Prawo rodzinne -

charakterystyka przedmiotu

dr Krzysztof Gołębiowski
 Przedmiot regulacji – 3 grupy
stosunków prawnych
• Przedmiot regulacji – 3 grupy stosunków
prawnych:
– małżeństwo,
– pokrewieństwo i powinowactwo,
– opieka i kuratela;
• w zasadzie ściśle rodzinny charakter mają
dwie pierwsze grupy,
• opieka i kuratela pojawiają się najczęściej poza
relacjami rodzinnymi
 Pojęcie rodziny
• prawo rodzinne oczywiście reguluje stosunki
prawne związane z „rodziną”
• brak jest definicji legalnej rodziny – zarówno
na potrzeby samego k.r.o., jak i ogólnej, na
potrzeby całego systemu prawnego
• definicję trzeba „rekonstruować” na
podstawie wielu przepisów k.r.o.
 Pojęcie rodziny
• różne znaczenia terminu rodzina w różnych
naukach społecznych
– pojęcie prawne może mieć inne znaczenie niż
socjologiczne
• w przepisach k.r.o. pojęcie to nie pojawia się
często
• większość norm adresowanych do stron
poszczególnych stosunków prawnorodzinnych
(rodzice, dzieci, małżonkowie itp.)
 Pojęcie rodziny
• znaczenie ustalenia, czym jest rodzina w k.r.o.:
– porządkowanie pojęć
– wykładnia przepisów (np. art. 39, 45 k.r.o. – „dobro
rodziny”, „potrzeby rodziny”)
• przykład: art. 39 k.r.o.
– pozwala na uzyskanie zgody sądu na dokonanie czynności
prawnej, która wymaga zgody drugiego małżonka, a
małżonek ten odmawia zgody lub nie można się z nim
porozumieć
– sąd wyda zezwolenie, jeżeli dokonania tej czynności
wymaga dobro rodziny
– a więc istotne dla stosowania tej normy jest, czym jest
rodzina
 Pojęcie rodziny
• niektóre z przepisów k.r.o., które odwołują się do pojęcia rodziny:
• 10 § 1 – „dobro założonej rodziny” – a więc przez małżeństwo
zakłada się coś, co ustawodawca określa mianem „rodziny”
• art. 23 – „rodzina, którą przez swój związek założyli”
– a więc rodzina to na pewno małżeństwo
• art. 91 § 1 – dziecko powinno przyczyniać się do zaspokajania
potrzeb rodziny, jeżeli mieszka u rodziców - a więc również dzieci i
rodzice tworzą rodzinę w ujęciu normatywnym – przynajmniej
dopóki dzieci mieszkają z rodzicami
• 103 – dochód z majątku dziecka może być przeznaczony na inne
uzasadnione potrzeby rodziny, a więc jego i rodziców oraz
rodzeństwa
 Pojęcie rodziny
• Wnioski:
– przez rodzinę polski ustawodawca w k.r.o. rozumie
małżonków oraz ich dzieci do czasu wspólnego
zamieszkiwania z rodzicami
– sporne jest, czy do rodziny wchodzą również dzieci
tylko jednego z małżonków jeśli zamieszkują z
małżonkami - obecnie przeważa stanowisko, że tak,
– chodzi więc w k.r.o. o model tzw. małej rodziny
– nie oznacza to, że więzi między krewnymi nie mają
znaczenia prawnego (np. w odniesieniu do obowiązku
alimentacyjnego), nie tworzą oni natomiast „rodziny”
w tym znaczeniu
 Konkubinat
• konkubinat, wolny związek itp. nie stanowi rodziny w ujęciu
k.r.o.
• rodziną jest wyłącznie więź sformalizowana w postaci
małżeństwa
– chodzi o małżeństwo „państwowe”, a zatem zawarte
zgodnie z przepisami prawa państwowego
– dlatego rodziną w znaczeniu prawnym nie są osoby, które
zawarły wyłącznie małżeństwo wyznaniowe (bez
„podwójnego skutku” z art. 1 § 2 k.r.o.)
