Poczet królów polskich

Krótkie przypomnienie
Opracowała Helena Tomaszewska
 SPIS TREŚCI
Piastowie
Andegawenowie
Jagiellonowie
Królowie elekcyjni
PIASTOWIE
MIESZKO I (963-992)
• twórca państwa polskiego
• zawarł sojusz z Czechami
• przyjął chrzest w 966 r. i utworzył
pierwsze biskupstwo w Poznaniu (968)
• przyłączył Pomorze Zachodnie (972)
• przyłączył Śląsk (990)
• utracił Grody Czerwieńskie (981)
• utrzymywał dobre stosunki z cesarzami
niemieckimi Ottonem I i Ottonem II,
ale walczył z margrabiami niemieckimi
Geronem i Hodonem
PIASTOWIE
BOLESŁAW CHROBRY
(992 – 1025)
• pierwszy król Polski – 1025
• utrzymywał dobre stosunki z cesarzem
Ottonem III
• wyraził zgodę na misję biskupa Wojciecha w
Prusach 997 r.
• zjazd gnieźnieński (1000) i utworzenie
arcybiskupstwa w Gnieźnie (arcybiskupem
Radzim Gaudenty); podlegają trzy biskupstwa
w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu
• wojny z cesarzem Henrykiem II 1003 – 1018
(pokój w Budziszynie). Przyłączył Łużyce,
Milsko, Miśnię, Słowację, Morawy.
• 1018 – wyprawa na Ruś, zdobył Kijów,
przyłączył Grody Czerwieńskie
PIASTOWIE
MIESZKO II
(1025 – 1034)
• koronowany w 1025 na króla
• młodszy syn Bolesława Chrobrego,
wykształcony
• za jego panowania nastąpił kryzys
państwowości polskiej: odpadły ziemie
przyłączone przez Bolesława, stracił koronę
• po śmierci Mieszka wybuchł bunt możnych
(1034), a około 1037 r. bunt ludowy –
zniszczenie polskiej organizacji kościelnej
• w 1038 nastąpił najazd księcia czeskiego
Brzetysława, który spustoszył Wielkopolskę,
zagarnął Małopolskę i Śląsk
PIASTOWIE
BEZPRYM (1031 – 1032)
• starszy syn Bolesława Chrobrego i
księżniczki węgierskiej
• Bolesław pozbawił go trony na rzecz
młodszego Mieszka II
• sprzymierzył się z władcą ruskim
Jarosławem Mądrym i cesarzem niem.
Konradem II, którzy najechali na Polskę
(1031)
• wypędził Mieszka II i rządził w latach
1031 – 1032
• odesłał insygnia koronacyjne do
Niemiec
• zamordowany w 1032
PIASTOWIE

KAZIMIERZ ODNOWICIEL
(1034 – 1058)
• Odzyskał Wielkopolskę, Mazowsze,
Małopolskę i Śląsk
• Musiał płacić trybut ze Śląska Czechom
• Przeniósł stolicę do Krakowa
• Nie udało mu się odbudować
arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz
odzyskać Pomorza Gdańskiego i
Zachodniego
• Nadał wojom ziemię w zamian za służbę
rycerską – początek systemu feudalnego
w Polsce
PIASTOWIE
BOLESŁAW II ŚMIAŁY
(1058 – 1079)
• Przystąpił do obozu gregoriańskiego –
wielokrotnie wyprawiał się na Węgry
by osadzić na tronie sprzymierzeńców
papieża Grzegorza VII
• Odbudował arcybiskupstwo w Gnieźnie
(1075)
• Koronowany na króla 1076
• Przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie
• Przestał płacić trybut ze Śląska
Czechom
• Został wygnany po zamordowaniu
biskupa krakowskiego Stanisława
(1079)
PIASTOWIE
WŁADYSŁAW I HERMAN
(1079 – 1102)
• Młodszy brat Bolesława II Śmiałego
• Przystąpił do obozu cesarskiego i
ponownie zaczął płacić trybut ze Śląska
Czechom
• Nie koronował się na króla
• Władzę faktycznie sprawował palatyn
