DİKSİYON EĞİTİMİ

GONCA ERKMEN ÇAPKIN

E-posta: goncapkin@gmail.com
Linkedin:
www.linkedin.com/in/goncaerkmencapkin8577

1
 DİKSİYON NEDİR?

Diksiyon, konuşurken duygu ve düşünceleri doğru ve etkili bir şekilde

anlatabilmek için sesin uyumunu, söyleniş şeklini, seslerin uzunluğunu ve
kısalığını, vurgu ve tonlamalarını doğru jest ve mimiklerle yerinde ve güzel
kullanma sanatıdır.

DİKSİYON KURALLARINA GİRİŞ

A HARFİ:

- YUMUŞAK A: Önünden ve ardından L ve N harfleri geldiğinde 'a' sesi genellikle

yumuşar. (Alkol, lamba, nane, lazım, lale…)

- UZUN A: Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde karşımıza çıkar. (Vali, sadık,

masum, nane, lale…)

* KAR / KÂR * LİAMBA * KİAZIM *BEKİAR

* HALA / HÂLÂ

E HARFİ:

- AÇIK E: Pergel, çimen, ben, sen, erken, erdem…

- KAPALI E: Kendi, belki, önemli, pencere, genç, benzin, kalem, annem…

Alıştırma: Gece penceredeki benekli tekir kedi, kendi tenceresindeki eti yedi.

(Buradaki bütün 'e' sesleri kapalı olmalıdır.)

Sesletişinde hem açık hem de kapalı e olan sözcükler: Erkek, beden, ender,
bezelye.

* BİELKİ *KİENDİ * GİENÇ

2
İLE, İSE, İDİ, İKEN, İMİŞ KULLANIMI

Yazı dilinde ayrı kullanılsa dahi hepsi birleştirilerek okunmalıdır.

* Kalem ile defter (Kalemle) / * Masa ile sandalye (Masayla)

* Gelen postacı ise kapıyı aç. (Postacıysa) / * Eski defter ise yırt. (Defterse)

* Gelmiş idi. (Gelmişti) / * Dönmüş idi. (Dönmüştü)

* Ben yedi yaşında iken doğmuştu. (Yaşındayken)

* Durum böyle imiş. (Böyleymiş)

ULAMA-KAVŞAK-DURAK

Ulama: Cümlede sessiz harfle biten bir sözcüğün ardından, arada noktalama
işareti olmaksızın gelen ve sesli harfle başlayan sözcüğün birleştirilerek
okunmasıdır.

- Dikkat et!

- Olmaz olsun.

- Ablam ocak ayında geldi.

Kavşak: Ulama yapıldığında ortaya çıkan anlatım bozukluğunu gidermek için

kullanılan duraklamadır.

- Adam yatak aldı.

- Tank eri çok hızlıydı.

Durak: Cümledeki bilgi öbeklerini birbirinden ayırmak için kullanılan

duraklamalardır.

- Hasta yaşlı doktora gitti.

- Oku baban gibi eşek olma.

TAM DURAK: NOKTA

YARIM DURAK: VİRGÜL

3
CÜMLE VURGUSU: Cümlede, anlamca en önemli sözcüğün aldığı vurgudur.

- Ali okula geldi.

- Başbakan bugün uçakla Ankara'dan İstanbul'a geldi.

TEMEL DİKSİYON KURALLARI

1) Ğ KURALI:

- Kâğıt, ağır, doğru, yeğen, değil, beğenmek, değer, eğlence, eğitim, oğul,
yoğurt, boğaz, soğan…

Ğ=A (E, I, İ, O, Ö, U, Ü)

Ğ=Y Ğ= Diftong
(İkiz ünlü)

2) -MAYA / -MEYE KURALI:

- Almaya, sevmeye, gelmeye, yapmaya…

-maya= mıya

-meye= miye

3) -ECEK / -ACAK KURALI:

- Yapacak, koşacak, görecek, bilecek…

-acak = ıcak / ucak

-ecek = icek / ücek

Uyarı: Yiyecek, içecek, giyecek, yakacak, gelecek, alacak, verecek gibi isim olan
eş anlamlı sözcüklerde kural uygulanmaz.
4
Kuralların Birleşmiş Kullanımı:

- Alacağım, koşacağım, başlayacağım, sevemeyeceğimiz, göremeyeceksin,

ağlayamayan, bırakamayacaksın, olacağımız, başlayamayacakları,
yapabileceğini, bilemeyeceğim…

EGZERSİZLER:

* Kalemli Çalışma

* Ba-be-bı-bi-bo-bö-bu-bü / Ma-me-mı-mi-mo-mö-mu-mü

* Gereğinden hızlı veya yavaş okuyanlar için zaman sayaçlı çalışma.