• decyduje o tym treść przepisów prawnych
• względy zarówno doktrynalne, moralne, jak i praktyczne
– np. kiedy mamy do czynienia z konkubinatem, a kiedy już go nie ma?
– jaki ma być stopień trwałości relacji między dwoma osobami, żeby traktować
ich związek jako mający określoną doniosłość prawną?
 Konkubinat
• dlatego nie można stosować do konkubinatu
przepisów o małżeństwie, nawet w drodze
analogii
– zwłaszcza o obowiązkach niemajątkowych np. brak
prawnego obowiązku wierności, wzajemnej pomocy
• znaczenie praktyczne w odniesieniu do relacji o
charakterze majątkowym,
– zwłaszcza dla osób, które przez wiele lat pozostawały
w takim związku i gromadziły wspólnie majątek
– nie stosujemy w takim wypadku przepisów o majątku
wspólnym małżonków
 Konkubinat
• stosuje się ogólne reguły prawa cywilnego:
– do rzeczy, które nabyli razem – przepisy k.c. o
współwłasności - art. 198 i nast.
• np. o zniesieniu współwłasności
• ale zainteresowany „partner” musi udowodnić, że dana
rzecz faktycznie została nabyta wspólnie
– ponadto przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu
np. do nakładów jednego partnera na majątek
drugiego
 Konkubinat
• co mogą zrobić osoby żyjące w takim związku,
żeby zbliżyć swoją sytuację do małżeństwa
• oczywiście zawrzeć małżeństwo – ale one tego nie chcą
• zawrzeć umowę spółki „cywilnej” (art. 860 k.c.) – wtedy
powstaje majątek wspólny na podobnych zasadach, jak
między małżonkami
• sporządzić testamenty, w których ustanowią siebie
nawzajem spadkobiercami
• dokumentować wydatki, zawierać umowy precyzujące
zasady rozliczeń i stan prawny nabywanego majątku – ale
o to trudno bez niszczenia wzajemnego zaufania
 Więzi prawnorodzinne
• ze wspomnianych już przepisów odnoszących się
do pojęcia rodziny wynika, że prawo rodzinne
reguluje następujące więzi:
– małżeństwo
– pokrewieństwo
• ponadto reguluje też:
– powinowactwo
– opiekę i kuratelę,
• które jednak występują co do zasady bez związku z więziami
czysto rodzinnymi
 Pokrewieństwo i powinowactwo
• dawniej nie było legalnej definicji
pokrewieństwa
• przyjmowano, że rozumienie tego pojęcia jest
oczywiste
• w 2008 r. wprowadzono przepisy definicyjne
• art. Art. 617 § 1
 Pojęcie pokrewieństwa
• pokrewieństwo jest co do zasady faktem
biologicznym, a zatem okolicznością
obiektywną
• krewnymi są osoby:
– z których jedna pochodzi od drugiej
bezpośrednio lub pośrednio
a także
– osoby, które nie pochodzą jedna od drugiej,
jednak mają wspólnego przodka
 Pojęcie pokrewieństwa
• pochodzenie jednej osoby od
drugiej:
• bezpośrednie – dziecko i rodzic
• pośrednie – kiedy między
danymi osobami jest więcej
urodzin, a więc dziadek i wnuk,
prawnuk i prababcia itp.
 Pojęcie pokrewieństwa
• pokrewieństwo jest co do zasady faktem
biologicznym, a zatem okolicznością
obiektywną
• jednak skutki prawne wywołuje tylko
pokrewieństwo ustalone zgodnie z tzw.
przepisami filiacyjnymi np. art. 61(9) k.r.o., art.
62 albo 72, albo 85 k.r.o.
• Art. 619. Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.
• Art. 85. § 1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką
dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym
pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki
rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w
procedurze medycznie wspomaganej prokreacji.
 Pojęcie pokrewieństwa
• p.a.s.c.:
• Art. 2. 1. Stanem cywilnym jest sytuacja prawna osoby wyrażona przez
cechy indywidualizujące osobę, kształtowana przez zdarzenia naturalne,
czynności prawne lub orzeczenia sądów, lub decyzje organów,
stwierdzona w akcie stanu cywilnego.