Sieciech
• W 1097 r. podzielił kraj między swoich
synów pozostawiając sobie Mazowsze:
• Zbigniew – poparcie możnych, władał
Wielkopolską, Kujawami i ziemia
sieradzko – łęczycką
• Bolesław Krzywousty – poparcie
rycerstwa, władał Śląskiem i
Małopolską
PIASTOWIE
BOLESŁAW III KRZYWOUSTY
(1102 – 1138)
• Po śmierci ojca pokonał brata Zbigniewa i
zjednoczył kraj
• Powstrzymał najazd cesarza Henryka V
• Przyłączył Pomorze Gdańskie 1116-1119
• Podporządkował sobie Pomorze Zachodnie
1121-1222 – książę Warcisław złożył mu hołd
lenny
• Na zjeździe w Merseburgu złożył hołd lenny
cesarzowi Lotarowi III w zamian za pełną
suwerenność polskiej organizacji kościelnej
• W 1138 ogłosił statut, w którym podzielił kraj
pomiędzy swoich synów i ustanowił zasadę
senioratu i pryncypatu – statut zapoczątkował
okres rozbicia dzielnicowego
PIASTOWIE
ZBIGNIEW
• Brat Bolesława III Krzywoustego, z
nieprawego łoża
• W latach 1097 – 1107 rządził
Wielkopolską, Kujawami i ziemią
sieradzko-łęczycką
• Po śmierci Władysława Hermana
wybuchła wojna o spuściznę po ojcu
• Wygnany w 1107 r. z kraju zwrócił się o
pomoc do cesarza Henryka V i
spowodował najazd cesarza na ziemie
polskie (1109 – obrona Głogowa)
• Po klęsce wyprawy cesarskiej wrócił do
kraju. Bolesław darował mu życie ale
kazał go oślepić
PIASTOWIE
WŁADYSŁAW II WYGNANIEC
• Najstarszy syn Bolesława Krzywoustego
• Na mocy statutu otrzymał Śląsk i tytuł seniora
• Wygnany przez braci w 1146 r.

BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY
• Na mocy statutu otrzymał Mazowsze
• Był seniorem w klatach 1146-1173
PIASTOWIE
MIESZKO III STARY
• Na mocy statutu otrzymał Wielkopolskę
• Dwukrotnie próbował zgodnie z prawem przejąć
kontrolę nad dzielnicą senioralną – po śmierci
Bolesława Kędzierzawego i Kazimierza
Sprawiedliwego

HENRYK SANDOMIERSKI
• Na mocy statutu otrzymał ziemię sandomierską
PIASTOWIE
KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY
 Nie otrzymał ziemi na mocy statutu,
prawdopodobnie był pogrobowcem
 Pozbawił władzy seniora Mieszka III i przejął w
dziedziczne władanie Małopolskę z Krakowem.
Uzyskał na to zgodę duchowieństwa i dostojników
krakowskich po zjeździe w Łęczycy w 1180. Jego
rządy kończą okres pryncypatu.

LESZEK BIAŁY
 Syn Kazimierza Sprawiedliwego. Rządził Małopolską
z Krakowem od 1202 r. Jego panowanie rozpoczyna
okres pełnego rozbicia
PIASTOWIE
KONRAD MAZOWIECKI
 Młodszy syn Kazimierza
Sprawiedliwego
 na mocy układu z bratem Leszkiem
Białym w 1202 otrzymał dzielnicę
składającą się z Mazowsza, Kujaw,
Sieradza i Łęczycy
 W 1226 r. sprowadził Zakon Krzyżacki
do Polski i oddał im w lenno ziemię
chełmińską
PIASTOWIE
HENRYK I BRODATY
 Wnuk Władysława II
 Twórca tzw. monarchii Henryków śląskich.
 Przejął kontrolę nad dużą ilością dzielnic:
księstwem wrocławskim, Małopolską z Krakowem,
Wielkopolską

HENRYK II POBOŻNY
 Syn Henryka I Brodatego
 Poległ w bitwie pod Legnicą w 1241 r. z
Mongołami
PIASTOWIE
HENRYK IV PROBUS
 Ostatni przedstawiciel dynastii
Henryków Śląskich.