* Harf yutma ve yuvarlama sorunları için tekerlemeler.

* Ders Notları bölümündeki tavsiye edilen kitaplar edinilmelidir.

Önemli Not: Kekemelik ve R harfi eksikliği (rotasizm) nörolojik problemlerdir.

Tıbbi tedavi gerekmektedir.

5
DİKSİYON NEDİR?

Diksiyon, konuşurken duygu ve düşünceleri doğru ve etkili bir şekilde

anlatabilmek için sesin uyumunu, söyleniş şeklini, seslerin uzunluğunu ve
kısalığını, vurgu ve tonlamalarını doğru jest ve mimiklerle yerinde ve güzel
kullanma sanatıdır.

SES NEDİR?

Ciğerlerden gelen havanın ses yolunun herhangi bir noktasında boğumlanması

ile oluşan ve yayılarak kulaklarla algılanan titreşime ses denir. Sesin saniyedeki
titreşim sayısına frekans ya da perde denir. Sesler, ses yolu adı verilen
akciğerlerden başlayıp boğaz, gırtlak, damak, dil, diş ve dudakların çeşitli
hareketleri sonucunda oluşur.

6
Ses Telleri:

Ses telleri sanıldığı gibi tel benzeri bir yapı değildir. Tabakaları olan bir kıvrımdır.
Soluk borusunun en üst kısmında, sağ ve solda olmak üzere iki adettir. Nefes
alırken birbirlerinden uzaklaşır ve hava yolunu açar; yutkunma ve ses çıkartma
sırasında birbirlerine yaklaşır ve kapanırlar. Her iki vokal kıvrım birbirine
yaklaşıp arasından hava geçtiği sırada titreşim oluşarak hava akımını periyodik
olarak keser ve açar. Böylelikle belirli bir frekansta ses oluşur. Bu, temel frekans
olarak adlandırılır. Erkeklerde temel frekans, kadınlardan ve çocuklardan daha
düşüktür. Bu nedenle erkek sesi daha kalındır.

Nefes alırken ses çıkarmayız ama verirken ses tellerimizi titreştirecek havayı
elde ederiz. Akciğerler bu bakımdan sesin motorudur. Akciğer dokumuz nefes
aldığımız hava ile dolar ve kana oksijen verip karbondioksit ile yer değiştirdikten
sonra atık hava haline gelir, tekrar aynı yolla dışarı atılır. Ses oluşumunda bu
atık hava kullanılır.

Atık hava daha nemli ve dışarıdaki havadan daha ağırdır. Su molekülleri

nedeniyle biraz daha yoğundur. Havanın akciğer sistemi içine giriş ve çıkışı
göğüs kafesi ve bağlantıda olduğu kaslarla sağlanır. Diyafram kası da bunlardan
biridir. Ses telleri, akciğerden gelen hava ile titreşim yapar. Yani atık hava, dışarı
7
atılırken ses tellerimiz (vokal kıvrım) arasından geçerek bu dokunun yüzey
tabakasını harekete geçirir. Bir dalga oluşumu sağlayarak rezonatör sisteme
havayı düzenli bir frekans aralığında hava akımları olarak iletir. Rezonatör
sistemimizdeki hareketli ve sabit yapılar bu hava hareketini şekillendirip insana
özgü sesler olarak çevreye yayılımını sağlar. Yani bu sesin anlamlı hale
getirilmesi ağız ve boğazdaki hareketli dokuların kapanması, hava kaçırması,
şekillenmesi ile gerçekleşir. Beyin ve sinir sistemi ise tüm bu süreci kontrol ve
koordine eden merkezdir.

Sesin Nitelikleri:

1. Şiddet: Sesin kulağımıza yaptığı etkidir. Sesin şiddet açısından değişiklik

göstermesi akciğerlerden çıkan hava akımının derecesine bağlıdır.

