Karl Brauers Am Galgensberg 4 A D-3392 Clausthal-Zellerfeid Karl Brauers ~ GRAMMATICA SYNOPTIC DE INTERLINGUA awe Pailiongs Taterlingua Morges-CHtica synoptic Introduction al Grammat de Karl Brauers (Germania) A Introduction a ES periente le dictionario Duden del parolas estranier, on trova in illo le termino "Interlingua" e su derivatos.” Per isto on vide que le interlinguistica deveni de plus in plus un branca recognoscite del linguistica. Post plus que un se. culo de oxperientias realisate per singule personas qui, pub- licava systemas schematic de lingua auxiliar, le quales mone strava sovente tractos de genio, e post le tentativa del Dea tegation de 1907 de solver le problema scientificamente, ma infelicemente applicante le mesme principios schematic erro, nee, le idioma universal ha pervenite a su realisation defin nitive gratias al labores de Lott, Peano, de Wahl e del line guistas de TALA (1924 = 1950) sub le ultime direction de br, Alexander Gode. Il ha obviemente tote un serie de altere colc jaboratores, ma nos limita nos in citar les qui ha fornite un Contribution decisive pro quasi trenchar le nodo gordian del problema interlinguistic, Durante que le schematismo offereva innumerabile solutiones @ grado del gustos de lor autores, eo naturalismo poteva dac solmente un solution lexical homogenee. Solo le grado de nae tupolitate in le desinentias grammatical presentava interpre- fax ones diftetengemn iste puncto, IAUA ha trovate 1e juste medic via basante se sur le principio de sufficientia. Lo co, ea principal esseva alterar nulle parola international, un lingua auxiliar debe incluuer in equal proportiones wren montos latin, germanic e slave, Isto es un illusion, man co base del vocabulario international es mnolens volens’ greco. latin. Nos vide como Esperanto adula 1e populos wereanic 2 slave adoptante p.ex.: “anstatau, Sipo, Bmiri, Suldi, Lipo, haro, fviti, fadeno, varmo, rajto, lasta, Atono, neprets nd impone ad 110s 16 parglns! MivakaMON Gavel, uneyents, acorn foro, labialo, kapilara, eksudi, filamento, Kalorio, juriste, ultimate, petrolo, absolute” quo on obtene’ in interlingua pot medio de un sol radice: "vicario (vice), navigar (nave); one guento (unguer), debiter (deber), 1abial (1abie), capiiiee (capiito), exsudar (sudar), fiiamento (filo),caloria (calor), Jurista (jure), ultimatum (ultime), petroleo (petra), ahacia” te". Le esperantistas ha torto de creder que le scientie ace ceptara lor systema sin previn examine minutdose, Nesae sol terlingua dehera uitimar se nam il esaerea presumptuose asace ror que illo es jam perfecte. Ma contrarimente al altere aye stemas, illo és perfectibile. Le ultimation del idioms sesoca plus tarde le deber de un institution international tal cone un Academia de Interlingua como section el hationes Unies simile al Unesco 0 al Unicef. 1110 veliara al completion cas unitate del lingua. ittne 1g frammatioa standard de Interlingua de Gode « Blair, il ha essite publicate plure altere manuales in linguas nati- shale tz Wilgenhof serdbeva le prime in interlinewa inet Tilo que Sr. Karl Brauers presenta hodie al publice es ne cn fybere particuler,, Iilp\arrere | tj wxeailentel syacheieardcs inoue, * Pons ben in TRVevo Je) levaco=lstizditate deterrence aartojaternafianal, Gillejprovalin (ultra We inevddtelet toes gigi naturalitate © condemna per consequente le schematient® Ad omnes, qui desira approfundar se in le essentia o strane ra de interlingua, nos recommenda calorosemente ie cota ca a raesrucr®-. |Nos isperaiduel Uitolcontminuera ai saueereeraue optime idioma universal natural, André Schila Presidente del Commission Linguistic Co-fundator del UMIIste grammatica in interlingua porseque le scopo de presentar le lingua international in un forma summari e facile a comprender, Interlingua pote esser considerate como le latino inter= national, le latino de hodie, que vive ancora de plus in plus in omne linguas national, Le coherentia con le lati- no es demonstrate per multe derivatos ab le latino. In multe campos le latino classic es abandonate. Hie in- terlingua pote servir como lingua compensatori, per le qual le radices original preciose son ben conservate e cultivate, Iste grammatica vole anque servir iste scopo como manual. Te exprime mi gratitude a Sr, André Schild (Switza) pro omne labores de revision e meliorationes que ille ha assumite, De plus io debe multo a Sr. Dr. llelmut Fy Ruh= rig (Germania) pro varie propositiones e meliorationes. Januarig 1975 K, Brauers Fontes: Interlingua-lnglish Iictionary. A, Gode. Interlingua, a Grammar... A. Gode. Interlingua a vrime Vista, A. Gode. Interlingua Lehrgang in 20 Lekt. A, Schild. Wérterbuch Interlingua-Deutsch. A, Schild. Edition: prof, Ric, Berger, Cli-1110 Morges (Switza) Rev André Schild, Birmannsgasse 1, CH-4055 Basel (Switza) Autor: Karl Brauers, Am Galgensberg 4 A, D=3392 Clausthal-ZellerfeldOa mu 10 inl 12 abella del Introduction ...... Prefacdon se oe cice « Phonetica e orthographia ... Substantivos ...... Articulos e adjectivos pronominal Adjectivos e adverbios derivate Numerales ..., Pronomines .. Prepositiones .... Verbos temporal .. Adverbios original ........ Interjectiones .. Conjunctiones ... Propositiones ... Ia ES oOef sis.1-4-1 te CVimmem oa tM aaerie tacks See Verbos con duo raJicales ontento 28 35 4o 48 51 52 55) 57 63 72Phonetica 1/1 Signos phonetic aa ignos_p! Le pronunciation se indica per signos phonetic, que se trova in parentheses. Le accentuation es marcate per sublineamento. P.ex, theatro (teatro), syllaba (siliba). sig- fran- |ger- |ita- | exemplos nos cese_|mano_| liano | in interlingua vocale: a Pasi) (caet all rasta iesasail (oaen=) Slo Beat) |eele llcsco! | peadtracBinanaisen) ° bref les erba | pendentes(pendentes) i finir [wir | finire| finir (finir © )fo photo |Foto | famoso| photo (foto offrir| offen |offa |offerta (oferta) | a pease lau oh tun (Ea) 6 )lo eux 61 - masseuse (eee *} F ° eeuvre| sfter | - |massour (massr ) F (a ) a a = | éeut (etut) F vocales atone & )| Cindica que = 2 - | syi1aba (si1aba) & )[ (ie syi1aba es) - = = |aere (aére i )| (breve e atone| - = = |amabile (amabiie) % )|(specdalm. in| - 4 = |epistoialepistéia) a le penultima : - - eculo (okiilo) diphthongos at ‘como au in| = Autor | autore| autor (aitor) ai " ai "|paille|Mai aiuta | guai! (giat) ex ei "|veille| - - |onomatopeia (..pefa of " oy “|boy | Roy = |voy (vot) a nasales a fe, co 8 6 6ng es. Finger| angolo| pinger feeveney ike "ne/nk "| = |Aanker |ancora|ancora (ankora an " an "/a'an s > | gourmand (gurman) F In in "|vin - - |satin (satin) F on on "|non = = | jargon (jargon) F ain . datalotean| + |Verdun (verdin) F semivocales | } como y/3/i "|yoga | ja iuta | yugosiavo(iugosiavo) Bem " a "|quartz| Que12e| quanto| quanto (kianto) consonantes g }|" como ¢ injerand |Geid | erande| Leger (1eger} | h " ho" = Hut - herba (herba | 3 3 "|argon|Jargon| = | jargon(jargsn) | vy * aefale| ote | Went [ribo fade, Crt 8 )[eurde como s "|son |#is |suo |su (su) z j[sonor " s rlrose /Rose |rosa rosa (roca) | sh)|ch/sch/sci__"|chat | schin | 1ascia| chic (shik r | (bv), (4), (£),(«), (1), (m),(n),(p),(),(t) | be11adonna(beladona)| como perfumo (perfumo b, 4, f, Kk, 1, m,n, py, r,t |ienut (Knut) er un consonante p.ex, (pen=den- $ se pronuncia un pauco aperte. In eyllabas que se termina tes) etc. le vocales ¢, 0,1/2 Alphabeto w 12 nomine | equalmente dea pronunciation corrects | litteras| aa ‘omo| exempts) ala (a Ma | b be (be fo | c lee (tse)|ante e, 1, -y ts) pace (patae) |(s ) (pase) | | [In altere’casos|(k ) caso (kazo) | | Ja de (de (a), | e je {e ) (vide sub 1/1) |(e ) | f ef (ef je € |ee (ge) Normaimente (g ) | agit (agit) lan 16 surtixos | garage earase} | jose, weiose |, ) pagiose(-ajoze) | wagiar ee in )/'S ) Pagtar (-ajar ) lalicun parolas | | girafa(jirafa) | | h /hasha | In initio e yo ) |herba (herba) jmute| (erba) | (hasha) [inter vocales )! | i | [In altere casos|mute | thema (tema) eae dol (at ) | | ji i(j ) juste (juste) |fg3)} {dju..)