 Udało mu się przejąć pod koniec XIII w.
kontrolę nad częścią dzielnic

PRZEMYSŁ II
 Książę wielkopolski
 Władał Wielkopolską i Pomorzem
Gdańskim, dzięki umowie na przeżycie
z księciem Mszczujem II
 Koronował się na króla Polski w 1295
r.
 Zginął w 1296 r.
WŁADCA POLSKI
WACŁAW II CZESKI
(1300 – 1305)
 1300 – koronował się na króla Polski
 Władał: Małopolską, częścią Śląska,
Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim.
Hołd lenny złożyły mu Mazowsze i
Kujawy
 Wprowadził do Polski urząd starosty
PIASTOWIE
WŁADYSŁAW ŁOKIETEK
(1306 – 1333)
 Książę brzesko – kujawski
 Przejął władzę nad Kujawami i
Małopolską w 1306 r. Wielkopolskę
dzierżył od 1314 r.
 Utracił Pomorze Gdańskie w 1308 r. i
rozpoczął spór polsko – krzyżacki
 1320 – koronował się na króla
 1329 – 1332 – wojna polsko –
krzyżacka – Łokietek stracił ziemię
dobrzyńską i Kujawy
 1331 – bitwa pod Płowcami
 Zawarł sojusz z Węgrami
PIASTOWIE
KAZIMIERZ WIELKI
(1333 – 1370)
 Syn Władysława Łokietka
 skodyfikował prawo (statuty wiślicko –
piotrkowskie 1346/7)
 Wprowadził nowy podział administracyjny -
ziemie, na czele których mieli stać
starostowie
 Wprowadził urzędy centralne: kanclerza i
podskarbiego
 Ufortyfikował kraj i zreformował siły zbrojne
(chorągwie)
 Zawarł wieczysty pokój z Krzyżakami w
Kaliszu 1343 – odzyskał Kujawy i ziemię
dobrzyńską; w rękach Krzyżaków Pomorze
Gdańskie i ziemia chełmińska
 Utracił Śląsk na rzecz Czech
 Przyłączył Ruś Halicko - Włodzimierską
ANDEGAWENOWIE
LUDWIK WĘGIERSKI
(1370 – 1382)
 Syn Karola Roberta Andegaweńskiego i Elżbiety
Łokietkówny
 Nadał szlachcie polskiej pierwszy przywilej
generalny w Koszycach (1374) by uzyskać zgodę na
dziedziczenie tronu polskiego przez córkę

Jadwiga (1384 – 1399)

 Młodsza córka Ludwika
 Koronowana na króla w 1384 r.
JAGIELLONOWIE
WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO
(1386 – 1434)
 Książę litewski, zasiadł na tronie polskim po unii z
Litwą w Krewie – unia personalna
 Mąż Jadwigi
 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim 1409 – 1411
(bitwa pod Grunwaldem 15.07.1410) zakończona I
pokojem toruńskim – odzyskał ziemię dobrzyńską ;
Żmudź ma wrócić do Litwy
 1413 – unia z Litwą w Horodle – potwierdzenie
odrębności Litwy, Witold wielkim księciem, włączenie
50 rodów litewskich do herbów polskich
 1423 – przywilej warcki
 1430-33 – wydał przywileje jedlneńsko – krakowskie
by uzyskać zgodę szlachty na dziedziczenie tronu
przez swoich synów. Szlachta uzyskała nietykalność
osobistą i majątkową
JAGIELLONOWIE
WŁADYSŁAW III
WARNEŃCZYK
(1434 – 1444)
 Król Polski od 1434, król Węgier od 1440
 Zginął w bitwie pod Warną z Turkami w
1444 r.