• 2. Rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w rejestrze stanu cywilnego w
formie aktów stanu cywilnego.
• 3. Aktem stanu cywilnego jest wpis o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie
w rejestrze stanu cywilnego wraz z treścią późniejszych wpisów
wpływających na treść lub ważność tego aktu.
– Art. 3
Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w
nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być
udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.
 Linie pokrewieństwa
• osoby pochodzące od siebie –
jest to pokrewieństwo w linii
prostej
• osoby posiadające jedynie
wspólnego przodka, ale nie
pochodzące od siebie – w linii
bocznej
 Pojęcie wstępnych i zstępnych
• dotyczy tylko pokrewieństwa w linii prostej
– wstępnym lub zstępnym można być tylko w odniesieniu do
określonej osoby
• wstępnymi danej osoby są ci krewni w linii prostej, od
których ta osoba pochodzi
• zstępnymi są osoby pochodzące od danej osoby
– a więc syn jest zstępnym ojca
– a dziadek jest wstępnym wnuka
• przykład przepisu, odwołującego się do tego pojęcia to
art. 932 § 1 k.c.:
– w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z
ustawy jego małżonek i rodzice.
 Pojęcie wstępnych i zstępnych
• Aby uznać osoby za spokrewnione, konieczne jest
posiadanie jednego wspólnego przodka, nie jest
natomiast wymagane, by osoby spokrewnione
pochodziły od tych samych rodziców. Wystarczy,
by miały jednego wspólnego rodzica.
Konsekwencją tego jest przyjęcie, że pojęcie
„rodzeństwo" obejmuje nie tylko rodzeństwo
naturalne, lecz także przyrodnie (wyrok WSA w
Lublinie z 22 listopada 2012 r., II SA/Lu 757/2012,
Lexis.pl nr 7487572).
 Stopnie pokrewieństwa
• oprócz linii, wyróżnia się też stopnie
pokrewieństwa
• 617 § 2
• generalnie: stopień określa, jak blisko
porównywane osoby są spokrewnione
• niektóre przepisy uzależniają skutki prawne
od występowania określonego stopnia
pokrewieństwa
 Stopnie pokrewieństwa
–przykłady:
• syn i matka – pierwszy
stopień w linii prostej
• brat i siostra – drugi stopień
• w linii bocznej w ogóle nie
ma pierwszego stopnia
 Stopnie pokrewieństwa
• stopnie oblicza się w sposób następujący:
– decyduje liczba urodzin niezbędnych do
powstania danego pokrewieństwa
– jednak w wypadku linii prostej nie
uwzględnia się urodzenia osoby, która w
porównywanej parze jest wstępnym
– w wypadku linii bocznej nie uwzględnia
się osoby, która jest wspólnym
przodkiem
Znaczenie prawne pokrewieństwa
• wiele przepisów wiąże określone skutki z
pokrewieństwem między danymi osobami
– materialnoprawne, np. obowiązek alimentacyjny
czy zakazy zawarcia małżeństwa w k.r.o.,
dziedziczenie ustawowe w k.c.
– procesowe – prawo odmowy zeznań, wyłączenie
sędziego/innego organu rozpoznającego sprawę
albo podmiotu uczestniczącego w postępowaniu
Znaczenie prawne pokrewieństwa

• Pokrewieństwo w linii bocznej może być dalekie

• ale skutki prawne wywołuje tylko pokrewieństwo
określonego stopnia – jakiego, o tym decyduje
konkretna regulacja
– np. art. 48 § 1 k.p.c.:
Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:
(…)2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w
linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i
powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
• skutki zbieżne z pokrewieństwem powstają w razie
przysposobienia (adopcji)
• jednak nie jest to pokrewieństwo
 Ustalanie i udowadnianie
pokrewieństwa
• samo pokrewieństwo jest okolicznością
obiektywną
• jednak trzeba ją jakoś udowodnić
• służą temu akty stanu cywilnego - ustawa z dnia
28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu
cywilnego
– ustalenie pokrewieństwa – o szczegółach m.in. art.