! | a (iste) k (ka tes} (x ) i | {2 [ei (e1) | itt ,, | m jem (em 1m j | n jen (en) | I(n | ojo fo ) |(vide sub 1/1) |(o | | | Pp {pe (pe) ; j(p | qu|ku (ku) [Normaimente (ka) quai (kar) | | Le pronomines }| qui (kad I(x 1 (es i | | | quie que que (kue HC )) (ke i= [er (ez) Mr } | (8 jes (es) jInter vocales |(z ) rosa (roza) s )| (rosa) =| [In altere casos|(s ) | san (san) | t |te (te) |Generaimente {(e ) tuba (tuba) -ti- ante voc. | Be vitio (vitsio) 0K visio) j-sti- sti) ustion (ustion} wiu if } (u } | iv [ve (ve) | v | w jduple ve|Sec. le origi-)i(v ) | walzer(vaitser} | ne del parolas)|(i ) | whisky(aiski) ! x ix (iks)|Normaimente (is | texer (tekser) | Optionalmente |(gz) exacte(egzakte) y [ypsiion Ante vocales | (i yogurt (fogurt) | |Cipsiion}in altere casos/(i ) physica(rizika) z zed(zed) zelo (ze10) ((dz)i(dze10) Le pronunciation de parolas estranie non es assimilate in interlingua: nonchalance nénshalans) remane francese, bridge (bridj) anglese, kaiser (ta: rer) german,etc,Bi 1/3 Litteras combinate 1/3 | ronunciation ~ squalmente | como exemplos como'exemplos | ie Normalmente (e ) _ theatro (teatro) ' | In casos special (th) A Mr. Smith A ! ph (f ) photo (foto) ch In parolas de ) | origine grec) (k } chaos (kaos ) | In altere casos (sh chassar (shasar) | | chal (shal) | China (shina) | In casos special (tsh) chee (tshek) (sn)i(shek) | Chile (tshile) \(shile) | ! | | Ante e, i, y (k-ts) ecce (ek-tse) (ks) (ekse) | | Inaltere casos (k ) bucca (buka) | i | | {xe Ante e, i, y pees) excipe(eks-tsipe) (ks) | (eksipe) | In altere’casos (ks-k ) excusa (eks-kuza ante e, 1, (s-ts) scena (s-tsena) (s )i(sena) | In altere casos (sk) scala (skala) | | | och Generaimente (sk) schola (skola) | ss (s ) 1assar (1asar) ' | zz (ts) schizzo (skitso) | ng (ig) tanger (tafiger) | | \ nc Ante e, i, y (n-ts) inciper(intsiper) (s ) (insiper)! |" In altere’casos (nk) banca (banka) \ gn (g-p) agno (ag-no) | Consonantes redupplicate: bb, dd, ff, 11, mm, etc. Ambe consonantes vale como un sol, ma le vocal que precede se pronuncia sovente un pauco plus breve e aperte. P.ex. corriger (koriger), syllaba (silaba).~se_accento graphic te AD Le signos sequente, applicate in iste grammatica non apperti- ne al orthopraphia. istos es: a) Le sublineamento pro indicar le accento tonic. P.ex, scriptura, grammatica, orthographia. b) Le'signo Je atonia pro indicar que le vocal concernente es atone. Tl se tracta del vocale. a,e, i, 3,0 Generalmente istos es marcate, si illos se trova in lo syllaba penultime, pro indicar que 1e penultima es aténe e per isto le accento tonic dehe cader super le antepenultima Per exemplo: atone, calide, oculo, aere On accentua: atone, ide, gculo, aere In altere casos iste signo de atonia servi a marcar diphthongos. P.ex, aiitomobile (automobile), kaiser (kaizer) c) Le tractetto tonic significa le contrario del signo de atonia, Illo indica que le vocal concernente es accen- tuate, si illo appare in le penultima. Il se tracta del vocales longe »*%, i, 0, a, y Per exemplo: discret-, exquisit-, ma: insolit- On accentua: discrete, exquisite, insolite In_parolas estranie le accentos e signos original pote esser negligite, si per isto le pronunciation intendite non se cambia. Peex, défaite ie} defaite (defet) Ma: kiimmel (G) = icfimme1 (kiime1 ) Le parolas que se trova in parentheses in iste grammatica indica le pronunciation per medio del signos phonetic que se trova sub 1/1.1/5 Le accento tonic Ordinarimente on accentiia le penultima, si le vocal del penultima es longe Pex. arena, angina,sirena, insimul, specimen, philosophia, astronomia, analogia, cleptomania gi le vocal del penultima es sequite de plure consonantes P.ex. sagitta, cibolla, lamento, artista, libretto, rebgllos si le parola es bisyllabe ries eeee roses, aula, tamen, novem, super, inter, intra, aigon, neon, minus, mie, tue, sue Le suffixes sequente ha le accento sur le penultima (cfr. 14) ada, -age (-aje), -ana, mari, -ata, -ato, -ate seria, ~ero, -25¢, ~Sto, Tic’ (psex. pacific), iero, Tina, -ita, -ite, ~itis, ve, -ori, -se, ~98i8, Terice, -iforme, -icorne, ; -ilingua xceptionalmente le accento cade sur le ultima,si per le felision del -e final le parola se termina in -1, =m) =r exe Forma original: speciale, servile, latiné, natione, rare In interlingaa: special, servil, latin, nation, rar On accentua tamen le ante: enultima, si le vocal del penultima es un vocal atone (4, « hoo ewe Srexn calice, caméra, capite, calide, epistéla, syiidba, seléri, familia, patria, patrias, helfum, etiam, etc. specialmente le parolas se terminante in =les Poex. ridicule, facile, ordine, nomine, latere, Le suffixos sequente ba le accento sur le antepenultina -antia, -entia, -ign'ia, -ica, -ico, (p.ex. pacifico) THie, Lido, ~dla, ic, -issim- (p.ex. pessime), Tesin- (p.cxs vintesine), -itér- (p.ex. conitéros) “Ya (peex. Italia, Francfa etc.) Multe parolas composite ha le accento tonic sur le ante- penultima (vide sub 13/4 e 13/5). geno, -grépho, -1ftro, -16g0, mane, -mino, —métros i8gno, -phile, -phdbo, -phéno, -ipéde, -pédo, -scgpio, “tdmo, -téne, etc. P.ex. astronémo, kilométro, microscopic, autgmato, etc. e formas de conjugation ha lor proprie accentuation (v. 8/3). Parcles eatranie conserva lor accentuation original. Le _amportantia del _regulas de accentuation on non debe exege- te-i"Biiosstro e.g. remana international, etiam si on lo pro— rarsia occasionaimente (kilometro) como on lo accentiia in Francia, Germania, e altere paises.1/6 Orthographi. 1/6 Ma just On scribe per majusculasfle initieales del nomines, ma non lor derivationes. P.ex. In Francia le franceses parla francese. Le ver stilo shakespearéan se trova solmente in Shake- i spear Re numeralcs in le denomination del rognantes vide sub 5/5 Pex. Henrico-Quatro, Ludovico Dece-Quatro Nomines de festas, designationes de movimentos, eras, doctri- nas, etc. se scribe per majusciilas o minusciilas secundo le opinion intendite. P.ex, Le romanticismo de Hollywood es sovente insipide. Le philosophia del Romanticismo cerca le reunion de scientia e religion, ronomines etiam los de cortesia se scribe per minusciilos. Y.ex. Gratias pro vostre littéra que io ... Punctuation fe 3 Le signos principal son: Puncto, virgiila, puncto e virgula puncto de interrogation, puncto de exclamation, duo puncto In enumerationes de plus que duo membros in interlingiia le uso del g e o ante le ultime membro non elimina le virgila. P.ex, Le asino e le can, Le asino, le can, e le catto. Le Statos Unite, Anglaterra’e su imperio, e Russia P tres grande potentias. ropositiones intercalate e relative e conjunctional es in- cludite in virgulas excepte si le senso intendite non admit- te le separation per virgulas. P.ex. Le homine, qui se considera como le corona del creation, pare plus tosto facite de metallo blanc que de atiro. Ma: Le homine (= iste homine) que vos vide es mi patre, Division de syllabas Le parolas se divide in syilabas como on parla. Ordinarimente le consonantes simple se uni al syllaba