JAGIELLONOWIE
KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK
(1447 – 1492)
 Wielki książę litewski od 1440, król Polski od 1447
 Nadał bojarom litewskim prawa równe szlachcie
polskiej
 Inkorporował Prusy i Pomorze Gdańskie (6.03.1454) co
doprowadziło do wybuchu wojny trzynastoletniej z
Zakonem Krzyżackim. Pokój zawarto w 1466 (II pokój
toruński) – Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię
chełmińską. Przyłączono do Polski Warmię, Malbork i
Elbląg. (= Prusy Królewskie)
 1454 – nadał szlachcie przywileje cerkwicko –
nieszawskie by uzyskać zgodę na wojnę – król musiał
mieć zgodę sejmików ziemskich na zwoływanie
pospolitego ruszenia i stanowienie nowych praw. Król
opierał swe rządy na średniej szlachcie
JAGIELLONOWIE
JAN I OLBRACHT
(1492 – 1501)
 Syn Kazimierza Jagiellończyka
 Król Polski od 1492 r.
 W 1493 r. zwołano pierwszy polski sejm
dwuizbowy – wykrystalizowała się izba poselska
 1496 – uchwalono II przywilej piotrkowski –
wzmocnienie pozycji ekonom. szlachty
 Na mocy tzw. unii wileńskiej (1499) Polska i
Litwa pozostawały niezależnymi państwami
posiadającymi odrębnych władców,
zobowiązanych jednak do wzajemnej pomocy
przeciwko wrogom zewnętrznym – rozluźnienie
unii polsko - litewskiej
JAGIELLONOWIE
ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK
(1501 – 1505)
 Wielki książę litewski od 1492, król Polski od
1501
 Gdy został wielkim księciem litewskim, Jan
Olbracht został królem polskim – zerwanie unii
polsko – litewskiej
 prowadził wojny z Moskwą W latach 1492-1494
i 1500-1503 – Litwa utraciła tereny na wschód
od środkowego Dniepru
 Za jego panowania uchwalono konstytucję Nihil
novi (1505) – nic nowego o nas bez nas – co
doprowadziło do wykształcenia się ustroju
demokracji szlacheckiej
JAGIELLONOWIE
ZYGMUNT I STARY
(1506 – 1548)
 Najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka
 Od 1506 Wielki książę litewski i król Polski
 Prowadził wojny z Rosją (m.in. 1507-1508, 1512-
1522), które mimo zwycięstwa pod Orszą (1514)
zakończyły się utratą Smoleńska
 1515 r. – zjazd w Wiedniu – rozbicie sojuszu
moskiewsko – krzyżacko – habsburskiego; układy
dynastyczne z Habsburgami
 1519 – 1521 – wojna z Zakonem Krzyżackim
zakończona pokojem krakowskim (1525) –
sekularyzacja Zakonu, powstanie księstwa pruskiego,
które zostało księstwem lennym Królestwa Polskiego
 10.05.1525 – hołd pruski – hołd lenny księcia Prus
Albrechta Hohenzollerna
 1526 – włączył Mazowsze do Polski
 Doprowadził do wybrania swego syna Zygmunta II
Augusta na wielkiego księcia Litwy i króla polskiego,
jeszcze za swojego życia (vivente rege)
 Za jego panowania wybuchł bunt szlachty nazywany
„wojną kokoszą” (1537)
JAGIELLONOWIE
ZYGMUNT II AUGUST
(1548 – 1572)
 Wielki książę litewski od 1522
 Król Polski od 1529 – wybrany vivente rege; przejął
faktyczną władzę po śmierci ojca w 1548
 Układ w Wilnie (1561) z mistrzem Zakonu Kawalerów
Mieczowych Gotthardem Kettlerem – Pd. Inflanty
(Kurlandia i Semigalia) stały się lennem Polski i Litwy
 Wybuchła wojna północna (1563-1570) o pozostałe ziemie
Inflant. Była to część wojny o Dominium Maris Baltici
miedzy Moskwą, Polską, Szwecją i Danią (1558 – 1583).
Ten etap walk zakończył rozejm z Rosją w 1570 r.
