• Diferansiyeller şaftla aks arasında bulunan bir güç aktarma organıdır.
Aracın motorundan şaft vasıtasıyla iletilen kuvveti aracın konumuna göre akslar arasında paylaştırır.
Şekil 1.Diferansiyel Görünümü
DİFERANSİYELİN GÖREVLERİ • Şafttan gelen hareketin hızını düşürerek momentini arttırır. • Virajlarda iç tekerin yavaş dış tekerin daha hızlı dönmesini sağlayarak tekerleklerin sürtünmeden ve aracın savrulmadan rahat viraj almasını sağlar. • Arkadan çekişli araçlarda gelen hareketin yönünü 90 derece, önden çekişli araçlarda gelen hareketin yönünü çevirir.
Şekil 2.Diferansiyel Görünümü
DİFERANSİYEL YAPISI VE PARÇALARI • Diferansiyellerin yapılarını arkadan itişli ve önden çekişli olmak üzere iki grupta incelemek daha uygun olur. Ancak yapıda ve parçalarda köklü bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Tek değişiklik, önden çekişli diferansiyelde hareket, vites kutusu çıkış milinden alınan hareket helisel dişli olan mahruti dişliye verilmektedir. Arkadan itişli diferansiyellerde ise hareket, şafttan konik dişli olan mahruti dişliye verilmektedir.
Şekil 3.Diferansiyel Görünümü
Şekil 4.Diferansiyel Parçaları 1.MAHRUTİ DİŞLİ : Motordan gelen hareketi şaft vasıtasıyla alıp kendinden büyük olan ayna dişliye aktarır.
Şekil 6.Mahruti Dişli
2.AYNA DİŞLİ : Mahrutiden aldığı hareketi kendine bağlanmış olan kafese (kutuya) aktarır.
Şekil 7. Ayna Dişli
3.DİFERANSİYEL KAFESİ (KUTUSU) : Ayna dişlisine bağlı olup aynadan aldığı hareketi dolaylı olarak pinyon dişlilerine aktarır.
Şekil 8. Diferansiyel Kutusu
4.PİNYON (İSTAVROZ) DİŞLİ : Diferansiyel kafesine bağlı olup kafesten aldığı hareketi akslara iletir.
Şekil 9. Pinyon Dişlisi
5.AKS DİŞLİSİ : Pinyon dişlisinden aldığı hareketi akslara iletir.
Şekil 10. Aks Dişlisi
• PİNYON VE AKS DİŞLİLERİN ÇALIŞMA ESNASINDAKİ KONUMU
Şekil 11. Pinyon-Aks Dişlisi Genel Görünüş
Şekil 12. Pinyon-Aks Dişlisi Genel Görünüş DİFERANSİYELDE KULLANILAN DİŞLİ ÇEŞİTLERİ • Hipoid dişli kullanılarak aracın ağırlık merkezi yere yaklaştırılmış ve güçlükler yenilmiştir.
Şekil 13.Mahruti ve Ayna Dişlisi
• Gerek düz ve gerekse helisel konik ayna-mahruti dişlilerinde, ayna dişlisi ile mahruti dişlileri aynı merkez ekseninde kesişmektedir. Diğer bir ifade ile denilebilir ki ayna ve mahruti dişlileri birbirini tam ortadan kesişmektedir. Hipoid dişlilerde mahrutinin ekseni, ayna ekseninin altından geçer. Bir bakıma mahruti ekseni ayna dişlisinin dik eksenini merkezin biraz altında keser. Böyle bir dişli sistemi ile kardan milini biraz daha aşağıya almak mümkün olmuştur. Şüphesiz kardan milinin biraz daha aşağıdan bağlanması araç ağırlık merkezinin yere yaklaştırılmasını sağlamıştır. • Özetle diferansiyel ayna-mahruti dişlisi olarak düz konik dişliler, helisel konik dişliler ve hipoid dişliler kullanılmıştır. Günümüzün tüm otomobillerinde hipoid dişli sistemi kullanılmaktadır.