sequente, P.ex. vo-ca-bu-los, di-vi-si-on; ad-orar, dis-a-quar Duo consonantes se separa excepte sp e st que se uni ordina- rimentqal syllaba sequente, iy P.ex, ex-cep-te, sem-per, con-so-nan-tes; a-spi-rar Quando le consonantes son plus que duo le prime se uni al syllaba antecedente le altéres al sequente, P.ex. in-trar, com-pli-ca-ti-on Jas _obligatori non exist1/7 Orthographia collateral s 1/7 In interlingua on distinge duo orthographias: 1) Le orthographia historic o ethymologic que es le orthographia official, del qual on ha facite uso in le grammatica presente, 2) Le orthographia simplificate 0 popular qué admitte le simplificationes sequente: te: ecclesia = eclesia adducer = aducer a) ss P.ex. cassa = cassa b) ce ante e, i Pex, accento = accento ¢) Congonantes duple post vocales accentuate P.ex. curre, vacca, anno, atacco Le orthographia se conserva etiam in le derivatos etc. de iste parolas. P.ex, currer, vaccinar, annales, ataccate ox ph _——p.ex. elephante elefante th 0" theatre = teatro ) in parolas d rh rhetoric = retorie ) origin grec C y "phy thmo ritmo ¥. avantage avantaje gi (j) " avantagiose = avantajose ch 5 chloric cloric ch (k) ante e, 4 = ch p.ex, ricchesea = richessa Y como semivocal p.ex, yak = yak " i Suffixos s) -nne, -lle, -rre = -n, .-0 P.ex. perenne, melle, ille, bizarre = peren, mel, il, ’ bizar Il non es permittite miscer ambe orthographias,2 Substantivos 2/1 Le origine dei substantivos international an Le major parte del substantivos es de origine latin, Tilos deriva de un ablativo latin simplificate e se termina per le vocales Pare enc © per le consonantes -1, -n, -r In le ultime caso le -e final ha essite elidite. Per isto le accento tonic cade nunc super le ultime syllaba (vide sub 1/5 re accentuation del ultima), Multe terminos moderne tamen es de origine grecolatin, Tllos se termina sovente per -is, -on, -um, etc. Exemplos subs tantivos _interiingua : elination|nominativo| ablative | substantivo| desinentia a vite vita vita -a a fille fila filia =a filius filio filio -° liber | libro libro | oO |venenum | veneno veneno | as nomen | nomine nomine | -e latus | tatere latere | es aestas aestate | estate | as turris turri turre er animal animali | animal a nat{o natione nation -n dolor | dolore dolor =r manus manu | mano -o fructus | fructu | fructo -o ritus ritu | rito -° eee as Le | kel fur kgitum um hepatitis | hepatitis tis ete. I ete. | Ille substantivos que deriva del declination (u) lassa sovente reviver le -u- radical in lor derivatos. P.ex, mano - manual mat muro = mural fructo - fructuose musco = muscose rito | - ritual amico ~ amical Confronta etiam le suffixos pro supinos sub 14/9 P.ex. senso - sensual, respecto - respectuose, etc &. 2/2 Le genere del substantivos In interlingua vale le genere natural, Subs tantivos secu 'K 2s eit RCH SS Saeee eee eel masculin si illos| feminin si illos | neutre si illos | representa representa: | —_representat })personas masculin|1)personas feminin |1)pers.masc, o fem. | jo-ebviemente — | ebviemente | obviemente | a) exprimité a) exprimite | 3] ats “b) ‘non exprimite b) non exprimite b) non’ éxprimite 2)animales masculin 2)animales feminin ee in general a) mee 3) ee |3) ni personas ! | ni animales Exemplos patre, filo 1a) matre, filia | 1a) anes \1b) infante, baby |1b) infante, baby ib) infante, baby 2) taro, bove |2) vacca 2) taiire, bove, vacca) 2 -e- \ mae 3) libro, cosa, dolor) Multe substantivos, que representa personas o animales, ha pro le masculino e feminino le mesme radical e se differe solmen- te per le desinentia. Gesinontia exemplos pro le formas : “mase. fem. masculin feminin -o ) =a jamico, filio, puéro |amica, filia, puera: asino, capro, porto jasina, capra, porca -e -a (nepote, juvéne nepota, juvéna -e -essa|conte, prestre, duce| contessa,prestressa,duchessa ltigre,; leone, Vulpe |tigressa,leonessa,vulpessa | | -a |-essa poeta, inca poetessa, inchessa Omne substantivos masculin terminante se in -o ha le forma feminin semper in -a Substantivos, que non Lassa recognoscer le genere natural es precedite de substantivos como! masculo, femina etc. = ee i |P.ex. pica jmasculo pica femina pica | pico "pico "pico i gnu ea gent oo. gnu i ‘Altere exemplos on trova sub 14/1.- 14/9.del_substantiv: 10 Le plural se forma per adder un -s si illos se termina per vocales -es si illos se termina per consonantes | filie - filfas | fi1f0 - filios | nomine - alibi - alibis zulu - zulus | gnu - | animal - animales nation - aoe ae dolor - dolores album - albumes |neon - Le substantivos terminante se in -c intercala un conservar le pronunciation del Psex.| roe (rok) Substantivos invariabi1. b =e. cone” (i) roches (rokes) a) Le substantivos grecolatin in -is Le substantivos composite terminante se in -s nomines genus iones neones -h- pro Si on vole distinguer ambe numeros, on poterea usar in iste caso le plural del articilo = P.ex. | ogsis hepatitis paracolpos rumpenuces P.ex.) le masciilo pica mi amico cantator mi amica cantatrice 8 accepta etiam le Appositiones tamen, que ha ur accepta 1e forma plural,apecialmente, si il se tracta de nomines proprie. P.ex. | foresta virgine | apparato generator contator Geiger motor Diesel ErerNt ee ene lied ties | eeceeees anglese) american german) italian) neolatin) italian) estranie conserva lor les. (1es) oasis les) hepatitis les) paracolpos les) rumpenuces forma plural, le masciilos picas mi amicos cantatores mi amicas cantatrices character adjective non forestas virgine apparatos generator contatores Geiger motores Diesel radios Réntgen plural original. tests dollars lieder lire protozoa Abruzzi1 como attributos construction identificative que domo? genitivo qualitative qual homine? genitivo uantitative quanto (de) caffe? de attributive qual coclear? a) material | de b) destination | de oe ie | o ele ; iva as 4) equipamento a tM 2 | | | | sine ulle apposition vide sub 2/3) preposition exemplos le domo del vicino le porta del domo le festas del anno prepositional/le femina con le blusa rubie le musca super le muro le prime strata al dextra un homine de 40 annos le virtute del continentia prepositionai|un fomina con captiios brun 10tassas de caffe un bottilia de bira un coclearata de lacte un million de soldatos lun coclear de argento | jun homine de palea eculos de vitro \ camera de banio i coclear de caffe | campo de aviation freno de mano | freno de aere comprimite | palatio de justitia \ machina de scriber i machina de suer | | | camera a dormir Senerk 2 dekpier male a’mangier sala a attender pettilia anyino | vitro a bira | one aan | un tractor a erucas un urceo a duo ansas Ciceron, orator roman, ... mi amico cantator tres masculos picas le motor Diesel Sr, Smith filio12 rticulos e adjectivos pronominal 3/1 Concordantia e position 3h Le articulos e adjectivos pronominal son invariabile. Lor po- sition es ordinarimente ante le substantivo a que illos per- tine Pyex, le patre, le matre, le rosa, le patres, ete. iste patre, iste matre, iste rosa, iste patres. " paampiias + +8 : | articulos e 1_watiaabiyosszans exemplos articulo | ‘definite |1e le patre etc.vide in supra lo (Ampers.) le bonos face semper 1o bon [indefinite un (sing.) un homine desira parlar te »vino,piras,libros lexpr.partitive (sin articulo)| pane,aqu ladjectivos \demonstrative iste iste homine, iste libros (vide sub 6/2) ille alle homine, ille libros tal tal color, tal colores |re1ative (6/3) qual ille fuma opium,qual vitio.. Anterrogative | que que fenestra es aperte? (vide sub 6/4) qua qual color ha tu guantos? “indefinite cata (sing.) cata die era belle | (wide sub 6/5) | omne omne infante, omne matres 8 |plure (plur,) nos ha plure’domos tote le tote le domo, tote le domes | nulle nulle rosa(a} sin spinas " ulle (in s.neg.)