2. Yükseklik: Sesin tiz ya da pes (ince ya da kalın) olma özelliğidir. Akciğerlerden

gelen hava akımıyla ses kirişlerindeki titreşim sayısına bağlıdır. Buna göre pes
ses (Göğüs sesi), tiz ses (kafa sesi), orta ses olarak bölümlendirilir.

3. Tını: Şiddeti ve yüksekliği aynı olan sesleri birbirinden ayıran özelliktir. Sesin
rengi (tonu) olarak da tanımlayabiliriz. Açık tını, koyu tını, orta tını olmak üzere
üçe ayrılır. Açık tını kafa sesiyle, koyu tını göğüs sesiyle, orta tını da rahat ve
zorlamasız orta seslerle denk düşünülebilir.

Not: Herkesin, konuşmanın içeriğine göre sesinin şiddetini, yüksekliğini ve

tınısını ayarlayabilmesi gereklidir. Örneğin, hoş etki bırakan öyküler, masallar,
içtenlik etkisi bırakan söyleşiler için açık tınılı bir ses kullanılır. Mantıksal
anlatıma dayalı metinler, özdeyişler orta tınıyla; umutsuzluklar, derin acılar,
üzüntüler anlatılırken koyu tınıyla seslendirilir.

Ses Aralığı:

Kadınlarda ve erkeklerde olmak üzere ikiye ayrılır.

Erkeklerde ses türü: Tenor, Bas veya bariton, Bas.

Kadınlarda ses türü: Soprano, Mezzo-Soprano, Kontralto.

8
ETKİLİ KONUŞMANIN PÜF NOKTALARI

Hazırlık yapın: Etkili bir konuşma için öncelikle ne söyleyeceğiniz hakkında

hazırlık yapın. Eğer planlı bir konuşmaysa ve bir metin üzerinden konuşmanızı
yapacaksanız işe ilk olarak pratik yapmaktan başlayabilirsiniz. Ancak plansız ve
hazırlıksız bir konuşma yapacaksanız, konuşmanız sırasında değineceğiniz
noktaları kafanızdan geçirin, düşünmeden cümle kurmamaya ve hızlı
konuşmamaya gayret edin.

Göz teması kurun: Etkili bir iletişim için uygulamanız gereken kuralların başında
konuşurken göz teması kurmak yer alır. Eğer karşınızdakini konuşmanızla
etkilemek ve söylediklerinizde samimi olduğunuza inandırmak istiyorsanız
konuşurken göz teması kurmaktan çekinmeyin. Ancak bu yaparken rahatsız
edici olmaktan kaçının.

Beden dilinizi doğru kullanın: Etkili bir iletişim için kullanılması gereken bir
diğer yol da jest ve mimiklerinizdir. Beden dilinin önemini göz ardı etmeyin,
enerjinizi doğru yayarak ve beden dilinizi doğru kullanarak, kendi duygu ve
düşüncelerinizi beden dilinizle destekleyin.

Ses tonunuza dikkat edin: Dikkat etmeniz gereken bir diğer unsur ise ses
tonunuzdur. Konuşurken doğru noktalarda nefes almaya, hızlı konuşmaktan
ziyade tane tane konuşmaya dikkat edin. Ses tonunuz duygu ve düşünceleriniz
hakkında ipucu verir. Bu nedenle heyecanlı, stresli, üzgün olduğunuz
zamanlarda da bulunduğunuz ortama göre ses tonunuzu ayarlayın ve yüksek
sesli veya kısık sesli konuşmamaya gayret edin.

Konuşurken mesajınızdan uzaklaşmayın: Anlattığınız şey hakkında karşınızda

nasıl bir etki bırakmak istiyorsunuz? Dinleyiciye vermek istediğiniz mesaj tam
olarak nedir? Farklı konulardan bahsetmek ve asıl konudan uzaklaşmak dikkatin
dağılmasına ve verilmek istenen mesajın dinleyiciye ulaşmamasına neden olur.
Konuşma yaparken vermek istediğiniz mesajın ekseninde konuşmanızı yapın.
Bir amaca yönelmeden yapılan konuşmanın etkisiz kalacağını ve dinleyiciye
ulaşmayacağını unutmayın.

