları genişleterek dolaşımı arttırır. Nabzı yükselterek
dokulara ulaşan oksijen miktarını arttırır. Saunada, sauna ısıtıcısı odanın içindedir,
sıcaklık en fazla 90 °C civarındadır, nem oranı %25 civarındadır. Saunalar, ısı yalıtımı
sağlanmış hava geçirimi yüksek ahşap malzemeden üretilmektedirler. Sauna döşe-
mesi için yürürken kaymayı önleyen malzemelerden yapılması da önemlidir.
• Fin Saunası ise klasik sauna ahşapları ile hazırlanan, sıcaklığı 90 - 110°C arasında,
nem oranı %10-25 arası olan kuru saunadır. Fin hamamlarında odun ateşinde taş
parçaları ısıtılır. Sıcaklık istenen dereceye ulaştığında duman odadan temizlenir ve
yıkanmak isteyenler girer. Yanan tahtaların odaya sinen kokusu temizlik töreninin
bir parçasıdır ve çoğu kişi kokuyu rahatlatıcı bulur.
Saunanın Faydaları:
• Sauna kalp, dolaşım ve sinir sistemini düzenler ve hızlandırır. Vücuttaki kan prote-
inlerinin sayısını artırır ve oksijenin hücrelere daha yoğun gitmesini sağlar.
• Deri tabakasının üst yüzeyinde sıcaklık 10 derece yükselirken deri alt tabakasının
altında da 1 derece artar böylece vücudu hastalıklara karşı koruyan antikor üretimi
de artarak bağışıklık sistemini güçlendirir.
• Kan damarları genişlediğinden kan akışı hızlanır. Vücut sıcaklığını deriyi soğuta-
rak sabit tutmaya çalışır. Deri terlemeyle ölü hücrelerden temizlenerek canlanır ve
yumuşak, pürüzsüz bir yüzeye sahip olur.
• Özellikle spor yapıldıktan sonra saunaya girilmesi kas ağrılarına sebep olan laktik
asidin terleme yoluyla atılmasını sağlar.
• Düzenli sauna banyoları solunum yollarının düzenli çalışmasına, vücudun dış et-
kilere karşı direncinin artmasına, bölgesel yağlanma ve selülit oluşumunun engel-
lenmesine katkıda bulunur (Estespa, 2016).
http://www.estespa.com/sauna.asp, 8.10.2016).
Saunada terleme sıcak hava yoluyla sağlanırken buhar odasında terleme, nem ile gerçekleş-
tirilmektedir.
√ Buhar Odası: Buhar odasında terleme, nem ile sağlanır. Buhar üreten bir sistem
olan buhar jeneratörüyle üretilen buharla banyo alınan odalardır. Buhar üreten jeneratör
odanın dışındadır. Buhar banyolarında sıcaklık saunadan daha düşüktür. Sıcaklık en fazla
45°C civarındadır. Nem oranı %100’e yakındır. Duvar ve tavanlarında seramikler kullanı-
labilir, tavanı eğimli zeminde kanal vardır. Buhar odasının faydaları:
• Terleme yoluyla vücut toksinlerden arınır ve terlemeyle vücut artıklarının % 30’a
varan miktarı vücuttan atılır.
• Buhar odasında çok terlenir ama saunadaki gibi ter deri yüzeyinde buharlaşmaz ve
kurumaz.
• Kaardiyovasküler sistem üzerinde uyarıcı etkisi vardır. Nabız artışı 15-20 dakikalık
bir seansta ortalama 75 vuruştan 100-150 vuruşa çıkar.
• Solunum sistemine büyük faydaları olduğu bilinmektedir. Buhar inhalasyonu, bo-
ğaz tahrişine, öksürüğün azalmasına, soğuk algınlığına, üst solunum yolu hastalık-
larının iyileşmesine yardımcı olur.
√ Türk Hamamı: Hamamların tarihi ilk çağlara kadar uzanmaktadır. Antik Yunan ve
Roma medeniyetleri, Selçuklular ve Osmanlılar Anadolu’nun hemen her yerinde hamam-
lar inşa etmişlerdir. Roma döneminde, görkemli mimari yapılar içinde banyo, spor ve kül-
tür kompleksleri olan Roma banyoları inşa edilmiştir. Roma medeniyetinde, toplumsal
yapının en önemli ögesi olan Roma hamamının temel mimari ögeleri ise şunlardır:
• Apoditeryum (Apoditerium): Türk hamamlarında giriş ve soyunmalık mekânın
karşılamaktadır. Camekân ismiyle de bilinen bu bölüm, müşterilerin yıkanmak
için hazırlandıkları bir bölümdür.
• Frigidaryum (Frigidarium): Roma hamamlarında, içinde yüzme havuzu da bulu-
nan soğuk bölümüdür. Frigidarium, Roma hamamlarına has özel bir bölümdür.
Roma hamamlarının Türk hamamları’ndan en önemli farkını bu mekân oluştur-
maktadır. Roma hamamlarında soğuk su havuzunun bulunduğu bu bölümde bü-
yük eğlencelerin tertiplendiği de bilinmektedir. Sıcak iklimlerde serinlemek ama-
cıyla kullanılan bu bölüm genellikle büyük boyutlarda inşa edilmiştir.
• Tepidaryum (Tepidarium): Tepidarium, Türk hamamlarında yer alan ılıklık
mekânını karşılamaktadır.
• Kaldaryum (Calidarium): Calidarium, hamamın en sıcak bölümüdür. Türk ha-
mamlarında sıcaklık mekânı olarak isimlendirmektedir.
• Hipocastum (Hypocaustum): Türk hamamlarında külhan adıyla bilinen bölümler-
dir. Hamamın ısıtma tertibatının bulunduğu bu bölümde; sıcak su haznesi, tüfeklik
(dumanın çıkmasını sağlayan baca) ve bakır kazan bulunmakladır.
• Sudatorium: Ocağa yakın inşa edilen terleme salonu “sudatorium”da, sıcaklık doğal
olarak daha yüksek olmaktaydı ve iç ortam nemi, mümkün olduğunca düşük tu-
tulmaya çalışılmaktaydı. (http://www.estespa.com/spa_sozluk/roma_termali.asp).
(Erişim tarihi: 10.11.2016).
Osmanlı ile Roma hamamını birbirinden ayıran farklılıklar vardır. Öncelikle Roma
hamamlarında sıcak ve soğuk su havuzları, buhar banyosu gibi alanlar da bulunurken
Osmanlı hamamında bulunmazdı. Romalılarda havuz önemli iken Osmanlılar havuzu,
İslamiyet akarsuda temizlenmeyi gerektirdiğinden sadece şifa amaçlı kaplıcalarda kullan-
maktaydı. Roma hamamlarının gerek açık gerekse kapalı alanlarının anıtsal boyutları, Os-
manlı hamamları için uygulanmamıştır. Roma hamamlarının döşemeleri, duvarları, tava-
nı mozaiklerle ve mermer kaplamalarla süslenmiştir. Roma hamamlarının önünde çeşitli
yarışmaların düzenlendiği palaestra denilen avlular ve yine bekleme yeri olarak yapılan
Atriumlar bulunmaktaydı (Timur, ss:175, 2016).
Türkler, Müslümanlığı kabul ettikten sonra Müslüman Arap hamam kültürüyle tanışmış-
lar ve zaman içerisinde Anadolu’ya gelen Türklerin beraberinde getirdikleri banyo geleneği,
Roma banyosu ve Arap hamam kültürünün etkisiyle Türk hamamı denilen bir banyo tipi
ortaya çıkmıştır. Hamam kelimesi de Arapçada ‘ısıtmak, sıcak olmak’ anlamına gelen ‘ha-
mam’ kökünden türetilmiştir. Bu hamamlar hem günlük hayatta sosyalleşme imkânı bulunan
mekânlar hem insanların temizlik amaçlı kullandığı yerler hem de çeşitli hastalıkların gideril-
mesi için sularından faydalandığı yerler olarak kullanılmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu’nda
önemli bir yeri olan hamamın kadın ve erkekler için ayrı ayrı banyo yaptıkları bölümleri
bulunmaktadır. Türk hamamları kubbeli ve dört yanı işlemeli duvarlarla çevrili yapısıyla sa-
dece temizlenmek için yıkanılan yer değil aynı zamanda toplumsal hayatın bir parçasıdır.
Hamamların sosyal ve kültürel özelliği hamamlarda düzenlenen gelin hamamı, damat ha-
mamı, asker hamamı gibi toplantıların gelişmesini sağlamıştır. Hamamlarda termal sıcak su
ya da soğuk kaynak suyu kullanılırdı. Doğal termal su bulunan bölgelerde ‘kaplıca (termal)
hamamları inşa edilir ve bu hamamlarda doğal sıcak termal su kullanılırdı. Klasik Türk ha-
mamında ise doğal soğuk kaynak suyu ısıtılırdı. Bu nedenle, klasik Türk hamamının sıcaklık
(hararet) kısmının ortasında yer alan göbek taşının yerini, kaplıca hamamlarında termal su
havuzları almıştır (Karagülle, ss:48, 2011). Göbek taşı hamamın ortasında yer alır ve kese ve
masaj yapmak için yapılmış ısıtmalı bir taştır. Özel bir mimari tarza sahip olan klasik Türk
hamam mimarisinin bölümleri ise şunlardır (Karagülle, 2011; SS: 49 Tütüncü, ss:114, 2013):
• Camegâh (Camekân): Osmanlı hamam mimarisinin en büyük yeri olan bu bölüm
geniş bir alandan ve bunun çevresinde bulunan küçük soyunma kabinlerinden
oluşmuştur. Hamamın giriş kısmından sonraki ilk bölümdür. Genellikle ortada
mermerden fıskiyeli bir havuz bulunur. Hamam seansından sonra burada şadır-
vanın yaydığı su sesi eşliğinde dinlenilir. Dört bir yanında taştan ya da ahşaptan
yapılmış bir seki üstünde sedir bulunmaktadır. Sedirlerin altında ayakkabı ve na-
lınları koymak için nişler (bölme) bulunur. Bu tip hamamlarda soyunma yerinin
kubbesi sıcaklık bölümünün kubbesine oranla daha büyüktür.
• Ilıklık (Soğukluk): Bu bölüm hararet ile camekân arasında yer alan bir ara bölüm- Türk hamamında erkekler
müşterilere ‘tellak’ ve kadın
dür. Hararete girerken ılık çıkışta ise soğuk geldiğinden hem ılıklık hem de soğuk- müşterilere de ‘Natır’ adı verilen
luk diye anılır. Ilıklık yerleri genellikle dikdörtgen mekânlardır. Hamamlarda sıcak görevliler, isterlerse kese, masaj
banyo alındıktan sonra, vücudun ılıktan soğuğa alıştırılmasını sağlayan ısısı çok yapabilmektedir.
yüksek olmayan bölümdür. Bu bölümün duvarları ve zemini de mermer kaplıdır.

Bu bölümde aşırı sıcaktan rahatsız olanlar ve hastalar yıkanmaktadır.
• Sıcaklık Yeri (Hararet): Bu bölüm hamamın en sıcak yeridir. Hamamların sıcaklık

bölümleri kubbeli yapılardır ve hararetin kubbesi camekân bölümüne göre daha
alçaktır. Kubbede yer alan fil gözleriyle gün ışığının içeri girmesi sağlanır. Sıcak-
lığın korunması amacıyla kubbenin kurşun ile kaplanması da oldukça sıklıkla gö-
rülen bir uygulamadır. Bu bölümün ortasında bulunan, mermer zeminden 45-50
cm yükseklikte göbek taşı bulunmaktadır. Geometrik yapıda olan göbek taşı masaj
yaptırmak, terlemek, ölü derinin yumuşaması amacıyla kullanılmaktadır. Harare-
tin duvar diplerinde duvar boyunca uzanan mermerden oturma yerleri ve bu otur-
ma yerlerinin üzerinde ise belirli aralıklarla yerleştirilmiş mermer kurnalar bulun-
maktadır. Kurnalara sıcak ve soğuk su akmakta, herkes kendine uygun sıcaklıkta
suyu ayarlayabilmektedir. Ayrıca bu bölümde küçük ve daha sıcak yıkanma yerleri
olan halvetler bulunmaktadır. Halvetler genellikle ortadaki geniş yere göre, daha
sıcaktır ve özel olarak yıkanmak isteyenler tarafından tercih edilmektedirler. Türk
hamamında erkekler müşterilere ‘tellak’ ve kadın müşterilere de ‘Natır’ adı verilen
görevliler, isterlerse kese, masaj yapabilmektedir.
• Külhan (ısıtma yeri): Hamamların ısıtma sistemlerinin bulunduğu yerlerdir. Önce-
leri hamamlarda kullanılacak kaynak suyu genelde kuyu ve artezyenle elde edilirdi.
Odun yakılarak kapalı ve geniş ocaklar vasıtasıyla ısıtılan hamamlar, bugün elektrik
enerjisi veya doğalgazla ısıtılmaktadır. Roma Dönemi’nde “Hypocaust”(aşağıdan
ısıtma) denilen ve yer döşemesinin altından geçip duvarların içerisinden devam
eden bir kanal vasıtasıyla ısıtılmaktaydı. Külhandaki ocağın üzerinde sıcak su
kazanı, kazanın üzerinde soğuk su deposu bulunmaktadır. Hamamın sıcaklık ye-
rinde bulunan göbek taşının altına kadar uzanan borulardan geçen sularla ortam
ısıtılmaya çalışılmaktadır. Külhanın dumanı da hamam duvarlarında yer alan ce-
hennem kanalları denen bacalardan dışarıya verilirdi. Böylece hamam duvarları da
ısıtılmış olurdu (Tütüncü, ss:115, 2013).
Hamamda gerçekleştirilen uygulamalar ise şunlardır:
• Cilt bakımı: Kese, özel bir cilt bakım uygulamasıdır ve hamamın vazgeçilmez bir
unsurudur. Türk hamamı geleneğinde vücudun terletilmesi ve ardından göbek taşı
üzerinde geçirilen süre sonunda vücuttaki ölü derinin yumuşaması sonunda kese
yapılarak cilt temizlemekte, zararlı hücrelerden vücudu arındırmaktadır. Bu uygu-
lama aynı zamanda derinin kan dolaşımını hızlandırarak derinin daha iyi beslen-
mesine yardımcı olmaktadır.
• Köpük Banyosu ve Masajı: Köpük banyosu, keseden sonra, kesenin faydalı etkileri-
ni tamamlamak ve vücudun daha iyi temizlenmesini sağlamak için yapılır. Köpük
masajı ise keseden sonra doğal ya da kokulu sabunlarla birlikte lif çuval yardımıyla
köpük oluşturularak yapılmaktadır. Vücudun temizlenmesinden sonra kasların da
rahatlamasını sağlar.
• Manipülasyon: Köpük masajı sırasında ya da sonrasında deneyimli tellaklarca ya-
pılan eklem ve kaslara uygulanan rahatlatıcı manevralardır.
• Hidroterapi ve Balneoterapi: Suyun hamamda yıkanma ve banyo şeklinde kullanıl-
masıdır (Karagülle, ss:50, 2011).
Sizce Türk hamamının insan sağlığına ne gibi faydaları vardır?

1
Türkiye’de kullanılan SPA ve Wellness merkezlerinde Türk hamamı vardır. Bu ne-
denle, SPA ve Wellness kavramlarının oluşumunda Türk hamamının etkisini görmek
mümkündür. SPA & Wellness mekânlarının oluşumları Türk hamamlarının iç mekân
özellikleri ile örtüşmektedir. Aralarındaki en büyük fark teknolojik donatılardır. Sanayi
Devrimi sonrası teknolojinin mimarinin içine girmesiyle, hacim tasarımlarında da deği-
şimler meydana gelmiştir. Türk hamamında bir arada olan kabul işlemlerinin ve soyun-
manın olduğu camegâh bölümünün SPA&Wellness mekânlarında kabul yeri ve ondan
sonra gelen soyunma bölümü olarak birbirinden ayrılmaktadır. Sıcaklık bölümü ise sau-
na, buhar odası gibi farklı sıcaklık ve nem oranlarına sahip odalar olarak yer almaktadır.
SPA bünyesinde hamam, sauna, buhar odası ayrı birer oda olarak hizmet vermektedir
(Apaydın, ss:210, 2009).
Hamama girmeden önce bütün takıların (altın, mücevher) ve gözlüklerin çıkarılması Balneoloji; yer altı, toprak,
gerekir çünkü metal, sıcakta ısınır ve deri kızarıklık ve iritasyona neden olabilir. Kontakt su ve iklim kaynaklı doğal
iyileştirici faktörlerin
lensler de göz iritasyonuna neden olabilceği için hamama girmeden önce çıkarılmalıdır. bilimi olarak tanımlanır.
Hamamdan önce yenen yemek dolaşım sistemi üzerinden bir gerginlik oluşturur. Bu ne- Balneoterapinin tıpta tedavi
için kullanılmasına balneoterapi
denle tok mideyle hamama girmek sağlık açısından sakıncalıdır. Hamama girmeden iki veya medikal balneoloji olarak
saat önce yeme ve içmeyi kesmek gerekir. Bunun yanında, boş bir mideyle de hamam adlandırılmaktadır.
ve banyo yapmak doğru değildir. Hamamda su kaybı oluşacağından bol sıvı tüketilmesi
gerekir. Kalp hastalarının, solunum yetmezliği bulunanların ve cilt hastalarının hamama
gitmeleri uygun değildir. Ayrıca, kişilerin kendilerini fiziksel olarak bitkin hissettiklerinde
de hamama girmeleri uygun olmaz. Çocukların ve yaşlıların hamama gitmeleri önerilme-
mektedir. Özellikle alkol alındığında hamama girmek tehlikeli olabilmektedir.
Balneoterapi
Balneoloji’nin sözlük anlamı banyo bilimidir. Balneoloji; yer altı, toprak, su ve iklim Balneoterapi, kaplıca suları
ile gerçekleştirilen belirli bir
kaynaklı doğal iyileştirici faktörlerin bilimi olarak tanımlanır. Balneoterapinin tıpta zaman aralığında ve kür tarzında
tedavi için kullanılmasına balneoterapi veya medikal balneoloji olarak adlandırılmak- gerçekleştirilen bir uyarı ve uyum
tadır. Balneoterapi, termal ve/veya mineralli suların, peloidlerin ve gazların, yöntem tedavisidir.
ve dozları belirlenmiş, banyo, paket, içme ve soluma uygulamaları şeklinde, düzenli

aralıklarla seri hâlde tekrarlanarak kullanılmasıyla, belirli bir zaman aralığında ve kür
tarzında gerçekleştirilen bir uyarı ve uyum tedavisidir (Karagülle, ss:1-21, 2002). Bal-
neoterapi hidroterapi yöntemlerinden biridir. Ancak hidroterapi yönteminde daha çok
su içinde yapılan egzersizlerdeki gibi aktif tedavi yöntemleri uygulanırken balneoterapi
de ise daha çok pasif tedavi yöntemleri uygulanır. Yani çamur paket uygulamaları, duş
uygulamaları, gaz banyoları vb. balneoterapi uygulamalarında hastanın aktif katılımı
beklenmez. Uluslararası kaplıcalar birliği sınıflamasına göre doğal sıcaklığı 20 dere-
cenin üzerinde olan sular termal su özelliğindedir. Hem doğal sıcaklığı 20 derecenin
üzerinde hem de içerisinde toplam 1 gram/litre mineral içeriyorsa ‘termomineralli su’
olarak adlandırılır (Toktaş, ss: 126, 2015). Balneoterapi, kaplıca suları ile gerçekleştiri-
len kür uygulamalarıdır. Bu nedenle balneoterapide kullanılacak bir suyun mineralli su
özelliğinde olması yani suların “şifalı su” kapsamına girebilmesi için 1 litresinde en az 1
gram mineral ve eşit değerlerde karbondioksit, hidrojen sülfür ve radon gazlarından en
az biri bulunması gerekmektedir.
Balneoterapi, banyo terapilerini içermektedir ve bu yöntemle sudaki bitki özleri, tuz
ve çeşitli maddelerin vücut tarafından emilmesi sağlanmaktadır. Banyo uygulamaları kas-
ları ve eklemleri rahatlatır, kan dolaşımını artırır, bağışıklık sistemini güçlendirir ve stresi
azaltır. Balneoterapide şifalı sular yani termal ve mineralli sular en yaygın olarak kullanıl-
sa da bunun yanı sıra doğal peloidler (çamurlar) ve gazlar da kaplıca tedavisinde kullanı-
lan diğer balneoterapatik unsurlardır. Buhar odası, jakuzi, Fin hamamı ve Türk hamamı
balneoterapi uygulamalarının gerçekleştirildiği mekânlar olarak da kullanılmaktadır.
Tablo 6.2 Banyo Uygulama Birimleri

Çağdaş Kaplıca Tesisi
Tedavi Bölümleri (Kür İçme Kürü Birimleri
Merkezi) İnhalasyon Birimleri
Balneoterapi
Paliodoterapi Birimleri
Kaynak: Özbek, 2015.
Telassoterapi Birimleri
Gaz Banyosu Birimleri
Mekanoterapi Birimleri
Tremoterapi Birimleri
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Hidroterapi Birimleri
Egzersiz Salonları Birimleri
Laboratuvar
Diyet Mutfağı
Destek Birimler Psikolojik Destek Birimi
Sağlık Eğitimi Birimi
Diğerleri
Balneoterapi yöntemleri vücut içine (internal) ya da vücut dışına (eksternal) uygula-

malar şeklinde gerçekleştirilir. Termomineralli su banyoları, gaz banyoları, duşlar ve pelo-
id (çamur) uygulamaları vücut dışına yapılan (eksternal) uygulamalar iken inhalasyonlar,
irrigasyonlar ve içme kürleri de vücut içine (internal) yapılan uygulamalardır.
Balneoterapi kapsamında yer alan kürler şunlardır (Karagülle, ss:9-14, 2011):
Banyo Kürleri
Termomineralli su banyosu, belli bir ısıdaki mineral şifalı suda bir süre kalınmasıyla ya-
pılan bir tekniktir. Mineral sularda yapılan banyolar ile suda bulunan bileşenler hastanın
vücuduna girerek tüm vücut veya vücudun bir bölgesi için faydalı olmaktadır. Banyo sü-
resi genellikle 20 dakikadır. Eksternal balneoterapi uygulamalarından biri olan banyolar
tremomineralli su banyosu vücudun suya giren kısmına göre dört farklı şekilde uygula-
nır. Bu banyo uygulamaları tam, dörte üç, yarım ve lokal banyoları şeklinde yapılmakta-
dır. Tam banyolarda kişinin omuzlara kadar su içine girmesi, dörte üç banyoda sekizinci
omurga hizasına kadar girmesi, yarım banyoda sekizinci kaburga hizasına kadar girmesi,
yarım banyoda göbek hizasına kadar olan kısmına kadar girmesi ve lokal banyo da sadece
ekstremitlerin (kol ve bacaklar) suya sokulması şeklinde uygulanır. (Toktaş, ss:126, 2015)
Termomineral su banyosu, su sıcaklığına göre hipotermal (34 °C altında), izotermal
(34-38 °C arasındaki), hipertermal (38 °C üzerinde) sularla yapılan uygulamalardır. Ülke-
mizde geleneksel kaplıca banyosu için daha çok hipertermal sular tercih edilir. Geleneksel
uygulamaların dışında bilimsel yöntemlerle uygulanan kaplıca banyosunda zaman, sıcak-
lık, haftalık süre ve toplam seans sayıları suyun çeşidine göre belirlenir. İlk uygulamada 10
dakika kadar sürerken diğer günler 20-25dk suda kalınacak şekilde günde bir kez banyo
alınır. Toplam seans sayısı 15-20 seans kadar ve oluşan bu tedavi bününe de kür adı verilir.
Termomineral su banyoları havuzlarda, sıra banyolarında ve küvetlerde uygulanabilmek-
tedir. Karbondioksitli, kükürtlü ve randomlu sularda gazlar sudan havaya karışacağından
uygulamalar küvette yapılır, havuzlarda yapılmaz. Ayrıca bu gazlar banyo odasındaki ha-
vadan solunum yoluyla da vücuda alınmış olur (Toktaş, ss:127, 2015). Havuzlarda kullanı-
lan su her hastadan sonra değiştirilmeli, usulüne uygun havuz temizliği yapıldıktan sonra
bir sonraki hastanın kullanımına sunulmalıdır.
Kaplıcalar Yönetmeliği’ne göre Balneoterapi uygulamalarını yerine getirebilmek için
gerekli olan banyo uygulama birimleri:
a) Termal tedavi havuz/havuzları
b) Sıra banyoları (küvetler)
c) Lokal banyo aygıtları (ekstremite, oturma banyoları vb.)
d) Tedavi duşları
e) Egzersiz havuzu
Kaplıcalar Yönetmeliği’ne göre kaplıca tesisinde bulunan balneoterapi birimleri aşağı-
daki özellikleri taşımalıdır.
• Tedavi havuzu birimi: Havuz, soyunma-giyinme dolapları, duş ve dinlenme
mekânlarından oluşur. Havuzun boyutları kullanıcı kapasitesine göre belirlenir.
Havuz zemin alanı kişi başına en az üç metrekare olacak şekilde düzenlenir. Havu-
zun derinliği en fazla net 150 santimetre olmalıdır. Havuz içine inen dolgu basa-
maklı merdiven bulunur, ayrıca merdiven kenarına ve havuz iç duvarına tutunma
kolları yapılır. Gerekirse havuz içine hasta indirmeye yarayan sabit veya hareketli
bir sistem kurulur. Havuzlarda su taşırma ve tahliyesini sağlayan sistemlerin bu-
lunması zorunludur. Havuz çevresinde devamlı su değişimini sağlayan su taşır-
ma olukları yer alır. Havuz suyu kullanıcı başına saatte 1500 mililitre yenilenecek
biçimde havuza verilir. Havuza girmeden duş ve ayak dezenfeksiyon kanalından
geçilmesi sağlanır. Havuzun doldurulmasında, havuz içinde hareketsiz su bölgele-
rinin oluşmasını önleyecek şekilde bir doldurma ve taşırma sistemi kullanılır.
• Sıra banyoları birimi: Banyo odasının alanı en az net 5 metrekare olmalıdır. Banyo
odasında ortaya çıkacak su buharı ile karbondioksitli veya kükürtlü su kullanılıyor
ise ortama salınacak gazların banyo odasından tahliyesi için yeterli havalandırma
düzeneği bulunmalıdır. Banyo odasında sadece tedavi amacına uygun banyo küveti
ve donanımı yer alır, tuvalet bulunmaz. Tedavide, karbondioksitli veya kükürtlü su
kullanılıyor ise bu tür suların tedavide kullanımı için özel olarak tasarlanmış küvetler
kullanılır. Küvetlerde kullanılan su her hastadan sonra değiştirilir, usulüne uygun
küvet temizliğinin yapılmasının ardından bir sonraki hastanın kullanımına sunulur.
İçme Kürleri
Mineralli sular ile kaplıcalarda ya da yaşanılan yerde yapılan içme kürleridir. İçme kürleri, İçme kürleri, doğal mineralli
doğal mineralli suların belirli bir sürede, gün boyu bölünmüş dozlarda ve belirli miktar- suların belirli bir sürede, gün
boyu bölünmüş dozlarda ve belirli
larda içilmesi ile yapılan içme kür programlarıdır. İçme kürlerinde günlük mineral gerek- miktarlarda içilmesi ile yapılan
siminin karşılanması, metabolik süreçlerin desteklenmesi, gastrointestinal sistem üzerine içme kür programlarıdır.
etki yapması amaçlanmaktadır. İçme kürleri günde toplam 700-2100ml, 3-4 kez genellikle
aç karnına, oda sıcaklığında (20-24 °C) alınır (Toktaş, ss:129, 2015).
İçme kürü biriminde, içme kürü için ayrılan mekânların büyüklüğü, kürden yararla-
nan hastaların sayısına göre belirlenir. İçmede; her hasta için ayrı tek kullanımlık, tercihen
kâğıt bardaklar kullanılır, kullanılan suya dezenfeksiyon amaçlı bir katkı maddesi eklene-
mez, kullanılacak su, içme yerine hijyenik koşullara dikkat edilerek doğrudan kaynaktan
ve bekletilmeden ulaştırılır (Kaplıcalar Yönetmeliği).
İnhalasyon (Soluma) Kürleri

İnternal balneoloteri uygulamalarından biridir. Termomineralli su aerosolleri ile yapılan İnhalasyon, şifalı suların sprey
hâline getirilerek solunum yoluyla
inhalasyon uygulamalarıdır. Şifalı suların sprey hâline getirilerek solunum yoluyla alındı- alındığı “soluma” yöntemidir.
ğı “soluma” yöntemidir. Soluma, mineralli su spreylerinin solunması yoluyla yapılan bal- Soluma, mineralli su spreylerinin
neolojik tedavi biçimidir. Uygulamada 28-31 °C sıcaklıktaki su damlacıklarının günde 2-3 solunması yoluyla yapılan
balneolojik tedavi biçimidir.
kez 10-20 dakika süreyle ağız ya da burundan solunum yoluyla alınır. Bazı kaplıcalarda ise
“inhalatoryum” adı verilen 22- 25 °C sıcaklıktaki özel salonlarda, yarım saatlik inhalasyon
uygulamaları yapılmaktadır (Toptaş, ss:130, 2015).
Kaplıca tesisinde bulunan inhalasyon kür birimleri;

a) Bireysel inhalatörler
b) İnhalasyon oda veya odaları
c) Toplu inhalasyon mekânları (inhalatoryum)
Peloidoterapi
Peloidoterapi, paloidlerin (şifalı Peloidoterapi, paloidlerin (şifalı çamurların) banyo, paket ve tampon şeklinde uygulama-
çamurların) banyo, paket ve
tampon şeklinde uygulamalarıdır. larıdır. Peloidoterapide kullanılan çamurun özelliği, su ve ısıyı kolaylıkla bırakmaması ve
vücuda geçişin yavaş yavaş olmasıdır. Çamur tedavileri, vücudun belli kısımlarının ça-
murla kaplanması sayesinde çamur içerisinde bulunan minerallerin ve bileşenlerin vü-
cuda alınması için yapılan uygulamalardır. Çamurun vücuda sürülerek uygulanmasına
‘paket uygulaması’ denilmektedir. Paket uygulamaları vücudun tümüne ya da lokal olarak
uygulanabilir (Toptaş, ss:135, 2015).
Kaplıca tesisinde bulunan peloidoterapi birimleri:
a) Peloid hazırlama birimi
b) Peloid banyo küvetleri
c) Peloid paket uygulamaları için odalar
Peloidoterapi birimlerinde, peloidler (çamur) tedavide kullanılmadan önce pelo-
id hazırlama biriminde içindeki yabancı maddelerden arınma, sterilizasyon, homoje-
nizasyon işlemlerinden geçirilir. Peloid hazırlama birimi peloidoterapinin uygulandığı
mekândan ayrı ancak bağlantılı bir mekânda kurulur. Peloidoterapi uygulamasının yapıl-
dığı odalarda uygulamadan çıkan hastaların yıkanması için duş bulunur.
Spalardaki peloterapi uygulamaları:
• Çamur Sarmaları ve Banyoları: Çamurun SPA tedavilerinde kullanıldığı uygula-
malara peloterapi adı verilmektedir. Çamur sarmaları ölü derinin ve derideki ar-
tıkların atılmasında etkili olmaktadır. Tebeşir, deniz çamuru, bataklık kömürü gibi
birçok çamur türü bulunmakla birlikte her tür çamur farklı faydalara sahiptir.
• Fango Sarması: Fango İtalyancada çamur anlamına gelmektedir. Fango sarması
yüksek mineralli bir çamur aracılığıyla vücudun arındırılması ve canlandırılması
amacıyla uygulanır. (Toptaş, ss:128, 2015)
Gaz Banyoları
Eksternal uygulamalardan biri olan gaz banyolarında özellikle karbondioksit gazıyla ban-
yo uygulanmaktadır. Ayrıca radon gazı ile de uygulanmaktadır. Hastaları karbondioksitli
su banyolarına alıştırmak için kullanılır.
Duşlar
Sıcaklığı 18-42 °C arasında değişen suyun basınçlı bir şekilde vücut yüzeyine tutulması
yoluyla uygulanır. Birkaç dakikadan 20 dakikaya kadar uygulanabilir. Suyun basınçla vü-
cuda tutulması masaj yöntemi olarak etki yapmaktadır. Farklı duş uygulamaları vardır.
• İsviçre duşu: Bir kabin içinde hastaya kabinin farklı yerlerinden vücudu çevreleye-
cek şekilde basınçlı su püskürtülmesi
• Wichy duşu: Hastaya yatarken üzerine 120 cm mesafeden yağmurlama tarzında su
dökülmesi
• İskoç duşu: Ayakta duran hastaya suyun 3-4 metre mesafeden yüksek basınçtaki
soğuk ve sıcak suyun belli sürelerle uygulanması (Toptaş, ss:128, 2015).
İrrigasyonlar
Özel geliştirilmiş aygıtlarla, mukozalı boşlukların termal ve mineralli sularla yıkanması
ile gerçekleştirilir. Oral duşlar, ağız ve diş eti hastalıklarında nazal hastalıklarda, mide ve
jenokolojik hastalıklarda uygulanabilmektedir. İrrigasyonlar, her gün ya da gün aşırı ara
ile 1-3 atmosfer basınç altında 10-30 dk süre ile uygulanır (Toptaş, ss: 130, 2015).
Klimaterapi
Klimaterapi, iklimsel faktörlerin sistematik kullanımıyla gerçekleştirilen bir tedavi yöntemidir. Klimaterapi sağlıklı iklim
ortamında bulunma, sağlıklı
İklimin, hastalıkların önlenmesi, tedavisi ve rehabilitasyonun da kullanımıdır. Kıyı ve kaplıca dinlenme, eğlenme ve iklimsel
bölgelerinin dışında dağlar, mağaralar, yaylalar vb. yerler klimatik kaynaklardır. Bu nedenle, faktörlerin belirli hastalıkların
insan sağlığına yararlı olan yerler deniz seviyesinden 800 m yükseklikten başlayarak 2000m’ye tedavisinde sistematik
kullanımıyla gerçekleştirilen
kadar olan yükseklik kuşağında yer alır. Deniz seviyesinden yükseldikçe nem oranı düşer, ba- tedavi yöntemi olarak
sınç ve oksijen değerleri azalmakta ve güneş ışınlarının etkisi artmaktadır. Bu durum insan tanımlanabilir.
bedeninin gücünü ve performansını yükseltmektedir (Tunç ve Saç, ss: 22, 1998). Klimaterapi
ve onun özel bir biçimi olan talassoterapide giderek kaplıca kürlerinin bağımsız bir yöntemi
olarak gelişmiştir. Klimaterapi sağlıklı iklim ortamında bulunma, sağlıklı dinlenme, eğlenme
ve iklimsel faktörlerin belirli hastalıkların tedavisinde sistematik kullanımıyla gerçekleştirilen
tedavi yöntemi olarak tanımlanabilir. Klimaterapi bütünsel bir kür programı çerçevesinde kul-
lanılmaktadır. Kaplıca kürünün faydalı olmadığı durumlarda klimaterapi uygulanmaz.
Tedavi amaçlı kullanılan klimaterapik kürler aşağıda kısaca özetlenmektedir (Karagül-
le, ss:18, 2002):
• Açık Hava Kürleri: Hasta açık havada bulunarak dinlendirilir. Özellikle hastanın
sürekli yatağa bağlı olduğu durumlarda kullanılır.
• Helioterapi ve Talassoterapi: Türkçede güneş banyosu da denilen, helioterapide hafif
giyinmiş hasta doğrudan güneş ışığında belirli sürelerde maruz bırakılır. Talassote-
rapi ise bu uygulamanın deniz banyoları ile kombinde edilerek uygulanmasıdır.
• Klimatik Arazi Kürleri: Klimaterapi egzersiz ve hareket tedavisi ile kombine edil-
mektedir. Burada, açık havada yürüyüşten, yoğun açık hava egzersizlerine kadar
çok çeşitli biçimlerde hareket tedavisi söz konusudur.
Thalassoterapi
Eski Yunancada “Thalasso” “deniz”, “terapi” “tedavi” anlamına gelmektedir. Talassoterapi, Thalassoterapi uygulamaları
deniz ve ikliminin kür tarzında uygulanmasıdır. Deniz ortamının yani deniz iklimi, güneş, mutlaka gerçek deniz suyu ile
uzman bir ekip tarafından ve
deniz suyu, deniz çamuru, deniz yosunu, deniz kumu ve denizden elde edilen bazı diğer temizlik koşullarına uygun olarak
maddelerin değişik yöntemlerle kombine kullanımıdır. Thalassoterapi Antik Yunancada yapılmalıdır.
deniz kelimesinden türetilmiştir. Eski çağlardan bu yana deniz suyu ve deniz ürünlerinin
vücut üzerinde olumlu etkilerinin olduğu düşünülmektedir. Thalassoterapide de deniz su-
yunun kullanımı esastır. Deniz suyu, içeriğinde bulunan eriyik mineral ve tuzlar nedeni
ile maden suyu niteliği taşımaktadır. Bu nedenle 1 litresinde 1 gram mineral+tuz bulunan
deniz suyu maden suyu olarak kabul edilmekte ve bu niteliğe sahip deniz suyunun sıcak-
lığı 20 °C nin üzerinde bulunmaktadır. Deniz suyu, ısıtılarak bu sıcaklık elde edildiğinde
‘sıcak maden suyu’ olarak tanımlanır ve ‘kaplıca suyu’ niteliği kazanır. Thalassoterapi uy-
gulamaları deniz suyu kullanılarak yapılan banyolar, duşlar, sarmalar gibi uygulamalardır.
Deniz suyunda bulunan magnezyum, potasyum, kalsiyum sülfat ve sodyum thalassoterapi
uygulamaları sırasında vücut tarafından emilir. Bu mineraller vücuttaki gözenekler için
çok faydalıdır. Bunlara ek olarak deniz havasının ve suyunun tersine iyonizasyonunun vü-
cutta enerjiyi arttıran serotonin (mutluluk) hormonunun salgılanmasına yardımcı olduğu
düşünülmektedir (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2016). Thalassoterapi uygulamaları mutlaka
gerçek deniz suyu ile uzman bir ekip tarafından ve temizlik koşullarına uygun olarak ya-
pılmalıdır. Deniz suyu kompozisyonuyla insanın kan plazması birbirine benzer elementler
içerdiğinden deniz suyu vücut ısısı kadar ısıtıldığında oligo element olarak isimlendiri-
len hayati elementlerin cilt tarafından emilimi daha da kolaylaşmaktadır. Bunun da kaslar
üstünde rahatlatıcı, kasılmaları hafifletici ve ağrı giderici tesirleri vardır. Talassoterapide
önerilen tedavi süresi 9-12 gündür ve bir haftadan az olması tavsiye edilmez. Her tür teda-
viden önce olduğu gibi talassoterapi almadan önce de genel bir doktor kontrolü yapılmalı
ve kişilerin ihtiyacına göre programlar oluşturulmalıdır (EsteSpa, 2016). Talassoterapinin,
çoğu zaman termal su terapisi, fizyoterapi veya SPA terapi uygulamalarıyla aynı olduğu
düşünülmektedir. Ancak termal su merkezlerinde hastalıkların tedavisi sırasındaki banyo,
duş, çamur ve yosun uygulamaları esnasında sadece kaynak sular kullanırken talassoterapi
kürleri için sadece deniz suyu kullanılmaktadır (Cirik, ss:47-49, 2005).
Thalassoterapi de deniz suyunun kullanımı gereklidir. Thalassoterapi uygulamaları deniz

suyu kullanılarak yapılan banyolar, duşlar sarmalar gibi uygulanmalıdır.
Thalassoterapi kür uygulamaları şu şekilde sıralanabilir (Timur, ss:180, 2016):

• Serbest deniz banyosu: Serbest deniz kürleri, sağlıklı insanların doktor denetimi
dışında deniz suyundan ve havasından yararlandığı uygulamalardır. Daha çok tatil
ve dinlenme amacı ile yapılan bu tür uygulamalardan sağlıklı bir sonuç alınabil-
mesi için dikkat edilmesi gereken bazı kurallar tavsiye edilmektedir. Serbest deniz
banyosu günde 2 kez yapılmalı ve en az 10 gün, normal olarak 21 günlük bir süreyi
kapsamalıdır. Deniz banyosu için su sıcaklıklarının 18-28 °C arasında, en uygun
sıcaklık değerleri ise 22-25 °C olmalıdır.
• Deniz suyu içme kürleri: Deniz suları ile soğuk ve sıcak içme kürleri de uygulan-
maktadır. İçme kürlerinde kullanılacak deniz suyunun, kıyısında kirlenme görülen
denizlerde 5-6 km açıktan ve 15-30 metre derinden alınması gerekmektedir. Dok-
tor denetiminde yapılan uygulamalarda içme kürlerinin süresi, sayısı ve su miktar-
ları doktor tarafından belirlenir.
• Deniz kaplıca kürleri: Kaplıca suları ile yapılan kür uygulamaları aynı kurallar ve
ölçüler çerçevesinde ısıtılmış deniz suyu ile de yapılmaktadır. Ancak deniz kaplı-
ca kürlerinde özellikle sıra banyo, havuz banyosu, sualtı masajı ve deniz çamuru
uygulamaları ile masaj ve beden eğitimi gibi bünye kuvvetlendirici uygulamalar
önem taşımaktadır. Doktor denetiminde yapılacak kapalı havuz kürlerinde gün/
banyo/kişi yöntemi uygulanarak, bir kişi için 30 dakika banyo ve 60 dakika dinlen-
me olarak toplam 1.5 saatlik bir süre öngörülmelidir. Serbest kürlerde ise bu süre
ziyaretçi eğilimlerine göre işletme tarafından belirlenmelidir.
• Deniz çamuru kürleri: Bu tür uygulamalar gel-git olayının etkili olduğu deniz kı-
yılarında oluşan organik-inorganik bileşime sahip deniz çamurunun ısıtılması ile
yapılır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2016).
Spalarda yaygın olarak kullanılan talassoterapi uygulamaları şu şekilde sıralanabilir:
• Talasso Pool: Thalasso havuzları, deniz suyunu kullanılarak vücudun ihtiyacı olan
doğal mineral tuzların vücuda yeniden kazandırılmasını sağlamak amaçlanmakta-
dır. Isıtılmış basınçlı deniz suyu ile dolu olan havuzda profesyonel jimnastik hoca-
sı ve fizyoterapist ile çeşitli hareketler yapılır. Bu uygulama kişinin kan dolaşımını
düzenlemek, ruh ve vücuda rahatlama sağlayarak stresten kurtulmak, zayıflamak,
toksinlerden kurtulmak, sindirim ve dolaşım sistemini düzenlemek, cildi güzelleştir-
mek gibi birçok fayda sağlar. Kas gücünün arttırılması, hamilelerin kolay bir doğuma
hazırlanmaları, kilo problemi olanların zayıflayabilmeleri için ideal bir yöntemdir.
• Afüzyon Duşu Masajı: Isıtılan deniz suyunun vücuda püskürtülemasiyle yapılan
masajdır. Kişi yüzüstü uzanır ve üstten fıskiye ile verilen deniz suyunun yarattığı
basınç gücü ile uygulanan bir masaj türüdür. Selülit giderici, doku düzenleyici, kan
dolaşımını hızlandırıcı, vücudun direncini arttırıcı, cilt pürüzsüzleştirip güzelleş-
tirici, metabolizmayı düzenleyici ve vücudu dinlendirici bir etki sağlar.
• Balneo: Özel küvetlerde 35°C - 38°C sıcaklıktaki deniz suyu kullanılarak vücuda masaj
yapılır. Su bilgisayarlı hava püskürtücüsü sayesinde vücuda uygulanır ve su basıncının
ayarı tedavinin gereksimine göre ayarlanır. Bu yöntemle, hidro masaj ile yosunların
vücudu mineralize eden, zayıflatan, dolaşım sistemini hızlandıran ve dengeleyen etkisi
bir araya getirilmiştir. Uygulamaya özel yağlar eklendiğinde yosunların etkisi, bakımın
niteliğine uygun olarak artar ve zayıflatma ve rahatlatma etkisi ortaya çıkar.
• Bacak Duşu: Basınç ayarlı fıskiye ile verilen deniz suyuyla yapılan bir masaj türü-
dür. Varislerde, eklem romatizmasında, adale ve eklem ağrılarında önerilir. Selülit
tedavisinde çok etkilidir. Ayrıca vücut direncini arttırır.
• Hidromasaj: 37 °C sıcaklıkta deniz suyu ile doldurulmuş bir küvette uygulanan su
masajıdır. Deniz suyundan gelen doğal mineraller ve suda oluşturulan hava kabar-
cıklarıyla hem kan dolaşımı hızlanır hem de vücuda rahatlama sağlanır.
• Peeling: Bu bakım vücudu ölü hücrelerden arındırmak için uygulanır. Cildin daya-
nıklılığını arttırdığı için, temizlenen ve yenilenen cilde uygulanacak bakımlar, ürün-
lerin cilt tarafından daha kolay emilmesine yardımcı olur ve cildi pürüzsüzleştirir.
• Body Wrap: Toz hâlindeki yosunun sıcak suyla karıştırılarak elde edilen harç ile
sarılması biçiminde uygulanır. Bu yöntem zayıflamada, dolaşım problemlerinde,
gevşek cilt dokularına ton kazandırmada, cilt yenilemede kullanır.
• Yosun Maskeleri: Deniz yosunu deniz suyundan 10 kat fazla oligo element içerir. Ça-
murlaştırılmış bir hamur durumunda 32 derece sıcaklıkta vücuda uygulandığında
elementler vücuda nüfuz ederek hücreleri uyarır ve bağışıklık sistemini kuvvetlen-
dirir. İnsan plazmasının özelliklerine sahip olan deniz yosunu, denizden vitamin ve
mineral açısından zengin besinleri emerler ve bunlar cilde temas ettiklerinde vücuda
nüfuz ederek vücudun nemlenmesini, arınmasını, beslenmesini ve dengelenmesi-
ni temin eder. Deniz yosununun gençleştirici özellikleri uzun zamandır bilinmekte
olup cilt hastalıkları ve kilo verdirici, vücutta kaybedilen mineralleri yenileyici, tok-
sin giderici, vücudun su dengesini sağlayıcı bir etkiye neden olur.
• Deniz Yosunu Sarması: Bu uygulamada kişi farklı deniz yosunlarıyla sarılır. Bu yo-
sunların içerdiği mineraller sayesinde vücuda negatif iyonizasyon yapılır ve vücu-
dun ihtiyacı olan mineralleri buradan alması sağlanır.
• Tuz Parlaklığı: Bu uygulamada kişinin vücudu deniz tuzu ve çeşitli aromalardan oluşan
bir yağ ile ovulur daha sonrasında kişi genelde Vichy duşu alır. Bu işlemler sonrasında
kişinin vücuduna çeşitli losyonlar sürülür. Bu uygulamayla ölü derinin vücuttan atıl-
ması ve derinin nemlendirilmesi sağlanır (Redman ve Johnson, ss:236-240, 2008).
Aromaterapi
Aromaterapi, temeli Çin ve Hindistan uygarlığına dayanan çok eski bir tedavi yöntemidir.
Aromatik esansları etken madde olarak kullanan terapi şeklidir. Yapraklar, çiçekler, ağaç ka-
bukları, meyveler, kökler, ağaç sıvıları gibi bitkisel kaynaklardan elde edilen yağların tedavi
ve rahatlama amacıyla kullanıldığı bir tekniktir. Aromaterapi tedavi amacıyla kullanıldığı
gibi estetik ve güzellik alanında sıklıkla kullanılmaktadır. Bu doğrultuda, aromaterapi yıllar-
dır estetik ve güzellik amacıyla kullanılan, temeli bitkisel tedaviye (Fitoterapi) dayanan ruh,
beden, zihin bakımı ve bütünlük etkisi sağlayan doğal bir yöntemdir. Aromalar yağ olarak
uygulanabildiği gibi aynı zamanda terapik etkinin artırılması amacıyla doğrudan bitki özleri
ve bitkilerin kendileri olarak da uygulanabilmektedir. Aromaterapi bitkilerden, yapraklar-
dan, kabuklardan, köklerden, tohumlardan ve çiçeklerden elde edilen yağların terapi amaçlı
kullanımı ile gerçekleştirilmektedir. Aromaterapide kullanılan yağlar, bitkilerin kök, çiçek
vs. bölümlerinden elde edilen saf uçucu yağlardır. Özellikle destekleyici terapi yöntemleri
arasında aromaterapinin önemli bir yeri vardır (Redman ve Johnson, ss:216, 2008).
SPA’larda aromaterapi çeşitli şekillerde uygulanmaktadır.
Aromaterapi Uygulama Yöntemleri

• Masaj Yoluyla: Aromaterapi masajı, masaj ve bitkilerden elde edilen bu yağların
birleşmesi ve bu yağların etkilerinin artırılması için uygulanan bir yöntemdir. Bu
yolla bitkilerden elde edilen bu yağlar masaj yapılarak vücutta emilmesi ve kan do-
laşımını hızlandırarak aromatik özlerin hücrelere ulaşmasını kolaylaştırmaktadır.
• Kompres Yoluyla: Su içerisine damlatılan birkaç damla ile sargı bezine alınan karı-
şım istenen bölgeye uygulanmaktadır.
• Teneffüs/Buğu Yoluyla: Kaynar su içerisine damlatılan aromatik yağın nefesle çe-
kilmesi ile uygulanmaktadır. Solunum yönteminde bitkilerden elde edilen yağların
solunması ve bu yolla vücuda olumlu etkiler sağlaması amaçlanmaktadır.
• Banyo Yoluyla: Banyo suyuna damlatılan aromatik yağın nefesle alınması, sıcağın
etkisiyle açılan gözeneklerden alınması veya dinlenme şeklinde uygulanmaktadır
(Çetin, ss:19, 2006).
SPA’larda vücuda uygulanan bazı aromaterapi yöntemleri:
• Lif ile Ovma: Bu uygulamada da kişinin vücudu çeşitli yağlar ve aromalarla kese-
lenmek suretiyle derinin yenilenmesi sağlanır.
• Bitki Özü Sarması: Bu uygulamada kişi bitki özleriyle ıslatılmış sıcak çarşaflara sa-
rılır ve alnına soğuk kompres koyulur. Bitki özleri kasları gevşetmeye, vücudu tok-
sinlerden arındırmaya ve cildi yumuşatmaya yardımcı olur. Kullanılan bitki özleri
uygulamanın amacına göre değişebilmektedir.
• Javanese Lulur: Bu uygulama “vücudun kaplanması” anlamına gelmektedir. Java
kültüründe 17. yüzyıldan itibaren gelinlere düğün öncesinde uygulanmaktadır.
Hindistan’a özgü çeşitli baharatlar, bitki özleri ve bitki köklerinin karışımıyla hazır-
lanan bir sünger yardımıyla yasemin yağından elde edilen bir macun kullanılarak
vücut kuruyken uygulanır.
• Aromaterapi Sarması: Bitki özleri katılmış suya bastırılan bezler vücuda sarılarak
uygulanır. Seçilen yağlar terapinin amacına göre değişir (Redman ve Johnson,
ss:218, 2008).
Tuz Terapisi (Haloterapi)