HAREKET İLETME ORANLARI • Arka akslarda kullanılan redüksiyon veya hareket iletme oranları genellikle 3:1 ile 4.5:1 arasında değişir. Ayna-mahruti arasında 3:1 veya 4.5:1 gibi bir hareket iletme oranı transmisyonun çıkışından alınan momentin 3 kat ya da 4.5 kat artmasına imkân verir. DİFERANSİYEL DİŞLİ KUTUSU VE YATAKLAR • Diferansiyel dişli kutusu bir muhafaza içine yerleştirilmiştir. Bu muhafazaya diferansiyel taşıyıcısı denir.
Şekil 16.Diferansiyel Dişli Kutusu
DİFERANSİYELİN ÇALIŞMASI • Diferansiyelin çalışmasını ileri düz gidiş ve virajda çalışması olarak iki grupta incelenir. 1. İleri Düz Gidiş Hareket, şaft vasıtasıyla mahruti dişliye gelir. Mahruti dişli hareketini kendisinden büyük olan ayna dişliye hızı azaltılmış olarak verir. Ayna dişliye bağlanmış olan diferansiyel kafesine geçen hareket kafes içerisindeki aks dişlilerine bağlantı olmadığı için geçemez. Ancak kafese bağlı olan istavroz dişlilerine hareket iletilmiş olur. İstavroz dişlilerine bağlı olan aks dişlilerine hareket istavroz millerinin kilitlenmesiyle geçer. Kısaca diferansiyel kafesi döner bununla birlikte bağlı olan istavroz dişlisi ve aks dişlisi de hareket ederek akslara hareket verilir. İleri harekette kesinlikle istavroz dişli kendi ekseni etrafında dönmez. 2. Virajlarda Gidiş Araç herhangi bir viraja girdiğinde iç tekerin yavaş, dış tekerin ise hızlı dönmesi istenir. Hareket şafttan mahruti dişliye ve oradan da ayna dişliye geçen hareket, diferansiyel kafesine iletilir. İç tekerlek sürtünmeden dolayı yavaşlamaya çalışırken aks dişlisinin de dönmesini sağlar. Ancak diferansiyel kafesi aynı hızda dönmeye devam edeceği için, istavroz dişlilerin milinden iterek döndürmek isteyecektir. İstavroz dişlilerde durmak isteyen aks dişlisinin üzerinden tekerlenmeye (dönmeye) başlayacaktır. Aynı zamanda diğer aks dişlisini de döndürecektirler. Böylece bir aks dişlisi durmaya çalışırken diğer aks dişlisi daha hızlı dönecektir. Bu harekette iç tekerin yavaş dış tekerin hızlı dönmesini sağlayacaktır. Video 1. Diferansiyel Çalışma Prensibi ARAÇ ÇEKİŞ TİPİNE GÖRE DİFERANSİYELLERİN ÖZELLİKLERİ 1.Arkadan İtişli Araçlar: Diferansiyelin yapısı genellikle daha önceden sabitlenmiş olan arka aks kovanı içerisine yerleştirilirler. Pinyon dişli gövde içerisine iki konik rulmanla oturtulmuştur. Ayna dişli ve diferansiyel kutusu iki yan rulmanla diferansiyel gövdesi içine tek parça hâlinde yerleştirilmişlerdir. Ayna ile pinyon arasındaki dişli boşluğunu ayarlamak için her iki tarafa iki yan rulmanının arkasına şimler ya da diş tarafına ayar somunu yerleştirilmiştir. Aks dişlilerine, aks milleri frezeli dişliler aracılığı ile bağlanmıştır.
Şekil 17.Arkadan Çekişli Araç Diferansiyeli
2.Önden Çekişli Araçlar: Diferansiyel vites kutusu ile birleştirilmiştir. Ayna dişli olarak bir helisel dişli kullanılmaktadır. Bu dişli diferansiyel kutusu ile birleştirilmiş ve iki yan rulman arasına oturtulmuştur. Rulmanların yanlarına ayar şimleri yerleştirilmiştir. Akslar, aks dişlisi içerisine frezelerle geçerek bağlanırlar. Genelde iki adet istavroz dişlisi kullanılırken güçlü motorlarda dört istavroz dişlisi kullanılır.