/ si tu habeva ulle respecto.. " quecunque quecunque fenestra... " qualcunque qualcunque rosas i juantitative quante quante aqua? quante pomos? | (ride cub 6/6) |tante tante aqua; tante pomos | " | multe multe aqua, multe pomos _ |pauc; poc pauc pecunia, pauc libros nimie nimie sal, nimie debitos | " (bastante bastante arbores | " |quot = quante(pl.) quot piras?= quante piras? i possessive mi, tu, su, (vide sub 6/7) /nostre,vostre,lor mi patre, su sorores, etc. numeres cardi~ jun (sing.) un centimetro nal v.sub 5/1)|/duo, tres etc. deco regulas |ambe ambe infantes Nomines de continentes, terras © urbes, nomines proprie, nomines de festas, menses, e dies del septimana se usa ge- neralmente sin articulo, si illos non son definite ultra, P.ex, Asia es grande. Francia es libere, iowa es belle. Paulo es grande, Senior Dupont ... etc. Ma: Le Francia de hodie. Le belle Koma.1 clination 3 Le declination es prepositional, Le preposition dative = a; a+ile = al Le preposition genitive de; de + le = del On distingue le casos sequente: nominativo accusativo nominative dativo = at " genitivo de + * Exemplos can con un _adjectivo sos + plural nom, le matres| acc. lew il dat. gen. nom. ace dat gen. nom, ace dat gen. al del f Ide rosas acc. dat. gen. nom, ace dat gen. nom. ace. dat. lgen. Substantivos e substantivationes, le plural, exceptionalmente pote prender le forma plural del P.ex. vinos “Libros a de" ca) aed a ac Le articulo definite lo e. articulo definite = les. nom, le quatro (numer: gen. del quatro Le pronomines personal (6/1) e le pronomines relative ee | ele ur: bon matre le bon matres dewht " Freer ” del" . 1 le 1 belle rosal belle rosas « e « | ee 7 bon vino bon vinos nena gyn pemeny iste uva sic! iste uvas sic eles | paaene ales aie em a 4 face 6 3/1). Jassa recognoscer s impersonal (vide sut que non 0) = les quatro - de les quatro (personas ) (6/3) devia in alicun punctos de iste schema de declination. Re concordantia e position del adjectives vide sub 4/3.14 4 Adjectives 4/1 Desinentia del adjectivos In interlingua le adjectivos generalmente se termina in origine del adjectivos) (confronta 4/2 Prex, nove, longe, belle, grande, ha_elidit. °: a) Le adjectivos que se termina in As -e. libere, facile, etc. -c. P.ex, grece deveni. grec raiice E rauc historice " historic geologice " geologic Ma: audace, contumace, efficace, loquace, ete. ») Le adjectivos que se termina in -1, -n, -r, ma solmente illos, tima. Post le elision del que habeva le accento =e final iste adjectivos se juper le penul- accentua super le ultime syllaba, deveni. P.ex, infantile pedale canine germane impure familiare . Le adjectivos que se termina in infantil pedal canin german impur familiar wle, -ne, -re e que ha je accento super le antepenultima remane invariabile. P.ex, facile difficile - gemine libére Le adjectivos con le suffixos Peex. ordinarfe deveni legendarfe " obligatorie . executorie " Le adjectivo varie non elide su in iste caso non es suffixo sed Il existe solmente pauc adjectivos facile difficile eemine libére varie -ori, ordinari legendari obligatori executori -e final proque -ari= appertine al radical, que ha altére desinentias. Illos appertine generalmente al categoria del parolas estra. nie. Per exemplo: bla (G), hindu, israelit idista, etc.15 rigine del adjectivos international 4/2 Le major parte del adjectivos es de origins latin. Illos de- viva de un ablativo latin simplificate. Exemplos | adjective latin adjectivo in | eee |_int decli-. nominativo ablativo invari-|vide |nation mej fe] mi [m.[f.[n.| abile |sub | | abite E | Salo) fnov- -us -a-um nov— nove wy | | (a/o) |long- “us -a [um |1ong- tonge | "| a/o) |libér- | = =a |-um|1iber libére |" st facil- -is |-is -e facil- facile | = 41) |prev- \brev- breve | | | \(cons.)|vetus - | - = \vetér- '-0|-e|-e/vetere | | cons:)|eiemens - |- - lclement- -i|-4/-i|clemente| " | { { } | | (a/o) |graec- -um graec- -0 -a -o| grec Afva | (a/o) |rauc- sum rauc- 0 |-a -0| rauc | om a | | (cons. ) | avidax - audac- -i/-i -ilaudace | " " “gies ee -e infantil--i|-4 -i|infantii|4/1 | i) |pedai- =is eo, Ipedal=, | =3. \-4 =i] pedal ofo) |canan= us La Peeteanin tee eM gett nthe dmtr | a3 . german- us j-a -um!german-. 0 |-a, -0/ german (a/o) |impur- us |-a j-um/impur- -0 -a -o A ries famildar-cis [is j-e {familiar | a/o) |ordinari--us -a !-um ordinari. sanitari--us -a sanitart auditori| illusori| | a/o) |auditori--us -a illusori--us -a Substantivos que deriva de adjectivos del declination a/o latin lassa reviver le -a e ~o. P.ex, adjective substantive Cees grec le greco, le greca | nove le nova ordinari le ordinario a8 Substantivos que deriva de adjectivos de altere declinatione latin non se differe del forma adjective in interlingua. Peex. | pedal le pedal submersibile le submersibile16 4/3 Concordantia e position d tive _Le_adjectivo qualificative es invariable Exemplos le bon patre le bon matre 1e bon infante le bon patres le bon matres le bon infantes le patre es bon le matre es bon le infante es bon le patres son bon le matres son bon le infantes son bon Le position del_edjec e_| io: es post o ante le substantive a que illo appertine. Normalmente le adjectivos seque le substantivo specialmente si illos son longe, P.ex. Le lingua international e le lingua national. Su integre vita esseva ric in viages longe e breve. Adjectivos breve como: bon, alte, parve, grande, belle, breve, longe, etc. a causa del rhythmo o del’ preferentia personal pote preceder le substantivo. P.ex, Isto es un bon successo, Un longe via, alte arbores, belle flores, etc. Adjectives que precede le substantivo forma con su substan- tivo plus o minus un sol concepto, P.ex, Nostre bon parentes Le parentes bon - le parentes mal.17 ubstantivation del adjectivos u/s Le adjectivo substantivate se refere a un substantivo de un proposition precedente o al minus on suppone que le auditor © lector sape a qual genere de substantivos illo se refere. Adjectivos substantivate ha como le substantivos un forma plural (vide sub 2/3 plural del substantivos). Theoreticamente omne adjective pote esser substantivate. Exempl Le puero ha un conilio e duo conilias, Le mascule pare assa- tis grande pro esser mangiate. Le puero ha quatro conilios, duo mascules e duo feminines. Qual pomos vole tu, le pusilles o le grosses? Ni le unes ni le alteres io desira le matures. A causa de su eterne mal humor nos le appella "le acre", A causa de lor eterne mal humor nos les appella "le acres", On debe distinguer adjectivo subs tantivo substantivate independente a/o|mascule|1e mascule, le mascules |1e masculo, le masculos a/o|feminin|le feminin, le feminines! le femina, le feminas | | | a/o|german |1e german,’ 16 germanes | 16 germano, ie germanos j= le germana, le germanas| leons.jpedal |le pedal, le pedales |1e pedal, le pedales duo mascules duo feminines duo que son mascule duo que son feminin duo masculos duo que son masculos duo que son feminas Le formas plus o minus independente in -a e -o son substantivos respectivemente substantivationes de adjectivos que appertine al declination a/o latin. Como le adjectivos etiam le formas adjective del parolas se- quente pote esser substantivate: a) Pronomines adjective (vide sub 3/1 e 6/2 - 