Tuz terapisi ayrıca “HALOTERAPİ” olarak bilinir. Tarih boyunca saf, rafine edilmemiş
kaya tuzunun akciğer derinliklerinde antibakteriyel ve antimikrobiyal faydaları olduğu
bilinmektedir. Son yıllarda tüm solunum hastaları ve doğal astım tedavisi için dünyadaki
tuz mağaralarına yapılan ziyaretler doğal tuz havasının iyileştirici özelliklerinden dolayı
artış göstermektedir. Tuz odası veya bazen tuz mağarası olarak da bilinen terapi özellik-
le egzamadan alerjiye oradan da astım arasında değişen solunum ve cilt sorunları çeken
kişiler için tasarlanmıştır. Klinik testlerde tuz terapisinin solunum ve cilt hastalıklarının
çeşitli belirtileri gidermede etkili olduğu kanıtlanmıştır.
Saf, rafine edilmemiş kaya tuzunun akciğer derinliklerinde antibakteriyel ve antimikrobi-

yal faydaları olduğu bilinmektedir.
Tamamen tuzla kaplı ortamda yaptırılan bu nefes egzersizleri solunum sorunu yüzün-
den tedavi olan hastaların iyileşme süreçlerini gözle görülebilir oranda hızlandırmakta-
dır. Bu mikroskobik tuz kristalleri ciğerlere derin olarak girdiğinde akciğer dokusunda
şişliği azaltarak, onları emer ve zararlı bakterileri ve alerjenleri nötralize eder. Sonuç ola-
rak astım, saman nezlesi, alerji, bronşit gibi ve diğer solunum yolu problemlerinde nefes
alınıp verilmesi daha kolay hâle gelir (Termal tedavi tesisleri, 2016).
Fizyoterapi
Fizyoterapi ve rehabilitasyon, hareket yetersizliğine yol açan hastalıklar, yaralanmalar ve
ağrılı durumlar sonrasında fonksiyonel durumun olabildiğince iyileştirilmesi ve devamı
için bilimsel kanıtlara dayalı değerlendirme, fizyoterapi ve rehabilitasyona özel tedavi yak-
laşımlarının uzman hekim veya fizyoterapistler tarafından uygulandığı bir bilim dalıdır.
Fizyoterapistler, fiziksel fonksiyonları ve günlük yaşam aktivitelerindeki bağımsızlık sevi-
yesini, ağrıyı değerlendirerek fizyoterapi programını planlayıp uygular.
Fizyoterapi ve rehabilitasyon, özel tedavi yaklaşımlarının uzman hekim veya fizyoterapist-

ler tarafından uygulandığı bir bilim dalıdır.
Fizik tedavi uygulamaları genellikle termal hizmet sunan otellerde, tedavi veya destekleyici
tedavi olarak gerçekleştirilmektedir. Bireyler çeşitli egzersizlerle, masajla, sıcak veya soğukla,
elektrik akımı veya ışın yöntemleri kullanılarak tedavi edilirler. Sıcak uygulama yöntemleri,
yüzeysel ısı veren yöntemler ve derin dokulara ısı veren yöntemler olarak ikiye ayrılır:
• Yüzeysel ısıveren yöntemler; infraruj lamba, elektrikli ısıtıcılar, sıcak su torbaları,
parafin banyosu, hidroterapi, nemli hava yöntemleridir. İnfraruj lamba ile ışık de-
ride ısı enerjisine dönüşür.
• Derin dokulara ısı veren yöntemler; mikro dalga, kısa dalga diatermi (derin dokunun
ısıtılması) ve ultrason (ses dalgalarının ısı enerjisine dönüşmesi) yöntemleridir.
Soğuk uygulama yöntemleri; soğuk paketler, spreyler, soğuk su ve kriyoterapi odala-
rıdır (Tütüncü, ss:104, 2013). Kriyoterapi, dondurma, kar ya da soğuk tedavisi olarak da
bilinir. Uygulanan bölgede hastalıklı dokuları yok etmek için doku harabiyetine neden
olarak etkisini gösterir.
Rehabilitasyon, kişinin doğuştan veya sonradan, herhangi bir nedenle oluşan kalıcı
veya geçici yetersizliklerinin, kaybedilmiş bazen de limitlenmiş olan fonksiyonel kapasi-
tesinin belirlenerek tedavi edilmesi, psikolojik sosyal ve mesleki açıdan da desteklenerek
günlük yaşamda bağımsız duruma gelmesini sağlamaktır. Balneoterapinin önemli bir un-
suru da rehabilitasyon ya da fizyoterapidir. Fizyoterapi kişiye özel fizyoterapi odasında
uygulanabileceği gibi, grup egzersizi olarak termal havuzda da uygulanabilir. Egzersizler
profesyonel rehabilitasyon uzmanlarının denetim ve gözetiminde yapılır. Amacı, hastanın
hareket yeteneğini doğal hâline döndürmek ya da en azından olabildiğince artırmaktır.
SPA’LARDA UYGULANAN GELENEKSEL TERAPİLER

Dünyanın birçok bölgesinde mevcut olan SPA terapileri, farklı kültürlerden, dinlerden ve
medikal bakış açılarından gelen insanlar tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmış ve ge-
lişerek ilerleme göstermiştir. Birçok SPA uygulaması köklerini bir yöreye ve/veya kültüre
ait olan halk geleneklerinden almaktadır. Bu teknikler ailede nesilden nesile veya çıraklık
eğitimi yoluyla aktarılmıştır. Bu uygulamalar bitki özlerinin kullanımı, sosyal ritüeller,
iyileştirici uygulamalar veya dinî uygulamaları içermektedir. Birçok modern SPA terapisi,
temellerini bir veya daha fazla gelenekten almıştır ve günümüzde birçok SPA’da bu terapi-
ler uygulanmaktadır (Redman ve Johnson, 2008).
Ayurveda
Ayur “hayat”, veda “bilgi, bilim” sözcüklerinin bileşimi olarak “hayat bilimi” olarak tanım-
lanmaktadır. Ayurveda, kökeni binlerce yıl öncesine dayanan, Hindistan kökenli eski bir
tıp sisteminden biridir. Ayurveda dünyanın en eski medikal sistemlerinden biri olarak ka-
bul edilmektedir. Ayurveda anlayışına göre sağlıklı bir bedene sahip olmak için fiziksel,
zihinsel ve sosyal yönden iyi durumda olmak gereklidir ve hepsi bir bütün olarak dengede
tutulmalı ve tedavi edilmelidir. Ayurvedanın amacı insan hayatını uzatmak, sağlığı en üst
noktaya çıkarmak ve hastalıkları vücuttan uzaklaştırmaktır. Günümüzdeki SPA felsefesinin
temelini oluşturmaktadır (Estespa, 2016) (www.estapa.com/spa-sozluk/ayurveda.asp).
Ayurvedanın bu bütünsel sağlık yaklaşımı vejetaryen diyeti, yoga, nefes egzersizleri,
meditasyon ve masaj uygulamalarını içermektedir. Ayurveda yaklaşımının dört temel bi-
leşeni bulunmaktadır (Redman ve Johnson, ss:214, 2008):
• Prana – Yaşam gücü veya enerjisi
• Çakra – Vücuttaki enerji merkezleri
• Beş element – Toprak, su, ateş, hava ve boşluk
• Üç Dosha – Vata (hava), pitta (ateş), kapha (su)
Ayurveda terapileri vücuttaki her beş duyuya hitap etmektedir: tat alma için bitki özle-
ri ile beslenme, dokunuş için masaj, yoga ve egzersiz; koku alma için aromaterapi; görme
için renk terapisi ve duyma için ses terapisi.
Masajlar
Masajın ilk bilinen uygulamalarının İÖ 3000’li yıllara Çin ve Hindistan’da yapıldığı bi-
linmektedir. O dönemden günümüze masaj tedavi etmek, rahatlamak ve gevşemek için
kullanılmaktadır. Masaj, vücut kasları üzerine kaydırıcı ürünler kullanılarak el veya aletle
yapılan, rahatlatıcı, gevşetici, kasları güçlendirici, fizyolojik ve psikolojik etkilere sahip
bilimsel uygulama metodudur. Masaj deri, deri altı dokusu, kaslar, iç organlar, metabo-
lizma, dolaşım ve lenf sistemlerinin mekanik ve sinirsel yolla tedavi amaçlı uyarılmasıdır.
Türk kültüründe masaj, hamam kültürü içerisinde keseleme, kol ve bacak germe bazen de
darbeleme şeklinde yapılmıştır. Masaj vücudun yumuşak dokularının bir amaç doğrultu-
sunda yönlendirilerek iyileştirme sanatıdır. Birçok kişi SPA konseptini masajla özdeşleş-
tirmektedir. Masajın SPA uygulamalarındaki rolü de göz ardı edilemeyecek düzeydedir.
Masaj vücudun yumuşak Dokunma ve hareketler masajın temel unsurlarıdır. Değişik vücut bölgelerine uygu-
dokularının bir amaç
doğrultusunda yönlendirilerek
lanan klasik masaj manipülasyonları deri altındaki sinir uçlarını uyararak omurilik üze-
iyileştirme sanatıdır. rinden ilgili bölgelere masajı ulaştırır. Bunun içindir ki masaj uygulamasında dokular,
uygulamanın yapılacağı bölge organları ve anatomik yapıları çok iyi bilinmelidir. Masaj
elamanın başarısı, alanında iyi bir eğitim almasına bağlıdır. Klasik masaj çeşitleri; din-
lendirme masajı, spor masajı, tedavi masajı ve estetik ve güzellik masajı olmak üzere dört
çeşitte incelenebilir (MEGEP, ss:4-7, 2011):
• Dinlendirme masajı, sağlıklı, herhangi bir tedavi programına katılmayan kişilere
gevşetme, rahatlatma amacıyla yapabileceğiniz masaj çeşididir.
• Spor masajı, sakatlıkları önlemek, kas gerginliklerini ve krampları gidermek, sa-
katlıkların giderilmesini sağlamak amacıyla gerçekleştirilmektedir.
• Tedavi masajı (Rehabilitasyon masajı); doktor kararı, kontrolü ve tavsiyesiyle
hastalara uygulanan masaj programıdır. Bu program hastalığın seyrine ve teda-
vi gerektiren uygulamaya göre elle, aletle veya elektrikli cihazlarla yapılmaktadır.
Hastalığın türüne ve tedavi alanının genişliğine göre masaj süresi 5- 25 dakika
arasındadır. Terapi seansları hastalığın yerine göre düzenlenmelidir. Fizik tedavi
ve rehabilitasyon merkezlerinde yapılan tedavi masajlarının reçetelerini mutlaka
uzman bir doktor yazmalıdır. Fizik tedavi merkezinde terapi yapan (fizyoterapist)
kişiler bu reçeteleri aynen uygulamak zorundadırlar. Doktorun kararı, hiçbir şekil-
de hastasıyla tartışılmamalı ve ayrıca bir reçete uygulanmamalıdır. Tedavi ve reha-
bilitasyon masajını alan uzmanları uygulayabilir.
• Estetik ve güzellik masajı; yüz, dekolte, boyun ve saç dipleri, el, ayak bakımı, selülit
ve doku sıkıştırma, dokuları canlandırma ve güçlendirme amaçlı yapılan masaj tü-
rüdür.
Bir masajın ne kadar süreceği uygulama sahasının büyüklüğüne göre planlanır. Genel
vücut masajı 40-60 dk. sürerken bölgesel uygulamalarda 15 – 20 dk. sürer. Yaşlılarda ve
çocuklarda hareketin hızı yavaşlar ve süre kısalır. Zayıf kişilerde masaj süresi kısalırken ki-
lolu kişilerde bu süre çoğalır. Tümörler ve anlaşılamayan kitleler üzerine, ağır kalp hastalı-
ğı seyreden kişilere, ateşli hastalıklarda, akut yaralanmalarda vb. masaj uygulanmamalıdır
(MEGEP, ss:11, 2011). Günümüzde uygulanan klasik masaj tekniklerinin temelinde aşa-
ğıda yer alan manipülasyon teknikleri yer alır bu nedenle tüm masaj tekniklerinin teme-
lini oluşturmaktadır. Masaj tekniklerinin uygulanışı sırasında kullanılan 7 temel yöntem
vardır (Benjamin ve Tappan, ss:41, 2005); Dokunuş, Ovma, Yoğurma, Sürtme, Titreşim,
Vurma, Eklem hareketleri.
Sizce bir kişiye masaj hangi durumlarda uygulanmaz?

2
Klasik masajla ilgili daha fazla bilgi edinmek için: http://www.megep.meb.gov.tr/mte_
program_modul_moduller_pdf/Klasik%20Masaj%20Teknikleri.pdf
Farklı ihtiyaçlara göre düzenlenen, farklı tekniklerde ve farklı materyallerin kullanıldı-

ğı birçok mesaj uygulaması bulunmaktadır. İyi bilinen bazı masaj çeşitlerinden şu şekilde
bahsedilebilir (Redman ve Johnson, ss:221, 2008):
Batı Merkezli Masaj Terapileri

• İsveç Masajı: Genellikle güne zinde başlamak, gündelik yorgunluklardan kurtul-
mak amacıyla yapılan dinlenme ve gevşemeyi sağlayan masaj türüdür. 5 temel
hareketten oluşur. Ellerle ritmik vuruşlar, sürtme, titreşim ve parmaklarla hafif
vuruşlar. Terapist nazik vuruş ve dokunuşlarla sinirleri gevşetmeye çalışır. İlk defa
SPAya gidenler için ideal bir masajdır. Yaklaşık 60 dk sürer.
• Derin Doku Masajı: Bu masajda manipülasyonların temposu düşük ancak hare-
ketin şiddeti fazladır. Vücudun toksin atmasını sağlar. Masaj sırasında sert bası
uygulanan kaslar üzerinde durularak vücudun dengesi sağlanmaya çalışılır. Bu
masaj kronik ağrılar, hareket kısıtlılığı, sürekli kas gerilmeleri, duruş bozuklukları,
kasılmalar, doku iltihabı gibi sorunların giderilmesinde etkilidir. Sakatlığın etkili
olduğu yerlerde derindeki kaslara odaklı olarak terapistin başparmağı veya dirse-
ğiyle yaptığı bir masajdır.
• Spor Masajı: Spor masajı etkinlik öncesinde veya sonrasında ya da antrenman sı-
rasında sakatlanmaları önlemek için sporculara uygulanan bir masajdır. Çalışma
sırasında aşırı yük binen kasları gevşetmek ve rahatlatmak için uygulanır. Spor
masajını klasik masajdan ayıran en önemli özellik ritm, süre ve bası miktarının
değişik olmasıdır. Kan dolaşımını aktive ederek, enerji veren besin maddelerinin
dokulara daha kolay ulaşmasını sağlar, sporcunun reaksiyon zamanını kısaltır, kas
sertlikleri ve krampların zararlı etkisinden korur, kalp ve dolaşım sisteminin işini
kolaylaştırır. Yapılan spor türüne göre farklı uygulamalar olabilir. Süre masaj uygu-
lanacak bölgeye göre değişir.
• Craniosacral (Kafatası) Terapisi: Kafatası masajı, terapistin masaj yapılan kişinin kafası-
nı tutarak vücuttaki kan akışını izlediği hareketlerden oluşur. Çeşitli hareketler yoluyla
merkezî sinir sisteminde meydana gelen akış bozukluklarının giderilmesini sağlar.
• Manual Lymphatic Drainage Terapisi: Bu masaj ile lenf sistemindeki atıkların temiz-
lenmesi sağlanır. Terapist lenf akışının olduğu noktalara akış yönünde nazik doku-
nuşlar uygulayarak damarların açılmasını ve atıkların rahatça atılmasını sağlar.
Asya Vücut Egzersizi ve Enerji Terapisi

Uzak Doğu kökenli masajlar, Batı tekniğinden çok beden-ruh-düşünce üçgenindeki uyumu
korumaya yönelik daha çok spirituel nitelikleri ağır basan uygulamalar olarak binlerce yıl
öncesinden günümüze ulaşmıştır. Özellikle kullanılan aromatik yağlar ile vücutta yaratılan
dokunma etkisine ek olarak koku ile de etkime yaratma düşüncesi ağırlık kazanmaktadır.
• Ayuverda masajı: Ayurveda masajı beden ve zihni bir bütün olarak ele alır. Bu ma-
saj uygulamasında bedenin kendini onarması, tazelemesi, yenilemesi, zihnin de
sakinleşip dinginleşmesi için beden sistemlerine gerekli yaşam enerjisi sağlanır.
Bedende birikmiş bütün olumsuz enerjiyi temizler, kaslardaki gerilimi rahatlatır,
bedeni güçlendirir, erken yaşlanmayı ve kırışıklıkların oluşumunu yavaşlatır. Kişi-
leri stresten uzaklaştırıp rahatlamasına, kaslardaki ağrıların azalmasına ve uykula-
rın düzenlenmesine yardımcı olan bir masaj türüdür.
• Acupressure (İğne ile sıkma): Bu metot Çinlilerin akupunktur uygulamasının bir ben-
zeridir. Terapist, basınç yapıldığında vücudun belli yerlerini uyaran noktalarına 3 ile
10 saniye arasında dairesel basınçlar uygulayarak ağrıların azaltılmasını sağlar.
• Shiatsu: Bu metot akupressure metodunun Japon versiyonudur ve akupunktur
noktalarını ve meridyenlerini uyarmak için uygulanmaktadır. Anlamı “parmak
baskısı”dır. Hizmeti sunan kişi “verici”, hizmeti alan (müşteri) kişi ise “alıcı”dır.
Shiatsu, verici tarafından önceden belirlenmiş vücuttaki stratejik noktalara basınç
uygulanması ile gerçekleşmektedir. Bu noktalara uygulanan basıncın amacı, zihin
ve beden arasındaki dengenin sağlanması ve sürdürülmesidir. Shiatsu genel olarak
sağlığın korunması ve hastalıkların önlenmesi amacıyla insan vücudunu güçlendi-
ren bir tekniktir. Vücudumuzda 12 meridyen vardır. Bu meridyenler temsil ettik-
leri organların isimleriyle anılmaktadır. Meridyenler boyunca gerçekleşen serbest
enerji akışı sağlığı korunması için enerji dengesini sağlamaktadır. Shiatsu, stresi
azaltmak için meridyenlerde bulunan dengesizlikleri ve enerji bloklarını ortadan
kaldırmak amacıyla dokunularak gerçekleştirilen bir yöntemdir. Shiatsu sayesinde
baş ağrısı, migren, yüksek tansiyon, astım, sindirim ve boşaltım sistemi rahatsız-
lıkları, depresyon gibi hastalıkların olumsuz etkileri azaltılabilmektedir (Ander-
son, ss:5-17, 2007).
• Ashiatsu: Shiatsu’dan farklı bir masajdır. İlk olarak Buda rahipleri uygulamışlar-
dır. Ashiatsu masajına adını veren ashiatsu kelime anlamında “ashi” ayak anlamına
gelir ve “atsu” basıncı demektir. Uygulanan germe ve baskı vücudun yoğun enerji
birikimi olan çakralarını açarak yeniden düzenler ve yapısal uyum teknikleri içerir.
Terapist, tavana asılı olan demirlere tutunarak, ayakları yardımıyla kaslara basınç
uygulayarak kasları gevşetir. Ayaklar ile yapılan Ashiatsu masajı denge ve iyi ayak
koordinasyonu gerektirir. Kişinin fiziksel, zihinsel, duygusal ve ruhsal bilincini ge-
liştirmek amaçlanır. Hasta, kemik ve kaslarda hemen etkilerini görecek, gençleşmiş
ve enerji dolu olduğunu hissedecektir.
Refleksoloji ayaklarda bedenin • Refleksoloji: Refleksolojinin amacı, shiatsu gibi zihin ve beden dengesini sağlamaktır.
tüm bölgelerine, organlarına ve
sistemlerine karşılık gelen refleks
Bu etki ile denge sağlanmak ve sağlık problemleri önlenmektir. Refleksoloji; eller,
noktaları olduğu ve bu noktaların ayaklar ve kulaklardaki noktalara uygulanan basınçla iç organların uyarıldığı, kan
beden anatomisinin aynası olduğu dolaşımının artırıldığı doğal bir yöntemdir. Ayrıca ayaklarda 7000’den fazla sinir
prensibine dayanan bir sanattır.
ucunun bulunması hem uygulanan basınçların etkili olmasını hem de vücudun
nevrolojik sistemi ile bağlantı kurulmasını sağlamaktadır. Refleksoloji ayaklarda be-
denin tüm bölgelerine, organlarına ve sistemlerine karşılık gelen refleks noktaları
olduğu ve bu noktaların beden anatomisinin aynası olduğu prensibine dayanan bir
sanattır. Özel el ve parmak teknikleriyle refleks noktalarına uygulanan baskı stresin
azalmasını sağlayarak, bedende fizyolojik değişikliklere yol açarak vücut fonksiyon-
larının normale dönmesi ile insana rahatlama hissi veren bir yöntemdir. Refleksoloji
için özellikle ayakların seçilmesinin diğer bir nedeni de gün boyunca yer çekiminin
etkisiyle toksinlerin birikme olasılığının daha fazla olduğu bölgeler olmasıdır. Do-
laşımın artırılarak özellikle ayaklarda yerleşmiş toksinlerin dağıtılması ve vücuttan
atılması sağlanabilmektedir. Uygulama hem sağ ayağa hem de sol ayağa uygulan-
maktadır. Her bir bölüm 20 dakika ile 60 dakika arasında sürebilmektedir. Masaj
yapan kişi ayağın tüm bölgelerine sistematik bir şekilde masaj uygulamasını gerçek-
leştirmektedir. Refleksoloji ile sinirsel sıkıntıların ortadan kalkması, dolaşımın geliş-
mesi, vücudun dengeye kavuşması sağlanmaktadır (Tütüncü, ss:130, 2013).
• Tui-Na: Tui-Na sözcüğü Çincede “it-kavra” anlamına gelmektedir. Tuina masa-
jı, Çin geleneksel tıbbında ‘akupunktur’ ve ‘bitkisel tıp’la birlikte gelişmiş eski bir
iyileştirme sanatıdır. Bu masajda baskı, hafif vuruş ve yoğurma hareketlerinden
yararlanılır. Tuina geleneksel Çin tıbbının bütünleyici bir parçasıdır. Bedenin aku-
punktur meridyen ve noktaları göz önüne alınarak uygulanan bir yöntemdir. Tui-
na masajında başparmak veya eklemle dokuya doğru derinlemesine tek bir basınç
uygulanır ve daha sonra durgun enerjileri yaymak için yüzeye dairesel hareketlerle
derhâl ovalama uygulanır. Bu bastırma ve ovalama terapisi, ihtiyacı olan organlarla
ilgili berlirli enerji meridyenleri ve sinir kanalları boyunca tekrarlanarak uygulanır.
Tui-na masajı, sinir dokularındaki toksinlerin açığa çıkartılıp atılmak üzere lenf
kanallarına boşaltılması konusunda etkilidir.
• Thai: İlk olarak Budist rahipler tarafından uygulanmıştır. Özellikle Tayland’da
yaygın olarak kullanılmaktadır. Thai masajının temel yapısını Hint Yoga ve Çin’in
geleneksel tıbbı oluşturmaktadır. Açma-germe, masaj hareketleri ve vücut hare-
ketleri ile vücudun enerji meridyenlerini serbest bırakma felsefesine dayanır. Thai
masajı, Uzak Doğu felsefesi ve bilgisi ışığında, tamamıyla doğal ve insan sağlığını
hem zihinsel hem de bedensel yönden iyileştirmeyi amaç edinen bir uygulamadır.
Vücuttaki enerji akış dengesini sağlamak için enerji kanalları üzerinde bulunan
noktalara baskı ve eklem esnekliği ve hareketliliğini sağlamak için pasif yoga hare-
ketlerini kapsamaktadır. Thai masajı kıyafetli bedene ve yer minderi üzerinde yapı-
lır. Masörler belli noktalara basıyı başparmakları, elleri ve ayaklarıyla uygulayarak
vücudun enerji akımını canlandırır ve müşterilerine esneme dâhil bazı hareketler
yaptırır. Thai masajı birçok yönüyle yogaya benzese de yogada gerekli olan hareket-
leri bireyin kendisi yaparken Thai masajında bir uygulatıcı sayesinde bu hareketler
yapılmaktadır. Thai masajının, bağışıklık sistemini güçlendirici, dolaşımı düzenle-
yici, ağrıyı hafifletme gibi etkileri vardır Thai masajı esnekliği artırır, stresi azaltır,
iç organları uyarır ve vücudun enerji sistemini dengeler (Mercati, ss:25, 1998).
• Reiki: Tam anlamıyla masaj olmamakla beraber, Reiki Tibet’te 2500 yıl önce ortaya
çıkmış bir iyileştirme tekniğidir. Reiki, tüm canlılarda bulunan “evrensel yaşam
enerjisi” anlamına gelen Japonca bir kelimedir. Reiki bir kişideki enerji akışını iyi-
leştirme amacıyla ellerle, temassız uygulamalar ve görselleştirme teknikleri kul-
lanan bir terapi türüdür. Reiki insanın kendini iyi hissetmesini sağlayan ve elle
uygulanan bir yöntemdir. Bu uygulamayı yalnızca reiki ustaları gerçekleştirebil-
mektedir. Bu ustalar, evrensel yaşam enerjisinin önündeki engelleri kaldırarak şifa
dağıtan kişiler olarak tanımlanırlar. Reiki uygulayıcıları fiziksel, duygusal ve ruh-
sal düzeyde enerji akışı problemlerini saptamak ve hafifletmek üzerine eğitimlidir.
Reikinin altında yatan temel görüş, vücudun sağlığının ve doğru fonksiyonunun
merkezinde bir enerji alanı olduğu ve bu enerjinin tıkanabileceği ya da zayıfla-
yabileceği belirli bir yol izlediğidir. Vücuttaki enerji akışı görüşü, aynı zamanda
Ayurveda ve geleneksel Çin tıbbının temel kavramıdır. Reiki uygulayıcıları herke-
sin evrensel enerjiye ulaşabileceğine ancak zaman içinde insanların çoğunun be-
denlerinin tıkanmış ve içlerindeki enerjinin zayıflamış olduğuna inanır. Bir reiki
uygulayıcısı bu tıkanıklıkları saptama konusunda eğitimlidir ve uygulayıcılar has-
tanın enerji akışını iyileştirmek için ellerini, düşüncelerini ve kendi enerji alanla-
rını kullanırlar. Bir reiki oturumu 60 dakika ile 90 dakika arasında sürmektedir.
Reiki ustası, ellerini kişinin başına doğru uzatarak enerji akışının sağlanmasını
gerçekleştirmektedir. Uygulayıcı, alıcının negatif enerjiden kurtulmasını sağlamak
amacıyla ellerini belirli alanlarda 10 ile 20 cm uzaklığa koyarak enerjiyi uzaklaş-
tırmaya çalışmaktadır. Reiki ile vücudun doğal dengesi sağlanarak kendi kendini
iyileştirme yeteneği desteklenmektedir. Hastaların kendi sağlıkları için sorumlu-
luk almaları ve iyileşmeyi istemeleri gerekir. Dahası bir reiki şifacısından enerji
aldığında hastalar enerjiyi geri vererek şifacının verdiğini bir şekilde telafi etmeye
istekli olmalıdır (Alternatif Terapi, 2016).
Diğer Masaj Teknikleri

• Lomi Lomi: Lomi lomi masajı Hawai’de ortaya çıkmıştır ve bireyleri iyileştirme özel-
liği olduğu düşünülen bir masaj tekniğidir. Hawai yerlileri lomi lomiyi bir masaj uy-
gulamasının yanında ruhun yeniden canlanmasını da sağladığını düşünmektedir.
Lomi lomi vücutta ritmik olarak avuç içi, parmaklar, eklem yerleri kullanılarak ger-
çekleştirilen bir tekniktir ve vücuttaki, sıkıntılı ve ağrılı bölgelere odaklanılmakta-
dır. Bu masajda dairesel başparmak darbeleri ritmik şekilde uygulanır. Daha yoğun
olarak kasların olduğu bölgelere, bilekten kuvvet alınarak yapılan uygulamadır. Bu
uygulamanın felsefesine göre enerjinin eklemlerde toplandığı ve bu eklemlere ger-
çekleştirilen döndürme hareketleriyle bu enerjinin açığa çıkacağı düşünülmektedir.
Gerçekleştirilen masaj ritmik hareketlerle ve kayganlaştırıcı bir madde kullanarak
uygulanmaktadır. Bu uygulama sırasında enerjinin açığa çıkması, vücudun rahatla-
ması ve yaşam enerjisinin akışı sağlanmaktadır (Tütüncü, ss:134, 2013).
• Aromaterapi: Bu masajda terapist çeşitli bitki özlerinden yapılan kokulu masaj
yağları kullanır. Bu masajda dikkat edilen, temponun düşük ve hareketlerin şid-
detinin hafif olmasıdır. Rahatlatıcı, gevşetici ve dinlendirici bir özelliğe sahip bir
masajdır. Bu masajda oluşan etki hem yapılan temas hem de uygulanan yağın kim-
yasal özelliği ile olmaktadır. Farkı amaçlar için elde edilmiş yağlar masaj yağları
ile belli oranlarda karıştırılarak uygulanmaktadır. Bu bitki özleri deri tarafından
emilerek derin bir rahatlama hissi verir. Öz yağlarla (esansiyel yağlar) yapılan ma-
saj, deri yüzeyini daha çok ısıtır ve yoğun kas, eklem ağrılarına ve zayıf dolaşım
bozukluklarına çok faydalı olmaktadır. Aromaterapi masajı, bu yağların emilim
yoluyla vücuda alınmasını hızlandırmakta ve daha hızlı bir şekilde kan dolaşımına
karışmasını sağlamaktadır. Yağların vücuda farklı şekillerde etkileri bulunmakta-
dır. Her bitkisel öz yağın kendine has işlevi vardır. Bazıları rahatlatırken bazıları
toksin attırır. Aromaterapi masajın rahatlatıcı etkisi ile öz yağların iyileştirici özel-
liklerini birleştirir. Bu yağlar tüm vücuda değişik masaj teknikleriyle uygulanır.
Aromaterapiden günümüzün stresli yaşamından kurtularak sağlıklı bir ruh, beden
ve zihin gücüne sahip olmak için faydalınabilir. Bu yağların bir arada kullanılması
daha etkili sonuçlar verebilirken bazı yağların bir arada kullanılması ise tehlike-
li olabilmektedir. Aromaterapi masajının, kan dolaşımını hızlandırması, ağrının
azaltılması ve bağışıklık sistemini güçlendirmesi, solunum ve sindirim sisteminin
düzenlenmesi gibi etkileri vardır. Aromatik öz yağların keyifli kokusu, duygusal
kaynaklı fiziksel sıkıntılar üzerinde de çok etkilidir. Öz yağlarla nefes rahatlatılabi-
lir, sakinleşme ve yavaşlama ile kişi kendini daha iyi hissedebilir.
• Sıcak Taş: Taş masajı, derin doku masajı sırasında ısıtılmış ya da soğutulmuş taşla-
rın (termoterapi) vücuda uygulanmasını içeren bir tür vücut çalışmasıdır. Masaj-
larda kullanılan taşlar genelde düz, pürüzsüz, bazalt (volkanik) taşlardır. Bu taşlar
yüksek miktarda demir içerdiği için sıcaklıklarını uzun süre korurlar. Terapistler
ılık taşları vücudun enerji merkezi olduğu düşünülen bölgelere koyularak enerji
akışının artırılmasını sağlarlar. Taş masajı, sırasında taşlar masaj uygulanan ki-
şilere hem sırtüstü hem de yüzüstü pozisyonda uygulanabilmektedir. Taş masajı
ağrılı kas ve yumuşak doku rahatsızlıklarını gidermek ve fiziksel-ruhsal dengeyi
sağlamak amacıyla uygulanmaktadır. Taş masajı, kan dolaşımını ve metabolizmayı
hızlandırır, vücudun bağışıklık sistemini güçlendirir (Trulock, ss:10-20, 2008).
• Lenf Drenaj Masajı: Lenf, vücudun sıvı dengesini sağlayan ve bakterileri yok eden
plazma benzeri bir sıvıdır. Lenf drenaj, lenf sisteminin uyarılmasıyla gerçekleştiri-
len bir masaj yöntemidir. Bu uygulama lenf sisteminin daha etkili ve verimli, ça-
lışmasını sağlayarak vücuttaki toksinlerden arınmayı sağlamaktadır. Bu masaj ile
normalde atılabilecek toksin miktarının on katı kadarı vücuttan atılabilmektedir.
Ancak uygulanması oldukça bilgi ve deneyim gerektiren bir tekniktir. Bunun nede-
ni, özellikle kanser gibi bazı hastalıkların vücutta yayılmasını hızlandırabilmektedir.
Lenf drenajın, bağışıklık sistemini geliştirmesi, ağrıların geçirilmesi, vücut denge-
sinin sağlanması gibi etkileri vardır. Bu teknik hem sağlıkla ilgili sıkıntılar yaşayan
bireylere hem de sağlıklı bireylere uygulanabilmektedir (Tütüncü, ss:132, 2013).
HAREKET EĞİTİMİ VE VÜCUT-ZİHİN SAĞLIĞI

Birçok SPA işletmesi yürüyüş, hiking, aerobik ve yüzme gibi geleneksel fitness aktiviteleri
imkânını vererek hareket eğitimiyle zihinsel, fiziksel ve ruhsal sağlığa kavuşmaya bütünsel
bir yaklaşım sergilemektedir. Hareket eğitiminde kullanılan teknikler şöyle sıralanabilir
(Redman ve Johnson, ss:227, 2008) :
• Pilates: Pilates veya fiziksel zihin yöntemi, Joseph Pilates tarafından kuvveti, esnek-
liği, dengeyi ve içsel farkındalığı geliştirmek için tasarlanan bir dizi mat (minder)
egzersizidir. Pilateste yer paspasları ve top gibi çeşitli ekipmanlar kullanılarak de-
rin abdominal kasların ve sırt kaslarının rahatlatılması sağlanır. Pilates egzersizleri
hem omurganın dayanıklılığını ve duruşunu iyileştirip hem de eklemlerin esnekli-
ğini arttırır. Bu sayede adaleleri uzatıp güçlendirmeye odaklanarak karın, sırt kas-
larını ve kalçaları kuvvetlendiren bu yöntem ilk zamanlarda fizik tedavi amacıyla
tercih edilirken zamanla ideal bir forma kavuşmak ve ince kalmak isteyen herkes
için çekici bir egzersiz hâline gelmiştir.
Sizce platesin insan sağlığı üzerindeki olumlu etkileri nelerdir?

3
• Yoga: Ayurvedic geleneğin bir parçasıdır. Fiziksel seviyede, asanalar denilen yoga
duruşları vücudu güçlendirmek, kuvvetlendirmek ve hizalamak için tasarlanmış-
tır. Bu duruşlar, omurganın esnek ve sağlıklı hâle getirilmesi ve tüm vücut sistem-
lerinin sağlıklı olması amacıyla bütün organlar, bezler ve dokulara kan akışını ar-
tırmak için yapılır. Zihinsel seviyede yoga zihni; sessizleştirmek, aydınlatmak ve
disipline etmek için nefes teknikleri ve meditasyon kullanır. Ancak uzmanlar, yo-
ganın bir din olmadığına, zihnin hedeflediği şekilde sağlıklı ve huzurlu yaşamanın
bir yolu olduğuna işaret eder.
• Tai Chi: Geleneksel Çin kültüründen ortaya çıkmıştır. Bu uygulamada yavaş, na-
zik, sürekli hareketler ve derin nefes alma uygulamaları esastır. Stresi azaltıp enerji
ve dayanıklılığı artırdığına inanılmaktadır. İlk aşamada bir savunma sporu olarak
ortaya çıkan Tai Chi daha sonraları sağlıklı bir yaşam biçimi adına egzersizler fark-
lılaştırılarak meditasyon yöntemine dönüştürülmüştür. Dünyanın birçok yerinde
okullarda ve fabrikalarda sabah sporu olarak yapılmaktadır. Araştırmalar sonucu
Tai Chi’nin faydaları bilimsel olarak ortaya konulmuştur. Bu süreç sonrasında Batı-
lı ülkelerde de yaygınlaşmıştır. Vücuttaki düzeni sağlamak, kan dolaşımını hızlan-
dırmak ve dingin bir vücut yapısı Tai Chi’nin başlıca faydalarıdır.
• Qigong: Bir başka Çin kültürü kökenli uygulamadır. Kişinin duruşu, nefes alış ve-
rişi ve zihinsel odaklanma yoluyla enerji dengesini sağlamaya yardımcı olur.
• Feldenkrais Metodu: Bu yöntem, nazik hareketleri, esneklik ve koordinasyon egzer-
sizlerini kullanarak zihin-vücut eğitimini sağlamayı içeren bir sistemdir. Feldenk-
rais yöntemi vücudun daha verimli ve daha rahat hareket etmesini ve çalışmasını
sağlayan bir eğitim sistemidir. Sinir sistemini yeniden eğitmeyi ve motor becerileri
geliştirmeyi amaçlar. Sistem daha çok eklemler ve zayıf noktalar üzerindeki baskıyı
gidermede ve vücudun tekrarlayan gerilim yaralanmalarından iyileşmesini sağla-
mada başarılı olmaktadır.
• Rolfing: Bu teknik miyofaskal ve yumuşak dokuları rahatlatacak hareketleri içeren
bir tekniktir. Yumuşak dokuların, kasların, tendonların ve bağların yapısal duruş
bozukluklarını düzeltmede kullanılır.
• Alexander Metodu: Bu teknik genelde duruş bozukluğu yaşamak istemeyen mü-
zisyen, şarkıcı ve aktör/aktrislerin kullandığı bir tekniktir. Teknik, boyun, kafa ve
omurga arasındaki ilişkilere odaklanır. Duruşun yeniden eğitimidir. Bedenlerimi-
zi, yapısına uygun kullanmayı öğrenmenin bir yoludur. Düzgün durmayı ve bedeni
doğru kullanmamızı sağlar (Timur, ss:189, 2016).
Cilt Bakımı
Cilde ve yüze yapılan uygulamalar temizleme, buharlama, soyma, çıkarma, masaj, terapi
ve nemlendirme aşamalarından oluşur. Yüz maskeleri müşterinin cilt tipine ve ihtiyaçla-
rına göre belirlenir. Cilt bakımında terapi şekli, içerik ve uygulama tekniğine göre çeşitli
uygulamalar mevcuttur. Bunlar (Redman ve Johnson, ss:240-244, 2008):
Terapi aracılığıyla;
• Derinlemesine Temizlik: Yüze uygulanan bir maske aracılıyla kapalı gözenekler açı-
lır, ölü hücrelerden arındırılır. Yüzde birikmiş fazla yağlar atılır. Yağlı ve sivilceye
yatkın ciltlere sıklıkla uygulanır.
• Saflaştırma: A ve C vitaminleri, havuç özü içeren maskelerdir. Bu maskeler sahada
çalışan kişiler için uygundur.
• Yaşlanma Karşıtı Bakım: Yaşlanma karşıtı bakım maskeleri alfa ve beta hidroksi
asitler ile C vitamini içerir. Kırışıklıkların giderilmesinde, cildin gerginleştirilme-
sinde kullanılır.
• Hidrasyon: Hidrasyon tüm cilt maskelerinin temel amacıdır. Hidrasyon uygulama-
sıyla vücudun daha fazla nem alması ve daha uzun süre nemlilik sağlanması için
cildin bazı elementleri emmesi sağlanır.
• Yatıştırma: Bu maskede çeşitli bitkiler ve mineraller ile tahriş olmuş hassas ciltlerin
iyileştirilmesi sağlanır.
İçerik aracılığıyla;
• Vitamin: Genelde A, C ve E vitaminleri içeren serumlar kullanılarak kırışıklıkların
azaltılması, kuru cildin nemlendirilmesi, gözaltı torbalarının şişliğinin giderilmesi
ve cildin güzelleştirilmesi sağlanır.
• Aromaterapi: Cilt bakımında cildin güzelliğinin ve sağlığının artırılması amacıyla bitki
özleri kullanılır. Bu özleri içeren yağlar aracılığıyla ciltte hücre yenilenmesi sağlanır.
• Peeling: Peeling, zaman içerisinde yüzeyi ölü deriler ile kaplanan ve bu nedenle cilt
sorunlarına neden olan derinin bu artıklardan temizlenmesi ve altta kalan sağlıklı,
güzel ve çekici cildi ortaya çıkarma işlemine denilmektedir.
• Kolajen: Kolajen vücudu bir arada tutan bir proteindir. Daha çok ciltte, kemiklerde
ve vücuttaki bağ dokusunda yer alır. Yapısal destek, güç ve elastikiyet sağlar (elastin
ile birlikte). Vücutta yer alan toplam protein miktarının yaklaşık %30’unu kolajen
oluşturmaktadır. Ancak yaşlandıkça kolajen üretimi azalır ve bu da cildin yapısal
bütünlüğünü azaltır. Sonuç olarak da ciltte sarkmalar, çizgiler ve kırışıklıklar oluş-
maya başlar. Vücutta, cildin orta tabakasında doğal olarak da bulunan kolajenler,
buzlukta dondurulmuş hâlde depo edilip vücutta stres, güneş ve çevresel kirlilikten
dolayı ortaya çıkan kırışıklıkları gidermek amacıyla enjekte edilirler.
Teknik olarak;
• Oksijen: Oksijen ve diğer besleyiciler, cildin kollajen seviyesini yükseltmek amacıy-
la yüze uygulanır. Gözeneklerin kapalı olması nedeniyle hava alamayan cildin hava
alması sağlanır.
• Mikrodermabrasyon: Bu uygulamada gözenekleri tıkayan küçük parçaların va-
kumla temizlenmesi sağlanır. Böylece cilt sakinleştirilir ve yeni hücre oluşumunun
yolu açılır.
• LED: LED uygulamasında cildin görünebilir ve kızılötesi ışınlarla hücre gelişimi ve
kollajen üretiminin artırılması sağlanır.
• Ayurvedic: Bu maske Ayurveda felsefesinin prensiplerini içermektedir. Meditas-
yon, bitki özlerinin kullanımı, nefes alma ve diyet yoluyla vücudun ve cildin doğal
dengesinin sağlanarak sağlıklı hâle gelmesi sağlanır.
• Taş: Bu uygulamada sıcak, ılık ve soğuk taşlar yüz ve boyun bölgesindeki kasların
gevşetilmesinde kullanılır. Kullanılan taşlar, bazalt, volkanik, nehir taşları, mermer
ve işlenmemiş değerli taşlardan oluşmaktadır.
• Cilt Bakımları: Sağlık ve güzellik birbirinden ayrılmaz iki faktördür. Güzel ve par-
lak görünen bir cilt insanın kendini temiz ve mutlu hissetmesini sağlar. Bu nedenle
cilt bakımı bir Wellness ürünüdür. Sağlıklı ve bakımlı bir cilt için, cildin ihtiyaçla-
rının saptanması, belli aralıklarda derinlemesine temizlenmesi ve uygun destekle-
yici maskelerin uygulanması gerekmektedir. Bu, cildin yıpranmasını ve yaşlanma-
sını geciktirir. Bazı cilt bakım türleri aşağıda verilmiştir:
• Temel Cilt Bakımı: Cildin derinlemesine temizlenerek cilt tipine ve gereksinimine
uygun olarak seçilen maskelerle canlandırılması biçiminde uygulanan temel bir
bakımdır.
• Özel Cilt Bakımı: Cildin derinlemesine temizlenerek cilt tipine ve gereksinimine Sağlıklı ve bakımlı bir cilt
uygun olarak seçilen maskelerle ve ampullerle uygulanan özel bir cilt bakımıdır. için, cildin ihtiyaçlarının
saptanması, belli aralıklarda
• Göz Çevresi Bakımı: Göz çevresindeki torbalanmaları ve yorgunluğu gideren derinlemesine temizlenmesi ve
maskenin özel rahatlatıcı etkisi ile gözler dinlenir ve yaşlılık etkileri azalır, göz uygun destekleyici maskelerin
uygulanması gerekmektedir.
çevresinin daha genç görünmesini sağlar.
• Dekolte Bakımı: Dekolte bölgesindeki cilt üzerinde günlük hayatın oluşturduğu
olumsuzlukları giderici, ölü deri dokusunu temizleyici maskelerin kullanıldığı
bir bakımdır. Yenileyici ve cildi gençleştirici özelliği vardır.
Profesyonel kişiler tarafndan uygulanan cilt bakımının cilde ne gibi faydaları vardır?
4
Özet
Termal ve SPA turizmi kapsamında verilen hizmetleri 1. Hidroterapi (suyun üç hâli olan katı, sıvı ve gaz şekilleriy-
1 açıklayabilmek le kullanımı) uygulamaları şu başlıklar altında toplanır;
SPA turizmi, termal ve wellness turizmi gibi “koruyucu a) Girdaplı su b) Jakuziler ve sıcak su havuzu c) Ha-
sağlık turizmi” kapsamında, sağlık turizminin çatısı al- vuzlar ve Hubbard tankları uygulamaları
tında yer almaktadır. Termal turizmi ise termal suların 2. Balneoterapi (kaplıca suları ile gerçekleştirilen belirli bir za-
tedavi edici özellikleri nedeniyle kür uygulamalarıyla man aralığında ve kür tarzında gerçekleştirilen bir uyarı ve
tedavi edici sağlık hizmetleri sunarken sağlığı koruyu- uyum tedavisi) uygulamaları şu başlıklar altında toplanır:
cu ve geliştirici özellikleri nedeniyle de koruyucu sağlık a) Banyo kürleri, b) İçme kürleri, c) İnhalasyon (Solu-
turizm kapsamında değerlendirilmektedir. ma) kürleri d) Peloidoterapi e) Gaz banyoları f) Duşlar
SPA kavramı insanların daha sağlıklı bir yaşam için g) İrrigasyonlar
sulardan ve bitki özlerinden yararlanmak istemesiyle 3. Klimaterapi (Klimaterapi, iklimsel faktörlerin siste-
ortaya çıkmıştır. Zaten “SPA” teriminin kökeni, La- matik kullanımıyla gerçekleştirilen bir tedavi yönte-
tincede sudan gelen sağlık anlamındaki “Sanitas Per mi) uygulamaları şu başlıklar altında toplanır; a) Açık
Aquam” cümlesinden gelmektedir. hava kürleri, b) Helioterapi ve Talassoterapi c) Klima-
İngilizce bir sözcük olan SPA’nın Türkçe karşılığının tik Arazi Kürleri
kaplıca olması, Türkiye’de termal ve SPA kavramları- 4. Thalassoterapi (Deniz ortamının yani deniz iklimi, gü-
nın iç içe geçmiş bir şekilde gelişmesine ve birbirine neş, deniz suyu, deniz çamuru, deniz yosunu, deniz
karıştırılmasına neden olmuştur. Termal ve SPA kav- kumu ve deniz den elde edilen bazı diğer maddelerin
ramları anlam ve içerik bakımdan benzerlik gösterse değişik yöntemlerle kombine kullanımı) uygulamaları
de sunulan hizmetler açısından birbirinden ayrılan şu başlıklar altında toplanır a) Serbest deniz banyosu b)
yönleri de vardır. Bu iki kavramın da sağlığı koruma- Deniz suyu içme kürleri c) Deniz kaplıca kürleri d) Deniz
ya yönelik hizmet sunumları vardır. Ancak termal tu- çamuru kürleri
rizmin, SPA’dan farklı olarak kür kapsamında kaybo- 5. Aromaterapi (Aromatik esansları etken madde olarak
lan sağlığı yeniden kazanmaya yönelik uygulamaları kullanan terapi şekli) uygulamaları şu başlıklar altın-
da mevcuttur. Çünkü termal sular içerdikleri eriyik da toplanır: a) Masaj yoluyla b) Kompres yoluyla c)
maddelerin sonucunda bedensel ve ruhsal birçok ra- Teneffüs/Buğu yoluyla d) Banyo yoluyla e)Tuz Terapi-
hatsızlığın tedavisinde kullanılabilmektedir. si (Haloterapi)
6. Tuz Terapisi ve Fizyoterapi
Termal ve SPA hizmetinde terapileri tanımlayabilmek
2
Özel tedavi şekillerine terapi adı verilirken tek başına SPAlarda uygulanan geleneksel terapileri açıklayabilmek
3
ruhsal yolla tedavi şekline de terapi denilebilmekte- SPA’larda uygulanan geleneksel terapiler uygulamaları
dir. Yani günümüzde terapi kavramı, fiziksel olarak iyi şu başlıklar altında toplanır: a) Ayurveda b) Masajlar
olma durumunun yanı sıra ruhsal ve sosyal olarak da (Batı Merkezli Masaj Terapileri Asya Vücut Egzersizi
iyi olmayı sağlamak şeklinde kullanılmaktadır. SPA ve Enerji Terapisi Diğer Masaj Teknikleri)
hizmetlerinde sunulan terapi yöntemlerinde ise her-
hangi bir tedavi söz konusu değildir. SPA hizmeti su- Hareket eğitimi ve vücut zihin sağlığı uyglamalarını ta-
nan tesislerde bireylerin kendilerini ruhen, bedenen 4 nımlayabilmek
ve sosyal yönden daha iyi hissetmelerini sağlayacak Hareket eğitimi ve vücut-zihin sağlığı kapsamında,
uygulamalar gerçekleştirilmektedir. SPA hizmetlerini Pilates,Yoga, Tai Chi, Qigong Feldenkrais Metodu,
sunan tesislerin çoğunluğu da turistik işletmedir. Bu Rolfing ve Alexander Metodu yer almaktadır.
nedenle, SPA merkezlerinde gerçekleştirilen uygula-
malar için kullanılan terapi kavramının, ruhsal, fizik- Cilt bakımını açıklayabilmek
5
sel hem de sosyal yönden iyi olma durumunu sağla- Cilde ve yüze yapılan uygulamalar temizleme, buhar-
yan uygulamalar anlamında kullanılması daha uygun lama, soyma çıkarma, masa terapi ve nemlendirme
olacaktır. aşamalarından oluur. Cilt bakımları, terapi, içerik,
Termal ve SPA turizmi kapsamında uygulanan terapi- teknik olarak yapılan uygulamalardır.
ler 8 başlık altında toplanabilir:
1. Aşağıdakilerden hangisi SPA’larda uygulanan hidrotera- 6. Yer paspasları ve top gibi çeşitli ekipmanlar kullanılarak
pi uygulamaları arasında yer almaz? derin abdominal kasların ve sırt kaslarının rahatlamasını
a. Sauna sağlayan hareket eğitiminde kullanılan teknik aşağıdakiler-
b. Çamurla sarma den hangisidir?
c. Buhar odaları a. Yoga
d. Vichy duşu b. Tai Chi
e. Hidroterapi banyosu c. Rolfing
d. Pilates
2. Suyun üç hâlinin sıvı, buz ve buhar olarak, sıcak veya e. Rolfing
soğuk uygulamalar şeklinde sağlığı koruma ve hastalıkları
tedavi etme amacıyla kullanılan terapi türü aşağıdakilerden 7. Aşağıdakilerden hangisi batı merkezli masaj terapileri
hangisidir? arasında yer almaz?
a. Hidroterapi a. Spor mesajı
b. Balneoterapi b. Derin doku masajı
c. Klimaterapi c. İsveç masajı
d. Thalassoterapi d. Miyofasyal masaj
e. Vücut terapileri e. Afüzyon duşu masajı
3. Aşağıdakilerden hangisi Roma hamamında yer alan bölüm- 8. Aşağıdakilerden hangisi hamamlarda gerçekleştirilen
lerin Türk hamamlarındaki karşılıklarından biri değildir? uygulamalardan biri değildir?
a. Tepidaryum – Ilıklık a. Manipülasyon
b. Kaldaryum – Sıcaklık yeri b. Cilt bakımı
c. Hipocastum – Külhan c. Köpük banyosu
d. Apoditeryum – Camegah d. Masaj
e. Frigidaryum – Terleme salonu e. Rolfing
4. Termal veya mineralli suların, peloidlerin ve gazların, 9. İklimsel faktörlerin sistematik kullanımıyla gerçekleştiri-
yöntem ve dozları belirlenmiş, banyo, paket, içme ve soluma len tedavi yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?
şeklinde düzenli aralıklarla kür tarzında gerçekleştirilen tera- a. Hidroterapi
pi türü aşağıdakilerden hangisidir? b. Balneoterapi
a. Hidroterapi c. Klimaterapi
b. Balneoterapi d. Thalassoterapi
c. Klimaterapi e. Helioterapi
d. Thalassoterapi
e. Helioterapi 10. Aşağıdakilerden hangisi cilt bakınmı uygulamalarından
biri değildir?
5. Deniz kıyı şeridinde ve tıbbi denetim kontrol altında ön- a. Peeling
leyici veya tedavi amacıyla uygulanan terapi yöntemine ne ad b. Kollajen
verilir? c. LED
a. Thalassoterapi d. Qigong
b. Helioterapi e. Hidrasyon
c. Hidroterapi
d. Balneoterapi
e. Klimaterapi
Yaşamın İçinden
MASÖR – MASÖZ EĞİTİM KURSU Sertifika öğretim programı sürecinde bireylerin tamamladı-
ALAN: GÜZELLİK ve CİLT BAKIM HİZMETLERİ ğı modüller, aldığı eğitimin tümü ve kazandıkları yeterlikler
MESLEK : MASÖR- MASÖZ belgelendirilir.
MESLEK SEVİYESİ : 3. SEVİYE Öğretim programının sonunda mesleğin yeterliklerini kaza-
MESLEK ELEMANI TANIMI nan bireylerin aldığı belgeler mevzuat doğrultusunda sertifi-
Üst kademedeki meslek elemanına bağlı olarak, hijyen ve kada değerlendirilir. Bireyler mesleğin düzeyine göre mesle-
sağlık kurallarına uygun bir şekilde, masaj uygulamasına ğinde sertifika alabilir.
ilişkin olan işlemleri, belirli bir süre içerisinde, kendi başına Bireyler gelecekte meslek değiştirmek veya mesleğin ilişkili
yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir. olduğu diğer mesleklere geçmek amacıyla eğitim almak ister-
GİRİŞ KOŞULLARI se, kazandığı yeterlikler değerlendirilecektir.
• Okuma yazma bilmek veya İlkokul mezunu olmak. Fark modüllerini tamamlayanlar ikinci bir meslekte kendini
• Mesleğin gerektirdiği işleri ve yeterlikleri yapacak beden- yetiştirebilecektir.
sel ve fiziksel özelliklere sahip olmak. Öğretim programından ayrılan bireyin kazandığı yeterlikler
İSTİHDAM ALANLARI belgelendirilerek istendiğinde diğer sertifika programlarında
• Masör/Masözün kazandıkları yeterlikler doğrultusunda; değerlendirilir.
• Güzellik salonları ve merkezlerinde, Mesleğin seviyesine ve yeterliklerine sahip olanlar sertifika
• Masaj salonları ve merkezlerinde, almaya hak kazanır ve ilgili iş yerlerinde çalışabilirler.
• Kaplıca ve banyo tesislerinde, YATAY VE DİKEY GEÇİŞLER
• SPA, thalosso terapi ve bakım merkezlerinde,spor mer- Mesleğe yönelik geniş tabanlı yeterlikler kazandırmak hedef-
kezleri ve salonlarında çalışabilirler. lenmiştir. Eğitimin sonunda, mesleğinde sertifika alan birey
EĞİTİM-ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI gerektirdiğinde fark eğitimi alarak diploma programını ta-
• Sektördeki işletmelerde eğitim verilmektedir. mamlayabilir. Meslekî eğitim alan veya bitirmiş olan birey;
• Programın uygulanabilmesi için Güzellik ve Cilt Bakım gerekli modülleri tamamlayarak alandaki diğer meslekler
Hizmetleri alanı standart donanımları ve mesleklerin ge- arasında geçiş yapabilir.
rektirdiği ekipmanlar sağlanmalıdır. EĞİTİM SÜRESİ
EĞİTİMCİLER Meslek programının toplam eğitim süresi 1000/608 saat ola-
• Programın uygulanmasında Güzellik ve Cilt Bakım Hiz- rak planlanmıştır. Eğitim süresinin okul, işletme ve bireysel
metleri alanında eğitim almış ve tercihen sektör deneyi- öğrenme için ayrılmış dağılımı,modüller ile ilgili açıklama-
mi olan, alan öğretmenleri görev almalıdır. larda belirtildiği gibi uygulanır.
• Programın uygulanmasında gerektiğinde Güzellik ve Cilt ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Bakım Hizmetleri alanında sektör deneyimi olan teknis- • Modüler öğretime yönelik olarak bireysel öğrenme yön-
yen ve meslek elemanlarından yararlanılabilir. tem ve teknikleri uygulanır.
• Usta öğretici ; bu programla ilgili modül ve yeterlikleri • Eğitimciler bireylere rehberlik eder.
almış olmalıdır. • Bireyler kendi kendine öğrenmeye teşvik edilir.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME • Bireylerin aktif olması sağlanır.
• Bireylerin, çeşitli ölçme araçları kullanılarak; • Bireyler araştırmaya yönlendirilir.
• Modüllerin sonunda kazandığı yeterlikler ölçülecektir. • Bireyler kendi kendilerini değerlendirebilir.
• Modüller ile kazandıkları bilgi, beceri ve tavırları ölçüle- • Bireylere meslekî yeterlik kazandırmaya yönelik yöntem
cektir. ve teknikler uygulanır.
• Ölçme sonuçları program sonunda değerlendirilecektir. İŞ BİRLİĞİ YAPILACAK KURUM VE KURULUŞLAR
• Eğitim kurumunda, işletmede ve kendi kendilerine yap- Bireyler, programın gerektirdiği öğretim faaliyetleri, istih-
tıkları tüm öğrenim faaliyetleri değerlendirilecektir. dam olanakları ve planlama konularında, çevredeki üniversi-
BELGELENDİRME teler, sivil toplum örgütleri, Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri
Sertifika programlarında; meslek elemanlarının sahip oldu- alanında çalışan firmalar, ilgili meslek odaları ve öğrencinin
ğu yeterlikleri kazandırmaya yönelik eğitim ve öğretim ve- çevrede konuyla ilgili olarak iletişim kurabileceği araştırma,
rilir. Bu programlarda mesleğin yeterliklerine sahip meslek gözlem ve uygulama yapabileceği her türlü kurum ve kuru-
elemanları yetiştirmek amaçlanmaktadır. luşlar meslek elemanları ile iş birliği yapılarak yönlendirilir.
ÖĞRENCİ/KURSİYER KAZANIMLARI • Modül ve yeterlikler programdaki uygulama sırasına
• Programın sonunda mesleğe yönelik olarak öğrenci/kur- göre alınacaktır.
siyer; • Programda yer alan modül ve yeterliklerin uygulama sı-
• Mesleğin ait olduğu alandaki temel bilgi ve becerileri ka- rası zümre kararı ile belirlenir.
zanabilecektir. NOT: Masör-Masöz Programı yeterlikler tablosu ve modül-
• Alanın gerektirdiği temel yeterliklere sahip olabilecektir. leri aşağıda verilmiştir.
• Mesleğin gerektirdiği işleri yapabilecektir. YETERLİK VE MODÜL TABLOSU MODÜLLER
• Mesleğin gerektirdiği özel mesleki yeterlikleri kazanabi- Anatomi, Fizyoloji, Kişisel hazırlık ve Hijyen, Salon Hazırlı-
lecektir. ğı ve Hijyeni, Müşteri Karşılama ve Uğurlama, Klasik Masaj
• Öğrenci/Kursiyer merkezli daha aktif ve kendi hızına Teknikleri,Dekolte ve Yüz Masajı, Cilt Bakımı Kozmetikle-
göre öğrenme olanağı tanıyan kazanımlara sahip olabile- ri, Vücut Bakımı Kozmetikleri, Vücut Masajı, Lenf Drenaj
cektir. Masajı, Aroma Terapi Masajı, Taş masajı, Ayurveda masajı,
EĞİTİM-ÖĞRETİM FAALİYETLERİ Refleksoloji masajı, Shiatsu masajı, Thai masajı, Modern SPA
Sertifika programında yer alan modüllerde öngörülen eğitim bakımları, Thallasso bakımları, Otantik SPA bakımları, Ter-
öğretim uygulamaları yapılır. mal bakımlar
MESLEKİ GELİŞİM MODÜLLERİ
Öğrenci/kursiyerin yaşam boyu kullanabileceği ve mesleki Kaynak: MSM Eğitim Kurumları. 1.12.2016 tarihinde
gelişmesine yararlı olabilecek, üretken, bilim ve teknoloji http://www.msmegitim.com/sertifika-egitimleri/masor-
üretimine yatkın, beceri düzeyi yüksek olarak yetiştirilmesi, masoz-egitim-kursu/ internet sitesinden alınmıştır.
iyi ilişkiler kurabilmesi, işe uyum sağlayabilmesi gibi genel
bilgi ve becerilerin kazandırıldığı modüllerdir. Bu modül-
ler ile öğrenci/kursiyerlere ulusal ve uluslararası iş gücün-
den beklenen yeterlikleri kazandırmak amaçlanmaktadır.
Meslekî Gelişim modül tablosundan, çevrenin istihdam
durumu, öğrenci/kursiyerlerin hazır bulunuşluk düzeyi göz
önüne alınarak modüller seçilecek ve yeterlik tablosunda
yer alan süreye ilave edilecektir. Dördüncü seviye meslek Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
elemanları, bütün Mesleki Gelişim modüllerini tamamlamış 1. b Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Turizmi Kapsa-
olacaklardır. Meslekî gelişim modülleri programlardan ba- mında Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
ğımsız olarak da kullanılabilecektir. 2. a Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Turizmi Kapsa-
KAZANDIRILAN YETERLİKLER DERSİN MODÜLLERİ mında Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Sosyal Hayatta İletişim, İş Hayatında İletişim,Diksiyon, Ki- 3. e Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Turizmi Kapsa-
şisel Gelişim, Girişimcilik, Çevre Koruma, Meslek Etiği,İş mında Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Organizasyonu, İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı, Araştırma Tek- 4. b Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Turizmi Kapsa-
nikleri mında Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
MODÜL VE İÇERİKLERİ 5. a Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Turizmi Kapsa-
• Öğrenme süresi her modül için toplam 40 saattir. mında Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
• Kazandırılacak yeterliğe bağlı olarak her modül 40/8, 6. d Yanıtınız yanlış ise “Hareket Eğitimi ve Vücut-Zi-
40/16, 40/24, 40/32, 40/40 olarak yapılabilir. hin Sağlığı Uygulamaları” konusunu yeniden göz-
• (+) işareti olan modül süreleri mevcut sürenin tekrarı an- den geçiriniz.
lamına gelir. 7. e Yanıtınız yanlış ise “SPA’larda Uygulanan Geleneksel
• Modüllerde önerilen bu süreler öğrenme faaliyetlerinde- Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
ki teorik ve uygulamalı tüm içeriği kapsar. 8. e Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Turizmi Kapsa-
• Modül içeriğindeki öğrenme faaliyetinin uygulanması mında Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
imkânı olmadığında, diğer okullarla ve işletmelerle iş 9. c Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Turizmi Kapsa-
birliği çerçevesinde uygulamalar yapılabilir. mında Terapiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
• Kursiyer/öğrencinin önceden kazandığı yeterlikleri tek- 10. d Yanıtınız yanlış ise “Cilt Bakımı” konusunu yeniden
rar alma zorunluluğu yoktur. gözden geçiriniz.