 1569 – unia realna z Litwą w Lublinie – powstaje
Rzeczpospolita Obojga Narodów; do Korony przyłączono
Wołyń, Podole i ziemię kijowską
 Zygmunt II August popierał stronnictwo szlacheckie w walce
z magnaterią - ruch egzekucyjny
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
HENRYK WALEZJUSZ
(1573 – 1574)
 Pierwszy król elekcyjny z dynastii
Walezjuszy, brat króla Francji Karola IX,
król Polski od 1573
 Uciekł z kraju w 1574 r. by objąć tron
francuski jako Henryk III
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
STEFAN BATORY
(1576 – 1586)
 Książę Siedmiogrodu, król Polski od 1576 r. Ożenił
się z królową – Anną Jagiellonką
 1577 – spacyfikował zbuntowany Gdańsk za cenę
rezygnacji ze statutów Karnkowskiego
 1578 – 1582 – wojna z Moskwą o Inflanty;
wyprawy połocka, wielkołucka i pskowska
doprowadziły do rozejmu w Jamie Zapolskim
(1582)
 Utworzył piechotę wybraniecką – 1 żołnierz
utrzymywany przez 20 chłopów z dóbr
królewskich
 ustalił podział jazdy na ciężkozbrojną husarię,
chorągwie kozackie i jazdę lekką.
 1579 – założył Akademię Wileńską
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
ZYGMUNT III WAZA
(1587 – 1632)
 Syn króla Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki
 Połączył Rzeczypospolitą i Szwecję unią personalną w
1593 r. Szwedzi zdetronizowali Zygmunta III w 1599
 1606 – 1609 – rokosz sandomierski (Mikołaja
Zebrzydowskiego) – początek oligarchii magnackiej
 1600 – inkorporował Estonię czym doprowadził do
wybuchu wojen ze Szwecją: 1600 – 1611, 1617 – 1622,
1626 – 1629. Skutek – RP utraciła Inflanty
 Za jego panowania magnateria wmieszała się w
wewnętrzne sprawy Rosji – dymitriady 1604 – 1605, 1607
– 1609
 Wypowiedział wojnę Rosji 1609 – 1619 ; zwycięstwo
Żółkiewskiego pod Kłuszynem, zajęcie Kremla, zdobycie
Smoleńska. Skutek – do RP przyłączono ziemię smoleńską,
czernihowską i siewierską
 Wojna z Turcją 1620 – 1621 zakończona pokojem
chocimskim – granicą rzeka Dniestr
 Zwolennik kontrreformacji. W 1596 r. zawarto unię
brzeską – część biskupów prawosławnych uznała
zwierzchność papieża zachowując obrządek prawosławny
– unici.
KRÓLOWIE ELEKCYJNI

WŁADYSŁAW IV WAZA
(1632 – 1648)
 Syn Zygmunta III, wybrany w 1632
 1632 – 1634 – Rosjanie wszczęli wojnę o
Smoleńsk, którą zakończył pokój w Polanowie;
potwierdzał wcześniejsze polskie zdobycze (1619
– Dywilino)
 1635 – zawarł rozejm ze Szwecją w Sztumskiej
Wsi – potwierdzał postanowienia rozejmu w
Mittawie; Inflanty w rękach szwedzkich
 Zmarł gdy szykował się do wojny z Turcją
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
JAN KAZIMIERZ WAZA
(1648 – 1668)
 Młodszy brat Władysława IV; jego panowanie jest okresem
ciągłych wojen
 1648 – 1654 – powstanie kozackie Bohdana
Chmielnickiego; 1654 – ugoda w Perejasławiu – kozacy
uznają zwierzchność cara rosyjskiego
 1654 – 1667 – wojna z Rosją (przerwa w latach 1655 – 60) .
Na mocy rozejmu w Andruszowie (1667) RP traci Ukrainę
na wschód od Dniepru wraz z Kijowem oraz ziemię
smoleńską, czernihowską i siewierską. Ostateczny pokój
podpisano w Moskwie w 1686 r.
