შუა საუკუნეები ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის ისტორიის პერიოდია, ანტიკური ხანის

შემდეგ და თანამედროვე ხანის, რომელიც დაახლოებით მოიცავს 500-1800 წლებს.1

ისევე, როგორც ყველა პერიოდში, ამ ეპოქაშიც იჩინა თავი ხელოვნებამ საკუთარი

უიშვიათესი და სუნთქვაშემკვრელი ნიმუშებით. შუა საუკუნეების დროს კაცობრიობა
გადავუდა თვითაღმოჩენის ახალ ეტაპზე.

შუა საუკუნეების ხელოვნება არის ხელოვნების ისტორიის პერიოდი დასავლეთში ,

რომელიც დაახლოებით 1000 წელი გაგრძელდა. ჩვეულებრივ, ეს ტერმინი აღნიშნავს
ხელოვნების განვითარებას ევროპაში, ახლო აღმოსავლეთში და ჩრდილოეთ აფრიკაში.

ხელოვნებათმცოდნეები ცდილობენ შუა საუკუნეების ხელოვნების კლასიფიკაციას

ისტორიული პერიოდებისა და გაბატონებული სტილის მიხედვით, მაგრამ ყველა ეს
კლასიფიკაცია პირობითია. საყოველთაოდ მიღებულად ითვლება შემდეგი
პერიოდიზაცია: კელტური ხელოვნება, ადრეული ქრისტიანული ხელოვნება, ხალხთა
მიგრაციის პერიოდის ხელოვნება, ბიზანტიური ხელოვნება, რომანულენოვანი
ხელოვნება, რომაული ხელოვნება და გოთური ხელოვნება. თითოეული ეს სტილი, თავის
მხრივ, იყოფა ცალკეულ პერიოდებად. გარდა ამისა, თითოეულ რეგიონს , საკუთარი
ერისა და კულტურის ჩამოყალიბების დროს, ჰქონდა თავისი განსაკუთრებული სტილი ,
მაგალითად, ანგლოსაქსური ან ძველი ნორდული ხელოვნება.

შუა საუკუნეების ხელოვნებამ გავლენა მოახდინა სხვადასხვა სფეროში და

მნიშვნელოვნად იმოქმედა ქანდაკების, ილუმინირებული ხელნაწერების, ვიტრაჟების ,
მოზაიკის, ლითონის დამუშავებისა და მრავალი სხვა ინდუსტრიის განვითარებაზე.

შუა საუკუნეების ხელოვნება რომის იმპერიის მხატვრული მემკვიდრეობისა და

ადრინდელი ქრისტიანული ეკლესიის იკონოგრაფიული ტრადიციების შერწყმის შედეგად
წარმოიშვა. ეს ელემენტები შეერია ჩრდილოეთ ევროპის "ბარბაროსულ" ხელოვნებას.

შუა საუკუნეების ხელოვნებამ გავლენა მოახდინა შემდეგი ხელოვნების დარგების

განვითარებაზე:

 ვიტრაჟები
 ფერწერა (გრავიურა, ხატი, ფრესკა)
 კერამიკა
 წიგნები (ილუმინირებული ხელნაწერი...)
 მეტალურგია (ლითონის მხატვრული დამუშავება)
 მოზაიკა
 საფლავის ქვები
 ქანდაკება
 სპილოს ძვლის ჩუქურთმა
 მინის ჭურჭელი
 სადურგლო (ავეჯი)
 ბეჭდების დამზადება

1
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%B5_
%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0#%D0%98%D1%81%D0%BA
%D1%83%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE
  ტექსტილი (ქსოვა, ხალიჩა, გობელენი, პიგმენტები, შუასაუკუნეების ტანსაცმელი)
 საიუველირო ხელოვნება2

საქართველოში შუა საუკუნეების ეპოქა ძალიან დიდი წინ გადადგმული ნაბიჯი იყო ჩვენი
ერისთვის. გარდა სხვა დარგების განვითარებისა, რაც ყველაზე მთავარია ამ პერიოდში
დაიწერა პირველი ქართული ნაწარმოები. მინდა ორიოდე სიტყვა ვთქვა ქართულ
ლიტერატურასთან დაკავშირებით.

ამპერიოდული ლიტერატურა იყოფა ორ ძირითად მიმდინარეობად : სასულიერო და

საერო ლიტერატურა.