Sıra Sizde 1 neklerin tıkanması önler, ciltten toksinleren atılmasını sağ-
Hamamda sıcak hava ve buharın etkisi ile vücudunuzda gö- lar. Ciltten ölü hücrenin uzaklaştırılmasıyla canlı yeni taze
zenekleri dolduran tüm kirler yumuşar ve yapılan kese ile cildin açığa çıkmasının sağlanması, cildin hücre yenilenme
tüm gözenekler açılır. Böylece hem cildiniz ölü deriden arı- dengesini sağlar. Yıpranmış olan cildin ihtiyaç duyduğu ok-
nır hem de daha fazla oksijen alır. Hamam, stresi alır ve zihni sijen, vitamin ve nemin cilde teminini sağlar. Cildin kan do-
dinginleştirir. Kas ağrılarına ve kas kramplarına hamam iyi laşımını artırır.
gelir. Bu nedenle özellikle spor sonrası hamama gidilmesi
önerilir. Hamam sayesinde bağışıklık sistemi güçlenir. Vücu-
dumuz hamam sayesinde toksin atar. Yağ yakımı yapılır. Bu
nedenle kilo vermek isteyen kişilere de hamam önerilir. Se-
rotonin ve erdorfin adı verilen mutlluk hormonları hamam- Yararlanılan Kaynaklar
daki sıcağın etkisiyle bol miktarda salgılanır böylece beden Anderson, S. A. (2007). The Practice of Shiatsu. Missouri:
dinlenir, zihniniz açık olur ve kendinizi mutlu hissederek Mosby Inc.
hamamdan ayrılırsınız. Apaydın Başa (2009). Türk Hamam Kültürünün Spa&Wellness
Mekânlarının Tasarımına Etkileri. Zeitschrift Für Die Welt
Sıra Sizde 2 Der Türken. Journal Of World Of Turks, Vol 1, No: 1 ss:
Masaj grip, soğuk algınlığı gibi akut hastalıklar sırasında uy- 207-220.
gulanmaz. Düşük veya yüksek tansiyon problemi olan, da- Benjamin, P.J. ve Tappan, F.M. (2005) “Tappan’s Handbook
mar hastalıklarından şikâyetçi olan kişilerde, deri hastalıkla- of Healing Massage Techniques”, 4th ed. (Upper Saddle
rında, akut yaralanmalarda (kemik kırıkları, açık yaralar vb.) river, N.J.: Pearson Education).
lenf bezi büyümelerinde, varisli bölgelere basaj uygulanmaz. Cirik, S., (2005). Denizden Gelen Sağlık, Standart Dergisi. Türk
Standartları Enstitüsü-nün Ekonomik ve Teknik Dergisi,
Sıra Sizde 3 Su Ürünleri Özel Sayısı, Yayın: 44, No: 528, Sayfa: 47-49.
Pilates; karın kasları, kalça ve bacak kasları ile kol kaslarının Çetin, G., (2006). Wellness SPA Terapisti Eğitim Program
güçlenmesine yardımcı olur ve kasları güçlendirirken şişkin İçeriğinin Belirlenmesi’ Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniver-
kas görünümüne sebep olmaz. Vücutta yer alan dengeleyici sitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
kasların güçlenmesine bu sayede de vücut dengesinin sağ- Ergüven, M.H. (2013). Kozak N. (edt.) ‘Termal ve SPA Hiz-
lanmasına yardımcı olur. Kontrollü ve tam konsatrasyon ile metleri’. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
yapılan bir spor olduğundan dengeyi geliştirir, zihni açar ve Karagülle, M. Z. (2002). Kaplıca Tedavisi, Balneoterapi ve
dinlendirir. Pilates kişinin vücudunu tanımasına yardım- Klimaterapi, Kaplıca Tıbbı ve Türkiye Kaplıca Rehberi,
cı olur. Vücudunun ne kadar güçlü, esnek ya da kontrollü, (ss 1- 21). Düzenleyen; M. Zeki Karagülle, Mahmut B.
dengeli olduğu konusunda bilinçlenmesine sağlar. Özellikle Doğan Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri.
karın, basen ve kollar gibi zayıf kaslarda biriken yağların ya- Karagülle, M. Z. (2008). Hidroterapi, SPA, Balneoterapi,
kılması ve yine bu bölgelerdeki kasların güçlenmesi pilatesin Talassoterapi’ Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi.
en büyük yararları arasında yer almaktadır. Göbek sorunu Karagülle, M. Z., Karagülle, M., Doğan, M.B. (2011). Türkiye
olanların da yine göbeklerini sağlıklı eritmelerini sağlamakla Termal SPA Sağlık Rehberi. Nobel Tıp Kitabevi. İstanbul.
birlikte sıkılaşma da sağlamaktadır. Kan dolaşımını hızlan- MEGEP (2011). Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri, Klasik
dırır, damar tıkanıklığının önüne geçer ve kalp krizi riskini Masaj Teknikleri.
azaltır. Stres kaynaklı rahatsızlıkların son bulmasına yardım- Mercati, M. (1998). The Thai Massage Manual: Natural Therapy
cı olur. Omurga sistemindeki eğriliklerin zaman içerisinde for Flexibility, Relaxation and Energy Balance. New York:
düzelmesini sağlayarak kişinin duruşunu düzeltir. Omurga Sterling Publishing Co., Inc.
yapısının daha esnek ve sağlam olmasını sağlar. Özbek, T. (2015). Termal Turizm. Mustafa Altındiş (Edt.).
Jeotermal Kaynakların Sağlık ve Termal Turizmde Etkin
Sıra Sizde 4 Kullanımı. Nobel Yayıncılık.
Uzmanlar tarafından yapılan profesyonel cilt bakımının ya- Redman, B.M. ve Johnson, E.M. (2008). “SPA: A Comprehensive
rarları vardır. Cildin doğal su ve serum oranını dengeleyerek Introduction”, International Spa Association Foundation:
ciltte sivilcelenme, kuruma kırışmanın önüne geçerek göze- ABD.
Timur, B. (2016). Sağlık Turizmi. Saadet Pınar Temizkan
(Edt). SPA Hizmetleri ve Uygulamaları. Detay Yayıncılık.
Toktaş, H. (2015). Termal Turizm. Mustafa Altındiş (Edt.).
Termal suların Tedavi Edici Gücü. Nobel Yayıncılık.
Trulock, A. (2008). Hot Stone Massage: The Essential Guide
to Hot Stone and Aromatherapy Massage. New York:
Sterling Publishing Co., Inc.
Tunç A., Saç F. (1998). Genel Turizm: Gelişimi-Geleceği. An-
kara: Detay Yayıncılık.
Tütüncü, Ö. (2013). Kozak N. (edt.) ‘Termal ve SPA Hizmet-
leri. Anadolu Üniversitesi Yayınları.

Estespa (2016). http://www.estespa.com/sauna.asp
http://www.estespa.com/spa_sozluk/talassoterapi.asp
8/10/2016 tarihinde alınmıştır.
Kaplıcalar Yönetmeliği (2016). http://www.mevzuat.gov.tr/
Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.8056&MevzuatIliski=0
&sourceXmlSearch=kapl%C4%B1calar%20y%C3%B6
10/11/2016 tarihinde alınmıştır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı (2016). http://www.ktbyatirimis-
letmeler.gov.tr/TR,11482/talassoterapi---deniz-kurleri.
html 20.10.2010 tarihinde alınmıştır.
Masaj ve Terapi (2016). http://masajlaterapi.com/ashiatsu-
masaji.
Termal Tedavi Tesisleri (2016). http://www.termaltedavitesis-
leri.com/tuz-terapisi.html 1.11.2016 tarihinde alınmıştır.
7
Amaçlarımız
 Pazarlama ve Termal ve SPA hizmetlerinde pazarlama faaliyetlerinin önemini
özetleyebilecek,
 Hizmet pazarlama karması elemanlarını ve hizmet pazarlamasının özelliklerini
sıralayabilecek,
 Termal ve SPA hizmetlerinde pazarlama karması elemanlarının önemini açık-
layabilecek,
 Termal ve SPA hizmetlerinde hizmet kalitesi-müşteri memnuniyeti ve insan
kaynaklarının önemini açıklayabilecek,
 Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerde çalışacak kişilerin taşıması gere-
ken genel özellikleri sıralayabilecek,
 Termal ve SPA hizmetlerinde kullanılan pazarlama stratejilerini sıralayabilecek,
 Termal ve SPA hizmetleri pazarlamasında karşılaşılan güçlükleri ve sorunları
sıralayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Pazarlama • Termal ve SPA Hizmetlerinde
• Termal Hizmetler Müşteri Memnuniyeti
• SPA Hizmetleri • Termal ve SPA Hizmetlerinde
• Termal ve SPA Hizmetlerinde Pazarlama Stratejileri
Pazarlama Karması • Termal ve SPA Hizmetleri
• Termal ve SPA Hizmetlerinde Pazarlamasındaki Güçlükler
Kalite

İçindekiler
• GİRİŞ
• PAZARLAMA KAVRAMI VE TERMAL-
SPA HİZMETLERİNDE PAZARLAMA
KARMASININ ÖNEMİ
• TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE
Termal ve SPA Hizmetlerinin HİZMET KALİTESİ-MÜŞTERİ
Termal ve SPA Hizmetleri MEMNUNİYETİ VE İNSAN
Pazarlaması KAYNAKLARININ ÖNEMİ
• TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE
PAZARLAMA STRATEJİLERİ
PAZARLAMASINDA KARŞILAŞILAN
GÜÇLÜKLER-SORUNLAR
Termal ve SPA Hizmetlerinin
Pazarlaması
GİRİŞ
Özellikle geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızla büyüme seyri gösteren hiz-
metler sektörü, günümüzde de bu büyüme hızını sürdürmeye devam ettirmekte olup söz
konusu bu sektör içerisinde faaliyet gösteren işletme sayısı da bu duruma koşut olarak hız-
la artmaktadır. Bu doğrultuda özellikle müşterilerle birebir temasın yoğun olduğu, hizmet
sunan ile alanın insan olduğu ve aynı ortamı paylaştığı termal ve SPA hizmetleri alanında
faaliyet gösteren işletme sayısı da her geçen yıl artmaktadır. Öyle ki günümüzde sağlıklı
yaşam ve lüks tüketimi talep eden tüketicilerin farkında olan ve yeni ürün geliştirme ara-
yışı içindeki girişimciler/destinasyonlar, artık resort tarzında SPA merkezleri geliştirme-
ye başlamışlardır. Dahası, bu SPA merkezlerinin sunduğu ürün ve hizmetler, beş yıldızlı
resort otellerin veya tatil köylerinin sunabildiği ürün ve hizmetlerin çok daha ötesinde
olabilmektedir (Şenol ve Oktay, 2014: 65). Buna ek olarak, genelde turizm sektöründe faa-
liyette bulunan işletmeler, -özellikle konaklama işletmeleri- bu alanı ürün farklılaştırmada
bir unsur olarak kullanarak önemli bir pazar payı kapma uğraşı içerisine de girmişlerdir.
Bu alanda inşa edilen lüks termal tesisler ve yine işletmelerin bünyelerindeki SPA alanları,
söz konusu bu işletmelere rekabette önemli avantajlar sağlamaktadır. Günümüzde artık
termal turizm sadece hastaların katıldığı değil, sağlıklı insanların da talep alanında yer
alan bir turizm çeşidi hâline gelmiştir. “2023 Türkiye Turizm Stratejisi’nde de geliştiri-
lecek/geliştirilmesine öncelik verilecek turizm türleri arasında yer alan bu hizmetlerin,
planlı bir şekilde hayata geçirilmesi, bu alanda uygulanacak strateji, yöntem ve tekniklerin
bilimsel ölçütlere uygun olarak faaliyete geçirilmesiyle mümkün olacaktır. Bu doğrultuda
bu hizmetlerin pazarlamasına ilişkin atılacak adımların da pazarlama biliminin öngördü-
ğü ilke ve kurallara uygun olarak hayata geçirilmesi, bu alandaki başarıyı artıracak etkiler-
den olacaktır. Öte taraftan dünyada termal ve SPA hizmetlerini talep edenlerin artış gös-
termesi, özellikle ülkemiz açısından bu alandaki gelişimin ve bu doğrultuda uygulanacak
pazarlama stratejilerinin de gözden geçirilmesini gündeme getirmektedir. Uygulanacak
bu faaliyetler, ilgili hizmetlerin sunulduğu yörenin, tesisin, ülkenin taşıma kapasitesi göz
önüne alınarak yapılmalıdır. Bu alanda özellikle pazarlamada görülen sorunlar ve eksik-
likler, var olan potansiyelimizin ve bu alandaki yatırımların boşa gitmesine veya ucuza sa-
tılmasına neden olabilmektedir. Bu doğrultuda önemli potansiyellerimizden olan termal
ve SPA hizmetlerinin etkin bir şekilde pazarlanması için, söz konusu bu hizmetleri içeren
bileşenlerin bir bütün olarak modern hizmet pazarlaması karma elemanlarının kullanı-
larak pazarlanması gerekmektedir. Bu alanda istenen geri dönüşün ancak bu şekilde sağ-
lanabileceği açıktır. Bu kapsamda, termal ve SPA hizmetlerinin; pazarlama biliminin ilke
ve yöntemlerini de dikkate alarak nasıl pazarlanması gerektiği ve söz konusu bu hizmet-
lerde kalitenin ve müşteri memnuniyetinin nasıl sağlanabileceğine ilişkin hususlar ile bu
konudaki güçlükler-sorunlar üzerinde durulan bu ünitede, aynı zamanda termal ve SPA
hizmetlerinde uygulanacak/uygulanabilecek pazarlama stratejileri açıklanmıştır.
PAZARLAMA KAVRAMI VE TERMAL-SPA HİZMETLERİNDE

PAZARLAMA KARMASININ ÖNEMİ
Hangi alanda faaliyet gösterilirse gösterilsin pazarlamanın tüm taraflar arasında artan
önemi, doğal olarak bu alana yönelik çalışma sayısındaki artışı da beraberinde getirmiştir.
Pazarlamaya ilişkin bahsedilen bu çalışmalar içerisinde; pazarlamanın tanımlanmasıyla
ilgili çalışmalara da rastlamak mümkündür (Küçükaltan vd., 2009). Bu kapsamda pazarla-
ma, “bireylerin ve grupların istedikleri ve ihtiyaç duydukları şeyleri, ürünleri ve değerleri
yaratıp, diğerleri ile takas ederek elde ettikleri sosyal ve yönetsel bir süreçtir” (Kotler ve
Armstrong, 2001: 6). Bir başka tanımda, pazarlama; müşteri gereksinimlerini tanımlayan,
tahmin eden ve sağlayan, etkin ve kârlı bir yönetim süreci olarak belirtilmektedir (Palmer,
2004: 3). Konuyla ilgili çalışma yapan araştırmacılar pazarlamaya ilişkin yeni yaklaşımları
da sürece dahil etmek suretiyle pazarlamanın tarihî süreç içerisindeki gelişim seyrindeki
tarih aralıklarında farklılıklar olduğunu belirtse de genel olarak pazarlamanın günümüze
Konuyla ilgili çalışma yapan kadar geçirdiği aşamalar kronolojik olarak; üretim yaklaşımı, ürün yaklaşımı, satış yakla-
araştırmacılar pazarlamaya ilişkin
yeni yaklaşımları da sürece dahil şımı, pazarlama yaklaşımı, toplumsal pazarlama yaklaşımı, ilişkisel pazarlama yaklaşımı
etmek suretiyle, pazarlamanın dönemlerinden oluştuğu şeklinde bir seyir izlemektedir (Odabaşı, 2004: 73-74; Altunışık,
tarihi süreç içerisindeki gelişim
seyrindeki tarih aralıklarında 2009: 13). Günümüze gelindiğinde, pazarlamayla ilgili yeni kurum ve uygulamalar, top-
farklılıklar olduğunu belirtse lumun önemli bir kısmı için pazarlamayı günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası hâline
de genel olarak pazarlamanın
günümüze kadar geçirdiği getirmiştir (Üner, 2001: 58-62; Küçükaltan vd., 2009). Pazarlamanın öneminin giderek
aşamalar kronolojik olarak; üretim artması ve bunun özellikle kâr amacıyla faaliyette bulunan organizasyonlarca anlaşılma-
yaklaşımı, ürün yaklaşımı, satış
yaklaşımı, pazarlama yaklaşımı, sıyla birlikte pazarlama, işletmelerde tüm birimleri yönlendiren bir fonksiyon hâlini almış
toplumsal pazarlama yaklaşımı,
ilişkisel pazarlama yaklaşmı
(Yüksel, 1994: 27) ve tüketici istek ve ihtiyaçlarını karşılayarak kârlı bir satış hacmi sağla-
şeklinde bir seyir izlemektedir. ma çabasında olan bir işletme fonksiyonu olarak tanımlanmıştır (Üner, 1994:13).
Pazarlamanın öneminin giderek artması ve bunun özellikle kar amacıyla faaliyette bulunan
organizasyonlarca anlaşılmasıyla birlikte pazarlama, işletmelerde tüm birimleri yönlendi-
ren bir fonksiyon hâlini almış ve tüketici istek ve ihtiyaçlarını karşılayarak kârlı bir satış
hacmi sağlama çabasında olan bir işletme fonksiyonu olarak tanımlanmıştır.
Pazarlamanın tanımı ve tarihsel gelişim seyri hakkında bilgi veriniz.

1
Son yıllarda bazı yazarlar tarafından, pazarlama, bir fonksiyondan ziyade, uygulama-
sına tüm fonksiyonların katıldığı bir grup değer ve süreçler olarak görülmeye başlanmış-
tır (Üner, 2003: 49; Küçükaltan vd., 2009). Özellikle bu durum, temel faaliyetleri hizmet
olan işletmeler açısından daha da önemlidir. Çünkü hizmetler alanında faaliyet gösteren
işletmelerde pazarlama faaliyetlerinin ayrı bir önemi ve bazı özel gereklilikleri vardır. Söz
konusu bu ek gereklilikler hizmetlerin taşıdığı bazı özelliklerden kaynaklanmaktadır. Bu
bağlamda, hizmetler sektöründe faaliyette bulunan işletmelerde satışa sunulan hizmet-
lerin pazarlanması, sistem olarak endüstri işletmelerindeki pazarlamaya benzemesine
7. Ünite - Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlaması 175
rağmen, kendisine özgü bazı özellikleri içerisinde barındırmaktadır. Söz konusu bu özel-
likler, esasında hizmetler grubunda nitelendirilen termal ve SPA hizmetlerinde de orta-
ya çıkmaktadır. Turizm sektörü kapsamında da ele alınan termal ve SPA hizmetlerinin
pazarlamasını, diğer endüstri ürünlerinin pazarlamasından ayıran temel özellikler genel
itibariyle şöyle sıralanabilir (Birkan, 1994; Usal ve Oral, 2001; İçöz, 2001; Mısırlı, 2002;
Denizer, 1992; Üner, 1994; Akat, 1997; Tuncer, 1986; Hacıoğlu, 2008; Altunışık, 2009; Ko-
zak, 2014): 1. Hizmetlerin görünmez (soyut) özelliği, 2. Farklı üretim yöntemleri, 3. Kolay
bozulabilirlik, 4. Ayırt edilemezlik, 5. Statü ve marka imajının önemi, 6. Tamamlayıcı iş-
letmelere bağımlılık, 7. Farklı dağıtım kanalları, 8. Faaliyetlerin dönemsel özelliği ve arz-
talep dengesizliği, 9. Ona (hizmete) sürekli sahip olunamaması (sahipsizlik)dır.
Yukarıda sunulan hizmet pazarlamasının bazı temel özellikleri, hizmet sunan işlet-
melerin türünden türüne göre farklılık gösterebileceği gibi, genel olarak söz konusu
özellikler hizmetlerin pazarlanmasında göz önüne alınacak özellikler olup özellikle hiz-
metler kapsamında değerlendirilen termal ve SPA hizmeti sunan işletmeler açısından da
geçerlidir. Özellikle, pazarlama karması elemanları kapsamındaki faaliyetlerin gerekle-
riyle uygulanması, söz konusu hizmetlerin başarıya ulaşmasında başat faktörlerdendir.
Çünkü pazarlama karması, işletmenin yöneldiği hedef pazarlarda mal ya da hizmet alan
tüketicilerin tatminini artırmak amacıyla yönetilen ve kontrol edilen değişkenlerden
oluşan bir karmadır (Altunışık vd., 2006).
Pazarlama karması, bir işletmenin hedef pazara nüfuz edebilmek için kullandığı un-
surlardan oluşmaktadır ve pek çok çalışmada mal pazarlaması temel alınarak belirlenen
ve 4P olarak anılan ürün (product), fiyat (price), tutundurma (promotion), dağıtım (pla-
ce) bileşenlerinden meydana gelmektedir. Öte taraftan modern pazarlama yaklaşımında
bu 4P olarak bilinen pazarlama karması elemanlarına 3P daha ilave edilerek 7P anlayışı
içeriğinde pazarlama karması elemanları değerlendirilmektedir. Özellikle hizmet sektörü
işletmelerinin kesinlikle dikkat etmesi tavsiye edilen bu ilave 3P ise İnsan (People), Fi-
ziksel Kanıtlar/Belirtiler (Physical Evidence), Süreç (Process) olarak ifade edilmektedir Hizmetler sektöründe faaliyette
bulunan işletmelerde satışa
(Üner, 1994; Kaşıkçı, 2002). Bu kapsamda özellikle termal ve SPA işletmeleri, hizmet üre- sunulan hizmetlerin pazarlanması,
ten işletmelerdir ve bu nedenle yukarıda belirtilen pazarlama karması elemanlarına ekle- sistem olarak endüstri
işletmelerindeki pazarlamaya
nen 3P’nin (insanlar-people, fiziksel unsurlar-physical evidence, ve hizmet sunum süreci- benzemesine rağmen, kendisine
process) içeriklerinin bu hizmetlerde gerekleriyle birlikte uygulanması, başarı için önemli özgü bazı özellikler taşımaktadır.
Ancak en temel ortak nokta, her
faktörlerdendir. Öte taraftan, özellikle hizmetler pazarlamasında ele alınan 7P anlayışında ikisinde de tüketici ihtiyaçlarının
daha çok işletme bakış açısıyla olaya yaklaşıldığını, günümüzde bunu daha da ileriye ta- birinci planda ele alınmasıdır.
Dolayısıyla en önemli konu uygun
şıyarak tüketici merkezli bir yaklaşımla olaya 7C perspektifinden yaklaşılması, özellikle ürünün, uygun yerde, uygun
hizmet sunan işletmeler açısından önerilmektedir. Bu doğrultuda, Şekil 1’de hizmetlerin zamanda, ve dağıtım kanallarıyla
uygun fiyatla satılmasını sağlayan
pazarlanmasında da kullanılacak, pazarlama karması iki farklı perspektifi içerecek şekilde bir sistemin oluşturulmasıdır.
sunulmuştur (Altunışık, 2009: 47).
Özellikle pazarlama karması elemanları kapsamındaki iş süreçlerinin/faaliyetlerin gerek-

leriyle uygulanması, söz konusu hizmetlerin başarıya ulaşmasında başat faktörlerdendir.
Çünkü pazarlama karması, işletmenin yöneldiği hedef pazarlarda mal ya da hizmet alan tü-
keticilerin tatminini artırmak amacıyla yönetilen ve kontrol edilen değişkenleri içerisinde
barındıran önemli faaliyet alanlarından oluşmaktadır.
Şekil 7.1
İşletme ve Tüketici Değer
Ürün
Penceresinden Bakışla (Customer
(Product)
Hizmet Pazarlaması Value)
Karma Elemanları
Fiyat Müşteriye
Kaynak: Altunışık, Maliyet (Cost
2009:47. (Price) to Customer)
Tutundurma İletişim
(Promotion) (Communication)
Hizmet
Dağıtım Kolaylık
Pazarlaması
(Place) (Convenience)
Karması
İnsanlar Dikkate Alma

(People) (Consideration)
Süreçler Koordinasyon
(Proceses) (Coordination)
Fiziksel Kanıtlar
Teyid
(Phycical
(Confirmation)
Evidence)
Şekil 7.1’in, sol yanında işletme bakış açısından pazarlama karması, sağ tarafında ise
tüketici bakış açısından pazarlama karması elemanları yer almaktadır. Ünitenin izleyen
kısmında özellikle termal ve SPA hizmetlerini de ilgilendiren söz konusu bu karma ele-
manlarının üzerinde durmakta fayda görülmektedir. Çünkü faaliyet alanı ne olursa olsun
tüm işletmelerdeki pazarlama faaliyetlerinin başarısı, söz konusu bu karma elemanlarının
içeriklerinin tam anlamıyla uygulanmasına bağlıdır. Söz konusu bu karma elemanlarının
içerikleri termal ve SPA hizmetleri de dikkate alınarak aşağıda sunulmuştur.
Temel ürünü hizmet olan termal ve SPA hizmetlerinin pazarlamasını, diğer endüstri ürün-
lerinin pazarlamasından ayıran temel özellikleri genel itibarıyla; hizmetlerin görünmez ol-
ması, farklı üretim yöntemlerinin kullanılması, kolay bozulabilirlik, ayırt edilemezlik, statü
ve marka imajının önemi, tamamlayıcı işletmelere bağımlılık, farklı dağıtım kanalları ve
faaliyetlerin dönemsel özelliği ve arz-talep dengesizliği şeklinde sıralamak mümkündür.
Tüketici penceresinden hizmet pazarlama karması (7C) elemanlarını sıralayınız.

2
İşletme penceresinden hizmet pazarlama karması (7P) elemanlarını sıralayınız.
3
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlanmasında Ürün (Product)
Pazarlama karma elemanlarından pazarlama yönetiminin asıl konusunu oluşturan ürün
karmasında, tüketiciler tarafından satın alınabilir mal ve hizmetlerin geliştirilmesi esası
geçerli olmaktadır (Kozak, 2008: 10). Modern yaşamda insanların çalışma yoğunluğun-
dan dolayı, sağlık sorunlarının artması nedeniyle, kısa süreli tatil yapma, boş zamanlarını
değerlendirme (Yetiş, 2015: 94), sağlıklarını koruma ve/veya yeniden kazanma ihtiyacı,
rahatlama/dinlenme ve bazen de eğlence amacıyla termal turizm işletmelerini tercih et-
tikleri bilinmektedir. Özellikle turizm sektörünün de önemli bir işletme kolu olan termal
tesislerde, ürün olarak konaklama, yiyecek-içecek faaliyetlerinin yanında sağlık hizmet-
leri, güzellik ve zindelik için SPA hizmetleri, eğlence hizmetleri gibi faaliyetler de sunul-
maktadır. Termal ve SPA hizmetlerinin satın alma işleminde, genelde satıcının tavsiye ve
yeteneğine güvenilmesi büyük rol oynar. Bu alandaki ürünlerin taşıdıkları özellikler, gerek
ürün oluşturma sürecinde, gerekse bu ürünlerin müşterilere sunumunda, bazı etik sorun-
Ağırlıklı olarak turizm sektöründe
ları da gündeme taşıyabilmektedir. Bu noktada sunulan ürünlerle ilgili özellikle, yanlış faaliyette bulunan termal ve
bilgilendirici unsurların kullanımı, ürün konumlandırmada etik açıdan uygun olmayan SPA hizmeti sunan işletmeler,
faaliyetlerden uzak durulmalıdır. Özellikle oluşturulan ürünün, yoğunlaştırılmış reklam bir yandan tüketici istek ve
ihtiyaçlarına uygun ürün
faaliyetinden de yararlanmak suretiyle olduğundan iyi gösterilmeye çalışılması, tüketici- sağlamaya çalışırken, diğer
nin hizmet deneyimi sırasındaki beklentisini karşılamayacaktır. Yine, aynen ürün konum- yandan da sürekli yaşanan
gelişme ve değişimlere ayak
landırmadaki abartılı bilgilerin verilmesi suretiyle talebin yaratılmaya ya da artırılmaya uydurabilecek ürünleri de takip
çalışılması, hizmeti satın alacak tüketiciye yönelik aldatıcı bir faaliyet olarak algılanabilir etmek ve geliştirmek zorundadır.
(Pelit ve Güçer, 2004).
Termal ve SPA hizmetlerinin satın alma işleminde, genelde satıcının tavsiye ve yeteneğine
güvenilmesi büyük rol oynamaktadır. Bu alandaki ürünlerin taşıdıkları özellikler, gerek
ürün oluşturma sürecinde gerekse bu ürünlerin müşterilere sunumunda, bazı etik sorunları
da ortaya çıkarabilmektedir.
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Fiyat (Price)

Mal ve hizmetlere pazar ve tüketicilerin ekonomik durumları dikkate alınarak en uygun
fiyatın belirlenmesi, fiyatlama yöntemleri, indirimler, iskontolar, ödeme koşulları gibi
değişkenler, pazarlama yönetiminin üzerinde durması gereken önemli pazarlama kar-
malarından birisidir (Kozak, 2008: 10-11). Diğer bir ifadeyle fiyat, rakip işletmelerin fi-
yatlandırma politikalarını inceleme, satış şartlarının ve ödeme koşullarının belirlenmesi,
fiyatlandırma politikalarının oluşturulması, fiyatlandırma yaparken kullanılacak yöntem-
lerin belirlenmesi ve son olarak fiyatların belirlenmesi gibi süreçleri içermektedir (Koç,
2008: 61). Özellikle hizmetler alanında faaliyet gösteren işletmelerde; “maliyetler”, “rakip-
ler”, “aracılar”, “yasal düzenlemeler”, “arz ve talep dengesi”, “pazarın yapısı”, “fiyatlandırma
amaçları”, “turizm ürününün nitelikleri”, “tüketici davranışları” ve “ekonomik durum” fi-
yatlandırma kararını etkileyen en önemli unsulardır (Kozak, 2008: 177).
Yukarıda verilen fiyatlandırma kararını etkileyen unsurlar, termal ve SPA hizmetlerini
sunan işletmeler açısından da geçerlidir. Dolayısıyla pazarlama karması elemanlarından
olan fiyat ve fiyatlandırma konusu üzerinde önemle durulması gereken ve çok kolay olma-
yan bir süreçtir. Söz konusu unsurlar dikkate alınmadan oluşturulan fiyatlar, işletmenin
aleyhinde sonuçların doğmasına sebep olabilir. Tüketiciler, yüksek tutulan fiyatları talep
etmeyerek işletmenin ürettiği mal ve hizmetlerin satılmamasına, dolayısıyla zarara uğra-
masına neden olabilirken aynı şekilde maliyet hesaplaması yapmadan maliyetlerin altında
tutulan fiyatlar da yine işletmenin zarar etmesine yol açabilecektir. Bu sebeple termal ve Fiyatlandırmanın temel
SPA hizmetlerinin pazarlanmasında, öncelikle maliyetler hesaplanarak, yukarıda sözü ge- amaçlarından biri olan,
“tüketici için geçerli olan ürün
çen unsurlar doğrultusunda dikkatli bir fiyatlandırma politikası uygulanmalıdır. Bu doğ- değerini belirlemek” ilkesinden
rultuda, fiyatlandırmanın temel amaçlarından biri olan, “tüketici için geçerli olan ürün hareketle, verilen hizmetlerde
tüketici tarafından uygun
değerini belirlemek” ilkesinden hareketle verilen hizmetlerde tüketici tarafından uygun olabilecek ve iyi nitelikteki bir
olabilecek ve iyi nitelikteki bir fiyatlandırma, müşterilerle iletişimde kullanılabilir, pazara fiyatlandırma, müşterilerle
yeni müşterileri çekebilir ya da rakiplerin müşterilerini etkileyebilir olmalıdır (İçöz 2001). iletişimde kullanılabilir, pazara
yeni müşterileri çekebilir ya
Burada rakiplerin müşterilerini etkileyebilmek ifadesiyle haksız rekabete yol açacak etik da rakiplerin müşterilerini
dışı bir uygulamadan değil, aynı kalitedeki (hatta daha kaliteli) bir hizmeti fiyat açısından etkileyebilir olmalıdır.
müşteri lehine çevirebilme hususu vurgulanmaktadır (Pelit ve Güçer, 2004).
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Tutundurma

(Promotion)
Termal ve SPA hizmetlerinin pazarlamasında işletmeler, önemli bir pazarlama karması
elemanı olan tutundurma ile bir taraftan müşteri kitlelerini artırmaya çalışırken, diğer
taraftan aracı işletmelerin ve tüketicilerin işletmeye olan bağlılığını artırmaya çalışmak-
tadır (Gök, 2002: 61). Dolayısıyla özellikle hizmet sunan işletmeler açısından tutundur-
ma faaliyetlerinin her geçen gün artan önemi, profesyonel yöneticileri tutundurma ele-
manları (reklam, halkla ilişkiler, kişisel satış, satış geliştirme ve doğrudan pazarlama)
faaliyetlerine de gereken önemi vermelerini ortaya çıkarmaktadır (İnal vd., 2010: 285).
Tutundurma, işletmeler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin varlığını hedef pazarlar-
daki tüketicilerle iletişim kurarak duyurmak, mal ve hizmetler hakkında bilgi sahibi ol-
malarını sağlamak ve böylelikle işletmenin karlılığı ve gelişmesi için yürütülen pazarla-
ma çabaları (Mucuk, 2004: 173; Yükselen, 2006: 301) olarak tanımlanabilir. Tutundurma
teması oluşturulurken, ilk olarak dikkate alınması gereken en önemli aşama, imaj ile
işletme kimliği arasındaki farkın belirlenmesidir. Çünkü insanlar çoğu zaman hiç git-
mediği yerler veya hiç görmediği, hiç deneyimlemediği ürünler hakkında da belirgin bir
Özellikle ana ürünü hizmet imaj sahibi olabilmektedir (Tekeli, 2001: 45). Özellikle ana ürünü hizmet olan işletme-
olan işletmelerin ürettikleri lerin ürettikleri ürünlerinin pazarlamasında tutundurma karmasının oluşturulmasında;
ürünlerinin pazarlamasında
tutundurma karmasının “tutundurma bütçesi”, “pazarın niteliği”, “ürünün niteliği”, “ürünün yaşam dönemi”, “fi-
oluşturulmasında; “tutundurma nansal olanaklar”, “dağıtım sisteminin niteliği” ve “tüketcilerin bilgilenme düzeyi” gibi
bütçesi”, “pazarın niteliği”, “turizm
ürününün niteliği”, “turizm unsurlarının dikkate alınması önemlidir. (Kozak, 2008: 193). Özellikle müşterilerle bire
ürününün yaşam dönemi”, bir ilişki/iletişimin üst düzeyde olduğu termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerinin
“finansal olanaklar”, “turizm
dağıtım sisteminin niteliği” ve hitap ettiği hedef kitledeki mevcut ve potansiyel tüketicilerinin ihtiyaçlarını belirleyerek
“tüketicilerin bilgilenme düzeyi” onları karşılama çabalarında; iletişim kanallarının ve tutundurma ögelerinin (reklam,
gibi unsurlarının dikkate alınması
önemlidir.
halkla ilişkiler, kişisel satış, satış geliştirme ve doğrudan pazarlama) doğru kullanılması
büyük önem taşımaktadır (İnal vd., 2010: 287).
Özellikle müşterilerle bire bir ilişki/iletişimin üst düzeyde olduğu termal ve SPA hizmetleri
sunan işletmelerinin hitap ettiği hedef kitledeki mevcut ve potansiyel tüketicilerinin ihtiyaç-
larını belirleyerek onları karşılama çabalarında; iletişim kanallarının ve tutundurma ögele-
rinin (reklam, halkla ilişkiler, kişisel satış, satış geliştirme ve doğrudan pazarlama) doğru
kullanılması büyük önem taşımaktadır.
İşletmelerin ürettiği mal veya hizmetlerin varlığını tüketicilere duyuran ve işletmenin

yaşamasını, gelişmesini sağlayan bir pazarlama karma elemanı olan tutundurma faaliyet-
leri, üreticiler ve tüketiciler arasındaki fiziksel mesafelerin artması, tüketici sayısındaki
artış, gelir artışı sonucu pazarların büyümesi, aracı kuruluşların sayısının artarak dağıtım
kanallarının genişlemesi vb. gibi nedenlerle günümüzde işletmelerin özel önem verdikleri
bir karma elemanı konumu haline gelmiştir (Akat 2000). Bu kapsamda termal ve SPA
hizmetlerinin pazarlamasında; kişisel satış, reklamlar, satış geliştirme çabaları, hediyeler,
sergiler, satış kampanyaları, halkla ilişkiler gibi çeşitli araçlardan yararlanılmaktadır (İçöz,
2001). Termal hizmet sunan işletmeler açısından bakıldığında, geçmişe oranla her ne ka-
dar kaynaklar daha elverişli kullanılıyor olsa da bilinçsiz tüketimin sürdüğü ve özellikle
Türkiye’de insanların termal kaynaklara hamam kültürü ve eğlence gözüyle bakmasının
önüne geçilmesi için tutundurma faaliyetleri ayrıca önem taşımaktadır. Tutundurma öge-
lerinden özellikle reklam sayesinde sahip olunan termal kaynakların hangi amaçla ve nasıl
kullanılacağıyla ilgili olarak insanların bilinçlenmesinin yanı sıra, potansiyel tüketicilerin
termal ve SPA hizmetlerine olan ilgisi artabilir.
Termal ve SPA hizmetlerinin pazarlamasında işletmeler, önemli bir pazarlama karması ele-
manı olan tutundurma ile bir taraftan müşteri kitlelerini artırmaya çalışırken diğer taraftan
aracı işletmelerin ve tüketicilerin işletmeye olan bağlılığını artırmaya çalışmaktadır.
Hizmet pazarlama karması elemanlarından biri olan tutundurmayı tanımlayınız.

4
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Dağıtım (Place)
Termal ve SPA hizmetlerinin pazarlanması sürecinde hizmetlerin bir ürün olarak ge-
liştirilip fiyatının belirlenmesi ve tutundurma faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinin ar-
dından, sırada bu ürünlerin tüketiciye ulaşmasını sağlayacak dağıtım faktörü yer al-
maktadır. İşletmeler dağıtım faktörü içerisinde toptancılar, parekendeciler gibi kanal Üretilen bir mal, üretim yerinden
üyeleri ve aracılar ile pazarlama faaliyetlerini sürdürmektedir (Kozak, 2008: 155). En çeşitli dağıtım kanallarının
aracılığı ile tüketicinin ayağına
basit tanımıyla dağıtım, mal ve hizmetler için üretildiği yerden alınıp ya da üretildiği kadar giderken, termal ve
yerde tüketicilerin kullanımına sunulması için tüketicilere ulaştırma faaliyetleridir. Ana SPA hizmetleri gibi hizmet
işletmelerinde ise genellikle
faaliyet alanı hizmet olan işletmelerde çoğunlukla dağıtım faaliyeti tersinden işlemekte- tüketicinin kaynağın olduğu
dir. Üretilen bir mal üretim yerinden çeşitli dağıtım kanallarının aracılığı ile tüketicinin yere, diğer bir ifadeyle tüketim
işlemini gerçekleştirmek üzere
ayağına kadar giderken, termal ve SPA hizmetleri gibi hizmet işletmelerinde ise genel- hizmetlerin üretildiği yere gitmesi
likle tüketicinin kaynağın olduğu yere, diğer bir ifadeyle tüketim işlemini gerçekleştir- gerekmektedir.
mek üzere hizmetlerin üretildiği yere gitmesi gerekmektedir.
Dağıtım sistemi içinde yer alan kuruluşlar, özel bilgi ve tecrübeleri sayesinde diğer
rakip işletmelerin ve tüketicilerin bireysel olarak elde edecekleri sonuçlara göre daha
fazla başarılı sonuçlar elde etme şansına sahip olarak gerek tüketicilere gerekse işletme-
lere çeşitli faydalar sağlamaktadır (Akkılıç, 2003: 214-215). İşletmelerin ürettiği mal ve
hizmetlerin tutundurma faaliyetleri ile tanıtımı gerçekleştirildikten sonra, tüketicilerin
istek ve ihtiyaçlarının tatmini, mevcut ürünlerin dağıtım kanalları aracılığıyla başarılı
bir şekilde sunulmasıyla doğru orantılıdır (Sarı ve Kozak, 2005: 362). Tunçsiper ve İlban
(2006: 240)’a göre, işletmelerin amaç ve hedeflerine başarıyla ulaşabilmesi için işletme
yöneticilerinin dağıtım kanallarının etkin bir şekilde kullanılmasına önem vermesi, bu
doğrultuda üretilen mal ve hizmetlerin en uygun zamanda ve en uygun fiyatla tüke-
ticilere ulaştırılması gerekmektedir. Dolayısıyla dağıtım, hizmet sunulan işletmelerin
rekabet gücünü ve performansını artıran pazarlama karmasının önemli elemanlarından
birisidir (Kurgun vd., 2007: 265). Hangi alanda faaliyet gösterirse göstersin, işletmelerin
uzun dönemde başarı sağlayabilmesi, doğru pazarlama karmasının, doğru zamanda,
doğru hedef pazarlara, doğru aracılar (Kurgun, 2004: 79) ile dağıtılmasıyla daha müm-
kün hâle gelmektedir. Tüm hizmet işletmelerinde olduğu gibi termal ve SPA hizmet-
lerinin sunulduğu işletmelerin pazarlanmasında da katkı sağlayan aracı dağıtım ele-
manlarından en önde gelenlerini; seyahat acenteleri, tur operatörleri (tur toptancıları),
tur brokerları gibi uzmanlaşmış kurumlar (tur operatörlerinin satamadığı turları daha
ucuza satan şirketler), otel-işletme temsilcileri, rezervasyon sistemleri, küresel dağıtım
sistemleri, konferans organizatörleri, doğrudan rezervasyon sistemleri, bilgisayar rezer-
vason sistemleri, İnternet şeklinde sıralamak mümkündür.
Özellikle termal ve SPA hizmetlerinin ancak üretildikleri yerde tüketilebilecekleri hatır-
lanırsa, bu alanda dağıtımın gerçek anlamda oluşabilmesi için mal ve hizmetlerin tüketici-
ye doğru hareketi değil, tüketicinin mal veya hizmetlere doğru hareketi gerekmektedir. Bu
doğrultuda dağıtım kanalı, ürünü kullanma hakları ile birlikte üreticiden tüketiciye ulaş-
tırmak üzere girişilen çabaları, aralarında toplumsal ve ekonomik ilişkiler kurarak sağlayan
işletme içi örgütsel birimlerin ve işletme dışı pazarlama kurumlarının oluşturduğu bir ya-
pıdır (Akat 2000). Bu alanda sunulan hizmetlerin özellikleri nedeniyle dayanıksız ve depo-
lanamaz olmaları, müşterilerin ürünün bulunduğu yere götürülmesini gerekli kılmaktadır.