6/7). b) Participios (vide sub 8/7) c) Numerales adjective (vide sub 5/1 - 5/6). iy18 4/ia Adjectivos que non appertine al deel, a/o latin _4/ha ea Tstos son mmne adjectivos que se termina in: ee), = Rout pobierae ranicnss un apeceresee i 1, -ile, -tor, -Jor, -nte, -oide, -plice, P. ex, natural, exemplar, amabile, capace, feroce, japonese immense, futil, facile, melior, pejor, eminente, ne- eroide, duplice, hindu, blau. Le adjectivos sequente minor veté macroscéle agreste molle vnorme multicaule alacre necesse equilibre mydpe breve eae exeangue participe celébre par | illustre Low - celére plure imbecille celibe prode immun | earibe cruel pubérs \esoiincn ethispe fidel qual impun ligure folle quite indemno macodone forte solemne | rte mongol ae suave eee erave tal inépe juvéne tende | insigne saxéne leve triste |eingomne: turcoman medidere ubére | semi-somne | memére verc | isoscéle | | Certe adjectivos Werivate de] substantivos sequente: substantivos exenplos ‘anno bionne, trienne, perenne capite bicinite, precipite Sn color incolor, tricolor, multicolor corde concorde, discorie corno bicornc, ‘unicorne cuspide bicusnide, multicuspide rin affin, confin flor uniflor, multifior forma uniforme, multiforme Lina bilingue, crassilingue remo birene, trireme Substantivos resp, substantivationes de omne iste non se termina in -a, Confronta 4/2: Origine Wel adjec- tivos international. P.ex. le peal, le juvenes, le myapes, 1 uniforme, ete.4/5 De omne adjectives on pote formar adverbios per medio del desinentia -mente post un -c final -amente Exemplos+ adjective adverbio adjective - adverbio ss facile - facilemente gentil - gentilmente | vorace - yoracemente | regular - regularmente pacific - pacificamente | franc - francamente | |ric +) = riccamente | +) Le radice del adjective "ric" es Si plure adverbios se seque, solmente le ultime ha le @esinentia -mente. P.ex, clar- e francamente, precise- e concisemente | Adjectivos del gruppo _a/o ha le possibilitate de formar | un secunde derivato in -o. P.ex. certo, claro, exacto, etc. Iste adverbios se usa tamen solmente in propositiones elliptic (exclamationes etc.). P.ex. Claro, nos videra. A vices on non transforma le adjective in un adverbio, P.ex. Le rivo curre murmurance per le foreste. Le sol brilla clar e velle. Post le tertie cocktail ille vide duple. Il debe esser possibile exprimer illo plus breve. Juxta le formas reguiar il existe in ultra alicun formas irregular. Istos son djectivo: bon Adverbio: ben mal mal multe mul to pauc, poc pauco forte forte longe longe20 4/6 Comparation del adjectivos ¢ adverbios 4/6 rp al grados aration: a) positivo p.ex. ric mi domo es belle >) comparativo " plus ric tu domo es plus belle c) superlativo " le plus ric su domo es le plus belle On distinguet particulas de comparation comparativo de superioritate| plus = que (o: plus - quam “ " inferioritate|minus = que (o: minus - quam 2 " inferioritate | le minus de; le minus - inter| P.ex, Tu es plus grande que ille. Ile es minus grande que tu. Tu es tanto grande como 1o. Paulo es le plus intelligente de nos (o: inter nos). Iste expression es le minus belle inter omnes. Altere adve °: de_comparation: multo, pauco, quanto, si (= tanto), toto, nimis, troppo, satis, multo plus, multo minus, multo nimis, quanto plus — tanto plus, quanto minus - tanto minus, extrememente, ex= traordinarimente, totalmente, completemente, etc. P.ex. multo belle, pauco belle, toto belle nimis belle, satis belle, multo plus belle, quanto plus belle tan- to plus orgoliose, si belle como illa, etc. pauco gentilmente, multo riccamente, etc. Superlativo absolute Desinentia pro adjectivos: -issime, pro adverbfos : ~issimemente 0 sxenplos | _ superlative absolute 7 | adjectivo adverbios facil/e|facilissime | facilissimemente faciliss{mo clar/ jclarissime | clariseimemente clarissimo | +)erane/ |tranchissime | franchissimemente franchissino [eelede/ sicchissime | sicchissimemente sicchiss{mo +) Adjectivos que se termina in -c ante -e,-i intercala un -h- pro conservar le pronunciation del -c como (k). ++) Le radical de sic es sicc- (confronta rie sub 4/5).Alfcun adjectivos e adverbio 21 ormas secundari de comparation regular etYam formas irregular. Ad jectivos 4 sha juxta lor formas comparative positivo comparativo| superlativo | superlativo | L_ relative absolute reg. bon jplus bon | 1e plus bon | bonissime irreg. - melior le melior | optime | | reg. mal plus mal jie plus mal | malissime irreg. - pejor le pejor | pessime major le major plus grande|le plus grande) grandissime maxime plus parve le plus parve minor |1e minor ie 5 multissime +)plus (de)|+)1e pius (ae) - Ire pauchissine +)minus(de)/+)1e minus (ae) 2 reg, ben plus ben le plus ben benissimemente \ benissimo irreg. - | melio le melio optimemente | optimo ree. mal [plus mal | 1e plus mal | malissimemente | |malissimo irreg. - pejo le pejo pessimemente | pessimo reg. multo is s | mal tissimemonte | |multissimo irreg. = (plus le plus = | reg. pauco, | - i | pauchissimemente (poco i pauchissimo irreg, - minus de minus = +) Iste formas non son adjective sed adverbial, ma on los pote considerar quasi como adjectivos. P.ex. multe flores, plus (de) flores, le plus (de) flores Nulle adverbio irregular exclude le possibilitate de formar synonymos regular.5/1_Wumeros cardinal fa unitates decenas centenas | milliones (10°) 0 zero 1 oun 10 dece(m) | 100 cento un million 2 duo 20 vinti 200 duo centos|duo milliones 3 tres 30 «trenta 300 tres centos|tres milliones 4 quatro | 40 quaranta|___ete, 5 cingue 50 cinquanta| __ milles \6 sex 60 sexanta 1000 mille |7 septe | 70 septanta |2000 duo mities| duo miliierdes 8 ecto 80 octanta 3000 tres milles|tres milliardos | 9 novem 90 novanta etc, etc. un billion, un trillion, un quatrillion, un quintillion, un billiardo,un trilliardo,un quatrilliardo,un quintilliardo, etc. 12 = dece-duo, 25 = vinti-cinque, etc. Cento _e_mille prende un -s in le plural. P.ex, 100 aves = cento aves; 200 aves 101 aves = cento un aves; 2000 aves duo centos aves duo milles aves Le_milliones, milliardos, trilli, ete. son substantivos de quantitate e son sequite del preposition "de Peex. un billion de dollars, tres milliardos de dollars. Ma: un million duo centos dollars, “SB vinti milliardos dece dollars. 10 987 654 321 dollars = dece milliardos novem centos octanta-septe milliones sex centos cinquanta-quatro milles tres centos vinti-un dollars, ‘oncernente le forma il non existe ulle differentia inter numeros cardinal usate como adjectivos o pronomines. Un sol exception face "un" cuje formas pronominal coincide con los del articulo indefinite (confronta 6/5). P.ex, Mi amico ha plure amicos; io ha solmente un (amico) o io ha solmente uno. Mi amica ha plure amicas; io ha solmente un (amica) o io ha solmente una Mi amico ha plure libros; io ha solmente un, Le mille-pedes ha perdite quatro centos novanta-novem pedes; illo totevia ha cinque centos un. In bon tempores ille emplea plus que cento filanderas in su filanda; nune ille ha travalio pro exactemente quaranta-una,23 te ime = le prime septime le 2nde = le secunde|le 5te = le quinte|le ave octave le 3tie = le tertie |1e 6te = le sexte |le 9ne none |e 10me decime Tote le altére ordinales simple deriva del cardinales corre- spondente per medio del suffixo -esime. P,ex, le 20me = le vintesime le 100me = le centesime le 30me = le trentesime le 1000me millesime le 4ome = le quarantesime le 10° me millionesime In numerales composite solmente le ultime cifra prende