 1655 – 1660 – potop szwedzki; pokój w Oliwie – król
rezygnuje s tronu szwedzkiego, potwierdzono przekazanie
Inflant Szwecji
 1657 – traktaty welawsko – bydgoskie – Prusy uzyskują
suwerenność
 1652 – po raz pierwszy zerwano sejm dzięki liberum veto
 Abdykował w 1668
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
MICHAŁ KORYBUT
WIŚNIOWIECKI
(1669 – 1673)
 Syn księcia Jeremiego Wiśniowieckiego
 Za jego panowania w RP ścierały się dwa
stronnictwa – prohabsburskie i
profrancuskie
 1672 – najazd turecki zakończył się
zdobyciem Kamieńca Podolskiego przez
Turków i podpisaniem hańbiącego układu
w Buczaczu – RP traci Podole i Kamieniec
Podolski, musi płacić haracz Turcji
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
JAN III SOBIESKI
(1674 – 1696)
 Wielki wódz polski epoki XVII w. – brał
udział w walkach ze Szwedami, Rosją,
kozakami, tatarami, Turkami. Od 1667
hetman wielki koronny
 Pokonał Turków w drugiej bitwie pod
Chocimiem (1673); Zwycięstwo to wyniosło
go na tron. Na mocy traktatu w Żórawnie
(1676) RP nadal traciła Podole ale nie
musiała płacić haraczu.
 Król od 1674 r.
 Pod naciskiem magnatów zawarł
przymierze zaczepno – odporne z
Habsburgami przeciwko Turcji
 1683 – odsiecz Wiednia
 1686 – zawarł pokój wieczysty z Rosją w
Moskwie
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
AUGUST II MOCNY
(1697 – 1706,
1709 – 1733)
 Elektor saski z dynastii Wettinów
 Wplatał RP w wojnę północną 1700 – 1721
 Abdykował w 1706 i uznał prawa Stanisława
Leszczyńskiego do tronu
 Powrócił do RP w 1709 r. gdy car Piotr I pokonał
króla Szwecji Karola XII
 Spór szlachty z królem – konfederacja tarnogrodzka
(1715) – zakończył się mediacją Piotra I i sejmem
niemym (1717)
 Sejm niemy zatwierdzał umowę miedzy
konfederatami a Augustem II, ograniczył wpływy
króla; pierwsza ingerencja rosyjska w sprawy polskie
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
STANISŁAW LESZCZYŃSKI
(1704 – 1709,
1733 – 1736)
 Otrzymał tron polski, w trakcie wojny północnej,
przy poparciu Szwecji
 1705 zawarł przymierze z królem szwedzkim
zezwalające Karolowi XII na utrzymywanie wojska
w Polsce oraz na werbunek żołnierzy, co
doprowadziło do wybuchu wojny domowej
 Opuścił kraj po powrocie Augusta II w 1709
 Jego córka została żoną króla Francji Ludwika XV
 Wybrany na króla w 1733 r. Na skutek interwencji
wojskowej Rosji i opozycji magnackiej abdykował
w 1736
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
AUGUST III SAS
(1736 – 1763)
 Syn Augusta II z dynastii Wettinów
 zasiadł na tronie przy zbrojnej pomocy Austrii i
Rosji – po rozbiciu wojsk konfederacji
dzikowskiej 1735
 Uznany za króla w 1736
 Oparł swoje panowanie na trwałym sojuszu z
Rosją i na „Familii” – obozie Czartoryskich
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
(1764 – 1795)
 Kandydat „Familii” do tronu polskiego
 Wielki reformator i mecenas sztuki
 1765 – powołał Szkołę Rycerską
 Reformy sejmu konwokacyjnego i króla zaniepokoiły
Rosję, która wywołała sprawę przywrócenia pełnych
praw innowiercom. Podzieliła ona Polaków –
konfederacje przeciwko innowiercom i reformom. Na
sejmie 1767-1768 uchwalono tzw. prawa kardynalne,
których gwarantem została Rosja.
 1768 – 1772 – konfederacja barska zawiązana przeciwko
innowiercom, reformom, królowi i Rosji
 1772 – I rozbiór Polski
 1788-1792 – obrady Sejmu Wielkiego
 3.05.1791 – uchwalenie konstytucji 3 Maja – ustrój
monarchii konstytucyjnej
 1792 – konfederacja targowicka
 1793 – II rozbiór Polski
 1794 – powstanie kościuszkowskie
 1795 – III rozbiór Polski i abdykacja Stanisława Augusta.