Bu çerçevede hizmeti pazarlayan işletme, hizmeti verecek olanlar ile müşteriyi bir araya
getirecek bir dağıtım kanalı yapısı oluşturmak durumundadırlar. Bu dağıtım süreci içeri-
sinde hizmetler, alıcıya ne şekilde teslim edilirlerse edilsinler, hizmet dağıtımı “etkileşimli
pazarlama” niteliğindedir. Diğer bir anlatımla, hizmeti sunan geniş ölçüde hizmet alıcısıyla
karşılıklı ilişki içindedir. Bunun doğal sonucu olarak, hizmeti sunanların insan ilişkilerinde
çok yetenekli, bilgili kimseler olması gerekmektedir (Mucuk 2001).
Termal ve SPA hizmetlerinin sunulduğu işletmelerin pazarlamasında da katkı sağlayan aracı

5 dağıtım elemanları neler olabilir?
Özellikle termal ve SPA hizmetlerinin ancak üretildikleri yerde tüketilebilecekleri hatırla-

nırsa, bu alanda dağıtımın gerçek anlamda oluşabilmesi için mal ve hizmetlerin tüketiciye
doğru hareketi değil, tüketicinin mal veya hizmetlere doğru hareketi gerekmektedir. Bu doğ-
rultuda dağıtım kanalı, ürünü kullanma hakları ile birlikte üreticiden tüketiciye ulaştırmak
üzere girişilen çabaları, aralarında toplumsal ve ekonomik ilişkiler kurarak sağlayan işletme
içi örgütsel birimlerin ve işletme dışı pazarlama kurumlarının oluşturduğu bir yapıdır.
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında İnsan (People)

Termal ve SPA hizmetleri kapsamında var olan ve/veya üretilen ürünler de işletmelerin
mevcut ve potansiyel tüketicileri durumunda olan insan faktörüne yönelik üretilmekte-
dir. Termal ve SPA hizmetlerinden sadece hasta ve/veya ihtiyacı olan insanlar değil, aynı
zamanda sağlıklı insanlar da rahatlamak, zinde olmak, güzelleşmek gibi farklı amaçlar
doğrultusunda yararlanabilmektedir (Türksoy ve Türksoy, 2010: 704). Dolayısıyla bu hiz-
metlerin sunulduğu işletmelerde insan faktörü en önemli belirleyici durumundadır. Bir
hizmet pazarlaması olarak, termal ve SPA hizmetlerinde hedef kitlenin belirlenmesi, diğer
bir ifadeyle insan faktörü sektörün temel odak noktasını belirlemektedir. Buradan ha-
reketle söz konusu ürünleri hem üretenlerin hem de tüketenlerin hedef kitle içerisinde
yer alması, insanlararası ilişki ve etkileşimi daha önemli kılmaktadır (Bayram, 2012: 15).
İnsan faktörü, işletme bazlı düşünüldüğünde işletmelerin varlığını sürdürmesine katkı-
da bulunan bütün işgörenler içsel faktörler; üretilen ürünleri tüketmek üzere talep eden
mevcut ve potansiyel tüketiciler ise dışsal faktör olarak karşımıza çıkmaktadır (Kozak,
2008: 215-216). Diğer bir ifadeyle tüketicilere sunulacak termal ve SPA hizmetlerinin ka-
litesini ve tüketicilerin gözünde bunun değeri ortaya çıkaracak insan unsuru içsel; üretilen
mal ve hizmetlerin sunulduğu, çoğunlukla üretim ve tüketimin eş zamanlı yapıldığı, aldığı
hizmetle ilgili geri bildirim sağlayan ve üretilen ürünlerle ilgili memnuniyet ve şikayetle-
rini çevresi ile paylaşabilen faktör olarak tanımlanabilen faktör ise dışsal faktörü oluştur-
maktadır (Altun İpek, 2016: 20-21). Bu kapsamda, ana faaliyet alanı hizmet olan termal ve
SPA hizmetleri sunan işletmeler tarafından üretilen ürünlerin, üretim ve tüketimlerinin
aynı anda gerçekleşmesi, üretim faaliyetlerine ve pazarlama çabalarına bir çok kişinin aynı
anda katılmasına neden olur ki, bu süreçte yaşanan tüm olumlu ya da olumsuz anılar,
müşterinin tatmin düzeyine yansıyacaktır. Dolayısıyla “katılımcılar-insan” karma elemanı
kapsamında da ele alabileceğimiz bu sürece dahil olan tüm kişilerin etik ilkeler çerçeve-
sinde bilinçli hareket etmesinin önemini ortaya çıkarmaktadır (Pelit ve Güçer, 2004).
Termal ve SPA alanında faaliyet gösteren işletmelerdeki hizmetler, çalışanlarla müşte-
riler arasında birebir ilişkiyi gerektirdiği için bu karma kapsamında ele alınan “insan” un-
surunun önemi bir kat daha artmaktadır. Çünkü hizmet alanın ve hizmeti sunanın insan
olduğu göz önüne alındığında, buradaki iletişim/ilişkilerde bireysel ve toplumsal nezaket
kurallarından, işletme prosedürlerine kadar bir dizi konuya hakim olmak gerekmektedir.
Nihayetinde o hizmeti sunan personel aynı zamanda işletmenin pazarlamacısı (bir pa-
zarlama elemanı) görevini de üstleniyordur demektir. Örneğin; bir personelin müşteriye;
“günaydın” “nasılsınız” demesinin yanında bu ifadelerin nasıl söylendiği de ön plana çık-
maktadır. Tüm bu hususlar hizmet sunumu sırasındaki odak nokta olan insan unsuru ve
davranışını ön plana çıkarmaktadır. Hizmeti almak için gelen müşterilerin, güler yüzlü,
misafirperver, yardımsever insanları, doğal olarak karşılarında bulmaları gerekir. Bunun
tam tersi bir durum olarak, hizmet sunum sırasındaki laubalilikler, tüm mekânlarda ol-
makla birlikte, özellikle termal ve SPA alanlarında hijyen kurallarına uymama, müşteriyi
sadece bir gelir aracı olarak görme anlayışı gibi olumsuz tavırlar etik açıdan olduğu kadar
işletmenin uzun dönemde müşteri potansiyeli üzerinde de kayıplara yol açacaktır (Pelit
ve Güçer, 2004).
Bir hizmet pazarlaması olarak termal ve SPA hizmetlerinde hedef kitlenin belirlenmesi, di-
ğer bir ifadeyle insan faktörü, sektörün temel odak noktasını belirlemektedir. Buradan ha-
reketle söz konusu ürünleri hem üretenlerin hem de tüketenlerin hedef kitle içerisinde yer
alması, bu hizmetlerde insanlararası ilişki ve etkileşimi daha da önemli kılmaktadır.
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlanmasında Fiziksel

Kanıtlar/Belirtiler (Physical Evidence)
Tüketicilerin algıları ve satın alma davranışları üzerinde hem olumlu hem de olumsuz açı-
lardan önemli ölçüde rol oynaması, fiziksel çevre/kanıtların termal ve SPA hizmetlerinin pa-
zarlamasında da ayrı bir bileşen olarak ele alınmasını gerektirmektedir (Kozak, 2008: 239).
Termal ve SPA hizmetleri faaliyetlerinin ana unsurunun mekân özellikleri ve farklılıkları Termal ve SPA hizmetleri
ile söz konusu bu mekânlarda gerçekleştirilecek olan fiziksel aktiviteler ile bağlantılı olması faaliyetlerinin ana unsurunun
mekan özellikleri ve farklılıkları
fiziksel çevrenin önemini ortaya çıkarmaktadır (Altun İpek, 2016: 21). Çünkü hizmet sek- ile söz konusu bu mekanlarda
törünün genel yapısı itibarıyla, ayırt edilemezlik ve soyut olma gibi özelliklerinden kaynaklı gerçekleştirilecek olan fiziksel
aktiviteler ile bağlantılı olması,
olarak hizmetlerin pazarlanmasında ortaya çıkan zorlukların üstesinden, pazarlama karma- fiziksel çevrenin önemini ortaya
sı elemanlarından olan fiziksel kanıt elemanın oluşturulması ile belli bir ölçüde gelinmesi çıkarmaktadır
mümkün olmaktadır (Middleton ve Clarke, 2003: 92). Hedef kitle (insan) ve süreç ile bir-
likte genişletilmiş pazarlama karması elemanı olan fiziksel kanıtlar, soyut özelliklere sahip
hizmetlere dokunulabilirlik, hissedilebilirlik ve görünebilirlik gibi nitelikler kazandırarak
somutlaşmasını veya somut gibi nitelik kazanmasını kolaylaştırmaktadır. İşletmeler üretmiş
oldukları hizmetleri daha iyi pazarlamak için, atmosferik şartlar, mekânsal düzen, mekansal
işlevsellik, simge, işaret ve suni dokular gibi bazı somut kanıtlardan faydalanmaktadır. Hiz-
metlerin satın almadan denenemez olması ve genellikle tüketicilerin satın alma sürecinden
önce ürünleri değerlendirmek için somut kanıtlar araması, hizmetlerin pazarlanmasında
karşılaşılan en önemli sorunlardandır. Buradan hareketle termal ve SPA hizmetlerinin veril-
diği işletmelerle ilgili olarak, hizmetlerin içeriği hakkında bilgi veren broşürler, hizmetlerin
sunulduğu/sunulacağı mekanın dizaynı, içsel insan faktörü olarak değerlendirilen işgören-
lerin kıyafetleri gibi somut faktörler, tüketicilerin soyut olan hizmetleri değerlendirmesine
yardımcı olacak olan faktörlerdendir (Selvi, 2009: 215; Bayram, 2012: 15).
Hizmetlerin özelliklerinden dolayı, riskli olarak yorumlanmaları, tüketicileri; satın
alım işlemini gerçekleştirmeden önce işletmenin kalitesi ve yetenekleri hakkında bazı
ipuçları aramaya itecektir. Bu noktada, ortam koşulları, ilişki düzeyi ve fonksiyonel olma
ve işaretler, semboller vb. gibi boyutlar olarak ele alabileceğimiz fiziksel ortam, tüketici-
lerin satın alma öncesinde aradığı ipuçlarını vermesi açısından tüketiciye oldukça zengin
bir kaynak teşkil edecektir. Tüketici davranışlarını etkilediği kadar çalışanların tatmini,
verimliliği, motivasyonu üzerinde de son derece etkili olan işletmenin fiziksel ortamının
tarafların ihtiyaçlarına aynı anda cevap verebilecek şekilde düzenlenmesi, hem işletme içi
örgütsel amaçlara hem de işletme dışı pazarlama amaçlarına ulaşılmasında oldukça olum-
lu katkılar sağlayacaktır (Emir, 2016; Üner 1994).
Bir karma elemanı olarak fiziksel ortam, genellikle işletme personeliyle tüketicile-
rin bir arada bulunduğu süreçteki tüm pazarlama faaliyetlerini kapsar. Özellikle hizmet
sunan işletmeler olarak termal ve SPA alaında faaliyette bulunan işletmelerde çalışan
personel ile tüketicinin bir araya gelme durumu, satışa sunulan ürünlerin özelliklerin-
den dolayı kaçınılmazdır. Bu süreçte ise, fiziksel ortamın müşteriyi memnun edecek bir
şekilde düzenlenmesi müşterinin işletmeye olan güveninde ve tekrar o işletmeyi seç-
mesinde etkili olacaktır. Tersi durumda ise müşterinin huzursuz olması kaçınılmazdır.
Öte yandan sahip olduğu sınıfın gerektirdiği bir fiziksel ortamı müşterilere sunmayan
işletmeler, yasal yaptırımların yanı sıra etik açıdan da yoğun eleştiriler ile karşı karşıya
kalmaktadırlar (Pelit ve Güçer, 2004).
Hedef kitle (insan) ve süreç ile birlikte genişletilmiş pazarlama karması elemanı olan fiziksel
kanıtlar, soyut özelliklere sahip hizmetlere dokunulabilirlik, hissedilebilirlik ve görünebi-
lirlik gibi nitelikler kazandırarak somutlaşmasını veya somut gibi nitelik kazanmasını ko-
laylaştırmaktadır.
Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlamasında Süreç (Process)

Tüketicilere kaliteli hizmet sunumunu gerçekleştirmek ve değer yaratmak için gerekli fa-
aliyetleri kapsayan süreç elemanı, hizmet sektörüne yönelik genişletilmiş pazarlama ele-
manlarından sonuncusudur (Bayram, 2007: 66). Pazarlama karması elemanı olarak süreç,
hedef pazarın belirlenmesi, analiz edilmesi, fiyatlandırma, tutundurma, insan unsurunun
yönetimi ve fiziksel kanıtların yönetimi gibi bütün karma elemanlarının analiz edilmesini,
planlanmasını ve uyumlaştırılması ile ilgili çabaları içine almaktadır (Kocababa vd., 1999:
57). Bir diğer ifadeyle genişletilmiş pazarlama karması elemanlarının sonuncusu olan sü-
reç, ürünlerin pazarlanmasında gerçekleşen tüm aşamaları ifade etmektedir. Üretilen her
mal ve hizmette olduğu gibi, pazarlama faaliyeti de bir sürecin sonunda gerçekleşmektedir
(Demirkol ve Çetin, 2009: 186). Dolayısıyla termal ve SPA hizmetlerinde sunulan ürünler,
ürünlerin fiyatlandırma faaliyetleri ve tutundurma çabaları, bu ürünleri sunan işgörenler
ve talep eden tüketiciler ve fiziksel kanıtlar genel olarak bu sürecin içinde yer almaktadır.
Hizmet sunan işletmeler, talep dalgalanmalarına rağmen süreç yönetimi kapsamında,
çeşitli alternatiflere (ilave ve tam gün personel istihdamı, mevcut personelin fazla mesai
yapmasını sağlamak, devamlı müşterilerle ilgilenirken diğerlerinin beklemesi, başka şube-
ler açma, çalışanlardan bazılarının işten çıkarılması, tutundurma çabalarını artırmak vb.)
başvurarak tüketici istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilmede kendilerine şans yaratma imka-
nına sahip olsalar da söz konusu bu alternatiflere işlerlik kazandırırken çeşitli etik sorunlar-
la da karşılaşabilmektedirler. Bu kapsamda, özellikle bu sorunların en aza indirilmesi veya
giderilmesi, bu alanda faaliyet gösteren işletmelerin imajı açısından da son derece önemli
olup, özellikle imajın taraflar açısından olumlu olması en büyük pazarlama araçlarından
biri olarak işletmeye önemli getirilerde bulunacaktır (Emir ve Durmaz, 2009).
Hizmet yoğun işletmeler olarak faaliyette bulunan termal ve SPA alanında faaliyet gös-
teren işletmelerin pazarlama karma elemanlarının içeriklerine ilişkin unsur/faaliyetlerin
Hizmet pazarlamasında
pazarlama karma elemanları gerekleriyle ve belirli bir düzen içerisinde uygulanması, sunulan hizmetlerdeki kaliteyi
(7P), mal pazarlamasından farklı de artıracak etkenlerden olacak ve bu durum, bu hizmetlerden yararlanan müşterilerin
olarak; ürün (product), fiyat
(price), tutundurma (promotion), memnuniyetini olumlu yönde etkileyecek ve nihayetinde, gerek müşteri sadakati ve bu
dağıtım (place), insan (people), doğrultuda devamlılığını gerekse işletme karlılığını artıracaktır. Bu kapsamda, izleyen kı-
fiziksel kanıtlar/belirtiler (physical
evidence) ve süreç (process) sımda termal ve SPA hizmetlerinde kalite ve müşteri memnuniyeti ve önemi üzerinde
şeklinde ele alınmaktadır. daha ayrıntılı olarak durmakta fayda görülmüştür.
Hizmet pazarlaması karma elemanlarından “süreç” i tanımlayınız.

6
Özellikle hizmet yoğun işletmeler olarak faaliyette bulunan termal ve SPA alanında faaliyet
gösteren işletmelerde, pazarlama karma elemanlarının her birinin kapsadığı unsur/faaliyet-
lerin gerekleriyle ve belirli bir düzen içerisinde uygulanması, sunulan hizmetlerdeki kaliteyi
de artıracak etkenlerden olacak ve bu da bu hizmetlerden yararlanan müşterilerin memnu-
niyetini olumlu yönde etkileyecektir.
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ-MÜŞTERİ

MEMNUNİYETİ VE İNSAN KAYNAKLARININ ÖNEMİ
Genel olarak bakıldığında, hizmet kalitesi müşterinin sunulan ürünle ilgili genel yargısı-
dır (Kang ve James, 2004). Bu tanım biraz daha genişletildiğinde hizmet kalitesini; müş-
terinin bir hizmetten beklentisi ile o hizmetin sunumundan sonraki algısı arasındaki fark
olarak tanımlamak mümkündür (Parasuraman vd., 1985). Bu çerçevede hizmet kalitesi,
müşterinin beklentisi ile başlar ve müşterinin aldığı hizmetin pozitif veya negatif algısıyla
son bulur ve daha genel ve kapsamlı bir tanımlamayla hizmet kalitesi; bir firmanın hiz-
met sunumunun müşteri tarafından uzun vadeli bilişsel değerlendirmesidir. Bunun anla-
mı, müşteri hizmeti kullanmadan önce o hizmete dair aklında bazı standartlara sahiptir
(beklenti). Müşteri aldığı hizmeti değerlendirir, kafasındaki standartlarıyla karşılaştırır
ve son olarak bu karşılaştırma sonucu memnuniyet veya memnuniyetsizlik ortaya çıkar
(Lovelock ve Wright, 2002). Burada müşterinin sunulan hizmete ve sunan kişiye güveni
de önemlidir. Bu bakımdan hizmet kalitesinde güvenirlik merkezde yer almaktadır. Nite- Hizmet kalite halkasında
kim Şekil 7.2’de hizmet kalitesi halkasında bu durum belirgin olarak göze çarpmaktadır. güvenilirlik merkezde yer alır.
Şekil 7.2’de sunulan hizmet kalite halkasındaki unsurlar, özellikle hizmetler grubunda yer
alan termal ve SPA hizmetleri sunumundaki başarı açısından da son derece önemlidir.
Çünkü, söz konusu uygulamalar esasında hizmetlerin iyileştirilmesi amacıyla bu alanda
çalışan uygulamacı ve araştırmacıların yıllarca deneyimleyerek geliştirdikleri önerilerdir
(Öztürk, 2013:192).
Şekil 7.2
Hizmet Kalitesi
Dinlemek
Halkası
Kaynak: Berry vd.,

Hizmetkâr Temel 1994:42.
liderlik hizmet
İşgören Hizmet
araştırması tasarımı
Güvenilirlik
Ekip Hizmet
çalışması telefisi
Dürüst Müşterileri
oynamak şaşırtmak,
sürpriz yapmak
Hizmet kalitesi, işletmelerin tüm yönleriyle müşteri memnuniyeti (hem iç hem dış
müşteri) sağlamalarını destekleyen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım sunulan hizmetlerin do-
layısıyla işletmelerin rekabet gücünü, etkinliğini ve esnekliğini arttırmaya çalışır (Grzinic,
Özellikle termal ve SPA 2007; Emir ve Kozak, 2011). Bu doğrultuda termal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler
hizmetleri sunan işletmelerde de hizmet kalitesini yükseltmek ve dolayısıyla tatmin düzeyi yüksek müşteriler yaratmak
hizmet kalitesini yükseltmek ve
dolayısıyla tatmin düzeyi yüksek için çeşitli uygulamara yer vermektedirler. Söz konusu bu uygulamalar arasında; “Top-
müşteriler yaratmak için yönetim lam Kalite Yönetimi”, “ISO Kalite Güvence Sistemleri”, “Müşteri Odaklı Pazarlama”, “İlişki
ve pazarlama faaliyetlerinde çeşitli
uygulamara yer vermektedirler.
Pazarlaması”, “İç Pazarlama”, “Benchmarking”, “Akreditasyon” vb. gibi hizmet kalitesini
Söz konusu bu uygulamalar iyileştiren ve geliştiren yaklaşımlar önemli yer tutmaktadır. Özellikle hizmet sektöründe
arasında; “Toplam Kalite Yönetimi”, standartlaşmanın zor olduğu bilinmekle beraber, bu kriterler en azından hizmette belirli
“ISO Kalite Güvence Sistemleri”,
“Müşteri Odaklı Pazarlama”, “İlişki bir asgari standardın ve kalitenin geliştirilmesi açısından önemlidir. Bu uygulamalar, ter-
Pazarlaması”, “İç Pazarlama”, mal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler açısından da son derece önemli olup özellikle söz
“Benchmarking”, “Akreditasyon”
vb. gibi hizmet kalitesini
konusu bu işletmelerdeki insan kaynakları politikalarından sorumlu birimler bu uygula-
iyileştiren ve geliştiren yaklaşımlar maların bilinciyle çalışanlarına ve yeni istihdam edecekleri kişilere yönelik uygulamala-
önemli yer tutmaktadır. rında bu standart ve yeterliliklerin kazandırılması noktasında çaba sarf etmelidirler.
Müşteri memnuniyeti, müşterinin hizmet kalite algısının olumlu olarak gerçekleşmesiyle

ortaya çıkar.
Hizmet kalitesini açıklayınız.

7
Dünyada SPA hizmetlerine standart bir kalite getirmek bağlamında ISPA kurulmuş-
tur. Profesyonel bir kuruluş olan ISPA (Uluslararası SPA Birliği) yapılan tesisleri, uygula-
maları, personel vb. ile ilgili konuları inceleyen, denetleyen, sertifikasyonu sağlayan bir
birliktir. Ülkelerde sertifikalı olmayan SPA’lar ISPA’nın tanıtım kataloglarında yer alma-
maktadır. ISPA dünyadaki 53 ülke tarafından desteklenen ve 1800’den fazla sağlık ve daha
iyi yaşam olanakları sunan kurumları temsil eden bir merkez olarak faaliyet göstermek-
tedir. Ayrıca bu birlik, Avrupa’nın önde gelen sigorta ve sosyal kuruluşları tarafından da
destek görmektedir. ISPA üye merkezlerin sundukları tedavinin etkinlik ve başarısı ile
personelin eğitim düzeyinin yükseltilmesi yönünde faaliyet göstermektedir (Şenol ve Ok-
tay, 2014: 65). Söz konusu bu faaliyetler, bu hizmetlerdeki kalitenin artırılmasında önemli
girişimlerdendir. Ayrıca söz konusu bu kurumun kataloğunda yer almak da, bu alanda
faaliyet gösteren işletmeler açısından oldukça önemli bir pazarlama faayiyeti olarak sayıl-
maktadır. Çünkü bu sayede çok sayıda ülke ve kişiye ulaşmak mümkün olacaktır.
Temeli hizmete dayanan termal ve Temeli hizmete dayanan termal ve SPA faaliyetlerini sunan işletmelerin genelde turizm
SPA faaliyetlerini sunan işletmeler
genelde turizm sektöründe sektöründe faaliyet göstermesi bu açıdan değinilmesi gereken bir husustur. Bundan dolayı,
faaliyet göstermektedir. sektörde hizmet üreten kişilerin yönetimi bu işletmeler açısından en önemli konular arasında-
dır ve insan kaynağının yönetim biçimi, işletmenin başarısını ve verimliliğini önemli ölçüde
etkilemektedir (Tütüncü ve Demir, 2003: 11-12). Bununla birlikte, turizm işletmeleri, hizmet
üretmenin gereği olan güçlüklerle de karşı karşıyadırlar. Bunlardan en dikkate değer olanı,
üretim ile tüketimin aynı zamanda olması nedeniyle üretimdeki yanlışların kusurlu hizmet
biçiminde doğrudan tüketiciye yansımasıdır. Böylece, sonradan giderilmesi çok zor olan bir
tüketici memnuniyetsizliği doğabilmektedir. Örneğin, bir günlük beğenilmeyen konaklamalı
bir termal veya SPA hizmetinin geri verilip yenilenmesinin ya da onarılmasının istenmesi söz
konusu değildir (Pelit ve Öztürk, 2010). Bundan dolayı, özellikle bu hizmetleri sunan kişilerin
işi, müşterilere en iyi hizmeti sunmak, onları memnun etmek ve beklentilerini karşılamak
olduğuna göre, en başta bu tür işletmelerde çalışacak olan işgörenlerin işini sevmesi, kendini
geliştirmek istemesi ve insan ilişkilerinde başarılı olması gerekir. Bu bakımdan bu hizmetle-
rin sunumunda görev alacak personelde de bazı özelliklerin bulunması gerekmektedir. Genel
olarak turizm sektörünün herhangi bir işletmesinde de çalışan kişide bulunması gereken bu
özellikler, termal ve SPA hizmetlerinde çalışanlar açısındanda da önemlidir. Söz konusu bu
özellikleri genel olarak Tablo 7.1’deki gibi belirtmek mümkündür (Pelit, 2015: 72-73):
• Kişisel bakımı ön planda Tablo 7.1

• Mesleki ve kültürel Termal ve SPA
• Alanıyla ilgili mesleki tutmalı ve aynı zamanda
bakımdan yeterli Hizmetlerinde
eğitimi almış olmalı kılık kıyafet açısında da
bilgiye sahip olmalı Çalışanlarında
aynı titizlikte olmalı
Bulunması Gereken
• Hızlı bir zekâ ve karar Genel Özellikler
• Sağlıklı ve dinamik bir
• Meslek sevgisi olmalı verme yeteneğine
görünümde olmalı
sahip olmalı
• İnsanları sevmeli ve iyi
• Dürüst olmalı • Güler yüzlü olmalı
iletişim kurabilmeli
• Davranış ve
hareketlerinde ciddi
• Sorumluluk sahibi
• Nazik ve kibar olmalı olmalı, olumsuz tutum
olmalı
ve davranışlarda
bulunmamalı
• Güçlü beşeri ilişkiler

• Duruma göre hareket • Düzgün, etkileyici ve
kurabilmeli, iş arkadaşlarıyla
etme özelliğine sahip ikna edici bir konuşma
iyi geçinmeli, yardımlaşmalı
olmalı özelliğine sahip olmalıdır
ve ekip çalışması yapabilmeli
• En az bir yabancı dil

bilgisine sahip olmalı • Kendi kişiliğini
(günümüzde artık bu koruyan, başkalarına • Çevresini tanıyan ve
bile az gelmekte olup, güven veren, kendine tanıtabilen, bundan zevk
mümkün olduğunca olduğu kadar alan ve bu yeterliliğe
müşteri potansiyeline göre başkalarına da saygılı sahip kültürde olmalıdır
bir kaç yabancı dil bilmek olan bir kişilikte olmalı
gerekebilmektedir)
• Çalıştığı alan gereği
• İşletme hakkında Genel sağlık hizmetleri
• Sakin ve hoşgörülü olmalı yeterli bilgiye sahip alanında en az “ilk
olmalı yardım” düzeyinde bir
eğitime sahip olmalı
• İyi bir dinleyici olmalı
Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerin çalıştırdığı/çalıştıracağı personelde birtakım

özellikler olması gerekmektedir. Bu özelliklerden 10 tanesini sayınız. 8
Yukarıda sıralanan özellikler, hangi sektörde faaliyet gösterirse göstersin herhangi bir
işletmede çalışacak olan birinin mesleğini iyi icra edebilmesi için gerekli asgari özellikler
olmakla birlikte, özellikle söz konusu özellikler, müşteri ile birebir temas gerektiren işle-
rin/hizmetlerin yoğun olduğu termal ve SPA hizmeti sunan işletme çalışanları açısından
daha da önemlidir. Bu doğrultuda, bu özelliklerin kişide bulunup bulunmadığı, bulun-
muyorsa bunlara yönelik eğitimlerin verilerek çalışanların güçlendirilmesi, geliştirilmesi
vb. gibi faaliyetler önemlidir. Çünkü, genelde bu tür işletmelere hizmet almak için gelen
müşteriler, karşılarında asık suratlı, mutsuzluğunu dışa vuran ve sevecen davranmayan
birisini görmek istemezler. Tebessüm edemeyen, çevresiyle iletişim kuramayan, işini sev-
meyen ve insanların mutlu olmasından hoşlanmayan ve problemlere pratik çözüm üret-
me becerisinden yoksun bir işgörenin, ana ürünü hizmet olan bir termal ve SPA faaliyeti
sunan işletmelerde başarılı olması pek mümkün görünmemektedir. Çünkü bu işletmeler
sundukları hizmetler gereği gerçekleştirilen işlerin en belirgin özelliklerinden biri de iş-
görenlerin sürekli müşteriyle yüz yüze iletişim hâlinde olma ihtimali/gerekliliğidir (Öz-
demir ve Akpınar, 2002; Pelit, 2008; Ross ve Pryce, 2010; Popescu vd., 2013; Pelit, 2015).
Bütün işletmeler açısından kâr sağlamak ancak müşteri memnuniyeti ile olabilmek-
tedir. Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerin hizmet yoğun bir sektör oldukları ve
ürün müşterilere üretildiği yerde çalışanlar tarafından sunulduğu için, en büyük görev
işgörenlere düşmektedir. Hizmetin ön planda olduğu, daha doğrusu hizmetin pazarlan-
dığı bu tür işletmelerde işgörenlerin müşterilere sunduğu hizmetlerdeki kalite bu alanda
hizmet sunan işletmelerin en önemli girdisidir. Bu çerçevede hizmet kalitesinin önemli
olduğu söz konusu bu işletmelerde çalışanların eğitimi büyük önem taşımaktadır. Bu hu-
sus bu hizmetleri talep eden müşterilerin memnuniyeti açısından da başat faktörlerden-
dir. Nihayetinde, hizmet sunumu ve kalitesinde müşteri memnuniyetinin faaliyet alanı ne
olursa olsun işletmelere sağladığı birçok avantajdan söz etmek mümkündür. Nitekim ko-
nuyla ilgili gerçekleştirilen çalışmalarda bu durumun altı çizilmektedir. Örneğin, müşteri
memnuniyetinin artmasıyla müşterinin işletmeyle ilişki kurma ve sürdürme isteğinde bir
artış (Kelley ve Davis, 1994; Morgan ve Hunt, 1994; Lee ve Heo, 2009), olumlu deneyimi-
nin başkalarıyla paylaşılması ve bu doğrultuda işletme adına olumlu referans (Söderlund,
1998), müşteri sadakati yaratma (Anderson vd., 1994; Oliver ve Burke, 1999; Selvi ve Acar,
2006), işletmeye olumlu yönde geri bildirim sağlama (Söderland, 1998, Webb ve Jagun,
1997), müşteri sayısının artması ve bu doğrultuda karlılıkta artış (Durmaz, 2006; Çakıcı,
1998; Hançer, 2003), müşteri vatandaşlık davranışına katkı yapması (Bettencourt, 1997)
ve nihayetinde işletme performansını artırması (Gronholdt vd., 2000) gibi bir çok olumlu
etki üzerinde durulmaktadır (Emir vd., 2010: 293).
Hizmet sektöründe faaliyette bulunan işletmelerde, müşteri tüm faaliyet ve kararların
odak noktasını oluşturduğundan, bu işletmeler açısından müşterinin memnun edilme-
si diğer işletmelere göre daha çok önem taşımaktadır (Kılıç ve Pelit, 2004). Bu konuya
yönelik yapılan araştırmalar da işletmeler için mevcut bir müşterinin korunması, yeni
müşterilerin kazanılmasından beş ile yedi kez daha ucuz olduğu görüşünü desteklemek-
tedirler (Kızgın, 2002). Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler için de aynı durum
geçerlidir. Özellikle söz konusu işletmelerin emek yoğun bir özellik ve üretilen ürünlerin
de daha çok soyut karakter taşımaları, bu işletmeleri tercih eden müşterilerin sunulan
hizmetlere ilişkin memnuniyet ölçüt/kıstaslarını daha da karmaşık hâle getirmekte ve
işletmeyi bu konuda daha fazla çaba sarf etmeye yöneltmektedir. Bu doğrultuda, bu tür
işletmelerde müşteriler memnuniyeti; sunulan hizmet ve ürünler ile bekledikleri ürün
ve hizmeti karşılaştırmak suretiyle değerlendirirler (Lau vd., 2005: 47). Müşteri memnu-
niyetinin değerlendirilmesi, gerçek hizmet sunumu süresince yapılır ve genellikle müşte-
ri ile hizmeti sunan işgören arasındaki bir etkileşim şeklinde gerçekleşir (Pizam ve Ellis,
1999: 330). Parasuraman vd. (1985; 1991) hizmet sunumunun müşteri memnuniyeti ile
sonuçlanabilmesi için beş hizmet kalite boyutunun var olması gerektiğini belirtmiştir.
Bunlar; “güvenilirlik”, “duyarlılık”, “itimat (kendine güvenme)”, “duygudaşlık” ve “maddi
değerler”dir. Konuyla ilgili olarak gerçekleştirilen birçok çalışmada (Douglas ve Comnor;
2003; Doran ve Smith, 2004; Jiju ve Ghosh, 2004; Lau vd., 2005; Eleren vd., 2007; Pak-
dil ve Aydın, 2007 vb.) hizmet kalite ölçeği (SERVQUAL) olarak kullanılan bu modelde
hizmet kalitesi, müşterilerin beklentileriyle işletmelerinin/hizmetlerin başarısı konusun-
daki algılamaları arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Başarı beklentiden ne kadar
büyükse memnuniyet o kadar yüksek, değilse o kadar düşük olur.
Günümüzde müşteri beklentileri doğrultusunda memnuniyetini sağlamak ve sürdür-
mek tüm işletmelerin önemle üzerinde durdukları bir konu hâline gelmiştir. Özellikle termal
veya SPA hizmeti amacıyla herhangi bir konaklama işletmesine gelen müşterilerin işletme-
lerinden temel beklentileri; temiz ve güvenli bir oda, konuk gibi davranılması ve ve-
rilen sözlerin tutulmasıdır. Müşterilerin bu beklentilerini karşılayan işletmeler müşteri
memnuniyetini sağlamada başarılı olabilirler (West, 1991: 360; Kotler, 2005: 90). Bu nedenle
termal ve SPA hizmeti sunan işletmeler için müşteri memnuniyeti ne kadar yüksek düzeyde
karşılanırsa müşteriyi elde tutma oranı da o kadar başarılı olur.
Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerin emek yoğun olması ve üretilen ürünlerin de
daha çok soyut karakter taşımaları, bu işletmeleri tercih eden müşterilerin sunulan hizmet-
lere ilişkin memnuniyet ölçüt/kıstaslarını daha da karmaşık hâle getirmekte ve işletmeleri
bu konuda daha fazla çaba sarf etmeye yöneltmektedir.
Parasuraman vd. (1985; 1991), hizmet sunumunun müşteri memnuniyeti ile sonuçlanabil-
mesi için beş hizmet kalite boyutunun var olması gerektiğini belirtmiştir. Bunlar nelerdir? 9
Sıralayınız.
Özellikle termal hizmetlerin sunulduğu işletmeler; yapımı, işletilmesi, pazarlanması,

tanıtılması ve yapılan diğer uygulamalar yönünden diğer işletmelere göre farklı özellikler
arz etmektedir. Bu bağlamda termal hizmet sunan işletmelerini farklı kılan bu özellikler
arasından insan kaynaklarını etkileyenleri ve insan kaynaklarıyla ilgili olanlarına değin-
mekte fayda görülmektedir. Buna göre diğer işletmelerden farklı olarak termal hizmet su-
nan işletmelerde, hasta ve sağlıklı kişilerin bir arada konaklamalarından dolayı çok farklı
yapıda turist ve küristin ihtiyaçlarını karşılayabilecek nitelikte personel istihdam edilmek-
tedir (Özbek, 1991). Örneğin, herhangi bir termal otel işletmesinde rekreasyon alanlarını
canlandıracak; çeşitli aktiviteleri yönetebilecek ve bu konuda bilgi verebilecek animatör-
lerin istihdam edilmeleri gerekmektedir. Yine özellikle SPA bölümünde çalışma yeterli-
liğine sahip, özel birtakım mesleki beceriye sahip kişiler gereklidir ki bu husus sunulan
hizmetlerde kalitenin sağlanması açısından da son derece önemlidir. Nihayetinde termal
ve SPA hizmeti sunan işletmelerinin alt yapı standartlarının oluşturulması, sunulan hiz-
metin kalitesi açısından yeterli olmamaktadır. Söz konusu işletmelerde hizmeti sunmakta
olan personelin nitelik ve nicelik yönünden var olan standartlara uyması gerekmektedir.
İşletmedeki personel kadroları; iyi eğitilmiş, yaptıkları iş ile ilgili temel bilgilere sahip ve
sundukları hizmetin diğer turizm hizmetlerinden farkını bilen kişilerden oluşmalıdır
(Kök, 2013). Termal ve SPA alanında faaliyet gösteren tesislerde, termal tedavinin gerek-
tirdiği bilgi ve deneyime sahip tıp personeli ile konaklama hizmetlerini sanitasyon kural-
ları içinde yürütebilecek kalifiye elemanlarla amaçlarına daha çabuk ulaşabilmektedirler.
Özellikle termal ve SPA hizmetleri kapsamında uzman doktorlar ve hemşireler tarafından
tesiste yapılan; tıbbi bakım, özel diyetler, akupunktur, bitkisel tedavi gibi yöntemleri içere-
bilmektedir. Söz konusu bu hizmetleri alan kişiler sağlığı bozulmuş kişiler olabileceği gibi,
nihayetinde sağlığına duyarlı kişiler de dinlenmek, rahatlamak amacıyla bu hizmetleri
talep edebilmektedir.
Diğer işletmelerden farklı olarak termal hizmet sunan konaklama işletmelerinde, hasta ve
sağlıklı kişilerin bir arada konaklamalarından dolayı çok farklı yapıda turist ve küristin ih-
tiyaçlarını karşılayabilecek nitelikte personel istihdam edilmektedir. Örneğin, herhangi bir
termal otel işletmesinde rekreasyon alanlarını canlandıracak; çeşitli aktiviteleri yönetebile-
cek ve bu konuda bilgi verebilecek animatörlerin istihdam edilmeleri gerekmektedir. Yine
özellikle SPA bölümünde çalışma yeterliliğine sahip, özel birtakım mesleki beceriye sahip
kişiler gereklidir ki bu husus sunulan hizmetlerde kalitenin sağlanması açısından da son
derece önemlidir.
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE PAZARLAMA STRATEJİLERİ

Pazarlama stratejisi, bir pazar seçimi ve buna ulaşmak için bir pazarlama bileşimi belir-
lenmesi ile başlar. Pazarlama stratejisi belirlenirken işletmedeki diğer bölümler de daima
göz önüne alınmalı ve koordinasyon ihmal edilmeden özellikle hedef pazar ve işletme
çevresi ön planda tutulmalıdır. Uygulanacak pazarlama stratejisi işletmenin ana amaç-
larına göre belirlenerek, bazı durumlarda aynı anda farklı pazarlama stratejilerinin bir
arada kullanılabileceği de göz önüne alınarak planlamalar yapılmalıdır (Hatiboğlu, 2003:
Hangi alanda, faaliyette gösterirse 201-202). Faaliyet alanı hangi sektör olursa olsun, özellikle, pazarlamada işi yürütmek için
göstersin, sürdürülebilirliği
hedefleyen bütün işletmelerin
düzgün bir sıra oluşturulması ve iyi bir planlama yapılması hâlinde; bütçenin kurulması,
kendilerine uygun pazarlama çalışanlar için standartların belirlenmesi ile programların düzenlenmesi, dış koşullardan
stratejilerini belirleyip kaynaklanacak ani değişikliklere uyum sağlanmasını kolaylaştırabilir (Reilly, 1987: 35).
geliştirmeleri gerekmektedir. Arz
açısından gittikçe kalabalıklaşan Bu doğrultuda, hizmet verilen alana göre işletmeler farklı pazarlama stratejileri izlemekle
pazar ve gelişen rekabet de birlikte, genel olarak termal ve SPA hizmetlerinde de izlenen/izlenmesinde fayda sağla-
pazarlama stratejilerinin
geliştirilmesini ve uygulanmasını nacak pazarlama staretejilerini; büyüme stratejileri (yoğun büyüme stratejisi, tamamlayıcı
zorunlu kılmaktadır. Yine, kriz büyüme stratejisi, çeşitlenerek büyüme stratejisi), pazar payı stratejileri (tek pazar strate-
dönemlerinin en az kayıpla
atlatılabilmesi açısından jisi, yoğunlaşmış pazar stratejisi, bütün pazarlara yönelme stratejisi, farklılaştırılmamış
pazarlama faaliyetlerine strateji), ürün yaşam dönemi stratejileri (pazara giriş dönemi, gelişme dönemi, olgunluk
gereği gibi önem verilip, doğru
pazarlama stratejilerinin
dönemi, düşüş dönemi), rekabetçi stratejiler (pazar lideri stratejisi, pazara meydan okuma
geliştirilip uygulanması yoluna stratejisi, pazarı izleme stratejisi, pazarda uygun yere talip olma stratejisi) ve maliyet dü-
gidilmelidir. şürme ve müşteri kazanma stratejileri şeklinde sıralamak mümkündür:
Pazarlama stratejisi, bir pazar seçimi ve buna ulaşmak için bir pazarlama bileşimi belirlen-
mesi ile başlar. Pazarlama stratejisi belirlenirken işletmedeki diğer bölümler de daima göz
önüne alınmalı ve koordinasyon ihmal edilmeden özellikle hedef pazar ve işletme çevresi
ön planda tutulmalıdır. Uygulanacak pazarlama stratejisi işletmenin ana amaçlarına göre
belirlenerek, bazı durumlarda aynı anda farklı pazarlama stratejilerinin bir arada kullanıla-
bileceği de göz önüne alınarak planlamalar yapılmalıdır.
Büyüme Stratejileri
İşletmeler, mevcut müşterilere mevcut ürünlerden daha fazla satarak, mevcut müşterilere
ek ürünler satarak ya da yeni müşterilere yeni ürünler satarak büyüme stratejisi uygula-
yabilirler (Kotler, 2009: 14). İşletmelerde belirlenen pazarlama hedeflerini gerçekleştiril-
mesi, büyük ölçüde hizmetlerin satışına bağlıdır. Bu amaçla yöneticiler, satışların artırıl-
masına ilişkin çeşitli büyüme stratejileri uygulamaktadırlar (Çakıcı, 1998:1). İşletmelerin
amaçları, politikaları ve içinde bulunduğu pazarın yapısı doğrultusunda farklılık gösteren
bu stratejiler, yoğun büyüme, bütünleşmeye dayalı büyüme ve çeşitlenerek büyüme strate-
jileri ana başlıkları altında toplamak mümkündür (Tek ve Özgül, 2010: 99).
a. Yoğun Büyüme Stratejisi: Özellikle termal ve SPA hizmeti veren işletmelerin te-
mel nitelikleri göz önüne alındığında çoğunlukla şifa arayışı içinde olan hasta ve yaşlılar
olarak adlandırılan pazar bölümünü hedeflemektedir. Bu pazar bölümü Çelik (2001: 9)
tarafından “sağlık amaçlı gelenler” başlığı altında incelenmiştir, diğer pazar bölümleri de
“sağlıklı yaşam felsefesi ile gelenler” ile turist tanımında yer almasa da termal işletmeleri
için önemli potansiyel oluşturan günübirlikçilerdir. Geleneksel kaplıca işletmeciliğinden,
termal otel işletmeciliğine geçişte bu şekilde bölümlendirilen potansiyel pazarlar, ilerle-
yen süreçte, nitelikli tesis sayısındaki artışa da bağlı olarak “kongre ve toplantı amaçlı
gelenler”, “spor pazarından gelenler”, “inanışları ve yaşam tarzları nedeniyle termal tatili
tercih edenler” gibi yeni pazar bölümleri oluşturacak şekilde gelişmeye devam etmiştir.
Bu bağlamda her yeni pazar bölümü için yeni sunumlar geliştirilerek konuk memnuniye-
tine ulaşılmaya çalışılmıştır ve çalışılmaktadır. Bu strateji ile termal ve SPA hizmetlerinde
işletmeye daha çok müşteri gelmesini sağlamak, müşterilerin tekrar gelmesini sağlamak,
kalış süresini uzatmak ya da oteldeki harcamalarını artırmak amaçlanabilir (Kurcan, 1996:
75). Termal ve SPA hizmetlerinde pazara nüfuz etme stratejisi genellikle üç farklı şekilde
karşımıza çıkmaktadır. Bu stratejiler, termal ve SPA hizmetlerinin mevcut müşterilerin
kullanım miktarını artırmak, mevcut rakiplerin müşterilerini çekmek ve ürünü kullanma-
yan müşterileri fiili müşteri hâline getirmektir Bu stratejilerin her biri tek tek veya birlikte
uygulanabilmektedir (Çakıcı, 1998:2).
Geleneksel kaplıca işletmeciliğinde, şifa arayışı güdüsüyle hareket eden sağlık amaçlı
konuklar için de, rekreasyon ihtiyacı ağır basan sağlıklı yaşam felsefesi ile gelen pazar
bölümü için de, günün en az iki saatini termal tesislerde sunulan hizmetlerle değerlendi-
ren günübirlikçiler için de serbest kür uygulamalarını destekleyen ve SPA uygulamaları
başlığı altında değerlendirilebilecek termal banyo, termal havuz, sauna gibi klasik hamam
işletmeciliğine ait hizmetler sunulmaktaydı. Günümüzün modern işletmelerinde ise kür
amaçlı havuzların dışında, rekreasyon amaçlı havuzlar kullanıma sunulmuştur. Tedavi
amaçlı kür uygulamalarının yoğun olarak bulunduğu SPA ünitelerinin yanına güzellik,
vücut bakımı ve sağlıklı yaşam vurgusunun ön plana çıktığı wellness üniteleri eklenmiştir.
b. Tamamlayıcı (Bütünleştirici) Büyüme Stratejisi: İşletme, ileriye, geriye doğru ve
yatay bütünleşme yoluyla da satış ve kârını arttırarak büyüyebilir. İleri doğru bütünleş-
me, dağıtım kanalında kendisinden sonraki kanal düzeyinde yer alan bir işletmeyi; geriye
doğru bütünleşme, dağıtım kanalında kendisinden önceki kanal düzeyinde yer alan bir
işletmeyi ele geçirmektir. Yatay bütünleşme ise aynı kanal düzeyindeki işletmeler arası
birleşmedir (Yalın, 2007: 48). Bu stratejinin uygulama alanı bulabilmesi için sektörün ol-
gunlaşmış ve oturmuş olmasının yanında işletmelerin de kazanım sağlayabilecek şekilde
güçlü olmaları gerekmektedir (Tek, 1997: 88). Termal ve SPA hizmetleri sunan işletme-
lerde olgunlaşmış ve oturmuş olmasına rağmen, tamamlayıcı (bütünleştirici) büyüme
stratejilerinin vücut bulduğu söylenemez. Bu durumun temelinde, işletmelerin temel
yeteneklerine odaklanmaları, kendileri açısından tatminkâr gelir ve kârlılık düzeylerine
erişmeleri yatıyor olabilir. Öne çıkan bir termal turizm bölgesi olan Afyonkarahisar’da
mevcut olan bakanlık denetimindeki beş yıldızlı otel işletmelerinden yalnızca bir tanesi
kendi seyahat acentesini kurarak “ileriye doğru dikey bütünleşme” stratejisini uygulamaya
çalışmış ancak tanıtım çabalarını aşmayan bir performans sergileyince acenteyi pasif kul-
lanıma almıştır. Arazi tahsisi, vergi indirimleri gibi devlet teşviklerinin de yoğun olarak
uygulandığı sektörde henüz finansal açıdan zorlanan bir işletme bilgisi de gelmemiştir.
Belki de bu sebeplere bağlı olarak henüz tamamlayıcı (bütünleştirici) büyüme stratejile-
rinin uygulama alanı bulduğu görülmemiştir. Bu durumun bir diğer sebebi de teknik ve
sektörel bilgi eksikliği nedeniyle yeni alanlara yatırım yapmaktan çekinen girişimcilerle,
aile işletmesi tarzı girişimlerin çoğunlukta olmasıdır.
c. Çeşitlenerek (Çeşitlendirerek) Büyüme Stratejisi: İşletmenin yeni pazarlara ve yeni
ürünlere yönelme stratejisidir. İşletmelerin değişik alanlardaki fırsatlardan yararlanmak
için ürün ve hizmetlerini, faaliyette bulundukları sektörleri, hizmet sundukları tüketicileri
çeşitlendirmeleridir. Ancak işletmenin bu çeşitlendirmeyi gerçekleştirebilmesi için geniş
ve yeterli imkânlarının olması gerekir (Pakünlü, 2010: 81).
İşletme, mevcut mamul dizisine teknolojik ve/veya pazarlama sinerjisi sağlayacak yeni
mamulleri eklerse bu tür çeşitlendirme konsantrik çeşitlendirme adını alır. Bu tür çe-
şitlendirme de işletme, üretim, teknoloji ve pazarlama olanaklarını kullanabileceği yeni
mamulleri mamul bileşimine alır. İkinci olarak işletme, mevcut mamulleri ile herhangi bir
benzerlik olmasa da mevcut müşterilerine yeni mamulleri sunabilir. Bu tür çeşitlendirme
yatay çeşitlendirme adını alır. Üçüncü olarak işletme, mevcut mamulleriyle hiçbir iliş-
kisi olmayan mamulleri, yeni müşterilere sunabilir. Bu tür çeşitlendirme konglomeratif
çeşitlendirme adını alır (Yalın, 2007: 49). Bir inşaat firmasının turizm alanında otelcilik
yatırımları yaptıktan sonra deniz ürünleri alanında da girişimde bulunması, hatta deri
ürünleri satışı veya hediyelik eşya mağazası işletmesi açması örnek olarak değerlendiri-
lebilir. Bu tip girişimlerde üretim ve pazarlama birimlerinin etkin şekilde iş birliği içinde
olmaları beklenir (Tek, 1997: 89).
Pazar Payı Stratejileri