V – X საუკუნეებში ქართული მწერლობა საეკლესიო-სასულიერო ხასიათის იყო.

იწერებოდა წმინდანების ცხოვრებანი, საგაობლები, წირვა -ლოცვის დროს
შესასრულებელი საეკლესიო შნაარსის ნაწარმოებები, მათში მთავარი თემა სულზე
ზრუნვა იყო.

სასულიერო მწერლობაში ორი ძირითადი დარგი გამოიყოფა:

1. ჰაგიოგრაფია, რომელიც თავის მხრივ მოიცავს „ცხოვრებსა“, სადაც ქრისტიან

წმინდანთა ცხოვრება-მოღვაწეობაა ასახული (გიორგი მერჩულეს „გრიგოლ
ხანძთელის ცხოვრება“, გიორგი მთაწმინდელის „ექვთიმე მთაწმინდელის
ცხოვრება“ და სხვ.) და „წამებანს“, სადაც მათი მოწამეობრივი აღსასრულია
აღწერილი (იაკობ ცურტაველის „შუშანიკის წამება“ (რომელიც პირველ ქართულ
ნაწარმოებად ითვლება), იოვანე საბანისძის „აბო თბილელის წამება “ და სხვ.)
2. ჰიმნოგრაფია, რომელიც სასულიერო პოეზიის დარგია და მოიცავს სარიტუალო
ღვთისმსახურებაშ გამოყენებულ საგალობლებს, ჰიმნებს (საზეიმო სიმღერებს).

ძველი ქართული საერო ლიტერატურის ისტორია, თავის მხრივ სამ პერიოდად

განიყოფება:

1. პირველ პერიოდს - XI-XII საუკუნეების მწერლობას - კლასიკური ხანის მწერლობა

ეწოდება. ამ პერიოდში აისახა ცხოვრების რეალური სურათები . ჩამოყალიბდა ორი
მთავარი ლიტერატურული ჟანრი: ეპოსი და ლირიკა. ეპიკური ჟანრებიდან
ჭარბობს საგმირო-სარაინდო და რომანული მოთხრობები (მოსე ხონელის
„ამირანდარეჯანიანი“...). ლირიკული ჟანრებიდან მნიშვნელოვნად განვითარდა
სახოტბო პოეზია (ჩახრუხაძის „თამარიანი“, იოანე შავთელის „აბდულმესიანი“)
2. ჩვენი კლასიკური ლიტერატურის ოქროს ხანას აგვირგვინებს ქართველი
ჰუმანისტი პოეტი შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“. პოემაში გამოხატულია
ქართელი ერის უდიდესი მისწრაფებანი, მისი უმაღლესი იდეალები , ის
საყოველთაო ჰიმნია ქალისადმი, ნიმუში მეგობრობისა, სიკეთისა, სილამაზისა.
„ვეფხისტყაოსანი“ არის სიბრძნის წიგნი, რომელიც მეტყველებს ალეგორიულ
ენაზე და განიმარტება ორგვარად, საღმრთოდაც და საეროდაც .
3. კლასიკური ხანის შემდგომი პერიოდი გრძელდება XIII საუკუნის მე-2 ნახევრიდან
XVI საუკუნის დამდეგამდე. ეს არის ძველი ქართული მწერლობის დაკნინების ,

2
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_
%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8C
%D1%8F
 დაცემის ხანა, რაც განაპირობა თათარ-მონღოლთა ურდოების განუწყვეტელმა
თარეშმა და შინაომებმა. ამ პერიოდში არ შექმნილა რაიმე მნიშვნელოვანი
მხატვრული ნაწარმოები, გარდა XIV საუკუნის ისტორიკოსის - ჟამთააღმწერლის
მიერ დაწერილი თხზულებისა, რომელშიც გადმოცემულია საქართველოს ისტორია
ლაშა გიორგის მეფობიდან (1213-1222), გიორგი ბრწყინვალის მეფობამდე (1314 –
1346).3

ლიტერატურაზე არანაკლებ მნისვნელოვანი იყო იმდროინდელი არქიტექტურა ,

რომელზეც ახლა გესაუბრებით. მაგალითად მინდა მოვიყვანო რომანული სტილი.