619 – 86 k.r.o.
• a więc samo obiektywne istnienie pokrewieństwa
bez jego prawnego potwierdzenia nie wywołuje
skutków prawnych
 Pojęcie powinowactwa
• Art. 618 § 1 Z małżeństwa wynika powinowactwo
między małżonkiem a krewnymi drugiego
małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.
• a więc między małżonkiem a krewnymi jego
małżonka powstaje więź, którą ustawa określa
jako powinowactwo
• w tym przypadku również ustala się stopień i
linię – odpowiada on stopniowi i linii
pokrewieństwa małżonka z daną osobą
– a więc małżonek jest spowinowacony ze swoim
teściem w linii prostej w 1. stopniu
 Skutki powinowactwa
• konsekwencji prawnych powinowactwa jest
oczywiście mniej niż pokrewieństwa
• też proceduralne, wyłączenie sędziego itp.
– np. 14 § 1 i 144 k.r.o.
– tam, gdzie wchodzą w grę potencjalnie sprzeczne
interesy (np. art. 957 k.c.)
– też odmowa zeznań, np. 261 § 1 k.p.c.
 Prawo rodzinne a prawo cywilne
• jest częścią prawa prywatnego
• obecnie nie ma już wątpliwości, że stanowi część
prawa cywilnego
• prawo rodzinne miała znaleźć się w
projektowanym do niedawna nowym kodeksie
cywilnym; miało nie być „osobnego” kodeksu
rodzinnego
• prawo rodzinne ma jednak pewną autonomię związaną
przede wszystkim z charakterem regulowanych
stosunków prawnych
 Prawo rodzinne a prawo cywilne
• ścisłe związki prawa rodzinnego zachodzą przede
wszystkim z:
– prawem spadkowym
• np. pojęcia wstępnych, zstępnych przy dziedziczeniu ustawowym,
– zagadnieniami części ogólnej prawa cywilnego
• np. zdolność do czynności prawnych, przedstawicielstwo
ustawowe
Art. 10
§ 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w
razie unieważnienia małżeństwa.
 Prawo rodzinne a prawo cywilne
• podstawowe terminy są cywilistyczne
• np. w art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o. zwrot „nieruchomość” -
kodeks cywilny – art. 46
• Podobnie: nabycie, zbycie, obciążenie, korzystanie
• w art. 151 k.r.o. wady oświadczenia woli o zawarciu
małżeństwa –
– co do braku świadomości i swobody – dorobek
orzecznictwa i poglądy doktryny o art. 82 k.c.
• postępowanie sądowe w sprawach rodzinnych i
egzekucja orzeczeń odbywa się na podstawie k.p.c.
Stosunki prawnorodzinne - pojęcie
• można na potrzeby wykładu przyjąć,
że jest to szczególny rodzaj stosunku
prawnego
• odmiana stosunku cywilnoprawnego
• te stosunki prawne, które wynikają z
regulacji k.r.o.
Stosunki prawnorodzinne - pojęcie
• przyjmuje się, że charakteryzuje je równorzędność
podmiotów
– nawet w stosunkach rodziców z dziećmi, gdzie jest
obowiązek posłuszeństwa
• Art. 95. § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo
rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do
wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
• § 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno
rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może
samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia
woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców
formułowanych dla jego dobra.
Stosunki prawnorodzinne - pojęcie

•przy większości relacji prawnorodzinnych nie ma

wątpliwości co do równorzędności podmiotów
•zwłaszcza między małżonkami
•prawa i obowiązki małżonków już od dawna
uregulowane na zasadzie równości
•Dotyczy to obecnie nawet kwestii nazwisk małżonków
po zawarciu małżeństwa
Stosunki prawnorodzinne - pojęcie
• Art. 25. § 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu
małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu
stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu
małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu
cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających
zawarcie małżeństwa.
• § 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym
nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować
swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko
drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może
składać się z więcej niż dwóch członów.