le forma ordinal le 11me = 1e dece=prime le 105te = le cento-quinte le 99ne = le novanta-none le 300me = le tres centesime le 5477me = le cinque milles quatro centos septanta-septime Ondinslenicantateusve ene) lentin le ultime le penultime le antepenultime le quarte-ultim: le quinte-ultim apace fet etmek terneets cea (eney) tegen le quintultime; le quinte ab (ante) le fin etc. wumeros_ordinal son adjectives del_gruppo_a/o (cfr.4/2). P.ex, Le quantesime essayo es isto? Isto es le prime essayo. Le quantesime vice? Le quantesime mense? Le decime arbére, Le duo centos cinquantesime anniver- § sario, Iste tertie cocktail ... Mi decime essayo ... sbstantivationes (cfr. 4/4) Pyex, Mi amico habeva plure amicos; le prime (amico) esseva bon le ultime esseva infidel Mi amico habeva plure amicas; ‘ le prime ( amica) esseva bon = le prima esseva bon. Isto es mi tertie (cocktail); illo suffice. le primo esseva bon. le ultimo esseva infidel Adverbios numeral (cfr.4/5) Le adverbios numeral se termina in -emente On pote etiam servir se del desinentia -o P.ex. Post toto ille es primemente mi fratre e secundemente mi adversario politic. Ecce tres possibilitates: Primo,mi opiniones son absurde; secundo, mi opinion es correcte ma impractic; e tertio, mi opinion es tanto correcte como practic. Abbreviationes: mo, 2ndo, 3tio, ito, etc.24 3_Fractiones (quante quantesimos?) 5/3 Le denominator prende le forma plural, si le numerator surpassa le un, Le numeros fractionari deriva del numeros ordinal. (vide sub 5/2, de mesmo sub 5/6 formas collateral del numeros ordinal resp, fractionari), 1/1 un toto 1/2 un medietate un medie parte 1/3 un tertio un tertie parte 2/3 duo tertios duo tertie partes 1/é un quarto un quarte parte 3/4 tres quartos tres quarte partes 1/10 un decimo un deeime parte 5/11 cinque dece-primos cinque dece-prime partes 1/20 un vintesino un vintesime parte 10/21 dece vinti-prinos dece vinti-prime partes 11/22 dece-un vinti-seeundos deco-un vinti-secunde partes ete. etc. Psex. Un medie hora e un quarto de hora es tres quartos de hora. Duo medic horas es un hora, Ille restava un medie hora, Un pane tres quartos 0 une tres quartos de pan. Duo horas © medic ® duo ¢ nadie horas, quatro operationes fundamental del arithmetica son: Addition 1h 4 3,4 = 17,4 dece-quatro plus tres coma quatro es dece-septe comma-quatro 23/4 + 3/8 = 3 1/8 duo © tres quartos plus tres octavos es tres ¢ un octavo Subtraction 20 - 102 = -82 vinti minus cento. minus octanta-duo tuo es Multiplication 26° < = WM2 vinti-sex vices dece-septe os quatro centos quaranta-duo Division 100: 3 = 33,33 cento dividite per tres es trenta-tres conma tres, tres Le verbos correspondente son: additionar, subtraher, multiplicar, @ divider. Pro additionar p.e sua /hA 41 978 ont debe izbaucer 1d dendai = natores al mesne « nominator commun, On dice: 21,5" = vinti-un conma.cinquc al quadrato 101? V6 u dece al dece-secunde potentia le radice quadrate de dece=-sex.25 5/4 _Numeros collective e multip!icative 5/4 s_collect: Nur Illos son substantivos de quantitate, deriva del numeros car- dinal, e ha generalmente le desinentia ona. Un septena, un octena, un novena (Ececl.), un decena, un vinte- na, un trentena, un quarantena, un cinguantena, . Isto significa: Un quantitate,gruppo, etc. de circa ... homines, objectos etc, P.ex. Un vintena de libros, un centena de soldatos, duo milles de cigarettas, un million de participantes. Tlles arrivava in centenas, Illos se vende in decenas. Un dozena = 12 P.ex, Tres dozenas de ovos = 36 ovos. Le numeros inferior ordinarimente non es usabile. P.ex, Illes marchava (-sh-) duo a duo; in gruppos de quatro homines; etc. Numeros_multiplicative adjectives substantivos adverbios verbos i simpllic)e simpl(ic)emente simplificar dup1 (ic)e le duplo dupl(ic)emente |dupl(ic)ar tripl(ic)e le triple | tripl(ic)emente | tripl(ic)ar quadriiple le quadripio | quacruplemente !quadrup!(ic)ar quintuple Je quintuplo quintuplemente |quintup1(ic)ar sextiiple Je sextiplo | sextuplemente sextupl(ic)ar | septiiple le septiplo | septuplemente j{septupi(ic)ar | octuple le octuplo | octuplemente joceunet eae | monipie le nontiplo |nonuplemente jnonupi(ic)ar | deciple le deciplo iecuplemente decupl(ic)ar | centuple le centupio | centuplemente |centupl(ic)ar | | multipl(ic)e le multiplo | multiplicar P.ex, Novem es le triplo de tres. Le copias debe esser sextuple. Le multiplicativos de 11 usque 99 non debe exprimite per le suffixo -tiple. On se servi del circumscription sequente. P.ex. Quante vices tanto? lle gania dece=un vices tanto como tu. Ille ha tres vices tanto de libros como tu. Novem es tres vices tanto como tres, Quante vices multiplicar? Cinquanta vices multiplicar su capital. Le copias debe esser multiplicate 20 vices.26 Se Zs | ey 5/5 Uso del _numerales wi Indication del_hora. Que hora es? Qual hora es il? Un horas novem (horas) e dece-cingu dece (horas) e un quarte; tres horas e vinti minutas; sex horas e medie; quatro (horas) minus dece (minutas); un hora minus un quarte, A que hora? A septe (horas) minus cinque (minutas). Se usa le forma adjective del numeros fractionari, proque le parola "parte" es subintendite, Indication del _etate. Que etate ha tu? Qual etate ha tu? Quante annos ha tu? Io ha vinti annos; dece annos e medie o dece e medie annos; dece annos e tres quartos. Como _se_indica le jorno del mense. Que die del mense ha nos hodie? On applica le numero ordinal solmente pro le prime jorno del mense. In altere casos on se servi del numeros cardinal, Le prime de martio le duo de martio le tres de martio etc, le vinti-octo de junio; le tres de julio, numerales_in le denomination del _regnantes etc Se usa le numeros ordinal pre le primos, in le altere casos on se servi del numeros cara .al. Napoleon Primos Catharina Prima; Ma: Henrico Quatro; Ludovico Dece-Quatro, Primo, Prima, e le cardinales se scribe in iste caso per majusculas. . On usa le ordinales ponite ante o post le substantivo, le cardinales post le substantivo. 1_paginas, capitulos, etc. P.ex. Tertie capitulo, capitulo tertie, capitulo tres. Pagina vintesime, vintesime pagina, pagina vinti. Paragrapho quatro, etc,5/6 Formas collateral del numerales Inter le formas collateral on trova generalmente duo species 27 que perseque le fines sequente: a) Le simplicitate que es characteristic pro le linguas moderne, ma illo effectua nove differentias inter le bitLetorlginelitate que conserva le radices original commun a multe linguas, etiam in lor derivationes, ma pro iste thesauro preciose on debe sacrificar le simplicitate. formas ordinari formas collateral inguas. i oderne 7 ortginal—| numeros cardinal | | a dece-un - undéce 12 dece-duo 3 duodéce 13. dece-tres - | tredece 14 dece-quatro z | quattuordéce 15 dece-quinte - quindece 16 — dece~sex - | sedéce 17 dece-septe 2 septendéce 18 dece-octo - octodece ae, dece-novem - novendéce 20. vinta 5 vigintd 30 trenta - triginta 40 quaranta = quadraginta 50 cinquanta - quinquaginta 60 sexanta - sexaginta 70 septanta - septuaginta 80 octanta = octoginta 90 novanta = nonaginta numeros ordinal |(num,card.