Günümüzde işletmeleri yoğun bir küresel rekabet, her alanda hızla yaygınlaşan otomas-
yon ve bilgisayar kullanımı, çevrecilik hareketleri, kısalan ürün yaşam eğrileri, yüksek
kaliteli ve yeni ürünlere makul fiyatlarla sahip olmak isteyen tüketici istekleri, yüksek
enflasyon ve ekonomik belirsizlikler gibi faktörlerle karakterize olan bir çevrede faaliyet-
lerini sürdürmeye çalışmakta ve başarılı olmanın yollarını aramaktadırlar. Böylesi pazar-
da işletmeler, üst düzeyde tüketici tatminini sağlayacak stratejiler geliştirmeye her geçen
gün artan ölçülerde ihtiyaç duymaktadırlar (Aksoylu ve Dursun, 2001: 357). Yaşanan bu
durumlar tüm işletmelerde olduğu gibi termal ve SPA hizmetlerinde yaşanmaktadır. Bu
ihtiyaçlar doğrultusunda pazar payı stratejileri 4’e ayrılmakta, termal ve SPA hizmetleri
açısından açıklanmaktadır.
a. Tek Pazar Stratejisi: İşletmeler belirlemiş oldukları pazar bölümlerinden yalnızca
bir tanesini seçerler ve bütün uygulamaları ile o bölüme odaklanırlar. Tek pazar strateji-
si işletmelere uzmanlaşma şansı vermekle birlikte maliyet avantajı da sağlar (İçöz, 1996:
132). Afyonkarahisar’da bu stratejiyi uygulayan ve kongre-toplantı pazarına odaklanan
ulusal bir zincirin parçası olan bir işletme seçtiği bölümle yüksek doluluk oranını ve yük-
sek ciroyu elde etmeyi başarmıştır.
b. Yoğunlaşmış Pazarlama Stratejisi: Mevcut pazar bölümlerinden faaliyette bulu-
nulacak birkaçı seçilir ve bütün yatırımlar seçilen bölümler üzerine yoğunlaştırılır (İçöz,
1996: 132). Pozitif seçicilik sağlayan bu uygulama ile odaklanılan pazar bölümlerini daha
iyi analiz etmek mümkün olur, maliyet kontrolünde daha fazla başarı yakalanır, kârlılık ve
süreklilik gibi stratejik amaçlar daha gerçekleştirilebilir hâle gelir.
Herhangi bir ülkede veya destinasyonda çeşitli turizm ürünlerinin geliştirilmesi, tu-
rizm pazarına sunulabilecek turistik ürünlerin tek boyutlu bir yapıdan kurtarılarak çok
boyutlu bir niteliğe kavuşturulması, turizm pazarının gelişmesinin ilk adımlarından
biridir. Bu nedenle ülkeler, kendi destinasyonlarında deniz-kum-güneşe dayalı kitle tu-
rizminin yanı sıra termal turizm, kış turizmi, kongre turizmi gibi niş ürünleri ön plana
çıkarmaya çalışmaktadırlar. Termal turizm de bu kapsamda ele alınabilecek bir alternatif
turizm ürünüdür. Termal turizmin herhangi bir destinasyonda bir turizm ürünü olarak
sunulabilmesi için o destinasyonda termal turizm ile ilgili doğal bir altyapının bulunması
gerekmektedir. Dolayısıyla, termal turizm, her ülkenin veya destinasyonun kolayca reka-
bet üstünlüğü elde edebileceği bir alan değildir (Öztürk ve Kenzhebayeva, 2013: 36).
Yoğun pazarlama stratejisini izlemek isteyen işletmeler, önce pazarı bölümleme ya-
parak ve bu pazar bölümlerinden yalnız birine yönelerek, o pazar bölümüne uygun tu-
ristik ürünü satışa sunması gerekmektedir (Denizer, 1992: 58). Örnek vermek gerekirse
kara yolu üzerinde bir termal ve SPA hizmeti veren bir işletme açılması ve tek fiyattan
geceleme yapılırsa bununla birlikte yeme-içme hizmetinin de sunulması, pazarın bir
bölümünü etkilemektedir.
c. Bütün Pazarlara Yönelme Stratejisi: Genellikle piyasa lideri tarafından benimse-
nen maliyetli ve yorucu bir stratejidir, işletmeler ekstra ürün değiştirme, tanıtım ve reklam
maliyetleri ile yönetim giderlerine katlanmak zorunda kalabilir (İçöz, 1996: 133-134). İş-
letme bu strateji ile tüm tüketicilere ulaşmak, bu sayede yüksek satış ve kârlılık oranlarına
ulaşabilmek, tüm pazar dilimlerinden pay almak ve pazarda çok iyi konuma sahip olmayı
amaçlamaktadır. Ayrıca işletme bu şekilde, tüketicilerin ihtiyaçlarını ve isteklerini daha
fazla karşılayabileceğinden dolayı, daha çok devamlı yani sadakatli müşteri sağlayabile-
ceğini düşünmektedir (Uğurlu, 2007: 242). Buna karşın farklılaştırılmış pazarlama stra-
tejisinin bazı dezavantajları da bulunmaktadır. İşletme, her hedef pazar dilimi için farklı
pazarlama planı, pazarlama araştırması, tutundurma planı, satış analizleri ve tutundurma
faaliyetleri yapmak zorundadır. Bu da işletmenin maliyetlerinin artmasına yol açacaktır
(Bulut, 2005: 29).
d. Farklılaştırılmamış Pazarlama Stratejisi: Farklılaştırılmamış pazarlama strateji-
sinde işletme tüm pazarı homojen olarak düşündüğü için pazarın içinden ayrıca bir bö-
lüm seçmeye gerek duymamaktadır. Pazarlama karması elemanlarının bileşimini tek bir
pazarda etkin olarak kullanmağı düşünen ve planlayan işletmelerin uyguladığı strateji
farklılaştırılmamış pazarlama stratejisi olarak isimlendirilir (Altunışık vd., 2006: 120).
Farklılaştırılmamış pazarlamada işletme pazarı tek bir bütün hâlinde düşünerek pazar-
daki tüketicilerin farklı gereksinimleri üzerinde durmaktadır. Bu yüzden bu stratejiyi kul-
lanan işletmeler mamul ve pazarlama programlarını mümkün olduğu kadar çok sayıda alı-
cıya hitap edecek biçimde geliştirmeye çalışmaktadır. Bu stratejide işletme, kitlesel dağıtım,
reklam ve diğer pazarlama çabalarına girebilir (Yükselen, 2010: 182). Farklılaştırılmamış
pazarlama stratejisi uygulayan otel işletmeleri de tek bir pazarlama karması ile tüm pazara
hitap edecek şekilde faaliyet gösterir. Bu strateji işletmenin satış hasılatı ve kâr beklentileri-
ni karşıladığı sürece başarılı olabilir. Fakat bu stratejinin uygulanmasının yanı sıra zamanla
mamul farklılaştırma çalışmalarının da yapılması gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle ürünün
rakip ürünlerden daha üstün olduğu imajı yaratılmalıdır (Ecer ve Canıtez, 2004: 155-156).
Ürün Yaşam Dönemi Stratejileri

a. Pazara Giriş Dönemi: Pazarın kaymağını hızla alma stratejisi kısa dönemde en yük-
sek getirinin sağlanması bir zorunluluk olduğunda yüksek fiyat ve yoğun satış geliştirme
programı ile birlikte uygulama alanı bulur (İçöz, 1996: 135) . Bu stareteji kapsamında yer
alan, pazarın kaymağını yavaşça alma stratejisinde yüksek fiyat uygulaması yer bulmakla
birlikte tanıtım çalışmaları, az sayıda ve bilinçli tüketicinin varlığından dolayı fazla yoğun
şekilde gerçekleştirilmez. Pazara hızla girme, yeni ürünler için fiyatlara duyarlı bir hedef
kitlenin varlığında düşük fiyat yoğun tanıtım çabaları ile belirginleşen bir stratejidir. Ürü-
nü taklit etme yeteneğine sahip rakipler nedeniyle uygulama sırasında sıkıntılı dönemler
yaşanması olasılık dâhilindedir. Pazara yavaşça girme, rekabetin yoğun olmadığı alanlar-
da, hedef kitle sayıca tatminkâr düzeyde ve bilinçli ise uygulama alanı bulabilecek bir stra-
tejidir. Uygulama kapsamında düşük fiyat ve yoğun olmayan tanıtım çabaları öne çıkar.
b. Büyüme Dönemi: Satışların ve gelirin hızla arttığı, iştahlı rakipler nedeniyle artan
şiddetiyle rekabetin hissedildiği bu dönemde, kalitenin artırılması, yeni pazar bölümleri-
ne girilmesi, yeni dağıtım kanalları ile hedef kitleye ulaşılması, fiyat duyarlılığının dikkate
alınması, hedef kitlede satın alma eğilimini destekleyen tanıtım çabalarına girişilmesi şek-
lindeki stratejiler uygulanabilir.
c. Olgunluk Dönemi: Pazarda değişiklik stratejisi, satış geliştirmeye yönelik uygulamaların
yoğun olarak kullanıldığı, yeni hedef pazarlara erişim, rakiplerden pazar elde etme, yeni kul-
lanıcılar geliştirme çabalarının yoğun bir şekilde kullanıldığı, olgunluk dönemi stratejisidir.
Üründe değişiklik stratejisi, ürünün imajının geliştirilmek veya değiştirilmek istendi-
ğinde görsel, işitsel, dokunsal vb. unsurlarla beraber bazı uygulamaların geliştirilmesi şek-
linde uygulama alanı bulmaktadır. Pazarlama karmasında değişiklik stratejisi ürün, fiyat,
satış geliştirme uygulamaları ve dağıtımla ilgili değişikliklerle işletmenin dinamizmi ko-
runmaya ve artırılmaya çalışılır. Burada bahsi geçen üç stratejinin temelinde de olgunluk
döneminin mümkün olduğunca uzatılması yatar.
d. Düşüş Dönemi: Yapılabilecek en akıllı uygulama, işletmenin başkasına devredilme-

si (satış ya da kiralama yolu ile) olabilir (İçöz, 1996: 137). Eğer bu gerçekleştirilemiyorsa
bu dönemde maliyetlerin iyice indirgenmesi, elde edilen gelirin borç finansmanı için kul-
lanılması ya da tasarrufa dönüştürülmesi, yeni yatırım alanı bulunması ve sonlandırma-
nın mümkün olduğunca zarar vermeyecek şekilde uzatılması gerekir.
Rekabetçi Stratejiler
a. Pazar Lideri Stratejisi: Pazar lideri stratejisi, pazardaki payı yüksek olan işletmeler yani
lider konumundaki işletmeler tarafından uygulanmaktadır (Yükselen, 2006: 46). Lider,
büyük bir imaja ve geniş bir pazar payına sahiptir (Oral ve Kurgun, 1998: 24). Rekabetin
temelini, hızını ve özelliklerini belirler (Akar, 2009: 229). Pazar liderlerinin en önemli
avantajı, yarattıkları değerdir. Pazar liderleri farklı düşünür, gelişmeleri farklı değerlendi-
rir ve sektörün büyüme hızını tetikler. Yaklaşımlarındaki en önemli özellik, tüm faaliyet-
lerine müşteriyle başlamalarıdır. Amaçları müşterinin gönlünü fethetmektir (Aydın, 2009:
291). Pazar payı yüksek olan işletmeler müşterileri kazanmak için her yolu denemekten
kaçınmazlar. Bu strateji kaspamında, koruyucu veya saldırıcı stratejileri uygulayabilirler
(İslamoğlu, 2006: 225; Torlak ve Altunışık, 2009: 207).
b. Pazara Meydan Okuma Stratejisi: Meydan okuyucular tarafından uygulanabilecek
beş çeşit saldırı stratejisi şu şekilde sıralanmaktadır: Cepheden saldırı, kanattan saldırı,
çevirme saldırısı, bypass saldırısı ve gerilla saldırısıdır (Tek, 1997: 107).
c. Pazarı İzleme Stratejisi: Bu stratejiler genel olarak piyasa izleyicileri tarafından ta-
kip edilen stratejiler, parazit izleyicilik, taklitçi izleyicilik, uyarlamacı izleyicilik, benzetme,
taklit, uyarlama, örnek alma (benchmarking) şeklinde sıralanmaktadır (Tek, 1997: 108;
İslamoğlu, 2006: 227).
d. Pazarda Uygun Yere Talip Olma Stratejisi: Bu rekabet stratejisi, kalite odaklı, küçük
ölçekli termal ve SPA hizmeti sunan işletmelerde uygulanır ve bu işletmelerin büyük işlet-
melerle rekabet etme eğilimi bilinçli olarak gelişmemiştir (Yükselen, 2001: 52). Pazarda ken-
di seçtikleri alanda uzmanlaşarak pozisyonlarını korumayı tercih ederler. Rekabet sahnesin-
den silinmemeleri için dinamizmlerini koruyup nitelikli sunumlar yapmaları gerekir (Usal
ve Oral, 2001: 265; Yükselen, 2001: 52). Termal ve SPA hizmeti sunan nitelikli işletmelerin
boş bıraktıkları alanlarda başarılı olma ihtimali bu tarz işletmeler, yöneldikleri hedef kitleye
tatminkâr düzeyde hizmet verdikleri takdirde sürdürülebilirliği yakalarlar (İçöz, 2001: 201).
Maliyet Düşürme ve Müşteri Kazanma Stratejileri

Düşük maliyet stratejisini benimseyen işletmelerin öncelikle girdi sayısını azaltma uygu-
lamasına gittikleri görülür, benzer şekilde kaliteden de ödün verilebilir. Ancak hizmet sek-
töründe bu uygulamaların yer bulması mallar pazarı kadar kolay değildir. Emek yoğun
özellik gösteren termal ve SPA hizmeti sunan işletmelerde maliyet azaltma yöntemi olarak
personel çıkarma yöntemi tercih edildiğinde müşteri tatmini ve kalite algısında meydana
gelebilecek düşüşün telafisi mümkün olmayabilir. Çünkü hizmet pazarlaması kapsamında
kalite algısını doğrudan etkileyen unsurlardan birisi, hizmet sunan personelin niteliğidir. İş-
letmeler maliyet düşürmeyi farklı alanlarda yapmalıdırlar. Örneğin, düşük maliyet stratejisi
aynı zamanda düşük fiyat anlamına geldiğinden söz konusu işletmeler, piyasada bulunan
ya da yeni girecek olan rakiplerinin sayılarını azaltmaya çalışabilirler (Usal ve Oral, 2001).
Fiyat kontrolünün ve maliyetleri indirmenin çok zor olduğu kriz dönemlerinde pazarın
kabul edebileceği yeni bir fiyat düzeyinin belirlenmesi, tüketici finansmanı uygulamalarına
gidilmesi kredili satışların yaygınlaştırılması gerekebilir. Pazarda şok etkisi oluşturacak ani
fiyat artışları yerine, zamana yayılan fiyat artışı uygulamaları ile müşteri değeri yaratan bazı
hizmetlerin ücretsiz sunulması yoluna gidilebilir (Karafakioğlu, 1993: 15).
Hangi alanda faaliyette bulunulursa bulunulsun sürdürülebilirliği hedefleyen bütün
işletmelerin kendilerine uygun pazarlama stratejilerini belirleyip geliştirmeleri gerekmek-
tedir. Arz açısından gittikçe kalabalıklaşan pazar ve gelişen rekabet de pazarlama strate-
jilerinin geliştirilmesini ve uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Yine, kriz dönemlerinin
en az kayıpla atlatılabilmesi açısından pazarlama faaliyetlerine gereği gibi önem verilip,
doğru pazarlama stratejilerinin geliştirilip uygulanması yoluna gidilmelidir.
Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerin kullandığı/kullanabileceği pazar payı strajileri

neler olabilir, sıralayınız. 10
Pazarda uygun yere talip olma stratejisini, termal ve SPA hizmetleri sunan işletmeleri göz
önüne alarak yorumlayınız. 11
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNİN PAZARLAMASINDA

KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER-SORUNLAR
Pazar koşullarında meydana gelen sürekli değişim ve rekabet yapısı, müşteriler ile ilişkilerde
sadece memnuniyeti sağlamak değil aynı zamanda sadık müşteriyi de hedeflemek zorunda
bırakmaktadır. Bu yüzden özellikle hizmet işletmelerinde de kitlesel pazarlama anlayışı ye-
rine bireysel pazarlama anlayışını geliştirilmektedir (İlban vd., 2009: 136). Söz konusu bu
durum, termal ve SPA işletmelerinin daha çok bireysel olarak hareket ettiğinin ayrıca işlet-
meler arası rekabetin gittikçe artması pazarlama sorununu da beraberinde getirmektedir.
Türkiye’de iş gücünün ve kaplıca kür ücretlerinin düşük olması başlıca avantajlardır. Bu
sayılan avantajları yanında bu alanda hizmet veren işletmelerin en önemli sorunları, per-
sonelin nitelik acısından yetersiz olması, ara eleman ve kaplıca dalında uzman doktor ve
mali destek eksikliğidir. Ayrıca, özel ve kamu yöneticilerinin termal turizmin alt ve üst yapı,
amacı, işletme, pazarlama, tanıtım, tıbbi ve teknik uygulamalar konusunda yeterince bilgi
ve deneyim sahibi olmadıkları ifade edilmektedir (Gül, 2015: 107). Türkiye’nin termal tu-
rizmden hak ettiği payı alamamasına yol açan nedenler; termal turizm merkezi olabilecek
alanların mülkiyet sorunları, yetersiz mevzuat, uzman sağlık ve işletme personeli eksikliği,
bu tesislere ulaşımda karşılaşılan yetersiz alt yapı, yapılan tesislerin yanlış kuruluş yeri ve
mimari biçimleri olarak sayılabilir. Pazar araştırması yapılmadan projelendirilen tesislerin
geliştirilememesi, kamu ve özel tedavi yönetmeliklerinin termal tedaviyi yeterince destekle-
memesi, uluslararası akreditasyonun sektöre yerleştirilememesi bu alandaki gelişimini en-
gelleyen diğer hususlardır (Özbek ve Özbek, 2008, 112; Türksoy ve Türksoy, 2010: 707-708).
Yine özellikle bu alanda yaşanan hizmet kalitesi sorunları da önemli ölçüde pazarlamayı
etkilemekte ve önemli pazarlama sorunlarınının, daha doğrusu uçurumların ortaya çıkma-
sına neden olmaktadır. Genelde hizmet sunan taraf olan bu alanda faaliyette bulunan işlet-
melerde ortaya çıkan söz konusu bu hizmet kalitesi uçurumları Tablo 7.2’de sunulmuştur.
Termal ve SPA hizmetleri konaklama işletmelerinin belirli bir kısmını ilgilendiren
özelliğinden dolayı konaklama işletmelerinde yaşanan pazarlama sorunlarının aynısı ter-
mal ve SPA hizmetlerinde de yaşanmaktadır. Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler
hizmet sektöründe faaliyet gösterdikleri için, bu işletmelere gelen müşterilerin hizmeti
kullanmadan ya da satın almadan önce test etme veya deneme şansı yoktur. Bu nedenle
müşterilerin bu işletmelerin sunacakları ürünleri kullanma kararlarını almalarında, zi-
hinlerinde oluşan imajın büyük bir etkisi vardır. Yapılan araştırmalar, işletme imajının,
işletmeler arasında karşılaştırma yapılabilmesinde önemli bir faktör olduğunu göster-
mektedir. Bir işletmenin sadece imajı ve ünü bile müşterilerin işletmeyi hem tercih et-
melerinde hem de başkalarına tavsiye etmelerinde birer avantaj olabilmektedir. Bununla
birlikte işletmenin imajı, müşterilerin çekilmesinde ve elde tutulmasında önemli bir rol
oynamaktadır. Çünkü müşterilerin mal ve hizmetlere olan bağlılığının temelinde, işletme

imajı yatmaktadır. İşletme imajı, müşterilerin alternatif işletmeler aramasını engellemekte
ve müşterilerin işletmeye olan sadakatini arttırabilmektedir (Yıldırım, 2005: 98). Termal
ve SPA hizmetleri sunan işletmeler bu hususun farkında olmaları ve bunu etkin bir pazar-
lama aracı olarak kullanmalıdırlar. Bunun için verilen hizmetlerde kesinlikle imajın kötü
algılanmasına yol açacak faaliyetlerden uzak durulmalıdır.
Tablo 7.2 Uçurum 1 Uçurum 3

Hizmeti Sunan Taraf
Uygun olmayan pazarlama araştırması İnsan kaynakları politikalarında açıklık
Açısından Hizmet
Kalitesinde Uçuruma yaklaşımı • Etkin olmayan işe alma süreci
Neden Olan Temel • Yetersiz pazarlama araştırması • Rol belirsizliği ve rol çatışması
Faktörler • Pazarlama araştırmalarının hizmet kalitesi • Personel ile teknoloji uyumunun zayıf
üzerinde odaklanmaması olması
Kaynak: Öztürk, • Pazar araştırması sonuçlarının yanlış • Uygun olmayan değerleme ve
2013:191. kullanılması ücretlendirme sistemleri
• Yetkilendirmenin, algılanan kontrolün ve
ekip çalışmasının olmaması
Yukarıya doğru iletişim eksikliği Arz ve talebi eşleştirememe
• Yönetim ile müşteri arasında etkileşim • Talep zirvelerini ve düşüklüklerini
eksikliği törpüleyememe
• Müşteriyle karşı karşıya kalan personel ve • Müşteri karmasının uygun olmaması
yöneticiler arasında yetersiz iletişim • Talebi düzenleştirmek için fiyata aşırı bağlı
• Ön büro personeli ile üst yönetim arasında olmak
çok fazla aşama olması
Uzun dönemli ilişkiler üzerinde yetersiz Müşterilerin rollerini yerine getirememesi

odaklaşma • Müşterilerin rolleri ve sorumlulukları
• Pazar bölümlemesi olmaması hakkında bilgi sahibi olmaması
• İlişkilerden çok işlemler üzerinde • Müşterilerin birbirlerini olumsuz
odaklaşma etkilemesi
• Mevcut müşterilerden çok yeni müşteriler
üzerinde odaklaşma
Uçurum 2 Uçurum 4
Müşteri yönlü standartların olmaması Müşteri beklentilerinin etkin
• Müşteri yönlü hizmet standartlarının yönetilememesi
yokluğu • Tüm iletişim biçimlerini kullanarak müşteri
• Müşteri ihtiyaçları üzerinde odaklanmayı beklentilerini yönetememe
sağlayacak süreç yönetiminin olmaması • Müşterileri uygun biçimde eğitememe
• Hizmet kalitesi amaçları oluşturmak için
formel bir süreç olmaması
Yetersiz hizmet liderliği Aşırı vaatler verilmesi

• Yapılamazlık algılaması • Reklamlarda aşırı vaatlerde bulunma
• Yönetimin kendini yeterli derecede • Kişisel satışta aşırı vaatte bulunma
adamaması • Fiziksel ipuçları aracılığıyla aşırı vaatlerde
bulunma
Zayıf hizmet tasarımı Yatay iletişimlerin yetersizliği
• Sistematik olmayan yeni hizmet geliştirme • Satış ile operasyon bölümleri arasındaki
süreci iletişimin yetersiz olması
• Belirsiz, tanımlanmamış hizmet tasarımı • Reklam ve operasyon bölümleri arasındaki
• Hizmet tasarımı ile hizmet iletişimin yetersiz olması
konumlandırılması arasında bağlantı • Şubelerin veya birimlerin politikaları ve
bulunmaması prosedürleri arasında fark olması
Termal ve SPA alanında hizmet veren işletmelerin pazarlamada karşılaştıkları ya da
yaşadıkları sorun/güçlüklerin büyük bir kısmı pazarlama karma elemanları kapsamın-
daki faaliyetleri profesyonelce uygulayamamalarından kaynaklanmaktadır. Özellikle bu
alanda hizmet veren işletmelerin düştükleri en büyük yanlışlıkların başında, oluşturulan
ürünün, yoğunlaştırılmış reklam faaliyetinden de yararlanmak suretiyle, olduğundan iyi
gösterilmeye çalışılmasıdır ki bu husus etik açıdan sakıncalı bir pazarlama yaklaşımı ol-
duğu gibi, gerçekleşen hizmet tüketicinin hizmet deneyimi sırasındaki beklentisini karşı-
lamayacaktır. Yine, ürün konumlandırmadaki abartılı bilgilerin verilmesi suretiyle talebin
Termal ve SPA kapsamındaki
yaratılmaya ya da artırılmaya çalışılması, hizmeti satın alacak tüketiciye yönelik aldatıcı müşteriye satılacak hizmeti
bir faaliyet olarak algılanabilir. Ürün çeşitlendirmek ya da çapraz satış yapmak adına bu vermeksizin gösterme ve
sergileme imkânı yoktur. Öte
hizmetlerden yararlanan kişilere nasıl olsa mecburdur alacaktır anlayışıyla, pahalı yiyecek taraftan tutundurma karması
ve içecekleri satmaya çalışmak, fiyat karması kapsamında yanlış bir yönlendirme olarak kapsamında gerçekleştirilecek
değerlendirilebilir. Çünkü müşterinin tercihini, müşterinin bilinçsizliğinden faydalanmak faaliyetlerin önemli bir kısmı
reklam faaliyetleridir ve reklamlar
suretiyle, fiyatı dikkate almadan etkilemek etik açıdan yanlış bir uygulama olduğu gibi büyük ölçüde grafik imajlarına
pazarlama açısından çok kötü bir reklamdır. Termal ve SPA kapsamındaki müşteriye satı- dayanmaktadır. Söz konusu bu
grafik sunumlarda, abartıya
lacak hizmeti vermeksizin gösterme ve sergileme imkânı yoktur. Öte taraftan tutundurma kaçılması ve kadın unsurunun
karması kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetlerin önemli bir kısmı reklam faaliyetle- ön plana çıkarılarak ağırlıklı
olarak kullanılması da etik
ridir ve reklamlar büyük ölçüde grafik imajlarına dayanmaktadır. Söz konusu bu grafik açıdan tartışılması gereken
sunumlarda, abartıya kaçılması ve kadın unsurunun ön plana çıkarılarak ağırlıklı olarak konulardandır.
kullanılması da etik açıdan tartışılması gereken sorunlardandır.
Hizmeti sunan taraf açısından hizmet kalitesinde uçuruma neden olan temel faktörlerden
olan ve “uçurum 1” kapsamında yer alan “uygun olmayan pazarlama araştırması” yaklaşı- 12
mındaki uçurum/yetersizlikler nelerdir?
Termal ve SPA alanında hizmet veren işletmelerin pazarlamada karşılaştıkları ya da yaşa-

dıkları sorun/güçlüklerin büyük bir kısmı pazarlama karma elemanları kapsamındaki faali-
yetleri profesyonelce uygulayamamalarından kaynaklanmaktadır.
Ülkemizde satışa sunulan termal ve SPA hizmetlerinin pazarlanmasında, klasik ha- Termal ve SPA hizmetleri sunan
işletmelerde satışa sunulan
mam kültürünün kullanılması bir zenginlik olarak değerlendirilmekle birlikte, özellikle ürünlerin genelde yüksek temas
modern anlamda SPA faaliyetlerinin içeriğine uygun imkân ve olanaklarının da olduğu- düzeyine sahip olması ve satış
na yönelik unsurlar ön plana çıkarılmalıdır. Bu husus, ülkemizde modern termal ve SPA anında satıcı veya alıcıyı aynı
ortamda bulundurması, kişisel
hizmetleri sunan işletmelerin yoğun olmasına rağmen, hamam pazarlamasından öteye ilişkileri ön plana çıkarmaktadır.
geçememektedir. Pazarlamada dağıtım karması kapsamında üretilen ürünlerin, yetkili Bu kapsamda, kişisel ilişkilere
bağlı olarak müşteriler arasında
kanal üyeleri dışında, yetki verilmemiş aracılarca satılması, kanal üyelerine haber verme- ilke dışı ayrımcılık yapma,
den ürün hazırlamaktan/üretiminden vazgeçerek onları zor durumda bırakma ya da bir hediye ve rüşvete bağlı olarak
satın alma veya satışta bazı
franchising sisteminin adil olmayan koşullar içermesi (Oyman, 1999) hem üretici hem de müşterilere özel fırsatlar sağlama
müşteri açısından önemli etik ve pazarlama sorunu olarak termal ve SPA hzimetleri sunan vb. gibi durumlarda ise satış
elemanları, müşteriler arasında
işletmeler için de geçerlidir. ayrımcılık yapma pozisyonuna
Termal ve SPA hizmeti sunan işletmelerin pazarlamada karşılaştıkları güçlüklere iliş- düşmüş olacaktır. Özellikle, fazla
kin yukarıda sunulanlar, bu alandaki sorunların belirli bir kısmıdır. Bu alanda yukarıdaki- bahşiş almak için hizmet paketi
içerisinde, hatta işletmenin izin
leri de kapsayacak şekilde özellikle pazarlama kapsamında değerlendirilebilecek bazı ge- verdiği kurallar kapsamının da
nel sorunları başlıklar hâlinde şu şekilde özetlemek/sıralamak mümkündür (Reilly, 1987; dışına çıkılarak müşterilerle
gerekli-gereksiz birtakım ilişkiler
Üner, 1994; Odabaşı, 1997; İçöz, 2001; Demir, 2001; Pelit ve Güçer, 2004; Özbek ve Özbek, içerisine girme davranışı sıkça
2008; Öztürk, 2013; İlban vd, 2011; Tunçel, 2013; Belber ve Turan, 2015; Kotler, 2015; Al- görülen sorunlardandır ki bu
pazarlama açısından sakıncalıdır.
tunışık, 2015): 1. Pazarlama karma elemanları kapsamındaki faaliyetlerin yeterince uygu-
lanamaması, yerine getirilememesi, 2. Hizmet sektöründe ürünün tamamlayıcı bir parçası
olarak değerlendirilen kalifiye personel bulmada güçlük, 3. Yüksek maliyetler, 4. Yetersiz
pazarlama iletişimi, 5. Doğru hedefe yönelmeyen pazarlama çabaları, 6. Hedef kitlenin ye-
terince bilinçli olmaması, günübirlik veya rekreasyon amaçlı kullanım nedeniyle özellikle
termal tesislerde geceleme sayılarının yetersiz olması, 7. Destinasyon yönetimi ile ilgili
hatalar ve yanlış konumlandırma, 8. Sektör yöneticilerindeki pazarlama körlüğü, 9. Kısa
vadeli, kâr odaklı yönetim-pazarlama stratejileri, 10. Pazarlama faaliyetleri kapsamındaki
uygulamalardaki etik sorunlar, 11. Hizmet sunucuların ve/veya işletme sahiplerinin pa-
zarlama faaliyeterini gereksiz görmeleri ve ek bir maliyet olarak algılamaları, 12. Termal ve
SPA hizmetleri sunan işletmelerin hijyen sorunları yaşamaları ve bunun da hizmeti alan
müşterilerin söz konusu hizmeti aldıkları işletmeleri dışarıya yanlış tanıtmalarına neden
olması, 13. Özellikle “Türk Hamamı” konsepti termal ve SPA hizmetlerinin önemli bir
ürün çeşitliliği ve otantik bir değer olarak pazarlamada kullanılmasının avantaj sağlaya-
bileceği hususunun yanında, bu alanda sunulan hizmetleri sadece klasik “Türk Hamamı”
ürünü bağlamında dar bir çerçevede değerlendiren bir anlayışıyla pazarlama yoluna gidil-
mesinin eksikliği, 14. Özellikle termalden bağımsız SPA hizmetleri veren bazı mekânlarda
bilimsel anlamda SPA hizmetlerinin dışına çıkan, yasa dışı veya toplum tarafından yan-
lış değerlendirilen faaliyetlere rastlanma olasılığı, işletme imajının tüketiciler tarafından
kötü algılanması ve bunun da pazarlama açısından işletmeyi zor duruma sokması, 15.
Satışa sunulan/sunulacak ürünlerin, müşterilerde güven sağlayacağı algısı oluşturacak ve
bu çerçevede pazarlamada da önemli avantajlar sağlayacak olan bazı ulusal ve uluslararası
standartların uygulanmaması veya uygulanmasındaki aksaklıklar.
Sonuç olarak sağlık turizmi kapsamında da değerlendirilen termal ve SPA hizmetleri
önemli bir turizm çeşidi olarak da ülke ekonomilerine önemli katkılar sağlamaktadır. Söz
konusu hizmetlerin etkin bir şekilde pazarlanması bu açıdan da büyük önem taşımakta-
dır. Öte yandan termal ve SPA hizmetlerindeki pazarlalamanın ettkin bir şekilde yürü-
tülebilmesi için bu alanda faaliyette bulunan işletmelerin pazarlama konusunda dikkate
almalarında fayda sağlayacak bazı temel kriterler vardır. Söz konusu bu kriterleri genel
olarak şu şekilde sıralamak mümkündür (Aslan, 1992; Çevirgen, 1996; Odabaşı, 1997;
Akyüz, 2000; Demir, 2001):
Müşteri kitlesinin demografik yapısı: Müşterilerinin demografik yapıları analiz edilerek
müşteri gurupları daha yakından tanınmaya çalışılmalı ve müşteri memnuniyetini artırıcı
faaliyetlere önem verilmelidir . İşletmecilik anlayışı, istek ve beklentiler doğrultusunda
müşterilerimize ne verdiğimizde değil, onların nelere değer verdiklerinde odaklaşmalıdır.
Bu da analizlerin sağlıklı bir şekilde yapılmasıyla mümkündür.
Hedef pazar, satış sonrası Hedef pazar: Günümüzde SPA merkezlerinde uygulanan tedavi yöntemlerine, Uzak
faaliyetler, hizmette öznellik
(kişilik), müşteri tatmini, Doğu’nun geleneksel masaj yöntemlerinin de eklendiği göz önünde tutulduğunda, işlet-
ürün ve hizmet çeşitliliği ve menin mevcut imkânlarıyla pazar içerisinden hitap edeceği kitleyi belirleyip, o grup üze-
müşteri kitlesinin demografik
yapısı vb. gibi unsurlar termal rine yoğunlaşmasında fayda görülmektedir.
ve SPA hizmetlerindeki Ürün ve hizmet çeşitliliği: Potansiyel müşteri grubunun yapısı göz önüne alınarak, gerek
pazarlamanın etkin bir şekilde
yürütülebilmesi için bu alanda
sağlık açısından gerekse sosyal aktiviteler yönünden çeşitlilik yaratılıp, müşterinin sağlık
faaliyette bulunan işletmelerin ihtiyaçlarına cevap verildiği gibi, ikincil ihtiyaçlarda da tam tatmin sağlanmalıdır. Bunu
pazarlama faaliyetlerinde dikkate için sunulan hizmetlere daha fazla değer katılarak kalitesi artırılmalıdır. Özellikle günü-
almalarında fayda sağlayacak
önemli temel kriterlerdendir. müzde bazı kaplıca otellerinin SPA merkezlerinde kaplıca suyu ile yapılan tüm bakım ve
tedavilerinin yanı sıra, herhangi bir terapi talebinde misafire en uygun program saptanabil-
mektedir. Farklı vakit geçirmenin çok moda olduğu SPA merkezlerinde, uzman hekimlerce
uygulanan birçok tedavi yöntemi (oryantal iyileştirme tekniği, ot, kil, çamur ve bitkilerle
oluşturulan deri cilt temizliğini ve nemliliğini sağlayan yüz masajları, kuru bitkiler ve çiçek
özleriyle aroma terapi olarak banyolarda güzellik ve cilt bakım hizmetleri vb.)
Müşteri tatmini: Termal tesislerde, sağlık hizmetlerinin dışında göz önünde tutulması
gereken en önemli sorun, müşterinin rahatsızlığı nedeniyle içinde bulunduğu psikolojik
durumdur. Verilecek sağlık hizmetlerinde, bu psikolojiden kurtulmalarını sağlayacak des-
tekleyici hizmetler çok önellidir. Örneğin; bacaklarındaki rahatsızlık nedeniyle tekerlekli
sandalye ile gelen bir müşteriye tedavi dışındaki zamanlarda yüzme eğitimi verilerek, yüz-
meyi başarabileceğine inandırmak hem tedavinin gelişimi hem de müşterinin psikolojik
motivasyonu açısından çok önemlidir. Müşteri tesisten ayrıldığında, rahatsızlığına rağ-
men hayata bağımlılığın artmışsa ve bazı şeyler başarabileceği inancına sahip ise müşteri
tatmini gerçekleştirilmiş demektir. Bu durum müşterinin tekrar tesisi tercih etmesinde ve
işletme reklamı açısından çok önemlidir.
Hizmette öznellik (kişilik): Müşteriye sunulan ürün ve hizmetlere mutlaka bir öznellik
kazandırılmalıdır. İşletmenin öznelliği eğer varsa işletmede daha önce tedavi gören ünlü-
ler ön plana çıkarılmalı, işletmeye ve suya ilişkin efsane ve rivayetlerle desteklenmelidir.
Sektörde yer alan işletmelerden farklılıklar, sunulan hizmetler ve işletme kültürü ile müş-
teriye hissettirilmelidir.
Satış sonrası faaliyetler: Geçmişte, yeni müşteri kazanmanın ve müşteriyi elde tutma-
nın daha kolay olduğu düşünülürdü. Günümüzde ise daha değişken ve karmaşık müşte-
ri topluluğundan dolayı bunun giderek zorlaştığı, bu yüzden satışlardan ziyade özellikle
satış sonrası hizmetler ve müşterilerle olan ilişkinin önem kazandığı görülmektedir. Bu
nedenle, satış sonrası tutundurma faaliyetlerinde müşteri memnuniyeti çok büyük önem
arz etmektedir. Pazarlama maliyetleri göz önünde tutulduğunda eski bir müşteriyi elde
tutmanın maliyeti yeni müşteri kazanmanın yanında daha düşüktür. Bunun için, işlet-
melerde müşteri odaklı hareket edilmesi, müşterinin küstürülmemesi ve kaçırılmaması
gerekmektedir, Ayrıca, müşterilerin işletme içindeki izlenimlerini aktarabilecekleri etkin
bir ağın oluşturulması gerekir. Bu, tesis içerisinde basılı formlar vasıtasıyla sağlanabileceği
gibi e-posta adreslerine değerlendirme formları gönderilerek de gerçekleştirilebilir. Tat-
min edici bir çözüm, müşteride marka bağımlılığı yaratabileceği gibi, sektör için en etkin
reklam aracı olan ağızdan ağıza reklamın yapılmasını da sağlayacaktır.
Termal ve SPA hizmeti sunan işletmelerin pazarlamada karşılaştıkları güçlükler-sorunları

genel olarak belirtiniz/sıralayınız. 13
Özet
Pazarlama ve termal-SPA faaliyetlerindeki pazarlama Termal ve SPA hizmetlerinde hizmet kalitesi-müşteri
1 faaliyetlerinin önemini özetleyebilmek 4 memnuniyeti ve insan kaynaklarının önemini açıkla-
Günümüzde gerek anlayış gerekse yönetim bazında, yabilmek
bütün örgütlerin ve alanların yoğun bir biçimde üze- Müşteri Memnuniyeti ve Hizmet Kalitesi: Müşte-
rinde durduğu pazarlama, özellikle işletmelerdeki geri memnuniyeti, müşterinin hizmet kalite algısının
lişimiyle izlenen bir disiplin olmaktan çıkmış “değişim olumlu olarak gerçekleşmesiyle ortaya çıkar. Bu ta-
ve ekonomik ilişkilerin bütünleşen bir yorumu” şek- nımı biraz daha genişlettiğimizde hizmet kalitesini;
linde zihinlerde oluşturulmaya başlamıştır. Böylelikle müşterinin bir hizmetten beklentisi ile o hizmetin
pazarlamayla ilgili yeni kurum ve uygulamalar, toplu- sunumundan sonraki algısı arasındaki fark olarak ta-
mun önemli bir kısmı için pazarlamayı günlük hayatın nımlamak mümkündür. Hizmet kalitesi aynı zaman-
vazgeçilmez bir parçası hâline getirmiştir. Pazarlama- da, müşterinin aldığı hizmete karşı pozitif bir düşünce
nın öneminin giderek artması ve bunun özellikle kâr oluşturması için müşteriyi memnun etme şeklinde bir
amacıyla faaliyette bulunan organizasyonlarca anla- düşünce olarak da tanımlanabilir. Bu çerçevede, hiz-
şılmasıyla birlikte pazarlama, işletmelerde tüm birim- met kalitesi müşterinin beklentisi ile başlar ve müşte-
leri yönlendiren bir fonksiyon hâlini almış ve tüketici rinin aldığı hizmetin pozitif veya negatif algısıyla son
istek ve ihtiyaçlarını karşılayarak kârlı bir satış hacmi bulur. Burada müşteri beklediği hizmeti aldığında da
sağlama çabasında olan bir işletme fonksiyonu olarak memnuniyeti ortaya çıkmış olacaktır.
tanımlanmıştır. Bu doğrultuda hizmetler pazarlaması Termal ve SPA Hizmetlerinde Müşteri Memnuniyeti
alanına giren termal ve SPA hizmetlerinin pazarlama- ve Hizmet Kalitesinin Önemi: Her işletmenin amacı,
sına ilişkin yürütülen faaliyetler de söz konusu bu işlet- müşterisini arttırmak ve kâr sağlamaktır. Bütün işlet-
melerin rekabette avantaj sağlamaları ve devamlılıkları meler açısından kâr sağlamak ancak müşteri mem-
açısından son derece önemlidir. nuniyeti ile olabilmektedir. Termal ve SPA hizmetleri
sunan işletmeler hizmet yoğun bir sektör oldukları ve
Hizmet pazarlama karması elemanlarını ve hizmet pa- ürün müşterilere üretildiği yerde çalışanlar tarafından
2 zarlamasının özelliklerini sıralayabilmek sunulduğu için, en büyük görev işgörenlere düşmek-
Hizmet pazarlama karması elemanları: Ürün (Pro- tedir. Hizmetin ön planda olduğu daha doğrusu hiz-
duct), Fiyat (Price), Tutundurma (Promotion), Dağı- metin pazarlandığı bu tür işletmelerde işgörenlerin
tım (Place), İnsan (People), Fiziksel Kanıtlar/Belirti- müşterilere sunduğu hizmetlerdeki kalite bu alanda
ler (Physical Evidence), Süreç (Process) hizmet sunan işletmelerin en önemli girdisidir. Ter-
Hizmet pazarlamasının özellikleri: 1. Hizmetlerin mal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler için de aynı
Görünmez (Soyut) Özelliği, 2. Farklı Üretim Yöntemle- durum geçerlidir. Termal ve SPA Hizmetlerinde İnsan
ri, 3. Kolay Bozulabilirlik, 4. Ayırt Edilemezlik, 5.Statü Kaynaklarının Önemi: Termal ve SPA hizmeti sunan
ve Marka İmajının Önemi, 6. Tamamlayıcı İşletmelere işletmelerin emek yoğun bir özellik göstermesi ve
Bağımlılık, 7. Farklı Dağıtım Kanalları, 8. Faaliyetlerin üretilen ürünlerin de daha çok soyut karakter taşıma-
Dönemsel Özelliği ve Arz-Talep Dengesizliği, 9. Hiz- ları, bu işletmeleri tercih eden müşterilerin sunulan
mete Sürekli Sahip Olunamaması (sahipsizlik). hizmetlere ilişkin memnuniyet ölçüt/kıstaslarını daha
da karmaşık hâle getirmekte ve işletmeyi bu konuda
Termal ve SPA hizmetlerinde pazarlama karması ele- daha fazla çaba sarf etmeye yöneltmektedir. Özellikle
3 manlarının önemini açıklayabilmek termal veya SPA hizmetlerinden faydalanmak amacıy-
Faaliyet alanı ne olursa olsun tüm işletmelerdeki pazarla işletmeye gelen müşterilerin işletmelerinden temel
lama faaliyetlerinin başarısı, söz konusu bu karma ele- beklentileri; temiz ve güvenli bir ortam/hizmet ve
manlarının içeriklerinin tam anlamıyla uygulanmasına verilen sözlerin tutulmasıdır. Bu doğrultuda, termal
bağlıdır. Bu doğrultuda, hizmet yoğun işletmeler ola- ve SPA hizmeti sunan işletmeler için müşteri memnu-
rak faaliyette bulunan termal ve SPA alanında faaliyet niyeti ne kadar yüksek düzeyde karşılanırsa müşteri-
gösteren işletmelerin pazarlama karma elemanlarının yi elde tutma oranı da o kadar başarılı olur. Esasında
içeriklerine ilişkin unsur/faaliyetlerin gerekleriyle ve hangi sektörde faaliyet gösterirse göstersin herhangi
belirli bir düzen içerisinde uygulanması, sunulan hiz- bir işletmede çalışacak olan birinin mesleğini iyi icra
metlerdeki kaliteyi de artıracak etkenlerden olacak ve edebilmesi için bazı gerekli asgari özellikler taşıması
bu da bu hizmetlerden yararlanan müşterilerin mem- gerekmekle birlikte, özellikle, müşteri ile bire bir temas
nuniyetini olumlu yönde etkileyecek ve nihayetinde gerektiren işlerin/hizmetlerin yoğun olduğu termal ve
bu durum gerek müşteri sadakati ve bu doğrultuda de- SPA hizmeti sunan işletme çalışanları açısından söz
vamlılığını, gerekse işletme kârlılığını artıracaktır. konusu bu gerekliliklerin sayısı artabilmektedir. Çün-
kü genelde bu tür işletmelere hizmet almak için gelen Termal ve SPA hizmetlerinde kullanılan pazarlama
müşteriler, karşılarında asık suratlı mutsuzluğunu 6 stratejilerini sıralayabilmek:
dışa vuran ve sevecen davranmayan birisini görmek 1. Büyüme Stratejileri (Yoğun Büyüme Stratejisi, Ta-
istemezler. Tebessüm edemeyen, çevresiyle iletişim mamlayıcı Büyüme Stratejisi, Çeşitlenerek Büyü-
kuramayan, işini sevmeyen ve insanların mutlu ol- me Stratejisi)
masından hoşlanmayan ve problemlere pratik çözüm 2. Pazar Payı Stratejileri (Tek Pazar Stratejisi, Yoğun-
üretme becerisinden yoksun bir işgörenin, ana ürünü laşmış Pazar Stratejisi, Bütün Pazarlara Yönelme
hizmet olan bir termal ve SPA faaliyeti sunan işletme- Stratejisi, Farklılaştırılmamış Strateji)
lerin başarılı olması pek mümkün görünmemektedir. 3. Ürün Yaşam Dönemi Stratejileri
Bu işletmeler sundukları hizmetler gereği gerçekleş- 4. Rekabetçi Stratejiler (Pazar Lideri Stratejisi, Paza-
tirilen işlerin en belirgin özelliklerinden biri de işgö- ra Meydan Okuma Stratejisi, Pazarı İzleme Strate-
renlerin sürekli müşteriyle yüz yüze iletişim hâlinde jisi, Pazarda Uygun Yere Talip Olma Stratejisi)
olma ihtimali/gerekliliğidir. Bunun için söz konusu 5. Maliyet Düşürme ve Müşteri Kazanma Stratejileri
hizmetlerde çalışan/çalışacak insan kaynağının teknik
becerilere ek olarak alanında eğitimli, insanlarla ileti- Termal ve SPA hizmetleri pazarlamasında karşılaşılan
şimi güçlü, çabuk karar verebilme yeteneğine sahip ve 7 güçlükleri ve sorunları sıralayabilmek
yabancı dil bilgisi de üst seviyelerde olmalıdır. Pazarlama karma elemanları kapsamındaki faaliyetle-
rin yeterince uygulanamaması, yerine getirilememesi,
Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerde çalışacak hizmet sektöründe ürünün tamamlayıcı bir parçası
5 kişilerin taşıması gereken genel özellikleri sıralayabilmek olarak değerlendirilen kalifiye personel bulmada güç-
Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerde çalışacak lük, yüksek maliyetler, yetersiz pazarlama iletişimi,
kişilerin taşıması gereken genel özellikler: Alanıyla ilgi- doğru hedefe yönelmeyen pazarlama çabaları, hedef
li mesleki eğitimi almış olmalı, meslek sevgisi olmalı, kitlenin yeterince bilinçli olmaması, günübirlik veya
insanları sevmeli ve iyi iletişim kurabilmeli, nazik ve rekreasyon amaçlı kullanım nedeniyle özellikle termal
kibar olmalı, sakin ve hoşgörülü olmalı, iyi bir din- tesislerde geceleme sayılarının yetersiz olması, desti-
leyici olmalı, işletme hakkında yeterli bilgiye sahip nasyon yönetimi ile ilgili hatalar ve yanlış konumlan-
olmalı, güçlü beşerî ilişkiler kurabilmeli, iş arkadaş- dırma, sektör yöneticilerindeki pazarlama körlüğü,
larıyla iyi geçinmeli, yardımlaşmalı ve ekip çalışması kısa vadeli, kâr odaklı yönetim-pazarlama stratejileri,
yapabilmeli, mesleki ve kültürel bakımdan yeterli bil- pazarlama faaliyetleri kapsamındaki uygulamalardaki
giye sahip olmalı, hızlı bir zekâ ve karar verme yete- etik sorunlar, hizmet sunucuların ve/veya işletme sa-
neğine sahip olmalı, dürüst olmalı, sorumluluk sahibi hiplerinin pazarlama faaliyeterini gereksiz görmeleri
olmalı, duruma göre hareket etme özelliğine sahip ol- ve ek bir maliyet olarak algılamaları, termal ve SPA
malı, kendi kişiliğini koruyan, başkalarına güven ve- hizmetleri sunan işletmelerin hijyen sorunları ya-
ren, kendine olduğu kadar başkalarına da saygılı olan şamaları ve bunun da hizmeti alan müşterilerin söz
bir kişilikte olmalı, çevresini tanıyan ve tanıtabilen, konusu hizmeti aldıkları işletmeleri dışarıya yanlış
bundan zevk alan ve bu yeterliliğe sahip kültürde ol- tanıtmalarına neden olması, özellikle “Türk Hama-
malı, en az bir yabancı dil bilgisine sahip olmalı (Gü- mı” konsepti termal ve SPA hizmetlerinin önemli bir
nümüzde artık bu bile az gelmekte olup mümkün ol- ürün çeşitliliği ve otantik bir değer olarak pazarlama-
duğunca müşteri potansiyeline göre birkaç yabancı dil da kullanılmasının avantaj sağlayabileceği hususunun
bilmek gerekebilmektedir.) başta bilgisayar ve turizm yanında, bu alanda sunulan hizmetleri sadece klasik
işletmelerinin türüne göre otel, seyahat, restoranlar- “Türk Hamamı” ürünü bağlamında dar bir çerçevede
da kullanılan paket programlar olmak üzere her türlü değerlendiren bir anlayışıyla pazarlama yoluna gidil-
büro makinelerini kullanma bilgisine sahip olmalı, ki- mesinin eksikliği, özellikle termalden bağımsız SPA
şisel bakımı ön planda tutmalı ve aynı zamanda kılık hizmetleri veren bazı mekânlarda bilimsel anlamda
kıyafet açısında da aynı titizlikte olmalı, sağlıklı ve di- SPA hizmetlerinin dışına çıkan, yasa dışı veya toplum
namik bir görünümde olmalı, güler yüzlü olmalı, dav- tarafından yanlış değerlendirilen faaliyetlere rastlanma
ranış ve hareketlerinde ciddi olmalı, olumsuz tutum olasılığı, işletme imajının tüketiciler tarafından kötü al-
ve davranışlarda bulunmamalı, düzgün, etkileyici ve gılanması ve bunun da pazarlama açısından işletmeyi
ikna edici bir konuşma özelliğine sahip olmalıdır. zor duruma sokması, satışa sunulan/sunulacak ürün-
lerin, müşterilerde güven sağlayacağı algısı oluştura-
cak ve bu çerçevede pazarlamada da önemli avantajlar
sağlayacak olan bazı ulusal ve uluslararası standartların
uygulanmaması veya uygulanmasındaki aksaklıklar.
1. Pazarlamanın tarihi gelişim seyrine ilişkin çalışma yapan 4. “Pazarlama karması elemanı olarak “………..” karma-
araştırmacılar pazarlamanın tarihi süreç içerisindeki gelişim sı, hedef pazarın belirlenmesi, analiz edilmesi, fiyatlandırma,
seyrindeki tarih aralıklarında farklılıklar olduğunu belirtse tutundurma, insan unsurunun yönetimi ve fiziksel kanıtların
de genel olarak pazarlamanın günümüze kadar geçirdiği aşa- yönetimi gibi bütün karma elemanlarının analiz edilmesini,
malar, kronolojik olarak aşağıdakilerden hangisinde doğru planlanmasını ve uyumlaştırılması ile ilgili çabaları içine al-
sıralanmıştır? maktadır Bir diğer ifadeyle, genişletilmiş pazarlama karması
a. Ürün yaklaşımı, üretim yaklaşımı, satış yaklaşımı, elemanlarının sonuncusu olan karma elemanı, ürünlerin pa-
pazarlama yaklaşımı, toplumsal pazarlama yaklaşı- zarlanmasında gerçekleşen tüm aşamaları ifade etmektedir ki
mı, ilişkisel pazarlama yaklaşmı bu husus termal ve SPA hizmetleri pazarlaması açısından da
b. Üretim yaklaşımı, ürün yaklaşımı, satış yaklaşımı, son derece önemlidir”.
pazarlama yaklaşımı, toplumsal pazarlama yaklaşı- Yukarıdaki açıklama, hangi hizmet pazarlaması karmasına
mı, ilişkisel pazarlama yaklaşmı ait olabilir?
c. Üretim yaklaşımı, satış yaklaşımı, pazarlama yaklaşı- a. Tutundurma
mı, ürün yaklaşımı, toplumsal pazarlama yaklaşımı, b. Fiyat
ilişkisel pazarlama yaklaşmı c. Fiziksel kanıtlar
d. Satış yaklaşımı, ürün yaklaşımı, pazarlama yaklaşımı, d. Süreç
üretim yaklaşımı, toplumsal pazarlama yaklaşımı, e. İnsan
ilişkisel pazarlama yaklaşmı
e. İlişkisel pazarlama yaklaşmı, toplumsal pazarla- 5. Özellikle termal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler, hiz-
ma yaklaşımı, satış yaklaşımı, pazarlama yaklaşımı, met kalitesini yükseltmek ve dolayısıyla tatmin düzeyi yük-
ürün yaklaşımı, üretim yaklaşımı, sek müşteriler yaratmak için çeşitli uygulamara yönelmek-
tedirler. Aşağıdakilerden hangisi bu uygulamalar arasında
2. Aşağıdakilerden hangisi hizmetler sektörü kapsamında değildir?
ele alınan termal ve SPA hizmetlerinin pazarlamasını, diğer a. Toplam Kalite Yönetimi Uygulamaları
endüstri ürünlerinin pazarlamasından ayıran temel özellik- b. ISO Kalite Güvence Sistemleri Uygulamaları
lerden değildir? c. Mavi Bayrak Sistemi Uygulamaları
a. Hizmetlerin görünmez (soyut) özelliği d. Müşteri Odaklı Pazarlama Uygulamaları
b. Kolay bozulabilirlik e. Benchmarking Uygulamaları
c. Sahip olunabilirlik
d. Farklı dağıtım kanalları 6. Dünyada SPA hizmetlerine standart bir kalite getirmek
e. Ayırt edilemezlik bağlamında kurulan kuruluşun kısaltılmış hali aşağıdakiler-
den hangisinde doğru verilmiştir?
3. Aşağıdakilerden hangisi hizmetler sektörü kapsamında a. ISO
ele alınan termal ve SPA hizmetlerinin pazarlamasında kul- b. ISPA
lanılabilecek pazarlama karması elemanları olan 7P’den biri c. TSEA
değildir? d. ISPAF
a. Ürün c. WTTC
b. Tutundurma
c. Reklam 7. Aşağıdakilerden hangisi termal ve SPA hizmetleri sunan
d. Fiziksel kanıtlar işletmelerin çalıştırdığı/çalıştıracağı personelde bulunması
e. Süreç gereken özelliklerdendir?
a. Alanıyla ilgili mesleki eğitimi almış olmalı,
b. İnsanları sevmeli ve iyi iletişim kurabilmeli,
c. Nazik ve kibar olmalı,
d. İşletme hakkında yeterli bilgiye sahip olmalı,
e. Hepsi