რომანულ ხელოვნება, რომანული სტილი მიღებულია, რომ დავუძახოთ პერიოდს

ევროპულ ხელოვნებაში დაახლოებით 1000 წლიდან დაწყებული გოტიკური სტილის
გაჩენამდე XII საუკუნეში (ან უფრო გვიან)(რეგიონის მიხედვით). ეს ტერმინი გავრცელდა მე
-19 საუკუნეში ხელოვნების ისტორიკოსებს შორის, განსაკუთრებით რომანულ
არქიტექტურასთან დაკავშირებით, რომელიც ინარჩუნებს რომაული არქიტექტურული
სტილის ბევრ დამახასიათებელ ნიშანს, პირველ რიგში მრგვალ თაღებს, აგრეთვე
ცილინდრულ სარდაფებს, აფსიდებსა და ორნამენტებს აკანტუსის ფოთლების სახით ,
მაგრამ ასევე ბევრი შემოაქვს მათი კონკრეტული ელემენტები. სამხრეთ საფრანგეთში ,
ესპანეთსა და იტალიაში არქიტექტურა უწყვეტი იყო გვიან ანტიკურ ხანაში , მაგრამ
რომანული სტილი ხელოვნებაში პირველი მიმართულება გავრცელდა კათოლიკურ
ევროპაში, დანიიდან სიცილიამდე. რომანულ ხელოვნებაზე ასევე დიდი გავლენა
მოახდინა ბიზანტიურმა ხელოვნებამ, განსაკუთრებით მხატვრობაში . შემდგომში ,
ბრიტანეთის კუნძულების ხელოვნების ანტიკლასიკური ენერგიული დეკორით გავლის
შემდეგ ევროპაში ჩამოყალიბდა ინოვაციური და ჰარმონიული სტილი . პრერომანული
პერიოდი ცნობილია, როგორც წინარომანული.

ამ მიმდინარეობის ერთ-ერთი ულამაზესი სახვითი ხელოვნების დარგია ვიტრაჟი ,

რომლის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშნელოვანი ნიმუშია პუატიესჯვარცმა.

საფრანგეთის ულამაზესი ვიტრაჟების უმეტესობა, მათ შორის ცნობილი შარტრის

ფანჯრები, XIII საუკუნით თარიღდება. XII საუკუნიდან ჩვენს დროში გაცილებით ნაკლები
დიდი ნამუშევრები მოვიდა. ამათგან ერთ – ერთია პუატიეს ჯვარცმა, შესანიშნავი
კომპოზიცია, რომელიც სამი დონით იზრდება. ქვედა, რომელსაც ოთხფოთლიანი
ფოთლის ფორმა აქვს, გამოსახულია წმინდა პეტრეს წამება, ყველაზე დიდ ცენტრალურ
იარუსში ჯვარცმა დომინირებს, ხოლო ზემოდან ჩანს ქრისტეს ამაღლება თავთან ნუშის
ფორმის რგოლით. გოთური სტილის გავლენა უკვე იგრძნობა ჯვარცმული ქრისტეს
ფიგურაში. ჯორჯ სედონმა ფანჯრის აღწერისას გამოიყენა ეპითეტი "დაუვიწყარი
სილამაზე". ვიტრაჟის ფრაგმენტები სხვადასხვა მუზეუმებშია, ინგლისში Twycross ეკლესიის
ფანჯრები მთლიანად ფრანგული პანელებისგან არის შექმნილი, რომლებიც
საფრანგეთის რევოლუციისგან განადგურებას გადაურჩა. თავის დროზე მინა საკმაოდ
ძვირი ღირდა, ამიტომ მისი გამოყენება საკმარისად მოქნილი უნდა ყოფილიყო, რათა
ნიმუში ადვილად შეევსოთ ან შეეცვალათ. როგორც ჩანს, მინა ხშირად გამოიყენებოდა,
როდესაც ეკლესიები გოთიკურ სტილში აღადგინეს. ყველაზე ადრეული დათარიღებული
ინგლისური მინაა ჯესის ხის ვიტრაჟი ფანჯარა იორკ მინსტერიდან 1154 წელს, რომელიც
ნასესხები იყო წინა (დანგრეული) შენობისგან.
3
ლიტერატურათმცოდნეობითი ტერმინები და ლიტერატურული პროცესების ძირითადი ეტაპები