+ -esime) l1-me dece-prime |dese-unesime undecime 12-nde dece-secunde e-duesime duodecime 1j-tie dece-tertie tece-triesime tredecime thete dece-quarte ja. se-quatresime quattuordecime 15-te dece-quinte dece-cinques ime quindecime 16-te dece-sexte dece-sexes ime sedecime 17-me dece-septime dece-septesime septendecime 1B-ve dece-octave dece-octesime octodecime 19-ne dece-none idece-novesime novendecime 20-me vintesime vintesime | 2i-me vinti-prime lvinti-unesime 22-nde vinti-secunde vinti-duesime 30-me trentesime trentesime 31-me trenta-prime trenta-unesime etc. etc. fractiones exemplo 1/11 un dece=primo un dece-unesimo duo vinti-secund duo vinti-duesimos28 6 Pronomines 6/1 Wronomines personal 6/4 a) Pronomine: Teme] 2-de tertie perso per-| per- | "——_—"non-_ reflexive 7-2 so- so- mas= Temi= neutre) Imper- inde-| fle- na na culin nin sonal |finite io tu ille| illa illo il on me te a . = illo un an |an fafa)» Jalayy fa(ayy fa(a)* la(a)"| de " Ide" |de " de de" de " de. (pot eal eitealntiTas|) suis | er mie noa| vos an |as fa(ayn [aay fa(aye eS ma el gen, [ae " fae" las" [ae [dem Ss = Jae ») Pronomines conjuncte (dative = accusative) sing] me] te Ta To To un] se plur| nos| vos tas | ace| - Bike 5 ronomines conjuncte se usa solmente como complemento dic recto e indirecte si illos es sin relevation, P,ex, Io le vide, ronomi: njuncte se colloca: ante o (si- Tey predicato del proposition. Pex. Io lo vide, Io vide lo. Io 1o ha vidite.Io ha vidite 10, Io non lo vide. Io non vide 1o, Io non 1o ha vidite.ete, post le infinitivo: P.ex. Pro revider vos io debeva currer. Post le participio: P,ex. Vidente las noi nos allegrava. Post le imperativo positive: P.ex. Prende lo! Reflexives se colloca ante non-reflexives. Prox. Io me lo prende. Ille se 1o prende, Illes se 10 prend Tiles se les monstrava = Illes se monstrava ad illes. Inter non reflexives vale: Dativo ante accusativo. Prox. Crede me lo. Io te 1o ucriberg.Illes va inviar vos 10, {Tiles la lo monstrava = Illes lo monstrava ad illa, Le posto del pronomines conjuncte non es stabilite rigurose- mente. I1lo dirige se sovente secundo le rhythmo e le emphas Le_pronomines disjuncte se usa semper qua objecto e post pre Bositiones: P.ex. pro ille, con ila, ain illes; prone, Pro poner le pronomine in relieve: P.ex. Tu lo ha date non a(d) illa sea a(d) « 1o vole vider illa (ipse) e non le matres Io vide solmente illa. Da 1o a(d) illes ipse! Le_pronomine pro le singular e le plural es idéntic"con Ie plural del 2-nde persona, P.ex. Vos ha ration, senior, Vos ha ration, seniores. 11 pluve, il niva, Til) es periculose. Exemplos_pro_le_pronomine_indefi On vende libros. Libros se vende}. On vive solmente un vice. On es contente con uno. On debe gratular se pro isto,29 6/2 Pronomines demonstrative 6/2 adjec-| substan-| eaibg, [waunara substantive magaerteonet: pea cuar Tapers pronomines | fem, | fem.9 © |_| agnet noutre | noutre | masc.| fem.| noutre de proximitate| iste singular iste | iste |ista| isto [isto plural istes | istes |istas| istos|'— ille | ture [atte | ara} into |art0 fiies | diies | iites| ities | — le | de ees. [aay ier alee | hem 1 (Page eee | Soe ee | Le formas adjective seque le regulas del adjectivos prono- minal (vide sub 3/1 e 3/2). P.ex. Iste homine e ille femina, Ille homine e iste femina, Iste tabilas, Ille armarios! I1le tabula. Iste edition es plus complete que ille duo. Le ( = iste o ille ) rosas son belle. Le formas substantivate (confronta 4/%) pote esser substi- tuite per le formas correspondente del pronomines substan- tive. On se servi del formas abbreviate solmente in commu nication con un genicivo o pronomine relative. Iste rosa es plus belle que illes = iste rosa es plus belle que illos ille rosa e les de mi amico ille rosa e los de mi amico iste amica e le de mi amico iste amica e la de mi amico. Le (= ca) que tu pos-ade es belle La (= amica) que tu po :de es belle. Lie formas substantive P.ex. Iste parla, ille non, Mi fratre e 1e de mi amico. Les qui non es presente...(les = senioras e seniores) Istes son mi filios, (gon: Isto son mi filios.) lo es uno de illeS qui crede que le matrimonio es sancte. ‘sta parla, illa non, Mi soror e la de mi amico. sta es mi filia, (non: Isto es mi filia,) Io es una 2 illas qui crede que le matrimonio es sancte. Da me ille libros. Illos son le mies. Iste pais es libere, Isto es un pais libere. Istos son le regulas nove. Que es isto? Que es illo? Lo que tu dice es ver, In isto io vide le causa del disgratia Un forma collateral de ille es celle.30 6/3 Pronomines relative 6/3 lad jective! substantivate invari- apLie teral del f, | substantive sing. nominativo accusativo dativo genitivo s.plun qual gen. special le qual le quales usa sin articulo, P,ex. Ille fuma opium, qual vitfo ille ha acquirite durante le guerra, substantivate. Le cavallo e ie asino le qual non esseva sellate . (qual = sing. Solmente 1e asino non esseva sellate.) Le cavallo e le asino 1e quaies non esseva sellate ... (ambes le cavollo e le asino non esseva sellate.) Le documentos del quales le spion habeva copias Le documentos, le importantia del quales esseva dubitose .., substantive P.ex. Qui se excusa se accusa. Qui cerca, (ille) trova. Le spion de qui le policia habeva establite le .., Le spion cuje identitate le policia habeva establite .. Le senioras a qui tu h: donate le rosas A Le spion que tu ha vidite. Le viro que voi ha incontrate. Le spion qui te ha vidite,Le viros qui vos ha incontrate, Le experimentos que ha essite facite. Le experimentos que voi ha facite, Le tabaco que voi fuma es abominabile. Le documentos con que le spion escapeva ... Le documentos de que le spion habeva copias ... Le documentos cuje importantia esseva dubitose ... impersonal. P.ex. Toto que vive es create Lo que noi debe nunquam oblidar .., Lo que nos semper incoragia ... Nos vive de lo que nos ha. Nos cerca toto de que nos pote viver,31 6/4 Pronomines interrogative e exclamative 6/4 adjective | substantivate substantive 5 invariabile pase dneutre | imPer— s fens faauai | jidentificative| que? qual? singular le) qual? qui?) que? | que? plural de) quaies? | - = = lqualitative e | exclamative qual? | | singular qual? plural quales? Forma_ad jective. P,ex. Que gantos desira tu, istes o illes? Io desira le bru- nes, istes hic. Que fenestra es aperte? A que amico scribe tu? De que problemas parla vos? A que cosa pensa vos? Qual sorta de guantos desira vos, guantos de textile o corio? Qual color? Qual rosas te ha ille donate? - blanches. P.ex. Ecce duo libro Ecce le libro: (Le) qual desira vos, iste o ille? (Le) quales desira vos, istes o illes? Tu non ha guantos, Quales desira tu, rubies o brunes? Io desira guantos brun. Vide tu le guantos? Quales desira tu le rubies o le brunes? Io desira istes, le brunes. Qual impertinentia! (exclamative) Forma substantive. P.ex. Qui es ibi? Qui cerca tu? Qui cerca te? De qui sape vos iste nova? A qui ha tu scribite? Con qui ha vos parlate? Qui ama tu? Qui cerca vos? Qui cerca voi? Qui es ille homine con Je barba rubie? Forma _neutre_e impersonal Pex. Que ( 0: quid ) es in le stabulo? Que es ibi? Que cerca tu? Que cerca voi? Que vos tormenta? \ A que crede voi? De que voi ha besonio? } Que batte a mi fenestra? Que ha tu facite con tu moneta? G Confronta 12/2, propositiones independente resp, propositiones interrogative. | J‘ IN -32 6/5 Pronominés indefinite e quantitative $15 cajective pubstan= substantive J tivate (1e i-me linea le 2-de = plural)| (cfr.3/1) |m. ft. n. mpersona un ie) un [ano bina un n cosa 4 le) unes finos nas unes = le un Le un uno fle una le un ho un le un jle unes e unos fle unas le unes - e fle altéro fle alté altére le altére jie alt flo altere le altére |le altereslle altérosfle altérasle altéres| - un altere jun altere hin altero fn altera un altere altere lalteres falteros plteras alteres alicun — |alicun licuno plicuna alicun alicun falicunes