9
Dikkat çekin: Etkili bir konuşmanın en önemli unsurları arasında, anlatılan
şeylerle ilgili olarak dinleyicinin dikkatini çekmek yer alır. Eğer mizahi yönü
güçlü birisiyseniz konuşmanız sırasında bu özelliğinizden faydalanabilirsiniz ya
da konuşmanızla ilgili anektotlardan veya ilgi çekici verilerden faydalanarak
dinleyicilerin dikkatini çekebilirsiniz.

Sözü çok uzatmayın: Gereğinden uzun konuşmalar hem inandırıcılığınızı

kaybetmenize hem de dinleyicilerin dikkatinin ve ilgisinin azalmasına neden
olur. Bu nedenle lafınızı uzatmamaya ve dinleyicinin ilgisini üzerinizde tutmaya
dikkat edin.

DOĞRU NEFES ALMANIN ÖNEMİ

Nefes alma çalışmaları, nefes ve ses eğitiminin önemli bir bölümünü oluşturur.
Günlük konuşmalardan dramatik çalışmalara kadar her alanda kusursuz bir
konuşma için nefes, gerekli bir biçimde kullanılmalıdır. Doğru nefes almak bazı
hastalıkların oluşmasını da engeller.

En doğru nefes alma şekli, bebeklerde olduğu gibi nefes almaktır. Bebeklerin
nefes almalarına dikkat ettiğimizde, karınlarının nefesle yükselip alçaldığını
görürüz. Bu, derin ve yavaş nefes almalarının sonucudur. Zamanla, insanın
nefes alma alışkanlığı yürüme sporuyla sağlanabilir. Çünkü yürüme sırasında,
yanlış nefes almak zordur.

10
KONUŞMADA NEFES ALMA NOKTALARI:

- Nokta ve virgüllerden sonra,

* Biraz meyve, sebze al. Ekmek de al.

- Metin içerisinde başkasına ait sözler varsa, öncesinde ve sonrasında,

* Mektubu açtı ve okudu: "Hemen gel!"

- Soruyla cevap arasında,

* -Ne oldu? -Yok bir şey.

- İki nokta üst üste (:) ve noktalı virgülden (;) sonra,

- Önemli bir olayı bildiren açıklamadan önceki sözcüklerde,

* Bak, şöyle yapalım.

- Aynı cümle içinde karşıtlık varsa,

* İşler böyle olunca sen sevindin; biz ağladık.

- Ara cümlelerden önce ve sonra.

* Gelirim -her ne kadar gelmek istemesem de- ama bir şartım var.

Sesi Doğru Kullanmak

Aşırı derecede yüksek ya da kısık sesle konuşmak, haykırmak ya da çok yüksek

sesle şarkı söylemek, ses tellerinize zarar gelmesine neden olabilir. Ses tonunu
azaltmak veya daha normal bir sesle konuşmak sesteki zorlanmayı azaltacaktır.

Uzun süreli kuru öksürük ya da sık sık gırtlağınızı güçlü şekilde temizlemenizi
gerektiren gıcıklanma, ses tellerinize zarar verebilir. Bu durumlar ortaya
çıktığında, hemen tedavi olmalısınız.

Sesiniz, genel sağlık durumunuzdan da etkilenebilir. Herkes fiziksel yorgunluk ve

duygusal stresin yol açtığı etkileri zaman zaman hisseder. Bu durumlarda,
gırtlak ve boyun kasları gerginleşebilir. Bu tür stresler, ses kısıklığı veya ses
kaybı gibi sorunlara sebep olabilir. Sesiniz, bazen duygu durumunuzla ilgili de
ipuçları verebilir.

11
Sesinizi Nasıl Geliştirirsiniz?

Bir konuşmacı olarak, ses niteliklerinizin yarattığınız etkiye nasıl katkıda

bulunduğunu anlarsanız, kendinizi bu konuda geliştirmeye başlayabilirsiniz.
Bunun için ilk adım, sesinizi kayda almaktır. Küçük bir ses kayıt cihazı, bu iş için
yeterlidir.

Her gün medyada dinlediğimiz profesyonel seslerden öğrenilecek çok şey

vardır. Spikerlerin konuşmalarının bu kadar birbirine benzemesinin nedeni ise
diksiyon teknikleri konusunda ustalaşmış olmalarıdır.