8. Aşağıdakilerden hangisi hizmet kalite halkası bileşenle- 1. a Yanıtınız yanlış ise “Pazarlama Kavramı ve Gelişimi”
rindendir? konusunu yeniden gözden geçiriniz.
a. Hizmetkar liderlik 2. c Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde
b. Hizmet tasarımı Pazarlama Karması ve Önemi” konusunu yeniden
c. Ekip çalışması gözden geçiriniz.
d. Temel hizmet 3. c Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde
e. Hepsi Pazarlama Karması ve Önemi” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
9. Aşağıdakilerden hangisi termal ve SPA hizmetlerinin 4. d Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde
pazarlanmasında da kullanılabilecek rekabetçi stratejilerine Pazarlama Karması ve Önemi” konusunu yeniden
örnektir? gözden geçiriniz.
a. Pazarı izleme stratejisi 5. c Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerin-
b. Tek pazar stratejisi de Hizmet Kalitesi-Müşteri Memnuniyeti ve İnsan
c. Bütün pazarlara yönelme stratejisi Kaynaklarının Önemi” konusunu yeniden gözden
d. Maliyet düşürme ve müşteri kazanma stratejisi geçiriniz.
e. Çeşitlenerek büyüme stratejisi 6. b Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerin-
de Hizmet Kalitesi-Müşteri Memnuniyeti ve İnsan
10. Aşağıdakilerden hangisi termal ve SPA hizmetlerinde Kaynaklarının Önemi” konusunu yeniden gözden
karşılaşılan pazarlama güçlük-sorunlarındandır? geçiriniz.
a. Yetersiz pazarlama iletişimi 7. e. Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerin-
b. Doğru hedefe yönelmeyen pazarlama çabaları de Hizmet Kalitesi-Müşteri Memnuniyeti ve İnsan
c. Destinasyon yönetimi ile ilgili hatalar ve yanlış ko- Kaynaklarının Önemi” konusunu yeniden gözden
numlandırma: Başarıyı yakalamak isteyen bir geçiriniz.
d. Sektör yöneticilerindeki pazarlama körlüğü 8. e. Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerin-
e. Hepsi de Hizmet Kalitesi-Müşteri Memnuniyeti ve İnsan
Kaynaklarının Önemi” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
9. a Yanıtınız yanlış ise “Termal ve Spa Hizmetlerinde
Pazarlama Stratejileri” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
10. e Yanıtınız yanlış ise “Termal ve Spa Hizmetleri Pazar-
lamasındaki Güçlük-Sorunlar” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 5
Pazarlama, “bireylerin ve grupların istedikleri ve ihtiyaç duy- Seyahat acenteleri, Tur operatörleri (tur toptancıları), Tur
dukları şeyleri, ürünleri ve değerleri yaratarak ve diğerleri operatörlerinin satamadığı turları daha ucuza satan tur bro-
ile takas ederek elde ettikleri sosyal ve yönetsel bir süreçtir”. kerları gibi uzmanlaşmış kurumlar, Otel-işletme temsilcileri,
Bir başka tanımda, pazarlama; müşteri gereksinimlerini ta- Rezervasyon sistemleri, Küresel dağıtım sistemleri, Konfe-
nımlayan, tahmin eden ve sağlayan etkin ve kârlı bir yöne- rans organizatörleri, Doğrudan rezervasyon sistemleri, Bilgi-
tim süreci olarak belirtilmektedir. Daha kapsayıcı bir tanımla sayar rezervason sistemleri, İnternet.
pazarlama; “fikirlerin, malların ve hizmetlerin değişiminin
yapılması ve bireysel ve kurumsal hedeflerin sağlanması için Sıra Sizde 6
tasarım, fiyatlandırılma, tutundurma ve dağıtımın yapıldığı Süreç, bir girdi ile başlayan ve belirli bir taslak çerçevesinde
planlama ve yönetim süreci” olarak ifade edilmektedir. Pa- değer yaratmayı amaçlayan faaliyetler bütünü olarak nite-
zarlamanın tarihî süreç içerisinde gelişim seyrine özet olarak lendirilebilir. Daha geniş bir ifadeyle süreç, özellikle termal
bir göz atıldığında; 1930’lara kadar süren dönem ürün odaklı ve SPA hizmetlerinin pazarlanmasının da yer aldığı hizmet
dönemi, yani ne üretirsem satarım düşüncesini; 1950’lere ka- pazarlamasında, tüketicilerin satın alma kararlarından son-
dar süren dönem satış odaklı dönemi, yani yüksek satış kâr ra hizmet sağlayıcılar ve işletmeler ile olan her türlü ilişkiyi
getirir anlayışını; 1950’ler den sonraları pazarlama yaklaşı- kapsayan, tüketicilerin ihtiyacına ve işletmelerin misyonuna
mını; 1960’lardan sonrası ise toplumsal pazarlama anlayışını uygun olarak tanımlanabilen ve güncellenebilen politikalar
yansıtmaktadır. Konuyla ilgili çalışma yapan araştırmacılar olarak tanımlanmaktadır. Pazarlama karması elemanı olarak
pazarlamaya ilişkin yeni yaklaşımları da sürece dâhil etmek süreç, hedef pazarın belirlenmesi, analiz edilmesi, fiyatlan-
suretiyle, pazarlamanın tarihî süreç içerisindeki gelişim sey- dırma, tutundurma, insan unsurunun yönetimi ve fiziksel
rindeki tarih aralıklarında farklılıklar olduğunu belirtse de kanıtların yönetimi gibi bütün karma elemanlarının analiz
genel olarak pazarlamanın günümüze kadar geçirdiği aşa- edilmesini, planlanmasını ve uyumlaştırılması ile ilgili çaba-
malar kronolojik olarak üretim yaklaşımı, ürün yaklaşımı, ları içine almaktadır. Bir diğer ifadeyle, genişletilmiş pazarla-
satış yaklaşımı, pazarlama yaklaşımı, toplumsal pazarlama ma karması elemanlarının sonuncusu olan süreç, ürünlerin
yaklaşımı, ilişkisel pazarlama yaklaşmı şeklinde bir seyir iz- pazarlanmasında gerçekleşen tüm aşamaları ifade etmektedir.
lemektedir.
Sıra Sizde 7
Sıra Sizde 2 Müşterinin bir hizmetten beklentisi ile o hizmetin sunumun-
Değer (customer value), müşteriye maliyet (cost to custo- dan sonraki algısı arasındaki fark olan hizmet kalitesi, aynı
mer), iletişim (communication), kolaylık (convenience), zamanda, müşterinin aldığı hizmete karşı pozitif bir düşünce
dikkate alma (consideration), koordinasyon (coordination), oluşturması için müşteriyi memnun etme şeklinde bir dü-
teyit (confirmation) şünce olarak da tanımlanabilir. Bu çerçevede, hizmet kalitesi
müşterinin beklentisi ile başlar ve müşterinin aldığı hizmetin
Sıra Sizde 3 pozitif veya negatif algısıyla son bulur.
Ürün (product), fiyat (price), tutundurma (promotion), dağı-
tım (place), insan (people), fiziksel kanıtlar/belirtiler (physi- Sıra Sizde 8
cal evidence) ve süreç (process) şeklinde ele alınmaktadır. Alanıyla ilgili mesleki eğitimi almış olmalı, meslek sevgisi
olmalı, insanları sevmeli ve iyi iletişim kurabilmeli, nazik
Sıra Sizde 4 ve kibar olmalı, sakin ve hoşgörülü olmalı, iyi bir dinleyici
Tutundurma, işletmeler tarafından üretilen mal ve hizmetle- olmalı, işletme hakkında yeterli bilgiye sahip olmalı, güçlü
rin varlığını hedef pazarlardaki tüketicilerle iletişim kurarak beşerî ilişkiler kurabilmeli, iş arkadaşlarıyla iyi geçinmeli,
duyurmak, mal ve hizmetler hakkında bilgi sahibi olmalarını yardımlaşmalı ve ekip çalışması yapabilmeli, mesleki ve kül-
sağlamak ve böylelikle işletmenin kârlılığı ve gelişmesi için türel bakımdan yeterli bilgiye sahip olmalı, hızlı bir zekâ ve
yürütülen pazarlama çabaları olarak tanımlanabilir. karar verme yeteneğine sahip olmalı, dürüst olmalı, sorum-
luluk sahibi olmalı, duruma göre hareket etme özelliğine sa-
hip olmalı, kendi kişiliğini koruyan, başkalarına güven veren,
kendine olduğu kadar başkalarına da saygılı olan bir kişilikte
olmalı, çevresini tanıyan ve tanıtabilen, bundan zevk alan stratejileri, etik sorunlar, pazarlama karması kapsamındaki
ve bu yeterliliğe sahip kültürde olmalı, en az bir yabancı dil faaliyetlerin yeterince uygulanmaması, yerine getirilememe-
bilgisine sahip olmalı (Günümüzde artık bu bile az gelmekte si, hizmet sunucuların ve/veya işletme sahiplerinin pazarla-
olup mümkün olduğunca müşteri potansiyeline göre bir kaç ma faaliyeterini gereksiz görmeleri ve ek bir maliyet olarak
yabancı dil bilmek gerekebilmektedir.), başta bilgisayar ve tu- algılamaları, termal ve SPA hizmetleri sunan işletmelerin
rizm işletmelerinin türüne göre otel, seyahat, restoranlarda hijyen sorunları yaşamaları ve bunun da hizmeti alan müşte-
kullanılan paket programlar olmak üzere her türlü büro ma- rilerin söz konusu hizmeti aldıkları işletmeleri dışarıya yanlış
kinelerini kullanma bilgisine sahip olmalı, kişisel bakımı ön tanıtmalarına neden olması, özellikle termalden bağımsız
planda tutmalı ve aynı zamanda kılık kıyafet açısında da aynı SPA hizmetleri veren bazı mekanlarda bilimsel anlamda SPA
titizlikte olmalı, sağlıklı ve dinamik bir görünümde olmalı, hizmetlerinin dışına çıkan, yasa dışı veya toplum tarafından
güler yüzlü olmalı, davranış ve hareketlerinde ciddi olmalı, yanlış değerlendirilen faaliyetlere rastlanma olasılığı, işletme
olumsuz tutum ve davranışlarda bulunmamalı, düzgün, etki- imajının tüketiciler tarafından kötü algılanması ve bunun da
leyici ve ikna edici bir konuşma özelliğine sahip olmak. pazarlama açısından işletmeyi zor duruma sokması.
Sıra Sizde 9
Güvenilirlik, duyarlılık, itimat (kendine güvenme), duygudaş-
lık (empati) ve maddi (fiziksel) değerler
Sıra Sizde 10 Yararlanılan Kaynaklar

Tek pazar stratejisi, yoğunlaşmış pazar stratejisi, bütün pa- Akar E. (2009). Büyüyen Pazarlarda Pazarlama Stratejileri.
zarlara yönelme stratejisi, farklılaştırılmamış strateji (Pazarlama Stratejileri Yönetsel Bir Yaklaşım içinde).
(Edit: Ömer Torlak ve Remzi Altunışık). İstanbul: Beta
Sıra Sizde 11 Basım Yayım.
Bu rekabet stratejisi, kalite odaklı, küçük ölçekli termal ve Akat, Ö. (1997). Pazarlama Ağırlıklı Turizm İşletmeciliği,
SPA hizmeti sunan işletmelerde uygulanır ve bu işletmele- Bursa: Ekin Kitabevi.
rin büyük işletmelerle rekabet etme eğilimi bilinçli olarak Akkılıç, M. E. (2003). Turizm Pazarlamasında Faydalar ve Bir
pazarda kendi seçtikleri alanda uzmanlaşarak pozisyonlarını Turist Tatmin Modeli Önerisi. Fırat Üniversitesi Sosyal
korumayı tercih ederler. Rekabet sahnesinden silinmemeleri Bilimler Dergisi, 13(2): 211-232.
için dinamizmlerini koruyup nitelikli sunumlar yapmaları Aksoylu, S. ve Dursun, Y. (2001). Pazarda Rekabetçi Üstünlük
gerekir. Termal ve SPA hizmeti sunan nitelikli işletmelerin Aracı Olarak Hedef Maliyetleme, Sosyal Bilimler
boş bıraktıkları alanlarda başarılı olma ihtimali bu tarz işlet- Enstitüsü Dergisi, (11), 357-371.
meler, yöneldikleri hedef kitleye tatminkâr düzeyde hizmet Akyüz, T. (2000), Turist Sınıfları, İşletme Standartları
verdikleri takdirde sürdürülebilirliği yakalarlar. ve Piyasa Genişliği Arasındaki İlişkiler Açısından
Termal Turizm Piyasası Üzerine Bir Değerlendirme,
Sıra Sizde 12 Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir. Balıkesir
Yetersiz pazarlama araştırması, pazarlama araştırmalarının Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
hizmet kalitesi üzerinde odaklanmaması, pazar araştırması Aydın, G. (2009). Pazar Konumuna Göre Pazarlama
sonuçlarının yanlış kullanılması Stratejileri, (Editör: Ömer Torlak ve Remzi Altunışık).
Pazarlama Stratejileri Yönetsel Bir Yaklaşım, İstanbul:
Sıra Sizde 13 Beta Basım Yayım.
Yüksek maliyetler, hizmet sektöründe ürünün tamamlayıcı Altun İpek, Z. H. (2016). Turizm Destinasyonları İçin
bir parçası olarak değerlendirilen kalifiye personel bulmada Pazarlama Stratejileri: Doğu Karadeniz Bölgesinde
güçlük, hedef kitlenin yeterince bilinçli olmaması, günübirlik Destinasyon Pazarlama Stratejileri Üzerine Bir
veya rekreasyon amaçlı kullanım nedeniyle geceleme sayıla- Uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
rının yetersiz olması, yetersiz pazarlama iletişimi, doğru he- Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler
defe yönelmeyen pazarlama çabaları, destinasyon yönetimi Enstitüsü.
ile ilgili hatalar ve yanlış konumlandırma, sektör yöneticile- Altunışık, R., (2015). Hizmet Pazarlaması ve Stratejileri,
rindeki pazarlama körlüğü, kısa vadeli, kâr odaklı yönetim İstanbul: Beta Yayınları.
Altunışık, R. (2009). Turizm İşletmelerinde Pazarlamanın Durmaz, Y. (2006). Modern Pazarlamada Müsteri
Temelleri ve İki Farklı Pencereden Pazarlama Memnuniyeti ve Evrensel Tüketici Hakları, Journal of
Yönetimi: Üretici ve Tüketici Bakış Açısı. (Turizm Yasar University, 1(3), 255-266.
İşletmelerinin Pazarlamasında 7P ve 7C içinde). (Edt: Denizer, D. (1992). Turizm Pazarlaması, Ankara: Yıldız
C. Avcıkurt, Ş. Demirkol ve B .Zengin). Sakarya: Değişim Matbaacılık.
Yayınları, 7-47. Douglas, L. ve Connor, R. (2003). Attitudes to Service Quality
Altunışık, R., Özdemir Ş. ve Torlak Ö. (2006). Pazarlamaya – The Expectation Gap, Nutrition and Food Science, 33
Giriş, Sakarya: Sakarya Kitabevi. (4), 165-172.
Anderson, E. W., Fornell, C. ve Lehmann, D. R. (1994). Doran, D. ve Smith, P. (2004). Measuring Service Quality
Customer Satisfaction, Market Share, and Profitability: Provision Within an Eating Disorders Context,
Findings From Sweden. Journal of Marketing, (58), 53-66. International Journal of Health Care Quality
Aslan, Z. (1992). Termal Turizm İşletmelerinde Hizmet Assurance,17 (7), 377-388.
Standartlarının ve Pazarlama Faaliyetlerine Etkisi. Ecer, H. F. ve Canıtez M. (2004). Pazarlama İlkeleri Teori ve
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Yaklaşımlar, Gazi Kitabevi.
Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Eleren, A., Bektaş, Ç. ve Görmüş, A. Ş. (2007). Hizmet
Bayram, A. T. (2012). Pazarlama Veri Tabanının Güncel Bir Sektöründe Hizmet Kalitesinin SERVQUAL Yöntemi ile
Unsuru Olan Sosyal Medyanın Otel Pazarlamasındaki Ölçülmesi ve Hazır Yemek İşletmesinde Bir Uygulama,
Yeri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 44, 75-88.
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Emir, O. ve Durmaz, G. (2009). Afyonkarahisar’ın Termal
Belber, B. G. ve Turan, A. (2015). Termal Turizm Turizm İmajı Üzerine Bir Değerlendirme, Anatolia:
İşletmelerinde, Turistik Tüketicilerin Tatmin Düzeylerine Turizm Araştırmaları Dergisi, 20, (1), 1-8.
Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi: Kırşehir Üzerine Bir Emir, O, Kılıç, G. ve Pelit, E. (2010). Üç Yıldızlı Otel
Uygulama, İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(3), 457-481. İşletmelerinde Müşteri Memnuniyeti Üzerine Bir
Bettencourt, L. A. (1997). Customer Voluntary Performance: Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve
Customers as Partners in Service Delivery, Journal of İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15, 3, 291-310.
Retailing, (73), 383-406. Emir, O. ve Kozak, M. (2011). Perceived İmportance Of
Bulut, Z. A. (2005). Konaklama İşletmelerinde Pazar Attributes On Hotel Guests’ Repeat Visit İntentions,
Konumlandırma (Bodrum Örneği), Yayımlanmamış Tourism, 59(2), 131-143
Yüksek Lisans Tezi, Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal Emir, O. (2016). A study of The Relationship Between Service
Bilimler Enstitüsü. Atmosphere And Customer Loyalty With Specific
Çakıcı, C. (1998). Otel İşletmeciliğinde Müşteri Tatmin Reference To Structural Equation Modelling, Economic
Düzeylerinin Değerlendirme Formları Kullanılarak Research-Ekonomska Istraživanja, 29:1, 706-720.
Belirlenmesi, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Gök, T. (2002). Otel İşletmeciliğinde Pazarlama Bilgi Sistemi
(9), 9-16. ve Önemi: Antalya ve İstanbul İllerinde Faaliyet Gösteren
Çevirgen, A. (1996) Termal Kür Merkezlerinin 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Yapılan Bir Araştırma
Rekreaktif Amaçlı Gelişimi ve Bir Örnek Uygulama. ve Sonuçları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gül, M. (2015). Müşteri Temelli Marka Değerinin Yaratılması
Demir, G. (2001). Kaplıca Turizm İşletmeciliğinde Sorunlar ve Termal Turizm Amaçlı Seyahat Eden Turistlerin Marka
ve Çözüm Önerileri, Birinci Ulusal Kaplıca Turizmi Algılarının Ölçülmesi: Balçova Örneği, Yayımlanmamış
Sempozyumu, Balıkesir Üniversitesi, Gönen Meslek Doktora Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
Yüksekokulu, 05-06 Mayıs, Gönen, s.s.154-156. Grzinic, J (2007). Concepts Of Service Quality Measurement
Demirkol, Ş. ve Çetin, G. (2009). Turizm İşletmelerinin İn Hotel İndustry. Ekon Mısao Praksa Dbk, Sayı: 16,
Pazarlanmasında Süreç. (Turizm İşletmelerinin 81 - 98.
Pazarlanmasında 7P ve 7C içinde). (Edt: C. Avcıkurt, Gronholdt, L., Martensen, A. ve Kristensen, K. (2000). The
Ş. Demirkol ve B. Zengin). İstanbul: Değişim Yayınları, Relationship Between Customer Satisfaction and Loyalty:
183-204. Cross-industry Differences. Total Quality Management,
11, 509-514.
Hacıoğlu, N. (2008). Turizm Pazarlaması, 6. Baskı. Ankara: Kotler, P. (2015). Kotler ve Pazarlama (Çev: A. Özyağcular).
Nobel Yayın Dağıtım. İstanbul: Aura.
Hançer, M. (2003). Konaklama Endüstrisinde Müşteri Kozak, N. (2008). Turizm Pazarlaması, (2. Baskı). Ankara:
Sadakati: Anlam, Önem, Etki ve Sonuçlar. Seyahat ve Detay Yayıncılık.
Turizm Arastırmaları Dergisi, (3), 1-2. Kozak, N. (2014). Turizm Pazarlaması, (6.Baskı). Ankara:
Hatiboğlu, Z. (2003). Özet Pazarlama Yönetimi ve Stratejisi. Detay Yayıncılık.
İstanbul: Lebib Yalkın Yayınları. Kök, M. (2013), Sağlık Turizmi Açısından Termal Turizm
İçöz, O. (1996), Turizm İşletmelerinde Pazarlama, Ankara: (Denizli Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Anatolia Yayıncılık. İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İçöz, O. (2001). Turizm İşletmelerinde Pazarlama İlkeler ve Kurgun, H. (2004). Konaklama İşletmelerinde Odalar
Uygulamalar, Ankara: Turhan Kitabevi. Bölümü Yönetimi Modern Yönetim Yaklaşımları ve
İlban, M. O., Doğdubay, M. ve Gürsoy, H. (2009). Otel Gelir Yönetimi, Ankara: Detay Yayıncılık.
İşletmelerinde İlişkisel Pazarlama Üzerine Karşılaştırmalı Kurgun, O. A., Kurgun, H. ve Güripek, E. (2007). Turizm
Bir Araştırma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Pazarlamasında Küresel Dağıtım Sisteminin (Global
Bilimler Dergisi, 10(2), 117-141. Distribution System-GDS) Stratejik Rolü ve Önemi,
İnal, M. E., İri, R. ve Sezgin, M. (2010). Turizm İşletmelerinde Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Tutundurma Faaliyetlerinin Belirlenmesine Yönelik Dergisi, 9(1): 262-274.
Bodrum Yöresinde Bir Araştırma, Mustafa Kemal Kurcan, F. (1996). Otel İşletmelerinde Ürün Stratejisi: Antalya
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14): Yöresindeki Beş Yıldızlı Bir Otel İşletmesinde Uygulama,
285-308. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz
İslamoğlu, A. H. (2006), Pazarlama Yönetimi, 3. Baskı, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. Küçükaltan, D, Güngör, Y. Ve Pelit, E (2009). Turizm
Jiju, A. ve Ghosh, S. (2004). Evaluating Service Quality in a İşletmelerinin Pazarlanmasında İletişim. (Turizm
UK Hotel Chain: A Case Study, International Journal İşletmelerinin Pazarlamasında 7P ve 7c içinde). (Edt:
of Contemporary Hospitality Management, 16 (6), C. Avcıkurt, Ş. Demirkol ve B. Zengin). Sakarya: Değişim
380–384. Yayınları.
Karafakıoğlu, M. (2006), Pazarlama İlkeleri. İstanbul: Lau M. P., Akbar, A.K. ve Fie D.Y. G. (2005). Service Quality:
Literatür Yayınları. A Study of the Luxury Hotels in Malaysia. The Journal of
Kaşıkçı, E. (2002). Para-Mosyon Pazarlamasının 7P’si, American Academy of Business, 7(2), 46-55.
İstanbul: Kariyer Yayıncılık. Lee, S. ve Heo, C. Y. (2009). Corporate Social Responsibility
Kang, G. ve James, J., 2004. Service Quality Dimensions: and Customer Satisfaction Among US Publicly Traded
an Examination of Grönroos’s Service Quality Model. Hotels and Restaurants. International Journal of
Managing Service Quality, Sayı: 14, 266-277. Hospitality Management, 28 (4), 635–637.
Kelley W. S. ve Davis, M. A. (1994), Antecedents to Customer Lovelock, C. ve Wright, L. (2002). Principles of Service
Expectations for Service Recovery. Journal of the Marketing and Management, 2. Baskı. New Jersey:
Academy of Marketing Science, (22), 52–61. Prentice Hall.
Kılıç, İ. ve Pelit, E. (2004). Yerli Turistlerin Memnuniyet Middleton, V. ve Clarke, J. (2003). Marketing in Travel and
Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma. Anatolia:Turizm Tourism, 5. Baskı. Oxford: Butterworth-Heinemann.
Araştırmaları Dergisi, 15 (2), 113-124. Mısırlı, İ. (2002). Seyahat Acentacılığı ve Tur Operatörlüğü,
Kızgın, Y. (2002). Turizm İşletmelerinde Müşteri Ankara: Detay Yayıncılık.
Memnuniyetinin Artırılmasında Toplam Hizmet Morgan, R. ve Hunt, S. D. (1994). The Commitment-Trust
Kalitesinin Önemi, Turizm Bakanlığı II. Turizm Şurası Theory of Relationship Marketing, Journal of Marketing,
Bildirileri (12-14 Nisan), (1), 345-347. (58), 20-38.
Kocababa, F., Erden, M. ve Çelebi, S. İ. (1999). Marketing P. Mucuk, İ. (2004). Pazarlama İlkeleri, 14. Baskı. İstanbul:
R., İstanbul: MediaCat Yayınları. Türkmen Kitabevi.
Kotler, P. (2009). A’dan Z’ye Pazarlama (Çev. Aslı Kalem Odabaşı, Y. (1997). Satış ve Pazarlamada Müşteri İlişkileri.
Bakkal), İstanbul Medicart. Eskişehir: Der Yayınları.
Odabaşı, Y. (2004). Post Modern Pazarlama, 2. Baskı.
İstanbul: MediaCat Kitapları.
Oliver, R. L. ve Burke, R. R. (1999). Expectation Processes in Sarı, Y. ve Kozak, M. (2005). Turizm İşletmelerinde
Satisfaction Formation, Journal of Service Research, 1 (3), Doğrudan Pazarlama Çabaları Kapsamında Bilgi
196-214. Teknolojilerinin Kullanımı. İktisadi ve İdari Bilimler
Ostrowski, P. L., O’Brien T. V. & Gordon, G. L. (1993) Service Dergisi, 19(1): 359-383.
Quality and Customer Loyalty in the Commercial Airline Selvi, M. S. ve Ercan F. (2006). Otel İşletmelerinde Müşteri
Industry, Journal of Marketing, Sayı: 22, 16-24. Sadakatinin Değerlendirilmesi: İstanbul’daki Beş
Özbek, D. ve Özbek, T. (2008). Jeotermal Kaynakların Sağlık Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Uygulama, Balıkesir
ve Termal Turizme Entegrasyonu, TMMOB Jeoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Mühendisleri Odası Yayını Haber Bülteni, 99- 113. 9(15),159-188.
Özbek, T. (1991). Dünya’da ve Türkiye’de Termal Turizmin Selvi, M. S. (2009). Turizm İşletmelerinin Pazarlanmasında
Önemi, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(3), Fiziksel Kanıt. Turizm İşletmelerinin Pazarlanmasında
15-29. 7P ve 7C içinde). (Edt. C. Avcıkurt, Ş. Demirkol ve B.
Öztürk, S.A. (2013). Hizmet Pazarlaması-Kuram, Uygulama Zengin). İstanbul: Değişim Yayınları, 206-232.
ve Örnekler, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. Söderlund, M. (1998). Customer Satisfaction and Its
Pakdil, F. ve Aydın, Ö. (2007). Expectations and Perceptions Consequences on Customer Behavior Revisited: The
in Airline Services: An Analysis Using Weighted Impact of Different Levels of Satisfaction on Word-
SERVQUAL Scores. Journal of Air Transport of-Mouth, Feedback to The Supplier and Loyalty,
Management, 13 (4), 229- 237. International Journal of Service Industry Management,
Palmer, A. (2004). Introduction to Marketing: Theory and 9 (2), 169-188.
Practice, İngiltere: Oxford University Press. Şenol, F. ve Oktay, O. (2014). Konaklama İşletmelerindeki
Parasuraman, A., Zeithaml, V. A. & Berry, L. L. (1985), A SPA Hizmetlerinin Müşteri Algısı Üzerindeki Etkisi:
Conceptual Model Of Service Quality And Its Implications Kırgızistan’da SPA Hizmetlerinin Gelişimine Yönelik
For Future Research, Journal of Maketing, Sayı: 49, 41-50. Bir Model Önerisi, Uluslararası Hakemli Pazarlama ve
Parasuraman, A., Berry, L. L. ve Zeithaml, V. A. (1991). Pazar Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 62-76.
Understanding Customer Expectations of Service, Sloan Tekeli, H. (2001). Turizm Pazarlaması ve Planlaması,
Management Rewiew, 32 (3), 39-48. Ankara: Detay Yayıncılık.
Pizam, A. ve Ellis, T. (1999). Customer Satisfaction and Its Tek, Ö. B. (1997), Pazarlama İlkeleri, Geliştirilmiş 7. Baskı,
Measurement in Hospitality Enterprises, International Cem Ofset Matbaacılık Sanayi A.Ş., İstanbul.
Journal of Contemporary Hospitality Management, Tek, Ö. B. ve Özgül, E. (2010). Modern Pazarlama İlkeleri
11 (7), 326-339. Uygulamalı Yönetimsel Yaklaşım, 3. Basım. İzmir:
Pelit, E. ve Güçer E. (2004). Turizm Pazarlamasında Birleşik Matbaacılık.
Karşılaşılan Etik Sorunlar: Hizmet Pazarlama Karması Torlak, Ö. ve Altunışık, R. (2009). Pazarlama Stratejileri
Elemanları Kapsamında Teorik Bir İnceleme, Turizm Yönetsel Bir Yaklaşım. İstanbul: Beta Basım Yayım
Akademik Dergisi, 2004/1, 65-88. Dağıtım A.Ş.
Pelit, E. ve Y Öztürk, (2010a). Otel İşletmeleri İşgörenlerinin Torlak, Ö. ve Altunışık, R. (2009), Pazarlama Stratejileri,
İş Doyum Düzeyleri: Sayfiye ve Şehir Otel İşletmeleri İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım
İşgörenleri Üzerinde Bir Araştırma, İşletme Tokol, T. (2007). Pazarlama Yönetimi, 10. Basım. Ankara:
Araştırmaları Dergisi, 2(1): 43-72. Nobel Yayın Dağıtım.
Pelit, E. (2015). Turizm İşletmelerinde İnsan Kaynakları Tunçel, Ö. (2013). Satış ve Pazarlama Stratejileri. İstanbul:
Yönetimi ve Önemi. (Turizm İşletmelerinde İnsan Kurgu Kültür.
Kaynakları Yönetimi içinde). (Edt: E. Pelit). Ankara: Tunçsiper, B. ve İlban, M. O. (2006). Turizm İşletme Belgeli
Grafiker Yayınları, 61-127. Otel İşletmelerinin Pazarlama Sorunları: Balıkesir İlinde
Reilly, R. T. (1987). Seyahat ve Turizm Pazarlama Teknikleri Bir Alan Araştırması. Sosyal Bilimler Dergisi, 2006 (1):
(Çev: Aysel Aziz). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm 225-244.
Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayınları: 60, Sevinç Tuncer, D. (1986). Turizmde Dağıtım Sistemi ve Türkiye
Matbaası. İçin Bir Model Önerisi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi
Ross, D. L. ve J. Pryce, (2010). Human Resources and İ.İ.B.F. Yayınları No:14.
Tourism: Skills, Culture and Industry, USA: Channel
View Publication.
Tütüncü, Ö. ve Demir, M. (2003). Konaklama İşletmelerinde
İnsan Kaynakları Kapsamında İşgücü Devir Hızının
Analizi ve Muğla Bölgesi Örneği, Dokuz Eylül
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2):
146-169.
Türksoy, A. ve Türksoy, S. S. (2010). Termal Turizmin
Geliştirilmesi Kapsamında Çeşme İlçesi Termal
Kaynaklarının Değerlendirilmesi, Ege Akademik Bakış,
10 (1), 701-726.
Usal, A. ve Oral, S. (2001). Turizm Pazarlaması, İzmir:
Kanyılmaz Matbaası.
Webb, D. ve Jagun, A. (1997). Customer Care, Customer
Satisfaction, Value, Loyalty and Complaining Behavior:
Validation in a UK University Setting, Journal
of Consumer Satisfaction, Dissatisfaction and
Complaining Behavior, (10), 139-151.
Üner, M. (1994). Hizmet Pazarlamasında Pazarlama Karması
Elemanları Değişiklik Gösterir mi?, Pazarlama Dünyası,
Yıl:8, Sayı:43, Ocak-Şubat, İstanbul.
Üner, M. (1994). Konaklama İşletmeleri İçin Uluslararasılaşma
Yolları, Pazarlama Dünyası, Yıl: 8, Sayı: 46, Ocak/Şubat:
13-21.
Üner, M. (2001). Pazarlama Düşüncesi Üzerine Yeni
Gelişmeler. Doğu Akdeniz Üniversitesi Turizm
Araştırmaları Dergisi, 2 (2), Güz: 4363.
Üner, M. (2003). Pazarlama Tanımı Üzerine. Pi Dergisi,
Nisan: 44-57.
Yalın, A. (2007). Konut Yapı Kooperatiflerinde Pazarlama
Stratejilerinin Rekabet Üstünlüğü Yaratması ve Mortgage
Sisteminin Konut Yapı Kooperatiflerinin Pazarlama
Stratejilerine Etkileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
Yıldırım, Ö. (2005). Termal Turizm İşletmelerinde Müşteri
Sadakati, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir
Üniversitesi. Balıkesir.
Yüksel, B. (1994). Pazarlama Karmasındaki Değişim Analizi
ve Bu Değişmeler Sonucunda Ortaya Çıkan Frendly
Marketing Tekniği, Pazarlama Dünyası, Yıl:8, Sayı:48,
Kasım-Aralık: 21-32.
Yükselen, C. (2001). Pazarlama İlkeler-Yönetim, Ankara:
Detay Yayıncılık.
Yükselen, C. (2006). Pazarlama: İlkeler, Yönetim, Örnek
Olaylar, 5. Baskı. Ankara: Detay Yayıncılık.
8
Amaçlarımız
 Termal ve SPA hizmetleri kapsamında kalite kavramını tanımlayabilecek,
 Termal ve SPA işletmelerinde hizmet kalitesini analiz edebilecek,
 Termal, SPA ve wellness hizmetlerinde kalite standartlarını tanımlayabilecek,
 Ulusal ve uluslararası SPA ve wellness kalite derneklerinin kriterlerini açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Kalite • Ulusal ve Uluslararası SPA
• Kalite Standartları Dernekleri
• Kalite Kriterleri • Sertifikasyon
• Hizmet Kalitesi

İçindekiler
• GİRİŞ
• KALİTE KAVRAMI
Termal, SPA ve Wellness • TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE
Termal ve SPA Hizmetleri Hizmetlerinde Kalite Kavramı HİZMET KALİTESİ
ve Kalite Standartları • TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE
KALİTE STANDARTLARI VE
DÜZENLEMELER
Termal, SPA ve Wellness
Hizmetlerinde Kalite Kavramı
ve Kalite Standartları
GİRİŞ
Termal ve SPA endüstrisi dünya genelindeki ekonomik, finansal ve jeopolitik karmaşık-
lık ve gerilemeye rağmen büyümesini sürdürmüştür. 2007 yılında Uluslararası ve Küresel
Wellness Zirvesi’nde yayınlanan verilere göre ekonomik gerilemeden hemen önce endüst-
ri en yüksek düzeye ulaşmıştır. Küresel SPA ve Wellness Ekonomi İzleme verilerine göre
2007-2013 yılları arasında global SPA endüstrisi 60 milyar dolardan 94 milyar dolara ge-
nişlemiştir. Yıllık büyüme oranının (%7,7), küresel yıllık büyüme oranından (%4,6) daha
hızlı olduğu belirtilmiştir. Avrupa kıtası 2013 yılı verilerine göre 32190 SPA işletmesinin
ve 5035 termal ve mineral kapılıca işletmesinin elde ettiği gelirler ile dünya genelinde bu
sektörde lider konumunda bulunmaktadır. Özellikle Rusya ve Doğu Avrupa ülkeleri, orta/
üst gelir grubundan tüketiciler için günlük SPA, resort ve otel SPA hizmetleri ile turizm
pazarındaki payını artırmıştır.
Toplam Gelir Tablo 8.1

SPA Sayısı
(Milyar Dolar) Dünya Geneli SPA
Afrika 35 0,79$ Tesisleri ve Gelirleri
(2013 Yılı)
Orta Doğu & Kuzey Afrika 3889 1,75$
Latin Amerika & Caribbean 9007 4,67$ Kaynak: 2014 Global
SPA & Wellness
Kuzey Amerika 26150 18,30$
Ekonomi İzleme, SRI
Asya-Pasifik 32451 18,76$ Uluslararası
Avrupa 32190 29,80$
Avrupa bölgesinin liderliğine karşılık genel büyüme Avrupa ve Kuzey Amerika ülkele-
rinden dünyanın geri kalanına, Asya ve Caribbean gibi bölgelere doğru yön değiştirmek-
tedir. Günümüz SPA ve termal hizmetlerin tüketicilerinin özgün, yerel ürün ve hizmetlere
olan ilgisinin artması işletmelerin tesis ve hizmet programlarında değişime gitmesine ne-
den olmuştur. Ayrıca pazarda artan rekabet nedeniyle yeni hizmetler, ürünler ve iş model-
leri geliştirme çabasına girilmiştir. Dünya genelinde geleneksel lüks imajından uzaklaşıl-
makta daha bütünsel bir sağlık ve önleme yaklaşımına geçilmiştir. Ancak yeni hizmetler,
iş modelleri ve yaklaşım değişikliği gibi pazardaki tüm bu değişimlerin temelinde “kalite”
olgusu yer almaktadır. Günümüzde tüketicilerin daha bilinçli hâle gelmesi, kaliteli mal
ve hizmet talebinde artış yaşanması diğer tüm işletmeler gibi SPA ve termal işletmele-
rini de etkilemiştir. Özellikle SPA ve termal işletmelerinde müşterilere sunulan mal ve
hizmetin “sağlık” kapsamında değerlendirilmesi; müşterilere sunulan hizmetlerde temel
amacın rahatlama olması dolayısıyla müşterilerin psikolojik, fizyolojik ve ruhsal sağlık-

larına yönelik bir çaba harcanması bu işletmelerde kaliteyi kritik bir unsur hâline getir-
mektedir. Çünkü çeşitli terapi ve hizmetlerde kullanılan ürünlerin düşük kaliteli olması,
tesislerin gerekli standartları karşılamaması ya da eğitimsiz ve kalifiye olmayan personelin
sebep olacağı zararlar müşterilerin sağlıklarını doğrudan etkileyecektir. Bu nedenle SPA
ve termal işletmeleri için kalite standartlarının belirlenmesi ve bu tür işletmelerde kaliteli
hizmet sunumuna yönelik sistemlerin oluşturulması ve yönetimi günümüzde büyüyen bu
pazardan pay almak isteyen işletmelerin temel çabalarından biridir. Bu ünite kapsamında
öncelikle kalite kavramı tanımlanacak, SPA ve termal işletmeleri kapsamında hizmet ka-
litesi açıklanacaktır. Ayrıca dünya genelinde geliştirilen kalite standartları anlatılacaktır.
Tablo 8.2 Toplam Gelir

Dünya Geneli Termal İşletme Sayısı
(Milyar Dolar)
ve Mineral Kaplıca Afrika 35 0,05$
Tesisleri ve Gelirleri
(2013 Yılı) Orta Doğu & Kuzey Afrika 315 0,023$
Latin Amerika & Caribbean 203 0,49$
Kaynak: 2014 Global
SPA & Wellness Kuzey Amerika 961 0,87$
Ekonomi İzleme, SRI Asya-Pasifik 5035 21,65$
Uluslararası
Avrupa 20298 26,75$
KALİTE KAVRAMI
Kalite, bir mal ya da hizmetin Kalite kavramı, standartlara uyum ya da fonksiyonlara uygunluk olarak ele alınmakta-
belirli bir gerekliliği karşılayabilme dır. Kalite, bir ihtiyacı karşılayabilecek nitelikteki ürün ve hizmetlerin içerdiği özellikle-
yeteneklerini ortaya koyan
karakteristiklerinin tümüdür. rin tümüdür. İşletmeler açısından kalite, aynı zaman rekabet ortamında başarılı olmanın
öncelikli koşulu olarak gösterilmektedir. Bir ürünün ölçülebilen, belirlenebilen ve çoğu
kez kalite standartları veya mevzuatlarla belirlenen kalitesi nesnel kalite olarak ifade edil-
mektedir (Taşçı, 2013). Amerikan Kalite Derneği ise kaliteyi, bir mal ya da hizmetin belirli
bir gerekliliği karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerinin tümü olarak
tanımlamaktadır. Kalite aynı zamanda bir ürünün sağlanabilirlik, güvenilebilirlik ve sür-
dürülebilirlik derecesi olarak da görülmektedir. Globalleşen dünyada rekabet arttıkça
müşteri talepleri dolayısıyla kalite önem kazanmış, işletmelerin varlıklarını sürdürülebil-
meleri için zorunlu hâle gelmiştir. Kalite olgusunun sanayileşmeyle birlikte, kurumların
rakiplerine üstünlüklerini belgelemek için kullandıkları ölçütlerin en önemlilerinden bi-
risi olduğu kabul edilmektedir. Kurumlarca gerçekleştirilen ürün ya da hizmetlerin müş-
terisi konumundaki kişilerin tüketim eğilimlerinde de kalite yine belirleyici konumda-
dır. Kalite olgusunun kişilerin maddi gücü, ürün ya da hizmetin arz-talep dengesiyle de
doğrudan ilişkisi söz konusudur. Günümüzde kalite bir yaşam tarzı ve davranış biçimi
olarak algılanmaktadır. Sadece iş ortamlarında değil, günlük hayatın her aşamasında ge-
çerli olması beklenmektedir. Dünya pazarında önemli bir pazar payı ve rekabet avantajı
edinmek isteyen işletmelerin yeni yöntemlere ve arayışlara yönelmesi kaliteye duyulan
gereksinimi artırmaktadır. Bu çerçevede, büyümeye devam eden termal, SPA ve wellness
sektöründe pazar payını artırmak ve rekabet üstünlüğünü artırmak isteyen işletmeler de
kalite kavramına önem vermek durumundadır. SPA, termal ve wellness işletmelerinin
hizmet sunumunda, hazırladıkları programlarda, terapi ve masaj gibi uygulamalar kap-
samında kullandıkları ürünlerin kalitesi müşterilern memnuniyeti ve hatta sağlıklarının
korunması için kritiktir. Yukarıda da belirtildiği gibi, bu tür işletmelerde sunulan hizmet-
lerin müşterilerinin “sağlık” durumlarını pozitif ya da negatif açıdan doğrudan etkileme
potansiyeli olması kaliteli hizmet, kaliteli programlar ve uygulamalar konusunu önemli
hâle getirmektedir.
8. Ünite - Termal, SPA ve Wellness Hizmetlerinde Kalite Kavramı ve Kalite Standartları 211
Termal ve SPA işletmeleri için kalite kavramının önemini açıklayınız.

1
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ
Hizmet kalitesi kavramı, tüketicilerin hizmet beklentileri ve hizmet performansı algıla-
maları arasındaki tutarsızlık düzeyi olarak tanımlanmaktadır (Parasuraman, Berry ve
Zeithaml, 1985, 1988, 1994). Literatürde geliştirilen çok sayıda hizmet kalitesi modeli bu-
lunmaktadır. Ancak bu modeller arasında Parasuraman, Berry ve Zeithaml’in geliştirdiği
SERVQUAL Boşluk Modeli, farklı hizmet sektörlerinde kalitenin değerlendirilmesinde en
çok üzerinde durulan modeldir. Modele göre algılanan hizmet kalitesi, müşterinin hizmeti
almadan önceki beklentileri (beklenen hizmet) ile yararlandığı gerçek hizmet deneyimini
kıyaslamanın bir sonucu olup, müşterilerin beklentileri ile algılanan performans arasın-
daki farklılığın yönü ve derecesi olarak değerlendirilmektedir. Beklentiler ise müşterinin
hizmete yönelik istek ve arzularını ifade etmektedir. Beklenen hizmet ile algılanan hizmet
arasındaki ilişkiler aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir (Saat, 2000:109):
• Beklenen hizmet > Algılanan Hizmet ise algılanan kalite tatmin edici olmaktan
uzaktır ve kabul edilemez bir kalite düzeyi oluşacaktır.
• Beklenen Hizmet = Algılanan Hizmet ise algılanan kalite tatmin edici düzeydedir.
• Beklenen Hizmet < Algılanan Hizmet ise algılanan kalite tatmin edici olandan
daha yüksek olacaktır ve ideal kalite düzeyi oluşacaktır.
Termal ve SPA hizmetlerinin kalite nitelikleri genellikle ulusal ve uluslararası kuruluş-
lar tarafından belirlenmektedir. Örneğin; Uluslararası SPA Derneği (ISPA) bu nitelikleri; Uluslararası SPA Derneği (ISPA)
kalite niteliklerini, profesyonel
profesyonel personel, güvenlik, müşteri ilişkileri, hizmet performansı ve etiği olarak beş personel, güvenlik, müşteri
temel alanda belirlemiştir. Benzer şekilde, Alman Wellness Fedarasyonu (DWV) atmosfer ilişkileri, hizmet performansı ve
etiği olarak belirlemiştir.
ve ambiyans, temizlik ve güvenlik, faaliyet ve programlar, müşteri odaklı hizmet, dostça
hizmet sunumu ve bilgi, fiyat-performans oranı olarak belirlemiştir. Bunun yanı sıra Mül-
ler ve Lanz Kaufmann (2001) SPA ve wellness hizmetlerinde kaliteye ilişkin gerçekleştir-
dikleri kapsamlı bir araştırmada altyapı, ilişkili hizmetler ve kalifiye personel alanlarında
temel kriterlerin rahatlama ve fiziksel aktiviteler, bireysel bakım ve tedaviler için uzman
personelin mevcudiyeti olarak belirlemişlerdir.
Hizmet kalitesi alanındaki temel konu, müşterilerin kaliteyi değerlendirmek için kul-
landıkları hizmet boyutlarını belirlemek için bir hizmetin bileşenlerinin tanımlanması
problemidir. Parasuraman, Berry ve Zeithaml (1985) tarafından bankacılık, kredi kartı,
yatırım hizmetleri ve ürün tamir bakım hizmetlerini sunan işletmelerin yöneticileri ile
yapılan görüşmeler ve işletmelerden hizmetleri satın alan tüketicilere uyguladıkları araş-
tırma sonucuna dayanarak hizmet kalitesi boşluk analizi modeli ortaya konulmuş ve hiz-
met kalitesi faktörleri olarak da 10 faktör belirlenmiştir. Bu boyutlar; güvenilirlik, yanıt
verebilirlik, ulaşılabilirlik, yetkinlik, nezaket, iletişim, itibar, güvence, empati (müşteriyi
anlama) ve fiziksel özellikler olarak adlandırılmıştır. Devam eden araştırmaları sonucun-
da Parasuraman, Berry ve Zeithaml daha önce 10 faktör olarak belirledikleri algılanan
hizmet kalitesi faktörlerini beş faktöre indirgemişlerdir. Bu faktörler, güvenirlik, yanıt ve-
rebilirlik, güvence, empati ve fiziksel özelliklerdir. Aşağıda her bir boyut SPA ve termal
işletmeleri göz önünde bulundurularak açıklanmaktadır:
Güvenilirlik: Güvenirlik, söz verilen hizmeti doğru ve güvenilir bir şekilde yerine ge-
tirebilme yeteneği, müşterilerin yaşadığı problemlerin çözümünü içermektedir. Güvenilir
hizmet performansı, bir müşteri beklentisidir ve hizmetin, her zaman aynı şekilde ve ha-
tasız yerine getirilmesi anlamına gelmektedir. Güvenilirlik, işletmenin, hizmetlerin su-
numu, hizmetlerin tedariki, ortaya çıkan sorunların çözümü ve fiyatlandırma ile ilişkin
vermiş oldukları sözleri yerine getirebilmelerini içermektedir. Örneğin; bir termal ve SPA
otelinde uygulanan çeşitli bakım ve terapilerin, müşterilerin sağlığını tehlikeye atmaması;

thalassoterapi merkezinde uygulanan deniz çamuru tedavisinin müşterilerde herhangi bir
solunum sıkıntısına neden olmaması vb.
Yanıt verebilirlik: Yanıt verebilirlik, iş görenlerin hizmeti sunmadaki istekliliği veya
hazır olmaları ile ilgilidir. Ayrıca, hizmetin doğru ve hızlı bir şekilde verilmesini içermek-
tedir. Bir termal otelde, olası herhangi bir rahatsızlanma ya da kaza durumuna karşılık
olarak acil durum personelinin hazır bulunması ve her an hizmet vermeye hazır bulun-
ması gibi.
Güvence: Güvence, çalışanların bilgili ve nazik olması, müşterilerde güven duygusu
oluşturabilme becerileri, iş görenlerin müşteri sorularına cevap verebilme durumunu
ifade etmektedir. Özellikle termal ve SPA işletmelerinde güvenlik, sunulan terapilerin
müşteriler için herhangi bir risk taşımaması anlamına gelmektedir. Ayrıca, işletmelerin
sunulan hizmetin kalitesini yükseltmek amacıyla, farklı zamanlarda farklı kişilere değişik
kalitede hizmet değil istikrarlı bir biçimde aynı düzeyde hizmet vermesi gerekmektedir.
Hizmet kalitesini standartlaştırma, güven oluşturmak için oldukça önemlidir. Bu ise an-
cak personel seçiminde gerekli dikkati ve özeni göstermek ve sonucunda seçilen personeli
eğitmek yoluyla mümkün olabilmektedir (Biçer, 2007:107).
Yetenekli ve kalifiye personel termal, SPA ve wellness gibi hizmetlerde en büyük öne-
me sahip problem alanı olarak gösterilmektedir. Bu önem, Global SPA ve Wellness Zirvesi
(GSWS, 2012) raporunda “insan” faktörü bir SPAnın başarısında en büyük ve en önemli
işletme varlığıdır. Ancak insan unsuru aynı zamanda en zorlu ve en önemli gider kalem-
lerinden biridir” olarak ifade edilmiştir. GSWS araştırmasına göre SPA endüstrisi liderle-
rinin %95’i uzman ve kalifiye personel bulmakta problem yaşamaktadır. Bunun en büyük
nedenlerinden biri olarak da SPA yönetimi ile ilişkili üniversite derecelerinin yeterli sayı-
da olmaması olarak gösterilmektedir.
SPA ve termal işletmelerde hizmet veren personelin gerekli yeterlikleri sağlamasının
yanı sıra müşterilerine yaklaşımları da sunulan hizmetlerin kalitesi çerçevesinde değer-
lendirilmektedir. Lyon (2013) SPA terapistlerinin ve personelinin müşterilerine hizmet
verirken asla kullanmamaları gereken ifadelerin listesini şu şekilde özetlemiştir:
• Evet, şimdi hatırladım sizi.
• Hayır, satışlar dün sonlandırıldı.
• Canınızı acıtıyor muyum?
• Size hangi hizmeti önerebilirim?
“SPA terapistleri” için niteliklerinin tanımlanması, SPA ve wellness işletmelerinde
daha ekonomik olması nedeniyle birden fazla görev almaları yüzünden oldukça zordur.
En ideali bir konuda uzmanlaşmış personelin tek bir görevi yerine getirmesidir. Ancak
uygulamada örneğin; birçok masaj terapisti farklı masaj teknikleri öğrenmek durumunda
kalmakta ve aromaterapist olarak da çalışabilmektedir. Bu nedenle yeni akreditasyon ve
kalite standartları geliştirilirken personele ilişkin niteliklerin de tanımlanması gerekmek-
tedir (Smith ve Puczko, 2014).
Empati: Hizmet sunanların kendilerini müşterileri yerine koyabilmelerini, her bir
müşteriye bireysel olarak ilgi göstermelerini ve müşteri gereksinimlerinin iş görenlerce
bilinmesini içermektedir. SPA işletmelerinde müşteriler işletmeye ilk adım attıklarından
itibaren hazırlanan kayıt formlarında genellikle müşterilerin sağlık durumları, terapi ve
programlardan beklentilerine ilişkin bilgiler de alınmaktadır. Müşteriye hizmet veren te-
rapistlerin ve eğitmenlerin her bir müşterisinin sağlık durumu, ihtiyaç ve beklentilerini
göz önünde bulundurarak program ve terapilerini yapılandırmaları gerekmektedir.
Fiziksel özellikler: Fiziksel olanaklar, ekipmanlar, hizmet ile ilgili diğer araçlar, çalı-
şanların giyimi, dekorasyon ve iletişim araçlarını içermektedir. Özellikle SPA tesislerin-
de, tesisin tasarımı önem taşımaktadır. İyi tasarlanmış bir SPA işletmesinin estetik açıdan
memnuniyet verici, konforlu ve fonksiyonel olması gerekmektedir. Günümüzde SPA te-
sislerinde özellikle sıcak renklerin kullanıldığı, bambu, mantar ya da huş ağacı gibi do-
ğal materyallerin kullanıldığı, sessizliğin sağlandığı ve oldukça temiz alanlar yaratılmaya
özen gösterilmektedir (Smith ve Puczko, 2014).
Bir termal veya SPA merkezinin ısısı oldukça önemlidir. Gelen müşteriler genellikle
havuz, hamam, duş gibi ıslak uygulamaları tercih ettikleri için, çabuk üşüme eğiliminde-
dir. Gelen misafirlerin üşümemeleri için ortamın ısısı oldukça önemlidir. Fiziksel özel-
likler kapsamında ele alınması gereken diğer bir nokta da uyarı levhaları ve yönlendirme
tabelalarıdır. Her bir uygulama için gerekli bilgilendirme panolarının olması, bunun ya-
nında, bu merkezlerin çeşitli alanlarında saatin bulunması çok önemlidir. Özellikle sa-
una, termal havuz gibi sıcaklığın insan vücudu üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceği
mekânlarda derece ile sıcaklığın ölçülmesi ve görünür bir yerde sergilenmesi gerekmek-
tedir. Termal ve SPA hizmeti sunan işletmeler açısından hijyen çok önemlidir. Bu mer-
kezlerde tek kullanımlık malzemeler bulunduğu gibi tekrar kullanılabilir malzemeler de
bulunmaktadır. Önemli olan nokta, tekrar kullanılabilir olan malzemelerin yeteri kadar
dezenfekte edilmesidir (Tütüncü, 2013).
Hizmet kalitesinin beş boyutunu SPA ve wellness hizmetleri kapsamında açıklayınız.