falicunos plicunas alicunes cata cata ata uno fata una cata un nulle nutie walle lla nulle nulle nulles ullos fullas —_nulles ulle h:l1e 10 lia ulle ulie ilies ios lias ulles tote le = = - = tote le |totes —_ftotos otas totes un certe jun certe jun certo fun certa un certe certe lcertes ertos feertas _certes ‘omne lomne ps = Z omne —_, jomnes. - = a | i plure _plures e ig : 2, a emo nemo nihil quecunque | - wicunque \quicunque | quecunque Seleonaaenaey - oa B auaicunqua guaige- | - |= | = quante — |quante - i: S quante quantes |quantos |quantas | quantes tante tante e a eed tante tantes |rantos |tantas _ tantes multe lmuite E Bs ~ multe mutes |multos |miltas _ multes } | paue lpauc 2 2 2 pauc pauches |paucos |paucas _ pauches nimie Inimie - 2 as nimie Inimies S = x bastante {bastante | - e: A bastante |bastantes| - = a un altere c jalicun cosa cata cosa Inulle cosa fnulle cosas julle cosa julle cosas (1e) toto jun certe c, certe cosas lomne cosa lomne cosas lplure cosas ninil |quecunque qualc.cosa quanto tanto mul to pauco33 6/6 Pronomines de quantitate (exemplos) 6/6 forma adjective forma adverbial i relation con ne Pgh eaieear = 71 =r adiesthrosroie = (vide sub 6/5) substantives | aie eaioy |quante vino? quanto (de) vino? | quanto belle! |quante ovos? quanto (de) ovos? tante vino | tanto 19 vino tanto belle leante ovos tanto (de) oves | 4 aliquanto (de) aqua | aiiquanto tarde ' . quantocunque (de) | quantocunque mal vino 0 ovos | quanto plus (de) ~ | quanto plus spisse tanto plus (de) | tanto plus pesante | multe vino multo tes} vino multo fatal multe ovos milto (de) ovos aus {de} vino plus tosto £ Cy plus (de) ovos | | = le plus (de) vino / le plus nove i - le plus (de) ovos pauc vino | pauco (de) vino pauco egradabi1e | Portege pares etd esver f= || f wn pave(o) (#8) vin un paue(e) sande minus belle as} vino ovos inus belle A - | repre {de} vino | troppo tare - troppo (de) ovos eee av tecpea) - le minus ea vino |1le o 2 le minus (de nimie ovos nimis (ie) ovos Pntats = teogpad - satis - satis aey vino satis longe de ovos | +) vino bastante bastante (de) vino | bastante longe ovos bastante bastante +) "bastante de) ovos | representa un participio. Le adjectivos e adverbios pronominal precede le substantivo, adjectivo, o adverbio a que illos appertine. Alicun exemplos pro le uso del forma adverbial in relation con _verbos Quanto costa isto? Dice aliquanto! Quantocunque ille parlara, ille non sera audite. Nangia un pauc(o)! Isto es troppo pro te. Illa bibe nimis. Tlles ha parlate satis.3h Pronomines possessive 6/7 adjective substantive forma | forma possessores| abbre-| plen | mascilin | feminin | impersonal viate ingular T=me personal mi mie le mio le mia lo mio le mios |1e mias a 2ade tu tue le tuo le tua lo tuo le tuos le tuas - 3-tie " su sue le suo le sua 1o suo le suos le suas - plural J-me persona|nostre |nostre |1e nostro |1e nostra | 10 nostro le nostros|le nostras| = - 2ade " |vostre |vostre |1e vostro |1e vostra | 10 vostro le vostros|1e vostras| - 3-tie " |aor lore le lore le lore | 10 lore le lores |le lores a Le formas adjective son invariabile re generes e P.ex, Mi fratre, mi fratres, mi soror, mi sorores, Le_formas abbreviate se usa ordinarimente sin articilo. Le formas substantivate deriva del formas plen, Re substanti- vation illos seque le regulas del Mi-fratre e tu soror celebra lor nuptias. mas _plen se trova post le substantivo e con articulo, Wii fratre e le fratre tue son bon amicos, numeros. etc, adjectivos.(Vide sub 4/4.) + le mie, le tue, le sue, le mies,le tues,le sues,le impers:lo mie, lo tue, lo sue, P,ex, Mi fratre e le tue son bon amicos. Tu libros e le nostres le lo nostre, nostres,le vostres,le lores nostre, Prende lo tue! Tu remanera le mie. le vostre, lo vostre, le lore lo lore Tu soror e le mie . Nostre libros e le lores . Le formas substantive son formas collateral del formas sub- Stantivate. P,ex, Ille labora nocte e die pro le suos, Tu remanera le mia, Prende lo tuo e lassa me in pac Le pron, poss. se usa in senso reflexive e non-reflexive. P.ex. Illa vide su matre. Iste proposition pote significar: 1)reflexive: Illa vide su proprie matre, 2)non-refl.: Illa vide le matre de ille, de illa, etc, In casos special per le uso del genitivo le senso del propo- sition deveni plus clar, super toto quando il se tracta del tertie persona. Bex. Tile © tila velia tote ente patre (de illa). le nocte al lecto de su mori. = Ille e illa velia tote le nocte al lecto del mori- ente patre de illa. Mi patre e le suo (de ille) es amicos. = Mi patre e le de ille es amicos.35 1_Prepositiones legulas general WA 1) Qual caso? Omne prepositiones require le accusative o si on vole le nominativo, quia in general vale le regul. accusative = nominativo 1-me_e 2-nde persona del pronomines personal (vide 6/1). xe _ singular plural | | nominativo io vos (voi) | accusativo| me | vos P,ex. Io labora pro me e tu labora pro te, Noi labora pro nos e voi labora pro vos, = Nos labora pro nos e vos labora pro vos. b) Le forma mase, e fem. del pronomines relative (vide 6/3). qui nominativo (zine. e plur.) que accusativo (sing, e plur.) Ma hic le accusativo se usa solmente como complemento directe e indirecte. Ante prepositiones on face uso del nominativo: qui, P.ex. Vostre amicos pro qui P.ex. Post un anno, ante le porta, sur le muro. b)_In_complement: 1 in connexion con: ee: substantivos resp, infinitivos verbal, P.ex. Le viro con le gambas curte (vide sub 2/4), Le placer de revider vos (vide sub 8/6), adjectivos, P.ex, Iste porta es facile a aperir (vide sub 8/6). verbos P.ex. Gauder de alique. Creder in un persona,36 1/2_vrepositiones local 2 peer tTones exemplos ab Ab iste puncto usque hic, Ab ubi? de +)|Zo veni de Roma. Io veni del tecto. De ubi? ay ad +)|To viagia a Roma. A(d) ubi? Ubi? usque a(d) +) |Usque a(d) iste puncto, Usque a(d) ubi? fin a(d) +)|rin al fenestra. Fin a(d) ubi? | | | usque Usque iste puncto, Usque ubi? per} via Nos viagia via Milano a(d) Roma, ee RESRs in In iste bottilia il ha vino. Ubi? In que? ex Illes curreva ex le domo, inter [Inter amicos, Inter illes. Inter qui? ante jAnte le porta. Ante illo, ante que? Ubi? post; detra {Post le porta. Post {110, Post que? Ubi? super; sur |Le tassas son jam super le tabula. supra |Le lampa pende supra le tabula. sub jSu pedes son sub le tabula, apud Apud nos, juxta \Ernesto sedeva juxta Paulo. Ubi? Juxta qui? Presso Illes restava presso lor amita, preter Nos ambulava preter le theatro. verso jIlle reguardava verso le stellas. prope [Prope le citate i1 ha multe lacos. intra jIntra le domo. Intra que? Ubi? extra |Bxtra le domo, Extra que? Ubi? |infra jinfra le fluvio. Infra que? Ubi? | supra [Supra le fluvio, Supra que? Ubi? cis |Cis le montania, trans Trans le montania, tra; per Tra le tunnel, ultra Ultra le frontieras. circum Sex personas sedeva circum cata tabula. contra Con le capite contra le muro, +) Confronta 3/2: deie = dei; a ie Le _prepositiones de direction se usa etiam in conjunction con alters preeeee Prepositiones. Peex. Ab ante le porta usque hic i1 ha 20 metros, Subito un can saltava de sub le tabila, > Omnes curreva ad in le domos. Le can saltava usque a super le muro, Solmente le prepositiones de direction se liga con 1e & adverblos locals ubi, ibi, dilac, Rie, etc. é Pyex. Ad ubi viagia nos? Ad ibi. Usque hic nemo ha venite, De ubi veni ille? be ibi, be hic, Har in que? Contra que?.. Non: In ubi? Contra ubi? ete ‘Peex, I1le cadeva contra ie muro. Ad ubi? Contoa que?