• § 3. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska,
każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.
 Zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
• ogólnie: stosunki prawne powstają, ustają, zmieniają
treść w wyniku wystąpienia zdarzeń prawnych
• w prawie cywilnym podstawowym zdarzeniem jest
umowa
• w prawie rodzinnym trochę inaczej, dominują
specyficzne typy zdarzeń
• umowa ma mniejsze znaczenie
• 3 grupy zdarzeń kreujących stosunki rodzinnoprawne
lub prowadzących do ich wygaśnięcia :
– zdarzenie naturalne
– oświadczenie woli
– orzeczenie sądu
 Zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
• zdarzenia naturalne
– specyfiką prawa rodzinnego jest to, że doniosłe w nim
więzi prawne powstają na skutek zdarzeń naturalnych
– przede wszystkim urodzenie i śmierć człowieka
– związek z regulacjami k.c., np. art. 29-32 k.c.
– wymaga jednak formalnego potwierdzenia,
deklaratywnego – sporządzenie aktu stanu cywilnego
– Art. 3 p.a.s.c.:
Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w
nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być
udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.
 Zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
– oczywiście śmierć człowieka ma też
znaczenie w innych częściach systemu
prawnego, np. w prawie spadkowym
• prawo rodzinne jest zresztą ściśle
związane z prawem spadkowym, np.:
Art. 940. § 1. Małżonek jest wyłączony od
dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o
orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a
żądanie to było uzasadnione.
 Zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
• oświadczenie woli kreuje stosunki
prawnorodzinne wyjątkowo
• można wymieć przykłady:
– oświadczenie o wstąpieniu w związek
małżeński
– umowa majątkowa małżeńska (intercyza)
– uznanie ojcostwa
 Zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
• stosunki prawnorodzinne w znacznej mierze nie
mogą być regulowane umownie, np. niedopuszczalna
byłaby umowa o rozwiązanie małżeństwa
• Wprawdzie prawo rodzinne wpływa na przesłanki ważności,
skutki umów, zwłaszcza zobowiązaniowych – jednak te umowy
nie dotyczą stosunków prawno rodzinnych np. art. 37 k.r.o.:
• Art. 37. § 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
1)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego
nabycia nieruchomości(…)
• § 2. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków
bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez
drugiego małżonka.
 Zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
• Poza tym porozumienie (między małżonkami,
rodzicami) ma w niektórych sytuacjach doniosłość
prawną, np.:
• Art. 58. § 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy
rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i
kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z
małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i
wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków
o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu
kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem
dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro
dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
 zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
• orzeczenie sądu – znacznie częściej niż
oświadczenie woli jest zdarzeniem prawnym
– najczęściej prowadzi do ustania więzi
prawnorodzinnych, ale też powstania
– małżeństwo – rozwód 56 k.r.o., separacja (art. 611
§ 1 k.r.o.)
– przysposobienie (art. 117 k.r.o.)
– zezwolenie sądu na dokonanie czynności
przekraczających zakres zwykłego zarządu
majątkiem dziecka
 zdarzenia prawne w prawie
rodzinnym
• Podsumowując
– analizując prawo rodzinne od strony zdarzeń
prawnych w nim regulowanych:
– strony nie mają w zasadzie swobody wpływania na
powstanie a zwłaszcza ustanie stosunków
prawnorodzinnych.