2
Yukarıda açıklanan bu beş hizmet faktörü değerlendirilerek “Hizmet Kalitesi Boşluk
Analizi” geliştirilmiştir (Parasuraman, Berry ve Zeithaml, 1985, 1988, 1991). Geliştirilen
bu model ile tüketicinin hizmet performansına yönelik beklentileri ile algılamaları arasın-
daki boşluğun derecesi ve yönünü belirlediği hizmetin tümüne yönelik değerlendirmele-
ri kapsamaktadır. Şekil 8.1’de görüldüğü gibi dört işletme boşluğu saptanmıştır. Bunlar,
müşteri beklentileri ve yönetici algılamaları, hizmet tasarımları ve standartları, hizmet
sunumu ve dış iletişimdir. Bu dört boşluk, beşinci boşluk olan beklenen hizmet-algılanan
boşluğunu etkilemektedir.
Müşteri Boşluğu: Müşteri beklentileri, gerçek hizmet deneyiminin öznel değerlendir-
meleridir. Müşteri beklentileri, karşılaştırılan hizmet deneyimine karşılık performans
standartları ya da referans noktalarıdır. Müşteri beklentilerinin kaynağı, reklamlar gibi
işletme tarafından kontrol edilebilen ve kişisel ihtiyaçlar gibi işletme kontrolünün oldukça
sınırlı olduğu faktörleri içermektedir. Boşluk modelinin merkezî odak noktası, müşteri
beklentileri ve algılamaları arasında ortaya çıkan müşteri boşluğudur. İşletmeler, müşte-
rilerini tatmin etmek ve onlarla uzun dönemli ilişkiler kurabilmek için bu boşluğu kapat-
mak zorundadırlar. Modeldeki bütün önemli müşteri boşluklarını kapatmak için, model
diğer dört işletme boşluğunun kapatılması gerektiğini öne sürmektedir.
Şekil 8.1
Hizmet Kalitesi MÜŞTERİ
Boşluk Modeli
Kaynak:
Parasuraman, A., Ağızdan Ağıza
Kişisel İhtiyaçlar Geçmiş Deneyimler
Zeithaml, Valarie İletişim
A., ve Leonard L.
Berry. “A Conceptual
Model of Service
Quality and Its
Implications for
Future Research”,
Journal of Beklenen Hizmet
Marketing, 49, s.44,
1985. Güvenirlik
Heveslilik
Güvence MÜŞTERİ
Empati BOŞLUĞU
Fiziksel
Özellikler Algılanan Hizmet
İŞLETME
BOŞLUK 4
Hizmet Sunumu
(Satış öncesi ve Müşterilere yönelik
satış sonrası) dışsal iletişim
BOŞLUK 3
BOŞLUK 1 Algılamaların
hizmet kalitesine
dönüştürülmesi
BOŞLUK 2
Yönetimin Müşteri
Beklentileri
Algılamaları
Müşteri beklentileri hakkında İşletme Boşluğu 1: Müşteri Beklentileri Hakkında Bilgi Sahibi Olmamak: Boşluk 1, müş-
güncel bilgi edinmek için
pazarlama araştırmalarının
terilerin hizmet beklentileri ve işletmenin bu beklentileri anlaması arasındaki farklılıktır.
sürekli olarak gerçekleştirilmesi İşletme yöneticilerinin müşterileri ile doğrudan etkileşime geçmemeleri/geçememeleri,
gerekmektedir. müşterilere beklentilerini sormaya ya da öğrenmeye istekli olmamaları ya da müşterileri-
ne ulaşabilecekleri bilgileri edinmemeleri gibi birçok neden bu boşluğa neden olabilmek-
tedir. Bu boşluğa neden olan temel faktörler; yetersiz pazarlama araştırmaları, iletişim
eksiliği, yönetim ve müşteriler arasında etkileşimin bulunmaması, hizmet personeli ile yö-
neticiler arasında yetersiz iletişim, hizmet personeli ve yönetim arasında çok fazla kademe
olması, yetersiz ilişki odağı, pazar bölümlemesinin yapılmaması, müşteri ilişkilerinden
çok işlemlere odaklanılması, mevcut müşterilerden çok yeni müşterilere odaklanılması ve
yetersiz hizmet iyileştirmesi olarak sıralanmaktadır.
Yönetimin müşteri beklentilerini yetersiz ya da yanlış algılamalarından ortaya çıkan
Boşluk 1’in kapatılabilmesi için işletmeler müşteri ziyareti, anket çalışmaları, şikâyet sis-
temleri, müşteri panelleri, yapılandırılmış beyin fırtınası, hizmet kalitesi boşluk analizi
gibi çeşitli yöntemler ile müşteri beklentileri hakkında yardımcı olabilecek bilgileri edin-
mek zorundadırlar. Bunun yanı sıra işletmeler, yeni müşterilere aşırı düzeyde odaklanmak
yerine mevcut müşterileri ile ilişkilerine odaklanarak bu boşluğu kapatabilirler. İnternet,
sanal topluluklar vb. yeni teknolojileri kullanarak mevcut müşterilerinin beklentileri,
özellikleri, satın alma biçimleri ve sıklıkları gibi çeşitli bilgileri edinerek mevcut müşteri-
ler ile ilişkilerini güçlendirebilirler.
İşletme Boşluğu 2: Doğru Hizmet Tasarımları ve Standartlarını Seçmemek: Boşluk 2,
işletmenin müşteri beklentilerini anlaması ile müşteri odaklı hizmet tasarımları ve stan-
dartları geliştirmesi arasındaki farktan kaynaklanmaktadır. Bu boşluğun oluşmasına ne-
den olan faktörler ise; etkin olmayan hizmet tasarımı, sistematik olmayan yeni hizmet
geliştirme süreçleri, belirsiz ve tanımlanmamış hizmet tasarımları, hizmet tasarımı ile
konumlandırması bağlantısında başarısızlık, müşteri odaklı standartların bulunmaması,
müşteri tarafından tanımlanan hizmet standartlarının yokluğu, müşteri gereksinimlerine
odaklanan süreç yönetiminin bulunmayışı, hizmet kalitesi amaçlarının oluşturulması için
formal süreçlerin bulunmayışı, uygun olmayan fiziksel kanıtlar ya da hizmet uzantılarıdır.
Belirlenen hizmet standartlarından sorumlu yöneticiler bazen müşterilerin gerçekçi
olmayan ya da anlamsız beklentilere sahip olduklarını düşünürler. Buna ek olarak, yö-
neticiler hizmetlerin doğasında değişkenlik derecelerine yeterli dikkati vermedikleri için
standardizasyonda başarısız olurlar ve böylece hedefledikleri amaçlara ulaşamazlar. İşlet-
mede belirlenen standartlar hem hizmet personeli, kendilerinden beklenilen performansı
algılayabilmeleri için, hem de müşteriler için oldukça kritiktir. İşletmede hizmet standart-
ları mevcut değilse ya da mevcut standartlar müşterilerin beklentilerini yansıtmıyorsa,
müşterileri tarafından algılanan hizmet kalitesi oldukça düşük düzeyde gerçekleşecektir.
Bu nedenle, müşteri odaklı hizmet standartlarının geliştirilmesi Boşluk 2’nin kapatılma-
sında önemli bir etkiye sahiptir.
Yeni hizmetlerin geliştirilmesi ya da mevcut hizmetlerin geliştirilmesi/iyileştirilmesi
aşamalarında, işletmedeki bütün çalışanların bu süreçlere dâhil olması ve aynı vizyonu
paylaşmaları Boşluk 2’nin kapatılmasında önemli bir unsurdur. Boşluk 2’nin kapatılma-
sında diğer bir yol, hizmeti kuşatan fiziksel çevrenin ya da hizmet uzantılarının müşteri-
lerin beklentilerine ve özelliklerine uygun olarak tasarlanmalıdır.
Boşluk 3: Hizmet Standartlarına Uygun Sunum Yapmamak: Boşluk 3, müşteri odaklı
hizmet standartları ile hizmet personeli tarafından yerine getirilen gerçek hizmet per-
formansı arasındaki farklılıktan ileri gelmektedir. Bu boşluğun oluşmasına neden olan
faktörler ise insan kaynakları politikalarında yetersizlik, arz ve talebin karşılaşmasında ba-
şarısızlık, uygun olmayan müşteri karması, hedeflenen talep için fiyata aşırı güven, müşte-
rilerin rol ve sorumluluklarını görmezden gelme, müşterilerin diğer müşteriler üzerinde
olumsuz etkisi, aracılarla yaşanan problemler, kalite ve tutarlılığın kontrolündeki zorluk-
lardır. İşletmenin insan kaynakları fonksiyonundan kaynaklanan faktörler, işletmedeki
çalışanların işletmenin nihai amaçlarını gerçekleştirmek amacı ile her çalışanın kendisini
bir takımın önemli parçaları olarak görmelerini sağlamak ve her çalışanın düşünce ve
kararlarının takımın başarısı için önemli olduğunun hissettirilmesi ile kapatılabilecektir.
Ayrıca, hizmet üretimi sırasında çalışanlar karşı karşıya kaldıkları olumsuz durumlarda
kendilerini kontrol altında tutabilecek algıyı kendi içlerinde uygulamaya geçirebildikleri
takdirde daha az stres ile baş başa kalacaklar ve bu durum da performanslarının artmasını
sağlayacaktır. Çalışanlar esnek çalışabildiklerini algılayabildikleri sürece hizmet sürecinde
meydana gelebilecek problemler daha hızlı çözülecek ve kontrol mekanizması daha etkin
bir şekilde işletilebilecektir. Bu da sonuç olarak hizmet kalitesinde belli bir standardizas-
yonun sağlanmasına yarayacaktır. Boşluk 3, insan kaynakları fonksiyonunun yanı sıra,
perakendeciler ve franchiseelar gibi aracılardan kaynaklanan hizmet sunum sürecindeki
problemleri de kapsamaktadır. Yönetimin beraber çalıştığı aracılar üzerindeki kontrol ve
sunulan hizmetlerin standardizasyonu oldukça zor olduğu için hizmetlerin mükemmel-
liği ve tutarlılığında sorunlar yaşanabilmektedir. Örneğin; bir SPA işletmesinde uygula-
nan arometrapi uygulamaları için aracılardan sağlanan uçucu yağların diğer bir deyişle
esansların kalite kontrolünü sağlamak oldukça zordur. Ancak hizmet personeli ve aracılar
hizmet sunumunda yüzde yüz doğru ve tutarlı hareket etseler bile müşterilerin davra-
nışlarını kontrol etmek mümkün olmayabilmektedir. Hizmet işletmesinin müşterileri de
sunum sürecinde boşlukların oluşmasına neden olabilmektedir. Hizmetlerin sunum sü-
recinde müşteriler de önemli bir aktör olduğu için, müşterilerin rollerine uygun olmayan
davranışları hizmet kalitesinin diğer müşteriler tarafından yetersiz ve zayıf olarak algıla-
nabilmesine neden olmaktadır. Örneğin; SPA işletmesinde yüksek sesle konuşan ya da
ortama uygun giyinmeyen müşteriler, diğer müşterilerin hizmet kalitesi algılamalarında
etkili olmaktadır.
Boşluk 3’teki diğer önemli bir konu, kapasite ile talebin dengelenememesidir. Hizme-
tin dayanıksız olması ve depolanamaması, hizmet işletmelerinin yetersiz ya da aşırı talep
ile karşı karşıya gelebilmelerine neden olmaktadır. İşletmeler talebin yönetilmesinde fiyat
değişiklikleri, reklam, tutundurma ve alternatif hizmet sunumu gibi pazarlama stratejileri
bu boşluğun kapatılmasına yardımcı olabilecektir.
Hizmet Kalitesi Boşluk Modelin’de Boşluk 3’ü SPA ve wellness işletmeleri kapsamında
3 açıklayınız.
Boşluk 4: Hizmet Performansının Vaad Edilenler ile Uyuşmaması: Hizmet kalitesi mo-
delindeki Boşluk 4, müşterilere vaad edilenler ile hizmet performansı arasındaki farklılık-
tan kaynaklanmaktadır. Boşluk 4’e neden olan faktörler; her bir dışsal iletişimin birbirin-
den bağımsız olarak sergilenmesi, iletişim planlarının etkileşimli pazarlama unsurlarını
içermemesi, güçlü içsel pazarlama programlarının mevcut olmaması, etkin olmayan müş-
teri beklentileri yönetimi, iletişim araçlarıyla müşteri beklentilerinin yönetilememesi,
reklamlarda ve kişisel satışta aşırı vaatlerde bulunulması, fiziksel kanıtlar aracılığıyla aşırı
vaatlerde bulunulmasıdır. Bu sorunların giderilmesine yönelik çözüm önerisi ise yatay
iletişim mekanizmasının sağlanmasıdır. Bunun temel amacı, işletme içi bölümler arası ko-
ordinasyonun sağlanarak, işletmenin nihai amaçlarının gerçekleştirilmesidir. Eğer işletme
ile ürünü tanıtan reklam ajansı arasında iletişim mekanizması etkin çalışmazsa reklam
ajansı tüketicilere tanıtacağı ürünün özelliklerini tam olarak yansıtamayacaktır. Dolayı-
sıyla yatay entegrasyonun sağlanması stratejik açıdan önem teşkil etmektedir. Bununla
beraber işletmenin satışları arttırmak maksadı ile aşırı taahhütlerde bulunması işletmeye
zarar verecektir.
Termal ve SPA Tablo 8.3

Boşluk Termal ve SPA
Tanım Nedenler Hizmetlerinde Tipik
No. işletmelerinde Hizmet
Durumlar
Kalitesi Boşluk Modeli
Müşteri beklentileri Egzotik deneyimler arayan
ve yönetimin müşteri Yönetim müşterilerin istek ve müşteriler için Ayurveda ve
1
beklentilerini algılaması ihtiyaçlarını anlamamaktadır. Thai masaj hizmetlerinin
arasındaki fark sağlanmaması
Yönetim müşterilerin istek Kalifiye personel sayısında
Yönetimin müşteri
ve ihtiyaçlarını biliyor, ancak kısıtlamaya gitmek (Örneğin
beklentilerini algılaması ile
2 bu hizmetleri geliştirme ve terapi departmanında
hizmet kalitesi standartları
sunmakta yetersiz ya da kalifiye personel sayısını
arasındaki fark
istekli değildir. azaltmak)
Yönetim, müşterilerin istek
ve ihtiyaçlarını biliyor ve Havuzlar, terapi ve tedavi
Hizmet kalitesi
bu hizmetleri sağlamak odaları gibi alanlarda
standartları ile hizmetin
3 konusunda istekli ancak motivasyonunu kaybetmiş
sunumu arasındaki fark
personel bu hizmetlerin ve isteksiz personelin görev
(hizmet performansı farkı)
sunumunda yetersiz ya da alması
istekli değildir.
Sadece masaj hizmetine
Hizmetin sunumu ile Yönetim, dışsal iletişimde
uygun bir otelin estetik
4 dış çevre ile iletişimler sunabildiklerinden daha
sağlık uygulamalarını da
arası fark fazlasını vaat etmektedir.
vaat etmesi
Önceki deneyimlere bağlı Modifiye edilmiş hizmet
Müşteri beklentileri ile
5 olarak müşteri algıları tedariği ya da iç mekan
algılamaları arasındaki fark
değişikliğe uğramıştır. tasarımı
Müşteri algılamaları ile Personel, müşterilerin Müşteriler ve personel
6 personel algılmaları istek ve beklentilerini arasındaki yaş, kültürel vb.
arasındaki fark anlamamaktadır. farklar
Yönetim, personelinin
Personel algılamaları müşterilerini ve hastalarını
Yönetim, personeli
7 ve yönetim algılamaları bir misafir olarak algılayıp
anlamamaktadır.
arasındaki farklar tedavi etmelerini ve hizmet
sunmalarını beklemektedir.
Çeşitli araştırma termal ve SPA işletmelerinde hizmet kalitesini değerlendirdikleri

araştırmalarında genel olarak termal ve SPA müşterilerinin işletmelerden beklentileri ve
algılamalarını şu şekilde sıralamışlardır (Alen, Fraiz ve Rufin, 2006):
• Temizlik ve hijyen
• Şifalı sulara sahip olma
• İyi eğitimli, kalifiye personel
• İyi görünümlü personel
• Yardımsever personel
• Sessiz bir ortam
• Samimi, dostça tedavi ve işlemler
• Tedavi ve terapi hizmetlerinin çeşitliliği
• Hataların yokluğu (tedavi ve işlemlerde)
• Kişiselleştirilmiş ilgi
• Modern ekipmanlar
• Tıbbi destek
• Rahat ve konforlu odalar
• Garantili rezervasyonlar
• Doğa çevre ve atmosfer

• Rekabetçi fiyatlar
• Yiyecek ve içecek
• Otopark hizmetleri
• Destekleyici hizmetler
• Basit dekorasyon
TERMAL VE SPA HİZMETLERİNDE KALİTE STANDARTLARI VE

DÜZENLEMELER
İşletmeler ürettikleri mal ve Günümüzde işletmeler arasında gittikçe artan yoğun rekabet ortamı, bilinçli müşteriler,
hizmetlerde belli bir standarda
ulaşabilmede geliştirilen
profesyonel yöneticiler ve müşterilerinin hak ve çıkarlarını koruyan yasaların da etkisiyle
kalite standartlarını temel işletmeler ürettikleri mal ve hizmetlerde kaliteyi sağlamaya, sürdürmeye ve sürekli geliştir-
almaktadırlar. meye yönelik çabalarını arttırmışlardır. İşletmelerin arzuladıkları kaliteye ulaşabilmeleri
konusunda kalite ile ilgili birtakım standartlar oluşturulmuştur. İşletmeler ürettikleri mal
ve hizmetlerde belli bir standarda ulaşabilmede geliştirilen bu standartları temel almak-
tadırlar. Bunun yanında işletmeleri kalite konusunda teşvik etmek ve cesaretlendirmek
aynı zamanda da belli bir kalite standardına ulaştıklarında bunu bir ödülle karşılamak
amacıyla hem dünyanın birçok farklı ülkesinde hem de ülkemizde çeşitli kalite ödülleri
oluşturulmuştur. Bu ödülleri alan kurum ve kuruluşlar ulaştıkları kaliteyi devam ettir-
mek konusunda motive olmaktadırlar. Kısacası bu ödüller kalite kuruluşları tarafından
işletmelerin beklenen ve arzulanan yüksek kaliteye ulaşmalarına yönelik motivasyon aracı
olarak kullanılmaktadır (Ergun Özler, 2016). Termal ve SPA sektöründe de diğer hizmet
sektörlerinde olduğu gibi dünya geneli ve Avrupa’da termal ve SPA işletmelerinde kalite
standartları ile ilgili çeşitli kuruluşlar bulunmaktadır. Örneğin; diğer sektörlerde olduğu
gibi SPA işletmelerinde de uluslararası standartların geliştirilmesinde Uluslararası Stan-
dartlar Örgütünün (ISO) önemli bir payı vardır. Kalite sistemi içerisinde kurumsal iş ve
işlemlerin tanımlanması, geliştirilen teknikler ve standartlar çerçevesinde analiz edilme-
si, değerlendirilmesi ve yeniden yorumlanarak ilgili alanlarda programların geliştirilmesi
öngörülmektedir (Aytimur, 1997, s. 29-60; TS EN ISO 9001, 2009).
Asya, Avrupa, Kuzey Amerika’da termal ve SPA işletmelerinin ürün ve hizmetlerin-
de inovasyon, özellikle doğal ve çevre dostu ürünlerin kullanımı, ancak özellikle sektö-
rün gelişiminin sağlanmasında geliştirilen standartlar kritik öneme sahiptir. Avrupa’da,
Uluslararası Standartlar Örgütü (International Standarts Organisation-ISO), Avrupa SPA
Derneği (European Spas Association-ESPA) ile Alman SPA Derneği ve British Ulusla-
rarası SPA Derneği (BISA) gibi ulusal kuruluşlar Avrupa SPA endüstrisinin önemli yapı
taşlarıdır. Bu kuruluşlar ulusal ve bölgesel düzeyde sertifikasyon için kalite kriterlerinin
oluşturulmasında ve geliştirilmesinde aktif rol oynamaktadırlar. Benzer şekilde Asya’da
Thai SPA Derneği, Singapur SPA Derneği ile Bali SPA ve Wellness Derneği kendi bölge-
lerinde kalite güvence amacıyla kalite standartlarının oluşturulması amacıyla kurulmuş
ulusal kuruluşlardır. Kuzey Amerika’da ise Uluslararası SPA Derneği (International SPA
Association-ISPA), SPA Kalite LLC (SPA Quality LLC-bu alanda hizmet veren özel bir
şirkettir) ve Leading Canada SPA gibi çeşitli hizmet kuruluşları ve örgütler kalite kriterle-
rinin geliştirilmesi ve üyeleri için bu normların oluşturulması ve izlenmesinde yardımcı
olmaktadırlar.
Üç küresel bölgede oluşturulan standart kritlerlerinin çoğu son on yıl içerisinde geliş-
tirilmiştir. Avrupa’daki kuruluşlar bu on yıllık zaman dilimi içerisinde sağlık, SPA ve well-
ness sektörünün standardizasyonunda öncüler olarak gösterilmektedir. Ayrıca, Avusturya
Kalite Geliştirme Komitesi, 2004 yılında geliştirdiği Sağlık Turizmi Rehberi ile en erken
sertifikasyon düzenlemelerinden birini geliştirmiştir.
Tablo 8.4
Dünya’da SPA Hizmetleri için Kalite Standartları ve Sertifikasyon/Akreditasyon Sistemleri
Ülke Standart/Sistem Yönetimi Tarih Kapsadığı Temel Alanlar
İnsan kaynakları
Güvenlik
Müşteri ilişkileri
Dünya geneli ISPA Code of Practice Uluslararası SPA Derneği 2011 Hizmet ve müşteri deneyimi
İş uygulamaları
Etik kurallar
Sürdürülebilirlik
Altyapı için gereksinimler
ISO/DIS 28621 (2012): Doğal Kaynakları Uluslarararası Standartları Örgütü Ürün gereksinimleri
Dünya geneli 2012
Kullanan Medikal SPAlar (ISO) Kalite yönetimi
Güvenlik ve hijyen
Altyapı için gereksinimler
Uluslarararası Standartları Örgütü Ürün gereksinimleri
Dünya geneli ISO TC/228/WG2 PG Wellness SPA 2012
(ISO) Kalite yönetimi
Güvenlik ve hijyen
Altyapı gereksinimleri
Avrupa- EuropeSPA med-Medikal SPAlar ve Ürün gereksinimleri
Avrupa SPA Derneği (European
Dünya geneli Medikal Wellness Sağlayıcıları için Kalite 2006 Hizmetlerle ilişkili yönler
Spas Association)
uygulanabilir Standartları Kalite yönetimi
Güvenlik ve hijyen
Avrupa- EuropeSPA Wellness-SPA Otelleri, Günlük Ürün gereksinimleri
Avrupa SPA Derneği (European
Dünya geneli SPAlar ve Termal SPAlar için Kalite 2008 Hizmetlerle ilişkili yönler
Spas Association)
uygulanabilir Kriterleri Kalite yönetimi
Güvenlik ve hijyen
Avusturya Kalite Geliştirme Ürün gereksinimleri
Avusturya Sağlık Turizmi Rehberi 2004
Komitesi Hizmetlerle ilişkili yönler
Kalite yönetimi
Alman Oteller Derneği (German
Almanya Association Criteria “Wellness Hotel” 2011 Altyapı gereksinimleri
Hotel Association-IAH)
SPA Akreditasyon Düzenlemesi- British Uluslararası SPA Derneği Hizmetlerle ilişkili yönler
Büyük Britanya 2011
Standartlar ve Kalite Rehberi (BISA) ve SPA İşletmeleri Derneği Kalite yönetimi
Güvenlik ve hijyen
Tanımlar-Sağlık resortları, Rahatlama Altyapı gereksinimleri
Alman SPA Derneği (German Spas
Almanya resortları ve Tıbbi Kaplıcalar için Kalite 2011 Hizmetlerle ilişkili yönler
Association)
Standartları Güvenlik ve hijyen
Almanya,
Avusturya ve Wellness Otelleri için Kalite Kriterleri Wellness Hotels Germany GmbH 2011
Hizmetlerle ilişkili yönler
İsviçre
Avusturya Wellness Kalite Standartları Alpin wellnes internation 2004/2007
Hizmetlerle ilişkili yönler
Turizm Hizmetleri-Thalassoterapide en iyi Tunus Standardizasyon Altyapı gereksinimleri
Tunus uygulamalar Organizasyonu (Tunisian 2007 Kalite Yönetimi
Tunusian Standart NT 126.05 Standardisation Organisation) Güvenlik ve Hijyen
Fransa Thalassoterapi Derneği Ürün gereksinimleri
Fransa Thalasso-La CharteQualité (Association of Thalasso-Therapy 2012 Hizmetlerle ilişkili yönler
in France) Kalite yönetimi
Güvenlik ve hijyen
Ürün gereksinimleri
Asociación Espanola de
İspanya Sağlık SPA Hizmet Gereksinimleri 2007 Hizmetlerle ilişkili yönler
Normalización y Certificatióna
Kalite yönetimi
Güvenlik ve hijyen
Dünyada SPA, Sağlık ve Wellness Endüstrisinde Standartların

Gelişimi
1991 yılında kurulan Uluslararası SPA Derneği (International SPA Association) büyüyen
SPA endüstrisine bir sistem inşa etmek amacıyla kurulmuştur. ISPA’ya göre temel amaçları
üye işletmelere ve kurumlara eğitim ve ağ fırsatı sağlamak, SPA deneyim değerini geliştir-
mek ve bu alandaki uzmanlaşma ve büyümeyi güçlendirmek için bir otorite olarak hare-
ket etmektir. SPA ve wellness alanında uzmanlaşma ve büyümenin sürdürülmesi amacıyla
dernek, endüstrinin uygulama esaslarının geliştirilmesine öncelik vermiştir. Benzer şekil-
de, Avrupa SPA Derneği (European Spa Association-ESPA) ve Asya Pasifik SPA Wellness
Kurulu (Asia Pacific SPA Welness Council-APSWC) gibi diğer dernekler, ISPA’dan son-
ra kendi bölgelerinde benzer amaçlarla kurulmuştur. Tablo 8.4’te dünya genelinde ancak
özellikle Avrupa’da SPA hizmetleri için belirlenmiş sertifikasyon ve akreditasyon ile kalite
standartları özetlenmiştir.
Dünya genelinde SPA hizmetleri için geliştirilen kalite standartları göz önünde bulundurul-
4 duğunda temel alanları nasıl sıralarsınız.
Uluslararası SPA Derneği (ISPA) Uygulama Kuralları ve

Uygulama Etiği (2011)
ISPA standartları insan kaynakları Yukarıda da belirtildiği gibi SPA endüstrisinde bir sistem geliştirmek ve kaliteyi güçlen-
ve personel, güvenlik, müşteri
ilişkileri, hizmet ve müşteri
dirmek amacıyla hizmet veren Uluslararası SPA Derneği (ISPA) insan kaynakları, güven-
deneyimi, finansal muhasebe lik (tesis güvenliği, personel güvenliği ve müşteri güvenliği), müşteri ilişkileri, hizmet ve
ve işletme uygulamaları ile etik müşteri deneyimi, iş uygulamaları, iş etiği ve sürdürülebilirlik, muhasebe ve işletme uy-
kurulları kapsamaktadır.
gulamaları bölümlerini kapsayan ve birçok SPA derneği tarafından kullanılan iş etiği ve
kodları geliştirmiştir. Dernek, kalite düzeyinin sağlanabilmesi için SPA işletmelerini cesa-
retlendirecek en iyi uygulamaları bu temel bölümler içerisinde de açıklamaktadır. Aşağıda
bölümler hâline detaylı olarak açıklanan bu en iyi uygulamaların dünya genelindeki tüm
SPA işletmeleri için bir rehber hizmeti göreceği düşünülerek hazırlanmıştır. Ancak bunla-
rın herhangi bir yasal zorunluluğu bulunmamaktadır (ISPA, 2009).
İnsan Kaynakları ve Personel

• İstihdam edilen personele, bir personel el kitabı sağlanmalı ve bu rehber kitap yıl
bazında güncellenmelidir.
• İstihdam edilen personel oryantasyona tabi tutulmalıdır,
• Tedavi süreçleri ve SPAnın sunduğu tedavi usullerine ve ürünlerine ilişkin düzenli
olarak güncellenen bilgi personele sunulmalıdır,
• Personele bir pozisyon ve sorumluluk tanımı sunulmalıdır,
• Düzenli olarak programlanan takım toplantıları personelin, işletmenin politika-
ları, prosedürleri, tesis performansı ile birlikte eğitim fırsatları hakkında da bilgi
sahibi olmasına fırsat vermektedir.
• Fitnes eğitmeni, bireysel eğitmenler, masaj terapistleri, estetisyenler, beslenme uz-
manları, fizyologlar, psikologlar, tıbbi teknisyenler gibi tüm uzman personel, li-
sans, eğitim ve sertifikalar göz önünde bulundurulduğunda ulusal ve yerel düzen-
lemeler ve mevzuata uygun olmak durumundadır.
• Tüm personelin ilk yardım sertifikası ile birlikte kalp masajı ya da otomatik ekster-
nal defibrilatör sertifikalarından en az birine sahip olması önerilmektedir.
• İnsan kaynakları yöneticisi ya da benzer personelin düzenli olarak müşterilerden
dönüt alması ve operasyonel uygulamaların geliştirilebilmesi için SPA yönetimi ile
paylaşılması önerilmektedir.
Güvenlik: Tesis
• İlk yardım kiti uygun bir şekilde stoklanmalı ve her zaman kolay bir şekilde ulaşı-
labilir olmalıdır. Personel, ilk yardım kitinin yeri konusunda bilgi sahibi olmalıdır.
• Bölgesel ve ulusal düzenlemelere uygun olarak taşınabilir yangın söndürücüler
ulaşılabilir olmalı ve personel bunların kullanımı hakkında eğitilmelidir.
• Yazılı bir acil durum planı tüm personelin görebileceği bir alana asılmalıdır. Rutin
tahliye tatbikatları düzenli olarak planlanmalıdır. Bu planlar elektrik kesintileri,
yangın ve deprem gibi doğal felaketler ile terör gibi spesifik olaylar için acil durum
süreçlerini kapsamaktadır. Ayrıca polis, itfaiye ve acil hizmetlerin telefon numara-
ları tüm personelin görebileceği, kolay ulaşılabilir yerlerde bulundurulmalıdır.
• Acil çıkış kapıları herkesin görebileceği şekilde tasarlanmalı ve görünebilir durum-
da olmalıdır.
• Temizlik ve bakım için tüm prosedürler yasal düzenlemelere uygun olmalıdır.
• Tüm kat yüzeyleri her bir alan için amaçlanan aktivitelere uygun bir şekilde tasar-
lanmalıdır.
• Egzersiz stüdyoları, havuzlar, ıslak alanlar, saunalar, buhar odaları ve potansiyel
olarak riskli diğer alanlarda müşteriler muhtemel riskler hakkında bilgilendirilme-
li ve uyarı işaretleri ilgili alanlarda kolay görünebilir şekilde yerleştirilmelidir.
• Saunalar, buhar banyoları ve egzersiz odaları gibi müşterilerin yüksek termal
strese maruz kaldıkları alanlarda sıcaklık kontrolü sağlanmalı ve devamlı olarak
izlenmelidir.
• SPA faaliyetleri ve işlem süreçleri yazılı bir şekilde hazırlanmalı ve düzenli olarak
güncellenerek personele bilgi sağlanmalıdır. Ayrıca tüm bu faaliyetler ve süreçlerin
yasal düzenlemelere uygunluğu sağlanmalıdır.
• Eğer spalarda fitness ve ağırlık eğitimi ekipmanları mevcut ise bu ekipmanların
uygun ve etkin kullanımında iyi eğitim personel desteği sağlanmalıdır.
• SPA içerisinde kullanılan tüm kimyasal maddeler için güncel materyal güvenliği
veri tablolarına sahip olmalıdır. Bu kimyasallar SPA tedavi ürünleri olduğu gibi
temizlik ürünlerini de içermektedir.
• Tüm müşteri deneyimleri için temiz, taze ve sağlıklı su sağlamak SPA işletmesinin
sorumluluğundadır.
• SPA tesisi, hastalıkları önlemek için temiz ve hijyen kurallarına uygun olmak
durumundadır.
Güvenlik: Personel
• Görev saatleri boyunca, ilk yardım, kalp masajı ve otomatik eksternal defibrilatör
sertifikasına sahip bir personel bulundurulmalıdır.
• Personele ekipmanlar ve teknolojiler hakkında eğitim verilmelidir.
• Bölgesel ve ulusal yasal düzenlemelere uygun bir şekilde tıbbi SPA süreçleri için
uygun gözetim sağlanmalıdır.
• SPA hizmetleri ve tedavilerinde kullanılan ürünler ve ekipmanlar temizlenmiş, de-
zenfekte edilmiş ve uygun bir şekilde saklanmış olmalıdır. Personel bu ürünlerin
temizliği konusunda eğitilmelidir.
• Materyal güvenliği veri tabloları tüm tedavi ve kimyasal ürünler için sağlanmalıdır.
• Her bir müşteriye temiz ve sterilize ekipmanlar ve araç gereçler (havlular vb.) sağ-
lanmalıdır.
Güvenlik: Müşteriler
• SPA işletmelerinde alkol servisi varsa, müşterilerin sağlıklarına, diğer müşterilere ve per-
sonele zarar verecek davranışları önlemek amacıyla uygulanacak limitleri belirlemelidir.
Müşteri İlişkileri
• Programlar, fiyatlar, depozitolar, bahşişler ve bağışlar ile iptal politikaları ve geri
ödeme süreleri gibi tüm süreç ve işlemler yazılı olarak müşterilere sunulmalıdır,
• SPA müşterilerine, mümkünse işletmeye geldikleri anda, bir SPA gezisi ve oryan-
tasyonu sağlanmalıdır.
• Müşteriler özellikle sunulan hizmetin olası kontrendikasyonlarına ilişkin, kendile-
rine ait güvenlik formlarını doldurmalıdır. Bu formlar ve bilgiler güvenli bir şekil-
de korunmalıdır.
• Tüm müşteriler, tesise, personele ve programlara ilişkin endişelerini ve önerileri-
ni ifade edebilmeli; müşteriler geri bildirim konusunda cesaretlendirilmelidir. Bu
geri bildirimler, süreçlerin iyileştirilebilmesi ve geliştirilebilmesi için SPA yönetimi
tarafından düzenli olarak analiz edilmelidir,
• SPA işletmeleri müşteri şikâyetlerine uygun bir şekilde yanıt vermeli ve mümkün oldu-
ğu kadar kısa sürede ve etkin bir şekilde bu şikâyetleri çözmek için çaba harcamalıdır,
• SPA personeli, müşteri hizmet süreçlerini ve amaçlarını açık bir şekilde anlamalı ve
benimsemelidir.
• SPA işletmeleri müşterilerine sigorta ya da benzeri işlemleri sunmakla sorumludur,
• SPA programları bireysel müşterilerin amaç ve ihtiyaçlarını karşılayabilmek için
esnek olmalıdır,
• SPA programları ve mönüleri, müşterilerin mevcut sağlık durumlarını dikkate ala-
rak, sağlığı geliştirici aktiviteleri destekleyebilecek şekilde tasarlanmalıdır.
• Tüm SPA tesisleri ve hizmetleri mümkün olduğu kadar engelli müşterileri için ula-
şılabilir olmalıdır.
Hizmet ve Müşteri Deneyimi

• Personel nazik, yardımsever, bilgili ve telaffuzu uygun olmalıdır,
• Personel müşterilerin ihtiyaçlarını öngörebilmeli ve en uygun tedaviyi sağlamakla
yükümlüdür,
• Personel SPA wellness kavramına inanmalı ve bu felsefeyi müşterileri ile paylaşma-
ya istekli ve yetenekli olmalı,
• Personel, SPA çevresinin ve atmosferinin korunmasında özenli olmalıdır,
• Hizmet ve müşteri deneyimleri için potansiyel güçlendirme çabaları rahatlama
alanları, ıslak alanlar, yüzme havuzu, fitness ekipmanları ve sınıfları, kafe, kilitli
oda ve dolaplar, jakuzi, butik, meditasyon alanları, buhar odası, sauna ile bahçeler
ve yürüyüş yolları gibi açık alanları kapsamaktadır.
Finansal Muhasebe ve İşletme Uygulamaları

• SPA işletmesi doğru finansal raporlamaya ilişkin yerel, bölgesel ve ulusal mevzuata
uygun hareket etmek durumundadır.
• SPA yönetimi ve işletmesi tüm çalışanlarına adil ücret uygulamak durumundadır.
ISPA Etik Kuralları

Dünya genelinde oldukça geniş çeşitlilikte SPA hizmetleri bulunmasına ve her biri eşsiz
deneyimler sunmasına rağmen, tüm SPA işletmeleri temelde zihin, vücut ve ruhun ye-
nilenmesini destekleyen çeşitli uzman hizmetler aracılığı ile genel olarak iyi olma (well-
being) hâlini desteklemek ve geliştirmeye kendilerini adamışlardır. ISPA uygulama ve etik
kodları SPA işletmelerini sorumlu hareket etmeye, müşterilerin tatmin, konfor ve güvenli-
ğini sağlamaya yardımcı olacak ortak mantık ve farkındalığı oluşturmayı amaçlamaktadır.
Bu kapsamda geliştirilen kodlar müşterilerin sorumlulukları ve haklarına ilişkin olarak:
Bir SPA müşterisinin sorumlulukları:
• Tercih, beklenti ve endişelerini paylaşmak,
• Güncel sağlık bilgileri ve SPA işletmesini ziyaret amaçlarını bildirmek,
• Personel ve diğer müşterilere karşı nazik ve saygılı olmak,
• Yönlendirildikleri ürün, terapi ve ekipmanları kullanmak,
• SPA çevresini ve atmosferini korumak için çaba harcamak,
• SPAnın yazılı politika ve prosedürlerine bağlı kalmaktır.
Bir SPA müşterisinin hakları ise:
• Temiz, güvenli, hijyenik ve rahatlatıcı bir çevre,
• Herhangi bir nedenle ve herhangi bir zamanda tedaviyi durdurabilme,
• Müşterinin beyan ettiği sağlık bilgilerine uygun güvenli tedavi,
• Tedavi protokolleri, SPAnın politika ve prosedürlerine göre yapılandırılmış tedavi-
lere saygılı, uzman personelden hizmet almak,
• SPA deneyimi hakkında soru sormak,
• Personel eğitimi ve sertifikaları hakkında bilgi almaktır.
Sürdürülebilirlik:
• Mümkün olduğu kadar tüm SPAlar çevreyi koruma yaklaşımını tüm politika ve
süreçlerinde yer vermelidir,
• SPAlar sürdürülebilirlik için “gezegen, insan ve refah” olarak belirlenen bu üç te-
mel kavramı benimsemelidir.
• Gezegen: İşletmeler, tüm işlemlerinde gezegendeki yaşamın sürdürülebilirliğini
destekleyecek çabaları gerçekleştirmekten sorumludur.
• İnsan: Müşterilerine hizmet etmek için tüm SPA personeli fiziksel, mental ve
ruhsal sağlıklarını korumak durumundadır.
• Refah: Tüm üye SPAlar, enerji ve kaynakların daha etkin kullanımı konusunda
gerçekleştirilecek eğitimler ile düşük operasyon maliyetlerini hedefleyerek sür-
dürülebilirliği desteklemelidir.
SPA Ürünleri ve İşletmelerinde Uluslararası Standartlar

Örgütü (ISO) Standartları
Standart hazırlama alanının “Birleşmiş Milletleri” olarak kabul edilen Uluslararası Stan-
dartlar Örgütü (ISO), üretim ve hizmet sektörünün her alanında standartlar geliştirme
çalışmalarına devam etmektedir. ISO hâlen 168 ülkeden (her ülkeden bir üye olmak ve
eşit oy hakkına sahip olmak üzere) ulusal standart kuruluşlarının katılımıyla faaliyetle-
rini sürdürmektedir (International Organization for Standardization, 2012). Kurumlarda
ISO standartları iki temel rol üstlenmektedir. Bunlardan ilki, kurumsal kalite yönetimidir.
Standartlar, etkin kalite sistemleri uygulamak isteyen kurumların izleyecekleri yol konu-
sunda yardımcı olma amacını gütmektedir. İkincisi, kalite güvencesidir. Kalite güvence-
sine sahip olmak isteyen kurumlar, öncelikle kendi iç işleyişlerinde kalite güvencesini
benimsemek durumundadırlar (TS EN ISO 9001 2008, Weise ve Stammoolis, 1993). Dün-
yanın çeşitli noktalarında oluşturulmuş ve ISO standartlarının uygulanmasını denetleyen
kuruluşlarca, belirlenen standartlar doğrultusunda iş ve işleyişin yürütülüp yürütülme-
diğinin denetlenmesi sonucu, kurumlar ISO standartlarından uygun olan birine hak ka-
zanmakta ve “sertifika” almaktadırlar. Ancak sertifika alınmasının ardından, yılın belirli
dönemlerinde denetimler gerçekleştirilerek, kaliteye uygunluk gözetim altında tutulmak-
tadır. ISO, kurumların kendi koşullarına uygun bir kalite güvence sistemi geliştirmelerin-
de esas olarak kullanılabilecek bir model sunmaktadır. Kurumlar için bu modele uygun-
luk, pek çok gelişmiş ülke tarafından kabul edilmiş olan uluslararası standartlara uygun
bir kalite sistemine sahip olma anlamına gelmektedir. Model uygulandığında, kurumsal
işleyişin kalite tabanlı örgütlenmesi için gerekli unsurlar öncelikle tanımlanmakta ve ta-
nımlanan unsurlar doğrultusunda işleyiş yürütülüp denetlenebilmektedir. Diğer yandan
ISO modellerinin uygulandığı kurumlarda; kurumsal işletim maliyetinin azaltılması, yö-
netim kontrolünün ve kurumun toplam kalite etkinliğinin iyileştirilmesi, daha iyi hizmet
ve ürün tasarımı, verimlilikte iyileşme, toplam kalite kültürünün benimsenmesi, kurum
içi ve dışı etkin iletişim ve bilgi ağının kurulması vb. gibi yararların sağlanacağı üzerinde
durulmaktadır (Bozkurt ve Odaman, 1999).
ISO, sağlık, wellness ve SPA müşterilerinin en temel ihtiyaçları olan güvenlik ve sağlık
konularına odaklanmış ve bu nedenle tüm dünyada kabul görecek uluslararası standartlar
geliştirmek için proje başlatmışlardır. Örneğin; ilk bölümde de aktarıldığı gibi SPA işletmele-
rinde uygulanan bir terapi yöntemi olan “aromaterapi” çiçekler, kökler, kabuklar ve yaprak-
lar gibi çeşitli bitkilerden elde edilen doğal yağların kullanıldığı, müşterilerin psikolojik ve
fiziksel sağlığını geliştirmeyi amaçlayan bir yöntemdir. Bu yönteme artan ilgi ile birlikte, kul-
lanılan bu yağların ve bütünsel olarak gerçekleştirilen yöntemin kalitesi, güvenliği ve ürün-
lerin tutarlığı endişelerini de artırmıştır. ISO standartları ile yöntem ve ürünlerin güvenliği,
kalitesi ve tutarlığı için tüketicilerin ihtiyaç duyduğu güvenin sağlanması amaçlanmaktadır
(McKinley, 2012). Bu amaçla “ISO 3218:1976 Uçucu bitkisel yağlar-terminoloji ilkeleri” ve
“ISO 9235:1997 Aromatik doğal ham maddeler-Sözlük” geliştirilmiştir. Bu iki standart ay-
rıca, Avrupa Standardizasyon Komitesi (European Committe for Standardization-CEN) ta-
rafından uçucu yağlar için standartların geliştirilmesinde kullanılmıştır. “ISO/TC 54 Uçucu
bitkisel yağlar” ise uçucu bitkisel yağların kalitesi ve güvenliğini geliştirmek için, 18 ülke
üyesi, 29 gözlemci ve beş ilişkili işletme ile birlikte hazırlanmıştır. Bu standardın temel amacı
aşağıdaki şekilde açıklanabilir (Bordas ve Bermejo, 2012):
• Her bir uçucu bitkisel yağın kalite standardizasyonu için spesifik monograf geliştirmek,
• Uçucu bitkisel yağların kalite kontrolü için analitik yöntemleri standardize etmek,
• Ulaştırma, etiketleme ve işaretleme için gerekli standartları geliştirmek,
• Terminolojik isimlere karar vermektir.
Bu üç standardın dışında, aşağıda doğal kaynaklar kullanan tıbbi SPAlar için ISO tara-
fından geliştirilmekte olan iki standart açıklanmaktadır.
ISO/DIS 28621(2012): Doğal Kaynaklar Kullanan Tıbbi SPAlar

ISO/DIS 28621 (2012) kullanıcılar için optimal hizmet garantisi, SPA mineral tedavi ve
diğer SPA hizmet türleri arasındaki farklılıkları açıklığa kavuşturmak kadar doğru yöne-
tim ve müşteri tatminini sağlamak amacıyla geliştirilmektedir. Günümüzde thalassoterapi
ve wellness gibi diğer hizmetlerin profesyonel gelişiminde artış; çok sayıda mineral su
tedavilerinin artması nedeniyle SPA-mineral su tedavilerinin hizmet gereksinimlerinin
standardizasyonuna ihtiyaç duyulmuştur. Bu standartların temel amacı, bazı ülkelerde
gözlemlendiği gibi tıbbi amaçlı mineral su kullanımını tanımlamak, sınıflamak ve tüm
hizmet alanlarında sanitasyon kriterlerini bütünleştirmektir.
Bu standartlar hizmetlerin sunumunda doğal kaynakları kullanan tıbbi SPAlar ve bu
merkezlerde sunulan hizmetlerin gereksinimlerinin tanımlanması ve oluşturulması için
uygulanmaktadır. Ancak bu standart, tıbbi uzmanlığı, konaklama ve yiyecek içecek hiz-
metlerini kapsamamaktadır. Bu standartlar kapsamında tıbbi SPAlarda kullanılan doğal
kaynaklar; şifalı sular, şifalı gazlar, peloyid, iklim ve spesifik doğal yerel ürünler olarak
sınıflandırılmaktadır. Ayrıca mineral banyolar, tuzlu su banyoları, peloyid banyoları, Kne-
ipp terapi ve thalassoterapiyi içermektedir (UWI, 2013, s. 7).
ISO TC WG 2: Tıbbi SPAlar

Bu uluslararası standardın amacı, wellness SPA hizmetlerinin kalite gereksinimlerinin ta-
nımlanması, oluşturulması ve geliştirilmesini; ilgili ölçüm yöntemlerinin seçimi için esas-
lar sağlamayı; adaptasyon ve etkinliğin sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu standartların
gelişimi henüz başlangıç aşamasındadır.
Tıbbi tedavi merkezleri ve SPAlardaki artış ile birlikte bu hizmetlerin müşterileri sü-
rekli yaşadıkları ülkelerdeki aldıkları hizmetler ve benzer güvenlik düzeyini seyahat ettik-
leri diğer ülkelerde ve işletmelerde de beklemektedir. Ülkeler ya da kültürel farklılıklar göz
önünde bulundurulduğunda uluslararası standartlar, belgeli işletmeler aracılığı ile tıbbi
SPA hizmetlerinin sunumu için minimum gereksinimlerin tanımlanmasına ve sağlanma-
sına; güvenlik, tedavi ve terapi süreçleri, olası kontrendikasyonlar hakkında temel bilgi-
lerin sunumuna katkı sağlamaktadır (ISO Committee on Consumer policy, 2012 s.33).
EuropeSPA Kalite Standartları

EuropeaSPA kalite standartları, Avrupa SPAları Derneği insiyatifinin bir sonucudur. De-
ğerlendirme kritlerleri, 30’dan fazla ulusal ve uluslararası hukuk ve standartlara dayalı ola-
rak endüstri uzmanları tarafından geliştirilmektedir. EuropeSPA’nın amacı Avrupa’da ilk
kez önleyici ölçümler sunan tüm merkezler için örnek kalite kriterleri geliştirmektir. Bu
kapsamda, terapi ve turizm alanlarının kalitesine ek olarak “kaplıcalardan banyolara” ka-
dar çeşitli alanlarda teknik çözümler sunmak için bütünleşik bir yaklaşım geliştirmişler-
dir. Çevresel konularla birlikte konaklama, yiyecek-içecek hizmetleri ve yiyecek güvenliği
de kalite standartları kapsamına alınmıştır.
EuropaSPA Med, EuropeSPA Wellness ve EuropeSPA Hotel olmak üzere üç farklı ser-
tifikasıyla kür ve wellness alanında sertifikasyon prosedürleri sunmaktadır. EuropaSPA
sertifikası sayesinde SPA konukları, hastalar, seyahat acentaları, tur operatörleri ve sağlık
sigorta kurumları bir ilk olarak kür ve wellness tesislerinin kalitesinin değerlendirilmesini
sağlayan, bağımsız ve uluslararası düzeyde geçerli olan bir standarda sahip olmaktadırlar
(http://europespa.eu/fileadmin/redaktion/download/EuropeSpa-FlyerTURKISH.pdf).
EuropeSPA Hotel SPA

Otellerin SPA bölümünde güvenlik, altyapı, hijyen ve yüksek hizmet kalitesini sağlamak
amacıyla 500’den fazla ölçütten oluşan bir kriterler listesini temel almaktadır. Avrupa ve
uluslararası SPA kalitesini belgeler ve SPA bölümünde en yüksek hizmet kalitesine ulaşma
yolundaki kararlılığı vurgular. Tüketiciler, seyahat acentaları, tur operatörleri ve sağlık si-
gorta firmaları için güvenli, sağlık altyapısı ve sağlık odaklı hizmet kalitesini ifade etmek-
tedir. Tüketiciye profesyonel yönetilen SPA ve güvenilir SPA hizmetini ifade etmektedir.
SPA merkezinin, uluslararası standartlara uygun olarak gelişmesi ve yönetilmesini sağlar.
Ayrıca üyelerine SPA tanıtım ve pazarlama süreçlerinde ayrıcalık oluşturur (http://euro-
pespa.eu/fileadmin/redaktion/download/EuropeSpa-FlyerTURKISH.pdf).
EuropeSPA Wellness
Bütünsel bir wellness felsefesine sahip oteller için güvenlik, altyapı ve sağlık odaklı hizmet
kalitesini onaylamaktadır. Bu amaçla 1300’den fazla ölçütten bir kriter listesini temal al-
maktadır. Ayrıca tüketicilerin konaklama ve rezervasyon aşamalarında kendilerini güven-
de hissetmelerini sağlamayı amaçlamaktadır ((http://europespa.eu/fileadmin/redaktion/
download/EuropeSpa-FlyerTURKISH.pdf).
EuropeSPA Med
EuropeSPA Med sağlık otelleri, klinikler, termal ve kaplıca merkezleri için geliştirilmiştir.
EuropeSPA sertifikası altyapı, hijyen, hizmet ve müşterilerin güvenliği kalitesinin güven-
cisi olarak gösterilmektedir. Tüketicilerin kür ve tıbbi wellness alanında uluslararası dü-
zeyde olan ve yüksek kaliteli bir hizmet elde edebilmelerini sağlamak amacıyla 1000’den
fazla kriter belirlemiştir. Bu standartlar ve göstergeler Avrupa pazarında güvenilir kalite
göstergeleri olarak ifade edilmektedir. Bu kriterlere bağlı olarak özel ilgi gösterilmesi ge-
reken konular şunlardır:
• Sıcak su, esanslar ve yağları içeren hijyenin kritik olduğu SPAlarda enfeksiyon
kontrolü,
• Küçük salonların ve güzellik salonlarının hijyeninde yüksek standartların yakalan-
ması, güvenlik ve araç-gereçlerin sterilizasyonu,
• Yüzme havuzu alanları, sauna ya da likit dağıtıcılar gibi kontrol makinelerini içe-
ren ekipmanların eksiksiz olması,
• Hava kalitesi, havalandırma ve yangından koruma,
• Müşterilerin sağlıklarını koruma. Özellikle alerji, yüksek tansiyon, kalp damar
hastaları, klostrofobi ve hamile kadınlar gibi SPA tedavileri ve terapilerinin sonu-
cunda sağlık riskine sahip ziyaretçilerin sağlıklarını korumak.
Başlangıcından bu yana 11 ülkede 50 SPA ve medikal wellness tesisine EuropaSPA
sertifikası verilmiştir. Bu sertifika hizmet, güvenlik, hijyen ve altyapı başlıklarını kapsa-
maktadır. EuropeSPA sertifikasyon sistemi EuropeSPA kriterlerinin denetim ve sertifikas-
yonunu içermektedir. Bu kriterler düzenli olarak Avrupa SPAları Derneği’nden uluslara-
rası uzmanlar komitesi tarafından değerlendirilmektedir. SPAların ve sağlık resortlarının
kalitesi, aday tesiste bağımsız denetçiler tarafından değerlendirilmektedir. Koordinasyon,
sertifikasyon sistemi operasyonu ve sertifikaların dağıtımı Wiesbaden’de bulunan Euro-
paSPA med ve wellness tarafından gerçekleştirilmektedir. Başvuruda bulunan tesislerin
organizasyonel durumu (örneğin uygunluk, insan kaynakları, kalite yönetimi ve kalite
güvence gibi) incelenmekte ve bir kontrol listesi kullanılarak tesisleri ve faaliyetleri in-
celenmektedir. Temel denetim genellikle iki-üç gün sürmektedir. EuropeSPA med için,
kontrol denetimi 18 ay sonra tekrarlanmakta bu da yaklaşık bir gün sürmektedir. Şekil
8.2’de EuropaSPA sertifikasyon süreci gösterilmektedir.
Şekil 8.2
EuropaSPA
1. İşletmenin sertifika için başvuru Sertifikasyon Süreci
kararı alması
2. Kararın verilmesi ve anlaşmasının

imzalanması
Tanım:
3. Belirli bir süre içerisinde işletmede Denetim
denetlemenin gerçekleştirilmesi Denetim zamanı
Denetimin kapsamı
4. Açılış toplantısı-değerlendirme
dökümanları-personel ile görüşmelerin
değerlendirilmesi
Denetim sonucu
%80’nin altında ise
5. Kapanış toplantısı-uygun olmayan denetim başarısızdır
alanlar ve hizmetler hakkında
bilgilendirme
Uygun olmayan
alanlarda ek 6. Düzeltici/iyileştirme eylem planının
denetim hazırlanması ve denetim raporu
gereksinimi
Ek denetim 7. Eylem planını sonuçlandırma ve

denetleme ile düzeltici eylemlerin
gerçekleştirilmesi
Ek Ek
denetim denetim
başarısız başarılı 8. Sertifikasyon yetkililerine
sonuçlanmış eylem planını gönderme
Sertifika
verilmez
9. Sertifikasyon bölümünün eylem
planını kontrolü
10. Sertifikasyon hakkında kararın

verilmesi
11. Denetlenen işletmeye denetleme

raporunun transfer edilmesi
12. Sertifikanın verilmesi

EuropeSPA sertifikasyon kriterleri ile uygunluk değerlendirmesi ortalama bir, iki gün
sürmekte ve genel olarak şu alanlara odaklanmaktadır:
• Kalite ve insan kaynakları yönetimi
• Havuzlar ve altyapı
• Sauna
• Spor ve fitnes alanları
• SPA tedavileri ve terapileri
• Tedavi ve terapi odaları
• Hijyen ve sterilizasyon
• Risk yönetimi (olası kazalar, yangın vb.)
EuropeSPA-med tarafından verilen sertifikalar termal oteller, SPA klinikleri, medikal
wellness merkezleri, terapötik bölümlere sahip termal su merkezleri, SPA ve tedavi evleri
gibi bireysel işletmeler için hazırlanmıştır. Terapi alanında kalite, güvenlik kriterleri ama-
cıyla üç modüle ayrılmıştır (Tablo 8.5). Bunlar:
A. Yapı Kalitesi: Genel altyapı gereksinimleri (yapısal ve operasyonel organizasyon)
B. Süreçlerin Kalitesi: Kalite ve organizasyon için temel öneme sahip süreçler
C. Sonuçların Kalitesi: Bir yandan Avrupa SPA Derneği mesleki sağlık ve güvenlik
gereksinimleri; diğer yandan eğer değerlendirme mümkünse terapi sonuçları.
Tablo 8.5 Modül Terapötik Altyapı Kalitesi Güvenlik Kalitesi