Sesinize vücudunuzun bir kası gibi davrandığınızda, tıpkı kasların

geliştirilebileceği gibi sesinizin de egzersizlerle geliştirilebileceğini görmüş
olacaksınız.

Yanlış / Yetersiz Nefes

Ses tellerini titreşime geçiren, sesin tınlamasını ortaya çıkaran şey, nefestir. Bu
nedenle nefes doğru ve düzenli kullanılmalıdır. Doğru nefes almak için;

* Gereğinden fazla nefes mekanizmayı zorlar, göğsü sıkıştırır ve ses zorlanır.

* Gereğinden az nefes almak da yanlıştır. Kişi nefessiz kalır, başladığı cümleyi

bitiremez, sesin kuvveti düşer.

Doğru alınmayan ve doğru kullanılmayan nefes ses organlarını zorlar, yıpratır,

sesin kalitesini düşürür.

Sesin İşitilebilirliği

Bir konuşmacının, onu dinleyen kişilere sesini duyurabilmesi, iyi bir konuşmanın
başlangıcını oluşturur. Konuşmacının sesi işitilmezse, konuşmacı ve dinleyici
arasında bir iletişim gerçekleşmez. Alçak veya çok yüksek sesle konuşmak,
dinleyiciyi tedirgin eder. Konuşma ortamına göre sesi ayarlamak önemlidir.

12
Konuşmacı, aşağıdaki soruları dikkate alarak ses yüksekliğini ayarlamalıdır:

- Kaç kişilik bir gruba konuşuluyor?

- Salon ne kadar geniş?

- Ortamda gürültü var mı?

- Ses rahat duyuluyor mu?

Ses Kısıklığı

Ses kısıklığı; sesin hırıltılı, çatallı, gergin olması, şiddetinin ve inceliğinin

değişmesi şeklinde tanımlanabilir. Ses kısıklığı, soğuk algınlığı ve diğer üst
solunum yolları enfeksiyonları sırasında ya da aşırı bağırmaktan kaynaklanan
ses zorlamalarında ortaya çıkar.

Ses değişikliklerinin sebebi, gırtlakta yerleşmiş olan ses tellerindeki sorunlardır.

Ses telleri nefes alma sırasında açılır, konuşma sırasında kapanır. Ses telleri ne
kadar sıkı kapanırsa ve ne kadar inceyse o kadar hızlı titreşir ve ses de o kadar
ince olur.

Sigara içilmesi, ses kısıklığının diğer bir sebebidir. Ses kısıklığının daha nadir
sebepleri arasında alerji, guatr ve sinir sistemi hastalıkları sayılabilir. Kuru ve
soğuk ortamlar, yetersiz sıvı alımı, asit içeriği yüksek, midede asit salgısını
artıran gıdalar (kahve, çay, şekerli, sütlü yiyecekler, nikotin, narenciye türü
meyveler, alkol, aşırı baharat), aşırı yemek yeme ve tok yatma alışkanlıkları, ses
rahatsızlıklarına zemin hazırlar.

Ses Sağlığı

Ses çıkartmamızı sağlayan organlar; akciğerler, gırtlak ve daha yukarıdaki ağız,

burun ve yutak boşluklarıdır. Sistemlerin mekanik işlevini ve sistemler
arasındaki uyumu etkileyen herhangi bir problem, seste bozulmalara sebep
olmaktadır. Sesin gerçek kaynağı olan ses telleri üzerindeki problemler, titreşimi
engellemekte ve ses kaynağında değişime yol açmaktadır.

13
Ses Sağlığını Korumak İçin;

* Boğazınızı sertçe temizlemeyin, öksürmeyin ve bağırmayın.

* Konuşurken, sizin için doğal olan ses perdesini kullanın.

* Sesinizin kullanırken, nefesinizi ayarlamayı öğrenin.

* Uzun süreli konuşmayın.

* Gürültülü ortamlarda konuşmayın.

* Sigara ve alkolden uzak durun.

* Bol sıvı alın.

* Bulunduğunuz mekânları nemlendirin.

* Toplum önünde konuşmadan önce sesinizi ısıtın.

* Aşırı sıcak ve soğuk yiyecek ve içeceklerden uzak durun.

14