– rola umowy i w ogóle oświadczeń woli stron jest
mniejsza niż w pozostałych częściach prawa cywilnego
– większa jest rola „zdarzeń naturalnych” i orzeczeń sądowych
 Cechy stosunków prawnorodzinnych
• cechą stosunków rodzinnoprawnych jest ich trwałość
– z założenia stosunki prawnorodzinne mają trwać całe życie
ich stron
• wynika to z ich natury lub funkcji społecznej
– w szczególności stosunek pokrewieństwa trwa przez całe
życie
– podobnie przysposobienie (adopcja) ma trwać całe życie
• rozwiązanie przysposobienia dopuszczalne jest wyjątkowo
– małżeństwo również z założenia ma trwać całe życie stron
• ochrona trwałości małżeństwa jest jedną z głównych zasad prawa
rodzinnego
• poszczególne regulacje mają ją chronić i zapewniać
Cechy stosunków prawnorodzinnych
• Ustanie stosunku prawnorodzinnego:
– ustanie stosunku prawnego w zasadzie nigdy nie
jest pozostawione woli stron
• odmiennie jest przeważnie w pozostałych częściach prawa
cywilnego
– nie można zawrzeć umowy np. o skutku zniesienia
pokrewieństwa
– albo umowy o rozwiązanie małżeństwa
Cechy stosunków prawnorodzinnych
– o ustaniu stosunku rodzinnoprawnego w trakcie
życia stron co do zasady orzeka sąd
• strony mają tylko inicjatywę wystąpienia z takim
żądaniem
• ale muszą wystąpić obiektywne okoliczności
Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i
trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać,
ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
 Cechy stosunków prawnorodzinnych
• brak swobody kształtowania treści stosunku
rodzinnoprawnego
– w prawie zobowiązań – swoboda umów art. 3531 k.c.
– w art. 58 k.c. generalna zasada swobody kształtowania
treści czynności prawnej
– natomiast w prawie rodzinnym strony nie mają co do
zasady wpływu na treść stosunków rodzinnoprawnych lub
swoboda ta jest dość ograniczona
• jeśli mają wpływ to tylko na ich powstanie i
ewentualnie ustanie
 Cechy stosunków prawnorodzinnych
• np. swoboda przy zawarciu małżeństwa:
– co do samego zawarcia lub nie
– i co do osoby drugiego małżonka
• jednak już nie ma swobody co do treści praw i obowiązków
małżonków
– pewnym wyjątkiem są umowy majątkowe małżeńskie (intercyzy)

• w związku z tym przepisy prawa rodzinnego

mają przeważnie charakter bezwzględnie
obowiązujący
 Cechy stosunków prawnorodzinnych
• Brak swobody kształtowania treści/rozwiązywania stosunków
prawnych i rola orzeczeń sądowych (konstytutywnych) wiążą
się ze sobą
• Sąd bada czy poza wolą małżonków istnieją doniosłe
społecznie czy moralnie okoliczności pozwalające na
dokonanie określonej zmiany np.:
– Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z
małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
– § 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny,
jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego.
– § 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny
rozkładu pożycia, (…)
Cechy stosunków prawnorodzinnych
– Jednak w pewnym zakresie strony
stosunków prawnorodzinnych mogą
modyfikować skutki istnienia tych
stosunków – zwłaszcza w sferze majątkowej
– Poza wspomnianymi intercyzami można
wskazać na swobodę testowania – a więc
możliwe jest „pominięcie” w testamencie
członków rodziny
 Cechy stosunków prawnorodzinnych
• W tym zakresie jednak małżonek, rodzice i dzieci
spadkobiercy są chronieni przez instytucję zachowku:
• Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy
byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest
trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni -
dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy
dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości
tego udziału (zachowek).
• § 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w
postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci
powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko
spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia
zachowku albo do jego uzupełnienia.
 Istotna rola praw i obowiązków o
charakterze niemajątkowym
• wiele stosunków prawnych regulowanych w
kodeksie ma charakter niemajątkowy
– natomiast generalnie w prawie cywilnym przeważają
stosunki majątkowe
• przynamniej 3 specyficzne cechy tych
obowiązków:
– brak sankcji
– zgodność z normami etycznymi i praktyczne
pierwszeństwo tych norm
– wykonywanie obowiązków rodzinnych często jest
niezależne od treści regulacji prawnej
 Istotna rola praw i obowiązków o
charakterze niemajątkowym
– mówi się o sankcjach pośrednich, jak np.
orzeczenie rozwodu z winy danego małżonka,
• ale to dyskusyjne – przecież orzeczenie
rozwodu nie tylko nie powoduje
przymusowego wykonania obowiązku, ale też
powoduje w ogóle ustanie więzi prawnej
między małżonkami.