Güvenlik Kriterleri
Ürün
Kaynak: Rosak – Altyapı
Szyrocka, Rados ve Tıbbi personel
Güvenlik
Wawrzak, 2013. s.56. Yerel tıbbi kaynaklar
A. Yapı Kalitesi Hijyen
Beslenme
Personel
Kalite yönetimi
Organizasyon
Uluslararası standartlara uygunluk
B. Süreç Kalitesi İyileştirici süreçler Acil durumlarda önleyici eylemler
Hijyen ve zarar verici unsur ve
eylemlerin yokluğu
Yüzeyler
Terapötik sonuçların etkinliğinin
C. Sonuçların İçme suyu
incelenmesi ve sonuçların
Kalitesi Tıbbi kaynaklar
sürdürülebilirliği
Yiyecek ve içecekler
Havalandırma kalitesi
Atmosfer ve genel çevre kalitesi izlenimi
Alpine Wellness International GmbH Kalite Standartları

Alpine Wellness, Alplerin eşsiz karakterini yansıtan özel bir ürün yaratma fikri olarak
tanımlanmaktadır. 2003 Kasım’da, Avusturya, İsviçre, Bavyera/Almanya ve Güney Tirol/
İtalya’nın iş birliği ile özel bir ilgi grubu olarak “Alpine Wellness International Inc.” ku-
rulmuştur. Bu dört destinasyon, Avrupa Alplerinin benzersiz ve eşsiz doğal kaynaklarını
paylaşmaktadırlar. Bu grubun amacı küresel pazarda konumlarını genişletmek ve güçlen-
dirmek için bu bölgede hizmet veren konaklama ve wellness işletmelerinde kalite stan-
dartlarının sağlanması ile Alplerin özel karakterini birleştiren bir ürün ortaya çıkarmak
olarak tanımlanmıştır.
Şekil 8.3
Alpine Wellness Üye
Ülkeleri
D
Germany
A
Austria
CH
Swiss
South Tyrol
Alpine wellness felsefesi olarak adlandırılan yaklaşıma göre dört destinasyondaki tüm
SPA, termal ve wellness işletmeleri geliştirdikleri ürünlerde Alplerin karakteristiğini yan-
sıtan unsurlar bulundurmak durumundadır. “Alpine wellness felsefesi” köklere dönüşü ve
bölgenin doğası, kültürü ve yaşam kalitesi hakkında bilgi sağlamayı ve sunmayı amaçla-
maktadır. Alpine Wellness grubu bu felsefeye uygun kriter katalogu oluşturmuşlardır. Ka-
talog, doğrudan Alpine wellness felsefesini benimseyen ve bu alanda uzmanlaşma çabası
içinde olan oteller, üye ülke bölge ve köylerine yönlendirilmektedir. Katalogda tanımlanan
kriterlerin belirli bir yüzdesi karşılandığı takdirde, başvuruda bulunan otel, destinasyon
ya da köy grubun partneri olarak kabul edilmeketdir. Bu noktadan itibaren partnerlerden
bölgenin eşsiz özelliğini yansıtan kişiselleştirilmiş ürünler geliştirmeleri beklenmektedir.
Bu nedenle terapi ve aktivitelerde yerel ürünler ve geleneksel yöntemler kullanmaları is-
tenmektedir. Rahatlama ve güzellik ile ilişkili terapi, tedavi ve aktivitelerde saunaların Alp
manzaralı olması, orijinal peynir altı suyu ve saman banyoları hizmeti, gündoğumu yürü-
yüşleri örnek olarak gösterilebilir (Pechlaner ve Fischer, 2006: 68). Genel olarak bu gruba
partner olmak isteyen işletmelerden beklenen kriterler ve kalite standartları aşağıdaki şe-
kilde özetlenebilir (UWI, 2013):
• Bölge hakkında yeterli bilgi
• Minimum 1200 metre rakımda bulunmak ve 15 dakika içerisinde erişebilir olmak
• Odalar için temel gereksinimlerin sağlanması (özellikle felsefeye uygun tasarım)
• Tedavi ve terapiler (özellikle yerel ürün kullanımı ve geleneksel yöntemler)
• Hizmet standartları
• Altyapı
• Mimari unsurlar
Thalassoterapi-Tunus Standartları NT 126.05

Tunus NT 126.05 standardı, Thalassoterapi kurumlarında altyapı, ekipman, insan kaynak-
ları, ham madde ve yöntemlerle ilişkili hijyen ve güvenlik konularına odaklanmıştır. Bu
şekilde, kaliteli hizmet sunan uzmanlaşmış kurumlar platformu oluşturmayı ve dolayısıy-
la müşteri tatminini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu standartlar ile aşağıda sıralanan temel
başlıklarda kalite gereksinimleri belirlenmiştir:
• Banyolar,
• Deniz suyu,
• Terapistler,
• Masör ve masözler,
• Thalassoterapi,
• Deniz yosunu,
• Deniz çamuru,
• Deniz ürünleri ile tedaviler için özel gereksinimler,
• Deniz ürünleri kozmetiği,
• İçme suyu tedariği,
• Atık su,
• Deniz suyu, çamuru ve yosunun çıkarılması, taşınması, depolanması ve uygulanması,
• Kalite yönetimi.
Britanya Uluslararası SPA Derneği Standartları

BISA (British International SPA Association) 1998 yılında kurulmuş, kar amacı gütmeyen
bir organizasyondur. SPA merkezlerine, güzellik salonlarına ve SPA eğitimi veren mer-
kezlere kaliteli hizmet sunumu için standartlar oluşturma amacını gütmektedir. Orga-
nizasyon, SPA merkezlerine iki şekilde standart koymaktadır. Bunlar; eğitim ve sağlığın
geliştirilmesiyle ilgilidir. BISA standardı kapsamında, SPA merkezinin deneyimli ve konu-
sunda uzman personel istihdam etmeleri gerekmektedir. Hizmet ve kalite standartlarını
ortaya koyan bu yaklaşım, günden güne büyüyen SPA sektöründe dünya çapında uygu-
lanmaya başlanmıştır. BISA, müşterilerine (http://www.spayonetimi.com/index/Default.
aspx?id=563):
• Hizmet kalitesinin yükselmesi,
• Tesiste iş akışlarının doğru olarak uygulanması,
• Çalışanların niteliklerinin yükseltilmesi,
• Müşteriler için profesyonel hizmet sunumu sağlamaktadır.
Türkiye’de çeşitli özel işletmeler, BISA standartlarının Türkiye’deki işletmelerin BISA
standartlarına uygunluğu konusunda danışmanlık hizmeti sunmaktadır. Bu kapsamda,
BISA sisteminin kurulması, dokümantasyonu, bilinçlendirme eğitimleri ve denetim ha-
zırlıkları konusunda BISA-Inspect Belgelendirme onaylı personel tarafından danışmanlık
hizmetleri vermektedirler. BISA Standardı kapsamında danışmanlığı yapılan SPA türleri;
• Kulüp SPA
• Yolcu Gemisi-Cruise SPA
• Günlük SPA
• Ziyaret/ tatil destinasyon SPA
• Sağlık/ medikal/ tıbbi SPA
• Termal/ mineral/ kaplıca (jeotermal) SPA
• Tatil/dinlenme yeri/ otel/resort SPA
Türkiye’de Termal ve SPA Hizmetlerinde Kalite Standartları

Türkiye genelinde 2500 adet SPA ve benzeri termal merkez bulunmaktadır. Ayrıca şu anda
işletmede olan otellerden 385’inde SPA ve wellness hizmeti sunulmaktadır. Bu otellerin
214’ü beş yıldızlı iken, işletmedeki tesislerden bünyesinde SPA Wellness birimi bulunan-
ların 245’i kıyı bölgelerindeki oteller, 140’ı da şehir otelleridir. Üç yıldızlı otellerde de SPA
bulunmaktadır. Bu alanda hizmet veren tesislerden 41’i, SPAyı otelin adı ile birlikte kul-
lanmaktadır (Buldukoğlu, 2014).
Genel olarak ülkemizde SPA merkezlerinin kuruluşuna, masaj görevini yerine getire-
cek görevlilerin mesleki yeterliklerine ilişkin yönetmelik ve düzenlemeler mevcuttur. SPA
merkezleri ülkemizde 24.07.2001 tarih ve 24472 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Kaplı-
calar Yönetmeliği ile 09.12.2004 tarih, 25665 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetme-
lik değişiklikleri dikkate alınarak açılmaktadır. Merkezlerin açılışı esnasında 25 Temmuz
2010 tarih, 27652 Resmî Gazete’de yayınlanan “İşyeri Açma ve Çalıştırma Ruhsatlarına
İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” hükümleri de dikkate alın-
maktadır. Konaklama tesisleri bünyesindeki SPA merkezleri İl Sağlık Müdürlükleri ta-
rafından denetlenirken, tesisin konaklama kısmı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından
gerçekleştirilmektedir.
Ayrıca, Mesleki Yeterlik Kurumu (MYK) tarafından görevlendirilen Türkiye Esnaf ve
Sanatkarları Konfederasyonu (TESK) tarafından, “Masaj Uzmanı (Seviye 3)” ulusal meslek
standardı 5544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Kanunu ile anılan Kanun uyarınca
çıkartılan “Ulusal Meslek Standartlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik” ve “Mesleki
Yeterlilik Kurumu Sektör Komitelerinin Kuruluş, Görev, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik” hükümlerine göre hazırlanmıştır. Buna göre, Masaj Uzmanı (Seviye 3); iş sağ-
lığı ve güvenliği ile çevreye ilişkin önlemleri alarak, sağlık ve kalite kurallarına uygun klasik
masaj ve spor masajı yapma ve müşteri ilişkilerini yürütme bilgi ve becerilerine sahip kişi
olarak tanımlanmaktadır. Bilgi ve becerileri ise şu şekilde sıralanmaktadır:
• Alerji bilgisi
• Araç, gereç ve ekipman bilgisi
• Bulaşıcı hastalıklara ilişkin bilgi
• Cilt tipi ve bakımı bilgisi
• Çevre koruma yöntemleri bilgisi
• Deri ve cilt hastalıkları bilgisi
• Dezenfeksiyon bilgisi
• El becerisi
• Hidro-terapi ve saunacılık bilgisi
• Hijyen bilgisi
• İş sağlığı ve güvenliği bilgisi
• Kayıt tutma bilgisi
• Malzeme/ürün bilgisi
• Mesleki gelişmelere ilişkin bilgi
• Mesleki terim bilgisi
• Nefes teknikleri bilgisi
• Öğrenme, öğretme ve kendini geliştirme yeteneği
• Sterilizasyon bilgisi
• Temel çalışma mevzuatı bilgisi
• Temel insan anatomisi bilgisi
• Temel insan fizyolojisi bilgisi
• Temel insan psikolojisi bilgisi
• Temel yabancı dil bilgisi
• Zamanı iyi kullanma becerisi
Türkiye’de termal ve SPA işletmelerinde kalite standartlarının belirlenmesine yönelik
tamamlanmış kamusal ya da özel bir girişim şu anda mevcut değildir. Genel olarak, Tür-
kiye’deki çeşitli özel işletmeler ISPA, EuropeSPA, BISA gibi uluslararası kuruluşlar tarafın-
dan hazırlanan standartların uygunluğu konusunda danışmanlık hizmetleri vermektedir.
Sağlık turizmi kapsamında T.C. Sağlık Bakanlığının yasal düzenleme ile belirlemiş ol-
duğu saglık turizmi kategorileri tıp (medikal) turizm, “termal turizm ve SPA wellness” ile
ileri yaş ve engelli turizmdir (T.C. Sağlık Bakanlığı 2011: 6). Bu kapsamda termal turizm
ve SPA wellness, “tıbbi olarak gerekliliği raporla belirlenmiş kaplıca tedavileri için bir ül-
keden diğer ülkeye gidilmesi yanında; dinlenmek, rahatlamak ve kendini daha iyi his-
setmek amacıyla konforlu ortamlarda geniş otelcilik hizmetleriyle birlikte kaplıcalardan
faydalanmak sağlık turizmi kapsamında degerlendirilmektedir. Sağlık Bakanlığına göre
termal turizm ve SPA-welness hastalık sonrası rehabilitasyon dönemlerinde veya kalıcı
hasar bırakan rahatsızlıkların kısmen iyileştirilmesi amacıyla kaplıca ve SPA merkezlerin-
de yardımcı sağlık personeli veya diğer yetkili personel tarafından yapılan tedavi destek-
leyici veya rehabilite edici uygulamalardır (Kaplıca Tedavileri, Fizyoterapiler, Talossotera-
piler, Hidroterapiler, Balneoterapi, Peloidoterapi, Klimaterapi vb.).
Bu kapsamda termal turizm ve SPA wellness faaliyetlerine ilişkin, Onuncu Kalkınma
Planı (2014-2018) çerçevesinde sağlık turizminin geliştirilmesi programı eylem planında
kalite standartları ve akreditasyon konusunda:
• Termal turizm alanında çalışacak tesislerin standartları belirlenecek ve ilgili mev-
zuatta revizyon yapılacaktır.
• Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu (SATURKK) oluşturulacaktır. Sağlık turizmi
hizmet sunucularının sahip olması gereken minimum standartlarının belirlenme-
si, sağlık turizmi akreditasyon standartlarının ve uygulama sürecinin belirlenmesi
sağlanacaktır.
• Kaliteli hizmet sunan kurumların (medikal ve termal tesisler, aracı kurumlar vb.)
desteklenmesi ve hizmet kalitesinin artırılması amacıyla teşvik sisteminden fayda-
lanmak için akreditasyon şartı getirilecektir.
Özet
Termal ve SPA hizmetleri kapsamında kalite kavramını performans arasındaki farklılığın yönü ve derecesi ola-
1 tanımlayabilmek rak değerlendirilmektedir. Beklentiler ise müşterinin
Günümüz SPA ve termal hizmetlerin tüketicilerinin hizmete yönelik istek ve arzularını ifade etmektedir.
özgün, yerel ürün ve hizmetlere olan ilgisinin artması Algılanan hizmet kalitesi faktörleri güvenirlik, yanıt
işletmelerin tesis ve hizmet programlarında değişime verebilirlik, güvence, empati ve fiziksel özelliklerdir.
gitmesine neden olmuştur. Ayrıca pazar artan reka-
bet nedeniyle yeni hizmetler, ürünler ve iş modelleri Termal, SPA ve wellness hizmetlerinde kalite standart-
geliştirme çabasına girilmiştir. Dünya genelinde gele- 3 larını tanımlayabilmek
neksel lüks imajından uzaklaşılmakta daha bütünsel İşletmelerin arzuladıkları kaliteye ulaşabilmeleri ko-
bir sağlık ve önleme yaklaşımına geçilmiştir. Ancak nusunda kalite ile ilgili birtakım standartlar oluşturul-
yeni hizmetler, iş modelleri ve yaklaşım değişikliği muştur. İşletmeler ürettikleri mal ve hizmetlerde belli
gibi pazardaki tüm bu değişimlerin temelinde “kali- bir standarda ulaşabilmede geliştirilen bu standartları
te” olgusu yer almaktadır. Günümüzde tüketicilerin temel almaktadırlar. Bunun yanında işletmeleri kali-
daha bilinçli hâle gelmesi, kaliteli mal ve hizmet ta- te konusunda teşvik etmek ve cesaretlendirmek aynı
lebinde artış yaşanması diğer tüm işletmeler gibi SPA zamanda da belli bir kalite standardına ulaştıklarında
ve termal işletmeleri de etkilemiştir. Özellikle SPA ve bunu bir ödülle karşılamak amacıyla hem dünyanın
termal işletmelerde müşterilerin sunulan mal ve hiz- birçok farklı ülkesinde hem de ülkemizde çeşitli ka-
metin “sağlık” kapsamında değerlendirilmesi; müşte- lite ödülleri oluşturulmuştur. Bu ödülleri alan kurum
rilere sunulan hizmetlerde temel amacın rahatlama ve kuruluşlar ulaştıkları kaliteyi devam ettirmek ko-
olması dolayısıyla müşterilerin psikolojik, fizyolojik nusunda motive olmaktadırlar. Kısacası bu ödüller
ve ruhsal sağlıklarına yönelik bir çaba harcanması bu kalite kuruluşları tarafından işletmelerin beklenen
işletmelerde kaliteyi kritik bir unsur hâline getirmek- ve arzulanan yüksek kaliteye ulaşmalarına yönelik
tedir. Çünkü çeşitli terapi ve hizmetlerde kullanılan motivasyon aracı olarak kullanılmaktadır. Termal ve
ürünlerin düşük kaliteli olması, tesislerin gerekli stan- SPA sektöründe de diğer hizmet sektörlerinde olduğu
dartları karşılamaması ya da eğitimsiz ve kalifiye ol- gibi dünya geneli ve Avrupa’da termal ve SPA işletme-
mayan personelin sebep olacağı zararlar müşterilerin lerinde kalite standartları ile ilgili çeşitli kuruluşlar
sağlıklarını doğrudan etkileyecektir. Bu nedenle SPA bulunmaktadır. Örneğin diğer sektörlerde olduğu
ve termal işletmeleri için kalite standartlarının belir- gibi SPA işletmelerinde de uluslararası standartların
lenmesi ve bu tür işletmelerde kaliteli hizmet sunu- geliştirilmesinde Uluslararası Standartlar Örgütü’nün
muna yönelik sistemlerin oluşturulması ve yönetimi (ISO) önemli bir payı vardır. Bunun yanı sıra ISPA,
günümüzde büyüyen bu pazardan pay almak isteyen BISA gibi derneklerin SPA ve wellness sektörü için
işletmelerin temel çabalarından biridir. standartlar genel olarak insan kaynakları, güvenlik,
müşteri ilişkileri, hizmet ve müşteri deneyimi, iş uy-
Termal ve SPA işletmelerinde hizmet kalitesini analiz gulamaları, etik kurallar, sürdürülebilirlik, altyapı için
2 edebilmek gereksinimler, ürün gereksinimleri ve kalite yöneti-
Hizmet kalitesi kavramı, tüketicilerin hizmet beklen- midir.
tileri ve hizmet performansı algılamaları arasındaki
tutarsızlık düzeyi olarak tanımlanmaktadır. Literatürde
geliştirilen çok sayıda hizmet kalitesi modeli bulun-
maktadır. Ancak bu modeller arasında Parasuraman,
Berry ve Zeithaml’in geliştirdiği SERVQUAL Boşluk
Modeli, farklı hizmet sektörlerinde kalitenin değer-
lendirilmesinde en çok üzerinde durulan modellerdir.
Modele göre algılanan hizmet kalitesi, müşterinin hiz-
meti almadan önceki beklentileri (beklenen hizmet) ile
yararlandığı gerçek hizmet deneyimini kıyaslamanın
bir sonucu olup müşterilerin beklentileri ile algılanan
Ulusal ve uluslararası SPA ve wellness kalite dernekleri-

4 nin kriterlerini açıklayabilmek
ISPA standartları insan kaynakları ve personel, gü-
venlik, müşteri ilişkileri, hizmet ve müşteri deneyimi,
finansal muhasebe ve işletme uygulamaları ile etik
kurulları kapsamaktadır. ISO ise wellness SPA hiz-
metlerinin kalite gereksinimlerinin tanımlanması,
oluşturulması ve geliştirilmesini; ilgili ölçüm yön-
temlerinin seçimi için esaslar sağlamayı; adaptasyon
ve etkinliğin sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu kap-
samda belgeli işletmeler aracılığı ile tıbbi SPA hiz-
metlerinin sunumu için minimum gereksinimlerin
tanımlanmasına ve sağlanmasına; güvenlik, tedavi
ve terapi süreçleri, olası kontrendikasyonlar hakkın-
da temel bilgilerin sunumuna katkı sağlamaktadır.
EuropaSPA EuropeSPA Med, EuropeSPA Wellness
ve EuropeSPA Hotel olmak üzere üç farklı sertifika-
sıyla kür ve wellness alanında Avrupa’nın en zorlu
sertifikasyon prosedürlerinden birini sunmaktadır.
EuropeSPA otel, Otellerin SPA bölümünde güvenlik,
altyapı, hijyen ve yüksek hizmet kalitesini sağlamak;
EuropeSPA wellness, bütünsel bir wellness felsefesi-
ne sahip oteller için güvenlik, altyapı ve sağlık odak-
lı hizmet kalitesini onaylamak; EuropeSPA med ise
sağlık otelleri, klinikler, termal ve kaplıca merkezleri
için altyapı, hijyen, hizmet ve müşterilerin güvenliği
için kalite kriterleri belirlemişlerdir. Alpine Wellness
International GmbH Kalite Standartları, doğrudan
Alpine wellness felsefesini benimseyen ve bu alanda
uzmanlaşma çabası içinde olan oteller, üye ülke bölge
ve köylerine yönelik kalite kriterleri kataloğu geliştir-
mişlerdir. Tunus NT 126.05 standardı, thalassoterapi
kurumlarında altyapı, ekipman, insan kaynakları,
ham madde ve yöntemlerle ilişkili hijyen ve güvenlik
konularına odaklanmıştır. Britanya Uluslararası SPA
Derneği Standartları ise SPA merkezlerine, güzellik
salonlarına ve SPA eğitimi veren merkezlere kaliteli
hizmet sunumu için standartlar oluşturma amacını
gütmektedir.
1. Uluslararası SPA Derneği (ISPA) tarafından hazırlanan 6. Sadece masaj hizmetine uygun bir otelin hazırladıkları
kalite kriterleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer alma- broşürler ile müşterilerine estetik sağlık uygulamalarını da
maktadır? vaat etmesi aşağıdaki hangi hizmet kalitesi boşluğunun oluş-
a. Personel masına neden olur?
b. Müşteri ilişkileri a. Boşluk 2
c. Hizmet performansı b. Boşluk 5
d. Güvenlik c. Boşluk 3
e. Pazar testi d. Boşluk 4
e. Boşluk 1
2. “Thalassoterapi merkezinde uygulanan deniz çamuru
tedavisinin müşterilerde herhangi bir solunum sıkıntısına 7. Uluslararası SPA Dernekleri (ISPA) tarafından hazırla-
neden olmaması” aşağıda sıralanan hangi hizmet kalitesi fak- nan kriterler kapsamında bir SPA müşterisinin sorumluluk-
törü kapsamında değerlendirilebilir? ları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
a. Yanıt verebilirlik a. Beklentilerini paylaşmak
b. Güvenirlik b. Rekabet analizi yapmak
c. Empati c. Ziyaret amacını bildirmek
d. Güvence d. Diğer müşterilere nazik olmak
e. Fiziksel özellikler e. Ekipmanlar ve teknolojiler hakkında eğitim vermek
3. Müşteriye hizmet veren terapistlerin ve eğitmenlerin her 8. Otellerin SPA bölümünde güvenlik, altyapı, hijyen ve
bir müşterisinin sağlık durumu, ihtiyaç ve beklentilerini göz yüksek hizmet kalitesini sağlamak amacıyla 500’den fazla öl-
önünde bulundurarak program ve terapilerini yapılandırma- çütten oluşan standart aşağıdakilerden hangisidir?
ları aşağıdaki hizmet kalitesi faktörlerinden hangisinin kap- a. EuropeSPA Med
samında değerlendirilir? b. ISO/DIS 28621
a. Güvence c. EuropeSPA hotel SPA
b. Yanıt verebilirlik d. Thalassoterapi-Tunus Standartları NT 126.05
c. Güvenirlik e. ISO TC WG 2 Tıbbi SPA’lar
d. Empati
e. Fiziksel özellikler 9. Tıbbi amaçlı mineral su kullanımını tanımlamak, sı-
nıflamak ve tüm hizmet alanlarında sanitasyon kriterlerini
4. Termal, SPA ve wellness merkezlerinde tesisin mimari- bütünleştirmek amacıyla geliştirilen kalite standardı aşağıda-
si, havalandırma kalitesi, aydınlatması ve temizliği aşağıdaki kilerden hangisidir?
hizmet kalitesi faktörlerinden hangisinin kapsamında değer- a. ISO/DIS 28621
lendirilir? b. EuropeSPA Med
a. Güvenirlik c. ISO TC WG 2 Tıbbi SPA’lar
b. Empati d. Thalassoterapi-Tunus Standartları NT 126.05
c. Güvence e. Alpine Wellness International GmbH
d. Fiziksel özellikler
e. Yanıt verebilirlik 10. Aşağıdakilerden hangisi SPA ve wellness sektörü için kalite
kriterleri ve standartları geliştiren kuruluşlardan biri değildir?
5. Egzotik deneyimler arayan müşteriler için yoga, thai a. BISA
masajı gibi programları programına dâhil etmeyen işletme b. ISPA
yönetimleri aşağıdaki hangi hizmet kalitesi boşluğunun oluş- c. ISO
masına neden olur? d. EuropeSPA
a. Boşluk 1 e. JCI
b. Boşluk 2
c. Boşluk 3
d. Boşluk 4
e. Boşluk 5
Yaşamın İçinden
SPA merkezlerine standart getirilmek isteniyor ki gelişmeleri ve trendleri yakından takip eden turizmcilerin
SPA ve Wellness Pazarı SPA’dan aldığı pay da her yıl büyüyor. Sağlıklı kalmak, iyi ve
Turizm sektörünün en önemli ürünlerinden wellness pazarı zinde hissetme ihtiyacının artması nedeniyle wellness ürün-
dünyada olduğu gibi Türkiye’de de çok hızlı yayılıyor. Fizik- lerini kullananların yaş ortalaması da gittikçe düşüyor.
sel, zihinsel ve sosya anlamda sağlıklı olma, iyi hissetme an- SPA merkezlerine standart getirilmek isteniyor
lamına gelen wellness, geniş bir alanı kapsıyor. Wellness en- Türkiye’nin ilk SPA & Wellness Kongresi hafta sonu
düstrisi tamamlayıcı ve alternatif tıp, beslenme ve kilo verme, Antalya’da gerçekleştirildi. Gazi Üniversitesi Kozmetolo-
SPA, fitness, ruh ve beden aktiviteleri, güzellik, antiaging, ji Eğitimcileri Derneği tarafından düzenlenen ve Kültür ve
koruyucu ve kişileştirilmiş sağlık ve wellness turizmine kadar Turizm Bakanlığı himayesinde gerçekleştirilen 1. Ulusal SPA
geniş bir yelpazeyi içeriyor. Dünyada yaşayan kentli nüfusun & Welness Kongresi’nde konuşan Gazi Üniversitesi Mesleki
artması, insanların yoğun iş yükü ve stresle yüz yüze kalması Eğitim Fakültesi Kozmetoloji ve Güzellik Bilgisi Eğitim Ana-
ve bunlara bağlı rahatsızlıkların ortaya çıkması, artan obezite bilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Celalettin Rumi Çelebi şöyle
oranları insanları sağlıklarını korumaya ve daha iyi hisse- dedi: ”Yatırımları gittikçe artan SPA ve wellness konusuna bir
decekleri alanlara yöneltiyor. Dolayısıyla wellness alanında standart getirmek için çerçeve programı hazırlıyoruz. Gazi
var olan uygulamaların yanı sıra her yıl yeni uygulamalar da Üniversitesi tarafından yürütülen bu programı Kültür ve Tu-
devreye giriyor. ‘2013 Wellness Travel Trends raporuna göre rizm Bakanlığı da destekliyor.”
wellness konseptli havalimanları, sağlığa yönelik oteller, diji- Çelebi, SPA’lara standart getirilmesi gerektiğini söyledi. Çe-
tal detoks, doğaya dönüş, kaliteli uyku ve dinlenme alanları lebi, “SPA ve wellness konusunda bir çerçeve program olması
yaratılması, manevi yenilenme, yöreye özgü iyileştirici well- gerektiğini düşünüyoruz. Biz kozmetoloji anabilim dalı ola-
ness deneyimleri, ayurveda, yoga, pilates ve benzeri prog- rak böyle bir program hazırladık. Çünkü SPA ve wellness
ramların ünlü eğitmenler eşliğinde yapılması, üç nesilden konusu Türkiye’nin turizm girdilerini iyi yapıldığı takdirde
oluşan büyük aile tatillerini öne çıkıyor. Global SPA & Well- ikiye katlayabilecek boyutta” şeklinde konuştu.
ness Summit- SRI International tarafından hazırlanan “Dün- “SPA iyi yapılırsa turizm geliri katlanır”
ya Wellness Pazarı” raporuna göre dünya wellness pazarı 439 Geçen yıl gelen 23 milyon turistin 250 bininin SPA ve well-
milyar dolara çıktı. Aynı raporda dünya turizm endüstrisi 3,2 ness hizmetinden faydalandığını kaydeden Çelebi şunları
trilyon olarak belirtiliyor. Dolayısıyla wellness pazarı dün- söyledi: “SPA ve wellness merkezlerinin belli bir standartta
ya turizm endüstrisinin yüzde 13,71’ini oluşturuyor. Dünya olması için bir çerçeve program hazırlıyoruz. Otellerde SPA
wellness pazarının turizm sektörü içindeki dağılımı da bu ve wellness tabelalarının nasıl kullanılacağından, burada ve-
konuda bize önemli veriler sunuyor. 438,6 milyar dolara ula- rilen hizmetin kalitesine ve çalışacak insanların eğitimine
şan Wellness endüstrisinde konaklama tesisleri 93,4 milyar kadar birçok konuda bir standart getirilmesini, böylece SPA
dolarla ilk sırayı alırken; 91,8 milyar dolar ile ülke içi ulaşım turizminden elde edilen geliri artırmayı amaçlıyoruz.”
ikinci sırayı alıyor. Üçüncü sırayı 71,8 milyar doları yiyecek- Konu ile ilgili gazetecilerin sorularını yanıtlayan Çelebi bir
içecek mekanları, dördüncü sırayı 61,4 milyar ile aktivite ve soru üzerine, “TÜRSAB verilerine göre, Türkiye’de SPA hiz-
gezi alanları, beşinci sırayı ise 64,8 milyar dolar wellness alış- meti veren 19 bin tesis var. Ancak bunun 9-10 bin tanesi kap-
verişleri alıyor. Wellness endüstrisi içinde önemli bir paya sa- lıca türü termal boyutlu. Gerçek SPA boyutu ile TÜRSAB’ın
hip SPA da büyümesini sürdürüyor. SPA, wellness turizminin rakamı 100 olarak görünüyor. Yine TÜRSAB araştırma ve
yüzde 41’ini oluşturuyor. SPA turizmi yıllık ortalama yüzde geliştirme birimi verilerine göre, Türkiye’nin SPA ve Wellness
11,1 büyürken, SPA gezi sayısı ise yılda ortalama yüzde 9,6 bakımından Avrupa’nın 4 ülkesi konumunda”
oranında büyüme kaydediyor. Ülkelerin iç turizmine bakıldı- “Turizm Bakanlığı ile iş birliği içindeyiz”
ğında SPA pazarı yüzde 25 oranla 108,1 milyar dolara ulaştı. Çerçeve program ile SPA ve wellness konusuna bir standart
Uluslararası pazardan gelen SPA geliri ise yüzde 16’lık pay getirmek istediklerini söyleyen Rumi Çelebi, “Konunun etik
ile 71,5 milyar dolara çıktı. Rapora göre 2012 yılında, SPA boyutunu, eğitim boyutu, sertifikasyonunu tabela asmasına
turizmi, 179,7 milyar dolarlık bir pazarı temsil ediyordu. SPA kadar bir düzenleme getirilmeli” sözleriyle konuya açıklık
için uluslararası alanda yapılan gezi sayısı ise 224,9 milyona getirdi. SPA ve wellness’e standart getirilmesi noktasında
ulaştı. Türkiye’de de hızlı bir gelişme gösteren wellness pazarı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile iş birliği hâlinde olduklarını
büyümesini sürdürüyor. Belli bir kesim için lüks olmaktan belirten Çelebi, Sağlık Bakanlığı ile de görüşeceklerini, mul-
çıkan wellness uygulamalarına ayrılan pay da her geçen yıl ti-disipliner bir konu olması dolayısıyla farklı alanlardan uz-
artıyor. Otellerin 5 yıldız standartlarına giren SPA merkez- manların desteğini aldıklarını ifade etti.
leri, tüm 5 yıldızlı tesislerde mevcut. Ancak bu alana önem
veren bazı tesisler, ciddi yatırımlara imza atıyorlar. Dünyada-

2015’te kişi başı bin 200 dolar gelir hedefi Sıra Sizde 1
SPA ve Wellness hizmetlerinden faydalanan turistlerin orta- Termal, SPA ve wellness sektörü turizm sektörünün en hızlı
lam 1000 dolarlık bir harcama potansiyeli oluşturduklarını gelişen bölümlerinden biridir. Küresel SPA & Wellness Eko-
ifade eden Çelebi bunun standart turistlerde 700 dolar civarın- nomi İzleme verilerine göre 2007-2013 yılları arasında global
da olduğuna dikkat çekti. Çelebi, SPA ve wellness turizmi için SPA endüstrisi 60 milyar dolardan 94 milyar dolara genişle-
gelen turistin arttırılması amacında olduklarını 2015 yılında
miştir. Yıllık büyüme oranının (%7,7), küresel yıllık büyüme
kişi başı bin 200 dolar gelire ulaşmayı öngördüklerini söyledi.
oranından (%4,6) daha hızlı olduğu belirtilmiştir. Avrupa kı-
Dernek olarak Türkiye SPA ve wellness rehberi hazırladıkla-
tası 2013 yılı verilerine göre 32190 SPA işletmesinin ve 5035
rını, eğitim verilmesi noktasında da çalışmalarını yürüttükle-
rini söyledi. Doç Dr. Çelebi, Gazi Üniversitesi Sürekli Eğitim termal ve mineral kapılıca işletmesinin elde ettiği gelirler ile
Merkezi2nin “SPA terapisti ve SPA yöneticisi eğitimi” adıyla dünya genelinde bu sektörde lider konumunda bulunmak-
iki sertifikasyon programı hazırladığı bilgisini de verdi. tadır. Günümüzde tüketicilerin daha bilinçli hâle gelmesi,
kaliteli mal ve hizmet talebinde artış yaşanması diğer tüm iş-
Kaynak: http://www.turizmyatirimdergisi.com.tr/images/der- letmeler gibi SPA ve termal işletmeleri de etkilemiştir. Özel-
gi/ek/ek_spa--wellness-otelleri-15ek1.pdf; http://www.estespa. likle SPA ve termal işletmelerde müşterilerin sunulan mal ve
com/haberler/spa_merkezlerine_standart.asp (Erişim Tarihi: 5 hizmetin “sağlık” kapsamında değerlendirilmesi; müşterilere
Ekim 2016). sunulan hizmetlerde temel amacın rahatlama olması dolayı-
sıyla müşterilerin psikolojik, fizyolojik ve ruhsal sağlıklarına
yönelik bir çaba harcanması bu işletmelerde kaliteyi kritik
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı bir unsur hâline getirmektedir. Çünkü çeşitli terapi ve hiz-
1. e Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde Ka-
metlerde kullanılan ürünlerin düşük kaliteli olması, tesislerin
lite Standartları ve Düzenlemeler” başlığının altındaki
“Uluslararası SPA Derneği (ISPA) Uygulama Kuralları gerekli standartları karşılamaması ya da eğitimsiz ve kalifiye
ve Uygulama Etiği” konusunu yeniden gözden geçiriniz. olmayan personelin sebep olacağı zararlar müşterilerin sağ-
2. b Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde lıklarını doğrudan etkileyecektir. Bu nedenle SPA ve termal
Hizmet Kalitesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. işletmeleri için kalite standartlarının belirlenmesi ve bu tür
3. d Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde işletmelerde kaliteli hizmet sunumuna yönelik sistemlerin
Hizmet Kalitesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. oluşturulması ve yönetimi günümüzde büyüyen bu pazardan
4. d Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde pay almak isteyen işletmelerin temel çabalarından biridir.
Hizmet Kalitesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. a Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde Sıra Sizde 2
Hizmet kalitesinin beş temel boyutu güvenirlik, yanıt ve-
6. d Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde
rebilirlik, güvence, empati ve fiziksel özellikler olarak ifade
edilmektedir. Güvenirlik, işletmelerin söz verdikleri hizmeti
7. e Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde Kali-
te Standartları ve Düzenlemeler” bölümünün altındaki doğru ve güvenilir bir şekilde yerine getirebilme yeteneği,
“Uluslararası SPA Derneği (ISPA) Uygulama Kuralları müşterilerin yaşadığı problemlerin çözümünü içermektedir.
ve Uygulama Etiği” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Güvenilirlik, işletmenin, hizmetlerin sunumu, hizmetlerin
8. c Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde tedariki, ortaya çıkan sorunların çözümü ve fiyatlandırma
Kalite Standartları ve Düzenlemeler” bölümünün ile ilişkin vermiş oldukları sözleri yerine getirebilmelerini
altındaki “EuropeSPA Kalite Standartları” konusunu kapsamaktadır. Bir termal ve SPA otelinde uygulanan çeşitli
yeniden gözden geçiriniz. bakım ve terapilerin, müşterilerin sağlığını tehlikeye atma-
9. a Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde Ka- ması; thalassoterapi merkezinde uygulanan deniz çamuru
lite Standartları ve Düzenlemeler” bölümünün altında- tedavisinin müşterilerde herhangi bir solunum sıkıntısına
ki “ISO/DIS 28621(2012): Doğal Kaynaklar Kullanan
neden olmaması güvenirlik boyutunu oluşturmaktadır. Yanıt
Tıbbi SPAlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
verebilirlik, iş görenlerin hizmeti sunmadaki istekliliği veya
10. e Yanıtınız yanlış ise “Termal ve SPA Hizmetlerinde Kali-
hazır olmaları ile ilgilidir. Ayrıca, hizmetin doğru ve hızlı bir
te Standartları ve Düzenlemeler” bölümünün altındaki
“Dünya’da SPA, Sağlık ve Wellness Endüstrisinde Stan- şekilde verilmesini içermektedir. Bir termal otelde, olası her-
dartların Gelişimi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. hangi bir rahatsızlanma ya da kaza durumuna karşılık olarak
acil durum personelinin hazır bulunması ve her an hizmet
vermeye hazır bulunması yanıt verebilirliğe örnek olarak Sıra Sizde 4

gösterilebilir. Güvence, çalışanların bilgili ve nazik olması, Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da termal ve SPA işletme-
müşterilerde güven duygusu oluşturabilme becerileri, iş gö- lerinin ürün ve hizmetlerinde inovasyon, özellikle doğal ve
renlerin müşteri sorularına cevap verebilme durumunu ifade çevre dostu ürünlerin kullanımı, ancak özellikle sektörün ge-
etmektedir. Özellikle termal ve SPA işletmelerinde güvenlik, lişiminin sağlanmasında geliştirilen standartlar kritik öneme
sunulan terapilerin müşteriler için herhangi bir risk taşıma- sahiptir. Avrupa’da, Uluslararası Standartlar Örgütü (Inter-
ması anlamına gelmektedir. Empati, hizmet sunanların ken- national Standarts Organisation-ISO), Avrupa SPA Derneği
dilerini müşterileri yerine koyabilmelerini, her bir müşteriye (European Spas Association-ESPA) ile Alman SPA Derneği
bireysel olarak ilgi göstermelerini ve müşteri gereksinimle- ve British Uluslararası SPA Derneği (BISA) gibi ulusal ku-
rinin iş görenlerce bilinmesini içermektedir. SPA işletme- ruluşlar Avrupa SPA endüstrisinin önemli yapı taşlarıdır.
lerinde müşteriler işletmeye ilk adım attıklarından itibaren Bu kuruluşlar ulusal ve bölgesel düzeyde sertifikasyon için
hazırlanan kayıt formlarında genellikle müşterilerin sağlık kriterlerin oluşturulmasında ve geliştirilmesinde aktif rol
durumları, terapi ve programlardan beklentilerine ilişkin oynamaktadırlar. Üç küresel bölgede oluşturulan standart
bilgiler de alınmaktadır. Müşteriye hizmet veren terapistlerin kritlerlerinin çoğu son on yıl içerisinde geliştirilmiştir. Avru-
ve eğitmenlerin her bir müşterisinin sağlık durumu, ihtiyaç pa’daki kuruluşlar bu on yıllık zaman dilimi içerisinde sağlık,
ve beklentilerini göz önünde bulundurarak program ve te- SPA ve wellness sektörünün standardizasyonunda öncüler
rapilerini yapılandırmaları gerekmektedir. Fiziksel özellikler, olarak gösterilmektedir. Bu kuruluşlar tarafından geliştirilen
fiziksel olanaklar, ekipmanlar, hizmet ile ilgili diğer araçlar, kalite standartları incelendiğinde genel olarak SPA işletmele-
çalışanların giyimi, dekorasyon ve iletişim araçlarını içer- rinde çalışan personelin yeterliliğine ve niteliklerine ilişkin
mektedir. Özellikle SPA tesislerinde, tesisin tasarımı önem geliştirilen standartlar temel alanlardan biridir. SPA ve well-
taşımaktadır. İyi tasarlanmış bir SPA işletmesinin estetik ness merkezlerinin fiziksel özellikleri, havalandırma ve hava
açıdan memnuniyet verici, konforlu ve fonksiyonel olması kalitesi, hijyen ve tesis güvenliğine ilişkin düzenlemeler ve
gerekmektedir. Bir termal veya SPA merkezinin ısısı olduk- geliştirilen protokoller de bu kapsamda tüm kuruluşlar tara-
ça önemlidir. Gelen müşteriler genellikle, havuz, hamam, fından üzerinde durulan alanlardan birini oluşturmaktadır.
duş gibi ıslak uygulamaları tercih ettikleri için, çabuk üşüme Ayrıca SPA ve wellness merkezinde uygulanan programlar ve
eğilimindedir. Gelen misafirlerin üşümemeleri için ortamın thalassoterapi gibi çeşitli terapi yöntemlerine ve masaj uygu-
ısısı oldukça önemlidir. Fiziksel özellikler kapsamında ele lamalarının içerik ve süreçleri ile bu uygulamalarda kullanı-
alınması gereken diğer bir nokta da uyarı levhaları ve yön- lan ürünlere ilişkin kriterler ulusal ve uluslararası dernekler
lendirme tabelalarıdır. tarafından ele alınan alanlardan biridir.
Sıra Sizde 3
Hizmet Kalitesi Boşluk Modeli’nde yer alan Boşluk 3, müş-
teri odaklı hizmet standartları ile hizmet personeli tarafın-
dan yerine getirilen gerçek hizmet performansı arasındaki
farklılıktan ileri gelmektedir. Genel olarak SPA işletmesinin
yönetiminin, müşterilerin istek ve ihtiyaçlarını biliyor ve bu
hizmetleri sağlamak konusunda istekli ancak personelin bu
hizmetlerin sunumunda yetersiz ya da istekli olmamasından
kaynaklanmaktadır. Havuzlar, terapi ve tedavi odaları gibi
alanlarda motivasyonunu kaybetmiş ve isteksiz personelin
görev alması bu boşluğun oluşmasına neden olan örnekler
olarak gösterilebilir.
Yararlanılan Kaynaklar
Alen, M. E., Fraiz, J. A.o ve Rufin, R. (2006). Analysis of health Pechlaner, H. ve Fischer, E. (2006). Alpine wellness: A resource-
spa customers’ expectations and perceptions: The case of based view. Tourism Recreation Research, 31(1): 67-77.
Spanish establishments. Revista de Estudos Politécnicos Quality Assurance Report (2013). Development of standarts for the
Polytechnical Studies Review, 3(5/6), 245-262. regional health and Wellness Sector. http://www.onecaribbean.
Biçer, D. (2007). Toplam kalite yönetimi çerçevesinde hizmet org/wp-content/uploads/Health-Wellness-Quality-
pazarlaması ve bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Li- Assurance-Report-Final.pdf. (Erişim tarihi: 25.09.2016)
sans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens- Rosak – Szyrocka, J., Rados, A. ve Wawrzak, A. (2013). Europespa
titüsü, Sivas. mark as hotel wellness. https://depot.ceon.pl/bitstream/
Bordas, A. ve Bermejo, E. (2012). Special report: Essential handle/123456789/3523/5.pdf?sequence=1. (Erişim tarihi:
oils: A fresh look at the oldest known remedy and beauty 15.07.2016)
booster. ISO Focus+ (The Magazine of the International Smith, M.ie ve Puczko, L. (2014). Heath, Tourism and Hospitability:
Organizational for Standardization, 3(7): 12-13. Spas, Wellness and Medaical Travel. Routledge.
Bozkurt, R. ve A. Odaman. (1999). ISO kalite güvence sis- Taşçı, D. (2013). Kalite Kavramı. İçinde, Kalite yönetim sis-
temleri: Sistem kurma süreci, örnek kalite el kitabı, temleri, Ed.: Taşçı, D. ve Çabuk, S. N. Anadolu Üniversi-
örnek prosedürler, talimatlar ve formlar. MPM Yay No: tesi AÖF Yayınları, Eskişehir.
549. Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi. T.C. Sağlık Bakanlığı (2014). Onuncu Kalkınma Planı
Buldukoğlu, S. (2014). Sağlık turizminin Türkiye’deki yeri ve (2014-2018). Sağlık Turizminin Geliştirilmesi Programı
önemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ufuk Üniver- Eylem Planı. Program Koordinatörlüğü, Kasım 2014.
sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://www.kalkinma.gov.tr/Documents/OD%C3%96P-
Ergun Özler, D. (2016). Kalite yönetim standartları. İçinde İş 06112014-Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20Turizminin%20
hayatında standartlar. Ed.: Barış Banaz. Anadolu Üni- Geli%C5%9Ftirilmesi%20Program%C4%B1%20
versitesi AÖF Yayınları, Eskişehir. Eylem%20Plan%C4%B1.pdf. (Erişim tarihi: 05.10.2016)
EuropeSpa- http://europespa.eu/fileadmin/redaktion/download/ Tütüncü, Ö. (2013). Termal ve spa hizmetleri yönetimi. Ed.:
EuropeSpa-FlyerTURKISH.pdf. (Erişim tarihi: 05.10.2016) Kozak, Nazmi. Termal ve Spa Hizmetleri. T.C. Anadolu
Global Spa & Wellness Summit (2012). Global Spa & Wellness Üniversitesi Yayını No: 2904, Açıköğretim Fakültesi Yayı-
Summit Con. Ference Agenda. www.globalwellnesssummit. nı No: 1861, ss.76-92.
com. UWI (2013). UWI Health and wellness consultancy team
ISO Committee on Consumer policy (COPOLCO) (2012). – development of standards for the regional health and
Consumer priorities in international standardization wellness sector.
work priority programme annual report 2012. http://www. Zeithaml, V. A., Berry, L. L. ve Parasuraman, A. (1996). The
iso.org/iso/ru/copolco_priority-programme_annual- behavioral consequences of service quality. Journal of
report_2012.pdf. (Erişim tarihi: 15.07.2016) Marketing, 60 (2): 31-48, 1996.
ISPA (International SPA Association) (2009). International http://www.spayonetimi.com/index/Default.aspx?id=563.
SPA Association’s Global Best Practices for The Spa (Erişim tarihi: 05.10.2016)
Industry. http://experienceispa.com/images/pdfs/ispa-
best-practices.pdf. (Erişim tarihi: 09.08.2016)
McKinley, K. (2012). Healthy minds and bodies: How ISO
Standarts serve higer-level growth needs. ISO Focus+
(The Magazine of the International Organizational for
Standardization, 3(7): 1-2.
Müller, H. ve Lanz, K. E. (2001). Wellness tourism: Market
analysis of a special health tourism segment and
implications for the hotel industry. Journal of Vacation
Marketing, 7(1), 5–17.
Parasuraman, A., Zeithaml, V. A., ve Berry, L. L. (1985). A
conceptual model of service quality and its implications
for future research. Journal of Marketing, 49, 41-50, 1985.

Termal Ve Spa Hizmetleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Termal Ve Spa Hizmetleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3461

TERMAL VE SPA HİZMETLERİ

Copyright © 2016 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Dil ve Yazım Danışmanları

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Termal ve SPA Hizmetleri

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Sağlık ve Sağlık Turizmi................................................................ 2 1. ÜNİTE

Termal ve SPA Hizmetleri.............................................................. 28 2. ÜNİTE

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 60

3. ÜNİTE Dünyada ve Türkiye’de Termal ve SPA Turizmi............................ 64

4. ÜNİTE Termal ve SPA Turizmi İşletmeciliği.............................................. 90

Termal ve SPA Hizmetleri Yönetim ve Organizasyonu................ 116 5. ÜNİTE

Termal ve SPA Uygulamaları......................................................... 140 6. ÜNİTE

7. ÜNİTE Termal ve SPA Hizmetlerinin Pazarlaması................................... 172

Sağlık ve Sağlık Turizmi

SAĞLIK VE SAĞLIKLI YAŞAM

düren ve geliştiren sağlık merkezli bakım yaklaşımını öngörmektedir. Bu anlayış; bireyin

Sizce sağlıklı yaşamı olumsuz yönde etkileyen faktörler nelerdir?

Sağlık turizmi insanların, sağlıklarını korumak, sağlıklarına kavuşmak veya sağlıklarını

SAĞLIK TURİZMİNİN KAPSAMI VE ÇEŞİTLERİ

Sağlık Turizminin Kapsamı

Tedavi Edici Koruyucu

Tıbbi Termal Kür

Tedavi Amaçlı Kaynak: Temizkan ve

Sağlık Turizmi. Temizkan, S.P. (Edt.). 2015. Detay Yayıncılık.

Sağlık Turizmi Çeşitleri

Medikal (Tıbbi) Turizm

Wellness ve SPA Turizmi

İleri Yaş Turizmi

SAĞLIK TURİZMİNİN ÖZELLİKLERİ VE GELECEĞİ

Sağlık Turizminin Özellikleri

Sağlık Turizminin Geleceği

Türkiye’deki sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik nelerin yapıldığını ayrıntılı olarak

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

Darcy, S. ve Dickson, T. (2009). A whole-of-life approach to Kültür ve Turizm Bakanlığı,2015. http://yigm.kulturturizm.

TERMAL VE SPA KAVRAMLARI

Hasta Birey Sağlıklı Birey

Tedaviye Yönelik Rehabilitasyona Sağlığı Koruyucu

Özel Sağlık Wellness

SPA Hizmetleri Termal Hizmetler

Kaynak: Gonzalez ve Brenzel, 2001: 5; Ziegler, 2011: 9’ dan yararlanılmıştır.

Günümüzde insanları wellness anlayışına yönelten temel unsurlar neler olabilir?

Spor Mağazası Resepsiyon Seminer Odası

GİRİŞ ve SPA ÖNCESİ Ön Büro

Spalar, kozmetik uygulamaları ve güzellik uygulamalarını su ve sağlıkla kombine etmeye

SPA HİZMETLERİ VE SINIFLANDIRILMASI

türlerinden arzu ettikleri şekillerde yararlanabilmektedir. Kuzey Amerika’daki kulüp spa-

Günlük (Day) SPA

Tablo 2.1 Sıcak Soğuk Su Dokunma Rahatlama

• Kişinin günlük yaşantısı (diyet, egzersiz, uyku, dinlenme) düzene girer.

Birinci Sınıf Kaplıca Tesisleri

İkinci Sınıf Kaplıca Tesisleri

Üçüncü Sınıf Kaplıca Tesisleri

Kaynak: http://www.kaplica-otelleri.net/images/termal_kaplica_haritasi.jpg, 2013

Harita 2.1 genel olarak değerlendirildiğinde, kaplıcaların; ülkemizde özellikle Ege ve

Tablo 2.2 SINIFLAMA TÜR ÖZELLİK

Sizce SPA ve termallerin daha fazla gelişimi için neler yapılabilir?

lık ve zindeliklerini yeniden kazandıran yerler olarak değerlendirilmiştir. Günümüz-

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

Yararlanılan İnternet Adresleri